docFABRYKI DAWNEJ PRAGI [tryb zgodności]
download 
Reklamacja Transkrypt
FABRYKI DAWNEJ PRAGI [tryb zgodności]
Jarosław Zieliński FABRYKI DAWNEJ PRAGI Cynkownia Warszawska, ul. Kłopotowskiego 2, 1978 Stalownia Warszawska ul. Szwedzka 2/4 • Utworzona w 1879 na ówczesnych przedmieściach Pragi. Głównym spośród trzech udziałowców były potężne zakłady metalowe „Lilpop, Rau i Loewenstein”. Powodem powstania fabryki była znakomita koniunktura na produkcję szyn kolejowych. • Zatrudnienie: 1292 osoby (1882). • Produkcja: 87% produkcji Królestwa Polskiego i 22,1% w skali Rosji. • W l. 1886-89 w warunkach bessy zakład został ewakuowany do Zagłębia Donieckiego. • Zabudowania w 1918 zostały przejęte przez Wojsko Polskie na zbrojownię, warsztaty artyleryjskie i laboratoria. • W 1944 Niemcy wysadzili główne hale w powietrze. Pozostała zabudowa w rękach wojska do 2000. • Obecny status: najstarsze obiekty częściowo opuszczone lub służące za prywatne magazyny; nowsze nadal w części użytkowane przez wojsko i firmy prywatne. Zaginione fabryki Warszawski Skarbowy Skład Win ul. Ząbkowska 27/29 • Zabudowania rosyjskiego, rządowego składu powstały w l. 1895-97 w zachodniej części obecnej posesji pofabrycznej. • Zadaniem składu, poza magazynowaniem, była rektyfikacja spirytusu oraz produkcja i mieszanie wódek, przeznaczonych w dużej części na potrzeby wojska rosyjskiego. Przed 1914 produkowano 150 gatunków alkoholu. • Obrót: 1 mln rubli (1905), 2,5 mln rubli (1911). • W 1919 wytwórnia weszła w skład polskiego Państwowego Monopolu Spirytusowego. 1897 1940 Warszawskie Tow. Oczyszczania i Sprzedaży Spirytusu ul. Ząbkowska 31 1897 • Przedsiębiorstwo powstało w 1886 przy ul. Dobrej, a w 1897 ukończyło budowę zakładu przy Ząbkowskiej, który zajął wschodnią część obecnej posesji pofabrycznej. • Akcjonariuszami byli: F. Czacki, S. Kronenberg, T. Plater, A. Wielowieyski i M. Wydżga. • W 1919 wytwórnia weszła w skład polskiego Państwowego Monopolu Spirytusowego. 1913 Rektyfikacja Warszawska, Polski Przemysł Wódczany SA ul. Ząbkowska 27/31 1927 1922 • W 1919 po podporządkowaniu obu zakładów Monopolowi Spirytusowemu, nadal zachowywały one odrębność prawną. Kilkakrotnie zmieniając nazwę, dopiero w 1936 stały się jego częścią i uzyskały wymienione w tytule miano. • Wartość sprzedaży alkoholu: 2,7 mln zł (1928). • W 1944 część zabudowy została zburzona. 1927 Mennica Państwowa ul. Markowska 18 • W 1923 część zabudowań od strony ul. Markowskiej przejęła Mennica Państwowa. Krótko potem tu właśnie rozpoczęto druk nowych polskich monet – złotówek i groszówek. • Mimo zniszczeń wojennych produkcję wznowiono i kontynuowano do 1952. Polmos, wytwórnia wódek ul. Ząbkowska 27/31 • Po zniszczeniach wojennych produkcję wznowiono w 1947. • Odbudowa została przeprowadzona w sposób prymitywny, a nowe budynki daleko odbiegały od elegancji tych XIX-wiecznych. Z czasem zabytkowe obiekty ulegały coraz większej degradacji. • Po 1990 zakłady zmieniły nazwę na „Koneser” i rychło podupadły. • Obecny status: obiekt prywatny. Większość historycznych obiektów podlega programowi starannej rewaloryzacji. Wyburzono bezwartościowe zabudowania powojenne. Trwa budowa osiedla mieszkaniowego. Planowane biura, centrum handlowe i placówki kulturalne. Praga, Fabryka Tow. Akcyjnego Produktów Chemicznych ul. Szwedzka 20 Metryka z 1904 • Przedsiębiorstwo powstało w 1899 i zajęło działki w