komentarz do decyzji ramowej ra dy unii europejskiej w sprawie

Transkrypt

Source: Eleonora Zielinska (ed.) The Third Pillar. Criminal Law Documents (Trzeci filar.
Dokumenty karne). Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa 2005 p. 266-314
Abstract: The contribution is the first commentary both to the framework decision and its
implementation in Poland. It covers article – by – article comments with comparision of the
articles of framework decision and the novelisation of the Code of Criminal Procedure
implementing it, revealing differencies and inconsistencies of the implementation. Broad
reference to literature in Poland and abroad is provided.
Authors:
Dr Adam Górski
Mgr Andrzej Sakowicz
Katedra Prawa Karnego
Afiliation: Wydział Prawa UwB
Title: KOMENTARZ DO DECYZJI RAMOWEJ RADY UNII EUROPEJSKIEJ W
SPRAWIE EUROPEJSKIEGO NAKAZU ARESZTOWANIA
(A Commentary on the Framework Decision on the European Arrest Warant)
I.
Wprowadzenie
Komentowanie Decyzji Ramowej Rady Unii Europejskiej (dalej DR) w sprawie
Europejskiego Nakazu Aresztowania i procedur przekazywania między państwami
członkowskimi Unii Europejskiej (dalej e.n.a., „nakaz”) warto zacząć od sformułowania
pewnego założenia: trzeba i należy dążyć do tego, iżby współpraca w sprawach karnych stała
się w sensie ścisłym domeną europejskiej integracji. Trudno rozumieć brak reakcji już nie
tylko samych państw, ale tworu, jakim jest UE na zmiany w fenomenologii przestępczości i
zupełne nieprzystawanie obecnych regulacji do realiów społecznych i politycznych są
zupełnie niezrozumiałe. Problem szeroko pojętej europeizacji prawa karnego, dość szeroko
już komentowany jest rzecz jasna problemem wielowątkowym1. Według G. Corstensa i J.
Pradela składa się on ze współpracy międzypaństwowej w sprawach karnych2, problematyki
wpływu europejskiego prawa praw człowieka na prawo karne3 oraz ścisłego prawa
wspólnotowego i jego wpływu na prawo karne4. Tak, więc współpraca sądowa w sprawach
karnych, która reguluje niniejsza DR, jest jedynie częścią szerszej problematyki europeizacji
prawa karnego. Obecnie prawo wspólnotowe ma proporcjonalnie nikły wpływ na proces
europeizacji prawa karnego. Pozostaje ono, więc europejską odmianą prawa karnego
międzynarodowego z naczelnym pryncypium rządzącym prawem narodów a więc równością i
suwerennością państw5. Takie „europejskie” prawo karne międzynarodowe być może tym
1
Por. E. Satzger, Europäisierung des Strafrechts, Kolonia...Monachium 2001; G. Corstens, J. Pradel, European
Criminal Law, Haga, Nowy Jork 2000.
2
G. Corstens, J. Pradel, op. cit., s. 241 – 259.
3
4
5
Paradoksalnie, zasady te jako granice prawa karnego międzynarodowego są od dawna krytykowane przez
samych przedstawicieli tej gałęzi prawa, por. np. Hans Schultz, The General Framework of Extradition and
Asylum w: A Treatise on International Criminal Law, t. II, M. Ch. Bassiouni, V. P. Nanda, Springfield 1973, s.
309.
1
tylko różni się od „nieeuropejskiego” prawa karnego międzynarodowego, iż jest bardziej
zharmonizowane – zarówno w warstwie procedury jak i prawa materialnego – poprzez
efektywne oddziaływanie, niekiedy od dziesiątek lat, Europejskiej Konwencji Praw
Człowieka i Podstawowych Wolności, zwłaszcza zaś opartego na niej orzecznictwie6.
Poruszamy się, zatem w sferze prawa traktatów, jedynego właściwie instrumentu, jaki
kształtuje współpracę państw w sprawach karnych, zarazem zaś kręgu pojęć, które stanowią
najważniejszą barierę europeizacji i efektywności takiego prawa karnego: suwerenności,
terytorialności i jurysdykcji państwa. Toteż już na wstępie ta symptomatyczne uznać należy
odejście, przez UE od traktatowego stanowienia ram prawnych współpracy w sprawach
karnych7, poprzez wydanie komentowanej decyzji ramowej. Należy mocno podkreślić, iż
obowiązek współpracy w sprawach karnych, w tym zwłaszcza polegający na wydaniu osoby
pod jurysdykcję innego państwa, wynikać może jedynie z umowy międzynarodowej8. Już
choćby, dlatego e.n.a. należy traktować jako pewien fenomen, bowiem obowiązek przekazani
osoby innej jurysdykcji nie wynika tu z umowy międzynarodowej a aktu prawnego
właściwemu jedynie prawu europejskiemu (choć należącego do III Filaru integracji
europejskiej). Obowiązek ten pozostaje wszakże ściśle prawnym.
Powyższe, akademickie, lecz konieczne, refleksje natury ogólnej służą jednemu
celowi: skonfrontowaniu zasad współpracy państw w zwalczaniu przestępczości oraz źródeł,
z których te zasady się wywodzą z komentowaną decyzją ramową.
Na początku rozważań, stwierdzenia wymaga fakt, iż ponad 50 lat temu Robert
Schuman przedstawił swoją wizję „europejskiej federacji”, która dała początek nowej erze w
historii Europy. Dlatego istotą myślenia o Europie, po 1945 r. było i jest odrzucenie zasady
balance of power – czyli, systemu równowagi sił i zastąpienie jej przez ścisły związek, oparty
na ich żywotnych interesach i przeniesieniu suwerenności na ponadnarodowe instytucje
europejskie9.
Robert Schuman zaznaczył, iż nowa Europa „nie powstanie od razu i jako konstrukcja
całości, będzie się budować poprzez konkretne realizacje, tworząc w pierwszym rzędzie
faktyczną solidarność”10. Przykładem owych „konkretnych realizacji” jest naszym daniem
Decyzja Ramowa z 13 czerwca 2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i
procedurach przekazania między Państwami Członkowskimi11.
6
Por. P. Hofmański, Ochrona Praw Człowieka Białystok 1994; tegoż: Wpływ europejskich standardów w
zakresie ochrony praw człowieka na prawo i orzecznictwo sądowe państw członkowskich Rady Europy, Jurysta
2000, nr 11-12, s. 22.
7
Co do instrumentów traktatowych por. zwłaszcza M. Płachta, Konwencja o uproszczonej procedurze
ekstradycyjnej między państwami członkowskimi Unii Europejskiej. Komentarz; tenże: Konwencja w sprawie
ekstradycji między państwami członkowskimi Unii Europejskiej opracowana na podstawie art. K.3 Traktatu o
Unii Europejskiej. Komentarz, (w:) Prawo Wspólnot Europejskich a prawo polskie, t. III: Dokumenty karne, red.
E. Zielińska, Warszawa 2000, s. 23 i 71.
8
Por. zwłaszcza M. Ch. Bassiouni, International Extradition and the World Public Order, Nowy Jork 1974, s. 7;
E. P. Aughterton, Extradition, Austrelian Law and Practice, Sydney 1999 s. 7, O. Lagodny, Comparative
Observations in: A. Eser, O. Lagodny, Ch. Blakesley (red.) The Individual as Subject of International
Cooperation in Criminal Matters, Baden Baden 2002, s. 698.
9
J. Fischer: O związku państw do federacji – rozważania na temat finalizacji integracji europejskiej, Berlin 12
maja 2000 r. Referat w zbiorach autorów.
10
Deklaracja Roberta Schumana z dn. 9.05.1950 r. (w:) J. Wahl, Robert Schuman - Ojciec Europy,
Wydawnictwo „Wokół Nas”, Gliwice 1999, str. 81.
11
Dz.Urz. WE 2002 L 190/1. Zgodnie z treścią art. 35 decyzji, weszła ona w życie 7 sierpnia 2002 r., jednakże
do dnia 1 stycznia 2004 r. wnioski ekstradycyjne otrzymane przed tą datą będą rozpoznawane w oparciu o
istniejące instrumenty z zakresu ekstradycji (Wszystkie państwa UE są stronami Europejskiej konwencji
ekstradycyjnej z 1957 r. , zawartej pod auspicjami Rady Europy, oraz protokole dodatkowym do tej Konwencji z
15 października 1975 r. i drugim dodatkowym protokole z 17 marca 1978 r. Nadto, UE stworzyła własne akty
prawne w tym zakresie, tj. Konwencję Wykonawczą z 19 czerwca 1990 r. do Porozumienia z Schengen z 14
czerwca 1985 o stopniowym znoszeniu kontroli na wspólnych granicach (między państwami członkowskimi,
2
Źródeł DR należy szukać w Traktacie Amsterdamskim z 1997 r., kiedy to został
zapoczątkowany początek budowy wspólnego obszaru wolności, bezpieczeństwa i
sprawiedliwości12. Niemniej jednak, bezpośrednim impulsem do tak rozlegle zakrojonej
reformy współpracy w sprawach karnych w obszarze europejskim stały się wydarzenia z 11
września 2001 roku. Owa reforma rozpoczęła się na szczycie Rady Europejskiej w Tampere,
w dniach 15-16 października 1999 r., gdzie stwierdzono, konieczność podjęcia działań
zmierzających do „osiągnięcia zgodności systemów prawnych państw członkowskich”, co
umożliwiłoby jednocześnie zrealizowanie oczekiwań obywateli UE – „pragnących od UE
działań wobec zagrożeń, jakie dla wolności i prawa stwarza ciężka przestępczość”. Nadto,
koniecznym jest zwrócenie uwagi na pkt. 35 konkluzji Rady Europejskiej z Tampere, który
stwierdza, „że formalna procedura ekstradycyjna między państwami członkowskimi powinna
zostać zniesiona wobec osób skazanych i uchylających się przed wymiarem sprawiedliwości i
zastąpiona rutynowym przekazaniem takich osób, zgodnie z art. 6 Traktatu o UE. W stosunku
do niektórych przypadków ekstradycji należy rozważyć możliwość funkcjonowania tzw.
szybkiej ścieżki proceduralnej, zapewniając – oczywiście – obowiązywanie zasady uczciwego
procesu”13. Nie można także pominąć pkt. 37 konkluzji Rady Europejskiej z Tampere14, który
odegrał istotną rolę w powstaniu DR. W owym punkcie stwierdzono, konieczność
implementacji zasady wzajemnego uznawania orzeczeń sądowych, bez której nie mógłby
istnieć e.n.a., a także nie byłoby poszanowania zasady ne bis in idem w obszarze UE15.
będącymi stronami wymienionej konwencji), Konwencję z dnia 10 marca 1995 r. w sprawie uproszczonej
procedury ekstradycyjnej między Państwami członkowskimi Unii Europejskiej oraz Konwencję z dnia 27
września 1996 r. o ekstradycji między Państwami członkowskimi Unii Europejskiej. Wnioski otrzymane po
dacie 1 stycznia 2004 r. będą rozpoznawane w oparciu o zasady przyjęte przez Państwa członkowskie w ramach
wykonywania niniejszej decyzji ramowej. Jednakże, każde Państwo członkowskie może, w momencie przyjęcia
DR, złożyć deklarację zaznaczając, że jako Państwo członkowskie wykonania będzie kontynuować
rozpatrywanie wniosków, dotyczących czynów popełnionych przed wyznaczoną datą, według systemu
ekstradycji stosowanego przed 1 stycznia 2004 roku. Zob. A. Górski, A. Sakowicz, Europejski nakaz
aresztowania. Między skutecznością ścigania a gwarancyjną funkcją praw człowieka, Przegląd Policyjny 2002,
nr 3-4, str. 52-70; tychże, Europejski nakaz aresztowania: nowy instrument współpracy w sprawach karnych w
Unii Europejskiej. Zarys problematyki, (w:) pod red. M. Perkowskiego, Wymiar sprawiedliwości Unii
Europejskiej. Wybrane zagadnienia, Warszawa 2003, str. 338-350; M. Płachta, Europejski nakaz aresztowania
(wydania): kłopotliwa „rewolucja” w ekstradycji, Studia Europejskiej 2002, nr 3, str. 51-72; tegoż, To samo
inaczej nazwane, Rzeczpospolita z 14.10.2003 r., Nr 240; Trafnie A. Grzelak, F. Jasiński, Przekazanie zamiast
ekstradycji, Rzeczpospolita z 4.11.2003 r., Nr 257; O. Kędzierska, Europejski nakaz aresztowania jako
alternatywa dla ekstradycji w państwach Unii Europejskiej, (w:) pod red. W. Pływaczewski, G. Kedzierskij, P.
Bogdańskiego, Unia Europejska – wyzwania dla polskiej Policji, Szczytno 2003, str. 328-338; E. Zielińska
(red.), Prawo Wspólnot Europejskich a prawo polskie, t. III: Dokumenty karne, Warszawa 2000.
12
Szczególna uwagę należy zwrócić na art. 31, punkt a) i b) oraz art. 35 ust. 2 Traktatu o Unii Europejskiej. Zob.
P. Filipek, Komentarz do Postanowień dotyczących współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych, (w:)
K. Lankosza (red.), Traktat o Unii Europejskiej. Komentarz, Warszawa 2003, str. 344-460.
13
Zob. Spotkania Rady Europejskiej. Monitor Integracji Europejskiej, Warszawa 2002, str. 288-300.
14
Pkt 37 stwierdza „Rada Europejska prosi Radę i Komisję o przyjęcie do grudnia 2000 r. programu
obejmującego środki, które umożliwią implementację zasady wzajemnego uznawania orzeczeń sądowych. W
ramach tego projektu należy rozpocząć prace nad Europejskim Systemem Egzekucji i nad tymi aspektami
postępowania, w stosunku, do których konieczne będzie ustanowienie minimalnych standardów, tak, aby ułatwić
stosowanie zasady wzajemnego rozpoznania, zapewniając jednak poszanowanie fundamentalnych zasad
prawnych państw członkowskich”. Programme of measures to implement the principle of mutual recognition of
decisions in criminal matters; OJ C 12, 15/01/2001
15
A. Sakowicz, Zasada ne bis in idem na gruncie art. 114 kodeksu karnego, Przegląd Sądowy 2003, nr 10, str.
112-126; A. Sakowicz, A. Górski, Uznawanie wyroków karnych w obszarze Unii Europejskiej. Nowe
rozumienia zasady ne bis in idem w zjednoczonej Europie, (w:) pod red. M. Perkowskiego, Wymiar
sprawiedliwości Unii Europejskiej..., str. 312-321; Ch. van den Wyngaert: Mutual Recognition and the Corpus
Juris (w:) Gilles de Kerchove, Anne Weyembergh: La reconnaissance mutuelle des décisions judiciaires pénales
dans I’Union européenne, Bruxelles, 2001, str. 213-222; Ch. van den Wyngeart, G. Stessens: The international
non bis idem principle: Resolving some of the unanswered questions, The International and Comparative Law
Quarterly 1999, vol. 48, str. 787; Należy dostrzec, iż zasada ne bis in idem dotyczy nie tylko postępowania
3
Dopiero jednak DR Rady Europejskiej z 13 czerwca 2002 r wprowadza do prawa
europejskiego zasadę uznawalności ipso facto wszystkich decyzji sądowych w sprawach
karnych, i przyspiesza gruntowne przeobrażenia w ramach III filaru16. Owa zasada
zapoczątkowała gruntową reformę europejskiej współpracy w sprawach karnych przy
jednoczesnym nadaniu jej nowej wartości.
