KARMIENIE PIERSIĄ

KARMIENIE PIERSIĄ
O pracowanie: mgr Jolanta Szm ajda-K isiołek
Z-ca Pielęgniarki Oddziałowej - P. Neonatologiczny
Materiały edukacyjne dla rodziców
N in ie jsz e o p ra c o w a n ie sta n o w i o ficjaln y i p o d le g a ją c y e w id e n c ji d o k u m e n t , b ę d ą c y w ła sn o ścią Z e s p o łu O p ie k i Z d ro w o tn ej „ S z p ita la P o w ia to w e g o ” w S och a cz ew ie .
W sz e lk ie p u b lik o w a n ie , k o p io w a n ie lub p o w ie la n ie cało śc i lu b c zę ści tre ś c i m o ż e o d b y w ać się w y łą c z n ie z a u p rz e d n ią w y ra ż o n ą w fo rm ie p ise m n e j z g o d ą P e łn o m o c n ik a D y re k to ra ds. S y s tem u Z a rz ą d z a n ia Ja kością.
M A T E R IA Ł Y E D U K A C Y JN E
KARM IEN IE P IE R S IĄ
Z N A C Z E N IE K A R M IE N IA P IE R S IĄ
W yłączne karm ienie p ie rsią to postępow anie op tym a ln e i n iezastąpion e w św ietle
w spółczesnej w iedzy m edyczn ej, uznane za ,, złoty sta n d a rd " żyw ienia niem ow ląt. Jest nie
ty lko s u b s ta n c ją odżyw czą, pełni rów nież fu n kcję o ch ro n n ą dla niedojrzałego organizm u oraz
w spom aga je g o rozw ój poprzez e n zym y, horm on y i czyn n iki w zrostu. Jest także
dobrodziejstw em dla sam ej m atki, gdyż zm n ie jsza ryzyko w ystąpienia niektórych chorób i
p rzysp ie sza o d zyska n ie fo rm y po porodzie.
Przeprow adzone badania zw ró ciły uw agę na pew n ą za leżn o ść stanu zdrow ia dziecka od daw ki
m leka m atki, na która skład się czę sto ść i długość karm ienia. Im w iększa daw ka pokarm u,
tym w ię k szy je g o o chro nny w pływ na niektóre cho ro by i stany.
M le k o m a t k i, j a k o p o ż y w ie n ie f iz jo lo g ic z n e :
■ Je st lekkostraw n e i d obrze tolerow ane,
■ Ma o p ty m a ln ą d o stę p n o ść biologiczną,
■ Jego skład je s t d o sto so w an y do potrzeb niem ow lęcia
■ Z a w sze je s t św ieże, higieniczne, ma o d p o w ie d n ią te m p e ra tu rę i zaw sze je s t dostępne.
M le k o m a t k i s t a n o w i d la d z ie c k a n a j le p s z ą m o ż liw ą p r o f ila k t y k ę z d r o w o t n ą :
■ Zaw iera przeciw ciała i inne w ażne su bstancje ch roniące przed chorobam i.
■ Dzieci karm ione p ie rsią rzadziej c h o ru ją na za p alen ie ucha środkow ego, infekcje
przew odu pokarm ow ego, układu oddechow ego i m oczow ego, zapalenia opon
m ózgow ych oraz inne infekcje.
■ W przypadku ch o ro b y przebiega ona znacznie łagod niej, a d zie cko szyb ciej w raca do
zdrow ia.
■ M leko m atki u cze stn iczy w pow staw aniu dzie cięce g o system u im m unologicznego.
■ D zięki zaw artości w nim czyn n ikó w w zrostu w spom aga rozw ój dziecka.
■ U karm ion ych m lekiem m atki n iem ow ląt ryzyko nagłej śm ierci łó żeczkow ej je st
m niejsze o je d n ą trzecią.
■ Karm ienie p ie rsią chroni przed niektórym i przew lekłym i ch orobam i, ja k otyłość,
cu krzyca, przed chorobam i układu serco w o -n aczyn io w e g o , nadciśnieniem , chorobam i
a u to im m u n o lo g iczn y m i, ja k choroba Cohna, oraz chorobam i now otw orow ym i.
M le k o m a t k i w s p o m a g a t a k ż e r o z w ó j m o t o r y c z n y i in t e le k t u a ln y d z ie c k a :
■ Długo
łańcuchow e
w ielo -n ien a syco n e
kw asy
tłuszczow e
w sp o m a g a ją
rozw ój
cen traln ego system u nerw ow ego oraz siatków ki oka.
■ D zięki sp ecjaln em u składow i m leka m atki, w idoczne s ą w yraźne korzyści w zględem
zdolności poznaw czych i m o torycznych.
■ P rze z pobudzanie różnych zm ysłów niem ow lę w idzi, słyszy, czuje dotyk, zapach i sm a k
m leka sw ojej m atki.
■ D zięki zm ianom ułożenia niem ow lęcia przy zm ian ie piersi podczas karm ienia rozw ija się
te ż zm ysł orientacji.
■ Karm ienie p ie rsią sp rzyja rozw ojow i m ięśni tw a rzy i szczę ki, co zapobiega w adom
ustaw ienia szczę ki oraz ma duże znaczenie dla rozw oju m owy.
K a r m ie n ie p ie r s ią w p ły w a t a k ż e n a z d r o w ie m a t k i:
■ W czesne p rzystaw ienie do piersi po porodzie w pływ a na w yd ziela n ie o k syto cyn y, która
odpow iedzialna
je s t
za
ku rczenie
się
m acicy,
zm n iejsza
ryzyko
krw otoku
poporodow ego.
■ Zapobiega szyb kie m u pow rotow i m enstruacji i w ten sposób zm n ie jsza ryzyko anem ii z
niedoboru żelaza.
■ Je st naturalnym środkiem a n tyko n cep cyjn ym .
1
■ Z m n ie jsza ryzyko zach orow ania na raka piersi, ja jn ik ó w oraz m acicy.
■ Z m n ie jsza ryzyko w ystąpienia o ste o p o ro zy i złam ań szyjki kości udow ej w okresie
p om enopau zalnym .
■ Pom aga w szy b szym osiągnięciu m asy ciała sprzed ciąży.
■ Z m n ie jsza ryzyko w ystąp ienia depresji poporodow ej, pow oduje w zro st zaufania do
siebie, ja k o m atki.
K o r z y ś c i d la r o d z in y i o t o c z e n ia :
■ Karm ienie p ie rsią je s t w ygodne, o szczędza czas - pokarm je s t zaw sze św ieży, ciepły,
czy sty i gotow y do podania w każdej chw ili.
■ B rak w ydatków na m leko m odyfiko w ane i akceso ria niezbędne do żyw ienia sztucznego.
■ Z m n ie jsza w yd atki na leczenie, badania labo rato ryjne, h o sp italizację, rehabilitację,
zw olnienia le karskie - dzieci karm ione p ie rs ią rzadziej chorują.
■ Karm ienie p ie rs ią je s t ekologiczne:
nie w ym aga o p akow ania, nie pow oduje
pow staw ania śm ieci, pozw ala o szczę d za ć surow ce i energię.
M A T E R IA Ł Y E D U K A C Y JN E
KARM IEN IE P IE R S IĄ
S K Ł A D P O K A R M U K O B IE C E G O
M leko w ytw arzane przez kobietę je s t pożyw ieniem najlepiej dostosow anym do potrzeb
dziecka - je g o stale zm ie n ia ją cy się skład je s t o p ty m a ln y dla m łodego człow ieka i nieustannie
dostosow uje się do je g o w ieku i stanu zdrow ia, pory dnia i długości ssania.
SKŁAD POKARM U
> B IA Ł K O
■ Lekkostraw ne, łatw o przysw ajalne.
■ Idealna proporcja białek serw atkow ych i kazeiny, 40% białka stanow i lakto album ina skła d n ik o dużym zn aczeniu odżyw czym w pełni pokryw a za po trzebo w an ie dziecka.
■ W pokarm ie kobiecy je s t 5x w ięcej niż w m leku krow im , w olnych am inokw asów , które
w a ru n k u ją praw idłow y rozw ój układu nerw ow ego now orodka.
■ P okarm kobiecy nie zaw iera b e ta-la kto g lo b u lin y, silnego alerg enu, któ ry w ystę p u je w
m leku krow im .
■ Z a w a rto ść białka w pokarm ie nie je s t uzależn iona od d ie ty m atki.
■ Pokarm kobiecy
zaw iera tau ryn ę, su b stan cję e g zo g e n n ą n ie zb ę d n ą w procesie
traw ienia i w chłaniania tłuszczó w , n e u ro m o d u lato r i n e u ro p rze k a źn ik w m ózgu i
siatków ce oka.
> ENZYM Y
■ W pokarm ie obecnych je s t ponad 80 enzym ów , w spo m agających traw ien ie pokarm u i
działan ie w łasnych e nzym ó w dziecka.
■ W m leku kobiecym stw ierdza się rów nież e n zy m y o aktyw no ści przeciw zapalnej i
p rze ciw ba kte ryjn ej.
> TŁU SZCZE
■ Lipaza, enzym za w a rty w m leku rozpoczyna proces traw ienia tłu szczy, dzięki czem u
je s t szyb ko do stępnym źródłem energii.
■ T łuszcze w m leku kobiecym za w ie ra ją długo łańcuchow e, w ielo n ie n asyco n e kw asy
tłuszczow e. N iektóre z nich w y stę p u ją w w ysokim stężeniu w korze m ózgow ej i
siatków ce, o d g ry w a ją w a żn ą rolę w rozw oju układu nerw ow ego.
2
■ Proporcja poszczególnych rodzajów tłuszczów w pokarm ie je s t zm ienna, za le ży do d iety
m atki. Im w ięcej m atka spożyw a produktów za w ie rających nienasycone kw asy
tłuszczow e, tym w ięcej je s t ich w pokarm ie.
> CH O LESTERO L
■ W m leku kobiecym je s t go w ięcej niż w m ieszankach i m leku innych ssaków .
■ Duża za w a rto ść ch olesterolu pokarm ie m atki ko rzystn ie w pływ a na intensyw ne
d ojrzew anie ośrod kow ego układu nerw ow ego u dziecka.
> LAKTO ZA
■ G łów nym cukrem m leka kobiecego je s t laktoza, która nadaje
m leku m atki słodki
sm ak.
■ Jej ilość je s t stała w ciągu dnia, niezależna od diety m atki.
■ Je st źródłem energii dla ro zw ijającego się m ózgu.
■ T raw iona je s t pow oli, co zapobiega zb y t dużym w ahaniom g likem ii.
■ W spom aga w chłanianie w apnia, żelaza, i m agnezu.
■ W spom aga rozw ój Laktob acillus bifidus - bakterii sap ro fityczn ej za sie d lające j przew ód
p okarm ow y d ziecka karm ionego piersią.
> W IT A M IN Y
■ W szy stk ie w ita m in y niezbędne do praw idłow ego rozw oju now orodka i niem ow lęcia s ą
zaw arte w pokarm ie kobiecym .
■ Z a w a rto ść w itam in ro zpu szczaln ych w tłuszczach je s t w w iększym stopniu uzależniona
od zasobów organ izm u m atki.
■ Ilość w itam in ro zpuszczaln ych w w odzie w w iększym stopniu za le ży od ilości w itam in
spożyw anych przez kobietę. Jeśli ja d ło sp is m atki je s t u ro zm a ico n y i dobrze
zbila n sow a n y, pokarm zaw iera odpow iednie ilości.
■ K on su ltan t K rajow y w d ziedzinie pediatrii zaleca aby niem ow lęta karm ione p ie rsią
o trzym yw ały su p lem en tację w itam in y D3 i K.
> C Z Y N N IK I W ZR O STU
■ C zynniki w zrostu zaw arte w pokarm ie kobiecym p o b u d za ją d o jrzew anie
nerw ow ego oraz n am nażanie kosm ków je lito w ych w przew odzie pokarm ow ym .
układu
> S K Ł A D N IK I M IN E R A L N E
■ M leko kobiece je s t pełnow artościow ym
źródłem
pierw iastkó w śladow ych dla
karm ionego p ie rsią d onoszonego dziecka.
■ Ilość fosforu, m iedzi, cyn ku, w apnia, m agnezu, m anganu, chrom u i potasu w pokarm ie
kobiecym nie za le ży od diety.
■ W pokarm ie kobiecym ilości jo n ó w Na, CI, K, PO4, SO 4 je s t sto sunko w o m ałym
obciążeniem o sm o tyczn ym nerek.
■ Z a w a rto ść żelaza w m leku m atki je s t niska, ale je s t ono bardzo dobrze p rzysw ajaln e z
przew odu
pokarm ow ego
(w
50-70% )
dzięki
obecności
laktoferyn y,
białka
tra n sp o rtu ją ce g o i ułatw iającego proces w chłaniania.
■ A nem ia z niedoboru żelaza je s t rzadko sp o tykan a w pierw szych 6 -8 m iesiącach życia u
karm ionych w yłącznie m lekiem m atki niem ow ląt.
■ N iem ow lęta karm ione p ie rsią za zw yczaj nie w y m a g a ją podaw ania preparatów żelaza,
poza niem ow lętam i z cią ży bliźn iaczej, z m ałą u ro d ze n io w ą m a są ciała i niem ow lęta z
n ie d o krw isto ścią lub urodzone przez m atki z niedo krw isto ścią, narażone na utratę krwi
w okresie okołoporodow ym .
■ S tę że n ie żelaza w pokarm ie je s t niezależne od stężenia w su ro w icy m atki.
■ Pokarm kobiecy zaw iera m niej (ale łatw iej w chłanianego) w apnia i fosforu niż
m ieszanki m leczne.
■ O dpow iednia za w a rto ść m iedzi i cyn ku ko rzystn ie w pływ a na spraw ność układu
odpornościow ego.
3
> W ODA
■ M leko m atki je s t bogate w wodę. Jeśli d zie cko je s t karm ion e na żądanie - w ów czas
naw et w gorącym , suchym klim acie nie potrzebuje dopajania. Przepajanie dziecka
w o d ą czy innym i płynam i, m oże za b u rzyć produkcję m leka m atki. Z m n ie jsza ją c pobór
pokarm u
i zw ię kszy ć u niego ryzyko zakażeń , przede w szystkim przew odu
pokarm ow ego.
K A R M IE N IE P I E R I S Ą O B R O N Ą IM M U N O L O G IC Z N Ą D Z IE C K A .