północnej części obecnej posesji fabrycznej. • Zatrudnienie: 200 osób (1910) • Główna, zachowana do dziś hala fabryczna stanęła przy ulicy. • W 1925 fabrykę zakupił koncern „Schicht”. B-cia Brunner, H. Schneider i R. Dietmar, Akcyjne Tow. Fabryki Lamp ul. Szwedzka 20 • Założona w 1899, zajęła południową część obecnej posesji fabrycznej. • Zachowane do dziś hale produkcyjne u zbiegu z ul. Strzelecką oraz inne obiekty na ich zapleczu, w tym kotłownię, wybudowano do 1905. • Zatrudnienie: 600 osób (1910). • W 1928 zakupiona przez koncern „Schicht”. Metryka z 1904 Schicht-Lever, Przemysł Tłuszczowy S.A. ul. Szwedzka 20 • Międzynarodowy koncern „Schicht” powstał w 1921. W 1923 i 1928 wykupił obie fabryki pod obecnym numerem 20. • Nowa zabudowa powstała pomiędzy oboma starymi zespołami hal produkcyjnych. • Spośród różnorodnych wyrobów fabryki największą sławę zyskały proszek do prania „Radion” oraz mydło „Jeleń”. • W 1935 „Schicht” połączył się z brytyjskim koncernem „Lever” i od tego czasu występował pod podwójną nazwą. • Zabudowa została fragmentarycznie zniszczona podczas wojny. 1938 • Po 1945 znacjonalizowaną fabrykę przekształcono w wytwórnię kosmetyków „Uroda”. • Od 1970 w składzie Zjednoczenia „Pollena”. • Po 1990 fabryka usamodzielniła się jako PZ „Cussons”. • Obecny status: własność prywatna. Pozostaje w stanie zupełnej ruiny. W planie przebudowa na lofty. Florange, Fabryka Mydła i Kosmetyków ul. Stalowa 34, ul. Równa 1 1929 • W 1922 powstała spółka produkcyjna „Florange”, założona przez właścicieli posesji przy ul. Stalowej 34 – F. Bankiera i Z. Kirszenberga. • Wkrótce od strony ul. Równej, na tyłach kamienicy z 1898, wybudowano frontowy gmach fabryki. • Produkcja: mydło toaletowe, perfumy i inne kosmetyki. • Po 1930 firma upadła podczas wielkiego kryzysu ekonomicznego. • Gmach przejęty w 1932 przez miasto stał się siedzibą powszechnej szkoły nr 44. Avia, Wytwórnia Maszyn Precyzyjnych ul. Siedlecka 47 • W 1903 Daniel Rotmil otworzył wytwórnię mączki z kamieni mineralnych. W 1919 stała się własnością Fabryki Chemicznej „Leon S. Goldflam”. Zmodernizowana i rozbudowana fabryka po 1922 produkowała boraks, kwas borny i inne chemikalia. • W 1929 niezainwestowana część posesji została kupiona przez zakłady „Avia”, których udziałowcami byli: Mieczysław Kośmiński, Lucjan Nowiński i Włodzimierz Szomański. • Specjalizacja: silniki lotnicze, maszyny i narzędzia precyzyjne, w tym obrabiarki. • Zatrudnienie: 1000 osób (1939). • W l. 1930-39 spółka dokupuje tereny i rozbudowuje fabrykę. • W 1944 Niemcy wysadzają w powietrze dwa z trzech głównych zespołów hal. • Po wojnie pozostałości upaństwowiono i połączono z fabryką Goldflama, a odbudowę podjęto dopiero po 1950. • Od 1952 produkcja tokarek, wiertarek i innych maszyn, a od 1960 – obrabiarek. • Obecny status: własność spółki akcyjnej Fabryka Obrabiarek Precyzyjnych „Avia”. Warszawska Fabryka Drutów, Sztyftów i Gwoździ, ul. Objazdowa 1 • Uruchomiona w 1899 przez spółkę z kapitałem belgijskim. Popularnie zwana Drucianką. • Produkcja: drut, gwoździe, łańcuchy. • Zatrudnienie: 130 osób (1909); 260 osób (1938). • Zabudowania z l. 1899-1939 z powojennymi przekształceniami i uzupełnieniami. • Rozbudowa w l. 1928-29. W 1944 częściowo spalona, od 1952 działała jako upaństwowiona Warszawska Fabryka Sprężyn. Połączona z Cynkownią Warszawską (założona 1905 przy obecnej ul. Wojnickiej). Po 