II.
Zasady ogólne europejskiego nakazu aresztowania
Rada Unii Europejskiej, Decyzją Ramową o Europejskim Nakazie Aresztowania i
procedurach przekazywania miedzy państwami członkowskimi, wprowadza do katalogu
współpracy w sprawach karnych nowy instrument, Europejski Nakaz Aresztowania17.
Zadanie to jest chyba tym trudniejsze, iż instrument ten doczekał się już pokaźnej liczby
krytycznych uwag i określeń. Jakkolwiek, (co warto podkreślić już na wstępie) krytyka i
uwagi dotyczące wielu rozwiązań są uzasadniona to można mieć wątpliwości, czy określanie
Decyzji Ramowej koniem trojańskim Brukseli18, dawanie jej miana Ettiketenschwindel19 czy
opatrywanie tej nazwy licznymi znakami zapytania przyczyni się do poprawy stanu w
zakresie zwalczania przestępczości w Unii Europejskiej. To spostrzeżenie warto może, za G.
Gilbertem20 spuentować fragmentem listu Prokuratora Generalnego USA do senatora
Edwarda Kennediego: „prawo ekstradycyjne należy do epoki konia i parowca a nie świata
odrzutowców i najnowszych technik komunikacyjnych”.
Przedstawione wyżej, proporcje i trójpodział dziedzin europejskiego prawa karnego,
służą zobrazowaniu, jak niewiele w kwestii europeizacji prawa i procedury karnej,
przynajmniej w wymiarze normatywnym, zostało zrobione. Jednak jeszcze przed
szczegółowym skomentowaniem treści DR należy stwierdzić, iż podział ten staje się coraz
mniej aktualny i prawo karne europejskie ulega przewartościowaniu. Dotychczasową
„atomizację” źródeł i przejawów europejskiego prawa karnego zaczynają zastępować
instrumenty prawne Unii Europejskiej, jej tylko właściwe. Taki proces wydaje się być
sądowego, ale także, za względu na różnorodność systemów prawnych w ramach UE, odnosi się również do
postępowania prokuratorskiego, w wyniku, którego na podejrzanego została nałożona kara, która penalizuje jego
niezgodne z prawem zachowanie. Trybunał Sprawiedliwości w sprawach Hüseyina Gözütoka (C-187/01) i
Klausa Brüggea (C-385/01) orzekł, iż państwa członkowskie UE muszą mieć wzajemne zaufanie do swoich
systemów wymiaru sprawiedliwości, nawet, gdy rezultat takiego postępowania jest inny niż na podstawie
przepisów własnego prawa karnego. W związku z tym nie może nastąpić uzależnienie od tego, czy w danym
państwie członkowski – pragnącym wykonywa swojego „prawa karana” możliwe jest wydanie decyzji bez
udziału sędziego. Zob. Połączone orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości w Luksemburgu z dnia 11 lutego 2003
r. Hüseyin Gözütok (C-187/01) Klaus Brügge (C-385/01), http://europa.eu.int/cj/en/transitpage.htm
16
Pkt. 6 Preambuły do DR z 13 czerwca 2002 r. stwierdza: „Europejski nakaz aresztowania, przewidziany przez
niniejszą decyzję ramową, jest pierwszym skonkretyzowaniem, na płaszczyźnie prawa karnego, zasady
wzajemnego uznawania, którą Rada określiła mianem ,,kamienia węgielnego’’ współpracy sądowej”.
17
Jak stwierdza memorandum wyjaśniające do DR (dalej: MW), konkluzje ze szczytu w Tampere postulowały
zniesienie procedur ekstradycyjnych jedynie na etapie wykonania kary, zastępując je prostym przekazaniem
(simple transfer) (MW, 4.1). Wszakże ekstradycja jest instytucja jednolita i wydaje się, iż może być zniesiona
albo całkowicie, albo w ogóle. W trakcie konsultacji Komisji Europejskiej wysnuto wniosek, iż również, jeśli
chodzi o nakaz brak jest powodów takiego zróżnicowania. W rezultacie, nakaz winien mięć ten sam zakres, co
ekstradycja (MW 4.2, 5). Powyższe wątpliwości skłaniają do kuriozalnego pytania, czy można dąć mandat na
zniesienie części instytucji warnej, pozostawiając cześć w mocy? Warto tez zauważyć, Iz to ekstradycja w celu
prowadzenia postępowania jest najistotniejsza z punktu widzenia zapewnienia rzetelnego procesu. Komisja a
potem Rada przyjęły najwidoczniej, Iz przekazanie w celu dalszego prowadzenia procesu jest sednem zasady
wzajemnego zaufania. Ostateczny kształt nakazu zastępuje całość instytucji ekstradycji. Przedstawiony powyżej
problem pozostanie jednak istnym elementem argumentacji „naukowych przeciwników” nakazu.
18
Por. B. Schüemann, Europaischer Haftbefehl und EU Verfassungsentwurf auf Schiefer Ebene, Zeitschrift für
Rechtspolitik (ZRP) nr 6, 2003, s. 186.
19
Por. M. Płachta, Europejski nakaz aresztowania (wydania)..., s. 51-72.
20
Por. G. Gilbert, Transnational Fugitive Offenders in International Law, Haga, Boston, Londyn 1998, s. 1.
4
możliwy, jak się wydaje, z perspektywy roli w zakresie wymiaru sprawiedliwości, jaka nadaje
Unii Europejskiej Europejska Konstytucja. Jeśli jej postanowienia w zakresie współpracy
sądowej w sprawach karnych staną się obowiązującym ustrojem jednoczącej się Europy to
kwestie współpracy sadowej w sprawach karnych staną się domeną prawa europejskiego w
najściślejszym sensie i zjawisko to nie będzie podlegało dyskusji.
Co więc stanowi przedmiot krytyki naukowych przeciwników e.n.a., skoro jasnym
jest, iż unifikacja prawa i ścigania karnego w Europie może tylko polepszyć stan w zakresie
zwalczania przestępczości? Można tu wyodrębnić następujące kwestie podstawowe, które
zostaną w niniejszym komentarzu omówione: forma ustanowienia e.n.a., przeszkody
konstytucyjne we wprowadzeniu nakazu, zwłaszcza zakaz wydawania obywateli oraz
przeszkody politycznego charakteru przestępstwa ale także wątpliwość co do konstytucyjnej
zasady nullum crimen sine lege oraz tak zwane ogólne przeszkody praw człowieka.
DR Rady Unii Europejskiej w sprawie Europejskiego Nakazu Aresztowania pozostaje
instrumentem III filaru. Zasadniczo jest, więc ona formą współpracy międzyrządowej21.
Komentowana DR nie jest pierwszym takim instrumentem, który dotyczy materii
prawnokarnej22, jednak pierwszym, który wywołał tak wiele kontrowersji zarówno
kompetencyjnych (czym jest właściwie DR ?) jak i terminologicznych (czy DR może,
poprzez zmianę nazewnictwa, utworzyć w istocie nowy instrument współpracy w sprawach
karnych). DR jest instrumentem podobnym istotowo do „pierwszofilarowej” dyrektywy,
(nazywa się ją często „siostrą” dyrektywy) jednak brak jej zasadniczo sankcji w wypadku jej
niewdrożenia23. Ponadto, decyzje ramowe charakteryzują się tym, że służą zbliżaniu
porządków prawnych państw członkowskich wspólnoty, przy czym pozostawią stronom
technikę, czyli określenie formy i metody wprowadzania w życie. Dlatego też, z formalnego
punktu widzenia decyzja ramowa wiąże poszczególne państwa, co do skutku, pozostawiając
swobodę wyboru metody, co w praktyce oznacza, iż implementacja owego aktu polega na
przeniesieniu całości jej postanowień do prawa wewnętrznego. Nie jest zaś możliwe, jak to
ma miejsce w przypadku konwencji, bezpośrednie stosowanie tych postanowień, które mają
charakter samo wykonalny, co wyraźnie podkreśla sam Traktat o Unii Europejskiej24.
Regulacja problematyki współpracy w sprawach karnych nie – umową
międzynarodową, ale aktem podobnym do dyrektywy może być i jest przez nas uznane
zjawisko, co najmniej za symptomatyczne. Takie właśnie ustanowienie europejskiego nakazu
aresztowania przywołuje pytanie o kompetencje UE do regulowania zagadnień współpracy w
sprawach karnych. Na pytanie, czy obecny kształt prawny UE pozwala na europeizację
ścigania karnego, czego e.n.a. jest przykładem – pozostaje pytaniem czy (pod pewnymi
21
Należy, więc stwierdzić, iż do instrumentów prawnych III filaru nie stosuje się zasada pierwszeństwa prawa
wspólnotowego przed prawem krajowym. Decyzja ramowa, instrument, wynikający z art. 34 TUE nie jest
instrumentem samowykonalnym, wiąże jednak państwa członkowskie, co do skutku (MW, 4.3). Nie można
zbagatelizować argumentu, iż z punktu widzenia źródeł prawa decyzja ramowa jest instrumentem prawa
międzynarodowego i zastosowanie mają zasady konstytucyjne odnoszące się do roli porządku prawno
międzynarodowego w porządku krajowym. Wzmacnia to argumenty, według których wprowadzenie
europejskiego nakazu aresztowania wymaga zmiany Konstytucji. Fakt międzyrządowości DR bywa natomiast
pomijany w argumentach zwolenników nakazu. Rzecz wszakże w tym, iż europejski nakaz aresztowania jest
instrumentem podobnym, lecz nie tożsamym z ekstradycją.
22
Por. w tej kwestii zwłaszcza omówienie F. Zedera – Der Rahmenbeschluss als Instrument der EU
Rechtsangleochung im Strafrecht am Beispiel des Rahmenbeschlusses gegen Geldfalschung, OJZ, Zeszyt 3, s.
81-85.
23
Por. A. Łazowski, Źródła prawa Unii Europejskiej, w: M. Perkowski (red.) Wymiar sprawiedliwości UE.
Wybrane Zagadnienia, Warszawa 2003, s. 33 oraz F. Zeder, op. cit., s. 83.
24
Zob. C. Mik, Europejskie prawo wspólnotowe. Zagadnienia teorii i praktyki, tom I, Warszawa 2000, s. 365;
P. Filipek, Komentarz do Postanowień dotyczących współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych..., s.
433; A. Łazowski, Źródła prawa Unii Europejskiej..., s. 33 i nast.
5
warunkami) efektywnym25 czy zdecydowanie nieudanym i wręcz nieuprawnionym26
odpowiedź wydaje się być prosta: podstawową zasadą prawodawstwa Unii jest uprawnienie
do wkraczania tam, gdzie jest to naprawdę niezbędne. Z internalizacją przestępczości,
wzrostem przestępczości ponadgranicznej państwa same poradzić sobie nie mogą27. Dotyczy
to przede wszystkim zrębów europejskiej procedury karnej. Jeszcze bardziej oczywistą,
naszym zdaniem, odpowiedź, daje projekt Europejskiej Konstytucji. W art. I-13 przewiduje
on podzielona kompetencję w obszarze wolności, bezpieczeństwa i prawa. Jakkolwiek w
obecnym kształcie problematyka regulowana przez Nakaz stanowi domenę współpracy
międzyrządowej, należy spodziewać się zjawiska przeniesienia europejskiego ścigania i
zrębów europejskiej procedury (którą stanowi w swoim założeniu i istocie europejski nakaz
aresztowania) do prawa europejskiego w zupełnie ścisłym, nie zaś – międzyrządowym sensie.
Nie ulega wszakże wątpliwości, iż takie prawodawstwo unijne nie może naruszać praw
zagwarantowanych przez porządki państw – członków UE i wymaga stosownych zmian
ustawodawstwa tych państw.
Bardzo daleko nieraz posunięta krytyka e.n.a. jest o tyle niezrozumiała, iż instrument
ten jest najbliższym ideałowi (co nie znaczy, ze idealnym) urzeczywistnieniem śmiałej idei
wysuniętej swego czasu przez czołowych znawców prawa karnego międzynarodowego28.
Otóż zdecydowana większość zasad rządzących wydawaniem przestępców nie dość, że ma
swoje korzenie we wzajemnej wrogości państw (przeciwieństwie komentowanej tu zasady
wzajemnego zaufania), to jeszcze stanowi wyłącznie prerogatywę państw, incydentalnie tylko
mając związek z prawami człowieka29, częściej zaś z konstytucyjnymi prawami
podmiotowymi. Zniesienie, więc podstawowych ograniczeń w obrocie prawym między
państwami nie stanowi naruszenia prawa międzynarodowego, w tym praw człowieka. Już
Preambuła do DR w sprawie e.n.a. zresztą (pkt.11, 20) zwraca uwagę, iż stosowanie nakazu
nie może stać w sprzeczności z najistotniejszymi prawami człowieka. Oba przytoczone tu
przykłady powołania się w DR na prawa człowieka stanowią swoisty wentyl bezpieczeństwa.
Jeśli bowiem znaczna część klasycznych zasad prawa karnego międzynarodowego podlega w
świetle postanowień DR abolicji lub erozji, w sposób szczególny warto zwrócić uwagę na to,
co nazwać można przeszkodami praw człowieka (MW wymienia w punkcie 4.4. szereg
„gwarancyjnych” uregulowań w e.n.a. (art. 11, 13.3, 35, 17, 27, 37) Nie ulega wszakże
wątpliwości, że gwarancje osoby przekazywanej powinny ulec „europeizacji” przez odrębny
akt prawny UE). Czy przekazywany na podstawie e.n.a. dozna faktycznie lepszej ochrony niż
na podstawie klasycznych zasad? Niestety, trudno to obecnie jednoznacznie stwierdzić.
Należy jednak skonstatować, iż naszym zdaniem kształt decyzji ramowej pozwala na
weryfikacje wydania z punktu widzenia praw człowieka (nie sprzeciwia się temu automatyzm
wykonywania e.n.a30, bowiem klauzula praw człowieka jest integralną częścią tego aktu
prawnego.
25
Tak B.von Hainschel – Heinegg, D. Rohlff, Der Europäische Haftbefehl, Goltdammer’s Archiv für Strafrecht
1/2003, s. 51
26
M. Płachta, Europejski nakaz aresztowania (wydania)..., s. 51-72; tegoż, To samo inaczej nazwane,
Rzeczpospolita z 14.10.2003 r., Nr 240; tegoż, Europejski nakaz aresztowania a ekstradycja, Jurysta 2002, nr 1112, s. 13-15; M. Muszyński, Do Gdańska przez Zakopane, Rzeczpospolita z 06.10.2003 r., Nr 233.
