Bezkręgowce - Biologia grupa 5 @ Lamarr.pl
Transkrypt
Bezkręgowce - Biologia grupa 5 @ Lamarr.pl
Skrypt Bezkręgowce poskładał do kupy: Andrzej Żondeł, materiały: Asia Strzęp, Kasia Szaraniec Symetria dotyczy ułożenia struktur organizmu względem osi ciała. Płaszczyzna symetrii dzieli ciało na 2 identyczne połowy TYPY SYMETRII: ● brak (ameba, gąbki,ślimaki). Brak polaryzacji ciała. Nie możemy określić gdzie jest przód, tył, strona brzuszna i grzbietowa. ● symetria sferyczna – występuje u zwierząt mających kształt kuli. W symetrii sferycznej występuje nieskończona ilość płaszczyzn symetrii, dzielących na 2 różne połowy. Płaszczyzna symetrii zawsze przechodzi przez środek. Brak polaryzacji ciała. ● symetria promienista (radialna) – występuje u zwierząt które mają kształt walca lub dysku. W przypadku tego rodzaju symetrii nie wyróżnia się przodu i tyłu ciała. U zwierząt tych występuje jedna oś zwana osią oralno-aboralną ■ idealna – u niektórych gąbek oraz polipów. U zwierząt tych występuje nieograniczona ilość płaszczyzn symetrii, pod warunkiem że płaszczyzny symetrii biegną przez oś oralno-aboralną ● ■ dwupromienista – koralowce, żebropławy ■ czteropromienista – meduzy i polipy krążkopławów ■ pieciopromienista – rozgwiazdy z pięcioma ■ wielopromienista – rozgwiazdy z wieloma ramionami symetria dwuboczna – występuje u większości zwierząt. Wyróżniamy jedną płaszczyznę symetrii, zwaną płaszczyzną strzałkową która dzieli ciało na 2 połowy. Główna oś wyznacza przód i tył ciała. U ameb i gąbek brak symetrii jest cechą pierwotną. U ślimaków (brzuchonogów) brak symetrii jest cechą wtórną. TYPY PRZEKROJÓW: ● przekrój podłużny - dzieli ciało na część lewą i prawą. Szczególnym przypadkiem przekroju podłużnego jest przekrój strzałkowy, który dzieli ciało na 2 równe połowy. ● przekrój poprzeczny - biegnie prostopadle do głównej osi ciała ● przekrój czołowy (frontalny) - biegnie w płaszczyźnie czołowej (prostopadłej do strzałkowej) i dzieli ciało na stronę brzuszną i grzbietową Komórki jajowe dzielimy ze względu na ilość żółtka. Zwykle jest ono nierównomiernie rozmieszczone, dlatego jaja posiadają oś animalno-wegetatywną. Na biegunie wegetatywnym zgromadzone jest żółtko, czyli materiał wegetatywny dla zarodka. TYPY KOMÓREK JAJOWYCH: Podział ze względu na ilość żółtka: ● jaja alecytalne – bez żółtka (ssaki łożyskowe) ● oligolecytalne – ubogie w żółtko (lancetnik, jeżowce) ● mezolecytalne - (płazy) ● polilecytalne – dużo żółtka (owady, ptaki) Podział ze względu na rozmieszczenie żółtka: ● izolecytalne – żółtko rozmieszczone równomiernie (jeżowce) ● telolecytalne – żółtko na jednym biegunie (ptaki) ● centrolecytalne – żółtko w centrum (owady) Bruzdkowanie – pierwszy etap rozwoju zarodkowego podczas którego zachodzą intensywne podziały zapłodnionej lub pobudzonej do partenogenezy kom. jajowej. W wyniku bruzdkowania powstaje zarodek wielokomórkowy, złożony z wielu blastomerów. Na przebieg bruzdkowanie decydujący wpływ ma ilość i rozmieszczenie żółtka. Najistotniejszym skutkiem tego procesu jest segregacja cytoplazmy, gdyż do różnych rejonów zarodka trafia cytoplazma o różnych właściwościach. TYPY BRUZDKOWANIA: Podział ze względu na przebieg bruzd podziałowych: ● bruzdkowanie całkowite – procesowi temu ulegają kom. jajowe nie zawierające żółtka, lub zawierające jego małe lub średnie ilości. Bruzdkowanie całkowite dzielimy ze względu na wielkość blastomerów: ■ b. równomierne (strzykwy) Jaja strzykwy zawierają niewielkie ilości żółtka rozmieszczonego równomiernie, dlatego blastomery także są równomierne ■ b. nierównomierne (lancetnik, jeżowce) U lancetnika występuje dużo żółtka w biegunie wegetatywnym, dlatego w wyniku bruzdkowania powstają mikromery w biegunie animalnym i makromery w biegunie wegetatywnym. mikromery makromery ● bruzdkowanie częściowe – zachodzi w kom. jajowych polilecytalnych, gdyż żółtko uniemożliwia całkowity podział komórki. Powstają blastomery niekompletne, gdyż bruzdy dochodzą tylko do żółtka. ■ Bruzdkowanie tarczowe – (u ptaków, gadów). Jaja ptaków są skrajnie telolecytalne, czyli żółtko wypełnia większą część jaja, a cytoplazma pozbawiona jaja występuje na biegunie animalnym. Bruzdy powstają w rejonie bieguna animalnego, a zarodek nosi nazwę tarczki zarodkowej. ■ Bruzdkowanie częściowo-powierzchniowe – występuje w jajach centrolecytalnych (np. u owadów). Po podziale jądra nie występuje podział cytoplazmy, a w konsekwencji tego powstaje zarodek który ma charakter syncytium. Następuje kilka serii podziałów jąder kom. , po czym jądra zaczynają przemieszczać się do cytoplazmy powierzchniowej, która jest pozbawiona żółtka. Jądra układają się pod błoną kom. i jest to stadium blastodermy syncytialnej. Część jąder pozostaje w masie żółtka i powstają z nich kom. żółtkowe, które będą trawić żółtko. Część jąder która leży na biegunie tylnym (wegetatywnym) przekształci się w komórki prapłciowe. Następnie zachodzi zjawisko celularyzacji, czyli tworzenia błon komórkowych i powstawania kom. w cytoplazmie powierzchniowej. W konsekwencji zarodek zbudowany jest z jednej powierzchniowej warstwy komórek czyli tzw. blastodermy oraz centralnej masy żółtka. Zarodek w tym stadium to blastoderma komórkowa. Podział ze względu na ułożenie blastomerów względem siebie: ● bruzdkowanie promieniste – (u jeżowców, lancetnika, strzykw). Określane jest jako regulacyjne i niezdeterminowane gdyż losy blastomerów ustalane są relatywnie późno. W procesie tym kolejne blastomery ułożone są jeden na drugim. ● bruzdkowanie spiralne – (u pierścienic, mięczaków). Określane jako mozaikowe i zdeterminowane, gdyż losy blastomerów ustalane są bardzo wcześnie. W procesie tym następuje skręcenie wrzeciona podziałowego o 45 stopni, i blastomery skręcone są o ten sam kąt. U większości zwierząt występuje skręt w prawo W czasie bruzdkowania zwiększa się liczba kom. ale nie zwiększa się objętość zarodka. Blastulacja – etap rozwoju zarodka, który prowadzi do powstania jednowarstwowego pęcherzyka, zwykle posiadającego wewnątrz jamę – blastocel, jest to pierwotna jama ciała wypełniona płynem. Taka budowa zarodka umożliwia ruchy komórek w czasie następnego etapu rozwoju, czyli w fazie gastrulacji. TYPY BLASTUL: ● celoblastula (u strzykw, jeżowców, lancetnika). Typowo wykształcona blastula czyli jednowarstwowy pęcherzyk z jamą w środku. Powstaje w wyniku bruzdkowania całkowitego, równo lub nierównomiernego. ● dyskoblastula (u ptaków) ● stereoblastula (u parzydełkowców) ● peryblastula (u owadów) Gastrulacja – etap rozwoju zarodkowego w czasie którego część blastomerów przemieszcza się do wnętrza blastuli, i zostaje objęta przez komórki które pozostają na powierzchni zarodka. W czasie gastrulacji następuje ruch komórek i zmiana ich położenia w zarodku Wyróżniamy 2 etapy gastrulacji: 1. Etap tworzenia endodermy i ektodermy. W tym etapie powstaje zarodek dwuwarstwowy, a powstałe warstwy to tzw. listki zarodkowe. a) Inwaginacja – (wpuklenie) w celoblastuli ektoderma prajelito blastocel biegun wegetatywny endoderma b) ingresja – (migracja) w celoblastuli c) delaminacja – (rozwarstwienie) w celoblastuli d) epibolia – (obrastanie) w stereoblastuli e) inwolucja – w dyskoblastuli f) typ mieszany 2. Etap tworzenia mezodermy i celomy ● z kom. pramezodermalnych (u zwierząt pierwoustych – Protostomia) W gastruli po bokach prajelita w pobliżu pragęby powstają skupienia kom. pramezodermalnych, czyli zawiązków mezodermy. Dzielą się one intensywnie, kom. w każdym skupieniu odsuwają się od siebie , w wyniku czego w każdym skupieniu powstaje wtórna jama ciała zwana celomą. Zjawisko rozsunięcia się komórek to schizocelia. Nabłonek otaczający powstały woreczek celomatyczny to nabłonek mezodermalny (nabłonek perytonealny). Powstałe 2 worki celomatyczne rozrastają się i u większości zwierząt prawie całkowicie wypierają blastocel. Dlatego definitywną jamą ciała jest wtórna jama ciała czyli celoma. U Protostomia mezoderma powstaje z komórek pramezodermalnych a celoma powstaje w wyniku schizoceli. Pragęba pozostaje do końca. ● z fałdów prajelita (u zwierząt wtóroustych – Deuterostomia) Na dachu prajelita powstają 2 fałdy które rosną i odrywają się od prajelita. Powstałe worki rozrastają się i w końcu wypełniają pierwotną jamę ciała (u większości zwierząt definitywną jamą ciała jest celoma). Jama wewnątrz worka to celoma. U Deuterostomia zjawisko fałdowania dachu prajelita (a w efekcie powstawania celomy i mezodermy) nosi nazwę enterocelii. Pragęba z czasem zarasta i powstaje z niej otwór odbytowy. Wtórna jama ciała (celoma) wypełniona jest płynem i posiada własną ścianę – wyścielone jest nabłonkiem perytonealnym lub otrzewnowym U Protostomia i Deuterostomia procesy idą inaczej, ale prowadzą do tego samego. Organizacja nabłonka perytonealnego: ■ otrzewna ścienna - pod ścianą ciała ■ otrzewna trzewna - otacza jelito ■ krezki (grzbietowa i brzuszna) – zawieszają układ pokarmowy w jamie ciała ■ disseptimenty – oddzielają segmenty od siebie Podczas gastrulacji ruchy komórek zachodzą dzięki modyfikacją cytoszkieletu, a także dzięki współdziałaniu z kom. sąsiednimi. KLASYFIKACJA ORGANIZMÓW: ● Protozoa (pierwotniaki) – jednokomórkowe ● Metazoa (tkankowce) – wielokomórkowe ■ Placozoa (płaskowce) ■ Orthonectida (prostopływce) ■ Rhombozoa (rombowce) ■ Parazoa (beztkanowce) ■ Eumetazoa (tkankowce właściwe) Eumetazoa – tkankowce właściwe Diblastica = Radiata – dwuwarstwowce symetria promienista Cnidaria Triblastica = Bilateria -trójwarstwowce symetria dwuboczna Ctenophora Protostomia Deuterostomia PROTOSTOMIA DEUTEROSTOMIA Bruzdkowanie spiralne Bruzdkowanie promieniste Z pragęby otwór gębowy Z pragęby otwór odbytowy Mezoderma z kom. pramezodermalnych Mezoderma z fałdów prajelita Celoma – na drodze schizocelii Celoma – na drodze enterocelii Typy: ● Annelida (pierścienice) ● Mollusca (mięczaki) ● Arthropoda (stawonogi) ● Typy Echinodermata (szkarłupnie) ● Chordata (strunowce) Systematyka to dziedzina biologi zajmująca się klasyfikacją organizmów na podstawie ich cech: ● anatomicznych ● biochemicznych ● embriologicznych Celem systematyki jest tworzenie jednostek systematycznych, posiadających własną nazwę i sklasyfikowanych w system. Klasyfikacja ma dwa znaczenia: ● proces klasyfikowania czyli uporządkowania i ułożenia organizmów w grupy zgodnie z zasadami systematyki ● produkt tego procesu czyli wynik działania systematyka Klasyfikacja ma ogromne znaczenie gdyż istnieje bardzo duża liczba gat. Pierwszym twórcą klasyfikacji był Arystoteles. Wyróżnił 500 gat. W wyniku klasyfikacji organizmy zostają ułożone w taksony czyli grupy podobnych sobie organizmów posiadających nazwę. Taksony mają różne rangi i tworzą hierarchie. Gatunek –> Rodzaj –> Rodzina –> Rząd –> Gromada –> Typ –> Królestwo –> Cesarstwo Kryterium wyróżniania taksonów jest podobieństwo które powinno świadczyć o pokrewieństwie. Pokrewieństwo pokazane jest graficznie w postaci drzew filogenetycznych czyli dendrogramów 3 rodzaje klasyfikacji organizmów: ● systematyka fenetyczna (taksonomia numeryczna) – opiera się na analizie podobieństw cech poszczególnych grup, na liczbie wspólnych cech. ● systematyka filogenetyczna (kladystyka) – opiera się na pokrewieństwie czyli wspólnym pochodzeniu ewolucyjnym W 1950 r. niemiecki uczony Henig opracował 5 zasad systematyki filogenetycznej: 1. wzajemne związki między kopalnymi a współczesnymi organizmami są wynikiem ich wspólnego pochodzenia 2. takie związki istnieją między osobnikami w populacji, między populacjami i między gatunkami 3. wszystkie typy zależności pozostają w związku z filogenetycznym pochodzeniem organizmów i podlegają modyfikacjom w czasie ewolucji 4. powiązania filogenetyczne między organizmami mogą być odkryte w wyniku analizy szczegółowych cech dokumentujących te związki 5. najlepszą klasyfikacją jest ta która określa związki filogenetyczne pomiędzy organizmami ● Klasyczna systematyka ewolucyjna (ortodoksyjna) – opiera się na równoczesnej analizie anatomicznej, embriologicznej i paleozoicznej badanych grup. Łączy cechy systematyki fenetycznej i filogenetycznej. Najbardziej popularna jest kladystyka. Występują tam tylko grupy monofiletyczne. Terminologia stosowana przez kladystów: takson – jest to grupa organizmów o określonej nazwie (gatunek i taksony wyższe) takson naturalny – grupa gatunków o wspólnym pochodzeniu grupa monofiletyczna – jest to grupa naturalna pochodząca od wspólnego przodka wraz z tym przodkiem grupa parafiletyczna – grupa sztuczna, obejmująca tylko część gatunków pochodzących od wspólnego przodka. Gady są grupą parafiletyczną gdyż nie obejmują ptaków i ssaków grupa polifiletyczna – grupa obejmująca gatunki pochodzące od różnych przodków grupa siostrzana – najbliższa filogenetycznie linia rozwojowa w stosunku do badanego filogenetycznego taksonu kladogram – drzewo filogenetyczne czyli graficzny obraz pochodzenia i związków między organizmami wywodzącymi się od tego samego przodka kladogeneza – jest to typ specjacji gdy z jednego gatunku powstają 2 gatunki potomne, a gatunek wyjściowy wymiera grupa zewnętrzna – jest to linia rozwoju dalsza filogenetycznie, jednak posiadająca cechy dające się homologizować z cechami danego taksonu anageneza – proces zmian cech w czasie ewolucji cecha – jest to każda cecha organizmu pozwalająca się definiować i badać w sposób obiektywny cecha plezjomorficzna – jest to cecha na bazie której powstaje nowa cecha, czyli jest to cecha prymitywna albo pierwotna, która występuje u przodków i jest cechą wyjściową cecha apomorficzna – jest to cecha powstała na bazie innej cechy, czyli cecha wyspecjalizowana, wtórna, nowa, zaawansowana. ● cechy synapomorficzne – występują u wszystkich taksonów niższych w obrębie taksonu wyższego, ale nie występują u przodka. Są to cechy wspólne dla wszystkich taksonów niższych ● cech autapomorficzne – występują tylko u jednego taksonu niższego wewnątrz badanego taksonu wyższego, nie występują u przodka. ● cechy symplezjomorficzne – występują u przodka i wszystkich organizmów potomnych, czyli są to cechy odziedziczone po przodku i wspólne dla każdego taksonu (np. kręgosłup u kręgowców) Cechy muszą być rozpatrywane w odniesieniu do konkretnego taksonu, np. skrzydła są cechą apomorficzną dinozaurów z których powstały ptaki, a dla nich są cechą plezjomorficzną. Homoplazje – są to cechy mające taki sam stan morfologiczny, ale powstałe niezależnie. Są to identycznie wyglądające cechy u różnych taksonów: ● konwergencje – są to podobnie wyglądające cechy ale powstałe niezależnie u form niespokrewnionych. Np. podobny kształt ciała u ryb i ssaków morskich. ● Paralizmy – podobnie wykształcone cechy ale powstałe niezależnie u form blisko spokrewnionych Nomenklatura biologiczna – jej celem jest prawidłowe nazwanie każdego organizmu jedną jedyną nazwą. Dwa organizmy nie mogą mieć tej samej nazwy, ten sam organizm nie może mieć kilku nazw. Do połowy XVII funkcjonowały tylko nazwy tradycyjne, nie była stworzona systematyka. W 1758 szwedzki uczony Karol Linneusz w dziele 'Systema Nature' opracował zasady nomenklatury biologicznej. Nomenklatura to nosi nazwę binominalnej. Każdy organizm posiada nazwę dwuczłonową, gdzie pierwszy człon to nazwa rodzajowa a drugi człon to nazwa gatunkowa. Drugi człon jest też najczęściej epitetem określającym daną cechę organizmu. ZASADY NOMENKLATURY LINNEUSZA: 1. Nomenklatura botaniczna, zoologiczna i bakteriologiczna są niezależne od siebie, czyli organizmy należące do różnych królestw mogą mieć tą samą nazwę rodzajową 2. Takson może nosić tylko jedną nazwę 3. Nazwy rodzajowe nie mogą powtarzać się w obrębie królestw 4. Oficjalne nazwy są zawsze po łacinie 5. Obowiązuje nazwa nadana przez pierwszą osobę 6. występują rodzaje i gatunki typowe czyli najbardziej zbliżone do rodzaju czy rodziny (species) Klasyfikacja organizmów żywych na 3 cesarstwa(domeny): ● Bacteria ● Prokaryota (Archea i Eukaryota) Cesarstwo: Eukaryota Królestwo: Fungi Królestwo: Animalia Królestwo: Choanozoa Królestwo: Amebozoa, Lobosa + Conosa Królestwo: Heliozoa Królestwo: Retaria, Foraminifera + Radiolaria Królestwo: Cercozoa Królestwo: Euglenozoa Królestwo: Plantae. Glaucophyta + Rhodophyta + Viridiplantae Królestwo: Chromista Królestwo: Alveolata Królestwo: Metamonada Królestwo: Parabasalia W 1970 do klasyfikacji zaczęto używać rybosomalnego RNA. Jeśli dwa organizmy miały podobne sekwencje nukleotydów to znaczyło to że były blisko spokrewnione. Używano rRNA gdyż jest ono w każdej komórce i rzadko ulega mutacjom. Pierwsze prokarionty pojawiły się na Ziemi ok. 3,7 mld lat temu i były podobne do bakterii gram – (między błonami warstwa peptydoglikanu, DNA w formie kolistej). Z organizmów tych powstały α-proteobakterie, cyjanobakterie oraz bakterie gram +. Z bakterii gram + powstały Archea i Eukaryota (850 mln lat temu) Prokariont α-proteobakterie cyjanobakterie bakterie gram + Archea Eukaryota wspólny przodek Bacteria Archea Eukariota Przodek eukariontów (bakteria gram+) był heterotrofem, oddychał tlenowo, miał mitochondria, jądro kom., jedną wić. Endosymbioza I rzędu: ● Powstanie mitochondriów – fagocytoza α-proteobakterii ● Powstanie chloroplastów – fagocytoza cyjanobakterii w wyniku fagocytozy cyjanobakterii powstały grupy: ■ Rhodophyta ■ Glaucophyta ■ Viridiplantae Endosymbioza zaszła w 2 liniach: ● eukarionty mają chitynową ścianę komórkową, wić z tyłu ciała, płaskie grzebienie mitochondrialne. Powstają grupy: Fungi, Animalia, Choanozoa ● eukarionty nabyły ścianę celulozową, wić z przodu ciała, tubularne grzebienie mitochondrialne. Powstają grupy: Amebozoa, Parabasalia, Metamonada, Euglenozoa, Alveolata, Plantae, Heliozoa, Retaria, Cercozoa, Chromista. Endosymbioza II rzędu: Organizm z Viridiplantae fagocytował eukarionta z chloroplastami i w wyniku tego procesu powstały Euglenozoa i Cercozoa (Chlorarachnion). Organizm z Rhodophyta fagocytował innego eukarionta z chloroplastami i w wyniku tego procesu powstały Chromista i Alveolata (Ciliata, Dinoflagellata, Apikomplexa) Endosymbioza III rzędu: Eukariont wchłonął komórkę z typu Chromista i powstało Dinoflagellata. Dowody teorii endosymbiotycznej: ● 2 błony fagocytowanego obiektu ● kolisty DNA ● rybosomy typu bakteryjnego ● powstawanie przez podział Organizmy tkankowe powstały z organizmów jednokomórkowych ok. 700 – 800mln lat temu. Nie wiadomo jak wyglądały ani jak powstały. Wszystkie teorie zakładają monofiletyczne pochodzenie tkankowców. KONCEPCJE POWSTANIA TKANKOWCÓW (METAZOA): 1. teoria syncytialna – przodek tkankowców podobny był do orzęska, ale posiadał bardzo wiele jąder. Żył w wodzie poruszał się po dnie, w czasie ewolucji nastąpiła cellularyzacja. Część jąder skupiła się pod błoną komórkową w powierzchniowej warstwie ciała. Jądra te z pobliską cytoplazmą zostały otoczone błonami komórkowymi. W ten sposób powstał nabłonek tworzący powierzchnie ciała. Część jąder pozostała wewnątrz ciała tworząc syncytium. Wykształcił się otwór gębowy i gardziel. 