Przewodnik po wydaniach i przekładach Pisma Świętego

Transkrypt

Przewodnik
po wydaniach i przekładach
Pisma Świętego
e-book przygotowany dla klientów
Księgarni Religijnej Gloria24.pl
Copyright http://biblijna.strona.pl
© http://biblijna.strona.pl
1
Spis treści
Przekłady Biblii
3
Jaki powinien być dobry przekład Pisma Świętego?
3
Metodologia tłumaczenia tekstu
5
Przekłady filologiczne i komunikacyjne
7
Biblia protestancka 12
Jak duże są różnice?
12
Dwa kanony - dwie tradycje
13
Księgi deuterokanoniczne w Bibliach protestanckich
15
Polskie przekłady Biblii
16
Przekłady całego Pisma Świętego 17
Przekłady fragmentów Pisma Świętego
20
Współczesne (po 1945 r.) przekłady polskie całości Biblii 23
2
Przekłady Biblii
Jaki powinien być dobry przekład Pisma Świętego?
Na stronach poświęconych przekładom Biblii staramy
się krótko przybliżyć dwie grupy przekładów Biblii: przekłady
starożytne oraz przekłady współczesne (polskie i angielskie) - z
krótką historią tych przekładów i naszymi subiektywnymi
opiniami o tych, które wydają nam się najlepsze. W celu
choćby częściowego usprawiedliwienia tych opinii musimy
najpierw wyjaśnić, co znaczy dla nas określenie "dobry
przekład biblijny".
Dobry przekład to przekład z dobrego tekstu
oryginalnego, unikający dosłowności. Stąd przekłady sprzed
XX wieku mają znaczenie historyczne: były dokonywane z
niedoskonałej wersji tekstu oryginalnego, a w przypadku Biblii
katolickich - z Wulgaty (samej stanowiącej tłumaczenie!) jednym z chlubnych wyjątków jest tu polski przekład ks.
Jakuba Wujka, robiony z uwzględnieniem dostępnych w XVI
wieku tekstów hebrajskich.
Na wstępie - warto uświadomić sobie, że niezależnie od
sposobu pracy tłumacza przekłady mają różny styl. W
przypadku Biblii mamy przekłady utrzymane najczęściej w
jednym z trzech stylów - tradycyjnym, określanym przez
językoznawców jako "styl religijny" (nieco podniosły, czasem
3
patetyczny, służący celom kultu i uczestnictwa w sacrum),
potocznym (przekazującym elementarne doświadczenia
zwykłego człowieka, bogatym w różnorodne rejestry środków
wyrazu, operującym wieloma wzorcami gatunkowymi) lub w
stylu artystycznym - "bogatym" językowo (wykorzystującym
możliwie w pełni zasoby języka, wprowadzającym postawę
kontemplacji estetycznej, nastawionej na sam komunikat). Te
style funkcjonują w obrębie każdego języka, a ich bardzo
obszerny opis można znaleźć w interesującej książce
"Współczesny język polski".
Zastosowanie każdego z tych stylów może dać bardzo
dobry przekład - pod warunkiem, że spełni co on najmniej trzy
kryteria bycia "dobrym przekładem":
Trzy warunki, jakie musi spełniać dobry przekład Pisma
Świętego:
1 - dobry przekład Biblii to przekład dokonywany
bezpośrednio z dobrego wydania krytycznego w językach
oryginalnych. Dobrze jest uświadomić sobie, ze tekst
oryginalny jest tekstem rekonstruowanym na podstawie
wielu fragmentów starożytnych rękopisów. Dobre
tłumaczenie - to tłumaczenie dokonane z dobrej
"rekonstrukcji" (publikowanej jako wydanie krytyczne).
Ponieważ dobre rekonstrukcje pojawiły się w XIX wieku,
wcześniejsze przekłady (nie mamy tu na myśli przekładów
starożytnych!) należy traktować jako zabytki (często bardzo
4
piękne)
2 - ponieważ współczesny język zmienia się, ewoluuje każdy dobry "współczesny" przekład starzeje się i musi być
okresowo poprawiany i uwspółcześniany. Dobry
współczesny przekład to przekład, który miał czas
"popracować": został sprawdzony przez możliwie liczną i
różnorodną grupę czytelników i poddany korektom
3 - dobry przekład musi być wykonany w sposób
metodologicznie poprawny, przemyślany i sprawny
warsztatowo (o czym słów kilka kreślimy poniżej...)
Metodologia tłumaczenia tekstu
Nie przedstawiamy tutaj wyczerpującego wykładu, a
jedynie sygnalizujemy temat, który wydaje się nam często
ignorowany przez czytelników Biblii...
Usiłując sobie wyobrazić proces tłumaczenia tekstu,
można sposoby pracy spróbować ująć w trzech różnych
grupach - na nasze potrzeby powiedzmy sobie, że są przekłady
robocze, naukowe i parafrazy.