27
Por. M. Dreiters, Gegenseitige Anerkennung von Strafgesetzen in Europa, ZRP 2003, s. 329 i n.
28
Por. O. Lagodny, Gerundkonstellationen des Internationalen Strafrecht, ZSTW 1989 nr 1009, s. 101;B. Swart:
Human Rights and the Abolition of Traditional Principles, (w:) A. Eser, O. Lagodny, Principles and Procedures
for a New Transnational Criminal Law, Freiburg im B. 1991, s. 507 – 533.
29
Por. zwłaszcza wywody O. Lagodnego na temat politycznego charakteru przestępstwa: The Abolition and
Replacement of the Political Offence Exception: Prohibited by International and Domestic Law? Israel Yaerbook
of Human Rights nr 3, 1986, s. 320.
30
Inaczej zdaje sie twierdzic D. Rohlff, Der Europäische Haftbefehl, Frankfurt a.m. 2003, s. 76. Autor uważa, iż
koncepcja europejskiego postępowania karnego pozwala, izby po wyczerpaniu krajowej drogi odwoławczej w
którymkolwiek z państw, jakie uczestniczą w postępowaniu o wykonanie e.n.a. odwołać się do Europejskiego
6
Komentatorzy DR dość zdawkowo odnoszą się najczęściej do zasady wzajemnego
zaufania. Zasada ta nie może być natomiast dla komentujących e.n.a pustym hasłem lub
wymówką dla uszczuplenia praw konstytucyjnych i praw człowieka ale raczej próbą
przekroczenia rubikonu prawnego myślenia o odpowiedzialności karnej. Oczywiście,
najistotniejszym refleksem tej zasady jest wzajemne uznawanie i wykonywanie decyzji
sądowych w sprawach karnych, nie tylko, jak dotąd, i to nie automatycznie, wyroków
karnych31. Zasada ta najpewniej stanie się podstawą ustroju europejskiego wymiaru
sprawiedliwości w sprawach karnych. Jak trudne jest konsekwentne wcielenie tej zasady w
życie, pokazuje komentowany akt prawny. DR pragnie słusznie tę zasadę wprowadzić, czyni
to jednak nie dość konsekwentnie i sposób, w jaki tego dokonuje, nieraz zasługuje na
krytykę32. Istotne jest wszakże, aby była to krytyka konstruktywna i szanująca zasady prawa
europejskiego.
Rada Unii Europejskiej tworząc w art. 2 pkt 2 listę 32 przestępstw, które nie
wymagają weryfikacji warunku podwójnej karalności przy wydaniu33, dokonuje operacji,
która stawia czytelnika Decyzji Ramowej przed pytaniem: co właściwie podlega
wzajemnemu uznawaniu?34. Jeśli rozstrzygnięcia sądowe, co do przestępstw, które są
kryminalizowane w porządkach prawnych obu państw (wydającego Nakaz i Wykonującego
nakaz) to stajemy u punktu wyjścia: nie ma problemu braku podwójnej karalności i
niezrozumiała jest legislacyjna ekwilibrystyka Rady UE. Wszak chodzi tu jednak o to, aby
osoba przekazana na przykład za terroryzm, rasizm i ksenofobię została sprawiedliwie
osadzona w państwie wydania Nakazu. Chodzi, więc o tę (mniej liczną) grupę przestępstw,
które znalazły się w katalogu art. 2 par. 2 bądź, dlatego, iż czyny takie pozostają najczęściej
bezkarne, chyba ze wypełniają znamiona innych przestępstw (np. rasizm i ksenofobia –
publiczne propagowanie faszyzmu lub kłamstwo oświęcimskie), bądź, dlatego, iż zawsze
istniały problemy z ich nie budzącym wątpliwości zdefiniowaniem (terroryzm). Jeśliby
mówić o uprawdopodobnieniu popełnienia przestępstwa, którego nakaz dotyczy (a w
wypadku wystawienia i wykonania nakazu nie o chodzi wyłącznie o uprawdopodobnienie, o
czym dalej) to, co ma zostać uprawdopodobnione? Według jednych, problemem nie jest sama
zasada wzajemnego uznawania, ale dokładne sprecyzowanie tego, co ma być wzajemnie
uznawane. Według innych komentatorów, właśnie zaufanie do wymiaru sprawiedliwości
obcego państwa polega na tym, iż nie precyzujemy wydania ratione materiae35 w wypadku
listy czynów z art. 2 par. 2 Decyzji Ramowej. Jeśli e.n.a. ma być instrumentem europejskiej
procedury karnej (co jest założeniem tego instrumentu, zwłaszcza w świetle likwidacji III
Filaru), to procedura taka powinna dotyczyć konkretnych przestępstw. Wydaje się, więc, iż
między zasadą wzajemnego zaufania a ideą korpusu przestępstw europejskich nie ma
Trybunału Praw Człowieka. Spostrzeżenie to należy uznać za trafne jednakże nie wydaje się ono wykluczać
możliwości badania przeszkód praw człowieka w postępowaniu o wykonanie e.n.a.. Taka możliwość bierze pod
uwagę również MW, 5, s. 15 in fine.
31
Nota bene, można wyobrazić sobie, iż również i wykonywanie obcych wyroków musiało wywoływać swojego
czasu oburzenie z powodu tak dalece posuniętego uznawania obcego porządku prawnego. Obecnie ten
instrument współpracy w sprawach karnych nie wywołuje już żadnych negatywnych emocji. Z artykułu 1 DR
wynika, iż e.n.a. dotyczy również uznawania tymczasowego aresztu (detention order). W ten sposób e.n.a. staje
się również a może przede wszystkim instrumentem swobodnego przepływu decyzji aresztowych, na co w
komentarzach nie zwraca się na ogół uwagi.
32
Por. B. Schünemann, op. cit., s. 185-189, B. von Hainschel – Heinegg, D. Rohlff , op. Cit, s. 48, 50, M.
Dreiters, Gegenseitige Anerkennug von Strafggesetzen in Europa, ZRP 2003, s. 359.
33
Por. MW, 4.5.6, w którym jednak bezzasadnie deklaratywnie, nie postulatywnie sformułowane jest całkowite
zniesienie warunku podwójnej karalności.
34
W tym duchu M. Dreiters, op.cit., passim.
35
W tym duchu D. Rohlff, Der Europäische Haftbefehl, s. 35-38. Chodziłoby tu o zaufanie do porządków
prawnych i wymiarów sprawiedliwości państw członkowskich UE. W tym sensie zasada wzajemnego zaufania
byłaby funkcjonalna namiastka nieistniejącej terytorialnosci europejskiej.
7
sprzeczności36 i art. 2 par. 2 Decyzji Ramowej powiązać należy z początkiem
urzeczywistniania tego, co powiodło się obecnie jedynie w sferze naukowej37. Patrząc na listę
32 przestępstw trudno nie zadać sobie pytania o racjonalność wprowadzenia doń jednych
(podpalenie, które nota bene właściwie nie jest w Polsce pojęciem ściśle prawnym,
przestępstwo „swindlingu”, a pominięcia innych. Immanentna trudność w zdefiniowaniu
dotyczy właściwie dwóch spośród wszystkich przestępstw z katalogu art. 2 p. 2: terroryzmu38
oraz rasizmu i ksenofobii39. Dyskusja nad stworzeniem korpusu przestępstw europejskich jest
rozbudowana i wielowątkowa. Można powiedzieć tylko tyle, iż to, co kiedyś było nie do
pomyślenia dziś jest szeroko dyskutowane40.
Niemniej jednak rozwiązania zawarte w DR, w niniejszym zakresie, muszą zostać
uznane za konieczne. Padające głosy krytyki, pod adresem rozwiązań zawartych w art. 2 pkt 2
DR tracą częściowo na wartości, gdy odniesiemy do istniejących regulacji unijnych, które
zmierzają do harmonizacji terminologii i działań w niniejszym zakresie. Największy problem
definicyjny sprawi pojęcie „przestępczość zorganizowana” i skuteczne zwalczanie tego
rodzaju przestępczości. Już w Traktacie z Maastricht, w ramach współpracy policyjnej (art.
K.1.ust. 9). Jednak dopiero, w 1997 r., Rada Europejska przyjęła całościowy plan zwalczanie
przestępczości zorganizowanej przedłożony przez tzw. Grupę Wysokiego Szczebla,
utworzona na mocy decyzji Rady Europejskiej w 1996 r.41. Wśród zaleceń Planu z 1997 r.
znalazł się postulat uznania za czyn karalny samego udziału w grupie zorganizowanej, który
doczekał się częściowej realizacji pod koniec 1998 r., kiedy została przyjęta rezolucja42, a
także został podjęty w tym celu Wspólnych Działań przez Radę43. Jednak najważniejszym
osiągnięcie stało się wypracowanie definicji pojęcia organizacji przestępczej. Za taką
organizację uznano, stowarzyszenie trwałe i zhierarchizowane składające się z więcej niż z
dwóch osób, działających w zmowie popełniania czynów zabronionych będących celem
samym w sobie lub środkiem uzyskania korzyści materialnych, a także – w zależności od
sytuacji – niewłaściwe wpływanie na funkcjonowanie władz publicznych.
Wedle definicji zawartej w art. 1 Wspólnego działania przez Radę, nie każdy czyn
zabroniony może być kwalifikowany jako przedmiot działania organizacji przestępczej, lecz
jedynie ten, którego górna granica wynosi, co najemnej 4 lata lub karę surowszą. Oprócz tego,
zgodnie z art. 2 ust. 1 Wspólnego działania przez Radę, państwa członkowskie zobowiązały
się wprowadzenie sankcji alternatywnie za jedno z poniższych lub obie formy działań:
36
Co innego zdaje się wynikać z rozważań Rohlffa, op. cit., s. 33 i n.
Por. B. Huber (red.) Das Corpus iuris als Grundlage eines europäischen Strafrechts, Freiburg am Breisgau
1999.
38
Zob. przypis 43.
39
W zakresie przestępstw rasizmu i ksenofobii nie udało się stworzyć definicji tych czynów. Niemniej jednak
Rada Europejska zatwierdziła Wspólne działania z 15.07.1996 r. dotyczące zwalczania rasizmu i ksenofobii,
Dz.Urz. WE 1996 L 185/5.
40
Por. H. Nielsen, The Corpus Iuris a a Basis for a European Criminal Law – a Personal View, w: B. Huber
(red.) Corpus Iuris als Grundlage..., s. 323. Dyskusja ta dotyczy wielu obszarów regulacji prawnokarnej,
zwłaszcza przestępczości gospodarczej i zorganizowanej; por. w tej kwestii V. Militello, B. Huber, Towards a
European Criminal Law against Organised Crime, Freiburg im. Br. 2001; A. Sinn, Europäische Gemeinschaften,
w: W. Gropp, B. Huber (red.) Rechtliche Initiativen gegen Organisierte Kriminalität, Freiburg im Br. 2001, 287383; „Wirtschaftsstrafrecht in der EU”, Klaus Tiedemann (red.), Kolonia, Monachium 2002, s. 3-71.
41
Plan został przyjęty przez Radę 24.08.1997 r., Dz.Urz. WE 1997 C25/1.
42
Rezolucja z 21.12.1998 r. o zapobieganiu przestępczości zorganizowanej z odniesieniem do ustanowienia
wszechstronnej strategii jej zwalczania, Dz.Urz. WE 1998 C 408/1.
43
Wspólne działania z 21.12.1998 r. o uznaniu uczestnictwa w organizacji przestępczej w państwach
członkowskich Unii Europejskiej za czyn karalny, Dz.Urz. WE 1998 L 351/1; Zob. uwagi krytyczne, M.
Płachta, W. Zalewski, Kontrowersje wokół pojęcia przestępczości zorganizowanej na gruncie Konwencji ONZ z
2000 r., Przegląd Sądowy 2003, nr 5, str. 3-23.
37
8
-
czynny i świadomy udział w popełnieniu wyżej opisanych przestępstw lub
czynów wspierających popełnienie przestępstwa przez organizację
przestępczą;
zawarcie porozumienia, co do popełnienia takich czynów, nawet bez
aktywnego udziału w ich przeprowadzaniu.
Również pojęcie terroryzmu, na fali wydarzeń z 11 września 2001 r., doczekało się
długo oczekiwanej definicji44. We wspólnym stanowisku Rady zdefiniowane zostało pojęcie
„aktu terrorystycznego”45, które zostało zamieszczone w decyzji ramowej z 13 czerwca 2002
r. o zwalczaniu terroryzmu46. Stosownie do art. 1 tejże decyzji ramowej, za przestępstwo
terrorystyczne zostanie uznany akt umyślny, mogący spowodować poważną szkodę państwu
lub organizacji międzynarodowej, popełniany z zamiarem: poważnego zastraszenia
społeczeństwa; bezprawnego zmuszenia rządu lub organizacji międzynarodowej do
wykonania lub powstrzymania się od wykonania jakiegokolwiek aktu; poważnego
destabilizowania lub zniszczenia podstawowych politycznych, konstytucyjnych, lub
społecznych struktur państwa lub organizacji międzynarodowej. Przy czym, zachowanie się
sprawcy musi odpowiadać, co najmniej jednemu z czynów zabronionych opisanych na liście,
zawartej w art. 147.
Zdefiniowanie pojęcia organizacja przestępcza oraz aktu terrorystycznego pokazują
tworzenie się jednolitej i spójnej terminologii prawniczej, która niewątpliwie umożliwi
skuteczniejsze stosowanie europejskiego nakazu aresztowania, a także przyspieszy proces
harmonizacji prawa karnego48. Choć katalog 32 przestępstw ma charakter różnorodzajowy, to
działania Rady Europejskiej, podjęte w kierunku stworzenia jednolitej siatki pojęciowej
przynoszą kolejne sukcesy, pokonując jednocześnie „kłopotliwość” terminologiczną49.
Potwierdzeniem tej tezy są m. in. następujące definicje przestępstw: „handel ludźmi”50;
44
Podobnie jak w wypadku przestępczości zorganizowanej, zapobieganie i zwalczanie terroryzmu, na gruncie
art. K.1.ust. 9, Traktatu z Maastricht, stało się jednym z najważniejszych celów współpracy policyjnej członków
Unii Europejskiej. 16.101996 r., zostały ogłoszone Wspólne działania dotyczące utworzenia i utrzymania
katalogu wyspecjalizowanych kompetencji, umiejętności i wiedzy antyterrorystycznej celem wsparcia
antyterrorystycznej współpracy pomiędzy państwami członkowskim Unii Europejskiej, Dz. Urz. WE 1996 L
273/1; Zlecenie Rady z 9.12.1999 r. o współpracy w zwalczaniu finansowania grup terrorystycznych, Dz.Urz.