■ N ow orodek rodzi się z niedojrzałym układem im m uno lo gicznym . O rganizm dziecka
za czyn a produkow ać im m uno g lo bulinę IgA dopiero od 4 m iesiąca życia, d ojrzałość w
tym w zględzie osiąga dopiero w 12 m iesiącu życia. W ytw arzanie przeciw ciał, lizozym u i
ko m ó rek pam ięci T osiąga dopiero w w ieku 2 lat.
■ W łaściw ości im m uno lo giczne m leka kobiecego u m o żliw ia ją kon tynu ację ochrony
im m unologicznej zap ew n iającej przez m atkę w życiu płodow ym .
■ G ruczoł p iersiow y je s t elem en tem układu o d pornościow ego kobiety. K o n takt błon
śluzow ych m atki z b akte ria m i, w irusam i czy g rzyb am i śro do w iska pow oduje, że w jej
o rg an izm ie urucham ia się odpow iedź układu o d pornościow ego, p o w sta ją kom órki
p lazm atyczn e tw orzące przeciw ciała. Kom órki o s ie d la ją się w okół p ęcherzyków
m lecznych gruczołu p iersiow ego i do pokarm u s ą w ytw arzane gotow e przeciw ciała oraz
żyw e kom órki odpornościow e.
■ Pokarm kobiecy ponadto zaw iera m a kro fag i, im m uno lo g iczn ie czynne lim fo c y ty T i B ,
eozyn ofile i kom órki nabłonkow e. M akrofagi, to przede w szystkim m ono cyty, które
fa g o c y tu ją bakterie i g rzyb y oraz m a ją w łaściw ości b akteriobójcze.
■ Im m unoglo bu lina IgA p rzekazyw an a przez m atkę w raz pokarm em , ma zdolności
pokryw ania i uszczeln iania błon śluzow ych. W ten sposób blokuje przenikanie bakterii,
w irusów i obcych sub stancji antygenow ych do o rganizm u dziecka.
O m ów iony
m echanizm pow staw ania przeciw ciał po kazuje poniższa rycina.
S c h e m a t s y s t e m u o b r o n y im m u n o lo g ic z n e j w k a r m ie n iu p ie r s ią .
Ź ródło: M ik ie l-K o sty ra K. Promocja karmienia piersią IM iD z,W a rsza w a 1 9 9 3 str.1 0
■ Leukocyty obecne w m leku m atki w różnych m echanizm ach n is zc zą d ro bn o u stroje
■ Skład n iki m leka m atki za p e w n ia ją o d p o w ie d n ią pożyw kę bakteriom p rzyjazn ym
(Lactob a cilliu s bifidus), co ogranicza m ożliw ości rozw oju bakteriom ch orobotw órczym .
4
■ Skład n iki m leka m atki s ą trudno
w m leku laktoferyna w iąże żelazo
■ Żadna m ieszanka m leczna nie
p rze ciw in fe kcyjn ych , w zw iązku,
naturalny.
do stępne dla bakterii cho ro b otw ó rczych, np. zaw arta
niezbędne do nam nażania niektórych patogenów .
zaw iera żyw ych kom órek, przeciw ciał, czyn n ików
z czym nie w ykazu je takie g o działania ja k pokarm
P r z e r w a n ie k a r m ie n ia w
c z a s ie c h o r o b y in f e k c y jn e j m a t k i j e s t o g r o m n y m
n ie p o r o z u m ie n ie m , p o n ie w a ż d z ie c k o j e s t p o z b a w io n e p r z e c iw c ia ł w y t w a r z a n y c h
p r z e z o r g a n iz m m a t k i i w y d z ie la n y c h d o p o k a r m u .
Z M IE N N O Ś Ć M L E K A K O B IE C E G O
Skład m leka kobiecego zm ienia się w zależno ści od czasu trw ania ciąży, o kre su laktacji, pory
dnia, fa zy karm ienia.
> C z a s u t r w a n ia c ią ż y
M le k o p r z e d w c z e s n e . G dy n astępuje w cze śn ie jsze ukończenie ciąży, fizjo lo g iczn a i
m etaboliczna niedo jrzałość gruczołu sutko w eg o pow oduje przejściow e i trw ałe różnice w
ja ko ści i składzie w yd ziela n eg o przez m atkę pokarm u, które s ą celow e i o d p o w ia d a ją
zapotrzebow aniu w cześniaków . W pokarm ie m atki w cze śn ia ka je s t w ięcej białka, tłuszczu,
im m u n o g lo b u lin y A, lakto feryn y, sodu, chloru, m niej lakto zy
w porów naniu z m lekiem
dojrzałym .
M leko m atki w cześniaka je s t najw łaściw szym pokarm em naw et, gdy dziecko je szcze nie
potrafi sam o d zieln ie ssać. W ów czas zaleca się m atce odciąganie pokarm u i podaw anie go
dziecku w sposób in dyw idualnie d o bran y do stanu w cześniaka.
> O k r e s u la k t a c ji
S ia r a je s t gęstym żółtaw ym płynem w yd zielanym przez gruczoł piersiow y przez pierw sze 4-5
dni po porodzie. Zaw iera w ięcej białka i w itam in y A, m niej tłuszczu i lakto zy niż w m leku
dojrzałym . W siarze stw ierdza się bardzo w ysoki poziom p rzeciw ciał przede w szystkim klasy
IgA, ale rów nież IgG , IgM oraz leukocytów . T w o rzą one w przew odzie pokarm ow ym
now orodka barierę o ch ro n n ą przeciw ko dro bno ustrojo m chorob otw órczym i alergenom . Siara
ma w łaściw ości p rze czyszcza ją ce , przyspiesza w yd alan ie sm ółki i zm n ie jsza nasilenie
żółtaczki.
Siara produkow ana je s t w niew ielkich ilościach. Je st to idealnie do stosow ana do potrzeb
now orodka -p o je m n o ść żołądka now orodka w pierw szych dobach po porodzie w ynosi 5-20
ml. Jeśli nie ma w skazań m edycznych, karm ion e p ie rsią now orodki nie pow inny być pojone
ani dokarm iane.
M le k o p r z e jś c io w e . O kres w którym pojaw ia się m leko przejściow e przypada na czas
podejm ow ania przez g ruczo ł piersiow y pełnej funkcji w yd zie ln icze j, je s t to o kres ta k zw anego
nawału m lecznego, który c h a ra k te ry zu je się po w iększeniem gruczołu sutkow ego i obfitym
w yd zielaniem gęstego żółtaw ego m leka. C zęste p rzystaw ianie dziecka do piersi za p obiega ich
przepełnianiu.
M le k o d o jr z a łe . Jest m niej gęste, nieb ieskaw e, m oże w yd aw ać się bardziej w o dniste zaw iera
je d n a k w ięcej lakto zy i tłu szczó w oraz w iększa je s t w artość kaloryczna. O kres d o jrzew ania
m leka, który przypada m iędzy 10 dniem a 6 tygodniem je s t okresem stab ilizacji laktacji u
m atki. M leko dojrzałe zaw iera w szystk ie niezbędne składniki odżyw cze - białka, cukry,
tłuszcze, w itam in y, m inerały oraz w odę, w ilościach d o kładnie dostosow anych do potrzeb
dziecka. Proporcje zaw artości skład ników pokarm u zm ie n ia ją się w zależności od pory dnia,
długości pojedyn czego karm ien ia, potrzeb dziecka.
M leko kobiece zapew nia dziecku dow óz zarów no skład ników o d żyw czych , ja k i substancji
czyn n ych , które p o m a g a ją w traw ieniu, w zroście, rozw oju i za p e w n ia ją ochronę przed
5
infekcjam i. W szy stk ie te w łaściw ości
niezależnie od długości je j trw ania.
m leka
u trzy m u ją
się
przez
cały
o kres
laktacji,
> F a z y k a r m ie n ia
Z m ie n n o ś ć w t r a k c ie je d n e g o k a r m ie n ia . Podczas je d n eg o karm ienia d zie cko o trzym u je
dwa różne rodzaje m leka. Pierw sze zaw iera w ięcej w ody i lakto zy a mało tłu szczó w i białka,
to zapew nia przep ajanie naw et podczas gorącego lata. N astępne porcje za w ie ra ją w ięcej
składników odżyw czych ja k tłu szcze i białko, one re g u lu ją s zy b ko ść nasycania się dziecka.
Z m ie n n o ś ć d o b o w a . Na zm ien n o ść objętości w ytw arzan eg o m leka w ciągu doby ma wpływ
sposób karm ienia dziecka. „K a rm ie n ie na żą d a n ie " zapew nia dziecku podaż połow y dobow ej
porcji. Resztę pokarm u dziecko, w którym je s t w ięcej tłuszczu, sodu, potasu i żelaza dziecko
zjada w nocy.
> ZAPACH M LEKA
Zapach m leka za le ży od jadło spisu m am y karm iącej. Z m ie n n o ść zapachu ułatw ia dziecku
p rzyzw yczajan ie się do sm akó w potraw je d zon ych przez rodzinę i w prow adzania posiłków
uzupełniających.
Sposób odżyw iania się m atki ma niew ielki w pływ na skład i ja k o ś ć pokarm u. T ylko przy
znacznym niedożyw ieniu m atki ilość w ytw arzanego pokarm u je s t m niejsza, je s t on uboższy w
białko.
M A T E R IA Ł Y E D U K A C Y JN E
KARM IEN IE P IE R S IĄ
A N A T O M IA I F IZ JO L O G IA G R U C Z O ŁU P IE R S IO W E G O
B U D O W A G R U C Z O ŁU P IE R S IO W E G O
Podobnie ja k inne żeń skie osobniki ssaków , kobieta ma p arzyste g ru czoły m leczne, których
zadaniem je s t produkcja pokarm u niezbędnego do za sp a kajan ia potrzeb urodzonego przez
n ią potom stw a. P rzygotow anie do tej roli następuje ju ż w o kresie dojrzew ania d zie w czyn ki,
je szcze na długo przed p ie rw szą c ią ż ą kobiety. Rozbudow uje się w tedy sieć przew odów
odprow adzających, przybyw a: tkanki łącznej podścieliskow ej. Cały narząd, brodaw ka sutkow a i
otoczka brodawki sutkowej - pow iększają się. Jednak pełny rozwój gruczołu m lecznego; i jego
funkcji w ydzielniczej następuje w zw iązku z c ią ż ą i porodem .
G ruczoł p iersiow y to najw ię kszy gruczoł skó rn y - je s t parzystym narządem o kształcie
półkulistym lub sto żko w atym . G ruczoł ten w ykazu je ty lko u ko biet pełny rozw ój, u m ężczyzn
pozostaje w stanie nierozw in iętym . Piersi położone s ą sym e try czn ie na przedniej ścianie klatki
piersiow ej, gdzie z a jm u ją okolicę pom iędzy trzecim a szó stym lub siódm ym żebrem będąc
ograniczone przyśro d ko w o przez brzeg m ostka, a z boku - przez linię pacho w ą środkow ą.
Piersi s k ła d a ją się z:
•
•
•
•
tkan ki gruczołow ej (zlo kalizo w anej głów nie w pobliżu otoczki)
otaczające j tkanki tłuszczo w ej (podskórnej, m ięd zyg ruczołow ej i zagruczołow ej)
tkan ki łącznej
sieci naczyń krw ionośnych , lim fatyczn ych i nerw ów
W ielko ść gruczołu piersiow ego, zależna od ilości tkan ki tłu szczo w e j, która nie w pływ a na
zd oln o ść w ytw arzan ia m leka. Na szczy cie piersi um iejscow iona je s t b r o d a w k a p ie r s io w a
6
w raz z otoczką, które zw ra c a ją uw agę sw ym ciem n iejszym zabarw ieniem pow stałym w sku tek
nagrom adzenia się m e lan in y w naskórku. W okresie ciąży i karm ienia p ie rsią zabarw ienie
staje się intensyw n iejsze. Po za p rzestan iu karm ienia pigm entacja zm n iejsza się, ale nigdy nie
w raca do stanu sprzed pierw szej ciąży.
Skóra brodaw ki piersiow ej je s t nieco pofałdow ana w sku te k w ystępow ania w niej drobnych
brodaw eczek stanow iących ujścia p r z e w o d ó w m le c z n y c h . Pow ierzchnia otoczki piersiow ej
te ż nie je s t gładka - drobne w zniesien ia w je j obrębie to g ruczoły apo kryno w e łojow e tzw.
g r u c z o ły M o n t g o m e r y 'e g o .
G ruczoł piersiow y składa się ze sto żko w atych płatów utw orzonych z m niejszych płacików ,
które s ą sku p iskam i pęcherzykó w m lecznych. Łączn o tkan ko w e w ięzadła C oopera tw o rzą zrąb
po d trzy m u ją cy tkan kę gru czo ło w ą i tłuszczow ą.
w ięzadła C o o p e ra
płaciki g ru czo ło w e
Rys. H. Pionke
W badaniach u ltraso n o g raficzn ych zaob serw ow an o m n ie jszą liczbę płatów gruczołow ych średnio 9, a nie ja k sąd zono daw niej 1 5-25, a ta k że m n ie js zą liczbę przew odów m lecznych.
Nie potw ierdzono obecności pod o to c zk ą o pisyw anych w cześn iej za to k m lecznych, które były
uw ażane za zb io rn iki w yd ziela n eg o m leka. Przew ody m leczne od prow adzające pokarm z
płatów gruczołow ych tw o rzą zło żo n ą sieć rozgałęzień w całym gruczole. Pierw sze
rozgałęzienie, zw ane głów nym , zn a jd u je się w odległości około 7 -8 mm od podstaw y
brodaw ki. Średnica przew odów m lecznych m ierzona u podstaw y brodaw ki w ynosi od 1 do 4,
średnio 2,1 mm. Podstaw ow ą fu n k c ją przew odów m lecznych je s t tran sp orto w an ie pokarm u,
m o g ą one zw ię ksza ć sw o ją średn icę, by dostosow ać się do zw ię kszo n e j ilości napływ ającego
m leka.
7
mięsień piersiowy
tkanka tłuszczowa podskórna
przewody mleczne
otoczka
tkanka tłuszczowa zagruczołowa
Rys. H. Pionke
A k t u a ln e p o g lą d y n a t e m a t
a n a t o m ii g r u c z o łu p ie r s io w e g o n ie z m ie n ia j ą z a s a d
d o t y c z ą c y c h p r a w id ło w e g o u c h w y c e n ia i s s a n ia p ie r s i o r a z t e c h n ik i r ę c z n e g o
o d c ią g a n ia p o k a r m u . O bserw acje e m p iryczn e potw ierdzają, że zarów no w yp ływ m leka ja k i
sam o karm ienie je s t sku te czn ie jsze przy „g łę b o kim " przystaw ieniu dziecka z b u zią szeroko
otw artą, o b e jm u ją c ą o d p o w ie d n ią czę ść otoczki.