1990 w części prywatne magazyny. Pozostała część pozostała w gestii PKP i miasta. • Obecny status: własność prywatna, tylko niektóre budynki w użytkowaniu, pozostałe popadają w ruinę. Wpisane do rejestru zabytków. Młyn Parowy, Towarzystwo Akcyjne ul. Objazdowa 2 • Młyn ze spichrzem, magazynami i budynkiem biurowym, własność udziałowców|: M. Fraenkla, E. Tautzlera i L. Landaua, zostały oddane do użytku w 1900. • Specjalizacja: przetwórstwo zboża, kaszy jęczmiennej i krupy perłowej. • Zatrudnienie: 45 osób (1911). • W 20-leciu międzywojennym wybudowano kaszarnię i łuszczarnię ryżu. • We wrześniu 1939 całkowicie zniszczony został młyn, a w 1944 spłonął trzypiętrowy budynek biurowo-mieszkalny (po wojnie rozebrany do parteru). • Po wojnie firma upaństwowiona – spichrz, magazyny i pozostałości biurowca przejęte przez Wytwórnię Oleju i Pokostu „Zgoda”, a później przez „Społem” z przeznaczeniem na składy. • Obecny status: budynki opuszczone, zrujnowane, grożące zawaleniem. Spichrz wpisany do rejestru zabytków. Reklama z 1922 i wytwórnia po spaleniu w 1939 A. Marschel, Manufaktura Pończoszniczo-Trykotowa ul. Kłopotowskiego 22, ul. Okrzei 23 1978 1975 • Założona w 1886 przez Augusta Marschela. Od lat 90. w posiadaniu J. Jeweckiego i S. M. Gorbowa. • Zatrudnienie: 500 pracowników (1905). • Po 1915 zakład przekształcony w młyn Fiszela Fuchsa. Przed 1925 przeszedł w ręce Mieczysława Rubinsteina, udziałowca spółek „Praga” i „Młyn Parowy”, a w 1930 przejęty przez Przetwórczą Spółdzielnię Pracy „Warmłyn”. • W 1944 zabudowania zostały częściowo zniszczone, a pozostałości zakładu po wojnie znacjonalizowano. • Po 1982 rozebrano skrzydło od ul. Kłopotowskiego, a oficyny i kotłownię w 1999. • Obecny status: zachowany fragment skrzydła od ul. Okrzei włączony w bryłę apartamentowca z przeznaczeniem na zakład gastronomiczny. Warszawska Piekarnia Mechaniczna ul. Stolarska 2/4 • Wybudowana w 1902 wraz z oficyną mieszkalną i stajniami na posesji Kazimierza Łopacińskiego. • Od połowy lat 30. występowała pod nazwą Warszawskiej Piekarni Mechanicznej, będąc własnością Stefana Wiechowicza i Stanisława Murawskiego. • Produkcję kontynuowano po wojnie, także po upaństwowieniu zakładu. • Zabudowania zostały opuszczone w 2010. • Obecny status: własność prywatna, siedziba placówki kulturalnej. 1940 Franboli, Fabryka Cukrów i Czekolady ul. Śnieżna 2/4 • Uruchomiona w 1922 przez braci Franciszka, Bolesława i Ignacego Kiełbasińskich. • Zatrudnienie: 140 robotników (1936). • Po oswobodzeniu Pragi, na przełomie 1944 i 1945 budynki były siedzibą komunistycznej KRN pod wodzą B. Bieruta. •Po wojnie znacjonalizowane i przyłączone do Zakładów im. 22 Lipca (d. E. Wedel). •Obecny status: własność prywatna. Funkcje mieszkalne i biurowe. F. Anczewski, Parowa Fabryka Cukrów ul. 11 Listopada 10 • Założona w 1865, od ok. 1880 na obecnym miejscu. • Produkcja: wyroby cukiernicze, biszkopty, czekolada. • Zabudowania: główna hala z ok.1900, oficyna z ok. 1910, piekarnia pośrodku podwórza – po 1925. • Obecny status: prywatna firma. Reklama z 1904 Brage, Fabryka Wyrobów Gumowych ul. 11 Listopada 22 • Założona w 1918 przez Samuela i Sendera Ginsburgów pod nazwą „Polgum”. • Produkcja: gumowe zabawki, gumki kreślarskie, dętki do rowerów i motocykli, uszczelki, obcasy. • Zatrudnienie: 300 robotników w 1936. • Hala główna z ok. 1930 r. • Od 1950: w składzie Stołecznych Zakładów