2. teoria kolonijna – teoria ta zakłada że przodkiem była kolonia wiciowców o kulistym kształcie, z witkami skierowanymi na zewnątrz, z jamą ciała w środku. Kolonia ta nazwana została Blastea, przypominała celoblastule. W czasie ewolucji zaszła inwaginacja i powstała 2-warstwowa Gastrea. Wewnętrzna warstwa – endoderma, zewnętrzna – ektoderma. Prawo autogenetyczne – rekapitulacja przodków, w czasie rozwoju zarodkowego powtarzamy cechy swoich przodków Teoria kolonijna została zmodyfikowana przez Miecznikowa, uważał że przodek tkankowców był organizmem podobnym do stereoblastuli 3. teoria Wolperta – Wolpert zaobserwował że wiciowiec Chlamydomonas w optymalnych warunkach hodowli rośnie bardzo szybko, a po zmianie warunków na gorsze zaczyna się intensywnie dzielić. Z każdej komórki wiciowca powstają 2 komórki które się od siebie nie oddzielają. Mogło się zdarzyć że w czasie ewolucji wiciowce utworzyły kuliste kolonie które się poruszać, a następnie zaczęły funkcjonować jako wielokomórkowy osobnik. gromada PROTOZOA (pierwotniaki) OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA: ● jednokomórkowe ● głównie heterotrofy ● Protozoa jest grupą parafiletyczną ● pod względem planu budowy podobne do wielokomórkowych ● w większości przypadków jednojądrowe ● cytoplazma zróżnicowana na: ● ■ ektoplazmę (cienka warstwa pod błoną komórkową) ■ endoplazmę (cała reszta z wszystkimi organellami) u większości występuje wzmocniona błona, czyli pellikula (np. błona+epiplazma+cytoszkielet zbudowany z mikrotubul) ■ pellikula u Apikomplexa – błona + 2 dodatkowe błony + mikrotubule ■ ● pellikula u Ciliophora – błona + alweole(spłaszczone woreczki) + epiplazma + mikrotubule niektóre organizmy potrafią wytwarzać pancerzyki, nieorganiczne (np. otwornice z węglanu wapnia) lub organiczne. ● występują wakuole pokarmowe oraz wakuole kurczliwe(służą do usuwania wody i metabolitów) ● cytostom – otwór gębowy cytopyge – otwór odbytowy ● ekstrusomy – organelle występujące tuż pod błoną. Służą do pobierania pokarmu lub obrony. Pod wpływem określonego bodźca wyrzucają na zewnątrz swoją zawartość. Rodzaje ekstrusomów: ■ kinetocysty u Heliozoa. Organizmy te posiadają sztywne pseudopodia, na końcu których występują kinetocysty. Wydzielają one lepką substancje która pomaga pobierać pokarm z otoczenia ■ haptocysty u sysydlaczków. Struktury te pośrednicza przy pobieraniu pokarmu. Haptocysty wbijają się w ciało ofiary, a rurki ssące wysysają pokarm z ciała ofiary. ■ toksocysty – wydzielają toksyny które paraliżują ciało ofiary ■ trichocysty u pantofelka to cieniutkie igiełki które bronią przed drapieżnikami FUNKCJE ŻYCIOWE: ● ● ● ● ● Odżywianie ■ heterotroficzne (osmoza, pinocytoza, fagocytoza, cytostom, rury ssące, mikropory u Apikomplexa) ■ autotroficzne ■ miksotroficzne Wydalanie ■ całą powierzchnią ciała ■ przez wakuole kurczliwe Oddychanie ■ u większości organizmów tlenowe ■ beztlenowo przez rozkład glikogenu Ruch ■ amebowaty (pseudopodia - nibynóżki) ■ rzęski u orzęsków(zbudowane tak jak wici tylko że krótsze) ■ wici ■ system aktynowo miozynowy u Apikomplexa (pełzanie) ■ brak ruchu (np. Sysydlaczki, Wirczyk) Rozmnażanie U pierwotniaków zachodzi mitoza zamknięta lub półotwarta – osłonka jądrowa się nie rozpada lub posiada otwory na wrzeciono podziałowe ■ bezpłciowe ● przez podział podłużny u wiciowców, poprzeczny u orzęsków ● pączkowanie (podział asymetryczny) ● schizogonia (u Apikomplexa) – jądro osobnika dzieli się na wiele jąder potomnych i powstaje komórka wielojądrowa, która z czasem rozpada się na pojedyncze komórki. ■ płciowe ● gamety. U organizmów haploidalnych po po kopulacji gamet i powstaniu diploidalnej zygoty od razu zachodzi mejoza ● koniugacja u orzęsków ● autozapłodnienie u słonecznic typ AMEBOZOA: ● Najbardziej prymitywna grupa pierwotniaków ● cudzożywne, drapieżne ● zdolne do ruchu – pseudopodia typu lobopodiów ● u amebowiciowców wić na stałe, u innych tylko okresowo ● rozmnażanie bezpłciowe przez podział, niektóre przez plazmotomnia u Arcella występuje samozapłodnienie podtyp LOBOSA: ● ameby nagie (brak pellikuli) Amoeba proteus ● ameby pancerzykowate Arcella – pancerzyk z substancji organicznej, w kształcie kapelusza grzyba Difflugia – pancerzyk z substancji organicznej inkrustowany piaskiem lub pancerzykami okrzemek podtyp CONOSA: ● charakterystyczny stożek z mikrotubul przy wici ● są to pasożyty prowadzące do poważnych schorzeń (Entamoeba Histolytica – powoduje czerwonkę) Entamoeba - żyje w warunkach beztlenowych, utrata mitochondriów które przekształciły się w mitosomy. Synteza ATP zachodzi w cytoplazmie. Mitosomy produkują składnik enzymu który uczestniczy w syntezie ATP. Pelomyxa palustris – organizm duży, posiadający do 1000 jąder. Żyje w warunkach beztlenowych. Posiada jedno pseudopodium oraz wici. Budowa bardzo uproszczona – zanik mitochondriów, AG, ER. Posiada zazwyczaj dużo endosymbiontów. Rozmnażanie bezpłciowe przez plazmotomnie Dictyostelium discoideum – wykazuje zjawisko chemotaksji. W przyrodzie występuje w 2 postaciach: myksoameb oraz pseudoplazmodiów. Przy warunkach niekorzystnych rozmnaża się bezpłciowo: Myksoameby dzięki chemotaksji gromadzą się w agregaty, dzięki czemu tworzy się nibyśluźnia (pseudoplazmodium). Z tego powstaje sorokarp który wytwarza spory. Spory po pewnym czasie przekształcają się w myksoameby typ HELIOZOA: ● grupa polifiletyczna ● nibynóżki zupełnie inne niż u amebozoa, wyrastają promieniście, mają stały kształt, nie zanikają ani nie pojawiają się. Aksopodium posiada szkielet złożony z mikrotubule ● organizmy jedno lub wielojądrowe ● rozmnażanie bezpłciowe przez podział, pączkowanie, autogamia typ RETARIA: podtyp RADIOLARIA: ● organizmy morskie, wolno żyjące ● szkielet zbudowany z igieł, z krzemionki lub SrSO4 ● wytwarzają aksopodia lub filopodia (które w przeciwieństwie do aksopodiów nie mają cytoszkieletu) ● posiadają torebkę centralną zawierającą jądro komórkowe i endoplazmę, na zewnątrz ektoplazma. ● posiadają liczne endosymbionty podtyp FORAMINIFERA otwornice: ● organizmy morskie ● skorupka wzmocniona ciałami obcymi lub węglanem wapnia. W skorupce otworki na retikulopodia(ruch i zdobywanie pożywienia). Skorupka jest szkieletem wewnętrznym, okrywa go cytoplazma. Skorupki są czasem wielokomorowe, jeśli pierwsza jest największa to skorupkę nazywamy makrosferyczną a w przeciwnym razie mikrosferyczną ● obserwujemy ciemniejszą endoplazmę i bezbarwną ektoplazmę ● rozmnażanie – przemiana pokoleń: Skorupka mikrosferyczna posiada diploidalne jądro i zachodzi w niej rozmnażanie wegetatywne. Jądro przechodzi szereg podziałów (ostatnia jest mejoza), w wyniku czego powstaje mnóstwo jąder haploidalnych. Powstaje schizogonium, komórki wydostają się na zewnątrz otworkami w skorupce Skorupka makrosferyczne posiada jądro haploidalne. Następuje dużo podziałów jądra, po jakimś czasie podział cytoplazmy. Tak powstałe gamety mają po 2,3 wici. Gamety od tego samego osobnika nie mogą kopulować. typ CERCOZOA: ● grupa powstała w wyniku endosymbiozy II rzędowej ● brak lobopodiów, obecne retikulopodia i filopodia chlorarachnion – agregat ameb, komórki połączone są za pomocą retikulopodiów. Występuje nukleomorf – jądro glonu w wyniku endosymbiozy II rzędu. Organizm ten posiada 4 rożne genomy: jądro komórki, jądro glonu, mitochondria i chloroplasty. typ METAMONADA: ● wiciowce ● wtórnie utraciły mitochondria i plastydy ● Giardia Lamblia – przyczepia się do mikrokosmków za pomocą dysków czepnych i utrudnia wchłanianie pokarmu typ PARABASALIA: ● wiciowce, pasożyty ● żyją w warunkach beztlenowych ● brak mitochondriów i plastydów ● skomplikowana budowa wewnętrzna: silnie rozbudowany aparat Golgiego, w połączeniu z cytoszkieletem tworzy aparat parabazalny ● aksostyl – biegnie wzdłuż dłuższej osi komórki, jest zbudowany z mikrotubul i tworzy kręgosłup komórki ● kosta – pełni podobną funkcje jw. ● hydrogenosomy – są to silnie zmodyfikowane mitochondria, wytwarzają H2, ● mitoza zamknięta ● Parabasalia żyją w przewodach pokarmowych termitów. Syntetyzują celulazę, dzięki czemu termity mogą trawić drewno. ● Przedstawiciel – Trichomonas vaginalis typ EUGLENOZOA: ● powstały w wyniku endosymbiozy II rzędowej podtyp EUGLENOIDEA: ■ organizmy cudzożywne i samożywne ■ posiadające 2 wici ■ stigma – plamka światłoczuła ■ mitoza zamknięta ■ rozmnażanie bezpłciowe, podział podłużny ■ materiał zapasowy – paramylon ■ Euglena – 2 wici osadzone w zagłębieniu, jedna dobrze wykształcona a druga szczątkowa. W chloroplastach ziarna paramylonu. Podtyp KINETOPLASTEA: ■ organizmy cudzożywne i samożywne ■ kinetoplast – kompleks setek kolistych cząstek DNA znajdujących się w dużym organellum, podobnym do mitochondrium ■ glikosomy – organelle gdzie zachodzi glikoliza ■ przedstawiciel – Trypanosoma (powoduje śpiączkę) typ DINOFLAGELLATA: ● 2 bruzdy: poprzeczna i podłużna ● wici mają początek w bruździe podłużnej, jedna wić w całości chowa się w bruździe poprzecznej ● obracają się wokół własnej osi ● odżywianie auto hetero i mixotroficznie ● w pellikuli alweole z celulozą ● chromosomy są skondensowane przez cały czas ● rozmnażanie przez podział ukośny i izogamety ● Noctiluca miliaris – zdolny do bioluminescencji typ APIKOMPLEXA: ● występuje kompleks apikalny – przyczepia pasożyta do komórki żywiciela i umożliwia wniknięcie ● brak wici i innych narządów ruchu, lecz są zdolne do poruszania się dzięki położonymi pod pellikulą glideosomami złożonymi z miozyny i aktyny, przemieszczają się ruchem ślizgowym ● większość to patogeny ● haploidalne ● silnie zmodyfikowane rozproszone plastydy Gregarinida – pasożyty bezkręgowców w przewodzie pokarmowym Cykl życiowy Gregarina polymorpha Trofozoid (forma wegetatywna) ziarna paraglikogenu pellikula deutomerit (z jądrem) protomerit Sporozoity żyjące w komórkach nabłonka jelita przemieszczają się do światła jelita i przekształcają się w trofozoity. Następnie rosną i stają się gamontami zdolnymi do rozmnażania (męskimi i żeńskimi). Gamonty łączą się w pary (protomerit styka się zawsze z deutomeritem) i powstaje syzygium. Przekształca się ono w gametocyste, która posiada osłonkę. Tworzą się wielojądrowe gamonty męskie i żeńskie. Gamonty rozpadają się na gamety, powstają diploidalne zygoty które otaczając się otoczką tworzą spory. Z każdej spory powstaje 8 sporozoitów, w wyniku podwójnej mejozy. Cykl życiowy zarodźca malarii: Dojrzałe sporozoity mogą żyć w komórce komara do 6 tygodni, potem obumierają. Podczas ugryzienia komara sporozoity dostają się do krwi, a wraz z nią płyną do wątroby i innych narządów a tam zmieniają się w schizonty. Następnie rozpoczyna się schizogonia – schizont rozpada się na kilkaset schizozoitów. W 10 dniu od zarażenia schizozoity z narządów znów wracają do krwiobiegu. Wnikają do erytrocytów i znów przemieniają się w schizonty. W tym momencie rozpoczynają się objawy choroby. W regularnych odstępach czasu schizonty w erytrocytach przechodzą schizogonię, następuje rozpad wielu czerwonych ciałek i zarażenie nowych. Co 3 dzień atak malarii. Następnie tworzą się gamonty, jeśli gamont trafi do żołądka komara to opuszcza erytrocyt. Gametocyty męskie produkują kilka mikrogamet a gametocyty żeńskie makrogametę. Następuje kopulacja gamet, powstaje ookinet który wwierca się w ścianę żołądka komara. Tam otacza się osłonką, jądro dzieli się i powstaje tysiące sporozoitów. Otoczka pęka sporozoity dostają się do gruczołów ślinowych komara. Typ CILIOPHORA orzęski: ● najbardziej złożona budowa ● mają 2 jądra – makro i mikronukleus ● zachodzi koniugacja ● rzęski narządem ruchu. Każda rzęska osadzona jest na ciałku podstawowym – kinetosomie. Rząd rzęsek to kineta. Struktury rzęskowe: cirri – pełni funkcje narządu ruchu błonka falująca – rzęski w obrębie jednego rzędu grupują się funkcjonują jako całość membranella – podobne tylko że rzęski grupują się w kilku rzędach, struktura grubsza i krótsza. Błonka falująca i membranella mają za zadanie napędzać pokarm do otworu gębowego adoralna strefa membranelli – 1 błonka falująca + 3 membranelle cytofarynks - gardziel Kinetofragminophorea – wszystkie rzęski jednakowo równomiernie rozłożone gromada PARAZOA beztkankowce typ PLACOZOA płaskowce ● morza słodkie, namorzyny ● organizm niewielki, do 3 mm długości,kształt płytki ● asymetryczny, brak polaryzacji ciała(brak osi przód-tył) ● brak otworu odbytowego i gębowego ● organizm składa się z 2 warstw komórek: ● ■ grzbietowej – płaskie komórki z rzęskami, liczne krople tłuszczu ■ brzusznej (gastrodermy) – składa się z 2 rodzajów komórek: ● I typ: posiadają rzęski i mikrokosmki, służą do adhezji i wchłaniania strawionego pokarmu ● II typ: komórki gruczołowe między obydwiema warstwami występuje jama wypełniona płynem(mezoglea), w tej przestrzeni są obecne kom. włókniste, wielojądrowe, liczne elementy cytoszkieletu które pełnią funkcję mięśni gdyż organizm może się dzięki nimi kurczyć i rozkurczać(fałdowanie). Ruch także przy pomocy rzęsek. ● organizm uwypukla się i powstaje komora trawiąca do które wydzielane są enzymy trawienne i gdzie następuje wchłanianie ● rozmnażanie bezpłciowe przez podział i pączkowanie: uwypukla się strona grzbietowa do które wnika część warstwy brzusznej i kom. włókniste. Rozmnażanie płciowe słabo poznane ● Przedstawiciel: Trichoplax adhaerens komora trawiąca typ PORIFERA gąbki: ● brak wykształconych tkanek, ● obecność komórek totipotencjalnych - archeocytów. Kiedy mają kształt amebowaty nazywane są amebocytami. Mogą przekształcać się w kom. płciowe mioblasty skleroblasty spongocyty (odpowiednik mięśni) ● choanocyty - posiadają wić i kołnierzyk z mikrokosmków które ułatwiają przepływ wody, odpowiadają za trawienie ● trawienie wewnątrzkomórkowe ● u form dorosłych tryb życia osiadły, ruch tylko u larw ● żyją samotnie lub kolonijnie, w wodach słodkich lub słonych ● osiągają bardzo różne kształty ● osculum – otwór wyrzutowy, tylko tędy wydostaje się woda z gąbki ● ściana zbudowana z 3 warstw: ■ pinakoderma – zewnętrzna okrywająca. Składa się z płaskich pinakocytów. Występują w niej porocyty i kanaliki