Przekład "roboczy" powstaje najszybciej: najprościej
jest "iść na żywioł" - i znając dwa języki i wspomagając się
5
narzędziami leksykalnymi, oraz zdając się na swoje wyczucie
językowe, tłumaczyć tekst słowo po słowie, dbając o w miarę
poprawny styl. Może to przynieść dobry rezultat, o ile autor
takiego przekładu ma świetną znajomość obu języków, dobrze
czuje ich kontekst, niuanse, idiomy... I do tego ma dobre,
lekkie pióro... W przeciwnym wypadku otrzymamy przekład
niezgrabny językowo, niezrozumiały albo odległy od oryginału
(czyli wymagający mniej lub bardziej rozbudowanego
komentarza). Nie negujemy wartości takich przekładów spotykamy się z nimi często, choćby pracując nad greckim
tekstem i tłumacząc jego fragmenty na własną potrzebę, w
ramach nauki języka. Nazwijmy takie przekłady roboczymi.
Różnią się od nich przekłady, których celem jest
możliwie wierne oddanie znaczenia tekstu oryginalnego, jego
przekazu, przy jednoczesnym zachowaniu stylu, rytmu,
kolorytu języka. Nazwijmy takie przekłady naukowymi.
Konieczne jest przy tym podejściu wykorzystanie możliwie
dobrze wiedzy o języku i komunikacji oraz dostrzeżenie, że
dwa obszary językowe są niemal bez wyjątku także obszarami
różnymi kulturowo, a więc znaczenia jednego języka nie
przekładają się bezpośrednio na znaczenia drugiego. Takie
podejście wymaga dużej wiedzy filologicznej. Konieczna jest
m.in analiza użycia słów występujących w tłumaczonym
oryginalnym tekście także w innych dokumentach pisanych w
zbliżonym czasie. Podejście do pracy w sposób "naukowy"
zakłada z reguły pracę w większym zespole specjalistów (lub
poświęcenie bardzo dużej ilości czasu, jeśli pracuje sie
samodzielnie). Obserwując historię przekładów Biblii można
powiedzieć, że próbie czasu oparły się te, które robiono w
6
sposób właśnie "naukowy". Tak pracował np. św. Hieronim.
Tak pracował ks. Jakub Wujek. Tak też pracują dzisiaj
właściwie wszyscy tłumacze (lub zespoły tłumaczy).
Trzeci sposób to właściwie nie tłumaczenie, ale
parafraza tekstu oryginalnego - w takich przekładach bardzo
często uwypukla się znaczenie pewnych fraz i ogranicza opisy
uznane za mniej istotne. W tej grupie można spotkać m.in.
świetne Biblie dla dzieci (ale oczywiście nie tylko). Są to
często bardzo interesująco brzmiące książki, ale czytając je
warto mieć świadomość, że nie stanowią przekładu - nawet
jeśli na ich okładce pisze "Biblia". Parafrazy są w znacznym
stopniu subiektywną interpretacją tekstu oryginalnego.
Przekłady filologiczne i komunikacyjne
Skupmy się na podejściu naukowym. Współczesne
"naukowe" podejście do przekładu niejedno ma imię, lecz co
najmniej dwa: jest to podejście filologiczne lub podejście
komunikacyjne. Niektórzy wyodrębniają jeszcze z podejścia
komunikacyjnego podejście lingwistyczne i traktują je jako
odrębne, ale nie komplikujmy sobie wędrówki po Sieci. Są
więc dwie różne grupy przekładów i każdy tekst da się
przełożyć na dwa zasadniczo odmienne sposoby. Ciekawe, że
używana przez Ciebie Biblia - zapewne przekład?... - da się
zaklasyfikować do jednej z tych grup tłumaczeń.
Podejście filologiczne (czasem nazywane zasadą
7
formalnej równoważności) angażuje wiedzę o obszarach
znaczeniowych słów w różnych kulturach: w oparciu o tą
wiedzę tłumacz pisze tekst przekładu. Tekst o formie możliwie
wiernej tekstowi oryginalnemu, naśladujący go stylem i
gramatyką, operujący podobnym słownictwem. Taki przekład
można uznać za bardzo wierny oryginałowi - jednak
najczęściej wymaga on wielu przypisów i objaśnień, mających
na celu ułatwienie interpretacji przez współczesnego
czytelnika. Są to przekłady bardzo wartościowe dla osób
zgłębiających Biblię, ale "brzmiące" czasami niezbyt
zrozumiale. Możliwe są tutaj pewne nadużycia - na przykład
restrykcyjne trzymanie się formalnego odwzorowania może
niszczyć idiomy oryginalnego tekstu (przekładane dosłownie).