Wyrobów Chemicznych Przemysłu Terenowego • Obecny status: „zagłębie” klubowe. Pod tym samym adresem, odpowiadającym obecnym posesjom 18 do 22, działała w 1922 wytwórnia „Pragmet” PePeGe, Fabryka Polskiego Przemysłu Gumowego ul. Otwocka 14 • W 1921 uruchomiono wytwórnię Towarzystwa Fabryki Wyrobów Gumowych „Polonit”, która przed 1928 stała się filią spółki „PePeGe”. • Produkcja: obuwie sportowe (tenisowe), popularne pepegi. • W 1928 zakład rozbudowano. • Zabudowa przetrwała drugą wojnę światową, po której fabrykę upaństwowiono. Po 1990 zakład zamknięto. • Obecny status: od 2003 prywatna placówka kultury (Teatr Wytwórnia). 1978 K. L. Barwich i S-ka, fabryka armatur i odlewnia; K. Jung, Fabryka Wyrobów Blacharskich ul. Inżynierska 5 • Fabryka armatur założona w 1892, funkcjonowała w oficynie dzielącej drugie i trzecie podwórze posesji. W trzecim podwórzu wybudowano odlewnię. • Zatrudnienie: 12 osób (1904). W tymże roku funkcjonowała pod nazwą „Zawór”. • Fabryka Wyrobów Blacharskich przeniosła się na ul. Inżynierską ok. 1900 i zajęła oficynę na tyłach posesji. • Ok. 1936 wszystkie zabudowania przejęła Fabryka Koronek i Haftów „A. Pypke”. • Po wojnie zabudowania zajęte przez Odzieżową Spółdzielnię Pracy „Mazowszanka”. • Obecny status: budynki prywatne; w dawnej fabryce armatur działa prywatna szwalnia. Reklama z 1904 G. Pulst, Zakład Wyrobów Mechanicznych ul. Strzelecka 30/32 • Warsztaty mechaniczne „Edmund i Gustaw Pulst” powstały w 1887 r. i początkowo funkcjonowały przy ul. Muranowskiej 32, produkując m.in. maszyny do produkcji wyrobów garbarskich i tytoniowych. • Około 1900 r. G. Pulst przeniósł zakład na obecne miejsce. • Zatrudnienie: 16 osób (1910). • Asortyment produkcji powiększony o maszyny do wytwarzania wyrobów papierniczych i drewnianych oraz art. Spożywczych, a także o piece piekarnicze i suszarnie zboża. • Po 1922: Fabryka Kas Pancernych Stalobetonowych „St. Zwierzchowski i Synowie”. • W 1947 przekształcona w zakład spółdzielni „Skarbiec”. Zabudowania opuszczone po 2000. • Obecny status: ruina. H. Zieleziński, Fabryka Wyrobów Żelaznych, Konstrukcji i Ornamentów ul. Konopacka 17 1978 • Fabrykę produkującą początkowo kasy ogniotrwałe założono w śródmieściu w 1860. W późniejszych latach asortyment produkcji powiększono o artystycznie kute kraty i ornamenty. • Po 1910 zakład przeprowadził się na obecne miejsce. Dalszy intensywny rozwój wytwórnia zawdzięczała inż. Kornelowi Kubackiemu. • Zatrudnienie: 70 osób (1914); 238 osób (1938). • Produkcja: lekkie konstrukcje ze stali i duraluminium („Hazet”). • Zabudowa: oficyny fabryczne z ok. 1911, kamienica frontowa z 1938. • Po wojnie zakład upaństwowiono. • Obecny status: własność prywatna. Reklama z 1939 Unruh i Liebig, Zakłady Mechaniczne Budowy Dźwigów ul. Konopacka 19 • Zakłady założono w 1909 w Lipsku, a wytwórnia przy Konopackiej była jedną z ich filii, zarządzaną przez właściciela posesji, inż. Adolfa Grosglicka. • Produkcja: windy i żurawie. • Zatrudnienie: 40-60 osób (1911). • Zabudowa: Oficyny fabryczne z czasów budowy zakładu. • Od 1936 Fabryka Przyrządów Lekarskich „Dens” (zał. 1902), własność Jakuba Szwajca. • Produkcja: meble, aparaty i instrumenty dentystyczne. • Zatrudnienie: 20 osób (1936). • Po wojnie zakład znacjonalizowano. • Obecny status: prywatne przedsiębiorstwo. 