przez które wnika woda do wnętrza. Porocyty mają zdolność kurczenia się i rozkurczania w celu zamknięcia przepływu wody. ■ choanoderma – wewnętrzna z choanocytami ■ mezoglea – pomiędzy choanodermą a pinakodermą. Galaretowata substancja w której są różne komórki np. archeocyty – właściwości totipotencjalne. ■ ● spongocel – jama wewnątrz gąbki szkielet, 2 rodzaje: ■ sklerocyty – szkielet nieorganiczny zbudowany z igieł krzemionkowych lub wapiennych ■ spongocyty – zbudowane z włóknistej substancji organicznej podobnej do kolagenu choanoderma ● 3 plany budowy gąbek: (rośnie złożoność budowy i powierzchnia choanodermy) ■ askon ■ sykon ■ leukon ● odżywianie: przez fagocytozę. Woda z pokarmem wnika przez pory i kanaliki do spongocelu. Substancje nieorganiczne są fagocytowane i wyrzucane poza organizm. Organiczne cząstki pokarmu są fagocytowane przez choanocyty, gdzie zachodzi wchłanianie zewnątrz komórkowe. Oddychanie zachodzi całą powierzchnią ciała. ● rozmnażanie: ■ płciowe:występują osobniki rozdzielnopłciowe oraz hermafrodytyczne, brak gonad, komórki rozrodcze różnicują się z archeocytów w mezoglei. Plemniki dostają się wraz z wodą. Po zapłodnieniu rozwój zachodzi w mezoglei, młoda gąbka posiada otwór gębowy którym zjada sąsiednie komórki. Gastrulacja zachodzi poza organizmem macierzystym, ponieważ zachodzi listków zarodkowych nie wyróżniamy ekto i endodermy. ■ bezpłciowe: pączkowanie zachodzi na 2 sposoby ● zewnętrzne: pączek tworzy się na powierzchni, i odrywa się od organizmu lub żyje blisko. ● wewnętrzne: tylko u słodkowodnych. Przed nadejściem zimy w mezoglei tworzą się skupienia archeocytów , które są otoczone osłonka z elementami cytoszkieletu (amfidyski). Gąbki z gemmulami zimują, na wiosnę z masy archeocytów powstaje młoda gąbka. Gemmule są formami przetrwalnikowymi gdyż tylko one potrafią przetrwać niskie temperatury. ● niektóre gatunki gąbek produkują związki antybakteryjne, antywirusowe lub antynowotworowe podtyp Symplasma – ponad 70% ciała to wielojądrowe syncytium a reszta ma budowę komórkową, komórki połączone są mostkami plazmatycznymi z plazmodium podtyp Cellularia – budowa komórkowa organizmu gromada Demospongiae – gąbki różnoszkieletowe, może być szkielet krzemionkowy, wapienny lub sponginowy gromada Calcarea – szkielet wapienny typ RHOMBOZOA rombowce: ● pasożyty układu moczowego u głowonogów morskich ● bardzo niewielkie rozmiary, do 2, 3 mm długości ● nematogen – dorosły osobnik ● somatoderma – warstwa okrywająca, składa się z komórek orzęsionych, pełni wszystkie funkcje wegetatywne ● komórka osiowa – bardzo wydłużona komórka występująca w centralnej części organizmu, w niej występują aksoblasty – zdolne do rozmnażania ● rozmnażanie bezpłciowe: Aksoblast dzieli się na dużą i mała komórkę. Mała intensywnie się dzieli i powstaje wiele małych komórek które otaczają dużą, i tworzą zaczątek somatodermy. Duża komórka dzieli się na 2: znów na dużą i małą. Duża fagocytuje małą i powstaje larwa. Larwa wydostaje się z nematogenu i przechodzi do moczu głowonoga. Tam przyczepia się do nabłonka i rozwija w dojrzały nematogen. ● rozmnażanie płciowe: komórki somatodermy powiększają się, wypełniają się żółtkiem i powstaje forma zwana rombogenem. Aksoblasty w komórce osiowej rombogenu dzielą się i przekształcają w struktury zwane infusorigenami – są to grupy gamet złożone z gamet żeńskich i męskich, kom. jajowe na zewnątrz, plemniki wewnątrz. Po zapłodnieniu powstają orzęsione larwy które opuszczają rombogen i wraz z moczem wydostają się do morza. Po pewnym czasie wnikają do głowonoga i przekształcają się w nematogeny typ ORTHONECTIDA: ● pasożyty u różnych bezkręgowców morskich ● bardzo małe wymiary <1mm ● bezkształtne wielojądrowe plazmodium, część jąder spełnia funkcje wegetatywne a część to agamety ● rozmnażanie bezpłciowe: przez fragmentacje ● rozmnażanie płciowe: Plazmodium produkuje osobniki żeńskie lub męskie, lub oba naraz Agamety grupują się, dochodzi do procesu celularyzacji, powstaje osobnik męski lub żeński. Nowo powstały organizm uwalnia się z plazmodium do wody i tam zachodzi kopulacja. Samice są żyworodne, uwolnione larwy dostają się do wody i atakują żywiciela. W żywicielu larwa traci orzęsioną warstwę komórek i rozwija się plazmodium EUMETAZOA tkankowce właściwe typ CNIDARIA parzydełkowce: Gromada Hydrozoa (stułbiopławy) – polipy rząd:Hydroidea rząd: Siphonophora Gromada Cubozoa (kostkomeduzy) -meduzy Gromada Scyphozoa (krążkopławy) - meduzy Gromada Anthozoa (koralowce) – polipy podgromada Hexacorallia (koralowce sześciopromienne) podgromada Octocorallia (koralowce ośmiopromienne) ● głównie organizmy morskie, rzadko słodkowodne ● posiadają oś oralno-aboralną ● symetria promienista ● ektoderma – pokrywa ciała ● endoderma – wyściela jamę chłonąco-trawiącą która tworzy się z prajelita ● mezoglea – rozdziela ekto i endodermę. Tylko okazjonalnie zawiera komórki. ● mają 2 formy życiowe – osiadły polip i wolnożyjąca meduza ● Polip – ma kształt cylindryczny, u góry tarcza gębowa na której na stożku gębowym występuje otwór gębowy. Tarcza gębowa otoczona jest licznymi ramionami. Podstawa podziału systematycznego ■ Hydrozoa – hydropolip Posiada otwór gębowy na szczycie ciała a jama chłonąco-trawiąca jest okrągła na przekroju ■ Scyphozoa – scyfopolip Posiada otwór gębowy na szczycie ciała a jama chłonąco-trawiąca ma 4 przegrody ■ Cubozoa – brak ■ Anthozoa – autopolip Otwór gębowy przesunięty na dno ektodermalnego wpuklenia zwanego gardzielą, jama tworzy wiele przegród: 8, 6 lub wielokrotność 6. ● meduza: ma kształt dzwonu lub parasolu o silnie skróconej osi. U góry znajduje się wypukła eksumbrella a na dole płaska subumbrella(jest odpowiednikiem tarczy gębowej u polipa.) Otwór gębowy na środku, skierowany w dół. Otaczają go ramiona, na których występują liczne parzydełka. Hydrozoa – hydromeduza Mezoglea cienka, brak w niej komórek. Prosto zbudowane narządy zmysłów. Występuje żagielek na krawędzi. Scyphozoa – scyfomeduza Większe od hydromeduzy, dużo mezoglei w której obecne są komórki i włókna białkowe. Brak żagielka ale występują czułki. Narządy zmysłów dobrze rozwinięte zebrane w kolby zmysłowe albo ropalia. Cubozoa – kostkomeduza mają żagielek, świetnie rozwinięty narząd wzroku Anthozoa – brak ● knidocyty – komórki parzydełkowe, jeśli zostaną podrażnione uruchamiają wyrzucenie parzydełka. W komórce znajduje się jamka wypełniona płynem oraz spiralnie skręcona nicią. Jamka przykryta jest wieczkiem. Na zewnątrz wystaje knidocyl – wypustek czuciowy który reaguje na podrażnienie i uruchamia mechanizm wyrzucania nici. Służą do zdobywania pokarmu oraz pełnią funkcje obronną ● funkcję układu trawiennego pełni jama chłonąco-trawiąca. Do jamy prowadzi jeden otwór który pełni funkcje otworu gębowego i odbytowego ● występuje trawienie mieszane: najpierw zewnątrzkomórkowe w jamie chłonąco-trawiącej a następnie w endodermie ● oddychają całą powierzchnią ciała ● układ nerwowy w postaci sieci, brak jego centralizacji. Na bodziec reagują całym ciałem a nie konkretnym fragmentem. Komórki nerwowe położone są u podstawy komórek nabłonkowo-czuciowych, największe ich zagęszczenie występuje w okolicach otworu gębowego, przewodzą impuls bardzo wolno. ● w ektodermie są komórki zmysłowe, gruczołowe ● często występuje przemiana pokoleń gdzie meduza rozmnaża się płciowo ● planulla – orzęsiona pływająca larwa gromada HYDROZOA: rząd Hydroidea: ● występuje polip, który może żyć pojedynczo (np. Hydra ) lub kolonijnie (np. Obelia) ● zazwyczaj rozmnażanie bezpłciowe, rzadziej płciowe ● hydromeduzy zazwyczaj pływają, ale mogą być osiadłe. Zazwyczaj rozmnażają się płciowo. ● ciało składa się z 2 warstw: ■ epidermy (pochodzenie ektodermalne) ● komórki nabłonkowo-mięśniowe – cylindryczne płaskie komórki z długimi wypustkami, skierowane wzdłuż osi ciała, wszystkie wypustki tworzą warstwę kurczliwą, ponieważ posiadają wewnątrz kurczliwe mikrofibryle ● komórki interstycjalne – kom. totipotencjalne, mogą z nich powstawać knidocyty i gamety ● knidocyty powstające z knidoblastów ● komórki zmysłowe – leżą pojedynczo pomiędzy kom. nabłonkowo-mieśniowymi, posiadają długie wypustki którymi odbierają bodźce ze środowiska. Sygnały przewodzą do kom. nerwowych ● komórki gruczołowe – zlokalizowane na stopie, przyczepiają polipa do podłoża ■ gastroepidermy (pochodzenie endodermalne) – nie występują w niej knidocyty i komórki czuciowe ● ● komórki gruczołowe – wydzielają enzymy trawienne rozmnażanie płciowe: plemniki opuszczają organizm macierzysty i zapładniają innego osobnika (zapłodnienie wewnętrzne). Powstaje orzęsiona planula, która opada na dno i przekształca się w polipa. Ten rozmnaża się przez pączkowanie i powstają meduzy, które po osiągnięciu dojrzałości mogą rozmnażać się płciowo. ● cenosark – część żywa organizmu ● perisark – okrywa dla cenosarku, organiczna lub nieorganiczna Hydra Obelia sp. cenosark polip perisark Plumularia rząd Siphonophora (cewiopławy): ● wolnopływające kolonie morskie mające skomplikowaną budowę ● wielkość do 20 m ● pień – centralna część kolonii na którym znajdują się liczne polipy jak i meduzy. Rodzaje polipów: ■ odżywcze ■ obronne ■ rozrodcze ■ pneumofory – znajdują się na szczycie kolonii i posiadają kilka komór gazowych dzięki czemu unoszą się na wodzie Rodzaje meduz: ● ■ gonofory – produkują komórki rozrodcze ■ dzwony płynne – poruszanie się kolonii ■ dzwony o kształcie liścia – osłaniają kolonie przedstawiciel – Żeglarz portugalski typ CTENOPHORA: ● dwuwarstwowce ● nie tworzą kolonii ● między ekto i endodermą leży mezoglea która zawiera 98 %. Występują w niej komórki podpierające oraz włókna mięśni gładkich ● ciało w kształcie kulistym, u dołu otwór gębowy a u góry narząd szczytowy ● symetria 2-promienista ponieważ posiada 2 ramiona chwytne, których funkcją jest zdobywanie pokarmu. Na ramionach występują komórki z rzęskami oraz komórki lepkie – kolloblasty które pochodzą z komórek interstycjalnych. Zbudowane są one z kopułki która wystaje ponad powierzchnie ciała, z włókna spiralnego i włókna prostego. Kopułka zbudowana jest z licznych ziaren sekrecyjnych które produkują lepką substancje. Włókno spiralne i włókno proste tkwią w mezoglei. Przy podrażnieniu włókno spiralne wyrzucane jest na zewnątrz, chwyta zdobycz i przyciąga je. ● obecność narządu ruchu zbudowanego z 8 rzędów południkowych płytek powstałych ze sklejonych rzęsek. ● obecność szczytowego narządu zmysłowego który koordynuje prace płytek rzęskowych. Narząd szczytowy jest narządem czuciowo motorycznym. Jest to zagłębienie w ektodermie, wyścielone orzęsionymi komórkami zmysłowymi. Rzęski komórek zmysłowych ułożone są w 4 pęki, tzw, balansery. Na balanserach opiera się statolit zbudowany z wielu ziarenek węglanu wapnia. Zmiana położenia statolitu powoduje uciska w konsekwencji pobudzenie określonych kom. zmysłowych. Sygnał zostaje następnie przekazany do określonego rzędu płytek. Uszkodzenie narządu ruchu prowadzi do braku koordynacji ruchu. ● brak komórek parzydełkowych ● układ chłonno-trawiący z otworem gębowym i odbytowym. Trawienie zewnątrz i wewnątrz komórkowe ● brak układu oddechowego i wydalniczego. Gromada SCYPHOZOA krążkopławy: ● cykl życiowy chełbi modrej: w meduzie komórki rozrodcze powstają w gonadach. Po zapłodnieniu powstaje larwa (efyra), która osiada i przekształca się w scyfopolipa. Rozmnaża się on przez pączkowanie lub podział poprzeczny. Z polipa powstaje duża meduza. Koralowce ośmio i sześciopromienne: Koralowce ośmiopromienne Koralowce sześciopromienne ● 8 przegród (ramion) ● ramiona pierzaste ● organizmy kolonijne ● szkielet wewnętrzny 6 przegród (ramion) ramiona gładkie ● kolonijne i pojedyncze ● szkielet zewnętrzny ● ● Wachlarz Wenery (8 promienne) Meandrina (6-promienne) ośmiopromienne TRIBLASTICA ● w czasie rozwoju zarodkowego wykształca się 3 listek zarodkowy – mezoderma. Powstaje z niej układ wydalniczy, układ krążenia, gonady i mięśnie ● z ektodermy powstaje okrycie ciała które chroni organizm przed środowiskiem, oraz powstaje układ nerwowy ● posiadają wyodrębniony odcinek głowowy, proces jej wyodrębniania – cefalizacja Protostomia pierwogębe Deuterostomia wtórogębe Pragęba zarodka staje się definitywnym otworem gębowym Pragęba staje się otworem odbytowym a otwór gębowy powstaje wtórnie Triblastica Acelomata Coelomata bezwtórojamowce, brak celomy wtórojamowce, jest celoma Triblastica Parenchymata pierwotna jama ciała (blastocel), wypełniona Pseudocoelomata Bezwtórojamowce pozorne, jama tkanką pochodzenia mezodermalnego. ciała wypełniona płynem, jest turgor. Brak turgoru typ ROBAKI PŁASKIE Platyhelminthes: ● pasożyty ale i gat. wolno żyjące ● symetria dwuboczna, ciało spłaszczone grzbietobrzusznie, brak segmentacji ciała ● wór powłokowo-mięśniowy, zbudowany z 2 warstw: nabłonka i warstwy mięśni U wirków nabłonek komórkowy z rzęskami, u przywr i tasiemców nabłonek bez rzęsek ● wnętrze organizmu wypełnione parenchymą, która pełni funkcje zapasowe oraz gromadzi wodę. ● brak przewodu pokarmowego i odbytu u pasożytów. Role odbytu pełni otwór gębowy. U 'nie-pasożytów' układ pokarmowy wykształcony normalni ● układ protonefridialny – pełni funkcje regulacyjne oraz wydalnicze. ● układ nerwowy – parzysty zwój mózgowy i pnie biegnące wzdłuż ciała ● brak układu krwionośnego i oddechowego ● układ rozrodczy obojnaczy ● u jednorodźców występuje jeden żywiciel, brak żywicieli pośrednich gromada WIRKI Turbellaria: ● wolnożyjące, niektóre pasożyty zewnętrzne, do 50 cm długości ● symetria dwuboczna, brzeg ciała cieńszy i pofałdowany co ułatwia pływanie ● zaczątek wyodrębniania się głowy, na niej mogą występować czułki oraz oczy ● po brzusznej stronie ciała znajduje się otwór gębowy oraz ujście narządów rozrodczych ● poruszają się za pomocą rzęsek i skurczów ciała ● u większości występuje jelito, brak odbytu ● oddychają całą powierzchnią ciała ● narząd zmysłu – oczka (ocelle). Występuje 2 rodzaje oczu: ■ proste – części światłoczułe skierowane do źródła światła ■ inwertowane – części światłoczułe skierowane są przeciwnie do światła. Za nimi występuje kubek pigmentowy który odbiera światło i odbije je do części światłoczułych. Oczy nie odbierają obrazu ale informują o kierunku padania światła Posiadają narząd zmysłu równowagi – statocysty które występują na odcinku głowowym i mają postać pęcherzyka ze statolitem. Statolit opiera się na wypustkach komórek zmysłowych. ● są hermafrodytami, występuje zapłodnienie krzyżowe. Czasem występuje zapłodnienie hypodermalne – samiec przebija ciało samicy penisem ● zjawisko protandrii – wcześniejsze dojrzewanie plemników ● wór powłokowo-mięśniowy zbudowany jest z nabłonka orzęsionego, zanurzonego o budowie komórkowej, pod nim występują mięśnie. W komórkach nabłonka występują rabdoidy – są to struktury które przy podrażnieniu wyrzucane są na zewnątrz i wydzielają lepką śluzowata substancje która pokrywa powierzchnię ciała i chroni przed wysuszeniem, a także przed napastnikami. Rabdity występują w parenchymie i mają podobną funkcję. Rabdity i rabdoidy występują tylko u wirków i są cecha synapomorficzną. Pod naskórkiem leżą mięśnie okrężne a pod nimi mięśnie podłużne(czasem ukośne). Zrośnięte są z naskórkiem, wszystkie to mięśnie gładkie. ● wnętrze ciała wypełnia parenchyma pochodzenia mezodermalnego, może być syncycjalna lub komórkowa. U wirków bezjelitowych w niej zachodzi trawienie. Występują w niej neoblasty – uczestniczą w procesie regeneracji, dzięki nim zdolności regeneracyjne wirków są ogromne ● układ pokarmowy: otwór gębowy występuje po stronie brzusznej, prowadzi do gardzieli. Gardziel może być prosta (bez mięśni), bulwiasta (umięśniona) i fałdowa (umięśniona i unerwiona) U wirków bezjelitowych pokarm przechodzi do parenchymy, tam następuje trawienie(najpierw zewnątrzkomórkowe poprzez trawienie, potem po fagocytozie wewnątrzkomórkowe) . U reszty wirków występuje jelito które jest proste i zakończone ślepo. U wirków trójjelitowych jelito złożone z 3 części, u wielojelitowych w postaci 'drzewka'. Wirki odżywiają się drobnymi bezkręgowcami, glonami i okrzemkami. Jeśli napotkają większy organizm to wydzielają enzymy trawienne poza ciało i trawią wstępnie poza organizmem. W jelicie są komórki gruczołowe które wydzielają enzymy, oraz komórki fagocytujące w których zachodzi trawienie wewnątrzkomórkowe. Mogą nie jeść nawet rok i odżywiać się własnymi tkankami, nawet do 99,5 % ● układ protonefridialny – system kanalików(nefridioduktów) zakończonych komórkami płomykowymi. Kanaliki łączą się w 