Praktyczny przykład: jeśli ktoś nam mówi po angielsku "I go
there come hell or high water", to co nam z formalnego
odwzorowania? - wolimy przy tłumaczeniu być dynamicznie
ekwiwalentnymi i dać tu polskie: "Pójdę tam choćby żabami z
nieba kidało" (lub coś podobnego - można oczywiście nieco
łagodniej napisać, że pójdzie, choćby nie wiem co).
Podejście komunikacyjne zakłada operowanie wiedzą
o reakcji odbiorców tekstu oryginalnego: tłumacz stara się tak
dokonać przekładu, aby u odbiorców tłumaczenia wywołać
taką samą reakcję (reakcję - czyli sposób rozumienia i oceny
tekstu). Dosłowność tłumaczenia nie jest tu konieczna,
ważniejsze jest przekazanie komunikatu. Niektórzy nazywają
to ekwiwalencją komunikacyjną lub ekwiwalencją dynamiczną
(o to, jak i dlaczego ją nazywać - toczy się spory akademickie i
pisuje się o tym prace doktorskie). Teoria dynamicznej
ekwiwalencji zakłada konieczność takich zmian słownictwa
8
oryginału, aby było one możliwe do właściwego odczytania
przez odbiorców przekładu. Autorzy takiego przekładu będą się
starali wyrazić sens oryginału w możliwie najlepszej
współczesnej polszczyźnie. Jeśli np. hebrajski autor będzie
pisał o "nerkach" - tłumacz napisze o "sercu" (jako siedlisku
uczuć). Takie przekłady najczęściej znajdują zastosowanie w
liturgii. Są bardziej zrozumiałe i mimo pewnej "dowolności"
mogą niewątpliwie stanowić autentyczny przekaz Bożego
Słowa. Jednak i tutaj mogą zdarzać się nadużycia - np. wielu
chrześcijanom oczywistym błędem zwolenników metody
dynamicznej ekwiwalencji wydaje się tworzenie języka
inkluzywnego (opiera się to na założeniu, że nie wolno
komunikować różnic w płci ani sugerować płci Boga skrajnością może być ubezpłciowienie Adama i Ewy, pisanie o
siostrach Kain i Abel itp.).
Praktyczne wyjaśnienie różnicy między podejściem
filologicznym a komunikacyjnym podaje prof. Felix Just SJ:
Biblijny sposób pomiaru czasu bardzo różnił się od
współczesnego. Izraelici dzielili czas na dwanaście "godzin"
od wschodu do zachodu słońca, a noc - na trzy (lub cztery)
"straże". Dlatego ta sama pora dnia, która w podejściu
filologicznym będzie nazwana "godziną jedenastą", w
przekładzie dynamicznie ekwiwalentnym zostanie nazwana
"godziną szóstą po południu" (a w parafrazie może to być po
prostu późne popołudnie). (Felix Just SJ, English Bible
Translations).
Zainteresowanym
tematem
tłumaczeń
9
polecamy
szczególnie dwa dodatkowe źródła:
Słownik wiedzy biblijnej, red. Bruce M.Metzger,
Michael D.Cogan, wyd. Vocatio, Warszawa 1996. Jest to
przekład brytyjskiego "Oxford Companion to the Bible" dzieła (jak pisze we wstępie ks.prof. Waldemar Chrostowski)
fundamentalnego, a jednocześnie solidnego i otwartego. Hasło
"Przekłady" ma w tej publikacji ponad 30 stron.
Współczesny język polski, wyd. UMCS, Lublin 2001,
red. prof. Jerzy Bartmiński. Wśród autorów m.in. profesorowie
Stanisław Barańczak (Harvard University), Jan Miodek
(Uniwersytet Wrocławski), Jadwiga Puzynina (Uniwersytet
Warszawski) i inni: śmietanka polskich językoznawców. Warto
mieć tą książkę, jeśli ceni się język polski (a nawet czasami do
niej zaglądać...;)
a w Internecie:
Prof. Felix Just SJ (Loyola Marymount University) - strona
domowa (w j.angielskim)
Polecamy również książkę Marka Pieli "Grzech
dosłowności we współczesnych polskich przekładach Starego
Testamentu". Nie jest to bardzo łatwa lektura - ale naszym
zdaniem powinien ją przeczytać każdy, kto próbuje czytać tekst
w językach oryginalnych i przekładać choćby fragmenty dla
własnej przyjemności. Na stronie Wydawnictwa Uniwersytetu
10
Jagiellońskiego piszą o tej publikacji tak:
Biblię zawsze starano się przekładać najlepiej jak to
możliwe. Błędne utożsamienie wierności przekładu z
dosłownością powoduje jednak, że przekład Biblii, w
zamierzeniu tłumacza najbardziej wierny, okazuje się
nieadekwatny. Paradoksalnie, wysoka ranga Biblii sprawia,
że jest ona przekładana gorzej (bo dosłownie) niż inne teksty
o mniejszym znaczeniu. Dworzanin Górnickiego jest o wiele
lepszym przekładem niż Biblia Wujka, również w naszych
czasach znacznie lepiej przełożono na język polski Alicję w
krainie czarów czy Kubusia Puchatka niż Pismo Święte.