Pokarm pow staje w p ę c h e r z y k a c h
m le c z n y c h , które s ą utw orzone z nabłonka
w yd zieln iczeg o (lakto cytó w ) otoczo ne s ie c ią kom órek m io ep itelialnych. Ś cia n y przew odów
m lecznych tw o rzy tkan ka w łóknista za w ie rająca w łó k n a s p r ę ż y s t e o przebiegu o krężnym i
podłużnym oraz gładkie kom órki m ięśniow e.
G ruczoł piersiow y dzieli się, za p o m o cą dw óch prostopadłych w zględem siebie linii
przecin ających się na szczycie brodaw ki piersiow ej, na czte ry kw adranty: g ó rny w ew n ę trzn y i
ze w n ę trzn y oraz do lny w ew n ę trzn y i zew nętrzny.
8
D ojrzew anie gruczołu p iersiow ego w g. Tannera
Przebiega w kilku stadiach:
I s t a d iu m : przedpokw itaniow e, zabarw iona je s t
zabarw ienia otoczki i w yczuw aln ej tkan ki gruczołow ej
je d yn ie
brodaw ka
piersiow a,
brak
I I s t a d iu m : stadium pączka; pierś i brodaw ka niezn aczn ie uniesione ponad poziom klatki
piersiow ej w kształcie m ałego za o krąg le n ia, w zro st śre d n icy otoczki piersiow ej
I I I s t a d iu m : dalsze pow iększanie i za o krąg le n ie piersi oraz pow iększenie śre d n icy otoczki
piersiow ej i w zro st intensyw ności pigm entacji, bez w yraźn ego odgraniczenia konturów otoczki
i brodaw ki
I V s t a d iu m : otoczka w raz z b ro d a w k ą s te rc z ą w form ie za o krągle n ia ponad kon tu r piersi,
dalsze pow iększenie śre d n icy otoczki piersiow ej i w zro st intensyw ności pigm entacji
V s t a d iu m : typow e dla w ieku dorosłego - ko n tu r otoczki zlew a się z ogólnym za rysem piersi
natom iast w ystaje brodaw ka piersiow a. G ranice czasu do jrzew ania płciow ego, w tym rów nież
piersi, s ą bardzo szerokie. O kreśla się je na 8-16 lat dla dziew cząt. Przejście z II do V stadium
rozw oju piersi trw a 1.5 do 8 lat.
F IZ JO L O G IA LA K T A C JI
> Z m ia n y z a c h o d z ą c e w g r u c z o ła c h p ie r s io w y c h w c z a s ie c ią ż y .
Już w pierw szych tyg odniach cią ży piersi staja się pełniejsze i bardziej tkliw e, przez skóre
prześw ieca rysu n e k naczyniow y - zw ię ksza się ukrw ienie gruczołu. W m iarę trw ania ciąży
brodaw ka piersiow a pow iększa się i ciem n ieje. G ruczoły M on tgo m ery'ego z a c z y n a ją w yd zielać
su b stan cję n a tłu szcza ją cą i c h ro n ią cą brodaw kę i otoczkę piersi.
Pod w pływ em progesteronu ło żysko w eg o następ uje rozro st pęcherzyków m lecznych, pod
w pływ em estrog enó w rozw ija się sieć przew odów m lecznych. Prolaktyna je s t potrzebna do
osiągnięcia przez kom órki se k re cy jn e pełnej dojrzałości. Pęcherzyki m leczne za cz y n a ją
produkow ać m leko przedporodow e ju ż od 16 tygodnia ciąży.
> Z m ia n y z a c h o d z ą c e w g r u c z o ła c h p ie r s io w y c h p o p o r o d z ie .
W czasie cią ży zw ię kszo n e stężen ie estrogenów i progesteronu zapobiega laktogennem u
działaniu prolaktyn y. Z ch w ilą w yd alenia ło żyska stężen ie estro genó w i progesteronu
gw ałtow nie się obniża, podczas gdy stężen ie p ro la k tyn y w yso kie co pow oduje rozpoczęcie
sy n te zy m leka.
Do uzyskania pełnej sa ty sfa kcjo n u ją ce j laktacji konieczn a je s t w łaściw a sty m u la cja gruczołu.
Każde
ssanie
lub o dciąganie
pokarm u
pow oduje
w yrzu t
p ro laktyn y
na
drodze
n euroh orm onalnej ( odruch prolaktyn ow y). B rak lub n ie w ystarczająca stym u lacja gruczołu po
porodzie p o w o d u ją gw ałtow ny sp ad e k poziom u p ro laktyn y i w yd zielania m leka.
S ta b iliza cja laktacji.
Z a zw ycza j w czasie pierw szych 6 tygodni następuje dostosow anie poziom u w yd zielan ia m leka
do potrzeb dziecka karm ionego ,, na żądanie". Laktacja je s t regulow ana przez dobrze
działające o druchy pro latyno w y i o ksy to cy n o w y oraz m echanizm autokryn ny.
O D R U CH P R O LA K T Y N O W Y ( W Y T W A R Z A N IA P O K A R M U )
S sanie brodaw ki su tko w ej, która w tym okresie je s t bardzo w rażliw a na bodźce, pow oduje
pobudzenie nerw ów czuciow ych. T ą d ro g ą je s t p rze ka zyw a n y sygnał do podw zgórza a
następnie do przysadki m ózgow ej, z której n astępuje uw alnianie z p rzedniego płata
9
prolaktyn y. D ro g ą krwi horm on ten zo sta je p rze n iesio n y do gruczołu sutkow eg o, gdzie
pow oduje w yd zielanie m le ka (rys. po niżej).
C zęste p rzystaw ianie d ziecka do piersi lub syste m a tyczn e odciąganie pokarm u s ą najlepszym i
sposobam i utrzym a n ia laktacji w takiej ilości ja k ie j p otrzebuje niem ow lę.
D o k a r m ia n ie lu b p r z e p a ja n ie , z m n ie js z a z a p o t r z e b o w a n ie n ie m o w lę c ia n a m le k o
m a t k i o r a z z a b u r z a o d r u c h s s a n ia .
Rys. O dru ch p ro la k ty n o w y , Ź ródło: KU K P , Skrypt dla studentów medycyny, W arszaw a 2 0 0 2 str.1 7
ODRUCH O KSYTO CYN O W Y ( W YPŁYW U PO KARM U)
O druch w ażny dla praw idłow ej laktacji rozp oczyna się w m om encie ssania. Podrażnienie
brodaw ki sutkow ej pow oduje p rzekazan ie droga nerw ów czuciow ych bodźców pow odujących
uw alnianie się o k sy to cy n y z tyln eg o płata przysad ki m ózgow ej.
Horm on za pośrednictw em naczyń krw ionośnych je s t p rze kazan y do gruczołu sutkow ego,
gdzie w yw ołuje sku rcz ko m ó rek otaczających pęcherzyki i przew od y w yp ro w ad zające, co
pow oduje sa m o istn y w ypływ m leka z piersi (rys. po niżej)
R y s.O d ru ch o k sy to c y n o w y , Źródło: K U K P , Skrypt dla studentów medycyny, 2 0 0 2 ,str.1 7
10
O druch ten m oże być w yw oływ any przez inne bodźce ja k : p rzepełnien ie piersi pokarm em ,
pobudzenie piersi m asażem , sty m u la cja brodaw ki sutko w ej dotykiem .
O druch o k sy to cy n o w y je s t odruchem łatw o ulegającym zab lo kow aniu , szczegó lnie pod
w pływ em zaburzeń em ocjo nalnych takich jak: ból, niepokój, stres, brak pewności siebie
podczas karm ienia. O słabienie odruchu pogłębia napięcie i niepokój m atki, w prow adza j ą w
błędne koło przyczyn i skutkó w , które p o w o d u ją zaburzenia laktacji.
K a r m ie n ie p ie r s ią j e s t p r o c e s e m k t ó r y j e s t w a r u n k o w a n y n ie t y lk o p r a w id ło w y m i
o d r u c h a m i n e r w o w o - h o r m o n a ln y m i a le t a k ż e j e s t t o u m ie ję t n o ś ć , k t ó r e j m a tk a i j e j
d z ie c k o m u s i s ię n a u c z y ć .
A U T O K R Y N N A R E G U LA C JA LA K T A C JI
W tym przypadku p r o d u k c ja p o k a r m u j e s t z a le ż n a o d s t o p n ia o p r ó ż n ie n ia p ie r s i.
N a le ży pam iętać, że je śli m leko nie je s t usuw ane z piersi, w pęcherzykach m lecznych w zrasta
stężenie inhibitora laktacji, któ ry ham uje produkcję pokarm u. S y ste m a ty czn e opróżnianie
pęcherzyków m lecznych zm n iejsza stężenie inhibito ra, przez co zw iększa się produkcja
pokarm u.
Ten m echanizm zapew nia idealne d o stosow anie ilości w ytw arzanego pokarm u do potrzeb
dziecka. Można go łatw o zaobserw ow ać u m atek, które k a rm ią je d n ą piersią. Ta
niepodaw ana, nie stym ulo w ana pierś stopniow o p rzestaje produkow ać pokarm , podczas kiedy
druga, czę sto podaw ana, intensyw nie pracuje i zapew nia d ziecku pełne zapo trzebo w anie na
pokarm .
A b y p r z e c iw d z ia ł a ć m a g a z y n o w a n iu s ię in h ib it o r a la k t a c ji w g r u c z o le p ie r s io w y m ,
c o p o w o d u je z m n ie j s z a n ie p r o d u k c ji p o k a r m u n a le ż y :
■ U pew nić się czy d zie cko ssie praw idłow o pierś.
■ K arm ić odpow iednio często, m inim um 8 x na dobę.
■ Pozw olić ssać obie piersi ta k długo, ja k potrzebuje dziecko.
■ Pozw olić dokładnie o p ró żn ić je d n ą pierś przed podaniem drugiej.
■ Jeśli d zie cko nie ssie piersi, regularnie odciągać pokarm .
Zdrow e d zie cko praw idłow o
ssące, karm ione „na żą d an ie" u trzym u je laktację na
odpow iednim poziom ie. W tym przypadku do datkow e o dciąganie m leka (w celu dokładnego
opróżnienia piersi) m oże dop row adzić do nadprodukcji pokarm u.
N a le ż y z w r ó c ić u w a g ę , ż e dziecko d o karm ian e czy przep ajan e ssie pierś m niej chętnie,
rzadziej, przez co ilość w ytw arzanego pokarm u syste m a tyczn ie zm n iejsza się.
B łę d e m j e s t c z e k a n ie , a ż p ie r ś d o b r z e w y p e łn i s ię m le k ie m , poniew aż następ uje w zrost
stężenia inhibitora i pogorszen ie laktacji.
A b y zw ię kszy ć w yd ziela n ie pokarm u kobieta pow inna karm ić czę ście j, naw et je śli piersi nie
s ą m ocno w ypełnione.
S m o c z e k d o u s p a k a ja n ia je s t bardzo często uw ażany za niezbędn y dla dziecka w okresie
niem ow lęctw a. N ależy je d n a k pam iętać, że podaw anie go dziecku w pierw szych tygodniach
życia m oże pow odow ać zm n ie jsze n ie częstości karm ień w rytm ie na żądan ie, a co za tym
idzie brak p rzyrostu m asy ciała, nied ostateczna produkcja pokarm u lub pow ikłania zw iązane z
nadm iernym
przepełnieniem
piersi.
D latego o d r a d z a
s ię
p o d a w a n ia
sm oczków
u s p o k a ja c z y w p ie r w s z y c h t y g o d n ia c h la k t a c ji a ż d o u s t a b iliz o w a n ia s ię la k t a c ji.
11
M A T E R IA Ł Y E D U K A C Y JN E
KARM IEN IE P IE R S IĄ
P R A W ID Ł O W A T E C H N IK A - W A Ż N Y K R O K DO S U K C E S U
W K A R M IE N IU P IE R S IĄ
T E C H N IK A K A R M IE N IA .
Praw idłow e przystaw ien ie dziecka i praw idłow a pozycja przy karm ieniu to podstaw ow e
e lem e n ty w aru n ku jące pow odzenie karm ienia piersią.
D ziecko, które je s t praw idłow o przystaw io ne do piersi i ssie e fektyw n ie, pobiera o d p o w ie d n ią
ilość pokarm u, za sp a kaja głód, rośnie i rozw ija się praw idłow o. S sąc pierś sty m u lu je i
pod trzym u je laktację u m atki na odpow iednim poziom ie.
Jeśli te ch n ika karm ienia je s t praw idłow a, karm ienie nie boli, je s t p rzyjem n e dla m atki i
dziecka. Od m atki zależy: pozycja do karm ienia, sposób podania piersi i przystaw ien ie do
piersi. Do sfery dziecięcej należy sp osób ssania i je g o efektyw ność.
P R A W ID Ł O W Y M E C H A N IZ M S S A N IA .
Podstaw ow ym czyn n ikiem pow odzenia w karm ieniu p ie rsią je s t praw idłow e ssanie brodaw ki
przez dziecko. Badania u ltraso n o graficzn e u m ożliw iły obserw ację zm ian zach o dzących w buzi
dziecka podczas ssania.
p ie r ś -------------------------
otoczka I tkanka gruczołu
mlekowego z leżącymi
pod spodem przewodami
mlecznymi
dolna warga
|ęzyk
Rys. P raw id ło w e ssa n ie . Ź ródło: W e n de lin S lu s se r,M S ,M D ,N a n cy G. Pow ers, MD Karmienie piersią -częśćll.
Prowadzenie laktacji. P e d ia trik s In R e view ,W yd a n ie P olskie V o l.1 /6 G ru d zie ń 1997 str.8
■ Brodaw ka w raz z d u ż ą c zę śc ią otoczki tw o rz ą w buzi dziecka stożek, któ ry szcze ln ie ją
w ypełnia.
■ Brodaw ka sięga do g ran icy podniebienia m iękkieg o i tw ardego, je s t unieruchom iona.