2 i wychodzą na zewnątrz nefridioporem, zazwyczaj z tyłu ciała. W komórkach płomykowych(kształt buławkowy) występuję wici które przesuwają płyn i regulują przepływ wody. ● funkcję wydalniczą pełnią paranefrocyty związane układem protonefridialnym, pochłaniają one szkodliwe metabolity, które pozostają w komórkach lub są usuwane kanałami układu protonefridialnego. ● układ nerwowy: ■ u bezjelitowych – układ subepidermalny czyli sieć położona pod naskórkiem z większą koncentracją w odcinku głowowym ■ u wyższych wirków układ submuskularny czyli neurony położone pod mięśniami. Występuje zagęszczenie nerwów w odcinku głowowym i powstają prymitywne zwoje głowowe. Zachodzi także zagęszczenie nerwów w tułowiu i powstają w ten sposób pnie nerwowe ■ u najbardziej zaawansowanych w głowowej części powstają parzyste zwoje mózgowe połączone poprzecznym połączeniem – komisurą. W tułowiu pnie także połączone są za pomocą komisur. Układ tego typu to układ drabinkowy ● układ rozrodczy męski – liczne jądra w parenchymie, od nich odchodzą kanaliki odprowadzające(vas efferens) które łączą się w nasieniowody (vas defferens), które łączą się w pęcherzyka nasienny. Z niego wychodzi przewód wytryskowy, dalej jest prącie. ● układ rozrodczy żeński: Archoophora ● ● ● ● Wirki prymitywne germovitellarium: jajnik (ovarium) – w nim formują się komórki jajowe w których tworzy się żółtko (jaja endolecytalne) bruzdkują całkowicie, w sposób zbliżony do całkowitego w rozwoju występuje planktonowa larwa Müllera Neoophora Gonada skład się z 2 części: ● jajnika właściwego (germarium) – produkuje komórki jajowe pozbawione żółtka ● żółtnika (vitellarium) – produkuje komórki żółtkowe które służą do odżywiania kom. jajowej. Wędrują z vitellarium do germarium przewodem żółtkowym, tam dołączane są do kom. jajowych i otaczane osłonami jajowymi. Jajo składa się z komórki jajowej i komórek żółtkowych (jaja ektolecytalne) ● bruzdkują w sposób anarchiczny, rozwój bez stadium larwalnego ● Rozmnażanie: bezpłciowo(szczególnie przy korzystnych warunkach) ● ● Podział poprzeczny na 2 lub wiele osobników. Jest to paratomia fragmentacja płciowo ● ● ● ● Zaplemnienie krzyżowe hypodermalne, występuje protandria (wcześniejsze dojrzewanie komórek rozrodczych męskich) niektóre obojnaki niektóre rozdzielnopłciowe niektóre partogenetycznie Typ: ROBAKI PŁASKIE gromada: TURBELLARIA (wirki) Polycelis nigra Gromada PRZYWRY Trematoda: ● występują 3 przyssawki: 2 na przodzie ciała z otworem gębowym i jedna brzuszna ● zazwyczaj hermafrodyty, rozdzielnopłciowe rzadko ● pomimo że jest pasożytem posiada układ pokarmowy ● układ protonefridialny ● wór powłokowo-mięśniowy u przywr składa się z nabłonka zanurzonego. Nie ma budowy komórkowej, brak rzęsek. Jest to syncycjum, nabłonek przechodzi przez warstwę mięśni do parenchymy (tam jest też jądro) ● układ rozrodczy męski: 2 jądra (testis) kanaliki nasienne łączące się w nasieniowody, które przechodzą w kanały wytryskowe uchodzące do przedsionka płciowego. Na końcu kanału wytryskowego znajduje się narząd kopulacyjny cirrus który wysuwany jest z przedsionka płciowego. ● układ rozrodczy żeński: Centralną częścią jest ootyp, gdzie dochodzi do zapłodnienia. Gonada składa się 2 części: ■ germarium – wytwarza komórki jajowe. Germarium łączy się z ootypem jajowodem (oviductus). Od ootypu odchodzi macica (uterus) z ujściem na zewnątrz. ■ ● 2 żółtniki od których odchodzą przewody żółtkowe do ootypu zachodzi zapłodnienie krzyżowe lub samozapłodnienie. Jaja wydalane są z macicy na zewnątrz. ● cykl życiowy motylicy wątrobowej: Żyje ona w przewodach żółciowych bydła. Larwa zaczyna się rozwijać już w macicy. Jajo wypada do środowiska, wychodzi z niego larwa (miracidium) która jest zdolna do ruchu. W ciągu 24h musi dostać się do żywiciela pośredniego którym jest ślimak. Miracidium lokalizuje się w trzustkowątrobie, traci orzęsienie i przekształca się w sporocystę. Komórki płciowe miracidium grupują się i powstają kule zarodkowe, z których tworzą się redia (wszystko w obrębie sporocysty). W rediach powstają kolejne pokolenia redii, oraz cerkarie. Sporocysta pęka, redie pozostają w żywicielu a cerkarie wydostają się do środowiska i osiadają na źdźbłach trawy, cerkarie encystują i przekształcają się w metacerkarie, które są zjadane i z jelita przedostają się do wątroby. typ: ROBAKI PŁASKIE gromada: CESTODA Gromada TASIEMCE : ● podgr: EUCESTODA Taenia solium ciało złożone z 3 części: ■ głowa – tam występują narządy czepne. Czasem rostellum – wieniec haczyków ■ szyjka – strefa twórcza, tam formują się człony ■ strobila złożona z członów zwanych proglotydami. Na jej końcu znajdują się człony dojrzałe które są wypełnione macicą z jajami. ● męskie i żeńskie narządy płciowe występują w każdym członie. Zachodzi zapłodnienie krzyżowe . Jeśli w żywicielu jest kilka tasiemców to kopulują pomiędzy sobą. Jeśli jest jeden osobnik to kopulują ze sobą różne człony ● układ rozrodczy: Przednia część germarium to owikapt – wychwytuje komórki jajowe i wysyła je do jajowodu. Germarium(są 2) łączy się z jajowodem(2) które przechodzi w rozszerzenie zwane ootypem. Tam zachodzi zapłodnienie. Do ootypu uchodzą: ■ gruczoły Mehlisa – produkują wydzielinę która ułatwia przesuwanie jaja oraz substancje upłynniającą kom. żółtkowe, dzięki czemu mogą być łatwiej dołączane do kom. jajowych. ■ Vitellarium – nieparzyste, produkuje kom. żółtkowe oraz materiał na osłony jajowe ■ przewód Laurera – magazynuje lub usuwa nadmiar komórek żółtkowych ■ germarium ■ zbiornik nasienia w którym przechowywana jest sperma Ootyp przechodzi w długą macice, która kończy się ślepo. Tam rozwijają się zapłodnione komórki jajowe, inne elementy układu rozrodczego degenerują , macica rozrasta się na cały człon. Atrium genitale – przedsionek płciowy Tasiemiec nieuzbrojony cykl życiowy: Mikroskopowej wielkości larwa spędza część życia w postaci cysty usadowionej w tkance mięśniowej krowy. Człowiek po spożyciu zakażonego mięsa trawi otoczkę cysty i uwalnia larwę. Ona przyczepia się do ścianki jelita i w ciągu kilku tygodni przeobraża się w dorosłego osobnika, który wkrótce osiąga długość 15 metrów. Pasożyt ten zaczyna rozmnażać się płciowo w jelicie człowieka i wyrzucać kolejne proglotydy wypełnione dojrzałymi jajami. Dorosły pasożyt zadomawia się na dobre w jelicie swego żywiciela i może pozostać tu przez okres swego życia, czyli około 10 lat. By cykl życiowy tasiemca został zamknięty, jego jajo musi być zjedzone przez żywiciela pośredniego, w tym przypadku – przez krowę. Spełnienie tego warunku wcale nie jest łatwe i właśnie dlatego tasiemce muszą produkować aż tyle jaj, by choć jednemu z nich udało się przejść pełny cykl rozwojowy. Jajo może dostać się do organizmu zwierzęcia, gdy zje trawę zanieczyszczonymi ludzkimi odchodami. Z jaja połkniętego przez krowę wychodzi larwa i przebija się z jelita do mięśni. Tam otacza się cystą i czeka na dostanie się do organizmu ostatecznego żywiciela Bruzdogłowiec szeroki – cykl życiowy: Jaja wydostają się z członu na zewnątrz do światła jelita, następnie wydalane są z kałem. W wodzie, będącej warunkiem dalszego rozwoju bruzdogłowca szerokiego, z jaja wykluwa się larwa, koracidium, która musi zostać połknięta przez planktonicznego skorupiaka (np. oczlika). W jego jelicie powstaje kolejne stadium larwalne: oswobodzona z otoczek onkosfera, przekształcająca się w procerkoid. Jeśli oczlika połknie ryba jednego z określonych gatunków, larwa wewnątrz niej przekształca się w plerocerkoid. Teraz, gdy rybę zje z kolei jakiś drapieżny ssak (kot, foka, niedźwiedź, pies) lub też człowiek, w jego jelitach larwa przeobraża się w dorosłego tasiemca. Zakażenie żywiciela ostatecznego następuje przez zjedzenie surowej lub niedogotowanej czy niedosmażonej ryby z plerocerkoidami. Tasiemiec uzbrojony – cykl życiowy: Człowiek zaraża się zjadając surową wołowinę lub wieprzowinę zawierającą larwy tasiemców. Spędza ona część życia w postaci cysty usadowionej w tkance mięśniowej np. krowy i człowiek zjadając mięso trawi otoczkę cysty i uwalnia larwę. Przyczepia się do ścianki jelita i w ciągu kilku tygodni przeobraża się w dorosłego osobnika. Osiąga długość od 2 - 7 metrów, Skoleks tego tasiemca przyjmuje kształt kulisty 4 małymi przyssawkami oraz ryjkiem zaopatrzonym w podwójny wieniec haków. Pasożyt zaczyna rozmnażać się płciowo w jelicie człowieka i wytwarzać kolejne proglotydy wypełnione dojrzałymi jajami. Pozostaje w organizmie swojego żywiciela przez całe życie, czyli około 20 lat. Człowiek jest jedynym żywicielem ostatecznym pasożyta uzbrojonego. Tasiemiec bąblowcowy – cykl życiowy: Dojrzały tasiemiec pasożytuje w jelicie cienkim psowatych: psa, wilka, szakala, lisa, rzadziej u innych mięsożernych ssaków (np. kota). Postaci dojrzałe tasiemców są małe, mają od 2,5 do 6 mm długości. Posiadają kulisty skoleks z podwójnym wieńcem 30-36 haczyków. Na strobilę składają się tylko trzy proglotydy: jałowy, hermafrodytyczny i najdłuższy maciczny. Oderwane proglotydy wydostają się samodzielnie przez odbyt na powierzchnię skóry żywiciela ostatecznego. Jaja znajdujące się w sierści zwierzęcia stanowią źródło inwazji dla żywiciela pośredniego, także dla ludzi. W żołądku lub jelicie żywiciela pośredniego z jaja wydostaje się onkosfera, która czynnie przedostaje się do krążenia i z prądem krwi dostają się do narządów wewnętrznych, głównie drogą żyły wrotnej do wątroby, ale także do płuc, mięśni, kości, mózgu, oka, śledziony, nerek, tkanki podskórnej. W narządzie onkosfera przekształca się w kolejne stadium rozwojowe, jakim jest bąblowiec. Typ MOLLUSCA mięczaki ● w większości formy wolnożyjące ● mają duże znaczenie w gospodarce człowieka ● tworzą skamieniałości, niektóre to skamieniałości przewodnie ● 2 typy morfologiczne: ■ ciało wydłużone w osi grzbietobrzusznej, z otworem odbytowym z przodu ciała: (brzuchonogi, głowonogi, łódkonogi) ■ ciało wydłużone w osi przedniotylnej z otworem gębowym z przodu ciała a otworem odbytowym z tyłu ciała (bezpłytkowce, jednopłytkowce, małże, tarczkonogi, wielopłytkowce) ● główne elementy budowy ■ głowa dobrze wykształcona u głowonogów i brzuchonogów, u większości ulega redukcji lub zanika ■ worek trzewiowy – główna część ciała z większością narządów, znajduje się po grzbietowej stronie ciała ■ płaszcz (palium) – fałd worka trzewiowego powstały w wyniku nierównomiernego wzrostu worka ■ jama płaszczowa – pomiędzy workiem trzewiowym a płaszczem. Uchodzi do niej układ pokarmowy, wydalniczy i rozrodczy. Tam znajdują się też skrzela. U lądowych jama płaszczowa przekształca się w jamę płucną. ■ muszla – jest wytworem gruczołów płaszcza, kształt muszli jest kształtem worka trzewiowego. Ma 3 warstwy: ■ ● ● zewnętrzna warstwa – konchiolinowa ● środkowa warstwa – porcelanowa ● wewnętrzna warstwa – perłowa noga (u głowonogów, małży) – narząd ruchowy, służy także do wiercenia w dnie. Ściana ciała zbudowana z jednowarstwowego naskórka, tkanki łącznej oraz mięśni gładkich. Występuje wór powłokowo-mięśniowy. W naskórku występują gruczoły produkujące śluz, oraz rzęski (tam gdzie nie ma muszli) ● mięśnie nie tworzą warstw, przebiegają w różnych kierunkach. Wór powłokowo-mięśniowy ma różną grubość (tam gdzie muszla mała grubość, w nodze duża) ● jama ciała to blastocel, który częściowo wypełniony jest tkanką łączną i do którego wpływa krew z układu krążenia(dlatego jest to hemocel). Celoma zredukowana jest do światła narządów typowo mezodermalnych czyli do światła gonad, oraz do worka okołosercowego zwanego osierdziem ● układ nerwowy: u większości parzyste zwoje mózgowe, trzewiowe, nożne i płaszczowe. Zwoje połączone są ze sobą spoidłami. Narządy zmysłów: ● ■ oczy proste ■ czułki ■ statocysty ■ osfradia – reagują na bodźce chemiczne układ pokarmowy: nabłonek jelita orzęsiony, w jamie gębowe znajdują się narządy służące do rozdrabniania: ■ szczęki – mogą być zbudowane z chityny lub konchioliny ■ tarka – zbudowana jest z umięśnionej fałdki zwanej języczkiem. Języczek pokryty jest chityną która tworzy liczne bardzo twarde ząbki, impregnowane solami żelaza i krzemu. Ulegają one ścieraniu a w ich miejsce powstają nowe. Ząbki produkowane są przez komórki z tylnej części tarki – odontoblasty. Języczek jest usztywniony przez chrząstkę zwaną odontoforem. Do odontoforu przyczepiane są mięśnie wysuwające i wciągające tarkę. Ruch do przodu i do tyłu powoduje skrobanie pokarmu a ruch w górę i w dół miażdżenie Przewód pokarmowy jest na całej długości umięśniony. Do jelita środkowego uchodzi gruczoł trzustkowowatrobowy który produkuje enzymy trawienne oraz magazynuje pokarm. Trawienie głównie wewnątrzkomórkowe, tylko u gatunków żywiących się drobnym pokarmem komórki jelita środkowego są zdolne do fagocytozy (zjawisko wtórne) ● układ krążenia otwarty, serce leży po grzbietowej stronie worka trzewiowego. Serce otoczone jest workiem osierdziowym, posiada kilka przedsionków. Krew wylewa się z serca przez aortę do hemocelu, następnie opłukuje narządy oddechowe i wraca do serca żyłą skrzelową lub płucną. Krew zbudowana jest z osocza oraz bezbarwnych ciałek krwi. Barwnik oddechowy – hemocyjanina, rozpuszczana jest w osoczu. ● Oddychanie: ■ formy wodne oddychają skrzelami (ktenidiami). Mogą się one znajdować w jamie płaszczowej lub być wysunięte poza nią. Skrzela zbudowane są z części osiowej i osadzonych na niej wyrostkach (jedno lub dwustronnych). U niektórych mięczaków powstają skrzela wtórne czyli cienkościenne wpuklenia ściany ciała po bokach płaszcza ■ formy lądowe oddychają silnie ukrwionymi ścianami płaszcza czyli jamą płucną ● układ wydalniczy metanefridialny ● rozmnażanie: wyłącznie płciowe, występują formy obojnacze i rozdzielnopłciowe. Bruzdkowanie całkowite spiralne, jedynie u głowonogów częściowe tarczowe. W rozwoju występuje larwa, lecz w jej rozwoju celoma nie ulega segmentacji ● mięczaki pojawiły się w morzach, część przeszła do wód słodkich a niewielka grupa osiedliła się na lądzie ● symetria dwuboczna cechą pierwotną, część brzuchonogów wtórnie stała się asymetryczna prawoskrętnie. ● segmentacja zachowana u jednopłytkowców i wielopłytkowców, u reszty brak segmentacji ● os sepiae – kość szczepiowa u głowonogów ● hipotetyczny przodek mięczaków: gromada MONOPLACOPHORA jednopłytkowce: ● szkielet w postaci pojedynczej płytki ● metameria (segmentacja) gromada POLYPLACOPHORA wielopłytkowce: ● głowa zredukowana, noga dobrze wykształcona ● szkielet wewnętrzny zbudowany z 8 płytek ● metameria skrzela gromada TARCZKONOGI caudofoveata: ● ciało robakowato wydłużone ● noga przekształca się w orzęsioną tarczkę która służy do rycia ● brak muszli, płaszcz pokryty chitynowym oskórkiem w którym znajdują się wapienne igły gromada BEZPŁYTKOWCE aplacophora: ● brak szkieletu (muszli) ● głowa i noga szczątkowe ● niektóre pasożytami parzydełkowców gromada BRZUCHONOGI ślimaki gastropoda: ● ciało składa się z dobrze wykształconej głowy, worka trzewiowego, płaszcza w postaci typowej muszli ● pierwotnie symetria dwuboczna, potem zaburzona przez skręcenie muszli ● muszla złożona z 3 warstw. Posiada wierzchołek, skręty i ujście które w zimie może zamknięte być wieczkiem - operculum. U niektórych muszla zanika. ● Chiastoneuria – zjawisko polegające na ósemkowatym skrzyżowaniu pary spoideł nerwowych łączących zwoje płaszczowe i trzewiowe. Prawe spoiwo przemieszcza się nad jelito na lewą stronę zwierzęcia a lewe spoiwo po jelito na prawą stronę zwierzęcia ● 3 główne podgromady: ■ pseudoskrzelne ■ tyloskrzelne ■ płucodyszne typ MIĘCZAKI gromada BRZUCHONOGI podgr PŁUCODYSZNE gromada MAŁŻE Lamellibranchiata: ● ciało spłaszczone dwubocznie, brak głowy, dwuklapowana muszla ● mało ruchliwe, w większości osiadłe ● bisior – włókienkowata wydzielina nogi przy pomocy której przyczepiają się do podłoża ● u niektórych gatunków brzeg płaszcza zrasta się. U innych nie do końca i powstają otwory przez które małż wysuwa nogę. ● U części gatunków przez otwór w tylnej części ciała wnika woda i może być także tamtędy usuwana. U innych 2 otwory: wpustowy przez który woda dostaje się do wnętrza, opływa skrzela i wydostaje się przez otwór wyrzutowy. U części brzeg wywija się i powstają syfony. Są filtratorami, odżywiają się materią organiczną zawieszoną w wodzie. ● Dwie połowy muszli połączone są więzadłem. Obok występuje zamek który uniemożliwia przesuwanie się połówek. Małż może otwierać i zamykać muszle. ● Oczy umieszczone na brzegu płaszcza ● Powstawanie perły – do wnętrza organizmu dostaje się obce ciało i małż stara się je izolować