W książce napiętnowano najpoważniejszy (bo najbardziej
deformujący sens czy styl oryginału) i najczęstszy błąd
współczesnych tłumaczy Pisma Świętego na język polski,
tzn. błąd dosłowności. Wzięto pod uwagę wszystkie polskie
przekłady Pisma Świętego ogłoszone po 1945 r.
Przedstawiono także pochodzące od autora rozwiązania
przekładowe wolne od błędu dosłowności.
(Grzech dosłowności we współczesnych polskich
przekładach Starego Testamentu, Marek Piela, wyd. WUJ
2003, ISBN 83-233-1748-8)
11
Biblia protestancka
Pisząc o przekładach Biblii nie sposób nie wspomnieć o
różnicach między przekładami katolickimi i protestanckimi.
"Biblia protestancka" to określenie związane z brakiem
"autoryzacji" tłumaczenia przez Kościół katolicki oraz z
odmiennym, węższym kanonem ksiąg natchnionych protestanckie wydania Biblii są pozbawione ksiąg
deuterokanonicznych.
Jak duże są różnice?
Zasadniczą różnicą między Bibliami: protestancką i
katolicką (czy też prawosławną) jest brak w tej pierwszej
części ksiąg (księgi deuterokanoniczne - określane przez
protestantów jako Apokryfy; apokryfy w rozumieniu katolickim
protestanci nazywają pseudoepigrafami). Różnice w sposobie
przekładu są wtórne i mają dzisiaj drugorzędne znaczenie
(chyba, że bierze się do ręki przekład dokonany z
pogwałceniem zasad współczesnej hermeneutyki i lingwistyki,
dokonywany czasem przez jakąś grupę na jej własne
potrzeby...). Przedmiotem kontrowersji bywają także niektóre
komentarze...
Przekłady katolickie mają "autoryzację" Kościoła
Katolickiego - przekłady protestanckie takiej akceptacji nie
mają; i chociaż dzisiaj różnice między przekładami
(stanowiącymi zawsze także interpretację tekstu oryginalnego!)
nie są duże, warto pamiętać, że istniał kiedyś zakaz czytania
12
przekładów protestanckich (notabene stanowiący czasami
podstawę do błędnego twierdzenia, jakoby Kościół Katolicki
kiedykolwiek zakazywał czytania Biblii w ogóle).
Różnice mają więc przede wszystkim charakter
ilościowy i dotyczą Starego Testamentu. Przejęty przez Kościół
katolicki kanon ksiąg Starego Testamentu jest tożsamy z Biblią
używaną przez większość chrześcijan w okresie powstawania
Kościoła (Septuaginta). Taki układ ówczesnego kanonu
potwierdzają m.in. znaleziska z Qumran (z wyj. Księgi Estery wszystkie księgi naszego Starego Testamentu).
Protestantyzm w XV wieku odrzucił księgi
deuterokanoniczne, uznając za autorytatywne ustalenia
synodu w Yavne i przyjmując jako kanon Starego
Testamentu księgi tzw. Biblii Hebrajskiej (jednak w
układzie Septuaginty).
Dwa kanony - dwie tradycje
Współczesna Biblia Hebrajska zawiera kanon, przyjęty
podczas spotkania (synodu) żydowskich uczonych w Jamni
(Yavne) w 90 r. - są to księgi nazywane w biblistyce księgami
protokanonicznymi. Józef Flawiusz określa ramy czasowe
powstawania ksiąg protokanonicznych na okres od Mojżesza
do perskiego króla Artakserksesa I (panującego do 424 roku
przed Chrystusem), jednak opinia większości biblistów jest
zgodna: ostateczna redakcja ksiąg Starego Testamentu trwała
do I wieku p.n.e. Spotykana niegdyś wśród biblistów teza
13
(podobnie jak stwierdzenie Flawiusza i oparta na nim tradycja
Talmudu) jakoby wszystkie księgi protokanoniczne istniały w
swej ostatecznej redakcji już w IV wieku przed Chrystusem,
jest trudna do obronienia w świetle współczesnej wiedzy
biblijnej. Należy to podkreślić, ponieważ można jeszcze
niekiedy spotkać argument, jakoby księgi protokanoniczne
były "lepsze" ze względu na ich ostateczne "ukończenie" przed
IV wiekiem p.n.e. - bywa on podnoszony przeciw
kanoniczności ksiąg deuterokanonicznych, tymczasem jest to
argument nie mający podstaw.