■ Ję zy k obe jm u je pierś od dołu i pokryw a dolne dziąsła. D ziecko ustam i o b ejm u je całą
brodaw kę z d u ż ą c zę śc ią o to czki, która nie pow inna się m arszczyć. C zu b ek nosa i broda
dziecka dotyka do piersi m atki.
■ Policzki dziecka nie pow inny zap adać się podczas ssania. W argi dziecka pow inny być
w yw inięte na zew nątrz.
■ Podczas ssania nie słych ać odgłosu cm okania. Po uchw yceniu piersi d zie cko w ykonuje
szyb kie , płytkie ruchy ssące, by w yw ołać w ypływ m leka( odruch oksyto cyno w y).
12
■ G dy m leko za czyn a w ypływ ać pojaw ia się m iarow y rytm
krótkim i chw ilam i odpoczynku.
p rzełykania, prze ryw an y
C E C H Y P R A W ID Ł O W E G O U C H W Y C E N IA P IE R S I:
■ Buzia sze ro ko otw arta (kąt m iędzy g ó rn ą a d o ln ą w a rg ą je s t rozw arty).
■ Dolna w arga w yw inięta, górna odchylona.
■ C zu b ek nosa i broda d o ty k a ją piersi.
■ Duża czę ść otoczki w buzi d ziecka (1,5 - 2,0 cm od podstaw y brodaw ki).
■ Dolna w arga o bejm u je w ię k s zą czę ść otoczki niż górna.
Nie trzeba obaw iać się, że d zie cko p rzystaw io ne w ten sposób ma za tk a n y nos. S ze ro kie ,
lekko usztyw nione nozd rza za p e w n ia ją sw obodne oddychanie.
C E C H Y P R A W ID Ł O W E G O (E F E K T Y W N E G O ) S S A N IA
■ Po kilku szyb szych i płytszych ruchach tuż po uchw yceniu piersi ro zp o czy n a ją się ruchy
m iarow e, w o lniejsze i głębsze.
■ S łych ać połykanie (głoska „k").
■ Se rie połknięć przed zielo ne s ą chw ilam i odpoczynku.
■ Policzki dziecka s ą w ypełnione, okrągłe.
■ Po zakończeniu karm ienia dziecko sam o w yp u szcza pierś i je s t zadow olone.
Jeżeli d zie cko je s t niepraw idłow o przystaw ion e dochodzi do uruchom ienia niepraw idłow ego
cyklu ssania. Ję zy k nie pokryw a dziąseł, je s t położony
z tylu, brodaw ka przesuw a się p o m ięd zy ję zy kie m i po dniebieniem , je s t uciskana dziąsłam i.
Pom im o podejm ow anych w ysiłków d zie cko nie uzyskuje pokarm u z piersi.
K O N S E K W E N C JE N IE P R A W ID Ł O W E G O S S A N IA
■ U ra zy brodaw ek
■ N ieskuteczn e opró żn ian ie piersi - D ziecko nie najada się, - Jest niespokojne - S ą
niedostateczn e p rzyro sty m asy ciała - Nasila się żółtaczka
■ N ieskuteczn e opró żn ian ie piersi - Zastó j po karm u - Z m n ie jsze n ie laktacji
■ N ieskuteczn e opró żn ian ie piersi - Za p alen ie piersi- Z a n ik pokarm u
P R A W ID Ł O W A P O Z Y C JA
W ażne je st, aby d zie cko było sp o ko jn e i nie płakało. Płaczące d zie cko cofa i unosi ję zy k , co
uniem ożliw ia mu praw idłow e, głębokie uchw ycenie brodaw ki, dlatego przed przystaw ieniem
dziecko n ależy uspokoić.
Rys. P rzy sta w ia n ie dzie cka do p ie rsi, Źródło: p o ra d n ik Fu n dacji B a n k M leka K o b iece g o ,, Liczy się każda k ro p la " str.7
13
P r z y s t a w ia j ą c d z ie c k o d o p ie r s i n a le ż y p a m ię t a ć , że :
■ P rzysta w ia m y d zie cko do piersi nie pierś do dziecka.
■ M atka siedzi lub leży w ygodnie, m usi być rozluźn io na, karm ienie p ie rsią ma być
p rzyjem ne.
■ D ziecko je s t skiero w ane brzu szkiem do brzucha m atki.
■ M atka p rzedram ien iem p o d trzym u je stab iln ie głow ę, plecy i pośladki dziecka.
■ Kręgosłup dziecka m usi być w yp rosto w any, linia p rzech odząca przez ucho, ram ię,
biodro dziecka je s t prosta.
■ Pierś pow inna być podtrzym yw an a przez m atkę czterom a palcam i od spodu. Kciuk
układa na piersi, palce nie d o ty k a ją otoczki i nie u c is k a ją piersi.
■ Głowa dziecka zn a jd u je się na w ysokości piersi, nos naprzeciw ko brodaw ki, broda
przylega do piersi.
P O D S T A W O W E P O Z Y C JE DO K A R M IE N IA .
>
P o z y c ja s ie d z ą c a k la s y c z n a .
W tej pozycji m atka ma podparte plecy, sto p y ułożone płasko na podłodze lub podnóżku,
dziecko przytulone b rzu szkiem do brzucha m atki, głów ka opiera się w zgięciu łokciow ym ,
przedram ię m atki po d trzym u je plecy, a dłoń pośladki dziecka. W celu zapew nienia w ygody
należy zasto so w ać poduszki, które u m ie szczam y pod plecy lub barki.
Rys. Pozycja sie d ząca k la syczn a , Ź ród ło: po ra d n ik Fundacji B a n k M leka K o b ie ce g o ,,L iczy się każda k ro p la " str.1 0
> P o z y c ja s p o d p a c h y .
W tej pozycji d zie cko je s t zw rócone do boku m am y, nóżki z n a jd u ją się pod pachą. Dłoń m atki
pod trzym u je głów kę i k a rk dziecka, a przedram ię je g o plecy. Pozycja m oże być
w yko rzystyw an a podczas karm ienia po cięciu cesarskim lub w przyp adku, gdy dziecko
preferuje je d n ą pierś. W tej pozycji dziecko ma w rażenie, że to ciągle je g o ulubiona strona.
Pozycja w arta polecenia kobietom , które m a ją duże piersi, albo płaskie lub w klęsłe brodaw ki.
14
Rys. P ozycja spod pach y, Ź ródło: p o ra d n ik Fundacji B a n k M leka K o b ie ce g o ,, L iczy się każda k ro p la " str.1 2
> P o z y c ja le ż ą c a .
Pozycja je s t często stosow ana przez m atki po cięciu cesarskim lub w nocy. M atka układa się
na boku, ram ię o parte na podłożu, głowa nieco w yżej podparta na poduszce. D ziecko leży
przy m atce, b rzu sze k przy brzu szku , oparte na je j ram ieniu lub b ezpośrednio na podłożu.
Rys. P ozycje leżące , Źródło: p o ra d n ik Fundacji B a n k M leka K o b ie ceg o ,, L iczy się każda k ro p la " str. 8,9
W S K A Ż N IK I SK U T EC ZN EG O K A R M IE N IA
■
■
■
■
■
Praw idłow a te ch n ika karm ienia i m echanizm ssania.
A ktyw n e , m iarow e ssan ie i sły sza ln y odgłos połykania przez około15m in.
Przynajm niej 8 karm ień na dobę w tym p rzyn ajm n iej 1 karm ien ie w nocy.
U m atki obserw uje się praw idłow y w ypływ pokarm u.
R ozluźnienie piersi po karm ien iu , gdy karm ienia s ą częste różnica m oże być m niej
odczuw alna.
■ D ziecko je s t zadow o lone po karm ieniach. Za syp ia lub sp o ko jn ie czuw a. Przez około 4
godzin y dziennie je s t aktyw ne, żyw o reaguje na bodźce,
napięcie m ięśniow e
praw idłow e.
■ Po sm ółkow atych stolcach w pierw szych dobach, od 3 - 4 doby now orodek zaczyna
oddaw ać stolce zielo nkaw e, p rzejściow e, a następnie żółte nie kie d y z g ru d kam i, w ilości
3- 4 stolce w ciągu doby ( m o g ą być po każdym karm ieniu ). Od około 6 tygo dnia rytm
w ypróżnień zm ienia się w raz ze zm ia n ą pokarm u na d o jrzały (reg ularno ść i stole c co
kilka dni te ż m oże być n o rm ą pod w arunkiem że dziecko je s t spokojne).
■ W ciągu doby m oczy p rzyn ajm n iej 6 pieluszek. Od 3 doby m ocz je s t ja s n y i bezw onny.
15
■ Po porodzie u w iększości now orodków obserw uje się sp ad e k m asy ciała się g a ją cy 7 10 % m asy urod zen iow ej, je s t to zja w isko fizjo lo g iczn e zw iązan e z u tra tą nadm iaru
płynów ustrojow ych z okresu życia płodow ego. W ię kszo ść dobrze w ykarm ionych
now orodków traci m niej niż 7% m asy. Je że liu b y te k m asy je s t bliski 10% należy
uw ażnie p rze an alizo w a ć przebieg karm ienia u danej pary (m a tk a - dziecko).
■ W pierw szym kw artale życia p rzy ro sty m asy ciała s ą najw iększe, w kolejnych
kw artałach z m n ie js za ją się, co je s t p rzedstaw ione w tabeli po niżej.
M ie s ią c ż y c ia
Ś r e d n io
d z ie n n y
p r z y r o s t m a s y c ia ła
0-3 m iesiące
3-6 m iesięcy
6-9 m iesięcy
9 -12 m iesięcy
26-31 g/d
18-18 g/d
12-13g/d
9 g/d
Ś r e d n io t y g o d n io w y
p r z y r o s t m a s y c ia ła
1 82-217 g/tydz.
1 19-126 g/tydz.
84-91 g/tydz.
63 g/tydz.
M A T E R IA Ł Y E D U K A C Y JN E
KARM IEN IE P IE R S IĄ
O D C IĄ G A N IE I P R Z E C H O W Y W A N IE M LE K A
K O B IE C E G O
W S K A Z A N IA DO O D C IĄ G A N IA PO K A R M U
> R o z p o c z ę c ie i u t r z y m a n ie la k t a c ji k ie d y :
■ dziecko nie m oże być karm ione p ie rsią ze w zględu na sw ój stan zdrow ia
■ ( w cześniak, d zie cko chore),
■ m atka je s t oddzielona od dziecka
■ is tn ie ją czasow e przeciw w skazania do karm ienia
piersią( p rzyjm ow anie
niektórych leków )
■ dziecko nie um ie lub nie chce ssać
■ dziecko ssie nieefektyw nie - b y w a ją d zieci, które w ja k im ś o kresie (np. w
pierw szych dobach życia, w czasie choroby, żółtaczki) nie c h c ą ssać piersi lub s ą
ta k słabe, że nie n a ja d a ją się z piersi. W tedy po karm ieniu lub m iędzy
karm ieniam i n ależy o dciągać pokarm i podaw ać go dziecku. Jeżeli d zie cko w
ogóle nie podejm uje ssania piersi odciąganie pokarm u n ależy rozpocząć
najp óźniej pod koniec pierw szej doby, dla w cześniaka op tym a ln ie 6 g o d z in po
porodzie.
> C h ę ć z w ię k s z e n ia p r o d u k c ji p o k a r m u g d y :
■ produkcja m leka je s t n iew ystarczająca w sto su n ku do potrzeb d ziecka,
■ m atka chce zm ag azyn o w ać w ię k s zą ilość m leka w celu: karm ienia dziecka
p ozostaw ion ego pod o p ie k ą innej osoby, do karm ien ie dziecka o niepraw idłow ym
zw iększeniu m asy ciała ( dziecko ssie, ale nieefektyw nie).
> O d b a r c z a n ie p ie r s i:
■ w naw ale, przepełnieniu piersi,
■ w obrzęku / za sto ju , zap aleniu piersi,
■ sprow okow anie w ypływ u m leka przed przystaw ieniem d ziecka
( dzieci niecierp liw ych lub słabo ssących, gdy trzeba je za ch ęcić do
ssania, przy silnym w ypływ ie, z którym dziecko sobie nie radzi).
16
S P O S O B Y O D C IĄ G A N IA PO K A R M U
Pokarm m ożna o dciągać ręcznie lub za p o m o cą różnego rodzajów laktatorów . Sp o sób za leży
od rodzaju odciągania oraz planow anej intensyw ności.
> O d c ią g a n ie r ę c z n e je s t
n ajp ro stszym
sposobem
odciągania
pokarm u
szcze g óln ie przydatna do odciągania częściow eg o w przypadku: nawału pokarm u, w
celu rozluźn ienia piersi, w celu odb udow y lub zw ię ksze n ia laktacji, gdy d zie cko ssie
nieefektyw nie ta k ja k bywa w czasie cho ro by czy żółtaczki. Zabieg ten m usi być
w yko n yw an y bardzo d e likatn ie tak, aby nie prow adził do uszkod zen ia ścian
pęcherzyków m lecznych, co m oże pow odow ać p rzenikanie pokarm u do przestrzeni
około pęcherzykow ych i w yw oływ ać sta n y zapalne sutka. W celu pobudzenia odruchu
sam oistn e g o w ypływ u pokarm u w arto zasto so w ać technikę m asażu, opukiw ania i
w strząsania. C zynn ości te pow inny być w ykon yw ane zaw sze przed przystąp ien iem do
odciągania ręcznego pokarm u. Podczas m asażu należy o p u szkam i palców d e likatn ie
rozsm arow yw a ć poszczególne części gruczołu p rzesuw ając ruchem spiralnym od
p ostaw y w kierunku brodaw ki sutkow ej. O pukiw anie polega na oklepyw aniu gruczołu
piersiow ego, ja k przy nakładaniu krem u, u trzy m u ją c kieru n e k od postaw y do brodaw ki.
N atom iast w strząsan ie n ależy w yko nyw ać w pozycji pochylonej do przodu, piesi ujęte
w dłonie należy zb liża ć i odd alać od siebie.
T e c h n ik a o p is a n a p r z e z C h e le M a r m e t
1. U m yć ręce.
2. Przygotow ać odpow iednie naczyn ie- w yp arzo ne lub w ygotow ane, z sze ro kim otw orem .
3. U łożyć kciu k oraz drugi i trzeci palec w kształcie lite ry C około 3 cm od brodaw ki
piersiow ej.
4. P rzycisnąć lekko ca łą pierś do ścian y klatki piersiow ej, bez p rze m ieszczan ia palców.
5. Z b liży ć kciu k i palec w ska zu ją cy do siebie, lekko ob racają c i p rze m ie szcza ją c palce do
przodu tak, aby spow odow ać w ypływ pokarm u, a następnie zw olnic ucisk.