WE 1999 C 373/1; Wspólne stanowisko Rady z 27.12.2001 r. o zwalczaniu terroryzmu, Dz.Urz. WE L 344/90
oraz Wspólne stanowisko Rady z 27.12.2001 r. o zastosowaniu szczególnych środków dla zwalczania
terroryzmu, Dz.Urz. WE L 344/93, decyzja Rady z 19.12.2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie
szczególnych środków współpracy policyjnej i sądowej w celu zwalczania terroryzmu zgodnie z art. 4
Wspólnego stanowiska z 27.12.2001 r. oraz Decyzja Ramowa z 13.06.2002 r. o zwalczaniu terroryzmu, Dz.Urz.
WE L 194/3.
45
Zob. Wspólne stanowisko Rady z 27.12.2001 r. o zwalczaniu terroryzmu, Dz.Urz. WE L 344/90
46
Decyzja Ramowa z 13.06.2002 r. o zwalczaniu terroryzmu, Dz.Urz. WE L 194/3.
47
Zob. art. 1 Decyzja Ramowa z 13.06.2002 r. o zwalczaniu terroryzmu, Dz.Urz. WE L 194/3.
48
Odmienny pogląd reprezentuje M. Płachta, Europejski nakaz aresztowania (wydania): kłopotliwa „rewolucja”
w ekstradycji, Studia Europejskie 2002, nr 3, s. 59.
49
Zob. M. Płachta, Europejski nakaz aresztowania (wydania): kłopotliwa „rewolucja” w ekstradycji, Studia
Europejskie 2002, nr 3, s. 59; M. Żurek, Bezgraniczna sprawiedliwość. O Europejskim Nakazie Aresztowania.
Rzeczpospolita 21 sierpnia 2002, nr 194.
50
Zob. Pierwsza definicja handlu ludźmi znalazła się we Wspólnych działaniach z 24.02.1997 r. dotyczących
zwalczania handlu ludźmi i seksualnego wykorzystywania dzieci, Dz. Urz. WE 1997 L 63/2. Z datą 1.08.2002 r.
te Wspólne działanie przestało obowiązywać w zakresie handlu ludźmi, Dz. Urz. WE 2002 L 2003/2. Definicja
handlu ludźmi zawarta we Wspólnych działaniach z 24.02.1997 r. stała się punktem wyjściowym do stworzenia
definicji umiejscowionej w Konwencji z 26.07.1995 r. na podstawie artykułu K.3 Traktatu o Unii Europejskiej, o
utworzeniu Europejskiego Urzędu Policji (Konwencja o Europolu), Dz. Urz. WE 1995 C 316/2. Według
załącznika do tej konwencji „handel ludźmi” oznacza poddanie osoby rzeczywistej i bezprawnej kontroli innych
osób, poprzez użycie przemocy lub gróźb, lub przez nadużycie władzy lub intrygę, szczególnie w celu
odnoszenia korzyści z prostytucji, form seksualnego wykorzystywania i napastowania nieletnich, lub handlu
porzuconymi dziećmi. Te kategorie wykorzystywania obejmują również produkcję, sprzedaż lub dystrybucję
materiałów zawierających pornografię dziecięcą”. Niniejsza definicja jest wersją ostateczną, zmienioną decyzją
9
„wykorzystywanie seksualne”51; „oszustwo” (w tym także oszustwo na szkodę interesów
Wspólnot Europejskich)52, „korupcja”53, „obrót kradzionymi samochodami”54, „fałszowania
Rady z dnia 3 grudnia 1998 r. uzupełniającą definicję kategorii przestępstw „handel ludźmi” w Załączniku do
Konwencji o Europolu, Dz.Urz. WE 1999 C 26/1.Najważam aktem prawny w tym zakresie jest przyjęta w lipcu
2002 r. Decyzja Ramowa w sprawie walki z handlem ludźmi, Dz.Urz. WE 2002 L 203/1, która w art. 1 definiuje
przestępstwo handlu ludźmi, jako werbowanie, transport, przekazywanie, przechowywanie lub późniejsze
przejmowanie osób, wyłącznie z przekazaniem kontroli nad tą osobą. Zachowanie sprawcy musi
charakteryzować się użyciem przymusu, siły, groźby, uprowadzenia, fałszu lub oszustwa; a także przy nadużyciu
władzy lub szczególnej, wrażliwej pozycji osoby, która nie ma innej rzeczywistej lub akceptowanej alternatywy
niż poddanie się temu nadużyciu; albo przy wręczeniu lub przyjęciu płatności lub korzyści dla uzyskania zgody
osoby mającej kontrolę nad inną osobą, w celu a) wykorzystania pracy lub usług tej osoby obejmujących, co
najmniej pracę przymusową lub obowiązkową albo usługi, niewolnictwo lub praktyki podobne do niewolnictwa
lub poddaństwa; b) wykorzystania prostytucji innych osób lub innych form wykorzystania seksualnego, włącznie
z pornografią. Zgodne z art. 2 Decyzji Ramowej, tak samo jak popełnienie przestępstwa handlu ludźmi powinny
być karalne podżeganie, pomocnictwa i usiłowanie, do tego przestępstwa.
51
W ramach Wspólnych działaniach z 24.02.1997 r. dotyczących zwalczania handlu ludźmi i seksualnego
wykorzystywania dzieci, Dz.Urz. WE 1997 L 63/2, zdefiniowano także wykorzystanie seksualne w odniesieniu
do dorosłych i dzieci. W przypadku dorosłych wykorzystywanie polega, na co najmniej wykorzystywaniu w
prostytucji (tytuł I pkt A, ust. iii Wspólnego działania), zaś w przypadku dzieci pojęcie wykorzystania seksualne
jest szersze, i obejmuje: a) nakłanianie lub zmuszanie dzieci do jakiejkolwiek czynności seksualnej sprzecznej z
prawem; b) wykorzystywanie dzieci w prostytucji lun innych praktykach seksualnych sprzecznych z prawem; c)
wykorzystywanie dzieci w przedstawieniach i materiałach pornograficznych poprzez ich produkcję, posiadanie,
sprzedaż dystrybucję lub inne formy handlu (tytuł I pkt A, ust. ii Wspólnego działania).
52
Zob. Zgodnie z art. 1 ust. 1 Konwencji o ochronie interesów finansowych Wspólnot Europejskich z dnia 26
lipca 1995 roku, ustanowiona na podstawie art. K. 3 Traktatu o Unii Europejskiej Dz.Urz. WE 1995 C 316/03,
za przestępstwo oszustwa uważa się, każde umyślne działanie i zaniechanie polegające na wykorzystywaniu lub
przedkładaniu fałszywych, niekompletnych lub nieścisłych oświadczeń lub dokumentów, w wyniku czego
zostały przekazane i zatrzymane nienależne fundusze pochodzące z ogólnego budżetu Wspólnot Europejskich
lub z budżetów zarządzanych przez lub w imieniu Wspólnot Europejskich; nieudostępnieniu informacji,
stanowiącej pogwałcenie określonego zobowiązania, powodującej taki sam skutek; sprzeniewierzeniu środków
na inne cele aniżeli te, na które zostały one przyznane. Niniejsza konwencja weszła w życie 17.102002 r. Szerzej
patrz, D. Ruimschotel, The EC budget: Ten Per Cent Fraud? A Policy Analysis Approach, Journal of Common
Market Studies 1994, vol 32, nr 3, s. 319; Ch. Van dn Wyngaert: Final Raport The Protection of the Financial
Interests of the EU in the Candidate States. Perspective on the Future of Judicial Integration in Europe, ERAForum 2001, No 3, s. 3-7; O. Górniok: Oszustwa na szkodę interesów finansowych Wspólnot Europejskich,
Kontrola Państwowa 1999, nr 3, s. 49; E. Zielińska: Polskie prawo karne a ochrona interesów ekonomicznych
Wspólnot Europejskich, Państwo i Prawo 2001, nr 1, str. 30; A. Górski, A. Sakowicz, Konwencja o ochronie
interesów finansowych Wspólnot z 1995 roku jako główny instrument w walce z przestępstwem oszustwa, (w:)
M. Perkowski (red.) Wymiar sprawiedliwości Unii Europejskiej..., s. 321-328.
53
Definicja przestępstwa korupcji znalazła się w Pierwszym Protokole z 18.09.1996 r. do konwencji o ochronie
interesów finansowych Wspólnot Europejskich, Dz.Urz. WE 1996 C 313/2. Na podstawie regulacji tegoż
protokołu, 26 maja 1997 r. została podpisana Konwencja o zwalczaniu korupcji obejmującej urzędników
Wspólnot Europejskich oraz urzędników państwa członkowskich, Dz.Urz. WE 1997 C 195/2. regulacja
konwencja w sposób dosłowny powtarza za Pierwszym Protokole definicje korupcji bierną i czynną oraz inne
rozwiązania z nią związana. Stosownie do art. 2 ust. 1 Konwencji, korupcją bierną jest umyślne działanie
urzędnika, który bezpośrednio lub za pośrednictwem żąda lub otrzymuje korzyści dowolnego rodzaju dla siebie
lub strony trzeciej lub przyjmuje obietnicę takiej korzyści, podejmującego działanie lub powstrzymującego się
od czynności wynikającej z jego obowiązku, lub wykonującego swoją funkcji z naruszeniem obowiązków
urzędnika. Natomiast, wedle art. 3 ust. 1 Konwencji, korupcją czynną jest umyślne działanie kogokolwiek w
postaci dawania obietnicy lub przekazywania, w sposób bezpośredni lub za pośrednictwem, korzyści dowolnego
rodzaju, urzędnikowi lub stronie trzeciej, aby sprawić by osoba ta postępowała lub powstrzymała się od
czynności zgodnie z jej obowiązkiem lub wykonywała swoją funkcję z naruszeniem obowiązków urzędnika.
Zob. Zob. M. Płachta, Europejski nakaz aresztowania (wydania..., s. 59 i n.; M. Żurek, Bezgraniczna
sprawiedliwość. O Europejskim Nakazie Aresztowania. Rzeczpospolita 21 sierpnia 2002, nr 194.
54
Zob. Wedle Załącznika do Konwencji z 26.07.1995 r. na podstawie artykułu K.3 Traktatu o Unii Europejskiej,
o utworzeniu Europejskiego Urzędu Policji (Konwencja o Europolu), Dz. Urz. WE 1995 C 316/2, „obrót
kradzionymi samochodami” oznacza kradzież lub przywłaszczenie pojazdów mechanicznych, ciężarówek,
półciężarówek, ładunków ciężarówek lub półciężarówek, autobusów, motocykli, samochodów kempingowych i
10
pieniędzy, w tym podrabiania euro”55, „przestępstwa komputerowe”56, „pomoc w
nielegalnym wjeździe lub pobycie”57.
W niektórych przypadkach definicji przestępstw określonych w art. 2 p. 2 DR należy
szukać w regulacjach mających charakter uniwersalny – tak jest w przypadku „przestępstwa
nielegalnego obrotu materiałami nuklearnymi i radioaktywnymi”58, bądź regionalny, gdy
chodzi o przestępstwo „prania pieniędzy”59.
Art. 2 p. 2 Decyzji Ramowej zwraca jednak uwagę komentatorów z jeszcze jednego,
być może istotniejszego powodu. Wyłom w zasadzie podwójnej karalności powinien być
analizowany nie tylko z punktu widzenia praw człowieka60, ale również, podobnie jak
problematyka obywatelstwa jako przeszkody w wydaniu oraz problematyka politycznego
charakteru przestępstwa, z punktu widzenia prawnokostytucyjnego z tą jednak różnicą, iż
Konstytucja nie wypowiada się o zasadzie nullum crimen, sine lege w kontekście zmiany
jurysdykcji. Problem ten jest o tyle złożony, iż poglądy na temat natury podwójnej karalności
w tym kontekście nie są jednolite. M. Płachta stwierdza, iż państwo nie jest zobowiązane do
współpracy karnej z innym państwem, co do czynu, który nie jest bezprawny z punktu
widzenia prawa karnego61. Stwierdzenie to wydaje się być szczególnie istotne z punktu
widzenia e.n.a. Z drugiej strony, zwraca się uwagę na to, iż zasada podwójnej karalności
wynika z zasady równości państw oraz, co ma z ta ostatnia ścisły związek, wynika z zasady
wzajemności62. Obie te zasady (ale nie tylko te) ulegają w DR bardzo głębokiemu
przewartościowaniu. Z zasady wzajemnego zaufania i uznawania decyzji sadowych w
sprawach karnych wynika, bowiem, iż to już nie partykularny interes państw stoi za
czynnością przekazania osoby (współpraca w ramach e. n. a nie jest już przede wszystkim
współpraca państw) ale ponadpaństwowy interes, mający swoje odzwierciedlenie w
podstawowych instrumentach i pojęciach integracji europejskiej (przestrzeń wolności,
pojazdów rolniczych, pojazdów roboczych oraz części zamiennych do takich pojazdów, jak również
przyjmowanie i ukrywanie takich przedmiotów.
55
Chodzi tu o przestępstwa określone w art. 3 Decyzji Ramowej z dnia 29 maja 2000 r. w sprawie zwiększenia
ochrony poprzez wprowadzenie sankcji karnych oraz innego rodzaju kar za podrabianie pieniędzy w związku z
wprowadzeniem euro, Dz. Urz. WE L 140, zob. także z 28 maja 2001 r. w sprawie zwalczania fałszowania i
podrabiania niegotówkowych środków płatności, Dz.Urz. L 149;
56
Zob. Rozdział II Konwencji o cyberprzestępczości.
57
Zgodnie z art. 1 Dyrektywy z 28 listopada 2002 w sprawie określenia ułatwienia w nielegalnym wjeździe,
tranzycie i pobycie, Dz.Urz. WE L 328/17, za takie przestępstwo jest uznawane - umyśle pomocnictwo osobie nie
będącej obywatelem państwa członkowskiego UE do: wjazdu (entry) na terytorium państwa członkowskiego,
bądź tranzycie przez terytorium państwa członkowskiego cudzoziemca, sprzecznie z prawem państwa na
terytorium, którego nastąpił wjazd, bądź, przez które nastąpił tranzyt (art. 1 (a)) oraz umyślne pomoc, w celu
osiągnięcia korzyści finansowej, osobie nie będącej obywatelem państwa członkowskiego UE do zamieszkania
na państwa członkowskiego, sprzecznie z prawem państwa na terytorium, którego nastąpił pobyt tej osoby (art. 1
(b)). Zob. także regulacje Decyzji Ramowej z 28 listopada 2002 r. odnośnie wzmożenia środków karnych w celu
zapobiegania ułatwienia w nielegalnym wjeździe, tranzycie i pobycie, Dz.Urz. WE L 328/1. W tym miejscu
należy zwrócić uwagę, iż w Załącznika do Konwencji, o utworzeniu Europejskiego Urzędu Policji (Konwencja o
Europolu), to przestępstwo zostało zdefiniowane jako umyślne działania w celu osiągnięcia korzyści finansowej,
zmierzające do ułatwienia wjazdu, zamieszkania lub zatrudnienia na terytorium Państw Członkowskich Unii
Europejskiej, sprzecznie z zasadami i warunkami obowiązującymi w Państwach Członkowskich.
