Ocena efektywności rehabilitacji pacjentów

Ocena efektywności rehabilitacji pacjentów

Zamojskie Studia i Materiały
Rok wyd. XIV, zeszyt 1(35) ZAMOŚĆ 2012
Fizjoterapia
Rafał Sapuła1,2,3 , Iwona Głowacka4 , Andrzej Lesiak1, Wiesław Siwek1,
Krzysztof Mataczyński1,5
1 Katedra
Fizjoterapii Wyższej Szkoły Zarządzania i Administracji w Zamościu
Fizjoterapii Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie
3 Zamojska Klinika Rehabilitacji WSZiA w Zamościu
4 Absolwentka kierunku Fizjoterapia w Wyższej Szkole Zarządzania i Administracji w Zamościu
5 SP Szpital Wojewódzki im. Papieża Jana Pawła II w Zamościu
2 Katedra
Ocena efektywności rehabilitacji
pacjentów w zespołach bólowych
dolnego odcinka kręgosłupa
Streszczenie
Wstęp. Zespoły bólowe kręgosłupa to szybko narastająca choroba cywilizacyjna. Ocenia się, iż 80–100% dorosłej populacji doświadcza bólów kręgosłupa. Występują one
u ok. 90% populacji po 40 roku życia.
Cel. Ocena skuteczności rehabilitacji pacjentów z chorobą zwyrodnieniową kręgosłupa oraz współistnieją wielopoziomową dyskopatią w oparciu o wybrane parametry.
Materiał i metoda. Ocenie poddano 37 pacjentów z zespołem bólowym dolnego
odcinka kręgosłupa, w przebiegu choroby zwyrodnieniowej ze współistniejącą wielopoziomową dyskopatią. Badania przeprowadzono w Zamojskiej Klinice Rehabilitacji
WSZiA w Zamościu w oparciu o autorską ankietę oraz badanie kliniczne. Pacjenci
badani byli dwukrotnie w dniu rozpoczęcia i zakończenia trwającej 3 tygodnie rehabilitacji w warunkach oddziału dziennego. Program rehabilitacji obejmował zabiegi
z zakresu fizykoterapii, kinezyterapię oraz mobilizacje. Uzyskane wyniki badań poddano analizie statystycznej.
Wyniki i wnioski. Fizjoterapia w zespołach bólowych kręgosłupa prowadzona
w warunkach ambulatoryjnych zmniejsza dolegliwości bólowe oraz nasilenie objawów korzeniowych. Leczenie usprawniające powoduje istotną poprawę ruchomości
kręgosłupa lędźwiowego. Rehabilitacja badanej grupy nie wpłynęła na zmianę czucia
powierzchniowego oraz odruchów rozciągowych.
Słowa kluczowe: zespoły bólowe dolnego odcinka kręgosłupa, choroba zwyrodnieniowa
kręgosłupa, dyskopatia, rehabilitacja
Zamojskie Studia i Materiały
Wstęp
Zespoły bólowe kręgosłupa to szybko narastająca choroba cywilizacyjna. Są one
najczęstszą przyczyną wizyt pacjentów w gabinetach lekarskich i ośrodkach rehabilitacyjnych, natomiast drugim pod względem częstości powodem niesprawności
fizycznej i absencji w pracy osób poniżej 45 roku życia. Ocenia się, iż 80–100%
dorosłej populacji doświadcza bólów kręgosłupa. Występują one u ok. 90% populacji po 40 roku życia. Najrzadziej dotyczą odcinka piersiowego (2–5%), natomiast
najwięcej dolegliwości występuje w odcinku lędźwiowym (ok. 60–65%). Większość
dolegliwości bólowych pleców ma charakter ostry i ustępuje w ciągu 3 miesięcy.
Bóle, które trwają dłużej niż 3 miesiące, określane są przewlekłymi. Przeważająca
część przypadków dotyczy zaburzenia statystyki i czynności kręgosłupa, określanych też jako konflikt kostno-dyskowo-nerwowy [11].