W świetle współczesnej wiedzy odrzucenie
natchnienia fragmentów deuterokanonicznych należy
uznać za wyraz uznania autorytetu judaizmu w zakresie
ustalania kanonu pism Starego Testamentu - oraz reakcji
przeciw autorytetowi Kościoła Katolickiego i chęci
podkreślenia własnej, odrębnej tożsamości eklezjalnej.
Twierdzenie, jakoby chrześcijański Kościół od początków
istnienia używał wyłącznie takiego właśnie kanonu (dość
powszechne w świadomości protestanckiej) jest nie do obrony
na gruncie danych historycznych. Należy jednak dodać, że
wydaje się również niemożliwe dzisiaj jednoznaczne
udowodnienie posługiwania się wyłącznie Septuagintą przez
wczesny Kościół.
Jest w każdym razie jasne, że odrzucając Tradycję,
protestantyzm był zmuszony do zapełnienia czymś powstałej
luki w przekazie historycznym. Narzucającym się
rozwiązaniem były orzeczenia synodu w Yavne - można więc
14
powiedzieć, że stanowisko protestantyzmu jest zrozumiałe.
Warto sobie jednak uświadomić, że przyjęcie takiego
stanowiska
("natchnione
są
wyłącznie
księgi
protokanoniczne") jest wyrazem przyjęcia określonej
tradycji eklezjalnej, a nie odzwierciedleniem nieuznawania
ksiąg deuterokanonicznych przez pierwotny Kościół.
Ekumenicznie można sobie powiedzieć w tym miejscu
tak: chociaż sposób ustalenia kanonu "protestanckiego" rodzi
pewne wątpliwości ze strony katolików (poza zasadniczym
pytaniem o przyczynę odrzucenia Pisma w postaci, w jakiej
było używane przez wczesny Kościół - także inne, np.
dlaczego we współczesnym protestantyzmie wykorzystano z
Septuaginty układ ksiąg, jednocześnie odrzucając kanon
Septuaginty?), chociaż wątpliwości budzą argumenty używane
współcześnie w obronie kanonu protestanckiego (rzekomy brak
cytatów z ksiąg deuterokanonicznych w Nowym Testamencie)
oraz często nietolerancyjna postawa wobec szerszych kanonów
(katolickiego i prawosławnego), to jednak należy szanować
prawo różnych denominacji do określania tego, co uważają one
za kanoniczne. Nawet jeśli w protestanckich Bibliach
brakuje części ksiąg Starego Testamentu, to przecież do
zbawienia prowadzi wiara w Jezusa - a nie znajomość
Pism...
Księgi deuterokanoniczne w Bibliach protestanckich
Poruszając temat Biblii protestanckiej nie sposób nie
15
wspomnieć o przekładach Biblii na język polski: pierwszym
polskim przekładem całej Biblii z języków oryginalnych była
wydana w 1563 roku przez protestantów Biblia Brzeska. Wraz
z innymi przekładami współtworzy ona piękny pomnik języka
polskiego, jaki powstawał w okresie, zwanym "złotym
wiekiem Biblii polskiej". O innych przekładach protestanckich
(i nie tylko) piszemy szerzej na stronie Polskie przekłady
Biblii.
Warto wiedzieć, że początkowo wydania protestanckie
zawierały księgi deuterokanoniczne Starego Testamentu,
umieszczane na końcu wydania - zaczęto od tego zwyczaju
odchodzić w XVII i XVIII wieku: jeśli dzisiaj bierze się do
ręki dziełko zatytułowane "Biblia Brzeska" lub "Biblia
Gdańska", to trochę żal tego, że współczesne wydania nie są
wierne swoim oryginałom... Dlatego coraz częściej powraca
zwyczaj publikowania wydań protestanckich z takim właśnie
układem ksiąg - nazywa się je "wydaniami ekumenicznymi";
miejmy nadzieję, że ten zwyczaj dotrze także do Polski.
Polskie przekłady Biblii
Najpiękniejsze językowo (w naszym subiektywnym
odczuciu) są przekłady: ks. Jakuba Wujka (1599), Daniela
Mikołajewskiego (Biblia Gdańska, 1632) i ks. Kazimierza
Romaniuka (Biblia Warszawsko-Praska, 1997). Biorąc do ręki
polski przekład, najczęściej korzystamy z dwóch ostatnich © http://biblijna.strona.pl
16
zaletą Biblii Gdańskiej jest jej dosłowność (która pozwoliła
opisać jedno z wydań liczbami Stronga), a Biblii WarszawskoPraskiej - zrozumiały, bogaty, współczesny język polski przy
jednoczesnym wiernym trzymaniu się tekstu oryginalnego
(przekład filologiczny).