58
Chodzi tu w szczególności o przestępstwa wymienione w artykule 7 ustęp 1 Konwencji o ochronie fizycznej
materiałów jądrowych, podpisanej w Wiedniu i Nowym Jorku dnia 3 marca 1980 roku, oraz odnoszące się do
materiałów nuklearnych lub radioaktywnych, określonych w artykule 197 Traktatu Euratom i dyrektywy 80/836
Euratom z dnia 15 lipca 1980 r.
59
Konwencji Rady Europy o praniu, ujawnianiu, zajmowaniu i konfiskacie dochodów pochodzących z
przestępstwa, sporządzonej w Strasburgu dnia 8 listopada 1990 r.
60
Por. A. Górski, A. Sakowicz, Europejski Nakaz Aresztowania..., s. 63.
61
Por. M. Płachta, The Role of Double Criminality in International Cooperation in Criminal Matters, w: Double
Criminality. Studies in Interational Criminal Law (red.) N. Jareborg, Uppsala 1989, s. 107, 128
62
Por. D. Poncet, P. Gully Hart: Extradition: The European Model, (w:) International Criminal Law, t. 2, (red.)
M. Ch. Basiouni, Nowy Jork 1986, s. 480.
11
bezpieczeństwa i sprawiedliwości). Bez poważnego potraktowania tego argumentu dyskusja o
DR nie jest możliwa. Sposób potraktowania w europejskim nakazie aresztowania zasady
podwójnej karalności jest przykładem przewartościowania zasad prawa międzynarodowego z
punktu widzenia prawa europejskiego – przewartościowania zresztą, jak w przypadku innych
zasad, nie do końca konsekwentnego. Trzeba tu jednak zwrócić uwagę na jeszcze jedna
kwestię. Istnieją mianowicie poglądy, oceniające zasadę podwójnej karalności nie tylko z
punktu widzenia imperium państwa, ale i praw człowieka (i analogicznie praw
konstytucyjnych)63. Nie ulega jednak naszym zdaniem wątpliwości, że istotne jest przede
wszystkim to, iżby czyn wypełniał znamiona przestępstwa w miejscu (państwie) jego
popełnienia (forum delicti). Tak rozumiana zasada nullum crimen sine lege nie ma, więc nic
wspólnego z art. 2 par. 2 Decyzji Ramowej i uregulowanie to wydaje się być poprawne tak z
punktu widzenia konstytucyjnego, jak i art. 7 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.
Niewątpliwie najpoważniejszym (bo ściśle związanym z Konstytucją) problemem jest
stosunek art. 55 Ustawy Zasadniczej do postanowień Decyzji Ramowej. Otóż z postanowień
Decyzji (ściślej zaś z fakultatywnych przesłanek odmowy wykonania Nakazu, o czym niżej)
implicite wynika, iż obywatelstwo nie jest przeszkodą w wykonaniu europejskiego nakazu
aresztowania (przekazaniu)64. Te uregulowania DR stanowią punkt krytyczny w krajach UE,
w których zakaz ten jest bezwzględny i pozbawiony jakichkolwiek klauzul ograniczających.
Rodzi to oczywiście pytanie o to, czy wyraźne sformułowanie w omawianym instrumencie, iż
e. n. a. jest instytucją różną od ekstradycji, (sformułowane tak w preambule DR, jak i MW,
czego naszym zdaniem nie można przemilczeć lub zbagatelizować) nie jest swoistym
obejściem wspomnianych postanowień Ustawy Zasadniczej a więc naruszeniem istotnych
praw podmiotowych obywatela. Skutek zastosowania e.n.a. jest ten sam, co zastosowania
procedur ekstradycyjnych. Z drugiej strony niewątpliwie oba uregulowania – zasada
wzajemnego uznawania decyzji sądowych oraz zakaz ekstradycji obywatela stanowią prawne
antynomie: bezwzględny zakaz ekstradycji obywatela innej jurysdykcji stanowi absolutny
dowód braku zaufania tym bardziej, ze miejsce popełnienia przestępstwa najczęściej uważane
jest za właściwsze dla osadzenia sprawcy. Podkreśla się tez często, iż przekazanie w ramach
e.n.a. nie narusza istoty prawa zawartego w art. 55, którym jest prawo do rzetelnego
procesu.65 Inna nazwa e.n.a. nie jest jednak figurą retoryczną. Celem komentowanej DR nie
jest obejście prawa, jest nim zaznaczenie, iż e.n.a. jest częścią europejskiej procedury mającej
na celu wymierzenie sprawiedliwości (o dokładnym przedmiocie tej procedury dalej). Inna
63
Do przyjęcia, iż w wypadku zasady podwójnej karalności mamy do czynienia z prawem człowieka (lub
prawem konstytucyjnym – swoistą internacjonalizacją zasady nullum crimen sine lege) skłaniają się L. Gardocki
(podwójna przestępczość czynu w prawie ekstradycyjnym. Prace ofiarowane Pani Profesor Oktawii Górniok,
Katowice 1996, s. 70), P.O. Traksman (Should we take the Condition of Double Criminality Seriously, w:
Double Criminality..., s. 70) oraz B. Schunemann, Der Europäische Haftbefehl...passim. Odpowiada to
dominującemu w Niemczech poglądowi w tej kwestii. Również jurysprudencja włoska uważa wymóg podwójnej
karalności za integralną część zasady nullum crimen sine lege, por. O. Lagodny, Comparative Oservations, w:
Individual as subject..., op. cit., s. 717. Przeciwnego zdania jest Ch. Van den Wyngaert (w:) Rethinking the law
of international criminal cooperation: Restrictive Function of International Human Rights, (w:) A. Eser, O.
Lagodny, Principles and Procedures...,op. cit. s. 493.
64
Państwa takiej jak Szwecja, Holandia, Hiszpania, Portugalia oraz Włoch, uznały e.n.a. jako nowy instrument
współpracy w sprawach karnych. Zob. N. Del Sante, Implenting the European Arrest Warrant - A Swedish
Perspective. Debate the Swedish parliament agreed to accept the proposal for a European arrest warrant (22 May
2002); A. Smeulers, Protecting Individual Rights in the Netherlands; M. Jimeno-Bulnes: A Brief Approach to
the Enforcement of the European Arrest Warrant in Spain: A Procedural View. Referaty z konferencji
“Eurowarrant – European Extradition in the 21st Century”, 5-6 czerwiec 2003, Londyn, s. 2; S. Alegre, Defence
Rights in Implementation of the European Arrest Warrant A comparative view between the UK and Spain.
Referat z konferencji “From Extradition to the European Arrest Warrant: Making the new system work”, 15-17
maj 2003, Trier. (w zbiorach autora); A. Górski, A. Sakowicz, The European Arrest Warrant: a Substantial Step
towards European Prosecution? Studia Prawno – Europejskie 2003, nr 1 (tom LXVII), (w druku).
65
W. Sokolewicz w ekspertyzie dla Ministerstwa Sprawiedliwości.
12
rzeczą jest to, na ile i w których swoich postanowieniach DR udolnie wdraża w życie nowe
reguły prawne. Reasumując rozważania dotyczące zakazu przekazywania obywateli pod inną
jurysdykcję rozwiązaniem najwłaściwszym byłoby wprowadzenie istotnych rozwiązań
dotyczących europejskiego nakazu aresztowania, w tym przekazywania obywateli, do
Konstytucji, odrębnie od regulacji ekstradycyjnych. Potrzeba konstytucjonalizacji zasad
europejskiego wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych w polskim porządku prawnym
jest bezsprzeczna i pozostaje tylko kwestia czasu. Powyższe uwagi dotyczą również
problematyki politycznego charakteru przestępstwa (art. 55 ust. 2 Konstytucji).
W argumentach zrównujących ekstradycję i europejski nakaz aresztowania zwraca się
uwagę, iż istotą obu instrumentów jest wydanie (domniemanego przestępcy) innemu państwu,
stwierdza się, więc, iż przedmiotem obu postępowań jest to samo66. Zasadniczą różnicą
między zwykłym postępowaniem karnym a ekstradycyjnym jest to, iż o ile pierwsza
procedury dąży do ustalenia istnienia przestępstwa, winy lub niewinności, o tyle druga nie
zajmuje się w ogóle tą kwestią badając jedynie, czy istnieją przesłanki pozwalające (lub brak
przesłanek zabraniających) wydać osobę innemu państwu. Co jest zatem przedmiotem
postępowania w sprawie wykonania e.n.a.?. Przedmiotem tym jest istnienie pozytywnych i
nieistnienie negatywnych przesłanek przekazania osoby pod jurysdykcję innego państwa. Ta
część postępowania o wykonanie e.n.a. jest więc ekwiwalentna procedurze ekstradycyjnej z
tym tylko zastrzeżeniem, iż warunki wydania zostały zasadniczo zminimalizowane (warunek
podwójnej karalności, zasada specjalności) lub wręcz zlikwidowane. Warto tu zwrócić uwagę
(o czym jeszcze szerzej będzie mowa) iż ta część procedury o wykonanie e. n. a stanowi w
dużej mierze obce ciało w zasadzie wzajemnego zaufania. Natomiast inne fragmenty DR,
mianowicie jej art. 8.e pozwalają stwierdzić, iż istotą i przedmiotem postępowania o
wykonanie e.n.a. jest również obiektywne ustalenie faktu popełnienia przestępstwa przez
konkretną osobę. Art. 8.e nakłada na organy sądowe obowiązek podania opisu czynu, co
logicznie rzecz biorąc oznacza również przypisanie go (w sensie obiektywnym) konkretnej
osobie (osobom). DR nie odpowiada wszakże na pytanie, w jaki sposób dokonać subsumcji
czynów, z listy art. 2 par. 2 , które nie stanowią w Polsce przestępstwa (a raczej – czy w ogóle
dokonywać takiej subsumcji), co z jeszcze większa mocą podkreśla potrzebę utworzenia
korpusu przestępstw europejskich.
W związku z powyższymi uwagami, nie jest, więc uproszczeniem stwierdzenie, iż z
tego choćby powodu stanowi DR zrąb europejskiej procedury karnej67 i także to, nie tylko
inne nazewnictwo oraz fakt, iż procedura nakazu stanowi procedurę wyłącznie sądową,
stanowią o tym, iż wykonanie nakazu jest procedurą podobną do ekstradycyjnej, ale nie
tożsamą z nią68. Ponadto należy zwrócić uwagę na to, iż w procedurze tej, zgodnie z zasada
wzajemnego zaufania, uznawaniu podlegają także incydentalne decyzje procesowe. W historii
prawa i procedury karnej nie odnotowano instrumentu, który pozwalałby a nawet nakazywał
uznawanie incydentalnych decyzji procesowych jednego państwa przez drugie. Uznawanie to
nie jest jednak przeprowadzone z konsekwencją, o czym niżej.
E.n.a. nie uznaje efektywnego uzyskania azylu w państwie członkowskim za
przeszkodę w wykonaniu Nakazu. Z formalnego punktu widzenia prawo azylu nie stanowi
prawa człowieka a jedynie prerogatywę państwa69. Brak jest, więc formalnych przeszkód, aby
przestać traktować efektywne udzielenie azylu jako przeszkodę w przekazaniu. Taki zabieg
66
Zob. uwagi krytyczne M. Płachta, Europejski nakaz aresztowania (wydania)..., s. 51-72; tegoż, To samo
inaczej nazwane, Rzeczpospolita z 14.10.2003 r., Nr 240; tegoż, Europejski nakaz aresztowania a ekstradycja,
Jurysta 2002, nr 11-12; tegoż, European Arrest Warrant: Revolution in Extradition?, Referaty z konferencji
“Eurowarrant – European Extradition in the 21ts Century”, 5-6 czerwiec 2003, Londyn;
67
Stanowisko to pojawia się w literaturze niemieckiej, por. D. Rohlff, op. cit., s. 46-49.
68
Stanowisko takie wyraziliśmy w artykule The European Arrest Warrant: a Substantial Step towards European
Prosecution? Studia Prawno – Europejskie 2003, nr 1 (tom LXVII) w druku.
69
Por. B. Wierzbicki, O azylach i ekstradycji przestępców, Warszawa 1983, s. 33.
13
Rady Unii Europejskiej należy uznać za próbę zerwania „odwiecznych” więzów między
uzyskaniem azylu a wydawaniem przestępców. Nakaz rzecz jasna nie tyle zapomina o azylu,
co stosuje (w tym wypadku konsekwentną) taktykę rozbioru klasycznych przeszkód w
międzynarodowej współpracy w zwalczaniu przestępczości.
W innych przypadkach rozbiór owych zasad daleki jest od konsekwencji a raczej stoi
w pół drogi między starym porządkiem a zasada wzajemnego zaufania. Mowa tu przede
wszystkim o zasadzie specjalności. Konsekwentne wprowadzenie zasady wzajemnego
zaufania wymagałoby całkowitej rezygnacji z zasady podwójnej karalności, zasady
specjalności, zasady ne bis in idem i innych klasycznych zasad współpracy. Decyzja Ramowa
stanęła w pół drogi tego zadania, co z jednej strony bywa krytykowane, z drugiej zaś może
być uznane za legislacyjna taktykę małych kroków.
Zasada specjalności jest typowym ograniczeniem prawa karnego międzynarodowego,
którego istnienie i zniesienie leży wyłącznie w gestii państwa. Polega ona na ograniczeniu
ścigania karnego do przestępstw, których dotyczył wniosek o wydanie. Innymi słowy osoba,
której ściganie dotyczy, ma jedynie ograniczoną możliwość powoływania się na tę zasadę w
prowadzonym przeciwko niej postępowaniu70. Regulacja zawarta w Decyzji Ramowej w
dużym stopniu powiela wcześniejsze postanowienia wcześniejszych konwencji UE o
ekstradycji. Decyzja ramowa stanowi przede wszystkim, iż państwo może odstąpić od
stosowania zasady specjalności, o ile drugie państwo członkowskie uczyni to samo.
Nieokreślenie czasu, w jakim państwo może złożyć zastrzeżenie, co do powyższej reguły
stwarza możliwość zaistnienia sytuacji, w której osoba wydawana nie może być pewna, jaki
będzie zakres prowadzonego przeciwko niej w innym państwie członkowskim
postępowania71.Zasada specjalności tkwi, więc głęboko w europejskim systemie współpracy
sądowej w sprawach karnych, stanowiąc przecież przejaw nieufności i niezupełnie
poważnego traktowania przyszłej konstytucyjnej wartości europejskiej, jaką jest wspólna
przestrzeń sądowa i przyszła likwidacja III Filaru. W obecnym wszakże stadium rozwoju
europejskiego ścigania zachowanie reguły specjalności, przy dość daleko jednak idącej
abolicji podstawowych zasad współpracy w zwalczaniu przestępczości, może okazać się
istotna gwarancją tego, iż osoba, której nakaz dotyczy, nie będzie ścigana z pobudek
politycznych. W przyszłości należy spodziewać się modyfikacji Decyzji ramowej, zupełnie
znoszących te zasadę.