Etiologia dolegliwości bólowych jest bardzo złożona, jednak w większości przyczyna związana jest ze zmianami mechanicznymi w obrębie krążka międzykręgowego oraz ze zmianami zwyrodnieniowymi struktur jednostki ruchowej kręgosłupa
w danym segmencie [4]. Znacznie rzadziej procesem chorobowym objęte są więzadła lub mięśnie. Niekiedy przyczyną zespołów bólowych dolnego odcinka kręgosłupa
są urazy lub stan zapalny (zapalenie kręgów, zapalenie kręgów i krążków międzykręgowych) lub procesy ekspansywne w kanale kręgowym czy bezpośrednio obejmujące korzenie nerwowe (np. nerwiaki). Zespoły bólowe mogą również wystąpić
w wyniku rzutowania bólu z innych okolic (np. „rzekomokorzeniowy” ból w przypadku zmian zwyrodnieniowych stawów biodrowych) [2, 8].
Czynnikami ryzyka wystąpienia zespołu bólowego dolnego odcinka kręgosłupa
są nadwaga, wiek (ponad 40 lat), niewydolność mięśni brzucha i tułowia, przebyte ciąże, niewłaściwa mechanika ciała w czasie pracy w pozycjach wymuszonych
i niekorzystnie obciążających kręgosłup. Nie bez znaczenia pozostają także czynniki
psychologiczne. Zaburzenia osobowości ze skłonnością do depresji, hipochondrii lub
reaktywnej ucieczki w chorobę, nakładając się na objawy somatyczne zespołu bólowego kręgosłupa, stanowią bardzo niekorzystną prognozę [3, 10].
Skuteczność leczenia bólów krzyża zależy od precyzyjnej diagnozy, polegającej
na stwierdzeniu, która struktura wywołuje ból, jak również na właściwym rozpoznaniu rodzaju zaburzenia. Leczenie bólów kręgosłupa jest trudne i musi być
kompleksowe. Kompleksowość postępowania leczniczego wynika z istoty choroby
i powikłań, jakie jej towarzyszą [5]. Mimo stałego doskonalenia i opracowywania
technik operacyjnych, dużą rolę odgrywa leczenie usprawniające, któremu należy
nadać odpowiednią rangę. Duże znaczenie ma też profilaktyka. Właściwa edukacja,
mająca na celu zmianę niewłaściwych nawyków i wskazanie, jak się posługiwać
własnym kręgosłupem, mogą być potężną bronią w walce o zdrowie [6, 9].
Cel pracy
Celem pracy była ocena skuteczności rehabilitacji pacjentów z chorobą zwyrodnieniową kręgosłupa i współistnieją wielopoz. dyskopatią w oparciu o wybrane parametry.
Materiał i metoda
Ocenie poddano 37 pacjentów z zespołem bólowym dolnego odcinka kręgosłupa,
w przebiegu choroby zwyrodnieniowej ze współistniejącą wielopoziomową dyskopatią.
34
Rafał Sapuła i inni Ocena
efektywności rehabilitacji pacjentów w zespołach bólowych…
Wiek pacjentów zawierał się pomiędzy 25 a 78 rokiem życia. W badanej grupie
było 14 mężczyzn i 23 kobiety. Badania przeprowadzono w Zamojskiej Klinice
Rehabilitacji WSZiA w Zamościu w oparciu o autorską ankietę oraz badanie kliniczne. Pacjenci badani byli dwukrotnie w dniu rozpoczęcia i zakończenia trwającej
3 tygodnie rehabilitacji w warunkach oddziału dziennego. Program rehabilitacji
obejmował zabiegi z zakresu fizykoterapii, kinezyterapię opartą na ćwiczeniach gibkościowych, stabilizujących, wzmacniających gorset mięśniowy, mięśnie obręczy biodrowej, kończyn dolnych oraz elementach mobilizacji tkanek miękkich i kręgosłupa.
Uzyskane wyniki badań poddano analizie statystycznej. Wartości analizowanych
parametrów ze względu na ich nominalną skalę pomiaru scharakteryzowano przy
pomocy liczności i odsetka. Do oceny istnienia różnic bądź zależności między analizowanymi parametrami użyto tabel wielodzielczych i testu jednorodności lub niezależności χ2 . Przyjęto 5% błąd wnioskowania i związany z nim poziom istotności
p ⩽ 0,05 wskazujący na istnienie istotnych statystycznie różnic lub zależności.