Najstarsze zachowane przekłady fragmentów Biblii na
język polski pochodzą z XIV wieku (Psałterze). W wieku XV
dokonano przekładu całego Starego Testamentu (Biblia
szaroszpatacka, zachowana częściowo) i co najmniej
Ewangelii. Przekłady Biblii zachowane w całości do dziś
pochodzą z XVI wieku (najstarszy z nich to Biblia Leopolity,
1561). Piszemy kolejno: o najstarszych polskich przekładach
całego Pisma Świętego, dokonanych w okresie zwanym
"złotym wiekiem Biblii polskiej", o najstarszych przekładach
części Pisma (m.in. o edycjach Nowego Testamentu), o
współczesnych przekładach polskich
Przekłady całego Pisma Świętego
1561 Biblia Leopolity - pierwszy drukowany polski
przekład całej Biblii. Tłumaczono z Wulgaty na zlecenie
rodziny Szarffenbergów, autorem przekładu był ks. Jan Nicz ze
Lwowa (pseudonim Leopolita = "Lwowianin"), wykładowca
m.in. Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Przekład ten
jest też znany jako Biblia Szarffenbergowska (jako że
przekładu dokonano na zlecenie Marka i jego syna Stanisława
Szarffenbergów).
Przekład
dedykowano
Zygmuntowi
17
Augustowi. Ręcznie przepisywany przekład Nowego
Testamentu z tej Biblii był popularny wcześniej (od roku
1556). Przekład ten uchodzi za niezbyt udany pod względem
językowym. W ramach projektu Biblia Slavica wykonano
reedycję Biblii Leopolity.
1563 Biblia Brzeska - pierwszy przekład całości Biblii
z języków oryginalnych. Przepięknie wydany przekład
protestancki (kalwini), zlecony przez księcia Mikołaja
Radziwiłła (stąd bywa nazywana Biblią Radziwiłłowską),
dedykowany królowi Zygmuntowi Augustowi. Przekład
obejmował także księgi deuterokanoniczne. Biblia Brzeska jest
pierwszą polską Biblią z podaną numeracją wersetów. Nowy
Testament jest dostępny online dzięki pracy grupy pasjonatów.
Na stronie czytamy m.in. "nawrócony na katolicyzm syn
Radziwiłła wykupił znaczną część nakładu Biblii Brzeskiej i
spalił publicznie"... Jest to przekład pisany piękną polszczyzną,
który czyta się przyjemnie również dzisiaj. Przekład ten jest
przykładem nowoczesnego (choć sięgającego starożytności...)
podejścia komunikacyjnego, zgodnie z którym ważniejsze od
przekładania "słowo w słowo" jest właściwe oddanie sensu
zdań.
1574 Biblia Nieświeska - przekład ariańskiego pastora
Szymona Budnego z języków oryginalnych. Powodem
podjęcia pracy przez Budnego była chęć lepszej wierności
oryginalnemu tekstowi (podejście filologiczne). Stary
Testament tłumaczono z hebrajskiego. Językowo uważana za
dużo słabszą od Biblii Brzeskiej (m.in. liczne hebraizmy).
Reedycję Biblii Nieświeskiej wykonano w ramach projektu
18
Biblia Slavica.
1599 Biblia ks. Jakuba Wujka - piękny język tego
przekładu może podobać się i dzisiaj. Ukazały się niedawno
edycje transkrypcji "B" tego przekładu. Rewizja tego przekładu
(tzw. "neowujek") ukazała się w latach 30-tych i była
reedytowana po wojnie (Wydawnictwo Apostolstwa
Modlitwy). Skany tego są dostępne online na stronach Polskiej
Biblioteki Internetowej (w katalogu szukaj tytułu "Biblia").
1632 Biblia Gdańska - przekład zlecony przez zbory
luterańskie Danielowi Mikołajewskiemu. Tłumaczona w latach
1604-1632 z języków oryginalnych. Przekład obejmuje także
księgi deuterokanoniczne (zwane przez protestantów
apokryfami Starego Testamentu; umieszczono je między
Starym a Nowym Testamentem). Niezwykle wierny językowi
oryginałów (a właściwie: ich rekonstrukcji znanych w XVII
wieku), jest chyba najlepszą polskojęzyczną ilustracją
zastosowania w tłumaczeniu Biblii podejścia filologicznego
(zasady formalnej równoważności).
Bardzo ciekawy i piękny (w naszym subiektywnym
odczuciu) jest język tego przekładu; nie dziwi wcale, że jest to
przekład, z którego i dzisiaj korzysta wielu chrześcijan.
Ciekawym faktem z historii tego przekładu jest zakaz jego
czytania przez katolików, wydany przez Prymasa Jana Wężyka
(jako przekładu nieautoryzowanego przez Kościół Katolicki).