Prima facie zresztą, można odnieść wrażenie, iż Rada Unii Europejskiej, zachowując
jakiekolwiek obligatoryjne (ale i fakultatywne) przeszkody w wykonaniu e. n. a. kolejny raz
przeczy zasadzie, której nakaz hołduje, zasadzie wzajemnego zaufania. Całkowite
wprowadzenie w życie tej zasady wymagałoby również całkowitego automatyzmu
przekazania72. Wrażenie to jest jednak zminimalizowane po lekturze tych przesłanek.
Państwo mające wykonać e.n.a. odmawia (obligatoryjnie) (art. 3) wykonania Nakazu, jeżeli 1.
Przestępstwo, którego dotyczy europejski nakaz aresztowania jest objęte amnestią w Państwie
członkowskim wykonania i gdy państwo to było właściwe dla ścigania tego przestępstwa na
mocy swojego prawa karnego 2. Jeśli z informacji będących w posiadaniu organu sądowego
wykonania wynika, ze w stosunku do osoby poszukiwanej zapadło prawomocne orzeczenie
Państwa członkowskiego w odniesieniu do tych samych czynów pod warunkiem, że w
przypadku skazania osoba ta odbyła już karę lub byłaby w trakcie jej odbywania, bądź kara
70
Por. M. Płachta, Kidnaping międzynarodowy w służbie prawa, Warszawa 2000; tegoż, Zasady i przeszkody
ekstradycyjne, Prokuratura i Prawo 2000, nr 7-8, s. 23-40.
71
Por. M. Żurek, Bezgraniczna sprawiedliwość. O Europejskim Nakazie Aresztowania. Rzeczpospolita 21
sierpnia 2002, nr 194, C3.
72
Tak D. Rohlff, Der Europaische Haftbefehl, op. cit , s 128; B Garzon, A Lecture on the European Arrest
Warrant, Referat wygłoszony na konferencji “Eurowarrant – European Extradition in the 21st Century, 5-6
czerwic 2003, Londyn, (w zbiorach autorów).
14
nie mogłaby już być wykonana zgodnie z prawem Państwa członkowskiego skazania; jeśli
osoba, której dotyczy europejski nakaz aresztowania, nie może zgodnie z prawem Państwa
członkowskiego wykonania, z powodu swego wieku, ponosić odpowiedzialności karnej za
czyn, będący podstawą wydania nakazu. Warto zwrócić uwagę, iż obligatoryjne przeszkody
stanowią zasadniczo nie tyle o braku zaufania, co o poszanowaniu dla decyzji sądowych (ne
bis in idem w innym państwie członkowskim pod wymienionymi w punkcie 2 warunkami)
lub rozstrzygnięć ustawodawczych państw członkowskich (amnestia). Zrozumiałe jest
umieszczenie wśród obligatoryjnych przeszkód w wydaniu klauzuli (art. 3 pkt. 3 DR), według
której obligatoryjną przeszkoda wykonania e.n.a. jest wiek potencjalnego przekazywanego,
choć stopień ogólności tej klauzuli może nastręczać problemów. Czy chodzi o to, iż
potencjalny przekazywany jest za stary czy za młody, aby uczestniczyć w procesie
przekazania (nie może z powodu swojego wieku uczestniczyć w postępowaniu karnym nie
równa się wszak: nie popełnia przestępstwa z racji swojego wieku)? Prima facie wydawałoby
się, iż chodzi przede wszystkim o osoby niedołężne i chore (automatycznie nasuwa się tu
analogiczny kazus Pinocheta i klauzule humanitarne), jednak uważniejsze spojrzenie na art. 3
pkt 3 pozwala przypuszczać, iż europejski prawodawca rozwiązuje w ten sposób problem
dolnej granicy wieku jako warunku odpowiedzialności karnej. Tak więc wobec wszystkich
przestępstw, również przestępstw – pojęć (haseł) z art. 2 pkt. 2 Decyzji Ramowej warunkiem
przekazania jest osiągnięcie pożądanego przez sprawcę wieku. Rzecz jasna, obiektywnie
rzecz biorąc, stanowi to przejaw odstępstwa od zasady wzajemnego zaufania nie mówiąc już
o tym, iż w wypadku haseł z listy art. 2 pkt 2 trudno powiedzieć, jak stosować zasady
odpowiedzialności dotyczące wieku, skoro nie dokonujemy w tym wypadku subsumcji w
ścisłym znaczeniu tego słowa.
Art. 4 Decyzji ramowej określa względne (fakultatywne) przeszkody w wykonaniu
e.n.a. W art. 4 a Decyzji Ramowej stanowi się, iż można odmówić wydania, jeśli inne, niż
wymienione w art. 2 par. 2 przestępstwa nie są przestępstwem według prawa państwa, które
ma wykonać e.n.a. Następnie, art. 4 a Decyzji Ramowej statuuje, iż co do przestępstw
podatkowych, celnych i walutowych nie można odmówić wydania tylko z tego powodu, że
państwo wydania i państwo wykonania e.n.a. nie przewidują identycznych regulacji w tym
zakresie. Przeszkoda skarbowego charakteru przestępstwa (fiscal offence) należy do kanonu
zasad współpracy państw w zwalczaniu przestępczości. Jest to więc daleko posunięte, istotne
i pionierskie w istocie uproszczenie (nie występuje w żadnym innym akcie prawnym UE
dotyczącym współpracy), choć sposób jego redakcji czyni je mało zauważalnym. E.n.a.
milczy również na temat przeszkody wojskowego charakteru przestępstwa, co jest
równoznaczne z jej zniesieniem73. Rzecz jasna, uwagi dotyczące podwójnej karalności
poczynione wyżej nie tracą na aktualności również w wypadku tych postanowień Decyzji
Ramowej. Art. 4 b Decyzji Ramowej statuuje fakultatywną przeszkodę zawisłości sprawy w
państwie wykonującym e.n.a . Ta fakultatywna przeszkoda w wykonaniu e.n.a. nie przeczy
zasadzie wzajemnego zaufania, jest natomiast przejawem zasady ekonomiki procesowej w jej
europejskim wydaniu. Następny przepis e.n.a. w pierwszym jego członie jawi się jako zwykła
negatywna przesłanka procesowa, co ponownie stawia pytanie o wewnętrzną koherencję
Decyzji Ramowej. Odnosząc to postanowienie DR do listy czynów z art. 2 pkt 2 DR – trudno
wszcząć postępowanie w stosunku do czegoś, co według prawa państwa wykonującego
Nakaz nie wypełnia znamion przestępstwa. Jest to logicznie niemożliwe. Wydaje się więc, iż
Nakaz nie dość konsekwentnie realizuje rolę, jaką niewątpliwie będzie pełnił:
najistotniejszego aktu europejskiej procedury karnej. Fakultatywność tej przesłanki umniejsza
znaczenie niniejszych uwag, jednak wrażenie niespójności aktu prawnego pozostaje. Wszakże
jednak w ten sposób art. 4.3 DR zwraca uwagę na inną istotna kwestię: dla europejskiego
postępowania karnego e.n.a. czyni relewantnym rozstrzygnięcie procesowe, które z punktu
73
Por. D Rohlff, op. cit., s. 107;
15
widzenia klasycznej współpracy państw w zwalczaniu przestępczości (ekstradycji) jest
zupełnie nieistotne a zarazem włącza je w tryb europejskiej procedury. Inną rzeczą jest, czy
słusznie i poprawnie (przesłanka ta naszym zdaniem w ogóle nie powinna grać roli w
postępowaniu o wykonanie e.n.a.). Z kolei komentowany art. 4.3 DR in fine, odnosząc się
(kolejny raz w DR) do problematyki ne bis in idem czyni tę zasadę fakultatywną przeszkodą
w wykonaniu e.n.a. Relacjom ne bis in idem oraz europejskiego nakazu aresztowania należy
poświęcić więcej miejsca. Wnosząc z redakcji tekstu tego aktu prawnego, mamy do czynienia
z następującymi sytuacjami, w których znaczenie ma prawomocne osądzenie:
16
-
Art. 3.1. DR, prawomocne osądzenie w państwie członkowskim (w tym mającym
wykonać Nakaz, ale co wynika z brzmienia art. 3.1. DR nie tylko w tym) pod warunkiem,
co najmniej wszczęcia procesu wykonania orzeczenia (art. 3.1 DR) a więc ne bis in idem
plus jest obligatoryjną przeszkodą w wykonaniu e.N.a. Warunkiem jest wszakże, iż z
informacji będących w posiadaniu państwa wykonującego ten fakt prawny wynika. Czy
obecne sądowe systemy informacyjne UE są w stanie szybko i niezawodnie dostarczyć
takich informacji i czy ten przepis e.n.a nakłada na sądy obowiązek zasięgnięcia takiej
informacji? Jedynie w tym punkcie DR w sposób w pełni spójny traktuje nową procedurę
i europeizację zasady ne bis in idem. Jest to wytłumaczalne tylko o tyle, o ile przyjmie się
teorie małych kroków w dochodzeniu do celu, którym jest wspólna przestrzeń sądowa w
sprawach karnych.
-
Art. 4.3 in fine DR: ne bis in idem w innym państwie członkowskim (bez wskazania faktu
wykonywania kary) jako fakultatywna przesłanka w wykonaniu e.n.a.
-
art. 4.3 ne bis in idem w państwie trzecim (a więc nie: państwie członkowskim) pod
warunkiem (co najmniej) początku wykonywania kary lub przedawnienia karalności.
Reasumując znaczenie zasady ne bis in idem oraz jej europeizację należy ocenić
rozwiązania DR jako pozbawione konsekwencji we wdrażaniu zasad prawnych, którym e. n.
a. hołduje. Europejskie ne bis in idem powinno być absolutnym filarem zasady wzajemnego
zaufania i uznawania rozstrzygnięć sądowych w sprawach karnych. Połowiczne, co najwyżej
powiązanie tej zasady z europejską procedurą karną nie jest wszakże wynikiem przeoczenia
czy nierzetelności europejskiego prawodawcy (czy nazywając rzecz jaśniej twórcy(ów) aktu
w sensie technicznym), ale przyjęciem założenia, iż konsekwentne powiązanie europejskiego
ne bis in idem z ena (a więc sytuacja, w której sąd odmawia wykonania e.n.a. powołując się
na powołując się na zapadłe w innym państwie członkowskim orzeczenie dotyczące tego
samego czynu) nie jest jeszcze możliwe. Należy jednak oczekiwać rychłej zmiany tej sytuacji.
Art. 4.6 przewiduje jako fakultatywną przeszkodę w wykonaniu ena przeszkodę domicylu
oraz obywatelstwa, w celu wykonania kary lub środka zapobiegawczego polegającego na
pozbawieniu wolności, wszakże pod warunkiem, iż państwo to samo zobowiąże się do
wykonania tej kary lub środka. W istocie, jest to jedyne postanowienie e. n. a., w którym
expressis verbis mówi się o przekazywaniu obywatela. Należy zwrócić uwagę, iż
obywatelstwo (wymieniane nota bene w art. 4.6. jako jedna z trzech fakultatywnych
przesłanek odmowy wykonania e.n.a.) może stanowić o odmowie wykonania e.n.a. tylko w
kontekście wykonania kary lub środka zapobiegawczego74. W innej sytuacji (a więc
zasadniczej – przekazania w celu dalszego prowadzenia drugiego członu postępowania
karnego w innym państwie) DR milczy w kwestii obywatelstwa. Cecha obywatelstwa
przestaje, więc być relewantna a odmówić wydania obywatela można o tyle tylko, o ile
pozwalają na to inne przesłanki określone w DR.
Art. 4.7 DR przewiduje jako fakultatywną przesłankę odmowy wykonania e.n.a. przeszkodę
terytorialności (i analogicznie przeszkód pokrewnych, bandery)(a) oraz sytuację, w której
czyn/czyny zostały popełnione poza terytorium Państwa członkowskiego mającego wykonać
e.n.a. a państwo to nie zezwala na ściganie takich samych przestępstw popełnionych poza
jego terytorium. Istnienie przeszkoda 4.7.a. DR da się łatwo wytłumaczyć i uzasadnić:
miejsce popełnienia przestępstwa zapewnia zasadniczo lepsze warunki do osądzenia sprawcy
74
M. Plachta, Europejski nakaz aresztowania (wydania)..., s. 54.
17
przestępstwa. Fakt ten stanowi jeden z istotnych motywów powstania Nakazu. Natomiast
trudno zracjonalizować istnienie w Nakazie następnej normy. Wydaje się, iż Decyzja
Ramowa mogłaby równie dobrze ujednolicić terytorialne reguły kompetencyjne państw
członkowskich.
Art. 5 DR określa trzy warunki, jakimi może być poddany e.n.a. przez prawo państwa
członkowskiego wykonania, a mianowicie, gdy chodzi o: możliwość udzielenia gwarancji
osobie, której dotyczy europejski nakaz aresztowania przez organ sądowy wydający, że
będzie ona miała możliwość wystąpić z wnioskiem o przeprowadzenie nowego postępowania
sądowego w państwie wydania nakazu i być obecna na swoim procesie, gdy nie była
wezwana do osobistego stawiennictwa, ani także nie była informowana o dacie i miejscu
rozprawy, która zakończyła się wydaniem decyzji zaocznej; możliwość rewizję orzeczenia
odnośnie wymiaru kary dożywotnią pozbawienia wolności, w państwie wydania e.n.a., jeżeli
sprawca na taką karę zostanie skazany, za przestępstwo leżące u podstaw wydania e.n.a.;
możliwość odesłana obywatela lub osoby stale przebywa na terytorium państwa wykonania,
do państwa wykonania, w celu odbycia kary lub środka zabezpieczającego, które zostałby
orzeczone wobec tej osoby w państwie wydania nakazu.
Art. 6. DR stwierdza, iż organem wydania i organem wykonania są organy sądowy państwa
członkowskiego, które są właściwy w zakresie wydawania i wykonania europejskiego nakazu
aresztowania na mocy prawa wewnętrznego państwa.
Art. 7 DR mówi o możliwości wyznaczanie organu centralnego (organów centralnych) do
pomocy sądom odnoście e.n.a. Pomoc taka może dotyczyć pośredniczenie w przesyłaniu
e.n.a. bądź korespondencji urzędowej związanej z e.n.a. Wyznaczenie organu centralnego do
pomocy sądom pociąga za sobą obowiązek powiadomienia Sekretarza Generalnego Radu
Europejskiej o takim wyznaczeniu.
Art. 8 DR określa wymogi formalne e.n.a. tj. tożsamość i obywatelstwo osoby poszukiwanej;
nazwę, adres, numer telefonu i faksu oraz adres poczty elektronicznej; organu sądowego
wydającego nakaz; powołanie się na istnienie wykonalnego wyroku, nakazu aresztowania lub
każdej innej wykonalnej decyzji sądowej o tej samej mocy, wchodzącej w zakres stosowania
artykułu 1 i 2; rodzaj i kwalifikacja prawna przestępstwa, szczególnie w rozumieniu artykułu
2; opis okoliczności popełnienia przestępstwa, łącznie z czasem, miejscem i stopniem udziału
w tym przestępstwie poszukiwanej osoby; orzeczoną karę, jeśli chodzi o wyrok prawomocny,
lub rozpiętość zagrożenia karnego przewidzianego za przestępstwo w prawodawstwie
Państwa członkowskiego wydania nakazu; inne skutki przestępstwa.