Analizy statystyczne przeprowadzono w oparciu o oprogramowanie komputerowe STATISTICA v. 7.1 (StatSoft, Polska). Uzyskane wyniki przedstawiono w tabelach i na rycinach. W tabeli 1 przedstawiono charakterystykę badanej grupy.
Tab. 1. Charakterystyka badanej grupy
Wyszczególnienie
Wiek
Płeć
Miejsce zamieszkania
Stan cywilny
25–35
7
18,9
20
54,1
56–80
10
27,0
kobieta
23
62,2
mężczyzna
14
37,8
wieś
16
43,2
miasto
21
56,8
6
16,2
średnie
22
59,5
wyższe
9
24,3
kawaler/panna
8
21,6
żonaty/mężatka
26
70,3
wdowiec/wdowa
1
2,7
rozwiedziony/rozwiedziona
2
5,4
17
45,9
bezrobotna/y
9
24,4
rencista/rencistka
5
13,5
pracuje
Praca
emeryt emerytka
Tryb życia
%
36–55
podstawowe
Wykształcenie
Liczność
6
16,2
siedzący
12
32,4
umiarkowanie aktywny
15
40,6
aktywny
10
27,0
35
Zamojskie Studia i Materiały
Wyniki
W wyniku przeprowadzonej rehabilitacji stwierdzono istotną poprawę ruchomości
kręgosłupa ocenianą próbą palce-podłoga (p < 0,05), testem Schobera (p < 0,05)
oraz pomiarami liniowymi (p < 0,05). Graficzną prezentację przedstawiają odpowiednie tabele. Stwierdzono istotną poprawę zakresu ruchomości kręgosłupa lędźwiowego w wyniku przeprowadzonej rehabilitacji (p < 0,05). Stwierdzono istotne zmniejszenie nasilenia objawów korzeniowych po przeprowadzonej rehabilitacji
(p < 0,05). Nie stwierdzono zmiany stopnia czucia powierzchniowego przed rehabilitacją z wynikiem po rehabilitacji (p > 0,05). Stwierdzono istotne statystycznie
zmniejszenie odczuwania bólu u pacjentów po przebytej rehabilitacji (p > 0,05).
Stwierdzono, iż rehabilitacja wpływa istotnie na zmniejszenie bólu sytuacyjnego
przed jak i po rehabilitacji (p = 0,05).
Tab. 2. Porównanie próby palec-podłoga przed i po rehabilitacji
Przed rehabilitacją
0–15 cm
16–30 cm 31–45 cm 46–60 cm
Po rehabilitacji
0–15 cm 13 (35,1%)
61–75 cm
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
16–30 cm
0 (0%)
2 (5,4%)
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
31–45 cm
0 (0%)
3 (8,1%) 7 (18,9%)
0 (0%)
0 (0%)
46–60 cm
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
9 (24,3%)
0 (0%)
61–75 cm
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
2 (5,4%)
1 (2,7%)
Analiza
statyst.
χ2 = 94,45
p < 0,00001
61–75 cm
46–60 cm
0–15 cm
16–30 cm
31–45 cm
31–45 cm
46–60 cm
16–30 cm
61–75 cm
0–15 cm
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Rys. 1. Graficzne porównanie próby palce-podłoga u pacjentów przed i po rehabilitacji
Tab. 3. Porównanie testu Schobera przed i po rehabilitacji
Przed rehabilitacją
1 cm
Po
rehabilitacji
po rehabilitacji
przed rehabilitacją
36
2 cm
3 cm
4 cm
1 cm
1 (2,7%)
3 (8,1%)
0 (0%)
0 (0%)
2 cm
0 (0%)
6 (16,2%)
9 (24,3%)
1 (2,7%)
3 cm
0 (0%)
0 (0%)
5 (13,5%)
2 (5,4%)
4 cm
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
10 (27,0%)
Analiza
statyst.
