Wstępne kryteria typologii jezior w Polsce
Transkrypt
Wstępne kryteria typologii jezior w Polsce
Ramowa Dyrektywa Wodna w Polsce – typologia jezior, ustalanie warunków referencyjnych, metody oceny i klasyfikacji wód na podstawie elementów biologicznych Hanna Soszka Agnieszka Kolada Małgorzata Gołub Dorota Cydzik Seminarium PTH Oddział w Warszawie Warszawa, 20 marca 2007 Podstawowy cel Ramowej Dyrektywy Wodnej – - osiągniecie przynajmniej dobrego stanu wszystkich wód w krajach UE do 2015 r. Ocena stanu wód zgodna z RDW: STAN WÓD POWIERZCHNIOWYCH STAN EKOLOGICZNY ELEMENTY HYDROMORFOLOGICZNE (wspierające) - reżim hydrologiczny - warunki morfologiczne - ..... ELEMENTY BIOGICZNE (podstawowe) - fitoplankton - makrofity i fitobentos - makrofauna bezkręgowa - ryby STAN CHEMICZNY ELEMENTY CHEMICZNE I FIZYCZNO-CHEMICZNE (wspierające) ŚRODOWISKOWE NORMY JAKOSĆI wg Załącznika IX - ogólne - zanieczyszczenia specyficzne (wg Załącznika VIII) Warunki referencyjne specyficzne dla typu Ocena i klasyfikacja stanu ekologicznego na podstawie każdego elementu Typologia jezior polskich (opracowana w 2004 r) Kolada A., Soszka H., 2004. Podejście krajów europejskich do typologii rzek i jezior w świetle zapisów Ramowej Dyrektywy Wodnej. Ochrona Środowiska i zasobów naturalnych, 27: 13-28 Kolada A., Soszka H., Cydzik D., Gołub M., 2005a. Abiotic typology of Polish lakes. Limnologica 35: 145-150 Kolada A., Soszka H., Cydzik D., Gołub M., 2005b. Typologia abiotyczna jezior Polski zgodna z wymogami Ramowej Dyrektywy Wodnej. W: Jankowski A. T., Rzętała M. (red.) Jeziora i sztuczne zbiorniki wodne – procesy przyrodnicze oraz znaczenie społeczno-gospodarcze. Materiały z IX Konferencji Limnologicznej, Cieszyn, 13-16 września 2005. UŚ, Sosnowiec, 87-96 Baza danych monitoringowych JEZIORA: - badania jezior – Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska - prowadzenie bazy danych – Instytut Ochrony Środowiska na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska - dane: - o jakości wody - morfometryczne i hydrograficzne - o zagospodarowaniu zlewni - w pierwszej kolejności typologia jezior o pow. >50 ha - opracowana na podstawie danych z lat 1989 - 2002 → 1005 jezior, z których 749 >50 ha - aktualizowana - obecnie dane typologiczne dla wszystkich 1036 jezior >50 ha w Polsce (MPHP) Rozmieszczenie jezior na terenie Polski Zasięg ostatniego zlodowacenia Jeziora poleskie Jeziora legnickie Jeziora sudeckie Jeziora tatrzańskie Kryteria obowiązkowe System A z Załącznika II RDW System A: Ekoregiony W większości krajów podział wg Illiesa (1978) nie odzwierciedla rzeczywistego zróżnicowania warunków przyrodniczych – stosowane regionalizacje krajowe: • Francja - 22 hydroekoregiony (Wasson i in. 2002) • Niemcy – 24 „krajobrazy wodne” (Briem 2003) • Austria - 28 subekoregionów (Kohler-Kreimler 2001) • Norwegia – 4 regiony klimatyczne (Solheim 2002) • Szwecja – 3 regiony klimatyczne (Beieri in. 2001) System A: Ekoregiony Niż Środkowopolski Illies, 1966 Niziny WschodniobałtyckoBiałoruskie Zasięg ostatniego zlodowacenia Granica regionów fizycznogeograficznych Jeziora na Równinach Poleskich System A: Wysokość bezwzględna Klasy wysokości wg RDW: • Górskie • Wyżynne • Nizinne Większość państw przyjmuje klasy wysokości bezwzględnej z Załącznika II Dyrektywy, dostosowując liczbę wydzieleń do zróżnicowania rzeźby terenu w obrębie kraju, ale na przykład: >800 m npm 200 – 800 m npm <200 m npm • Finlandia - jeziora nizinne do 500 m n.p.m. (Pilke i in. 2002) • Irlandia - jeziora wyżynne 175-375 m n.p.m. (Hale, Rippey 2001) • Węgry – dodatkowo 2 klasy jezior wyżynnych: 200-500 i 500-800 m n.p.m. (Szilágyi 2003) System A: Wysokość