Ponadto w pkt. 2 stwierdza się, iż e.n.a. powinien być przetłumaczony na język
urzędowy lub na jeden z języków urzędowych państwa wykonania.
III.
Procedura przekazani
Art. 9 DR mówi o przekazaniu e.n.a. Procedura europejskiego nakazu aresztowania jest
prosta, o ile znane jest miejsce pobytu osoby wezwanej. W takim wypadku sąd wzywający
wystawia europejski nakaz aresztowania, następnie zaś przesyła go do władz sadowych
państwa wezwanego, w którym przebywa określona w zakazie osoba (art. 9 pkt 1). Takie
rozwiązanie, to nic innego, jak uproszczenie obowiązującej obecnie procedury ekstradycyjnej
uregulowanej w art. 12 pkt 1 Europejskiej konwencji o ekstradycji z 1957 r.75, mówiącym o
przekazaniu wniosku drogą dyplomatyczną, i w art. 65 porozumienia z Schengen,
75
Dz U z 1994 r., nr 70, poz. 307
18
dotyczącym drogi ministerialnej (niezabraniającym jednak skorzystania z drogi
dyplomatycznej). Sposób przekazania europejskiego nakazu aresztowania – z sądu jednego
państwa do sądu innego - został zaczerpnięty z art. 6 Europejskiej konwencji o pomocy
prawnej w sprawach karnych z 29 maja 2000 r.76 oraz jest wynikiem postulatów zgłaszanych
w ramach Rady Europy77.
Organ sądowy wydania nakazu może w każdym przypadku zadecydować o zgłoszeniu
osoby poszukiwanej do Systemu Informacyjnego Schengen (pkt 2). Takie zgłoszenie jest
wykonywane zgodnie z postanowieniami artykułu 95 konwencji wykonawczej z 19 czerwca
1990r. do porozumienia Schengen z 14 czerwca 1985 r. dotyczącego stopniowego znoszenia
kontroli na wspólnych granicach. Zgłoszenie w SIS jest równoważne z europejskim nakazem
aresztowania, do którego załączane są informacje przewidziane w artykule 8 ustęp 1.
Objęcie SIS omawianą decyzją ramową jest rezultatem włączenia porozumienia z
Schengen w ramy Unii Europejskiej na podstawie aneksu do Traktatu z Amsterdamu78, w
wyniku, czego dorobek prawny państw grupy Schengen stał się częścią acquis III filaru UE.
Art. 10 DR reguluje kwestię sposobu przekazania e.n.a. Jeśli organ sądowy wydający nakaz
nie zna właściwego organu sądowego wykonania, korzysta m.in. z system punktów
kontaktowych Europejskiej Sieci Sądowej, w celu otrzymania potrzebnej informacji od
Państwa członkowskiego wykonania Funkcjonowanie europejskiego nakazu aresztowania
połączone jest z innymi instrumentami mającymi zapewnić bezpieczeństwo i podjąć
skuteczne działania w walce z przestępczością. Chodzi tu mianowicie o Europejską Sieć
Sądową (European Judicial Network), dzięki której wzywająca władza sądownicza będzie
mogła uzyskać informacje o kompetentnej władzy sadowniczej państwa wezwanego przez
wniesienie zapytania do właściwego punktu kontaktowego (art. 10 pkt 1)79 bądź przesłanie go
za pośrednictwem systemu telekomunikacyjnego (art. 10 pkt 2).
Jeżeli przesłanie europejskiego nakazu aresztowania za pomocą SIS nie jest możliwe,
wzywająca władza sądowa może przesłać nakaz za pomocą Interpolu (art. 10 pkt 3).
Ponadto przesłanie e.n.a. musi odbywać się w taki sposób, państwo wykonania będzie
miało możliwość sprawdzenia jego autentyczności (art. 10 pkt 4), a wszelkie ewentualne
trudności związane z przekazaniem lub autentycznością dokumentów niezbędnych do
wykonania e.n.a będą miały miejsce w drodze bezpośrednich kontaktów między
zainteresowanymi organami sądowymi lub upoważnionymi organami centralnymi, o których
jest mowa w art. 7 DR.
Art. 11 DR określa prawa poszukiwanej. Stwierdza, iż właściwy organ sądowy państwa
wykonania informuje osobę ściganą e.n.a., o jego istnieniu i treści europejskiego nakazu
aresztowania, a także o przysługującej jej możliwości wyrażenia zgody na swoje dostarczenie
organowi sądowemu wydania nakazu.
Oprócz tego, osobę ściganą e.n.a. prawo do skorzystania z pomocy obrońcy i
tłumacza, zgodnie z prawem wewnętrznym państwa wykonania.
Jeżeli osoba objęta nakazem zostanie aresztowana, to wobec takiej osoby będą podjęte
środki zgodnie z prawem wewnętrznym wezwanego sądu, nie zaś postanowieniami decyzji
ramowej, gdyż taka możliwość stosowania prawa wewnętrznego wynika z art. 34 ust. 2 lit. b
traktatu o Unii Europejskiej, mówiącego, że decyzja ramowa jest wiążąca dla państwa
76
Convention on Mutual Assistance in Criminal Maters between the Member States of the European Union, O.
J. C. 1997, 12/07/2000
77
P. Hofmański, International cooperation in criminal matters – some observations, str. 2-3 maszynopis
powielany w archiwum autorów.
78
O.J.C.1997.340.1. Zob. także: E. Wojtaszak-Mik, C. Mik, Traktaty europejskie, Kraków 2000, str. 266.
79
Council Joint Action 98/428/JHA of 29 June 1998 on the creation of a European Judicial Network.
19
członkowskiego w stosunku do oczekiwanego wyniku, pozostawiając jednak władzom
krajowym wybór formy i metody.
Choć poszczególne państwa członkowskie UE dysponują różnymi kodeksami
procedury karnej, łączy je m.in. to, że wszystkie są sygnatariuszami Europejskiej konwencji
prawach człowieka z 1950 r., która przez wewnętrzne systemy konstytucyjne poszczególnych
państw stała się źródłem prawa w państwach EU. W szczególności będzie miał zastosowanie
art. 5 ust. 3 Europejskiej konwencji prawach człowieka80. Nadto, nic nie stoi na przeszkodzie,
aby udzielić gwarancji osobie przekazywanej na podstawie e.n.a., takich jakie przysługują
osobie ekstradowanej w świetle art. 5 ust. 1 (f), gdyż przysługiwałyby jej „silniejsze”
uprawnienia. Takie twierdzenie może zostać uzasadnione tym, że organ sądowy państwa
wykonania, analizuje m.in. okoliczności popełnienia przestępstwa, łącznie z czasem,
miejscem i stopniem udziału w tym przestępstwie poszukiwanej osoby, co wskazuje na
szukanie podstaw istnienia obiektywnej odpowiedzialności karnej, która nie występuje przy
wniosku ekstradycyjnym. Podążając tym tokiem myślowym, można stwierdzić, że nakaz
przyjmuje cech tymczasowego aresztowania, znanego poszczególnym systemom
wewnętrznym państw członkowskich, tyle, że w wymiarze europejskim.
Art. 12 DR stwierdza, iż w wypadku zastosowania aresztu tymczasowego wobec osoby
ściganej e.n.a. organ sądowy państwa wykonania decyduje o potrzebie utrzymywania aresztu,
zgodnie z prawem wewnętrznym tego państwa. Organ ten decyduje o zwolnieniu.
Art. 13 DR wypowiada się na temat zgody osoby ściganej e.n.a, na przekazanie oraz
ewentualnego zrzeczenia się z zasady specjalności (art. 27 ust. 2). Stwierdza, iż powinna być
złożona przed organem sądowym wykonania, zgodnie z prawem wewnętrznym państwa
wykonania.
Poza tym, zgoda i zrzeczenie się z zasady specjalności musi odbyć się w warunkach
zapewniających swobodne wypowiedzenie i z pełną świadomością konsekwencji takiego
działania. Dlatego też, osoba ściganej e.n.a, może skorzystać z pomocy obrońcy (art. 13 ust.
2).
Zgodna i ewentualne zrzeczenie się muszą zostać utrwalone w formie pisemnej –
protokołem, stosownie do regulacji przewidzianych w prawie wewnętrznym państwa
wykonania (art. 13 ust. 3).
Ustęp 4 mówi, iż zgoda jest w zasadzie nieodwołalna, jednakże każde z państw może
przewidzieć, że zgoda i ewentualne zrzeczenie się mogą być odwołane według zasad prawa
wewnętrznego. Jeżeli nastąpi zmiana przepisów w tym zakresie, to okres między udzieleniem
zgody a jej odwołaniem nie jest brany pod uwagę przy określenia terminu przewidzianego w
artykule 17. O możliwości cofnięcia zgody i ewentualne zrzeczenie się musi zostać
poinformowany Sekretariat Generalny Rady (art. 13 ust. 4).
Art. 14 DR stwierdza, iż jeżeli osoba ścigana e.n.a. nie wyraża zgody na jej przekazanie w
sposób przewidziany w artykule 13, to ma prawo do przesłuchania przez organ sądowy
państwa wykonania, zgodnie z prawem wewnętrznym tego państwa.
Art. 15 DR wypowiada się na temat decyzji o przekazaniu. Stwierdza, że organ sądowy
wykonania podejmuje decyzję w terminach i na warunkach określonych w decyzji ramowej
(art. 15 ust. 1).
W razie wystąpienia sytuacji takiej, że organ sądowy wykonania nie dysponuje
informacjami wystarczające do podjęcia decyzji o dostarczeniu osoby, to może żądać w trybie
pilnym dostarczenia niezbędnych informacji dodatkowych, w szczególności w związku z art.
80
Odmiennie M. Płachta, Europejski nakaz aresztowania (wydania)..., s. 68.
20
3-5 i 8 oraz może wyznaczyć ostateczny termin ich przedłożenia, uwzględniając konieczność
przestrzegania terminów ustalonych w art.17 (art. 15 ust. 2). Ważną okolicznością jest to, iż
organ sądowy wydania e.n.a. może w każdym momencie przekazać wszystkie potrzebne
informacje dodatkowe organowi sądowemu wykonania (art. 15 ust. 3).
Art. 16 DR reguluje kwestie zbiegu wniosków o przekazanie osób ściganych na postawie
e.n.a. W razie wystąpienia takiej sytuacji, iż wiele państw członkowskich wydało e.n.a.
dotyczący tej samej osoby, organ państwa wykonania dokonuje wyboru e.n.a., wszystkich
okoliczności, a w szczególności wagę przestępstwa i miejsce jego popełnienia, daty wydania
e.n.a, jak również okoliczność czy nakaz został wydany w celu ścigania, czy też wykonania
kary lub środka zabezpieczającego, polegającego na pozbawieniu wolności (art. 16 ust. 1).
W celu dokonania wyboru, o którym jest mowa w ust. 1, organ sądowy może zwrócić
się o opinię do Eurojustu (ust. 2).
W przypadku zbiegi e.n.a. i wniosku o ekstradycję przedstawionego przez państwo
trzecie, decyzja o pierwszeństwie e.n.a. lub ekstradycji jest podejmowana przez właściwy
organ państwa wykonania, z należytym uwzględnieniem wszystkich okoliczności, w
szczególności tych przewidzianych w ustępie1, jak również wymienianych w stosowanej
konwencji, na podstawie, której został wistowany wniosek o ekstradycję (ust. 3).
Ustęp 4 stwierdza, iż regulacja art. 15 nie narusza zobowiązań państw członkowskich
wynikających ze statutu Międzynarodowego Trybunału Karnego.
Art. 17 DR określa terminy i formy wykonania e.n.a. Procedura europejskiego nakazu
aresztowania powinna być rozpoznany i wykonywany w trybie pilnym (ust. 1). Owa
procedura może toczyć się dwutorowo, w zależności od woli osoby ściganej e.n.a.
W pierwszym przypadku, gdy osoba aresztowana wyrazi zgodę na przekazanie w
sposób określony przez wewnętrzną procedurę państwa wezwanego (art. 13 pkt 3), decyzja o
przekazaniu aresztowanego powinna zostać podjęta w ciągu 10 dni po wyrażeniu zgody
(art.17 pkt 2), chyba, że szczególne warunki sprawy (trudności wynikające ze sprawy)
uniemożliwiają podjęcie prawomocnej decyzji w tym czasie. W takim wypadku sąd wezwany
powinien niezwłocznie zawiadomić sąd wzywający o trudnościach, podając zarazem
przyczynę opóźnienia wydania decyzji. W takich okolicznościach czas zostaje przedłużony o
dodatkowe 30 dni (art. 17 pkt 4). Samo zaś przekazanie musi nastąpić najpóźniej w ciągu 10
dni po podjęciu prawomocnej decyzji (art. 23 pkt 2).
W innych przypadkach ostateczna decyzja o wykonaniu europejskiego nakazu
aresztowania powinna zostać podjęta w terminie 60 dni od daty aresztowania poszukiwanej
osoby (ust. 3), chyba, że ze względu na szczególne okoliczności zostanie przedłużona o
dodatkowe 30 dni (ust. 4).
Do chwili podjęcie decyzji o przekazaniu, organ sądowy państwa wykonania jest
uprawniony do badania czy przesłanki materialne niezbędne do skutecznego przekazania
osoby pozostają spełnione (ust. 5).
Każda odmowa wykonania europejskiego nakazu aresztowania wymaga uzasadnienia
(ust. 6).
Każde niedotrzymanie terminów skutkuje tym, że państw wykonania informuje o tym
Eurojust, precyzując przyczynę opóźnienia (ust. 7).
Art. 18 DR mówi o czynnościach organu sądowego przed wykonaniem e.n.a. Taki organ
powinien: bądź zgodzić się na przesłuchanie poszukiwanej osoby, zgodnie z artykułem 19;
1. Kiedy europejski nakaz aresztowania został wydany w celu ścigania karnego organ sądowy
wykonania powinien, bądź zgodzić się, że poszukiwana osoba będzie tymczasowo przekazana
(ust. 1).
21
Warunki i czas tymczasowego przekazana ustalane są w umowie między organem
sądowym wydania nakazu a organem sądowym wykonania (ust. 2).
Osoba tymczasowo przekazana powinna mieć możliwość powrotu do państwa
wykonania, aby uczestniczyć w rozprawach jej dotyczących, w ramach procedury wydania
(ust. 3).
Art. 19 DR stwierdza, że przesłuchanie poszukiwanej osoby e.n.a. przystępuje się, w
obecności innej osoby, wyznaczonej zgodnie z prawem państwa wzywającego (ust. 1). Owo
przesłuchanie musi odbywać się zgodnie z prawem państwa wykonania oraz zgodnie z
warunkami ustalonymi w umowie między organem sądowym wydającym nakaz a organem
wykonującym (ust. 2).