typ MIĘCZAKI gromada MAŁŻE podgr BLASZKOSKRZELNE WŁAŚCIWE ANODONTA CYGNEA SZCZEŻUJA WIELKA gromada ŁÓDKONOGI: ● muszla w postaci rurki otwartej po obydwóch stronach typ MIĘCZAKI gromada ŁÓDKONOGI SCAPHOPODA gromada GŁOWONOGI Cephalopoda: ● u łodzików muszla kilkukomorowa, zbudowana z węglanu wapnia, zwierze żyje w ostatniej komorze. U płaszczoobrosłych szkielet w postaci os sepiae. Os sepiae i muszle innych głowonogów to narządy homologiczne (tak samo powstają a inaczej wyglądają) ● układ nerwowy: w głowie na wysokości przełyku występuje koncentracja wszystkich zwojów nerwowych zwana mózgiem. Uważa się że głowonogi mają najlepszą pamięć i ośrodki kojarzenia wśród bezkręgowców. Oczy także są najdoskonalej wykształcone wśród bezkręgowców, mają zdolność do akomodacji. Są podobnie zbudowane do oczu kręgowców, lecz inaczej powstają, więc są to narządy analogiczne ● szkielet wewnętrzny w postaci chrzęstnej puszki otaczającej mózg ● noga ulega silnej modyfikacji – przekształca się w lejek który wyrzuca wodę i powoduje ruch do przodu. Woda wnika przez szczelinę która znajduje się tuż pod lejkiem. Przednia część nogi przekształcona w ramiona które mają przyssawki, gdyż jest to narząd chwytny. Ramion może być 8 (ośmiornice), 10 (dziesięciornice). U samców mątw jedno lub dwa przekształcają się w narządy kopulacyjne – hektokotylusy ● brak stadium larwalnego ● 4 główne rzędy ■ mątwy ■ kałamarnica ■ wampirzyce ■ ośmiornice 10 ramion 8 ramion typ MIĘCZAKI gromada GŁOWONOGI podgr PŁASZCZOOBROSŁE rząd MĄTWY JAJA MĄTWY – WINOGRONA MORSKIE typ MIĘCZAKI gromada GŁOWONOGI podgr PŁASZCZOOBROSŁE rząd MĄTWY OS SEPIAE typ MIĘCZAKI gromada GŁOWONOGI podgr PŁASZCZOOBROSŁE rząd KAŁAMARNICE typ MIĘCZAKI gromada GŁOWONOGI podgr PŁASZCZOOBROSŁE rząd MĄTWY typ PIERŚCIENICE Annelida ● typ ten tworzą organizmy należące do Protostomia i Triblastica ● ektokomensalne (żyją na ramionach liliowców) i endopasożyty (żyją w płynie celomatycznym rozgwiazd) ● ciało wydłużone,segmentowane, obłe, grzbietobrzusznie spłaszczone, symetria dwuboczna ● mają ogromne znaczenie w biocenozach, użyźniają glebę, są pokarmem wielu zwierząt. ● metameria (segmentacja) – podział ciała na mniej więcej jednakowe odcinki – metamery. Narządy wewnątrz ciała również rozmieszczone są metamerycznie, oprócz układu pokarmowego. Metamery oddzielone są septą w której są otwory. Wyróżniamy 2 rodzaje metamerii: ● ■ homonomiczna – wszystkie metamery są jednakowe ■ heteronomiczna – metamery mogą się różnić celoma może powstawać na drodze: ■ schizocelii – poprzez rozsunięcie się komórek mezodermalnych ■ enterocelii – poprzez uwypuklenie jelita Posiada własny nabłonek perytonealny. W każdym segmencie znajdują się 2 worki celomatyczne. W płynie celomatycznym znajdują się komórki gromadzące substancje zapasowe. Mogą być też obecne celomocyty które pełnią funkcje odpornościowe ● ciało składa się z 2 części: ■ głowy – złożona z 2 metamerów: prostomium – płat przedgębowy i peristomium – płat gębowy. ■ tułowia – ostatnie segmenty tułowia to pygidium, tam znajduje się otwór odbytowy ● przewód pokarmowy składa się z: ■ jelita przedniego - pochodzenie ektodermalne, wyścielone oskórkiem. Zróżnicowane na jamę gębową, silnie umięśnioną gardziel(wysuwana na zewnątrz, liczne ząbki) i przełyk(tu uchodzą gruczoły ślinowe). ■ jelita środkowego ■ jelita tylnego - pochodzenie ektodermalne, wyścielone oskórkiem. Nie wykazuje on metamerii. Na całej długości otoczony jest mięśniówką która umożliwia ruchy perystaltyczne. Na granicy jelita przedniego i środkowego mogą występować wola które służą do magazynowania pokarmu. ● układ nerwowy wykazuje budowę metameryczną. Występuję parzysty zwój mózgowy od którego odchodzi obrączka okołoprzełykowa, która pod przełykiem łączy się zwojem podprzełykowym. Od niego odchodzą 2 pnie nerwowe. Drabinkowy typ układu nerwowego u prymitywnych pierścienic, u zaawansowanych typ łańcuszkowy. Zwoje nadprzełykowe nazywane są mózgiem. W jego obrębie występują ciała grzybkowate które pełnią funkcje ośrodków kojarzeniowych, dlatego pierścienice mają pamięć. ● Bardzo liczne narządy zmysłów, odbierają bodźce świetlne, chemiczne. Oczka występują na prostomium. Niektóre gatunki posiadają statocyty. ● Oddychają cała powierzchnia ciała, organizmy wodne za pomocą skrzeli ● układ krążenia zamknięty , pojawia się po raz pierwszy. Zbudowany z 2 głównych naczyń brzusznego i grzbietowego, połączonych naczyniami w każdym segmencie. Naczynie grzbietowe otoczone jest mięśniami i pompuje krew do przodu ciała. Barwniki oddechowe: ● ■ hemoglobina ■ chlorokruoryna ■ hemerytryna układ wydalniczy: u prymitywnych pierścienic protonefridialny, u zaawansowanych (większość) metanefridialny. Układ metanefridialny rozmieszczony metamerycznie, na każdy segment jedno metanefridium. Nefrostom – orzęsiony lejek który pochłania z celomy zbędne metabolity, przechodzi w nefridiodukt, przebija septę i przechodzi do następnego segmentu. Układ wydalniczy kończy się nefridioporem. ● Rozmnażanie rozdzielnopłciowe lub hermafrodytyczne Trochofora – larwa o kształcie kulistym, złożona z 2 półkul: episfera (górna) hyposfera (dolna). W części równikowej 2 wieńce rzęsek, oraz otwór gębowy. Na jednym z biegunów występuje otwór odbytowy. Na przeciwnym biegunie płytka apikalna która pełni funkcje zmysłowe. U części gatunków brak stadium larwalnego. Gromada POLYCHAETA Wieloszczety: ● segmentacja homonomiczna (wolnożyjące) i heteronomiczna (osiadłe) ● parapodia – uwypuklenie ściany ciała z wchodzącą do niej celomą. Notopodium (grzbietowe) i neuropodium (brzuszne). Każde złożone z 2 ramion. Występują w każdym segmencie oprócz ostatniego. Każde ramię ma wzmacniający pręcik – acikule. Na końcu każdego ramienia występuje pęczek szczecinek – chaetae. Na ramieniu grzbietowym wąs grzbietowy, analogicznie na brzusznym. Wąs może być przekształcony w skrzele. ● odcinek głowowy (prostomium peristomium), tułów zakończony pygidium, zaraz przed nim strefa wzrostu ● celoma kontaktuje się ze środowiskiem zewnętrznym za pomocą celomoduktów ● skrzela zewnętrzne – cienkościenne wypustki w których znajdują się naczynie krwionośne. Skrzela mogą występować na parapodiach lub na worze powłokowym. ● pokrycie ciała: na zewnątrz znajduje się cienki oskórek który jest wytworem naskórka. W naskórku znajdują się liczne gruczoły które wydzielają różne substancje, najczęściej śluz. U form osiadłych substancje te mogą twardnieć i tak powstają domki. Z naskórkiem zrośnięte są mięśnie okrężne, pod nimi podłużne. ● Układ nerwowy typu drabinkowego, występuje obrączka okołoprzełykowa, ● układ wydalniczy: ■ protonefridia, ■ metanefridia, ■ protonefromiksja – zbudowane z celomoduktów w kształcie lejka, na których wewnętrznej powierzchni znajdują się protonefridia. Protonefridia uchodzą do nefridioduktu, który otwiera się do celomoduktu. ■ ● Metanefromiksja – gdy występują metanefridia których nefridiodukty połączyły się celomoduktami rozmnażanie: płciowe bezpłciowe Zjawisko epitokii – jest to synchronizowany proces dojrzewania płciowego, dojrzewanie zachodzi równocześnie u samic i u samców. Podział i pączkowanie typ ANNELIDA gromada WIELOSZCZETY APHRODITE ACULEATA mysz morska typ ANNELIDA gromada WIELOSZCZETY NEREIS DIVERSICOLOR typ ANNELIDA gromada WIELOSZCZETY NEREIS DIVERSICOLOR PARAPODIUM typ ANNELIDA gromada WIELOSZCZETY ROBAK PALOLO strona brzuszna Stara gromada KLITELLATA siodełkowce: ● należały do niej skąposzczety i pijawki ● brak parapodiów, pozostałością po nich są guzki ze szczecinkami lub tylko szczecinki lub nic ● obecność siodełka ● brak stadium larwalnego ● wszystkie gatunki hermafrodytyczne gromada SKĄPOSZCZETY Oligochaeta ● metameria homonomiczna (wyjątki: siodełko odcinek głowowy i pygidium) ● układ pokarmowy: otwór gębowy, przełyk z którym związane są gruczoły Morrena (gruczoły wapienne) które regulują poziom jonów w organizmie. Za przełykiem występuje wole gdzie magazynowany jest pokarm, za nim żołądek i jelito. ● budowa wewnętrzna: ciało jest pokryte kutikulą, głębiej położona jest jednowarstwowa epiderma, następnie mięśnie okrężne (mniej) i podłużne (więcej). Jelito po stronie grzbietowej ma zgrubienie – Tyflosolis. Jelito od zewnątrz pokryte jest komórkami chloragogenowymi – pełnią funkcje gromadzenia zbędnych metabolitów, które usuwane są potem przez metanefridia. ● Występują naczynia krwionośne grzbietowe i brzuszne. Po stronie grzbietowej występuje łańcuszek nerwowy. ● Układ obojnaczy: ■ 2 pary zbiorniczków nasiennych w 9 i 10 metamerze. Tam zbiera się sperma partnera ■ 3 pary pęcherzyków nasiennych, tam gromadzi się sperma produkowana w jądrach ■ 2 pary jąder w 10 i 11 segmencie, od jąder odchodzą 2 nasieniowody które kończą się otworami płciowymi w 15 metamerze ■ 1 para jajników w 13 metamerze, jajowody uwalniają się otworem płciowym w 14 metamerze Zapłodnienie krzyżowe, wymiana spermy, osobniki oddalają się od siebie i zapłodnienie zachodzi znacznie później. Każdy z osobników wykształca sobie śluzowatą mufkę(pierścień wokół ciała) do której składa jaja . Mufka przesuwa się w kierunku głowy i kiedy dojdzie do metameru 9 i 10 plemniki wnikają i zapładniają komórki. Mufka przechodzi przez głowę i zostaję uwolniona typ ANNELIDA gromada SKĄPOSZCZETY LUMBRICUS TERESTRRIS dżdżocha typ ANNELIDA gromada SKĄPOSZCZETY TUBIFEX TUBIFEX gromada PIJAWKi Hirudinoidea: ● stała liczba metamerów (34), później dochodzi do wtórnej metameryzacji ● brak jakichkolwiek wyrostków ● 2 przyssawki: przednia i tylna. Obydwie po stronie brzusznej ● jelito posiada liczne uchyłki w których magazynowana jest krew ● otwór odbytowy po stronie grzbietowej ● występuje tendencja do zanikania przegród pomiędzy segmentami pijawka lekarska – w śliniankach produkuje hirudynę która obniża ciśnienie i zapobiega krzepnięciu krwi. typ: ANNELIDA gromada: HIRUDINOIDEA PIJAWKA PSEUDOCOELOMATA wtórojamowce pozorne Jama ciała zwana pseudocelem wypełniona jest płynem który pełni funkcje hydroszkieletu. Pseudocel w przeciwieństwie do celomy nie ma własnych ścian. typ KOLCOGŁOWY Acanthocephala (Wykład) ● pasożyty. Larwy żyją w jelitach bezkręgowców, formy dorosłe w jelitach kręgowców ● długość od kilku mm do 50 cm ● robakowato wydłużone ciało ● ryjek – narząd czepny, ma liczne kolce, może być wciągany do pochewki ● szyjka – nieuzbrojona ● tułów – najdłuższy odcinek, posiada liczne kolce' ● ciało pokryte oskórkiem wytwarzającym kolce. wór powłokowy zbudowany jest z syncycjalnego kilkuwarstwowego naskórka oraz z warstwy mięśni. W naskórku występują liczne kanały i zatoki wzdłuż ciała. Ich funkcja to rozprowadzanie składników odżywczych po całym ciele ● jama ciała to pseudocel, wypełniona jest płynem o dużym ciśnieniu. W tułowiu pseudocel przegrodzony jest więzadłem. Wewnątrz tej struktury znajduje się jamka w które produkowane są komórki rozrodcze ● układ nerwowy zbudowany jest ze zwoju leżącego w pochewce ryjka. Od tego zwoju odchodzą odgałęzienia do ryjka i tułowia ● chemoreceptory – występują na ryjku, są przystosowaniem do pasożytniczego trybu życia ● brak układu krążenia, oddechowego i pokarmowego ● układ wydalniczy protonefridialny u niektórych gatunków ● u form rozdzielnopłciowych samce mniejsze od samic ● komórki jajowe przez otwór w więzadle wydostają się do pseudocelu gdzie zachodzi zapłodnienie. Zapłodnione komórki jajowe zmieniają kształt z okrągłych na eliptyczne. Dzwon maciczny – odpowiada za segregacje komórek rozrodczych. Niezapłodnione trafiają do pseudocelu a zapłodnione o wrzecionowatym kształcie dostają się do macicy Bruzdkowanie całkowite, spiralne, zdeterminowane typ BRZUCHORZĘSKI Gastrotricha (wykład) ● żyją w wodach słodkich, są mikroskopijnych rozmiarów, planktoniczny tryb życia ● ciało cylindryczne, występuje głowa i tułów ● na głowie rzęski zebrane w pąki ● ciało pokryte oskórkiem uzbrojonym w kolce ● na końcu tułowia znajdują się wyrostki mogące przyczepiać organizm do podłoża. Czasem pojedynczy ogonek. ● W naskórku po brzusznej stronie ciała występują rzęski ● mięśnie podłużne i okrężne nie są zrośnięte z naskórkiem ● w odcinku głowowym parzyste zwoje połączone komisurą. Od zwojów do tyłu ciała odchodzą 2 pnie nerwowe ● narządy zmysłów: ■ na głowie – liczne chemoreceptory, fotoreceptory, rzęski ■ na tułowiu – wyrostki czuciowe ● układ wydalniczy protonefridialny ● brak układu krążenia oddechowego ● w większości obojnaki, brak stadium larwalnego ● bruzdkowanie całkowite, promieniste typ SIKWIAKI Sipnuculida (wykład) ● występują w morzach o dużym zasoleniu, zagrzebane w mule lub piasku ● długość od 5-25 cm ● ryjek – służy do zdobywania pokarmu. U części ryjek może być dużo dłuższy niż tułów, czasem może być wciągany do tułowia. Pokryty jest kolcami pochodzenia oskórkowego. Na szczycie otwór gębowy otoczony czułkami. Na wewnętrznej powierzchni czułków znajdują się rowki, które ułatwiają przesuwanie pokarmu. ● Tułów o kształcie workowatym, pokryty urzeźbionym naskórkiem. Otwór odbytowy po grzbietowej stronie bliżej przodu ciała. ● Oskórek, jednowarstwowy naskórek w których występują liczne gruczoły, 3 warstwy mięśnie, nabłonek perytonealny ● układ nerwowy: zwoje mózgowe połączone z obrączką okołoprzełykową od której odchodzi pojedynczy pień nerwowy. Na pniu brak zwojów nerwowych Narządy zmysłów: na ryjku odbierają bodźce chemiczne, dotykowe. Mogą występować oczka. ● Jama ciała – celoma. Płyn celomatyczny pełni funkcje przewodu pokarmowego. W płynie celomatycznym występują komórki chloragogenowe które wychwytują i magazynują zbędne metabolity. Występują tez dyski których funkcją jest zasklepianie ran przewodu pokarmowego ● układ pokarmowy: sikwiaki są mułożercami, odżywiają się organizmami występującymi w mule. Ziarenka piasku ranią układ pokarmowy. ● Oddychanie zachodzi całą powierzchnią ciała, szczególnie przez czułki ● układ wydalniczy: para metanefridów które współpracują z komórkami chloragogenowymi i urnami ● rozmnażanie: zwykle płciowe. Brak gametoduktów, gamety wydostają się na zewnątrz poprzez metanefridia. W rozwoju występuje planktonowa larwa trochofora. Drugie stadium larwalne – pelagosfera typ SZCZETNICE (wykład) ● zagrzebane w mule lub piasku, od 3cm do 2m ● zwykle jaskrawo zabarwione ● ryjek bardzo długi, odpowiada prostomium pierścienic. Przednia część ryjka jest rozwidlona, tworzy 2 płaty. Ryjek może się zwijać i tworzyć rynienkę. Wewnątrz rynienki znajdują się rzęski które przesuwają pokarm. Ryjek może się ekstremalnie rozciągać, u jednego gatunku z 8 cm do 2m. Nie jest wciągany do tułowia. Jego funkcja to zdobywanie pokarmu. U nasady ryjka po brzusznej stronie występuje otwór gębowy oraz 2 skupienia szczecin ● tułów workowaty pokryty brodawkami. Otwór odbytowy z tyłu ciała ● cienki oskórek, naskórek jednowarstwowy, tkanka łączna, 3 warstwy mięśni, nabłonek perytonealny ● jama ciała – celoma, występuje tylko w tułowiu ● układ nerwowy: nie jest zbudowany ze zwojów. W ryjku występuje obrączka okołoprzełykowa od której w kierunku tułowia odchodzi pień nerwowy Narządy zmysłów głównie w okolicy ryjka, chemiczne i dotykowe ● układ pokarmowy kompletny, drożny. Jelito tyle ulega rozszerzeniu które nazywamy kloaką ● układ krwionośny zamknięty ● układ wydalniczy metanefridialny ● formy rozdzielnopłciowe o skrajnym dymorfizmie płciowym. U niektórych osobniki męskie to tylko jądra ● gamety wydostają się przez lejki metanefridiów, bruzdkowanie spiralne. W rozwoju występuje planktonowa larwa trochofora. U szczetnic występuje epigenetyczna determinacja płci. Larwy przekształcają się w samice. Jeżeli larwa po jakimś czasie trafi na ryjek młodej samicy to przekształca w się samca. Pod wpływem feromonów samicy zanika ryjek, otwór odbytowy i gębowy, naskórek. Rozwijają się jądra. Samiec trafia do worków analnych samicy gdzie pozostaje do końca życia. W jednej samicy może żyć do 200 samców. Samce odżywiają się za pomocą osmozy typ VESTIMENTIFERA niedrożnorurkowce i POGONOPHORA drożnorurkowce (wykład) ● prowadzą osiadły tryb życia na dnie rowów oceanicznych ● posiadają szkielet zewnętrzny w postaci domków w kształcie rurek ● zwykle występują masowo Vestimentifera Pogonoohora Żyją w pobliżu ujść gorących źródeł bogatych w związki siarki Żyją w zimniejszych wodach, są najdłużej żyjącymi osobnikami (250 000 lat) ● Ciało wydłużone, dwubocznie symetryczne, nitkowate ● długość od 5 cm do 3 m ● ciało zbudowane z: Vestimentifera ● ● ● ● ● Prosoma – krótki płat z którego wyrastają czułki (do 2000) które tworzą zwarty cylinder. Na czułkach znajdują się liczne drobne wyrostki tzw piórka Mezosoma – krótki odcinek o kształcie walcowatym, po bokach posiada rowki (fałdy) - Vestimenta Metasoma – najdłuższy odcinek. Po grzbietowej stronie występuje bruzda a w niej gruczoły które produkują domek. W metasomie wyróżniamy część przednią i tylną. Oddzielone są od siebie zgrubieniami w kształcie pierścieni. Ich funkcją jest zakotwiczanie ciała w domku w razie nagłych skurczów ciała. Opistosoma – jest segmentowana (od 2 do 35). Przyczepia ciało do domku. Pogonoohora ● ● ● ● ● Prosoma – mniej czułek Mezosoma Metasoma Opistosoma Obturakulum – fałd w kształcie cylindra który łączy podstawę czułków Na zewnątrz wytwarzają domki z chityny i skleroprotein Vestimentifera Pogonoohora Domki zamknięte u dołu (niedrożnorurkowce) Domki otwarte na obu końcach (drożnorurkowce) Naskórek jednowarstwowy, pod naskórkiem mięśnie okrężne i podłużne tworzące wór powłokowo-mięśniowy ● jama ciała to celoma poprzedzielana przegrodami na 3 części ■ proceloma – w prosomie ■ mezoceloma – w mezosomie ■ metaceloma – w metasomie ■ 2 worki celomatyczne w każdym segmencie opistosomy ■ brak celomy w obturakulum Proceloma i metaceloma kontaktują się ze środowiskiem zewnętrznym za pomocą celomoduktów. Celoma wyścielona jest nabłonkiem perytonealnym tylko w stadium larwalnym, u dorosłych wyścielona jest tkanką gąbczastą. Występuje w niej płyn celomatyczny w którym rozpuszczona jest hemolimfa w bardzo dużym stężeniu. ● Układ nerwowy zlokalizowany pod naskórkiem. W prosomie występuje zwój mózgowy od którego odchodzi obrączka (nieokołoprzełykowa). Brak narządów zmysłów, jedynie czułki odbierają bodźce dotykowe. ● Brak układu pokarmowego. Brak otworu odbytowego i gębowego. Odżywiają się na drodze pinocytozy substancjami organicznymi pobieranymi z wodą. Proces ten zachodzi głównie w piórkach znajdujących się na czułkach. Vestimentifera ● ● ● Pogonoohora Larwy mają zawiązek układu pokarmowego który ulega degeneracji w metasomie znajduje się tkanka trofosomalna w której żyją endosymbiotyczne bakterie – chemoautotrofy które przyswajają związki siarki i przetwarzają je w substancje organiczne olbrzymie zdolności regeneracyjne ● Brak układu oddechowego, oddychają całą powierzchnią ciała, głównie przez czułki ● układ krążenia zamknięty. 