6. U ciskać brodaw kę rytm iczn ie , ruchem w yg arn iającym , nie p rzesuw ając palców po
skórze.
7. Z m ie n ia ć ułożenie palców w okół brodaw ki( układać w schem atach 6-1 2, 5-11, 2-8 itd.)
Rys. a ,b ,c,d „O d c ią g a n ie ręczn e", . Rys. e,f,g „ T e c h n ik a m a sa żu "
Ź ród ło : M ik e l-K o sty ra K. Laktacja i karmienie piersią. I M i Dz, IW Z Z W arszaw a 1988 str. 60
17
O d c ią g a n ie p o k a r m u z a p o m o c ą la k t a t o r ó w .
> L a k t a t o r y r ę c z n e - słu ż ą głów nie do odciągania częściow ego: do o barczan ia i
rozluźn iania piersi, ale kob iety czę sto s to s u ją je do odciągania pełnego. N ieliczne m a ją
regulację siły ssania; we w szystkich rytm odciągania za le ży od m atki.
> L a k t a t o r y b a t e r y jn o - s ie c io w e przeznaczon e s ą do odciągania pełnego, czyli do
czę steg o odciągania w iększych ilości pokarm u. W ię kszo ść z nich o dw zoruje rytm ssania
dziecka.
> L a k t a t o r y e le k t r y c z n e k la s y s z p it a ln e j słu żą do odciągania pełnego, częstego,
regularnego przez d łu ższy czas, w iększych ilości pokarm u, np. w czesniaka lub dziecka
chorego, przebyw ającego w szpitalu. La ktato ry te o d w zo ro w u ją rytm ssania dziecka,
w y m u s za ją sty m u la cję , o s zc zę d za ją siły m atki.
L a k t a t o r m u s i b y ć d o b r a n y t a k , a b y o d c ią g a n ie b y ło s k u t e c z n e , a le n ie b o le s n e .
J a k c z ę s t o i j a k d łu g o o d c ią g a ć p o k a r m ?
W yróżnia się dwa rodzaje odciągania pokarm u:
> O d c ią g a n ie p e łn e - je s t to odciąganie m a ksym aln e j ilości pokarm u, ja k ą się uda
u zyska ć z piersi, je śli ma za stą p ić d zie cko lub stym u lo w ać laktację, to tę czynność
n ależy pow tarzać.
■ Początkow o 6 -8 -1 2 razy na dobę przez 20- 30 m inut ( co najm niej 100 m inu t / dobę)
przez 7 -10 dni, czę sto ść za le ży od kondycji i m ożliw ości m atki.
■ N ajlepiej w obecności m atki.
■ N aprzem iennie z obu piersi, według schem atu Chale M arm et:
o 5-7 m inut z je d n e j piersi, 5-7 m inut z drugiej
o 3-5 m inut z je d n e j piersi, 3-5 m inut z drugiej piersi
o 2-3 m inu ty z je d n ej piersi, 2-3 m in u ty z drugiej piersi
o łącznie 20-30 m inu t ( m ożliw e je s t je d n o czaso w e odciąganie z obu piersi przez
15 m inut)
■ około 10 dob y ilość ściągn iętego pokarm u pow inna w yn o sić p rzyn ajm n iej 500m l,
o p tym a ln ie 750 ml, potem czę sto tliw o ść m ożna zm n ie jszy ć, ale do m inim um 6 -8 na
dobę
■ w ażny je s t stały rytuał, regularność.
■ Jeśli d zie cko ssie nieefektyw nie lub zb yt krótko, odciąganie je s t s k u te c zn ą m etoda
pobudzenia piersi do produkcji m leka. Zalecane je s t odciąganie pełne, 6-8 razy na
dobę przez 20-30 m inut, nap rze m ie n n ie z obu piersi. N ależy pokarm odciągać
b ezpośrednio po nakarm ieniu dziecka. T akie postępow anie pozw oli na zw ię ksze n ie
laktacji, w ypełnienie piersi do następnego karm ienia.
> O d c ią g a n ie c z ę ś c io w e - to odciąganie pokarm u w niew ielkich ilościach, do odczucia
ulgi. Je st to sku teczna m etoda w przypadku naw ału, przepełnien ia, o b rzę ku , gdy
n ajedzon e d zie cko nie chce ju ż ssać, a stopień w yp ełnienia piersi dla m atki je st
dotkliw y. O dciąganie częściow e m ożna za sto so w ać w przypadku nawału (4-7 doba po
porodzie), gdy pierś je s t ta k przepełniona, brodaw ka i o toczka tw arda. O dciągnięcie
niew ielkiej ilości pokarm u spow oduje zm iękcze n ie brodaw ki i otoczki co w płynie na
ja k o ś ć przystaw ienia dziecka do piersi.
18
J e ż e li d z ie c k o s s ie p r a w id ło w o , e f e k t y w n ie i o d p o w ie d n io c z ę s t o , t o o p r ó ż n ia p ie r ś
w w y s t a r c z a ją c y m s t o p n iu i u t r z y m u j e la k t a c j ę n a p o z io m ie o d p o w ie d n im d o s w o ic h
p o t r z e b . W t a k im p r z y p a d k u n ie p o w in n o s ię d o d a t k o w o o d c ią g a ć p o k a r m u p o
k a r m ie n ia c h „ w c e lu d o k ła d n e g o o p r ó ż n ie n ia p ie r s i" , b o s p o w o d u je t o n a d p r o d u k c ję
p o k a r m u i w s z y s t k ie z w ią z a n e z n ią p r o b le m y .
Z a s a d y h ig ie n y p r z y s t o s o w a n iu la k t a t o r a .
■ Po każdym użyciu la k ta to r trzeb a ro złożyć na części.
■ W szystkie części sty ka ją ce się z m lekiem dokładnie um yć c ie p łą w o d ą i środkiem do
m ycia naczyń.
■ D okładnie w ypłukać.
■ W yp arzyć przez całkow ite za n u rzen ie we w rzątku lub używ ając sp ecja ln eg o w yp arzacza
albo to re b e k do w yp arzania w kuchence m ikrofalow ej.
■ O suszone części laktatora należy przech ow yw ać w czystym za m ykan ym pojem niku.
P r z e c h o w y w a n ie i w y k o r z y s t y w a n ie p o k a r m u .
> O dciągn ięty pokarm m oże m ieć różny kolor, w zależn o ści od etapu laktacji, o dżyw iania
m atki lub p rzyjm o w an ych leków. K ażdy o d ciąg n ię ty pokarm m ożna przech ow yw ać i
podaw ać dziecku. Nie podaje się pokarm u z d u ż ą d o m ie s zk ą krwi ( w przypadku
u szkodzonych brodaw ek), gdyż po w ypiciu takie g o m leka stolce d ziecka m o g ą być
ciem ne lub m oże ono się ulew ać pokarm em z krw ią, podobnie ja k w przypadku
krw aw ienia z przew odu pokarm ow ego.
> Do przechow yw ania pokarm u m ożna stosow ać:
■ S p e c ja ln e t o r e b k i lu b p o je m n ik i - s ą one odpow iedniej w ielkości, m a ją
podziałkę, czę sto s ą ko m p atyb iln e z o d ciąg aczam i pokarm u. Można do tego
w y k o rzy sta ć także pojem niki plastikow e z p o k ry w ką przeznaczon e do kontaktu z
ży w n o śc ią .
■ Pokarm m ożna przech ow yw ać w s z k la n y c h
n a c z y n ia c h z e s z c z e ln ą
p r z y k r y w k ą . Przed użyciem p o je m n ik n ale ży um yć cie p łą w o d ą i detergentem ,
staran n ie w yp łukać i w yp arzyć( dla dzieci d o noszonych i zdrow ych ) lub
w yste rylizo w a ć/ w ygotow ać( dla w cześn iakó w i dzieci chorych).
> Na każdym pojem niku n ależy um ieścić datę i godzinę odciągania oraz je g o objętość.
M leko pow inno być zu żyw an e w odpow iedniej kolejności, p o cząw szy od najw cześniej
odciągniętej porcji.
> Ś w ie ży pokarm nie w ym aga podgrzew ania.
> Pokarm przech o w yw any w lodow ce m oże się rozw arstw iać -p rz e d podaniem dziecku
n ależy go w ym iesza ć i og rzać w kąpieli w odnej lub podgrzew aczu do te m p e ra tu ry 3 0 ­
36 st. C.
> D ziecko m oże pić pokarm o te m p e ra tu rze pokojow ej, ale nie chłodniejsze.
> Pokarm u kobiecego nie gotu je się , nie podgrzew a bezpośrednio na palniku kuchni ani
w kuchence m ikrofalow ej.
> Podgrzanego i niew ypitego pokarm u nie m ożna ponow nie użyć.
> Z a m ro żo n e m leko m ożna ro zm rażać bezpośrednio przed podaniem dziecku pod b ie żą cą
cie p łą w o d ą lub w kąpieli w odnej. Rozm rożone w ten sposób m leko trzeba podać
dziecku w ciągu 4 godzin.
> Pokarm kobiecy m ożna rów nież ro zm rażać pow oli, w ysta w ia jąc je z za m ra ża rk i do
lodów ki. T ak ro zm ra ża n y pokarm m ożna przech ow yw ać w lodów ce je szcze przez 24
godzin y lub w te m p e ra tu rze pokojow ej do 4 godzin.
> R ozm rożonego pokarm u nie w olno ponow nie za m rażać.
> O kres przech ow yw ania pokarm u za le ży od m iejsca przechow yw ania i te m p e ra tu ry.
19
C z a s p r z e c h o w y w a n ia
d la d z ie c i z d r o w y c h
C z a s p r z e c h o w y w a n ia
d la
w c z e ś n ia k ó w
i
d z ie c i c h o r y c h
W te m p e ra tu rze
25-37 st. C
4 h
Do 1 h
W te m p e ra tu rze
15-25 st. C
8 h
Do 1 h
W te m p e ra tu rze
15 st. C
24 h
Do 1 h
Do 24 h
Do 24 h
W lodów ce < 4 st. C
tylna ściana
2-5 dni
48 h
W za m ra ża ln ik u lodówki
2 tyg.
1 tydz.
W za m rażalko -lo d ó w ce
(oddzielne drzw i)
3 m iesiące
Kilka tygodni
W za m rażalce
(od 18-20 st. C)
6 m iesięcy
3-6 m iesięcy
M ie js c e p r z e c h o w a n ia
W torbie
w kładam i
chłodniczej
z
M A T E R IA Ł Y E D U K A C Y JN E
KARM IEN IE P IE R S IĄ
P R O B LE M Y LA K T A C Y JN E
W ię kszo ść problem ów w yn ikających z karm ienia p ie rs ią m ożna za p o b iec lub łatw o
leczyć. N iektóre problem y w y s tę p u ją w pierw szych dniach karm ienia, inne
po pewnym
czasie. K ażdy problem ma przyczyn ę, któ rą n ależy rozpo zn ać i podjąć działania aby je
rozw iązać. Poniżej p rzedstaw ię problem y, które n ajczęściej w ystę p u ją podczas pobytu m atki
i dziecka w oddziale p ołożniczo-now orodkow ym .
B o le s n o ś ć b r o d a w e k s u t k o w y c h .
B olesność brodaw ek sutkow ych je s t częstym problem em w czasie karm ien ia piersią. Duże
znaczenie ma ustalenie p rzy czyn y bólu i za sto so w an ie odpow iedniej te ra p ii, gdyż problem ten
je s t czę stym pow odem rezygnacji z karm ienia naturalnego.
>
B o le s n o ś ć f iz j o lo g ic z n a
B olesność w czesna, o kreślana ja k o nadm ierna w rażliw o ść brodaw ek d o tyczy naw et 40%
kobiet. N ajw iększe dolegliw ości obserw uje się w 3-7 dobie po porodzie, po czym stopniow o
ból m ija w raz ze zw iększen iem się ilości pokarm u.
M o ż liw e p r z y c z y n y :
■ Z m ia n y horm onalne zach od zące po porodzie( duże stężen ie pro laktyn y)
■ Uczucie dysko m fortu w czasie ssania zw iązan e z rozciągan iem w łókien kolagenow ychd y sk o m fo rt stopniow o m ija w raz ze zw iększan iem się e lastyczn o ści brodaw ki
■ U jem ne ciśn ienie w yw ierane na puste p rzew od y na początku karm ienia.
■ Z w iększon e unaczynienie brodaw ki.
■ Pozbaw ienie pow ierzchow nych w arstw naskórka.
■ Zw iększon a w rażliw o ść b rodaw ek przed m iesiączką.
■ N astępna ciąża.
P o s t ę p o w a n ie :
■ Z re lakso w an ie się m atki przed karm ieniem
■ S ty m u la cja piersi przed karm ieniem w celu spow odow ania w ypływ u pokarm u
20
■ Położenie ciepłego okładu na pierś na chw ilę przed karm ien ie m , spow oduje to
rozsze rzen ie przew odów w yp row adzających
■ R o zp o czyn an ie karm ienia od m niej bolesnej piersi
■ Zm iana pozycji w czasie każdego karm ienia
■ Polecana pozycja spod pachy
■ W łaściw e o dstaw ianie dziecka od piersi
O b o le s n o ś c i f iz j o lo g ic z n e j m o ż n a m ó w ić j e d y n ie w t e d y , g d y n a b r o d a w k a c h n ie
s t w ie r d z a s ię z m ia n p a t o lo g ic z n y c h , d z ie c k o s s ie p r a w id ło w o , b ó l p o ja w ia s ię t y lk o
n a p o c z ą t k u k a r m ie n ia i u s t ę p u je w r a z z w y p ły w e m p o k a r m u .
> B o le s n o ś ć z p o w o d u u s z k o d z e ń b r o d a w e k .