Na gruncie ust. 3 istnieje możliwość, że właściwy organ sądowy wykonania
zobowiąże inny organ sądowy państwa członkowskiego wydania do wzięcia udziału w
przesłuchaniu poszukiwanej osoby, w celu zagwarantowania właściwego stosowania
niniejszego artykułu i przestrzegania ustalonych warunków.
Art. 20 DR określa bieg terminów w przypadku uchylenia przywileju lub immunitetu
procesowego statuując, iż bieg ten rozpoczyna się od momentu, kiedy organ sądowy
wykonania został poinformowany o uchyleniu przywileju lub immunitetu procesowego
statuując, iż bieg ten rozpoczyna się od momentu, kiedy organ sądowy wykonania został
poinformowany o uchyleniu przywileju lub immunitetu, licząc od dnia uzyskania informacji.
Jeśli uchylenie przywileju lub immunitetu należy do państwa członkowskiego wykonania, z
wnioskiem takim zwraca się bezzwłocznie organ sądowy wykonania. W innych przypadkach
powinność ta należy do organu sadowego wydania nakazu.
Następny artykuł określa sytuację osoby, która została ekstradowana z kraju trzeciego. Art. 21
szanuje ograniczenia wynikające z zasady specjalności na mocy umowy z państwem trzecim,
statuując wszakże, iż państwo członkowskie wykonania podejmie niezbędne środki, aby
umożliwić przekazanie osoby do państwa członkowskiego wydania nakazu.
Decyzja sądowa dotycząca wykonania e.n.a. podlega notyfikacji organowi sądowemu
wydania nakazu (art. 22 DR). Następny artykuł, w punkcie 2, statuuje obowiązek przekazania
osoby najpóźniej 10 dni od wydania ostatecznej decyzji o wykonaniu e. n. a. Powyższy termin
może być przesunięty jedynie wskutek siły wyższej (pkt. 3) lub z poważnych względów
humanitarnych. W drugim przypadku wykonanie następuje po ustaniu podstaw, będących
przyczyną odroczenia wykonania e. n. a. Dostarczenie ma w tym wypadku miejsce w ciągu
10 dni od ustalonej daty. Ustęp 5 art. 23 ma istotny charakter gwarancyjny, nakłada na organ
stosujący e. n. a. bezwzględny obowiązek zwolnienia osoby wciąż pozbawionej wolności, po
upływie terminów przewidzianych w ustępach 2-4.
Art. 24 określa warunki i możliwości odroczenia przekazania oraz przekazania warunkowego.
22
Istotnymi postanowieniami są postanowienia art. 25 dotyczące pozwolenia na tranzyt. Zgoda
stanowi tu regułę odmowa zaś wyjątek od niej. Warunkiem jest wszakże otrzymanie
wymienionych w punkcie 1 a-d informacji. Artykuł ten zawiera również ciekawe rozwiązanie
polegające na udzieleniu warunkowej zgody na tranzyt obywatela lub stale zamieszkującego
w kraju tranzytu – pod warunkiem odesłania po przeprowadzeniu postępowania karnego, aby
w państwie tym odbyć karę (lub środek zabezpieczający polegający na pozbawieniu wolności.
Przepisów DR nie stosuje się natomiast w przypadku korzystania z drogi powietrznej bez
planowanego lądowania. Odpowiednio stosuje się przepisy art. 25, jeśli tranzyt dotyczy
osoby, która musi być ekstradowana z kraju trzeciego do państwa członkowskiego.
IV.
Skutki przekazania
Istotnym postanowieniem rozdziału III DR jest norma (art. 26, ust 1,2) nakazująca
pomniejszenie okresu pozbawienia wolności o każdy okres pozbawienia wolności, związany z
wykonywaniem e.n.a., również w wypadku stosowania środka zabezpieczającego,
polegającego na pozbawieniu wolności.
Art. 27 kompleksowo reguluje stosowanie w e.n.a. zasady specjalności. Zrzeczenie się
stosowania tej zasady następuje poprzez odpowiednią notyfikację Sekretariatowi
Generalnemu Rady Unii Europejskiej. Ma to ten skutek, iż zasada specjalności nie
obowiązuje w stosunkach z państwami, które dokonały odpowiedniej ratyfikacji. Poza tym, w
ust. 3 a-f DR przewiduje typowe dla traktatów ekstradycyjnych wyjątki od zasady
specjalności, w tym zgodę przekazywanego według art. 13 oraz wyraźne zrzeczenie się
ochrony, która przysługuje w ramach zasady specjalności. Punkt g artykułu 27 określa
sytuację, kiedy zgody na zniesienie zasady specjalności udziela organ sądowy wykonania,
który przekazał osobę. Zgoda udzielana jest (ust 4 art. 27), jeśli przestępstwo, w związku, z
którym występowano o zgodę, samo w sobie rodzi według DR obowiązek przekazania (art. 2
ust 2 DR). Takiej zgody może odmówić tylko w wypadku istnienia obligatoryjnych (art. 3
DR) i fakultatywnych (art. 4 DR) przeszkód w przekazaniu. Decyzję taką podejmuje się
najpóźniej w ciągu 30 dni po otrzymaniu wniosku.
Art. 28 reguluje problematykę dalszego przekazania lub dalszej ekstradycji. Jest to więc
regulacja pokrewna zasadzie specjalności. W punkcie 1 stanowi się, iż poprzez odpowiednią
notyfikację Sekretariatowi Generalnemu Rady UE, państwo członkowskie może zezwolić na
dalsze przekazanie na zasadzie wzajemności z innymi państwami, które złożyły identyczna
notyfikację. Zgoda taka może być cofnięta in casu. Natomiast zakaz dalszego przekazywania
nie istnieje w przypadkach określonych w punkcie 2 a-c, analogicznych do wyjątków od
zasady specjalności. Ust 4 omawianego artykułu zasadniczo odmiennie reguluje sytuację
dalszej ekstradycji (do państwa trzeciego z państwa członkowskiego). Osoba dostarczona na
mocy e.n.a. nie może być ekstradowana do państwa trzeciego bez zgody właściwego organu
państwa członkowskiego, które tę osobę dostarczyło. Zgoda taka jest wydawana na
normalnych zasadach współpracy państwa członkowskiego wydania nakazu z państwem
trzecim.
Art. 29 DR odnosi się do wydania przedmiotów. Wedle ust. 1 na wniosek organu sądowego
wydania nakazu, lub z własnej inicjatywy, organ sądowy wykonania dokonuje, zgodnie ze
swoim prawem wewnętrznym, zajęcia i przekazania następujących przedmiotów: które mogą
służyć jako materiał dowodowy lub w których posiadanie poszukiwana osoba weszła w
wyniku przestępstwa.
23
Wydanie, o którym mowa jest w ust. 1 dokonuje się nawet wówczas, gdy e.n.a. nie
może być wykonany ze względu na śmierć lub ucieczkę poszukiwanej osoby (ust. 2).
Jeżeli przedmioty, o których jest mowa w ust. 1, są konieczne w związku z toczącym
się postępowaniem karnym w państwie wykonania e.n.a., to państwo wykonania może
przedmioty tymczasowo zatrzymać lub przekazać państwu wydania e.n.a pod warunkiem ich
zwrot (ust. 3).
Państwo wykonania lub osoby trzecie zachowują wszelkie ewentualnie nabyte prawa
do przedmiotów, o których mowa w ustępie 1. Jeżeli takie prawa istnieją, państwo wydania
e.n.a. zwraca przedmioty państwu wykonania bez kosztów, natychmiast po zakończeniu
procesu (ust. 4).
Art. 30 DR stwierdza, że koszty poniesione na terytorium państwa wykonania w celu
wykonania e.n.a. pokrywane będą przez to państwo. Natomiast wszystkie inne koszty
pokrywać będzie państwo wydania nakazu.
V.
Postanowienia ogólne i końcowe
Art. 31 DR mówi o stosunku e.n.a. do innych instrumentów prawnych. Zgodnie z ust. 1, bez
uszczerbku dla ich stosowania w relacjach między państwami członkowskimi i państwami
trzecimi, niniejsza decyzja ramowa zastępuje od 1 stycznia 2004 roku, w relacjach między
Państwami członkowskimi postanowienia następujących konwencji z zakresu ekstradycji: a)
Europejskiej Konwencji o Ekstradycji z 13 grudnia 1957 roku, jej protokołu dodatkowego z
15 października 1975 roku, jej drugiego protokołu dodatkowego z 17 marca 1978 roku oraz
Europejskiej Konwencji o Zwalczaniu Terroryzmu z 27 stycznia 1977 roku w części
dotyczącej ekstradycji; b) Porozumienia między dwunastoma Państwami Członkowskimi
Wspólnot Europejskich o uproszczeniu i modernizacji metod przesyłania wniosków
ekstradycyjnych z 26 maja 1989 roku; c) Konwencji o uproszczonej procedurze ekstradycji
między Państwami Członkowskimi Unii Europejskiej z 10 marca 1995 roku; d) Konwencji o
ekstradycji między Państwami Członkowskimi Unii Europejskiej z 27 września 1996 roku; e)
tytułu III, rozdziału 4 Konwencji wykonawczej z 19 czerwca 1990 do Porozumienia
Wykonawczego z Schengen z 14 czerwca 1985 dotyczącego stopniowego znoszenia kontroli
na wspólnych granicach.
Zgodnie z treścią ust. 2, państwa członkowskie mogą kontynuować stosowanie umów
oraz porozumień dwu- lub wielostronnych, które obowiązywały w momencie przyjęcia
niniejszej DR, w zakresie, w jakim pozwalają one pogłębić lub rozszerzyć osiągnięcie celów
tej decyzji i w większym stopniu przyczynić się do uproszczenia lub ułatwienia procedur
dostarczania osób poszukiwanych. Ponadto, państwa członkowskie zawierać umowy lub
porozumienia dwu- lub wielostronne po wejściu w życie niniejszej DR, w powyższym
zakresie, w szczególności ustanawiając terminy krótsze niż te przewidziane w artykule 17,
rozszerzając listę przestępstw przewidzianych w artykule 2 ustęp 2, ograniczając w większym
stopniu przyczyny odmowy, przewidziane w artykułach 3 i 4 obniżając granicę zagrożenia
przewidzianą w artykule 2 ustęp 1 lub 2. Owe umowy lub porozumienia nie mogą w żadnym
przypadku wpływać na relacje z państwami, które nie są ich stronami.
Państwa członkowskie mają obowiązek poinformowani Rady i Komisji, terminie 3
miesięcy od wejścia w życie niniejszej DR, o umowach lub porozumieniach omówionych
powyżej, jeżeli pragną je kontynuować. Nadto, taki obowiązek istniej w razie zawiązania
nowej umowy o takim charakterze. Również w tym wypadku poinformowanie Rady i Komisji
następuje w terminie 3 miesięcy, tyle, że od podpisania.
Wedle ust. 3, w zakresie, w jakim konwencje lub porozumienia wymienione w ustępie
1 mają zastosowanie na terytoriach państw członkowskich lub na terytoriach, z jakimi
24
państwa członkowskie utrzymują stosunki zewnętrzne, do których niniejsza DR nie stosuje
się, instrumenty te nadal określają relacje istniejące między tymi terytoriami i innymi
państwami członkowskimi.
Art. 32 DR reguluje postanowienia przejściowe, stwierdzając, iż wnioski o ekstradycję
otrzymane przed 1 stycznia 2004 roku będą rozpoznawane w oparciu o istniejące instrumenty
z zakresu ekstradycji. Natomiast wnioski o ekstradycję wydane po tej dacie, będą
rozpoznawane w oparciu o zasady przyjęte przez państwa członkowskie w ramach
wykonywania DR. Art. 32 daje możliwość każdemu państwu, w momencie przyjęcia DR,
złożenia deklaracji zaznaczając, że jako państwo członkowskie wykonania będzie
kontynuować rozpatrywanie wniosków dotyczących czynów popełnionych przed wyznaczoną
datą, według systemu ekstradycji stosowanego przed 1 stycznia 2004 roku. Owo złożenie nie
mogło nastąpić później niż 7 sierpnia 2002 roku.
Art. 33 DR mówi o postanowieniach Austrii i Gibraltaru. Zgodnie z ust. 1, do chwili nie
zmienienia przez Austrię art. 12 ust. 1 „Auslieferungs- und Rechtshilfegesetz“, najpóźniej do
31 grudnia 2008 roku, jej organy sądowe będą uprawnione do odmowy wykonania
europejskiego nakazu aresztowania, jeśli poszukiwana osoba jest obywatelem Austrii i jeśli
czyny będące podstawą wydania e.n.a. nie są karalne według prawa austriackiego (ust. 1).
Postanowienie z ust. stosuje się również do Gibraltaru (ust. 2).
Art. 34 DR reguluje implementacje. Wedle ust. 1, państwa członkowskie podejmą niezbędne
działania dostosowawcze do postanowień niniejszej decyzji ramowej do 31 grudnia 2003
roku.
Państwa członkowskie mają obowiązek przekazania Sekretariatowi Generalnemu
Rady i Komisji przepisy, dostosowujące ich prawo wewnętrzne do postanowień DR. Państwa
mają możliwość wskazana, że zastosują DR w stosunku do państwa członkowskiego, które
podjęło te same kroki (ust. 2).
Sekretariat Generalny Rady jest zobowiązany do przekazywania państwom
członkowskim oraz Komisji informacje otrzymane na podstawie artykułu 7 ustęp 2, artykułu
8 ustęp 2, artykułu 13 ustęp 4, artykułu 25 ustęp 2, a także jest odpowiedzialny za ich
publikację w Dzienniku Urzędowym
Na podstawie informacji przekazanych przez Sekretariat Generalny Rady, Komisja
zobowiązana jest przedstawić, najpóźniej do 31 grudnia 2004 roku, Parlamentowi
Europejskiemu i Radzie raport dotyczący stosowania DR, wraz, jeśli to będzie konieczne, z
propozycjami ustawodawczymi (ust. 3).
Zgodnie z ust. 4, Rada Europejska jest zobowiązana przystąpi do oceny realizacji
postanowień DR, w drugiej połowie 2003 roku, w szczególności praktycznego ich stosowania
przez państwa członkowskie, jak również do oceny funkcjonowania SIS (ust. 4).
Art. 35 DR mówi o wejściu w życie DR. Wedle tego przepisu, wchodzi ona w życie w życie
dwudziestego dnia po jej opublikowaniu w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich, tj.
7 sierpnia 2002 r. Zob. uwagi do przypisu 11.
25

komentarz do decyzji ramowej ra dy unii europejskiej w sprawie

Transkrypt

Podobne dokumenty

Temat: Powtórzenie z klasy pierwszej i poznanie nowych znaków

postanowienie uzasadnienie

Europejski nakaz aresztowania (wydania

Europejski Trybunał Praw Człowieka w wyroku z 21 kwietnia

Janus Galka - Rechtsanwalt Galka