2 naczynia: grzbietowe i brzuszne, połączone z tyłu ciała licznymi naczyniami włosowatymi. Hemoglobina rozpuszczona jest w osoczu, oraz znajduje się w ciałkach krwi. Wysokie stężenie hemoglobiny jest zabezpieczeniem przed wahaniami ilości tlenu w środowisku. ● Rozdzielnopłciowe, gonady znajdują się w metasomie, brak gonoduktów, gamety wydostają się do celomy poprzez pęknięcia ściany gonady. Do środowiska wydostają się poprzez celomodukty ● u zarodka celoma powstaje w wyniku enterocelii. W rozwoju występują wolnożyjące larwy które opadają na dno i zaczynają budować domki typ WROTKI Rotatoria ● ok. 3 mm długości ● formy osiadłe i wolnożyjące ● odporne na zmiany środowiska – wysokie i niskie temperatury, wysychanie itp. Mogą encystować (otaczają się cystą). Mają zdolność do anabiozy (zwolnienia metabolizmu) ● kształt walcowaty, cylindryczny ● spłaszczone grzbietobrzusznie ● 3 odcinki: głowowy, tułowiowy, nożny ● aparat rzęskowy (wrotny): ■ u prymitywnych 2 wieńce rzęsek otaczają jeden otwór gębowy, drugi zlokalizowany jest na szczycie głowy ■ w czasie ewolucji wrotków nastąpił zanik wieńca wokół otworu gębowego, a szczytowy rozdzielił się 2 wieńce: ■ przedni(narząd ruchu) – trochus ■ tylny(naganianie pokarmu do gardzieli) - cingulum Rzęski poruszają się w przeciwnych kierunkach ruchem zsynchronizowanym. U niektórych wrotków doszło do rozdzielenia przedniego wieńca na 2 części U samców aparat wrotny jest wykształcony słabiej niż u samic. ● Tastry – wyrostki na tułowiu u form planktonowych, 2 po bokach 1 po stronie grzbietowej, mogą występować na nich szczecinki, służą do skakania ● noga – długa i wąska. U form planktonowych noga zredukowana lub brak. Na jej końcu 1- 4 wyrostki do których uchodzi wydzielina która przyczepia wrotka do podłoża ● form osiadłe mogą tworzyć loriki ● naskórek jednowarstwowy z kutykulą, u form młodych budowy komórkowej, u dorosłych syncycjalny. Pomiędzy komórkami naskórka występują gruczoły śluzowe, które tworzą aparat retrocerebralny położony po stronie grzbietowej ● mięśnie podłużne, pod nimi okrężne, zrośnięte ze sobą. Odrębne grupy mięśni służą do wciągania głowy i nogi do wnętrza ● jamą ciała jest pseudocel czyli blastocel wypełniony płynem który tworzy hydroszkielet. ● Układ nerwowy: 3 zwoje centralnego układu nerwowego (głowowy, nożny i aparatu wrotnego) Od zwoju głowowego odchodzą krótkie nerwy do unerwionej gardzieli i narządów zmysłów ● oczy proste, fotoreceptory w postaci plamek pigmentu. Szczecinki jako zmysł dotyku. Aparat retrocerebralny posiada chemoreceptor ● jelito złożone z 3 odcinków: ■ jelito przednie(otwór gębowy, gardziel, przełyk) – ektodermalne ■ jelito średnie(żołądek) – endodermalne ■ jelito tylne – ektodermalne Silnie umięśniona gardziel(mastaks) wyścielona kutikulą. W gardzieli znajduje się aparat szczękowy który jest połączony z mięśniami, służy do rozdrabniania pokarmu. Do gardzieli uchodzą ślinianki które produkują enzymy trawienne i śluz. Za gardzielą występuje krótki orzęsiony przełyk do którego uchodzą gruczoły trzustkowe(enzymy trawienne). Dalej jest orzęsione jelito środkowe zwane żołądkiem,w którym zachodzi trawienie zewnątrzkomórkowe. Jelito tylne kończy się kloaką ● układ wydalniczy protonefridialny. Jego kanaliki uchodzą do pęcherza moczowego, a następnie do kloaki. U osobników męskich często brak układu wydalniczego ● brak układu oddechowego i krążenia. Oddychają całą powierzchnią ciała. ● rozmnażanie tylko płciowe, często partenogenetyczne. U większości występuje silny dymorfizm płciowy, w skrajnych przypadkach osobnik męski to jądro otoczone naskórkiem. U niektórych gatunków brak samców. Męski układ: jądra + nasieniowody uchodzące na zewnątrz. Produkują 2 typy plemników ■ ruchliwe plemniki funkcjonalne ■ niefunkcjonalne plemniki sztywne – służą do przebijania ściany jajnika Żeński układ: parzyste jajniki, jajowód uchodzący do kloaki. Niektóre gatunki są żyworodne – zarodki rozwijają się w macicy która jest rozszerzeniem jajowodu. Bruzdkowanie całkowite spiralne. Brak stadiów larwalnych. U gatunków rozdzielnopłciowych występuje przemiana pokoleń – heterogonia. ● Eutelia – stała liczba komórek. Brak zdolności regeneracyjnych. Typ NICIENIE Nematoda ● ciało nitkowato wydłużone, na przekroju okrągłe, niesegmentowane, zwężone na końcach ● otwór gębowy znajduje się z przodu ciała, otoczony płatami zwanymi wargami. Na nich występują brodawki zmysłowe oraz wytwory oskórka (ząbki, szczeciny) ● po stronie brzusznej występuje otwór wydalniczy, odbytowy i płciowy ● eutelia, liczba komórek ciała <500 niezależnie od wielkości gatunki ● całkowity brak wici i rzęsek, nawet u plemników ● ciało pokryte kilkuwarstwową kutikulą (u pasożytów gruba, u form wolnożyjących cienka), okresowo ja zrzucają – ulegają linieniu ● hypoderma – występuje pod kutikulą, może mieć budowę komórkową lub syncycjalną. Występują w niej 4 zgrubienia(lub osiem): ■ 1 po stronie brzusznej tu przebiegają pnie nerwowe ■ 1 po stronie grzbietowej ■ 2 zgrubienia boczne – tam przebiegają kanały układu wydalniczego W przypadku naskórka syncycjalnego jądra komórkowe znajdują się w zgrubieniach. W naskórku liczne gruczoły śluzowe, jadowe oraz adhezyjne. ● Pod naskórkiem mięśnie podłużne zrośnięte z nim. W komórce mięśniowej część kurczliwa przyczepiona jest do naskórka, a długa wypustka skierowana w stronę pseudocelu. Wypustki te łączą się z pniami mózgowymi biegnącymi w zgrubieniach naskórka. W związku z tym komórki nerwowe mają charakter neuromototryczny. Poza mięśniami wora powłokowego występują pojedyncze mięśnie przebiegające grzbietobrzusznie w pseudocelu. ● Jama ciała to pseudocel wypełniony płynem pod dużym ciśnieniem – szkielet hydrostatyczny. W płynie zwykle brak komórek, rozpuszczona jest w nim hemoglobina oraz substancje toksyczne ● układ nerwowy: 2 lub więcej par zwojów połączonych obrączką okołoprzełykową. Pierwsza para zwojów położona grzbietobocznie zwana mózgiem, druga para położona po brzusznej stronie ciała. Od zwojów do przodu ciała odchodzą krótkie nerwy unerwiające narządy zmysłów. Do tyłu odchodzą pnie nerwowe (zwykle 8 ) w zgrubieniach naskórka. ● Układ pokarmowy: kompletny, drożny. Jelito przednie i tylne wyścielone oskórkiem, ulega linieniu. W jelicie środkowym występują mikrokosmki. W nich zachodzi trawienie wewnątrzkomórkowe. U samców jelito tylne to kloaka. ● układ wydalniczy ■ u Adenophorea zbudowany z 1 lub 2 komórek otwierających się otworkiem wydalniczym ■ u Secernentea układ wydalniczy w kształcie litery H, zbudowany z 3 komórek. 2 kanały boczne biegnące w zgrubieniach naskórka oraz łączący je kanał poprzeczny ● brak układu oddechowego i krążenia. Oddychają cała powierzchnią ciała. ● w większości rozdzielnopłciowe. Wyraźny dymorfizm u glist(samice większe, samce mniejsze i mają zawinięty koniec) ● układ rozrodczy: ■ męski: nieparzyste bardzo długie jądro, nasieniowód, kanał wytryskowy otwierający się do kloaki. Narządem kopulacyjnym są 2 wyrostki (spikule) tkwiące w ścianie kloaki. Cały układ rozrodczy męski to bardzo długi kanalik o zróżnicowanej średnicy ■ żeński. 2 bardzo długie jajniki, 2 jajowody, 2 macice które uchodzą do nieparzystej pochwy. Zapłodnienie zachodzi w macicy, większość to formy jajorodne. U pasożytów powstają miliony jaj. Bruzdkowanie całkowite nierównomierne ściśle zdeterminowane. Rozwój prosty, larwa jeśli występuje podobna jest do formy dorosłej. gromada ADENOPHOREA: ● brak fasmidi – narządów zmysłu reagujących na bodźce chemiczne ● układ wydalniczy w postaci gruczołów renalnych ● zjawisko hologonii – komórki płciowe powstają na całej długości gonady włosogłówka ludzka – pasożyt jelita u naczelnych, może prowadzić do zapalenia jelita ślepego włosień kręty – powoduje włośnicę. Zarażenie następuje poprzez zjedzenie niedogotowanego mięsa wieprzowego z trychinami. W jelicie następuje kopulacja, samce giną. Samice są żyworodne, rodzą młode larwy które dostają się do układu krwionośnego i mięśni szkieletowych. gromada SECERNENTEA: ● obecne fasmidia ● telogonia – komórki rozrodcze powstają tylko w pewnej części gonady ● głównie pasożyty węgorek jelitowy – może powodować biegunki oraz zaburzenia w układzie nerwowym tęgoryjec dwunastnicy – krwotoki, silna anemia Cykl rozwojowy tęgoryjca: ● ● ● ● ● Jaja opuszczają organizm człowieka z kałem. Są tak małe, że mogą być wdychane przez gospodarza razem z kurzem. Z jaj w ciepłej, wilgotnej glebie wylegają się larwy. Larwy przyczepiają się do skóry i przechodzą do krwi. Z krwią lub limfą larwy wędrują do płuc, po czym wspinają się drogami oddechowymi do przewodu pokarmowego. Tu osiągają dojrzałość W jelicie cienkim larwy przyczepiają się do błon śluzowych za pomocą zębów przypominających hak, głównie w jelicie czczym, gdzie przechodzą rozmnażanie płciowe. glista ludzka – atakuje dzieci do 10 lat, powoduje glistnice Cykl rozwojowy Zapłodnione jaja wraz z kałem wydostają się na zewnątrz. W środowisku zewnętrznym w jajach rozwijają się larwy glisty. Gdy jaja dostana się do przewodu pokarmowego żywiciela zostają nadtrawione, wówczas larwy czynnie opuszczają otoczki jajowe, przebijają ścianę jelita i wnikają do naczyń krwionośnych oraz limfatycznych. Z krwią dostają się poprzez wątrobę i serce do płuc. Przebijają śródbłonek naczyń i nabłonek pęcherzyka płucnego, przechodzą do światła pęcherzyków, oskrzelików i oskrzeli. Ruchy migawkowe nabłonka i odruchy kaszlu transportują larwy do gardła. Zostają połknięte, dzięki czemu pasożyt ponownie trafia do jelita cienkiego, gdzie dojrzewa i wzrasta. Glista żyje około 1 roku. W trakcie wędrówki larwy linieją dwukrotnie. Dojrzewają w ciągu 3 miesięcy. Dojrzałe osobniki mają zdolność wpełzania do przewodu trzustkowego, dróg żółciowych i wyrostka robaczkowego. owsik ludzki – pasożytuje w jelicie cienkim i grubym filaria bankrofta – powoduje słoniowaciznę, pasożytuje w układzie limfatycznym Typ NITNIKOWCE Nematomorpha ● kształt nitki od 10cm do 1m, średnica 1mm ● osobniki dorosłe wolnożyjące, larwy są pasożytami stawonogów ● kutykula, hypoderma o budowie komórkowej, mięśnie ● brak układu wydalniczego i zgrubień bocznych ● u części tylko zgrubienia brzuszne, u innych brzuszne i grzbietowe ● wnętrze wypełnia parenchyma w której występują puste przestrzenie które tworzą pseudocel ● osobniki dorosłe nie pobierają pokarmu z zewnątrz, jelito nie funkcjonuje, jest zredukowane. Odżywiają się materiałem zgromadzonym przez formy larwalne ● brak układu oddechowego i krążenia ● rozdzielnopłciowe. Układ rozrodczy zbudowany tak samo jak u nicieni. Podczas kopulacji samiec składa spermę w sąsiedztwie kloaki samicy, która zostaje zmagazynowana w zbiorniczkach nasiennych. Kiedy komórka jajowa zmierza do kloaki przechodzi obok tych zbiorniczków i dochodzi do zapłodnienia. Powstaje larwa która jest zjadana przez żywiciela lub wnika do niego aktywnie. Larwa rośnie żywiąc się ciałem żywiciela i linieje. Forma młodociana opuszcza żywiciela, przechodzi do wody gdzie dojrzewa i składa jaja. Układ pokarmowy występuje tylko u larw i form młodocianych, potem ulega redukcji typ RYJKOGŁOWY Kinorhyncha (wykład) ● organizmy morskie, zagrzebane w mule lub piasku ● ciało wydłużone, zbudowane z ryjka, głowy, szyi i tułowia. Ryjek i głowa mogą być wciągane do tułowia ● ciało pokrywa oskórek podzielony na pierścienie – zonity ● na szczycie ryjka występuje otwór gębowy, który otoczony jest oskórkowymi sztyletami ● na głowie występują wyrostki naskórka – skalidy ● szyja pokryta płytkami z oskórka, po wciągnięciu ryjka przykrywają przód ciała ● jama ciała to pseudocel ● układ wydalniczy protonefridialny ● formy rozdzielnopłciowe, dymorfizm słabo zaznaczony typ KOLCZUGOWCE Loricifera (wykład) ● morskie, mikroskopijne rozmiary ● ciało w kształcie butelki (głowa, szyja, tułów oraz odwłok) ● głowa i szyja może schować się do tułowia ● na szczycie głowy występuje stożek z otworem gębowym ● na głowie i szyi skalidy – wyrostki naskórka pokryte oskórkiem ● głowa oddzielona od szyi wyraźnym przewężeniem ● na tułowiu oskórek grubszy – domek zwany loriką ● jednowarstwowy naskórek, pod nim mięśnie, brak wora powłokowego ● jama ciała – pseudocelem ● układ pokarmowy kompletny, drożny ● brak układu oddechowego i krwionośnego typ PRIAPULIDA Niezmogowce (wykład) ● zagłębione w mule lub piasku ● ciało w kształcie walca ● ryjek – 1/3 długości ciała, grubszy od tułowia. Na szczycie ryjka otwór na którym występują kolce – skalidy. Są też brodawki czuciowe ● Tułów workowaty, pokryty oskórkiem, na zewnątrz występują pierścienie. Na końcu tułowia otwór odbytowy. ● Wór powłokowy – jednowarstwowy naskórek, 2 warstwy mięśni ● jama ciała – pseudocel, szkielet hydrostatyczny ● układ nerwowy: zlokalizowany pod naskórkiem, zbudowany z obrączki około przełykowej oraz pni brzusznych. Brak zwojów ● układ pokarmowy kompletny drożny. Jelito przednie i tylne wyścielone oskórkiem ● brak układu oddechowego, czasem występują wyrostki ogonowe które działają jak skrzela zewnętrzne ● brak układu krążenia ● układ wydalniczy protonefridialny ● formy rozdzielnopłciowe ● bruzdkowanie całkowite Lophophorata – czułkowce (wykład) ● ciało dwubocznie symetryczne, zbudowane z prosomy, mezosomy i metasomy. W każdym odcinku występuje celoma ● odcinek głowowy słabo wykształcony ● lofofor – wytwór mezosomy, fałd ściany ciała otaczający otwór gębowy, na którym znajdują się orzęsione czułki. Służy do naganiania pokarmu. ● Układ pokarmowy w kształcie litery U ● szkielet zewnętrzny w kształcie rurki ● układ wydalniczy metanefridialny ● należą tutaj typy: ■ Phoronida ■ Bryozoa ■ Brachiopoda typ PHORONIDA (wykład) ● przyczepiają się do dna morskiego lub skał ● 5-25cm ● ciało w kształcie cylindra, tkwi w domku o kształcie rurki ● prosoma – zwana epistomem, obejmuje rejon przedgębowy, jest w postaci płata przykrywającego od góry otwór gębowy ● mezosoma – lofofor ma kształt kryzy, i znajdują się na nim 2 rzędy orzęsionych czułków ● metasoma – najdłuższy odcinek ciała, odpowiednik tułowia ● cienki oskórek ● wór powłokowo-mięśniowy zbudowany z jednowarstwowego naskórka, mięśni i nabłonka perytonealnego W naskórku występują liczne gruczoły produkujące domek ● jama ciała to celoma, ma 3 odcinki ● układ nerwowy zbudowany z pierścienia leżącego u podstawy