Współcześnie wydawana Biblia Gdańska to wersja z
poprawkami językowymi (rewizja) z 1738 roku, znana też jako
Biblia Królewiecka, z Nowym Testamentem poprawianym
19
jeszcze raz w 1881 roku ("rewizja warszawska"). Ostatnie
znane nam wydanie z księgami deuterokanonicznymi miało
miejsce w 1913 roku w Halles. Bez tych ksiąg wydaje Biblię
Gdańską od ponad 100 lat Towarzystwo Biblijne w Polsce
(dawniej Brytyjskie i Zagraniczne Tow. Biblijne; ostatnie
wydanie - w 1989 roku). Do czasu opracowania zupełnie
nowego przekładu - Biblii Warszawskiej - Biblia Gdańska
miała dla polskiej społeczności ewangelickiej podobne
znaczenie, jak Biblia ks.Wujka dla społeczności katolickiej.
Przekłady fragmentów Pisma Świętego
XV w. - Psałterz floriański, najstarszy znany polski
fragment przekładu Biblii, Księga Psalmów z początków XIV
wieku, rękopis oparty na niezachowanych wcześniejszych
przekładach (niektórzy wspominają o hipotetycznym XIII wiecznym "Psałterzu św. Kingi"). Prace nad Psałterzem
rozpoczęły się około roku 1398, prawdopodobnie z fundacji
królowej Jadwigi (pierwszej żony Władysława Jagiełły).
1453- Biblia Królowej Zofii: pod koniec XV wieku
ukończono pierwszy tom tłumaczenia Biblii dla królowej Zofii
(czwartej żony Władysława Jagiełły). Przekład były
dokonywany z Wulgaty w oparciu o wcześniejsze przekłady
czeskie. Z Biblii królowej Zofii znanej jako Biblia
szaroszpatacka zachowało się do II wojny światowej 185 kart,
a na nich Stary Testament do księgi Estery. Odnaleziono także
20
fragmenty dalszych ksiąg Starego Testamentu, natomiast
prawdopodobnie nie przełożono Nowego Testamentu - stąd nie
można tego przekładu uznać za pierwszy polski przekład całej
Biblii.
XV w. - tłumaczenia Nowego Testamentu (co najmniej
ewangelii), niezachowane. Istnieją częściowe odpisy i
konkordancje tych tłumaczeń: Ewangeliarz z warszawskiej
biblioteki Zamojskich, Rozmyślania przemyskie i inne.
XVI w. - Psałterze: Wróbla (1539), Reja (1541),
Kochanowskiego (1579)
XVI / XVII w. - Nowy Testament - wydane drukiem
przekłady, które przygotowali:
- Stanisław Murzynowski (1551) - przekład luterański;
jest pierwszy polski przekład bezpośrednio z języka greckiego
- z tekstu opracowanego przez Erazma z Rotterdamu, jest to
również pierwszy polski przekład Nowego Testamentu wydany
drukiem;
- Marcin Bielski (1556) - katolicki przekład z łacińskiej
Wulgaty;
- Jan Nicz (1561) - katolicki przekład wchodzący w
skład Biblii Leopolity; Biblia Brzeska (1563) - przekład
21
ewangelicki całego Pisma Świętego (więc oczywiście również
Nowego Testamentu).
- Szymon Budny (1570) - protestancki przekład
wchodzący w skład wydrukowanej w 1574 roku Biblii
Nieświeskiej;
- Marcin Czechowic (1577) - przekład protestancki
(wydrukowany w Rakowie na użytek arian);
- Jakub Wujek (1593) - katolicki przekład, który
wszedł w skład Biblii ks. Wujka, wydanej jako całość w roku
1599;
- Walenty Szmalec (1606) - przekład protestancki,
przygotowany przez pastora unitariańskiego z Rakowa;
- Daniel Mikołajewski (1606) - protestancki przekład
wchodzący w skład Biblii Gdańskiej.
Wiadomo, że istniał także protestancki przekład
Marcina Janickiego (początkowo współpracującego z
Mikołajewskim przy tłumaczeniu Biblii Gdańskiej), jednak
zaginął. Okres wydawania tych przekładów nazwano "złotym
wiekiem Biblii polskiej"; kolejne nowe tłumaczenia - nie licząc
rewizji istniejących przekładów - pojawiły się dopiero po II
wojnie światowej...(Nowy Testament ks. Dąbrowskiego - 1949,
22
Biblia Tysiąclecia - 1965, protestancka Biblia Warszawska 1975).
Współczesne (po 1945 r.) przekłady polskie
całości Biblii
1965 Biblia Tysiąclecia (1965, wydanie piąte 2002),
tłumaczone z krytycznych wydań tekstu hebrajskiego i
greckiego (Biblia Hebraica Stuttgartensia, Septuaginta - księgi
deuterokanoniczne Starego Testamentu, Grecki Nowy
Testament - edycje Mercka z 1951 r. i Alanda z 1975 r.). To
tłumaczenie jest "oficjalną", liturgiczną wersją Biblii, używaną
przez kościół Katolicki w Polsce.