U szkodzenie brodaw ek o bserw uje się n ajczęściej we w czesnym okresie laktacji, n ajczęściej s ą
spow odow ane przez nieum iejętne p rzystaw ianie dziecka do piersi:
■ N iepraw idłow a pozycja m atki lub dziecka
■ N iepraw idłow y m echanizm ssania za b u rzo n y m .in. podaw aniem dziecku sm oczków ,
za b u rzen ia m i m otoryki ja m y ustnej, n iepraw id łow ościam i a n a to m iczn ym i ja m y ustnej
■ O brzm ienie w czasie nawału m lecznego, nadm iernie w ypełniona pierś; o b rzę k
■ Płaskie lub w klęsłe brodaw ki
■ N iew łaściw ie używ anie odciągacza
■ S tosow anie drażn iących środ ków i m ydeł
■ Noszenie biustonosza ze sztu czn eg o włókna
■ Rzadkie zm ien ia n ie w kładek laktacyjnych
■ Ząbkow an ie
P o s t ę p o w a n ie :
■ dobór odpow iedniej pozycji (np. spod pachy)
■ korekta przystaw iania dziecka do piersi
■ przygotow anie piersi do karm ienia podczas nawału m lecznego: odciągnięcie niew ielkiej
ilości m leka w celu zm iękcze n ia piersi i w yw ołania w ypływ u m leka
■ rozpoczynan ie karm ienia od m niej bolesnej piersi
■ częste karm ienia (8 - 12 na dobę)
■ za kaz sm o czkó w , kapturków
■ przygotow anie płaskich i w klęsłych brodaw ek za p o m o cą ćw iczeń H offm ana
■ odpow iednia te ch n ika odciągania pokarm u
■ praw idłow e przeryw anie ssania przez w łożenie palca w kącik ust d ziecka
■ ew. przerw anie karm ienia na pewien czas, ale odciąganie w tym czasie m leka
■ unikanie m ydeł i środ ków m yjących na brodaw ki, które n iszc zą florę skó ry
■ sm arow anie pokarm em i w ietrzen ie piersi
■ noszenie nakładek ochronnych pom iędzy karm ien iam i (najlepiej siliko n o w ych , które
zapew niaj dopływ pow ietrza)
■ stosow anie ciepłych, m okrych okładów
■ Niepraw idłow e odstaw ianie od piersi
> U szkodzenie b rodaw ek w yw ołujące b olesność m ożna podzielić na uszkodzenie
spow odow ane z a s y s a n ie m lub ś c is k a n ie m . U szko d zen ia spow odow ane za sysan iem
n ajczęściej w ystęp uję przy m ałym w yp ływ ie m leka lub prze dużym apetycie dziecka.
Na pow ierzchni brodaw ki działa bardzo duża siła ssąca, która doprow adza do jej
pękania.
U szkodzenia
spow odow ane
ściskan ie m
spow odow ane
je s t
głów nie
niepraw idłow e
przystaw ienie.
W przypadku
uszkodzeń
spow odow anych
z ły m
z a s y s a n ie m b r o d a w k i m ożna zaobserw ow ać zm iany:
■ ułożone cen tralnie na szczycie brodaw ki
■ za czerw ien ie n ie
■ w yb roczyn y
■ pęcherzyki
■ liczne pęknięcia o ułożeniu g w iazd ow atym
P r z y c z y n a p o w s t a w a n ia z m ia n :
■ mało sia ry
21
■ niedobór pokarm u
■ zablokow any, upo śled zo ny w ypływ pokarm u (dziecko ssie agresyw nie)
■ o b rzę k piersi (u p ośle d zo n y w ypływ i trudności w uchw yceniu piersi)
■ płaskie brodaw ki
P o s t ę p o w a n ie przed k a rm ie n ie m :
■ ciepły okład
■ odciąganie pokarm u, by p rzy sp ie szy ć w yp ływ i zm ię k czy ć brodaw kę
■ w pierw szej kolejności p rzy sta w ia m y d zie cko do m niej bolesnej piersi
■ przygotow anie płaskiej i w klęsłej brodaw ki po przez sty m u la cję laktatorem lub rę k ą
> W przypadku uszkodzeń brodaw ki spow odow anej z b y t m o c n y m ś c is k a n ie m m ożna
zaobserw ow ać:
■ spłaszczen ie brodaw ki w idoczne za raz po w yjęciu piersi z buzi
■ podłużne rany leżące na szczy cie brodaw ki
■ szcze lin y(u ra z pow tarza się w tym sam ym m iejscu)
■ podłużne stru p y (pręgi p ozycyjne)
P rzy c zy n a :
■ dziecko nie otw iera buzi d o stateczn ie szero ko
■ brodaw ka w m om encie przystaw ienia skierow ana w górę lub w dół
■ ję z y k cofa się lub je g o k o n iu szek zw ija się do góry
■ niepraw idłow y chw yt „C "(k c iu k w ciśn ięty w pierś pow oduje uniesienie brodaw ki)
■ krótkie w ędzidełko
■ za ciskan ie buzi przy zb y t szyb kim w ypływ ie
P o s t ę p o w a n ie :
■ ćw iczenia sze ro kieg o o tw ierania buzi
■ skorygow an ie pozycji, przystaw ienia i m echanizm u ssania
■ odpow iednie ustaw ienie dłoni w chw ycie „C "
■ ocena i ew entualnie ko rekta w ędzidełka
> Z a k a ż e n ia b a k t e r y jn e b r o d a w k i. U szkodzone brodaw ki s ą podatne na za każen ie ,
n ajczęściej s ą spow odow ane przez bakterie pochodzące z ja m y ustnej d ziecka lub ze
sk ó ry m atki. Z a ka że n ie m oże sze rzyć się w głąb gruczołu piersiow ego, ryzyko zapalenia
piersi je s t w ysokie. Na zakażo n ej brodaw ce o b serw ujem y:
■ zaczerw ienienie,
■ obrzęk,
■ bolesność,
■ ro p n ą w yd zielinę
P o s t ę p o w a n ie :
■ m ycie rąk przed każdym kontaktem z p ie rsią
■ po karm ieniach płukanie rany p rze g o to w an ą cie p łą w o d ą
■ przem yw ać sza łw ią brodaw kę
■ leczenie m iejscow o B actrobanem (m up iro cyna) 4 - 5 razy d zie n n ie "
■ rozw ażenie podania an tyb io tyku ogólnie (na zlecenie lekarskie)
> Z a k a ż e n ie g r z y b ic z e rozw ija się zw ykle w pó źn iejszym o kresie karm ienia piersią.
O bjaw ia się po przez:
■ różow e lub czerw one zabarw ienie brodaw ki
■ błyszcząca skóra
■ niekiedy biaław e o gniska lub Łu szczaca się skóra
■ ból o ch a ra k te rze piekącym , kłującym , g orącym , pu lsu jącym , ta k że pom iędzy
karm ien ia m i, p ro m ie n iu jący w głąb piersi, do pleców i barków
■ pleśniaw ki u dziecka lub rum ień pieluszko w y
■ zapalenie pochw y u kobiet
P o s t ę p o w a n ie :
■ w ietrzenie piersi, u trzym a n ie je j w suchości
■ częsta zm iana w kład ek (baw ełniane)
22
■
■
■
■
■
■
■
unikanie biustonosza z tw orzyw a sztu czn ego
dokładne m ycie rąk
karm ić dziecko często , ale krótko
zaw sze leczyć m atkę i dziecko
pędzlow anie buzi dziecka aphtinem lub g e n c ja n ą 1% ew. n y sta ty n ą
przy niezb yt nasilonych objaw ach m atce m iejscow o na pierś podać n ystatynę
sm arow anie m a ścią po każdym karm ien iu , ale usunięcie leku przed każdym
karm ieniem
■ czas leczenia pow inien trw ać 2 tyg o dnie, pom im o polepszenia po kilku dniach
■ w przypadku braku popraw y, naw rotu lub w przypadku silnego bólu prom ieniującego
w zdłuż przew odów m lecznych podaje się m iejscow o n y sta ty n ą i ogólnie flukonazolem
p.o. przez 14 - 28 dni
■ W przypadku g rzy b icy pochw y leczenie partnera płciow ego
> N a w a ł m le c z n y je s t to gw ałtow ne zw ię ksze n ie ilości w ytw arzan eg o pokarm u,
rozp oczyn ają ce się zw ykle w 2 - 6 dobie po porodzie. Piersi w ów czas s ą o brzm iałe i
bolesne.
P r z y c z y n y , to głównie:
■ nieustabilizo w ana i nadm ierna produkcja m leka w stosu nku do potrzeb now orodka ,
■ niew łaściw e lub n ie w ystarczająco częste karm ienie oraz zaham ow an ie odruchu
w ypływ u m leka.
P o s t ę p o w a n ie w przypadku przepełnienia piersi pow inno być następujące:
■ Ciepły, w ilgo tn y okład na piersi lub ciepły p ryszn ic przed karm ieniem .
■ Ręczna stym u lacja w ypływ u pokarm u w celu zm iękcze n ia otoczki.
■ C zęste i efektyw ne karm ienia w dzień i w nocy.
■ O dciągać pokarm w niew ielkiej ilości, gdy najedzon e dziecko nie chce ssa ć (do odczucia
ulgi, nigdy „do końca").
■ Praw idłow e przystaw ian ie dziecka do piersi.
■ Zim ne okład y po karm ieniu (ok. 30 m in.).
■ O kłady z schłodzonej kapusty.
■ Techniki relaksacyjn e prow adzące do zm n iejsze n ia napięcia nerw ow ego.
■ M asaż okolic szyi i karku.
■ Środki przeciw bólow e.
> Z a p a le n ie p ie r s i
w ystęp uje n ajczęściej m iędzy drugim a piątym tygo dn iem po
porodzie, ale m oże zd a rzyć się na każdym etapie laktacji. D o tyczy praw ie 25 % m atek
karm iących . Trw a 2-6 dni. Rokow anie je s t pom yślne. N aw rót zapalenia lub ropień piersi
je s t pow ikłaniem 10% przypadków , najczęściej niew łaściw ie leczonych. Podaje się
an tyb io tyki i nie przeryw a się karm ienia piersią.
Przy zapaleniu piersi, pierś jest:
■ zaczerw ienio n a, o brzm iała, silnie bolesna i gorąca.
■ M atka ma o b jaw y grypop odobne w postaci d reszczy, bólów ko stnych, bólu głowy,
gorączki (38 - 40° C).
■ Zapalen ie zw ykle poprzedzone je s t uszkodzen iem brodaw ki oraz niew łaściw ym
postępow aniem w czasie przepełnienia piersi i zablokow ania przew odu m lecznego.
■ C zyn n ikam i sp rzyja ją cy m i zapaleniu je s t stres, p rzem ęczenie, uraz piersi, rzadkie
karm ienie, nieodpow iednia dieta oraz n ad m iern y w ysiłek fizyczny.
P o s t ę p o w a n ie :
■ W przypadku zapalen ie piersi niw w olno rezygn ow ać z karm ien ia, w ręcz należy
zw ię kszy ć czę sto tliw o ść karm ień a zw łaszcza c h o rą piersią.
■ Po karm ien iu m ożna sto so w ać zim ne o kład y na ok. 20 - 30 m inut.
■ M atka pow inna dużo o dpoczyw ać, uzupełniać płyny do za sp oko je n ia pragnienia.
■ A n ty b io ty ko te ra p ie w łączam y je śli doszło do uszkodzenia brodaw ki, przy nagłym
pogorszeniu stanu ogólnego m atki.
23
> Z a s t ó j p o k a r m u m oże d o tyczyć całego gruczołu piersiow ego lub je g o części. Pierś je st
obrzm iała, bolesna, skóra na piersi je s t błyszcząca i napięta. P o jaw iają się trudności z
w ypływ em pokarm u. P rzyczyn y zasto ju pokarm u, to m iedzy innym i nie w ysta rczająco
częste karm ienia, nieefektyw ne o pró żn ian ie piersi oraz m ie jsco w y ucisk.
P o s t ę p o w a n ie w przypadku zablokow ania przew odu m lecznego polega
na za sto so w a n iu :
■ w ilgotnych, ciepłych okładów na chore m iejsce tuż przed karm ieniem , stym ulow aniu
odruchu w ypływ u m leka (przed karm ien ie m ),
■ odciąganiu n iew ielkiej ilości pokarm u w celu zm iękcze n ia otoczki
■ W ażne je s t rów nież częste karm ien ie i to od piersi z za sto jem oraz praw idłow a
te ch n ika p rzystaw ian ia do piersi, ssania o raz zako ń czen ia karm ienia.
■ Z a le c a n ą p o zy c ją do karm ienia je s t pozycja spod pachy, kobieta pow inna być
rozluźn io na, pow inna dużo w ypoczyw ać.
■ W razie konieczności należy odciąg nąć pokarm u, ale ty lk o do m om entu odczucia ulgi.
■ Po karm ieniu lub odciągnięciu pokarm u zalecane s ą zim ne o kład y na chore m iejsce.
> K r y z y s la k t a c y jn y je s t kolejnym stanem w ym ag ającym interw encji a przede
w szystkim spraw n ego postępow ania m atki. K ryzys objaw ia się uczuciem m iękkich i
„p u stych piersi", o słabionym lub zn ie sio n ym odruchu o ksyto cyno w ym . U m atki często
p o ja w ia ją się w ątpliw ości, co do m ożliw ości w ykarm ie n ia w łasnego dziecka (częsta
przyczyn a za koń cze n ia karm ienia piersią).
P o s t ę p o w a n ie w kry zy sie laktacyjn ym to głównie:
■ C zęste karm ienia (1 2 -1 5 razy na dobę) bez d o karm ian ia i dopajania
■ sztu czn ym i m ieszankam i.
■ Korekta pozycji i techniki karm ienia.
■ O bserw ow anie d zie cka , zalecane je s t sko nsulto w anie stan zdrow ia dziecka u pediatry
oraz m onitoring wagi m alucha.
■ K ryzys m oże trw ać 2-7 dni, w tym czasie kobieta w m iarę m ożliw ości
■ pow inna zap ew nić sobie d o d a tko w ą pom oc w obow iązkach dom ow ych.
■ Z reguły do 7 dni norm uję się rytm karm ień do 8 -12 na dobę.
■ K ryzys la k ta cy jn y w ym aga od m atki cierpliw ości i w iary we w łaściw e postępow anie.
■ Z kolei od rodziny ko b iety w ym aga się dużego zaangażo w ania w za jęcia dom ow e, ta k
aby o d b arczyć j ą od prac dodatkow ych oraz o kazyw an ie je j w sparcia em ocjonalnego.