1978 G. Łęgiewski i O. Hartwig, Fabryka Maszyn i Kamieni Młyńskich ul. Kłopotowskiego 11 • Założona w 1900 przez Gustawa Łęgiewskiego i Oskara Hartwiga. • Zatrudnienie: 80 osób (1911). • Zachowana do dziś zabudowa pochodzi z ok. 1910. • W 1951 fabrykę upaństwowiono, a asortyment wyrobów powiększono m.in. o windy towarowe, wagi i pompy. Od 1973 funkcjonowała pod nazwą „Kabid”. • Obecny status: własność prywatna. Reklama z 1922. L. Ogórkiewicz i J. Zagórny, wytwórnia okuć budowlanych ul. Okrzei 12, ul. Krowia 6/8 • Zakład utworzono w 1882. • Zachowane do ostatnich czasów zabudowania wzniesiono w 1903. • Po 1912 fabryka przeszła w ręce inż.. Skirgajłły i inż. K. Dobrowolskiego i produkowała galanterię metalową. • Przed 1939 przyjęła nazwę Zakłady Metalurgiczno-Mechaniczne SBS. • Po wojnie zakład upaństwowiono, po 1990 został porzucony, a w 2004 budynki podpalono. • Obecny status: po rozbiórce mury zostały starannie zrekonstruowane i włączone w bryłę apartamentowca. 1904. Pigment, Fabryka Farb Drukarskich; Napoli, Nowoczesna Fabryka Makaronu ul. Kawęczyńska 9/13 • Ok. 1910 na posesji Szlamy Datynera powstał frontowy budynek fabryczny dla niezidentyfikowanej dziś fabryki. • Po 1923 rozpoczęła tu produkcję wytwórnia „Polifarb” (30 zatrudnionych), dzieląc wkrótce zabudowania z wytwórnią „Napoli”. • Trzecim użytkownikiem, który działał tu do 1938 była Fabryka Kondensatorów i Oporów „Inż. A. Horkiewicz” (85 pracowników; sprzęt mierniczy i radiofoniczny). • Po wojnie jedynym gospodarzem zabudowań byłą państwowa fabryka „Polifarb”. • Obecny status: własność prywatna. W. Domański i S. Zabłocki, Parowa Fabryka Listew ul. Kawęczyńska 36 • Założona w 1893 w drewnianych zabudowaniach. • Nowy, zachowany do dziś gmach główny wystawiono w 1903. • Specjalizacja: listwy do ram i tapet. • Po 1930 zakład przejęty przez M. Kadzidłowskiego. • Po wojnie upaństwowiony; działały tu m. in. Warszawskie Zakłady Telewizyjne; wystawiono kilka nowych budynków. • Obecny status: siedziba Wyższej Szkoły Prawa i Administracji. Reklamy z 1904 i 1911 Block-Brun SA, warsztaty i składy ul. Białostocka 22 • Firma założona w 1886 jako siostrzana dla spółki „Krzysztof Brun i Syn”; w 1922 przekształcona w spółkę akcyjną. • Specjalizacja: handel maszynami i urządzeniami biurowymi oraz windami. Na posesji mieściły się warsztaty, w których montowano i reperowano maszyny do pisania „Remington”. • Budynek frontowy z l. 1914-16. Nie zachowały się magazyny. Oficyny warsztatowe z ok. 1910 ostatnio rozebrano, odtworzono i nadbudowano. • W 1945 posesja przejęta przez spółkę „K. Brun i Syn”. Ok. 1950 firmę upaństwowiono. • Obecny status: budynki zwrócone firmie „Krzysztof Brun i Syn”. Nazwane kamienicą artystyczną mieści liczne placówki kulturalne. Reklama z 1922. Niemal naprzeciw składów funkcjonowała wytwórnia „Smołowiec”. Reklama z 1922. A. Wróblewski i S-ka, składy mebli i spedycja ul. Inżynierska 3 • Firma przewozowa założona w 1875, w 1910 przekształcona w spółkę akcyjną. • Specjalizacja: transport, przechowywanie i ubezpieczanie mebli oraz innych towarów. • Zabudowania: cztery budynki składowe z l. 1910-14. • Po 1950 skonfiskowane przez państwo z przeznaczeniem na składy Państwowego Zarządu Mienia Opuszczonego, a później Mody Polskiej i Jubilera. • Obecny status: czwarty budynek jest własnością prywatną. W pozostałych funkcjonują galerie sztuki, teatr, biblioteka i magazyny. Trzeci budynek w 2013 doszczętnie spłonął. Reklamy z 1911 i 1922