bezwzględna Klasy wysokości wg RDW: • Górskie • Wyżynne • Nizinne >800 m npm 200 – 800 m npm <200 m npm W zasadzie wszystkie jeziora polskie >50ha są położone <200 m n.p.m. Tylko jeziora nizinne System A: Wielkość Klasy wielkości wg RDW: Percepcja wielkości jezior w różnych krajach jest bardzo różna i zależy od charakteru zasobów jeziornych: • Małe • Średnie • Duże • B. duże 50-100 100-1000 1000-10000 >10000 ha ha ha ha • Wielka Brytania, Irlandia - jeziora małe do 10 ha (Hale i Rippey 2001, Phillips i Logan 2002) •Finlandia, Norwegia - jeziora małe do 500 ha (Holopainen i in. 2001; Pilke i in., 2002; Solheim, 2002 ) • Wiele krajów - tylko jedna klasa wielkości >50 ha np. Niemcy, Austria, Francja, Belgia, Węgry System A: Wielkość Klasy wielkości wg RDW: • Małe • Średnie • Duże • B. duże 50-100 100-1000 1000-10000 >10000 udział jezior (%) 50 40 30 20 10 0 50-100 100-200 200-500 >500 klasy wielkości (ha) Udział jezior polskich >50 w poszczególnych klasach wielkości ha ha ha ha System A: Wielkość Klasy wielkości wg RDW: • Małe • Średnie • Duże • B. duże 50-100 100-1000 1000-10000 >10000 ha ha ha ha 70 udział jezior (%) 60 50 40 30 20 10 0 0 - 10 10_20 20_50 50_100 100_1000 >1000 klasy wielkości (ha) Udział jezior polskich > 1 ha w poszczególnych klasach wielkości System A: Głębokość średnia Klasy gł. śred. wg RDW: • B. płytkie • Płytkie • Głębokie Zakresy klas podane w Dyrektywie nie oddają rzeczywistego zróżnicowania jezior płytkich i głębokich , zatem: <3m 3 – 15 m >15 m • Wielka Brytania, Holandia - dwie klasy głębokości jezior: płytkie <3 m i głębokie >3 m (Phillips i Logan, 2002; Elbersen i in., 2003 ) • Włochy - dwie klasy głębokości jezior: płytkie <15 m i głębokie >15m (Tratari i in. 2003) • Węgry – pięć klas głębokości jezior (Szilágyi 2003) •Wiele krajów - podział na jeziora stratyfikowane i niestratyfikowane np. Niemcy, Finlandia System A: Głębokość średnia Klasy gł. śred. wg RDW: • B. płytkie • Płytkie • Głębokie <3m 3 – 15 m >15 m 450 400 liczba jezior 350 300 250 200 150 100 50 0 0_3 3_5 5_10 10_15 15_20 >20 głębokość średnia (m) Udział jezior polskich >50ha w klasach głębokości średniej u d z ia ł h yp olim n ion u (% System A: Głębokość średnia Klasy gł. śred. wg RDW: • B. płytkie • Płytkie • Głębokie 60 50 40 30 20 10 0 0 5 10 15 20 25 głębokość średnia (m) Zależność pomiędzy głębokością średnią a stratyfikacją w jeziorach polskich > 50 ha <3m 3 – 15 m >15 m System A: Geologia Geologia wg RDW: • Wapienna Kryterium to jest bardzo nieprecyzyjne zdefiniowane w Dyrektywie. Większość krajów rozważa geologię na podstawie wybranych parametrów chemicznych wód: • Krzemionkowa • Organiczna • zawartość wapnia/ zasadowość – Niemcy, Wielka Brytania, Irlandia, Norwegia, Finlandia • barwa/ udział zatorfień – Finlandia, Norwegia, Łotwa, Estonia • odczyn/ zdolność buforowa – Wielka Brytania, Irlandia Płn., Belgia • przewodnictwo elektrolityczne – Holandia, Belgia System A: Geologia Geologia wg RDW: • Wapienna • Krzemionkowa • Organiczna • Zawartość wapnia • Zasadowość 40 30 20 10 0 0 20 40 60 zawartość wapnia (mgCa/l) 80 >80 60 u d z ia ł j e z io r ( % ) udział jezior (%) 50 40 20 0 0 1 2 3 4 zasadowość (meq/l) 5 6 System A: Geologia Geologia wg RDW: • Wapienna • Krzemionkowa • Organiczna zawartość wapnia (mg C a/l) • Zawartość wapnia • Zasadowość r2 = 0,819 250 200 150 100 50 0 0 50 100 150 200 250 300 liczba jezior 25 mg Ca/l 350 400 450 500 550 System A: Geologia Geologia wg RDW: • Wapienna • Krzemionkowa • Organiczna • Przewodnictwo elektrolityczne Barwa (mg Pt/l) udział jezio r (%) • Barwa 50 40 < 30 30 20 Udział jezior (%) 78,4 30-70 21,0 10 0 0 250 350 500 przewodnictwo (uS/cm) > 70 0,6