> B r o d a w k i p ła s k ie i w k lę s łe . Jeszcze kilka lat tem u uw ażano, że kobieta podczas
trw ania cią ży pow inna przygo to w ać piersi do karm ienia. Zalecano hartow anie, które
pow odow ało zg rubien ie
i tw ard n ie n ie brodaw ki co m iało za b e zp ie czy ć przed urazam i
podczas ssania. W ieloletnie o bserw acje pracow ników szp ita li i sam ych m atek obala ten
mit. Brodaw ka m usi być elastyczn a i podatna na w yciąg anie, to zapew ni praw idłow e
p rzystaw ien ie d ziecka do piersi bez bólu dla m atki. Każda kobieta ciężarna na ostatn iej
w izycie w poradni dla kobiet pow inna m ieć w ykonane badanie piersi i brodaw ek. Jeśli
badanie w ykaże, że płaska brodaw ka w yciąga się i je s t elastyczn a nie n ależy z nią nic
robić. K ore kty i ćw iczeń w ym aga brodaw ka, która podczas badania sp łaszcza się lub
naw et chow a. W ta kie j sytuacji należy kobiecie za stoso w ać ćw iczenia H offm ana i
noszenie w kładek k o re kcyjn ych .
> Ć w ic z e n ia H o ffm a n a p o le g a ją na uchw yceniu podstaw y brodaw ki dw om a palcam i i
rozciąganiu w dw óch kierunkach. W yko n yw ać należy je 2-3 razy dzien nie
po 10
ruchów w k a żd ą stronę.
> N a k ła d k i k o r e k c y jn e nosi się pod do pasow anym biustonoszem , ta k aby k rążek
w ew n ę trzn y uciskał otoczkę w okół brodaw ki. N oszenie w kładek za czyn a m y
od kilku
m inut, cod ziennie zw ię ksza ją c czas, aż w ostatn ich dniach przed porodem kobieta
pow inna nosić w kładki około 8 godzin dziennie.
P o s t ę p o w a n ie p o p o r o d z ie :
■ N ależy pam iętać o je d n ej zasad zie, że k a żd ą brodaw kę najlepiej uform uje dobrze ssące
dziecko.
24
■ W ięcej pośw ięcić czasu na naukę praw idłow ego p rzystaw iania dziecka
do piersi.
Stopniow o dziecko nauczy się ssa ć tru d n ą pierś, pod w arunkiem , że nie będzie
otrzym yw ało sm o czka i nie będzie karm ione butelką.
■ Po kilku nieudanych próbach p rzystaw ienia, gdy n ow orodek je s t bardzo głodny i
ro zd rażn io n y m o żem y podać
ściąg n ię ty pokarm m atki za p o m o cą krop lom ierza,
kubeczka lub syste m u w sp o m ag a jąceg o karm ienie. Po 2 godzin ach ponaw iam y próbę,
aż do skutku.
■ M iędzy karm ieniam i m atka pow inna nadal w ykon yw ać ćw iczenia H offm ana i nosić
w kładki ko re kcyjn e lub rę czn ą sty m u la cję brodaw ek przez położenie kostki lodu lub
w yciągnięcie brodaw ki laktatorem .
M A T E R IA Ł Y E D U K A C Y JN E
KARM IEN IE P IE R S IĄ
Z A S A D Y P O S T Ę P O W A N IA W C Z A S IE L A K T A C JI
S T A N D A R D P O S T E P O W A N IA W P IE R W S Z Y C H 2 G O D Z IN A C H PO P O R O D Z IE
> P ie r w s z e k a r m ie n ie
pow inno o dbyć się je sz c ze na Sali porodow ej, podczas
pierw szego kontaktu „ciało do ciała". W ciągu kilkunastu - kilku d ziesięciu m inut po
porodzie now orodek w ykazu je gotow ość do podjęcia ssania. Z a czyn a szu k a ć piersi potrząsa głó w ką i otw iera buzię, chw yta pierś i p odejm uje ssanie. Zachęta, pom oc i
in stru ktaż je s t zadaniem położnej p rzyjm u ją cej poród. Pierw szy ko n takt pow inien trw ać
do zakoń czen ia p ierw szego karm ienia. Procedury m edyczne z a b u rz a ją przebieg
pierw szego kontaktu, dlatego zaleca się, aby ocenić stan now orodka i p rzeprow ad zić
w stępne badanie fizyka ln e w czasie trw ania pierw szego kontaktu. Pozostałe procedury
takie jak: pom iary, kąpiel, iniekcje itp. m ożna w yko nać po zako ńczeniu pierw szego
karm ienia. Rodzaj porodu nie pow odow ać znacznych o dstępstw od stand ardu, ale
trzeba w siąść pod uw agę, ze leki podaw ane m atce w czasie porodu m o g ą za b u rzać
odruch ssania. Jeśli now orodek nie podjął ssania po porodzie n ależy poddać go bacznej
obserw acji, bo m oże to być objaw choroby.
S T A N D A R D P O S T Ę P O W A N IA W P IE R W S Z Y C H 4 -6 T Y G O D N IA C H
- S t a b iliz o w a n ie s ię la k t a c ji.
>
Podstaw ę udanej laktacji stanow i p r a w id ło w a t e c h n ik a k a r m ie n ia . T ylko w tedy
dziecko dobrze opróżnia pierś, najada się i pobudza u m atki laktację. D latego każda
niepraw idłow ość pozycji, sposobu ssania czy przystaw iania do piersi m usi być
skorygow ana ja k najw cześniej.
> K a r m ie n ie w e d łu g p o t r z e b d z ie c k a ( „ n a ż ą d a n ie " ) 8 - 1 2 r a z y n a d o b ę . Zdrow y
now orodek sam syg n a lizu je potrzebę ssania piersi. W y sta rczy go o bserw ow ać i
rozpozn aw ać w czesne syg n a ły głodu, którym i są:
■ W zm ożon e ruchy g ałek ocznych, otw ieranie oczu.
■ O tw ieranie buzi, w ysuw anie ję zyka.
■ O dw racanie głów ki, szu kan ie piersi.
■ Kw ilenie.
■ S sanie rączek, paluszków , pieluszki.
N ie w a r t o c z e k a ć n a p ó ź n y s y g n a ł ja k im j e s t p ła c z , o d g in a n ie g łó w k i d o ty łu .
D z ie c k o j e s t w t e d y t r u d n e d o w s p ó łp r a c y . T r z e b a j e u s p o k o ić p r z e d p r z y s t a w ie n ie m
d o p ie r s i.
> R y tm k a r m ie ń - Do 20 godzin od porodu now orodek w ykazu je o b n iżo n ą aktyw ność.
Jeśli ssał aktyw n ie tu ż po porodzie, m oże nie zgłosić się do piersi przez 6 -1 2 godzin. Po
tym czasie trzeba go o budzić i nakarm ić. Jeśli nadal nie podejm uje ssania - w ym aga
25
obserw acji i kontroli glikem ii. Od 2 doby życia m oże zg łaszać się do piersi co 1-3
godziny. Jeśli przesypia w ięcej niż 3 g o d zin y pow inien być budzony. W pierw szych
tygodniach laktacji rytm je s t niereg ularny, często po południu karm ień je s t w ięcej. Po
ustabilizow aniu się laktacji regularn ość je s t w iększa.
J e ś li k a r m ie ń j e s t w ię c e j n iż 1 2 w c ią g u d o b y , n a le ż y s k o n t r o lo w a ć p o z y c ję i s p o s ó b
s s a n ia , b o m o ż e t o ś w ia d c z y ć o z łe j t e c h n ic e .
> K a r m ie n ie w e d łu g p o t r z e b m a t k i ( p r z e p e łn ia n ie p ie r s i) w d z ie ń i w n o c y
( p r z y n a j m n ie j r a z ) M atka czuje, kiedy piersi w y m a g a ją opróżnienia, je śli dziecko nie
zgłasza się sam o do karm ienia - m am a m oże je n akarm ić na w łasne życzen ie, aby
> K a r m ie n ia n o c n e s ą bardzo w ażne dla zapew nienia w ysta rcza ją ce j stym u lacji
gruczołu i dla u trzym ania niepłodności laktacyjnej.
> Jeśli m atka chce n akarm ić dziecko , a ono je s t senne i m ało aktyw n e może:
■ Rozw inąć je z kocyka, zd jąć ciepłe ubrania, przew inąć.
■ M asow ać stopy, dłonie, całe ciało.
■ W yb rać do karm ienia pozycję sie d zą c ą i pobudzać d zie cko do aktyw n eg o ssania.
> K a r m ie n ia t r w a j ą r ó ż n ie d łu g o u r ó ż n y c h d z ie c i. Efektyw ne opró żnienie piersi trw a
około 10-15 a naw et 20 m inut. N ależy pozw olić o pró żnić d ziecku je d n ą pierś, potem
zapropon o w ać drugą. N astępne karm ienie należy ro zp o czyn ać od piersi, która była
poprzednio podaw ana ja k o druga. Im niem ow lę s ta rs z e - karm ienia s ą krótsze.
> O z n a k i n a je d z e n ia :
■ R ozluźnienie całego ciała, o tw arte dłonie.
■ W yp u szcze n ie piersi lub ty lk o słabe, w olne ruchy ssące.
J e ś li w ię k s z o ś ć k a r m ie ń t r w a b a r d z o d łu g o ( p o n a d 4 0 m in u t ) lu b b a r d z o k r ó t k o
(< 1 0 m in u t ) n a le ż y s k o n t r o lo w a ć p o z y c ję i s p o s ó b s s a n ia , b o m o ż e t o ś w ia d c z y ć o
z łe j t e c h n ic e .
S T A N D A R D P O S T Ę P O W A N IA DO K O N C A 6 M IE S IA C A
- la k t a c j a u s t a b iliz o w a n a .
> K a r m ie n ie w y ł ą c z n ie m le k ie m m a t k i o zn acza, że nie podaje się w tym czasie
żadnego d odatkow ego pożyw ienia ani płynów z w yjątkiem leków , w itam in y K i W it. D3.
> N ie u z a s a d n ia n ie d o k a r m ia n ie je s t p rzy czy n ą zm n iejsze n ia ilości w ytw arzanego
m leka i zb y t w czesn eg o zako ń czen ia karm ienia p ie rsią przez m atki, co eksponuje
dziecko na a le rg en y (białka m leka k ro w ie g o ),zm n iejsza ochronę im m uno log iczną, ja k ą
daje w yłączne karm ienie piersią. Podw aża w iarę m atki, że m ożna w ykarm ić dziecko
piersią, generuje niepotrzeb ne koszty.
> N ie m a p o t r z e b y d o p a ja n ia . Podaw anie dziecku płynów o g ranicza potrzebę ssania
piersi i m oże w płynąć na o bniżenie ilości w ytw arzan eg o pokarm u. D ziecko karm ione
p ie rsią „na żą d an ie" za p otrzebo w an ie na płyny za sp o kaja z piersi.
> W o k r e s ie s t a b iliz o w a n ia s ię la k t a c ji n ie n a le ż y s t o s o w a ć s m o c z k ó w .
Podaw anie sm oczka w pierw szych tygod niach laktacji pow oduje og ran icze n ie czasu
ssania piersi, co m oże sku tko w ać o b niżeniem ilość w ytw arzanego pokarm u. Zw łaszcza
w pierw szych 2-10 dobach, kiedy częste ssanie piersi je s t w ażne dla stab ilizacji laktacji
na odpow iednim dla d ziecka poziom ie i chroni m atkę przed o b rzę kie m , zastojem lub
zapaleniem piersi.
> K a r m ie n ie n a le ż y k o n t y n u o w a ć p o m im o : cho ro b y m atki lub dziecka, przyjm ow ania
leków. W sytuacji rzeczyw istych przeciw skazań do karm ienia p ie rsią w arto u trzym a ć
laktację poprzez o dciąganie pokarm u i w rócić do karm ienia najszyb ciej ja k to m ożliw e.
> O w cze śn ie jszym (5,6 m iesiąc) w prow adzeniu posiłków uzupełniających m oże
zd ecydo w ać ty lko
lekarz pediatra w oparciu o indyw idualne, konkretne potrzeby
n iem ow lęcia w za kresie w zrostu i rozw oju np. w sytu acji n iedo stateczn eg o przyboru
m asy dziecka. Każda sytu acja, w której m atka niepokoi się o ilość pokarm u lub
26
p od e jrzew an y nie d o state czn y p rzyro st m asy d ziecka w ym aga o c e n y w s k a ź n ik ó w
s k u t e c z n e g o k a r m ie n ia .
> W sytu acji rzeczyw istych w skazań do d o karm ian ia w arto ta k zaplanow ać ilość i
czę sto ść posiłków , aby u trzym a ć karm ienie p ie rsią ja k najdłużej.
S T A N D A R D P O S T Ę P O W A N I A O D 7 M I E S I Ą C A D O K O Ń C A L A K T A C J I - O k r e s ż y w ie n ia
u z u p e łn ia ją c e g o .
> N a d a l k a r m ić p ie r s ią . M leko m atki zapew nia s k u te c zn ą osłonę im m uno logiczną,
szcze g óln ie
w ażną
w
o kresie
w prow adzania
do
d iety
dziecka
pokarm ów
uzupełniających.
> K a r m ić c z ę s t o p ie rsią „na żą d an ie" ok. 6 razy na dobę. Rytm karm ień z piersi
pow inien pozostać taki sam , ja k przed rozszerzaniem diety. Zapew ni to utrzym anie
laktacji i o d po w ied nią podaż w apnia. Posiłki u zu pełniające nie pow inny zastępow ać
karm ień z piersi. Poniew aż nie w szystk ie dzieci c h c ą ssa ć po posiłku, m ożna je karm ić
przed posiłkiem .
> W p r o w a d z a n ie p o s iłk ó w
u z u p e łn ia ją c y c h . D ecyzję o rozpoczęciu żyw ienia
u zu pełniającego m ożna podjąć w yłącznie po zasięgn ięciu opinii niezależnych osób o
odpow iednich kw alifikacjach w d zie d zin ie m ed ycyny, żyw ienia albo innych sp ecja listó w
za jm u ją cych się o p ie ką nad m atkam i i dziećm i, na podstaw ie ind yw idualnych,
konkretnych potrzeb niem ow lęcia w za kresie w zrostu i rozw oju. W HO prze strzeg a, że
okres przech odzenia od karm ienia piersią do ,, rodzinnej kuchni" czę sto w iąże się z
n iedożyw ieniem i dlateg o zw raca szcze g ó ln ą uw agę na w yb ran ie odpow iedniego
m om entu w prow adzania produktów uzupełniających. D ojrzałość o rganizm u do
przyjm ow ania pokarm ów stałych kształtu je się indyw idu aln ie około 6 - 9 m iesiąca
życia.
■ Pierw sze podaw ane posiłki u zu pełniające nie pow inny za stęp o w ać karm ień z piersi.