lofoforu, od niego odchodzą krótkie nerwy do lofoforu oraz 2 pnie nerwowe do tyłu ciała. Brak narządów zmysłów w naskórku pojedyncze komórki zmysłowe ● układ pokarmowy w kształcie litery U. Otwory gębowy i odbytowy położone blisko siebie. Mięśniówka słabo wykształcona, pokarm przesuwają rzęski ● oddychają całą powierzchnią ciała, głównie przez orzęsione czułki ● występuje para metanefridiów ● w większości obojnaki, bruzdkowanie całkowite promieniste ● aktinotrocha – larwa typ BRYOZOA (wykład) ● tworzą kolonie, tzw. zoaria, które pokrojem przypominają mszaki. W pojedynczej koloni jest kilka milionów osobników, tzw. zooidów ● mogą być przyrośnięte do podłoża lub mogą pełzać ● zooid zbudowany jest z właściwego osobnika zwanego polipem, oraz otaczającego go cylindrycznego naskórka zwanego zoecjum (pełni funkcje szkieletu zewnętrznego). U góry zoecjum występuje otwór. ● W koloniach występuje polimorfizm osobników: ■ antozoidy – typowo wykształcone, uczestniczą w odżywianiu ■ heterozoidy – osobniki przekształcone, mają różne funkcje ● kenozoidy – przyczepiają kolonie do podłoża ● awikularie – wyłapują pokarm ● wibrakularie (?) - oczyszczają kolonie ● gonozoidy – tam rozwijają się jaja ● występuje typowy wór powłokowo-mięśniowy. W naskórku występują liczne gruczoły: zoecja. ● Brak układu oddechowego, wydalniczego i krążenia ● formy obojnacze mogą się rozmnażać bezpłciowo przez pączkowanie(pączki przetrwalne). Bruzdkowanie całkowite typ BRACHIOPODA ramienionogi (wykład) ● występują w morzach. Osiadły tryb życia, są przyczepione do dna, skał itp. ● nigdy nie tworzą koloni ● ciało pokryte dwuklapową muszlą która przypomina muszlę u małży. Muszla górna przykrywa grzbietową stronę ciała, dolna brzuszną. U małży muszla przykrywa boczne części ciała, więc jest to podobieństwo pozorne. Muszla zbudowana z 2 warstw substancji organicznych nasyconych węglanami i fosforanami ● lofofor – 2 długie ramiona, zwykle zwinięte, zajmują większą część powierzchni muszli. Ramiona mogą być wysunięte w celu zdobywania pokarmu. ● Orzęsiony naskórek, tkanka łączna, jedna warstwa mięśni, nabłonek perytonealny ● otwarty układ krążenia – serce, brak wykształconych naczyń krwionośnych, krew płynie w szczelinach nabłonka perytonealnego ● brak układu oddechowego ● bruzdkowanie całkowite promieniste typ STAWONOGI Arthropoda ● Coelomata Triblastica Protostomia. Grupa monofiletyczna. ● ciało dwubocznie symetryczne, segmentacja heteronomiczna ● segmenty można podzielić na 3 grupy – tagmy: ■ głowa – cephalon (otwór gębowy, narządy gębowe, narządy zmysłów) ■ tułów – thorax (3 segmenty, znaczenie lokomotoryczne, na każdym segmencie para odnóży krocznych. U stawonogów które nie posiadają odwłoka w tułowiu znajdują się narządy wewnętrzne.) ■ tułów – abdomen (zbudowany z różnej liczby segmentów) Pierwszy segment to akron, ostatni - telson ● u niektórych stawonogów głowa zrasta się z tułowiem albo z niektórymi segmentami tułowia i powstaje głowotułów (cephalothorax) ● wytwarzają szkielet zewnętrzny zbudowany z płytek. Na każdy segment przypadają 4 płytki ■ tergit – płytka grzbietowa ■ sternit – płytka brzuszna ■ pleuryty – płytki boczne W miejscu połączenia płytek występuje cieńsza kutikula, która nie krępuje ruchów. Kutikule można podzielić na 2 warstwy: ■ epikutikula – warstwa zewnętrzna, cienka ■ prokutikula – warstwa wewnętrzna, gruba. Stanowi miejsce przyczepu mięśni . Do wnętrza ciała kutikula tworzy wyrostki zwane apodemami – są to miejsca przyczepu mięśni, podtrzymują także narządy wewnętrzne. Kutikula tworzy barierę przed uszkodzeniami mechanicznymi, chemicznymi, wysychaniem, bateriami. Stawonogi co jakiś czas odrzucają szkielet zewnętrzny by mogły urosnąć. Po procesie linienia pozostaje wylinka. ● posiadają odnóża które są połączone z ciałem stawowato (ruchomo). Każde z odnóży zbudowane jest z odcinków pomiędzy którymi też występują stawy.. Odnóża mogą występować w każdej tagmie. Jeśli występują na głowie to pełnią funkcje zmysłowe albo narządów gębowych. Na tułowiu pełnią funkcje lokomocyjne. Odnóża odwłokowe pełnia funkcje lokomocyjne, oddechowe (skrzela) lub kopulacyjne ● na zewnątrz kutikula wytwarzana przez jednowarstwowy naskórek, tworzy szkielet zewnętrzny. ● Miksoceloma – jama ciała którą stanowi połączenie blastocelu z celomą. W każdym segmencie powstają 2 woreczki celomatyczne które otwierają się i łączą z blastocelem. Wypełniona jest hemolimfą. Miksoceloma z hemolimfą nazywana jest hemocelomą. ● Układ pokarmowy złożony z 3 części: ■ jelito przednie(stomodeum) – ektodermalne ■ jelito średnie(mezenteron) – endodermalne ■ jelito tylne(proktodeum) – ektodermalne Jelito przednie i tylne wyścielone jest kutikulą ● układ nerwowy: typu drabinkowego, właściwa drabinka występuje tylko w czasie rozwoju zarodkowego i u form niższych. Po stronie grzbietowej znajduje się mózg z ośrodkami kojarzenia. Mózg może być zbudowany z 2 lub 3 płatów. Po stronie brzusznej parzysty zwój podprzełykowy który łączy się z mózgiem obrączką okołoprzełykową. W każdym segmencie 2 zwoje połączone komisurą. Oprócz CUN występuje też układ sympatyczny (wegetatywny) który unerwia narządy wewnętrzne ● narządy zmysłów są liczne i dobrze wykształcone. Oczy proste (ocelle) informują o kierunku padania światła i jego natężeniu. Oczy złożone zbudowane są z kilku do kilku tysięcy podjednostek tzw. omatidiów. Omatidia mają kształt wydłużonych stożków, izolowane są od siebie pigmentem dzięki czemu osobnik odbiera obraz w postaci punktów U skorupiaków występują statocysty które mają postać otwartych lub zamkniętych pęcherzyków Narządy strunowe (chondotonalne) - informują o napięciu mięśni, u owadów pełnia rolę słuchu Narządy smaku na odnóżach i wkoło otworu gębowego Włoski i szczecinki na całym ciele – narządy dotykowe ● układ oddechowy różnie zbudowany, u wodnych skrzela, u larw wodnych skrzelotchawki. Gatunki lądowe oddychają za pomocą tchawek. Pajęczaki za pomocą worków płucnych. U bardzo drobnych skorupiaków występuje oddychanie całą powierzchnią ciała. płuca blaszkowate (dawniej płucotchawki) - są to wpuklenia w kształcie komór do których prowadzą otwory zwane przetchlinkami. Wewnątrz komór znajdują się liczne fałdki czyli blaszki, wewnątrz których krąży krew. Wymiana gazowa zachodzi przez dyfuzje. Tchawki – są to bardzo głębokie wpuklenia ściany ciała do których prowadzą otwory zwane przetchlinkami. Tchawki tworzą system rurek oplatających narządy wewnętrzne, rurki te wyścielone są kutikulą. Na końcu rurek występują komórki gwieździste czyli tracheoblasty. Od nich odchodzą krótkie odgałęzienia – tracheole. Wypełnione są one płynem i docierają do wszystkich narządów wewnętrznych. Właściwa wymiana gazowa zachodzi w tracheolach i tracheoblastach. Skrzelotchawki – to cienkościenne wyrostki z siecią tchawek. Występują u larw owadów wodnych. ● Układ krążenia otwarty w którym krąży hemolimfa: występuje serce po stronie grzbietowej w którym są ostia Są to otworki przez które hemolimfa dostaje się do serca i pompowana jest do aorty, a następnie wylewa się do hemocelu. Ostia posiadają zastawki. ● Układ wydalniczy: zmodyfikowane metanefridia lub cewki Malpighiego. Są to rurkowate uwypuklenia części jelita środkowego lub tylnego. Produkty metabolizmu z jelita przenikają do cewek a następnie są wydalane ● rozmnażanie płciowe, większość rozdzielnopłciowych, wyjątek Wąsonogi. Czasem partenogenetyczne, bardzo rzadko hermafrodytyzm. Występuje silny dymorfizm płciowy. W odwłoku występuje para gonad oraz gonoduktów. Jajniki mogą mieć różne kształty. Komórki jajowe są polilecytalne. U form lądowych w czasie rozwoju zarodkowego występują błony płodowe. ● barwa ciała może pochodzić od kutikuli, pigmentu w komórkach w hypodermie, ciała tłuszczowego lub hemolimfy. Mogą także występować barwy interferencyjne które są spowodowane odpowiednim urzeźbieniem kutykuli ● mięśnie poprzecznie prążkowane, zorganizowane w zespoły o znaczeniu funkcjonalnym. Brak wora powłokowego. podtyp TRYLOBITY Trilobitomorpha: ● żyły w płytkich morzach od kambru do syluru, do 70 cm ● ciało segmentowane, na każdym segmencie oprócz pierwszego i ostatniego para odnóży ● gruba kutikula wysycona węglanem wapnia ● nazwa pochodzi od trójdzielności: ■ ■ podłużnej: w długiej osi ciała wyróżniamy część osiową i 2 części boczne poprzecznej ● tarcza głowowa – zbudowana z 5 segmentów, po grzbietowej stronie oczy złożone, po brzusznej para czułków i otwór gębowy. Występują 3 pary odnóży gębowych podobnych do odnóży krocznych ● ■ akron ■ czułki ■ przysadki gębowe podobne do odnóży tułowiowych (2 gałęziowe) ■ przysadki gębowe podobne do odnóży tułowiowych (2 gałęziowe) ■ przysadki gębowe podobne do odnóży tułowiowych (2 gałęziowe) tarcza tułowiowa - w zależności od gatunku zbudowana z różnej liczby segmentów, do 40. Na każdym segmencie para odnóży krocznych, dwugałęziowych ● ● tarcza ogonowa obecny gruczoł trzustkowo-wątrobowy ● występowały formy larwalne które rozwijały się na drodze anamorfozy podtyp CHELICERIFORMES Szczękoczułkokształtne: ● brak wyodrębnionej głowy (z wyjątkiem kikutnic), głowa zrasta się z tułowiem ● brak czułków ● odnóża na głowie: ● ■ chelicery (szczękoczułki) – pierwsza para ■ pedipalpi (nogogłaszczki) – druga para służą do zdobywania pokarmu obecność gruczołu trzustkowo-wątrobowego który wydziela enzymy trawienne i magazynuje substancje zapasowe ● odnóża jednogałęziowe gromada SZCZĘKOCZUŁKOWCE Chelicerata: podgr STARORAKI Merostomata skrzypłocz, budowa: ● głowa: ■ akron – oczy ■ chelicery – szczękoczułki ■ pedipalpi – nogogłaszczki ● karapax – pancerz przykrywający głowotułów. Na nim występuje para oczu złożonych i para oczu prostych ● odwłok ruchomo połączony z głowotułowiem. Ostatni segment odwłoka (telson) to kolec ogonowy. Na odwłoku po bokach występują ruchome wyrostki ● pierwsza para odnóży to szczękoczułki ● druga para – nogogłaszczki. Wyjątkowo pełnią funkcje lokomocyjne ● dalej 4 pary odnóży krocznych na odnóżach odwłokowych występują skrzela. Pierwsza para jest szczątkowa – chilaria typ STAWONOGI podtyp SZCZĘKOCZUŁKOKSZTAŁTNE podgromada STARORAKII rząd OSTROGONY LIMULUS POLYPHEMUS SKRZYPŁOCZ podgr PAJĘCZAKI Arachnida rząd Skorpiony ● głowotułów ● odwłok który jest segmentowany, podzielony na 2 części: ■ przedodwłok – w pierwszym segmencie występuje wieczko płciowe (operculum genitale) - jest to przekształcona pierwsza para odnóży odwłokowych. Drugi segment posiada grzebienie – zmodyfikowane odnóża. Dalej 4 pary przetchlinek czyli szczelin prowadzących do układu oddechowego ■ zaodwłok Telson zaopatrzony w kolec jadowy ● nogogłaszczki bardzo silnie wykształcone ze szczypcami ● 4 pary odnóży krocznych (u wszystkich arachnida) rząd Pająki ● pierwszy segment odwłoku zwężony – stylik (łączy głowotułów z odwłokiem) ● kądziołki przędne – zmodyfikowane odnóża odwłokowe do produkcji nici ● szczękoczułki silnie wykształcone, mają pazurki z jadem ● nogogłaszczki zredukowane ● żołądek ssący, trawienie występuje w ciele ofiary a potem pająk wysysa z niego pokarm rząd Zaleszczotki ● miniaturki skorpionów ● szczękoczułki słabo wykształcone, nogogłaszczki duże z gruczołami jadowymi typ STAWONOGI podtyp SZCZĘKOCZUŁKOKSZTAŁTNE podgromada PAJĘCZAKI rząd ZALESZCZOTKI CHELIFER SP. rząd Kosarze ● bardzo długie odnóża ● autotomia – mogą pozbyć się odnóży jeśli zostaną zaatakowane rząd Roztocza ● całkowity brak segmentacji ● kleszcze gromada KIKUTNICE ● głowa nie zrośnięta z tułowiem. Na niej występują: ■ chelifory – odpowiednik szczękoczułek ■ palpi – odpowiednik nogogłaszczek ● na granicy głowy i tułowia występują ovigery czyli wyspecjalizowane odnóża na których są obecne pakiety jaj ● na tułowiu silnie rozwinięte odnóża kroczne (4 pary) typ STAWONOGI podtyp SZCZĘKOCZUŁKOKSZTAŁTNE gromada PANTOPODA kikutnice ASCORCHYNCHUS JAPONICUM podtyp SKORUPIAKI Crustacea: ● symetria dwuboczna, metameria heteronomiczna ● prawie wszystkie żyją w wodzie ● ciało zbudowane z 3 tagm: ■ głowa – składa się z 6 segmentów: ● akron ● I para czułek – antenule ● II para czułek – anteny ● żuwaczki ● I para szczęk ● II para szczęk ■ tułów – tu występują odnóża ■ odwłok – ostatni segment to telson, u form niższych posiada widełki. Czasem na odwłoku mogą występować odnóża U niektórych występuje zrośnięcie głowy z tułowiem i powstaje głowotułów, który czasem może być przykryty karapaksem ● odnóża dwugałęziowe ■ protopodit – część podstawowa ■ egzopodit – gałąź zewnętrzna. Czasem występują dodatkowe wyrostki - egzity ■ endopodit – gałąź wewnętrzna Czasem występują dodatkowe wyrostki – endity (mogą pełnić funkcje skrzel) ● obecność układu trzustkowo-wątrobowego gromada SKRZELONOGI Branchiopoda: ● głowa i tułów nie zrośnięte ● u rozwielitki bardzo silnie rozbudowane anteny, pełnia funkcje narządów ruchu. Między grzbietem a karapaksem jest komora lęgowa w której mogą rozwijać się zarodki. Rozwielitki są filtratorami. Typ STAWONOGI Arthropoda podtyp SKORUPIAKI Crustacea gromada BRANCHIOPODA skrzelonogi rząd WIOŚLARKI DAPHNIA SP. Rozwielitka Gromada Maxillopoda: ● w podgromadzie Widłonogów silnie rozbudowana furka, brak odnóży na odwłoku, I para czułków dobrze rozwinięta (narząd ruchu) OCZLIK ● w podgromadzie Splewek ciało spłaszczone, pokryte karapaksem, odwłok zredukowany (obecne gonady), czułki I rzędu zakończone pazurkami którymi się przyczepia, szczęki I pary przekształcone w przyssawki. Są to pasożyty zewnętrzne ryb. Typ STAWONOGI Arthropoda podtyp SKORUPIAKI Crustacea gromada MAXILLOPODA podgromada SPLEWKI Branchiura ARGULUS FOLIACEUS ● podgromada Pentastomida Wrzęchy. Są pasożytami wewnętrznymi kręgowców i żyją w ich narządach oddechowych. Ciało robakowato wydłużone, do 15 cm. Tułów zewnętrznie segmentowany, na głowie na stożku gębowym obecny jest otwór gębowy, a także występują 4 wyrostki . Kutikula która ulega linieniu, jednowarstwowy naskórek oraz 2 warstwy mięśni. Występuje wór powłokowo-mięśniowy. Brak układu oddechowego, krwionośnego i wydalniczego. Formy rozdzielnopłciowe. W rozwoju larwa podobna do nautilusa innych skorupiaków ● Podgromada Wąsonogi: jako jedyne są hermafrodytami, w styliku występują gonady i gruczoły przyczepiające do podłoża Typ STAWONOGI Arthropoda podtyp SKORUPIAKI Crustacea gromada MAXILLOPODA podgromada WĄSONOGI Cirripedia KACZENICA Lepas anatifera Gromada PANCERZOWCE: ● ● posiadają stałą liczbę segmentów ciała, charakterystyczną dla danej podgromady np. Liścioraki – 22 segmenty (6,8,8) głowotułów (na jego 5 segmencie szczękonóża) podgromada pancerzowce właściwe: 6+5+3+7 =21 tułów(na tych 3 segmentach tułowia 3 pary odnóży) ● podgromada raki właściwe: czułki I słabo wykształcone, czułki II dobrze wykształcone odwłok bez odnóży ● autotomia, duże zdolności regeneracyjne Typ STAWONOGI Arthropoda podtyp SKORUPIAKI Crustacea podgromada EUCARIDA raki właściwe rząd DZIESIĘCIONOGI Decapoda ASTACUS sp. podtyp HEXAPODA: ● osobnik po wykluciu z jaja przechodzi dwojakiego rodzaju rozwój: ■ ametamorfoza (ametabolia) – rozwój bez przeobrażenia. Występuje u Entognatha, osobnik po wydostaniu się z jaja jest miniaturką osobnika dorosłego ■ metamorfoza (metabolia) – rozwój z przeobrażeniem: ● hemimetamorfoza (hemimetabolia) – przeobrażenie niezupełne. Występuje u form prymitywnych: karaczany, modliszki, prostoskrzydłe, wszoły, ważki, jędki. Formy młodociane podobne do imago, lecz nie posiadają skrzydeł i całkowicie wykształconych narządów rozrodczych. Posiadają narządy które z czasem zanikają – narządy larwalne (np. posuwki u gąsienic, skrzelotchawki u larw które żyją w wodzie itp.). Larwy ważek posiadają tzw maskę – jest to przekształcona warga dolna. ● holometamorfoza (holometabolia) – przeobrażenie zupełne. Oprócz stadium larwalnego występuje także stadium poczwarki, w której osobnik nie odżywia się i nie porusza. Rodzaje larw: ■ larwy kampodeidalne – segmentacja heteronomiczna, ruchliwe, drapieżne. Występują u chrząszczy ■ gąsienice – larwa całkowicie różni się od imago. Ciało robakowato wydłużone, miękkie, czułki silnie zredukowane, obecność posuwek, posiadają narządy gębowe typu gryzącego. Dorosłe osobniki posiadają narządy gębowe typu ssącego ■ pędraki – grube, w kształcie litery C, występują w glebie, oborniku itp. U chrząszczy ■ czerwie – nie posiadają głowy i odnóży, metameria homonomiczna, nie poruszają się. Występują u błonkówek i muchówek Pod koniec okresu larwalnego larwy stają się mało ruchliwe, przestają się odżywiać i przekształcają się w poczwarki. Dochodzi do całkowitej przebudowy organizmu. Narządy ulegają