χ2 = 43,83
p < 0,00001
Rafał Sapuła i inni Ocena
efektywności rehabilitacji pacjentów w zespołach bólowych…
po rehabilitacji
4cm
przed rehabilitacją
1cm
3cm
2cm
3cm
2cm
4cm
1cm
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Rys. 2. Graficzne prezentacja testu Schobera przed i po rehabilitacji
Tab. 4. Porównanie zakresu ruchu kręgosłupa w odcinku lędźwiowym przed i po rehabilitacji
Po
rehabilitacji
Przed rehabilitacją
Analiza
statyst.
zgięcie
wyprost
skłon w
prawo
skłon w
lewo
zgięcie
1 (2,7%)
2 (5,4%)
1 (2,7%)
0 (0%)
0 (0%)
wyprost
0 (0%)
5 (13,5%)
9 (24,4%)
0 (0%)
0 (0%)
skłon w
prawo
0 (0%)
0 (0%)
6 (16,2%)
2 (5,4%)
0 (0%)
skłon w
lewo
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
7 (18,9%)
1 (2,7%)
skręt
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
3 (8,1%)
skręt
χ2 = 7,48
p < 0,00001
po rehabilitacji
skręt
przed rehabilitacją
skłon w lewo
zgięcie
wyprost
skłon w prawo
skłon w prawo
wyprost
skłon w lewo
skręt
zgięcie
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Rys. 3. Graficzne porównanie ruchomości kręgosłupa w odcinku lędźwiowym u pacjentów
przed i po rehabilitacji
37
Zamojskie Studia i Materiały
Tab. 5. Porównanie występowania objawów korzeniowych przed i po rehabilitacji
Przed rehabilitacją
dodatni
dodatni 18 (48,6%)
po
rehabilitacji
Po
rehabilitacji
ujemny
Analiza
statyst.
ujemny
1 (2,8%)
χ2 = 29,52
p < 0,00001
0 (0%) 18 (48,6%)
ujemny
przed rehabilitacją
dodatni
dodatni
ujemny
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Rys. 4. Graficzne porównanie objawów korzeniowych u pacjentów przed i po rehabilitacji
Tab. 6. Porównanie czucia powierzchniowego przed i po rehabilitacji
Przed rehabilitacją
po
rehabilitacji
Po
rehabilitacji
zachowane
osłabione
zachowane 32 (86,5%)
1 (2,7%)
osłabione
4 (10,8%)
0 (0%)
osłabione
Analiza
statyst.
χ2 = 1,64
p = 0,2
przed rehabilitacją
osłabione
zachowane
zachowane
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Rys. 5. Graficzne porównanie czucia powierzchniowego u pacjentów przed i po rehabilitacji
Tab. 7. Porównanie odczuwania bólu przed i po rehabilitacji
Przed rehabilitacją
Po
rehabilitacji
38
lekki (1-4)
średni (5-6)
silny (7-10)
lekki (1-4)
2 (5,4%)
1 (2,7%)
0 (0%)
średni (5-6)
13 (35,1%)
2 (5,4%)
0 (0%)
silny (7-10)
13 (35,1%)
4 (10,8%)
2 (5,4%)
Analiza
statyst.
χ2 = 34,92
p = 0,0057
po rehabilitacji
Rafał Sapuła i inni Ocena
efektywności rehabilitacji pacjentów w zespołach bólowych…
silny (7-10)
przed rehabilitacją
lekki (1-4)
średni (5-6)
średni (5-6)
silny (7-10)
lekki (1-4)
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Rys. 6. Graficzne porównanie oceny bólu u pacjentów przed i po rehabilitacji
Tab. 8. Porównanie sytuacyjnego bólu przed i po rehabilitacji
Po rehabilitacji
Przed rehabilitacją
pojawia
się w
pozycji
stojącej
pojawia
się po
długotrwałym
wysiłku
0 (0%)
1 (2,7%)
0 (0%)
6 (16,2%)
0 (0%)
0 (0%)
3 (8,1%)
pojawia
się po
lekkim
wysiłku
ustępuje
po odpoczynku
pojawia się
po lekkim
wysiłku
0 (0%)
0 (0%)
ustępuje po
odpoczynku
0 (0%)
jest
ciągły
jest ciągły
1 (2,7%)
3 (8,1%)
6 (16,2%)
5 (13,5%)
8 (21,7%)
pojawia się
w pozycji
stojącej
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
1 (2,7%)
0 (0%)
pojawia się
po długotrwałym
wysiłku
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
0 (0%)
3 (8,1%)
po rehabilitacji
pojawia się po długotrwałym
wysiłku
Analiza
statyst.