N ależy ro zpo czynać bez podaw ania m ałych ilość produktu (3 -4 łyże czk i), stopniow o
zw ię ksza ć ilość d osto sow u jąc ja do potrzeb żyw ieniow ych dziecka.
■ Dietę uro zm aicać stopniow o, ale każd y now y produ kt podaw ać w odstępach 3-5
dniow ych.
■ Posiłków u zu pełniających je s t w ciągu dnia ok. 2-3 w 6-8 m iesiącu,
3-4 w 9 -11 m iesiącu, 3-4 oraz 1-2 przekąski od 12 m iesiąca.
■ Posiłek ja rzy n o w o - m ięsny pow inien być p rzygo tow yw any najlepiej co dziennie ze
św ieżych produktów .
■ Posiłki u zu p ełniające pow inny być przygotow yw ane i podaw ane z zachow aniem
zasad higieny.
■ N ależy stym u lo w ać żucie przez podaw anie coraz m niej rozdrobnionych produktów ,
raczej rozgniatać, trze ć, niż m iksow ać, używ ać łyże czk i, kubeczka.
■ W arto karm ić dziecko podczas posiłków całej rodziny.
■ K arm ić spo ko jn ie i z uw agą, d e likatn ie za ch ęcać dziecko do sam o d zieln e g o je d ze n ia,
nie stoso w ać p rzym usu, rozpozn aw ać oznaki głodu i sytości.
■ Jeśli dziecko odm aw ia je d ze n ia , należy czyn ić kolejne próby podając inne produkty,
inne kom binacje, inne sm aki, zm ie n ia ją c ko n syste n cję, sposób podaw ania.
■ M inim alizow ać bodźce ze w n ętrzn e, je śli d zie cko ro zprasza się przy jedzeniu.
> Z a le c a n e p r o d u k t y
■ W arzyw a (zupy, przeciery).
■ Owoce.
■ Kasza / kleik b ezg luten ow y i g luteno w y (jako dodatek, najlepiej w zbogaconej w
żelazo).
■ Żółtko / co drugi dzień od 7 m iesiąca, co dziennie od 10 m iesiąca, całe ja jk o od
11 m iesiąca 3-4 razy w tygodniu.
■ M ięso, drób (bez w yw aru).
■ Tłuszcze: oliw a z oliw ek, m asło, b ezeruko w y olej rzep akow y ja k o d o d atek do
zup.
■ T w aro żek, jo g u rt, kefir kilka razy w tyg odniu od 11 m iesiąca.
27
> N ie z a le c a n e p r o d u k ty :
■ S łodycze, słodzone napoje.
■ Ż yw n o ść w yso ko przetw orzona.
■ Frytki, ch ip sy itp.
> G lu t e n - s p r a w a k o n t r o w e r s y jn a . Model żyw ienia n iem ow ląt opu b liko w an y przez
in sty tu t m atki dziecka w 2001 roku zalecał w p row adzanie glutenu w 10 m iesiącu życia
w postaci kasz glutenow ych. Zalecen ia konsu ltanta krajow ego ds. pediatrii z roku 2007
ob n iżyły w iek w prow adzania glutenu do 5 m iesiąca je d n o cze śn ie o b n iża jąc w iek
w prow adzania posiłków uzu pełniających (zupa jarzy n o w a z dodatkiem k aszy m anny (2 ­
3 g. na 10 ml) 1 raz dziennie od 5 m iesiąca. Spraw a w yw ołała d ysku sje w środow isku
m edycznym . Entuzjaści p od kreślali w agę o ch ro n y populacji dziecięcej przed celiakią.
O ponenci w ykazyw ali sp rzeczn o ść z rekom endacjam i W HO i stand ard am i UE. W yniki
badań ob serw acyjn ych , na których zalecenia zo sta ły oparte do tycza grup ryzyka
celia kii, nie o kre ślo n o w nich daw ki glutenu. Badania pro sp ektyw ne na dużej populacji
dopiero rozpoczęto i ich w yniki pew nie ro zstrzyg n ą, kiedy op tym a ln ie należy
w prow adzać gluten. S tan o w isko Kom itetu Żyw ienia ESPG H AN : w prow adzać gluten
stopniow o, pod o sło n ą karm ienia piersią, nie przed 4 m iesiącem i nie po 7 m iesiącu.
> U t r z y m a ć k a r m ie n ie p ie r s ią w d r u g im r o k u ż y c ia lub dłużej zgodnie z życzeniem
m atki i dziecka.
M A T E R IA Ł Y E D U K A C Y JN E
KARM IEN IE P IE R S IĄ
O D Ż Y W IA N IE K O B IE T Y K A R M IĄ C E J
K arm ienie p ie rs ią je s t stanem w pełni fizjo lo g iczn ym , dlatego sposób o dżyw iania się m atki
karm iącej nie różni się zasad n iczo od zdrow eg o, praw idłow ego o d żyw iania kob iety w
podobnym w ieku. Spo só b o dżyw iania m atki karm iącej w niew ielkim stopniu w pływ a na skład i
objętość pokarm u, naw et um iarkow anie niedożyw iona kobieta w ytw arza pełnow artościow y
pokarm . Je d n ak n ależy zad bać o o p tym a ln e odżyw ian ie, by laktacja nie odbyw ała się kosztem
zasobów organizm u m atki. Dobre sam o p o czu cie m atki, którego w a żn ą czę śc ią je s t
odpow iednie odżyw ianie, pom aga spraw ow ać opiekę nad dzieckiem i zach ow ać pełną
d y sp o zycy jn o ść przez 24 g o d zin y na dobę.
P o d s t a w o w e z a s a d y d ie t y k a r m ią c e j m a m y :
> N ależy k o rzysta ć z ró żnorodnych produktów . Im bardziej u ro zm a ico n y ja d ło sp is, tym
w iększa szansa, że o rganizm ko b iety o trzym a w szystk ie niezbędne składniki o dżyw cze,
w itam in y i m ikro elem en ty.
> Do przygotow yw ania posiłków n ależy w yb ierać produkty n aturalne, m ało przetw orzone,
dobrej ja k o ści, pochodzące z w szystkich grup:
■ P r o d u k t y z b o ż o w e - w diecie kob iety karm iącej pow inno się zn ajdow ać 7
porcji produktów zbożow ych, najlepiej p ełno ziarnistych, będącym źródłem
błonnika. Pieczyw o ja sn e , pszenne, tostow e czy bułki kajzerki najlepiej za stąp ić
pieczyw em żytnim i razow ym , p rzygotow anym na za kw asie, lub chlebem
G raham . W cod ziennej diecie należy uw zględnić rów nież kasze i/lub m akaron
p ełnoziarnisty. A b y u rozm a icić dietę, w arto sięgnąć po nie ty lko po ryż, ale także
kaszę g ryczaną, kasze ję czm ie n n e , kaszę ja g la n ą czy kuskus. Do codziennej
diety w arto w łączyć płatki ow siane i otręby.
■ O w o c e i w a r z y w a - Każdego dnia n ależy sp o żyć 5 porcji. Połowę dziennej
porcji w arzyw i ow oców w arto zje ść w form ie surow ej. Bardzo dobrym
rozw iązaniem je s t spożyw anie każdego dnia ow oców i w arzyw w różnych
kolorach( czerw o nych, żółtych, zie lo n ych ), poniew aż z a w ie ra ją one różne
28
>
>
>
>
>
>
>
su b stan cje biologicznie czynne. Nie ma tutaj ograniczeń ja k o ścio w y ch , poniew aż
każde w arzyw o i ow oc d ostarcza porcji w itam in i składn ikó w m ineralnych.
■ M le k o i je g o p r z e t w o r y - nabiał je s t głów nym źródłem w apnia w diecie i
dostarcza pełnow artościow ego białka.
Kobieta karm iąca ma zw iększone
za potrzebo w an ie na te składniki. D latego każdego dnia w diecie kobiety nie
m oże za b ra kn ą ć 3 porcji m leka, jo g u rtu , m aślanki lub kefiru każda porcja po
200m l. W arto dodać do tej listy 80g białego sera i 40 g sera żółtego. Jeśli
kobieta lub je j d zie cko cierpi na n ie to leran cję lakto zy lub ma potw ierdzona
alerg ię na białko m leka krow iego, m ożna za stą p ić te p ro du kty p rzetw oram i z soi,
ow sa lub ryżu.
■ M ię s o , r y b y i j a j a o r a z r o ś lin y s t r ą c z k o w e - M ięso należy sp o żyw ać 3 razy w
tygo dn iu , ryby 1-2 razy w tygodniu oraz 3 -4 szt. Jaj na tyd zień. Dietę należy
urozm aicać roślinam i strą czk o w ym i, które s ą cennym źródłem białka. W diecie
kobiety karm iącej nie m oże za b ra kn ąć
takich jak: w ęgorz, śledź, m akrela,
dorsz, łosoś, szp ro t czy tu ń czyk, które d o s ta rc za ją W it.D i d oko zah eksaen ow eg o
(DHA). Liczne badania prow adzone w Polsce w śród kobiet w okresie laktacji
w skazu ją, że dieta m a tek zaw iera za m ało ryb bedącym źródłem kw asów DHA.
D latego eksperci z a le c a ją p rzyjm o w an ie DHA w celu w zbogacenia naturalnego
pokarm u m atki.
■ N a w ie r z c h o łk u p ir a m id y ż y w ie n io w e j z n a j d u j ą s ię s ło d y c z e , s ło d z o n e
n a p o je i s ło n e p r z e k ą s k i - S ą to produkty, które pow inny się pojaw iać w
diecie bardzo spo rad yczn ie, w og ran iczo n ych ilościach. N ajlepiej je za stąp ić
su szon ym i ow ocam i, ziarnam i sło necznika, sezam u i pestkam i dyni. D o sta rcza ją
one znacznych ilości błonnika po karm ow ego oraz skład ników m ineralnych i
w itam in.
Potraw y w diecie ko b iety karm iącej pow inny być lekkostraw n e, czyli gotow ane w
w odzie, na parze, pieczone w rękaw ie, w piekarniku z n ie w ie lk ą za w a rto ścią tłuszczu.
Kobieta karm iąca pow inna zja d ać kilka posiłków w ciągu dnia. M ogą to być 3 głów ne,
w iększe posiłki i 2 lub w ięcej przekąsek.
Kobieta karm iąca nie pow inna p rzejad ać się lub je ść,, za dw oje", w ysta rczy, by
kierow ała się za sp o ko je n iem poczucia głodu.
Nie w olno za p om in ać o za sp a kajan iu pragnienia. N ajlepsza je s t w oda niegazow ana,
soki (do 0,5 l dzie n n ie bo za w ie ra ją dużo cu kru ), naturalne herbaty ow ocow e, napary
ziołow e. Dzienna podaż płynów to około 2litry.
U nikać należy żyw ności za w ie rające j konserw an ty, sztu czn e barw niki, dania typu Fast
ford, zupy w proszku. Rów nież niew skazane je s t spożyw anie produktów z d u żą
za w a rto ścią cukru - słodyczy, dużych ilości soków ow ocow ych.
Nie należy sto so w ać żadnych diet od ch u d zających , n isko kalo ryczn ych , opartych na
środkach farm ako lo g iczn ych .
W diecie kobiety karm iącej n ależy unikać :
■ Potraw ciężko straw nych: tłustych w ędliny, m ięs, se ry żółtych i d ojrze w ających ,
potraw sm ażonych.
■ Produktów w zd ym ających w dużych ilościach: groch, fasola, kapusta, cebula,
rzodkiew ka, drożdże.
■ Produktów o zd ecydo w anym zapachu i sm aku jak: czo sn e k, kalafior, ostre
przypraw y.
■ Silnych alergenów : m leko je g o przetw ory, ja ja , ow oce cytru so w e, tru ska w ki,
kakao, czekolada, o rze ch y ( głów nie zie m n e ), ryby.
K o b ie t o m c ię ż a r n y m i k a r m ią c y m p ie r s ią n ie z a le c a s ię d ie t y e lim in a c y jn e j , k tó r a
m ia ła b y z a p o b ie g a ć w y s t ą p ie n iu a le r g ii u d z ie c k a .
N a j is t o t n ie j s z e j e s t b a c z n e o b s e r w o w a n ie d z ie c k a
- j e ś li p o j a k im ś p r o d u k c ie
s p o ż y t y m p r z e z m a tk ę , w y s t ę p u je n ie p o k ó j, k o lk a j e lit o w a , w y s y p k a , t o p r o d u k t u
t a k ie g o n a le ż y u n ik a ć .
29
> U żyw ki
■ M o cn a k a w a i h e rb a ta w d użych ilościach pow odują u dziecka
nadpobudliw ość. Kofeina kum ulu je się w o rgan izm ie d ziecka ze w zględu na długi
okres połtrw ania ( 14 h u 3 -4 m iesięcznego dziecka, dla porów nania 5 h u osoby
dorosłej). Kobieta karm iąca m oże w yp ić 1-2 filiżan ki m ocnej kawy.
■ A lk o h o l - m oże w yw oływ ać u dziecka senność, w ym ioty, nadm ierne pocenie,
zaburzenia w zrostu i rozw oju neurologicznego. D ozw olona je s t niew ielka ilość
alkoholu ( lam pka w ina), ale po nakarm ieniu dziecka.
■ P a p ie r o s y - zaw arte w nich su b stan cje rako tw órcze , tru c izn y chem iczne
za b u rz a ją norm alne funkcjo no w anie organizm u m atki, m iędzy innym i laktację.
S zko dliw e działanie papierosów d o ty czy nie ty lko palaczy ale ta k że m atek
przebyw ających
w atm o sfe rze
dym u
tytoniow ego.
S tę że n ie
substancji
pochodzących ze spalania tyto n iu w pokarm ie i ich to k syczn o ść je s t ściśle
u zależn iona od intensyw ności palenia. Po 12 godzinach od ostatn ieg o papierosa
w pokarm ie nie ma śladu substancji to ksyczn ych . Jeśli m atka nie m oże
zre zyg n o w a ć z palenia, pow inna o g ran iczyć do m inim um ilość w ypalanych
papierosów ( 5 dzien nie) i nie palić przy dziecku.
Z e w z g lę d u n a lic z n e z a le t y k a r m ie n ia p ie r s ią d la z d r o w ia d z ie c k a k o r z y s t n ie j s z e
j e s t u t r z y m a n ie k a r m ie n ia p r z e z m a t k ę p a lą c ą w n ie w ie lk im s t o p n iu .
30