degeneracji, z wyjątkiem układu nerwowego. Z tarczek imaginalnych rozwijają się narządy w imago. Rodzaje poczwarek: ■ poczwarka wolna – wyrostki występujące na ciele nie są sklejone, sterczą. Występuje u niektórych motyli, chrząszczy ■ poczwarka zamknięta – wszystkie wyrostki sklejone są z ciałem ■ poczwarka baryłkowata – poczwarka wolna zamknięta w ostatniej wylince larwalnej – kokon rzekomy ● hypermetabolia – u niektórych chrząszczy i wachlarzoskrzydłych. Przeobrażenie wielokrotne, w czasie rozwoju występuję 2 zupełnie różne stadia larwalne. ● diapauza – przerwa w rozwoju która może zajść w każdym stadium ■ fakultatywna – w środowisku występują warunki niekorzystne, ■ obligatoryjna – zachodzi niezależnie od warunków, uwarunkowana genetyczne gromada ENTOGNATHA Skrytoszczękie: ● narządy gębowe występują na głowie, są schowane w zagłębieniu po spodniej stronie głowy ● głównie rozdzielnopłciowe, niektóre partenogenetyczne, hermafrodytyzm bardzo rzadki ● osobniki po wykluciu z jaj mają taką samą liczbę segmentów jak osobniki dorosłe – epimorfoza Anamorfoza – zjawisko przeciwne gromada ECTOGNATHA - okrytoszczękie = INSECTA – owady podgr. PTERYGONATA owady uskrzydlone ● posiadają skrzydła, zazwyczaj 2 pary ● 3 pary odnóży krocznych tułowiowych ● 1 para czułków ● 1 para oczu złożonych ● układ oddechowy w postaci systemu tchawek ● liczne adaptacje które spowodowały ich masowe występowanie w różnych środowiskach: ● ● ■ zdolność do lotu, olbrzymia ruchliwość ■ ciało pokryte grubą kutikula – szkielet zewnętrzny ■ mimikra, barwy ochronne ■ niewielkie rozmiary dzięki czemu potrzebują mniej pokarmu, łatwiej się mogą ukryć mają duży wpływ na człowieka: ■ mogą być przez niego zjadane ■ owady wytwarzają różne substancje: miód, jedwab, manna, wosk, kit pszczeli, barwniki ■ niektóre owady pasożytują na innych owadach-szkodnikach mogą być także zagrożeniem: ■ niektóre są szkodnikami ■ mogą wytwarzać toksyny które są alergiczne ■ owady są przenosicielami licznych chorób: (komary-malaria, żółta febra, muchy-czerwonka, pchłydżuma) ● ciało składa się z 3 tagm: ■ ■ ■ głowa – złożona z 6 segmentów: ● akron ● I para czułków (narządy zmysłowe) ● segment wstawkowy (interkalarny) ● żuwaczki ● szczęki I pary ● szczęki II pary które zrastają się w wargę dolna - labium tułów składa się z 3 segmentów: ● przedtułów (prothorax) ● śródtułów (mezothorax) ● zatułów (metathorax) odwłok składa się z 12 segmentów pozbawionych odnóży (wyjątek: larwy motyli zwane gąsienicami posiadają posuwki) ● ● ● noga składa się z następujących elementów: ■ biodro ■ krętarz ■ udo ■ goleń ■ stopa rodzaje odnóż: ■ kroczne ■ bieżne ■ skoczne ■ grzebne ■ chwytne ■ czepne ■ pływne 2 pary skrzydeł występują na 2 i 3 segmencie tułowia. Osadzone są między tergitem a pleurytami. Skrzydło to uwypuklenie ściany ciała, do którego wnikają tchawki, hemolimfa, i nerwy. W trakcie rozwoju powierzchnie skrzydła zlepiają się i w niektórych miejscach powstaje błonka. Powstają także żyłki z elementami wyżej wymienionymi. U form prymitywnych obie pary skrzydeł są błoniaste, u chrząszczy I para skrzydeł jest schitynizowana(pokrywy). U niektórych (np. muchówek) jest tylko I para skrzydeł, a II para przekształca się w przezmianki, które kontrolują lot owada. U część wystąpiła całkowita wtórna redukcja skrzydeł. ● ● Występuje kutikula, w hypodermie różnego rodzaju gruczoły: ■ przędne: u larw motyli, służą do wytwarzania nici jedwabnych na kokony ■ woskowe: u pszczół ■ jadowe ■ linienia ■ odżywcze: wytwarzają mleczko pszczele jama ciała to hemoceloma, jest wypełniona hemolimfą. Występuje ciało tłuszczowe które jest magazynem substancji zapasowych oraz zbędnych metabolitów ● układ pokarmowy składa się z otworu gębowego, gardzieli, przełyku, wola, ślepych wyrostków służących do wchłaniania pokarmu. Występują ślinianki które wydzielają amylazy. Brak narządu trzustkowo wątrobowego. ● Układ wydalniczy – cewki malpighiego ● układ nerwowy: mózg, obrączka okołoprzełykowa, i odchodzący od niej łańcuszek nerwowy brzuszny W każdym segmencie występuje nieparzysty zwój. ● Gruczoł protorakalny: wydziela enzym który steruje linieniem. ● Układ krążenia: serce występuje po stronie grzbietowej, w każdym metamerze para ostiów. Od serca odchodzi aorta która uchodzi do hemocelu ● układ oddechowy: silnie rozbudowany system kanalików, który tworzy system tchawkowy, poprzez przetchlinki (na odwłoku) kontaktuje się ze środowiskiem zewnętrznym. Powietrze z przetchlinek przedostaje się do 2 pni oddechowych, i dalej tchawkami do wszystkich komórek ciała. Formy wodne oddychają za pomocą skrzelotchawek, są to uwypuklenia ściany ciała ● układ rozrodczy: żeński: 2 jajniki zbudowane z owarioli – rurki z jednej strony zakończone ślepo, z drugiej strony uchodzące do jajowodu. Męski: 2 jądra, gruczoł dodatkowy podtyp WIJE Myriapoda: ● organizmy lądowe, nieliczne przeszły do życia w wodzie ● występują w miejscach wilgotnych ● głowa: jedna para czułków i żuwaczek, jedna lub dwie pary szczęk ● tułów: złożony ze 10 do 180 segmentów ● mają co najmniej 4 pary odnóży ● tchawki ● układ krążenia otwarty ● układ wydalniczy w postaci cewki malphigiego ● wykazują anamorfozę PRZODOPŁCIOWE: gromada Diplopoda ● ● głowa złożona z 6 segmentów: ■ akron ■ czułki ■ segment interkalarny ■ żuwaczki ■ pierwsza para szczęk – przekształca się w płytki – gnatochilarium ■ szósty segment jest pusty tułów – na pierwszym segmencie brak odnóży krocznych, występuje 1 para na 2,3 i 4 segmencie. Pozostałe segmenty to diplosegmenty – posiadają po 2 pary odnóży TYŁOPŁCIOWE gromada Chilopoda: ● ● głowa złożona z 7 segmentów: ■ akron ■ drugi segment pusty ■ czułki ■ czwarty segment pusty ■ żuwaczki ■ szczęki I pary ■ szczęki II pary przekształcone w prymitywną wargę dolną tułów: pierwsza para odnóży zakończona pazurkami z gruczołami jadowymi typ NIESPORCZAKI Tardigrada ● żyją w wodach słodkich, słonych, oraz w wilgotnych środowiskach ● są ekstremalnie odporne na niskie i wysokie temperatury, oraz na wysychanie. Mogą ulegać encystacji i przetrwać w tej postaci dziesiątki lat. Są bardzo wrażliwe na zmiany ph. ● Ciało zbudowane z głowy i tułowia, niesegmentowane. ● Na tułowiu 4 pary nieczłonowanych odnóży, na których znajdują się pazurki(z węglanu wapnia) ● naskórek jednowarstwowy, mięśnie tworzą zespoły, brak wora powłokowego ● jama ciała to miksocel, celoma ograniczona do światła gonad ● układ nerwowy zbudowany ze zwojów nadprzełykowych, obrączki okołoprzełykowej, zwojów podprzełykowych i 2 pni brzusznych. ● Oczy proste ● w jamie gębowej znajdują się kutikularne sztylety które mogą być wysuwane na zewnątrz ● brak układu oddechowego i krażenia ● zwykle rozdzielnopłciowe, rozwój bez larwy typ PAZURNICE Onychophora ● współcześnie żyjące niewiele się różnią od kambryjskich ● żyją w tropikach, na lądzie, w środowiskach wilgotnych ● drapieżniki. Ofiary są unieruchamiane za pomocą śluzu, enzymy trawienne są wstrzykiwane do wnętrza a strawiony pokarm zasysany przez osobnika. ● Ciało jaskrawo zabarwione, robakowato wydłużone ● zbudowane z głowy i segmentowanego tułowia. Na głowie znajdują się czułki i para oczu prostych. Po stronie brzusznej otwór gębowy. ● Ciało pokryte licznymi brodawkami, na ich szczycie ujście gruczołów śluzowych ● na każdym segmencie tułowia para nieczłonowanych odnóży ● kutikula ulegająca linieniu. Wór powłokowo-mięśniowy zbudowany z naskórka, tkanki łącznej oraz 3 warstw mięśni gładkich ● jamą ciała jest miksocel, celoma zredukowana do światła gonad i metanefridiów. ● Układ nerwowy zbudowany podobnie jak u stawonogów ● układ oddechowy w postaci tchawek ● układ krążenia otwarty ● układ wydalniczy: metanefridia występujące w każdym segmencie ● formy rozdzielnopłciowe, rozwój bez larwy DEUTEROSTOMIA ● pragęba gastruli przekształca się w otwór odbytowy ● celoma powstaje przez enterocelie ● mezoderma powstaje z fałdów prajelita ● nie występuje bruzdkowanie spiralne, obecne bruzdkowanie promieniste ● gastrulacja zachodzi przez inwaginacje ● zarodki wykazują biegunowość typ SZKARŁUPNIE Echinodermata ● Deuterostomia ● organizmy wyłącznie morskie, mało aktywne, czasem osiadłe. Brak zdolności od osmoregulacji więc występują w wodach o pełnym zasoleniu ● symetria promienista zjawiskiem wtórnym, w okresie larwalnym symetria dwuboczna ● szkielet wapienny wewnętrzny w postaci płytek, które połączone są ze sobą tkanką łączną. Płytki połączone są z mięśniami, przez co mogą być ruchome pedicularie – płytki przekształcone w narządy chwytne, służą do zdobywania pokarmu dookoła otworu gębowego znajduje się 5 płytek gębowych ● układ ambulakralny – układ wodny, pełni role głównie lokomocyjną ● brak scentralizowanego układu nerwowego, brak zwojów. Układ nerwowy podzielony na 3 części: ■ ektoneuralna - leży po stronie oralnej pod naskórkiem, ma znaczenie czuciowe ■ hyponeuralna - leży po stronie oralnej pod tkanką łączną, ma znaczenie motoryczne ■ endoneuralna – leży po stronie aboralnej pod nabłonkiem perytonealnym Każda część zbudowana jest z pierścienia oraz odchodzących od niego pni do ramion. Poszczególne części połączone są siecią komórek nerwowych. Narządy zmysłów słabo rozwinięte, głównie prymitywne komórki zmysłowe w naskórku ● głównie rozdzielnopłciowe, gonady prosto zbudowane ● występują 2 strony ciała: ● ■ strona oralna – od podłoża, z otworem gębowym ■ strona aboralna – ujście układu rozrodczego, pokarmowego. Występuje płytka madreporowa jama ciała to obszerna celoma wyścielona nabłonkiem perytonealnym. Płyn celomatyczny ma skład podobny do wody morskiej. Występują w nim liczne amebocyty. Celoma połączona jest z układem ambulakralnym i pseudohemalnym ● nie posiadają układu wydalniczego, zbędne metabolity gromadzone w amebocytach które są usuwane na zewnątrz przez skrzela kub nóżki ambulakralne ● układ pokarmowy: otwór gębowy, przełyk, obszerny żołądek który wypełnia większą część tarczy. Żołądek składa się z 2 części: ■ dolnej, obszernej – cześć ustna ■ górnej, mniejszej, spłaszczonej – część przeciwustna. Tworzy 5 uchyłków które w ramionach rozwidlają się na 2 gałęzie, które z kolei tworzą dużo uchyłków które wydzielają enzymy trawienne są padlinożercami, pełnią ważną funkcję w biocenozach morskich. Mają znaczenie skałotwórcze ● układ oddechowy: występują skrzela skórne (papule) – uwypuklenia ściany ciała do których wchodzi celoma. Wymiana gazowa zachodzi także poprzez nóżki ambulakralne ● narządy wewnętrzne mogą mieć położenie: ● ■ radialne ■ interradialne (między promieniami) orzęsiony jednowarstwowy naskórek a w nim komórki czuciowe i gruczołowe. Pod naskórkiem leży tkanka łączna pochodzenia mezodermalnego, która buduje szkielet wapienny. Mięśnie okrężne, nabłonek perytonealny. ● Układ hemalny (pseudohemalny) – część celomy, układ ten zbudowany z zatoki i kanałów, ograniczony nabłonkiem perytonealnym. Występują 3 kanały: oralny (otacza przełyk), gastralny(żołądek) i aboralny(jelito tylne). Kanały te połączone są zatoką osiową, którą otacza kanał kamienny układu wodnego. W zatoce osiowej występuje gruczoł osiowy, który produkuje celomocyty. Od kanałów okrężnych odchodzą komórki promieniste w kierunku ramion, układu pokarmowego i gonad. ● Występuje 5 par gonad w celomie po stronie aboralnej i mają położenie interradialne. W czasie okresu rozrodczego gonady rozrastają się i wnikają do ramion. ● Rozdzielnopłciowe, bruzdkowanie całkowite promieniste nierównomierne. Gastrulacja zachodzi przez inwaginacje. Mezoderma powstaje podczas enterocelii z fałdów jelita gromada ROZGWIAZDY Asteroidea: ● drapieżniki, przydenny tryb życia ● ciało zbudowane z tarczy oraz ramion ● układ ambulakralny: płytka madreporowa → kanał kamienny → kanał okrężny → kanały odchodzące do promieni → nóżki ambulakralne worki Poliego – stanowią rezerwuar płynów ● układ pokarmowy: otwór gębowy → żołądek → 5 rozgałęzień do ramion → otwór odbytowy po stronie aboralnej ● układ oddechowy: występują skrzela skórne (papule) – uwypuklenia ściany ciała ● pedicelaria – igły na powierzchni ciała ■ prosto zbudowane służą do oczyszczania ciała ■ te o złożonej budowie zawierają toksyny, służą do obrony gromada WĘŻOWIDŁA Ophiuroidea: ● tarcza centralna od której odchodzi 5 cienkich ruchliwych ramion które są narządami ruchu ● płytka madreporowa po stronie oralnej ● brak odbytu, przewód pokarmowy ślepo zakończony ● oddychają za pomocą kieszeni oddechowych – wpukleń ściany ciała ● nóżki ambulakralne pełnią funkcję zmysłowe gromada JEŻOWCE Echinoidea: ● narząd szczękowy (latarnia Arystotelesa) – służy do rozdrabniania pokarmu ● skomplikowana budowa szkieletu gromada STRZYKWY Holothuroidea: ● długa oś ciała równoległa do podłoża ● po stronie brzusznej 3 rzędy nóżek ambulakralnych, po stronie grzbietowej 2 rzędy ● szkielet zredukowany, w przedniej części ciała występuje pierścień wapienny ● płuca wodne – drzewkowate rozgałęzienia kloaki ● narządu Cuviera – służą do obrony, w razie ataku z narządów tych wydzielana jest lepka substancja ● mają duże zdolności regeneracyjne, podrażnione wyrzucają na zewnątrz wszystkie narządy – ewisceracja gromada LILIOWCE Crinoidea: ● ● ciało zróżnicowane na: ■ kielich – składa się z 5 ramion które mogą być rozgałęzione na pinnule ■ łodyżkę ■ wąsy (cirri) – przytwierdzają do podłoża nie posiadają płytki madreporowej typ HEMICHORDATA ● zagrzebane w mule lub piasku, przyczepione do skał lub bezkręgowców ● ciało składa się z ryjka(prosoma), kołnierza(mezosoma) i tułowia(metasoma). W każdym z odcinków znajduje się odcinek celomy (pro mezo i metaceloma). W celomie występują liczne komórki. ● Układ pokarmowy: otwór gębowy, jama gębowa (w której występuję notochorda – sztywny uchyłek), gardziel (po stronie grzbietowej poprzebijana szparami skrzelowymi, rzęski po stronie brzusznej przesuwają pokarm) ● układ krwionośny otwarty ● łączą cechy strunowców i niższych bezkręgowców typ STRUNOWCE Chordata ● symetria dwuboczna ● charakteryzuje je obecność struny grzbietowej(chorda dorsalis) – jest to cecha synapomorficzna ● gardziel poprzebijana szparami skrzelowymi, u form młodocianych lub przez całe życie ● występuje cewka nerwowa po stronie grzbietowej ● ogon jako narząd lokomotoryczny u form młodocianych/dorosłych ● larwy mogą się rozmnażać płciowo podtyp OSŁONICE Tunicata: ● struna grzbietowa u wszystkich występuje w stadium larwalnym, u dojrzałych osobników tylko u ogonic ● ciało otoczone tuniką ● tułów i ogon ● organizmy wyłącznie morskie, wolnożyjące ● bezbarwne, przeźroczyste, nieliczne zabarwione ● wiele gatunków ma zdolność do bioluminescencji ● brak układu wydalniczego ● układ pokarmowy związany z układem oddechowym, wymiana gazowa zachodzi w ściance gardzieli ● endostyl – orzęsiona rynienka w dnie gardzieli, ruch rzęsek przesuwa pokarm gromada OGONICE Appendicularia ● tunika galaretowata, nie jest zrośnięta z ciałem gromada ŻACHWY Ascidiacea ● ● ● 2 wzgórki – syfony: ■ górny – syfon wpustowy ■ dolny – syfon wyrzutowy budowa wewnętrzna: ■ część gardzielowa – przedsionek gębowy, otwór gębowy, jama gębowa, gardziel ■ część trzewiowa – jelito środkowe i tylne, serce, gonady ■ część zatrzewiowa – podstawa ciała ■ część kloakalna – kloaka tworzą 2 typy koloni: ■ socjalne – osobniki zrośnięte są bokami ciała ■ prawdziwe – jamy ciała są połączone ● Tunika – białka + błonnik, jest to szkielet zewnętrzny zrośnięty z naskórkiem. Nigdy nie jest zrzucana ● jama ciała to blastocel, celoma ograniczona do światła gonad i osierdzia ● układ nerwowy: zwój mózgowy występujący nad gardzielą, od niego nerwy do wszystkich części ciała ● układ pokarmowy: kompletny, drożny, pokarm przesuwany przez rzęski ● układ krwionośny otwarty, serce złożone z 2 rurek, jedna tkwi w drugiej, ich końce są zrośnięte. Wewnętrzna rurka to serce, zewnętrzna to osierdzie ● brak układu wydalniczego ● układ rozrodczy obojnaczy, gonodukty uchodzą do kloaki gromada SPRZĄGLE Thaliacea podgr. ISKRZYŁUDY Pyrosomida ● kolonie złożone z pojedynczych osobników – zooidów, w ścianie koloni zooidy tkwią kloakami do wewnątrz ● otwór gębowy na jednym biegunie, odbytowy na drugim podgr. BECZUŁKOWCE Doliolida ● mięśnie w postaci obręczy podgr. SALPY Salpida ● mięśnie w postaci obręczy nie zamkniętej do końca podtyp BEZCZASZKOWCE Acrania: podtyp KRĘGOWCE Vertebrata
Podobne dokumenty
klasa I cz. 2 - Gimnazjum Nr 1
wcześniej w mięśniach zwierzęcia) wydostają się z otoczek, a następnie przedostają się do jelita cienkiego. Tam w ciągu 48-72 godzin osiągają dojrzałość płciową i kopulują. Po kopulacji samce giną,...
Bardziej szczegółowo