χ2 = 26,56
p = 0,05
przed rehabilitacją
zgięcie
pojawia się w pozycji stojącej
wyprost
jest ciągły
skłon w prawo
ustępuje po odpoczynku
skłon w lewo
pojawia się po lekkim wysiłku
skręt
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Rys. 7. Graficzna prezentacja oceny bólu sytuacyjnego przed i po rehabilitacji
39
Zamojskie Studia i Materiały
Wnioski
Fizjoterapia realizowana w oddziale rehabilitacji dziennej w zespołach bólowych
dolnego kręgosłupa powoduje zmniejszenie dolegliwości bólowych oraz zmniejszenie
nasilenia objawów korzeniowych. Leczenie usprawniające powoduje istotną poprawę ruchomości kręgosłupa lędźwiowego Rehabilitacja badanej grupy nie wpłynęła
na zmianę czucia powierzchniowego oraz odruchów rozciągowych.
Literatuta
1. Dwornik M., Białoszewski D., Kiebzak W., Łyp M.: Korelacja wybranych elementów
badania przedmiotowego ze skutecznością leczenia fizjoterapeutycznego u pacjentów
z przewlekłymi bolami krzyża, Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja, 2007, 9(3),
s. 297–309.
2. Dreyer S.J., Dreyfuss P.H., Low back pain and the zygapophysial joints, Archives of
Physical, Medicine & Rehabilitation, 1996, 77, 290–300.
3. Fryomoyer J.W., Cats-Barill W.L., An overview of the incidence and costs of low back
pain, Orfhopaedic Clinics of North America, 1997, 22, s. 263–264.
4. Hartman L., Podręcznik technik osteopatycznych w leczeniu manualnym kręgosłupa
i stawów obwodowych, ZL NATURA, Warszawa 2000.
5. Kwolek A., Rehabilitacja Medyczna, Urban & Partner, Wrocław 2002.
6. Laughin A., Bóle kręgosłupa, ASTRUM, Wrocław 1998.
7. Molas A., Mataczyński K., Sapuła R., Fizjoterapia w zespołach bólowych dolnego odcinka kręgosłupa, Zamojskie Studia i Materiały, 2004, 2, s. 93–97.
8. Podemski R., Neurologia, diagnostyka i leczenie, Urban & Partner, Wrocław 2004.
9. Rąpała K., Zespoły bólowe kręgosłupa — zagadnienia wybrane, PZWL, Warszawa 2004.
10. Tancred B., Tancred G., Implementation of exercise programmes for prevention and
treatment of low back pain, Physiotherapy, 1996, 82(3), s. 168–173.
11. Żytkowski A., Durda A., Etiopatogeneza zespołów bólowych kręgosłupa lędźwiowokrzyżowego, Terapia, 2005, 12.
Evaluation of the effectiveness
of rehabilitation patients with low back pain
Abstract
Introduction. Low back pain is a fast-growing disease of civilization. It is estimated that 80–100% of the adult population experiences low back pain. They occur in
about 90% of the population after 40.
The aim of study. Evaluation of the effectiveness of rehabilitation in patients with
osteoarthritis of spine and with coexisting multi-level discopathy based on selected
parameters.
Material and method. Studied 37 patients with low back pain with spondyloarthrosis and with coexisting multi-level discopathy. The study was conducted in Rehabilitation Clinic of Zamość University of Management and Administration, based
on the author’s questionnaire and clinical examination. Patients were examined
twice, the first day of rehabilitation and second time in the last day of rehabilitation.
40
Rafał Sapuła i inni Ocena
efektywności rehabilitacji pacjentów w zespołach bólowych…
The rehabilitation program included treatments of physiotherapy, kinesitherapy and
mobilizations. The results were statistically analyzed.
Results and conclusions. Physiotherapy for outpatient conditions with low back
pain reduce pain and ischias symptoms. Rehabilitation treatment improved mobility
of spine. Rehabilitation of the study group did not alter the surface sensation and
stretch movement.
Keywords: low back pain, spodylosis lumbalis, spondyloarthrosis, discopathy, rehabilitation
41