1975 Biblia Poznańska - czterotomowe wydanie
katolickie z obszernym komentarzem, nawiązujące do pewnej
tradycji: w latach 30-tych na fali "odnowy biblijnej" w
Kościele ukazała się w Poznaniu pięciotomowa edycja
zmodernizowanego przekładu ks. Wujka, z obszernymi
komentarzami.
1975 Biblia Warszawska (tzw. "brytyjka"), opracowany
przez polskie środowiska protestanckie przekład wydany przez
Brytyjskie i Zagraniczne Towarzystwo Biblijne (Biblia
protestancka
Stary
Testament
bez
ksiąg
deuterokanonicznych).
23
1991 Nowy Testament, przekład na współczesny język
polski staraniem Brytyjskiego i Zagranicznego Tow.
Biblijnego ("Nowy Przekład") - znacznie uwspółcześniony w
stosunku do Biblii Warszawskiej język, przekład z języka
greckiego opracowany przez polskie środowiska protestanckie.
1998 Biblia Warszawsko-Praska w przekładzie
ks.biskupa Romaniuka (pierwszy od czasu Biblii ks.Wujka
przekład całości Biblii dokonany przez jedną osobę), uważana
czasami za najnowocześniejszy, napisany najbardziej
zrozumiałym współczesnym językiem polskim przekład z
języków oryginalnych.
2006 Biblia Jerozolimska - pierwsze francuskie
wydanie, w latach 1948-54 koordynował Th.G. Chifflot OP.
Obecnie kolejne wydania przygotowują egzegeci z
dominikańskiej szkoły biblijnej z Jerozolimy (École biblique et
archéologique française de Jérusalem). W Polsce od lat 80.
Biblia Jerozolimska była szeroko wykorzystywana przez
wspólnoty Drogi Neokatechumenalnej. Ważnym elementem
tych wspólnot jest modlitwa przy użyciu odnośników
biblijnych, tzw. skrutacja, zaś Biblia Jerozolimska zawiera
najwięcej odnośników biblijnych. Z braku polskiego wydania
stosowano wydania włoskie, francuskie lub hiszpańskie. Pełne
polskie wydanie Biblii Jerozolimskiej ukazało się dopiero w
2006. Jego tekst bazuje na V wydaniu Biblii Tysiąclecia.
Przypisy, odnośniki biblijne oraz podtytuły pochodzą z
wydania La Bible de Jérusalem, Paris 1996. Nie tworzono
zatem nowego przekładu, przełożono jedynie przypisy. Biblia
24
Jerozolimska szybko zdobyła popularność we wspólnotach
katolickich.
2008 Biblia Paulistów - Realizacja projektu trwała 12
lat. Wzięło w nim udział ok. 90 osób. Pierwszą częścią
projektu było wydanie Nowego Testamentu i Psalmów w 2005
r. Idea i cechy najnowszego przekładu Pisma Świętego:
Maksymalna
wierność
tekstowi
oryginalnemu,
z
uwzględnieniem w tłumaczeniu zasad współczesnego
literackiego języka polskiego. Dbałość o to, aby jak najlepiej
oddać po polsku sens oryginalnego tekstu biblijnego.
Uwzględnienie w tłumaczeniu i komentarzach do tekstu
biblijnego współczesnych badań nad Pismem Świętym.
Unikanie w przypisach i komentarzach specjalistycznego
języka teologicznego. Umieszczenie przed każdą księgą, a
także przed zbiorami ksiąg (np. Ewangelie) zwięzłych
wprowadzeń, pozwalających czytelnikowi uchwycić kontekst
powstania danej księgi lub zbioru ksiąg, a także istotę zawartej
w nich treści. Nowoczesny i przejrzysty układ graficzny
pozwalający sprawniej korzystać z Pisma Świętego.
Biblia Lubelska - od kilku lat są wydawane kolejne
tomy lingwistycznego przekładu katolickiego z języków
oryginalnych pod redakcją ks. prof. Hugolin Langkammera.
Kolejne księgi: Pierwsza i Druga Księga Kronik, Księga
Daniela, Księga Tobiasza. Księga Judyty. Księga Estery,
Księga Ezdrasza, Księga Jeremiasza, Księga Ezechiela, List do
Efezjan, List do Rzymian
25

Przewodnik po wydaniach i przekładach Pisma Świętego

Transkrypt

Podobne dokumenty

SŁOWO NA POCZĄTEK Biblia jest księgą religijną judaizmu i

Test sprawdzajacy z Biblii - parafia

księgarnia internetowa exodus.lublin.pl

Trwałe wartości Biblii - z biblią na każdy dzień

Zobacz spis treści - Księgarnia Poltax.waw.pl

EGZAMIN W TRZECIEJ KLASIE GIMNAZJUM Z ZAKRESU