szótár 1 - Lengyelország magyarul
Transkrypt
szótár 1 - Lengyelország magyarul
Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . P 4834 PFD (ang. Probability of Failure on Demand) [prawdopodobieństwo awarii przy żądaniu usługi. Jest to miara prawdopodobieństwa wystąpienia awarii podczas wykonywania jednego żądania klienta.] – PFD (ang. Probability of Failure on Demand) igény hibás teljesítésének valószínűsége pfe! (zob. fe!) – pfuj! fuj! pfyrzichy [brzoskwinie] – [Słowniczek języka śląskiego] őszibarack, őszibarackfa (Prunus Persica) PGR: Pegeer – Państwowe Gospodarstwo Rolne [forma socjalistycznej własności ziemskiej w Polsce w latach 1949-1991] – (dawno) Állami Gazdaság (ÁG) phaechromocytoma [nowotwór rdzenia nadnerczy] – mellékvesevelő-daganat (phaechromocytoma) Pharming [bardziej niebezpieczna dla użytkownika oraz trudniejsza do wykrycia forma phishingu. Charekterystyczne dla pharmingu jest to, że nawet po wpisaniu prawidłowego adresu strony www, ofiara zostanie przekierowana na fałszywą (choć mogącą wyglądać tak samo) stronę www. Ma to na celu przejęcie wpisywanych przez użytkownika do zaufanych witryn haseł, numerów kart kredytowych i innych poufnych danych.] – Pharming [DNS szerverek feltörése és a forgalom átirányítása hamis weboldalakra személyes információk megszerzése céljából.] pharyngotomia [Pharyngotomia lateralis, Pharyngotomia medialis] – (gör.) pharyngotomia; faringotómia; torokműtét; a torok- (garat-) üregnek kívülről való megnyitása sebészi úton. A műtétet a szájüregen át hozzá nem férhető idegen testek és daganatok eltávolítása céljából végezik. Phenian, Pjongjang (znany w Polsce w transkrypcji z języka rosyjskiego jako Phenian; w języku koreańskim nazwa oznacza płaski teren) [stolica Korei Północnej] – Phenjan (koreaiul: Phjongjang csikhalsi, kiejtése: pjangjáng csikhálsi) [település Észak-Korea nyugati részében, a Tedong partján, az ország fővárosa] Phishing (spoofing) [w branży komputerowej, wyłudzanie poufnych informacji osobistych (np. haseł lub szczegółów karty kredytowej) przez podszywanie się pod godną zaufania osobę lub instytucję, której te informacje są pilnie potrzebne. Jest to rodzaj ataku opartego na inżynierii społecznej.] – Phishing [1. Adathalászat, álcázott programokkal a felhasználó adatainak megszerzése. 2. Adathalászatnak (eredetileg angolul phishing, kiejtése: fising, a fishing = halászat szóra hasonlít) azt az eljárást nevezzük, amikor egy internetes csaló oldal egy jól ismert cég hivatalos oldalának láttatja magát és megpróbál bizonyos személyes adatokat, például azonosítót, jelszót, bankkártyaszámot stb. illetéktelenül megszerezni. A csaló általában e-mailt vagy azonnali üzenetet küld a címzettnek, amiben ráveszi az üzenetben szereplő hivatkozás követésére egy átalakított weblapra, ami külsőleg szinte teljesen megegyezik az eredetivel.] PhotoCD (PCD) [to standard rozwinięty przez firmę Kodak dla zapisywania fotografii jako danych cyfrowych na dyskach optycznych. Zapisane obrazy domyślnie mają wymiary 2048X3072 pikseli. Posiadając odpowiednie oprogramowanie, można te obrazki oglądać, obrabiać je lub wysłać na drukarkę. Informacje mogą być później dodane do PhotoCD (jest to znane jako wielosesyjność).] – Photo CD [1. ejtsd: fótó cí dí vagy magyarosan: fotó cé dé] Professzionális célokra is alkalmas optikai lemez állóképek (rendszerint fényképek) tárolására. A Kodak által kifejlesztett ~ több példányban, különböző minőségben tárolja az egyes képeket, melyek CD-ROM vagy (televízióra kapcsolható) CD-I lejátszóval jeleníthetők meg. 2. A KODAK cég színes kép digitális rögzítő szabványa kompaktlemezen, 120 mm, 100 db 24x36 mm kép.] PHP [obiektowy, skryptowy język programowania zaprojektowany do generowania stron internetowych w czasie rzeczywistym. PHP jest najczęściej stosowany do tworzenia skryptów po stronie serwera WWW, ale może być on również używany do przetwarzania danych z poziomu wiersza poleceń, a nawet do pisania programów pracujących w trybie graficznym (np. za pomocą biblioteki GTK+, używając rozszerzenia PHP-GTK). Implementacja PHP wraz z serwerem WWW Apache oraz serwerem baz danych MySQL określana jest jako platforma AMP (w środowisku Linux – LAMP, w Windows – WAMP). Ponadto PHP można uruchomić na serwerze IIS (Windows) oraz w chmurze Windows Azure.] – PHP (PHP: Hypertext Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4835 Preprocessor) - 'PHP' kisprogram-nyelv [1. nyílt forráskódú, számítógépes szkriptnyelv, legfőbb felhasználási területe a dinamikus weboldalak készítése. Emiatt a PHP-t jórészt szerver-oldalon használják, bár létezik parancssori interfésze is, illetve önálló, grafikus felületű alkalmazások is létrehozhatóak vele. A nyelvet eredetileg Rasmus Lerdorf alkotta meg 1994-ben, de a ma létező egyetlen (és hivatalos specifikáció híján de facto szabvánnyá vált) PHP implementációt már a PHP Group tartja karban és fejleszti. A PHP-t a saját licence alatt adják ki, és a Free Software Foundation szabad szoftverként tartja számon. A PHP a legtöbb webszerverre, operációs rendszerre és platformra ingyenesen telepíthető. Manapság több mint 20 millió weboldal és egymillió szerver futtat PHP-t, bár a nyelvet használó oldalak száma 2005 augusztusától kezdve folyamatosan csökken. A PHP emellett az Apache webszerver egyik legnépszerűbb beépülő modulja. 2. A PHP, bővebben "PHP: Hypertext Preprocessor" egy széles körben használt, nyílt forráskódú, általános célú programozási nyelv, különösen jó web-fejlesztés támogatással és HTML-be ágyazási képességekkel. A szintaxisa a C, Java és Perl nyelvekre épül, könnyen megtanulható. A nyelv fő célja: lehetőséget teremteni dinamikusan generált weboldalak gyors készítésére. 3. Szerveroldali szkriptnyelv, dinamikus, interaktív weboldalak létrehozására. 4. főleg Linux szervereken használt kisprogram (script) nyelv, HTML Web-oldalakba ágyazott dinamikus feladatok értelmezésére; feladata hasonlít Microsoft HTML oldalakba ágya- zott 'ASP' kisprogramjaihoz; nevének rövidítése a "Personal Home Page Tools"ból származik; forráskódja ingyenesen beszerezhe- tő, újabb változatai a "PHP3" és "PHP4"; Web-oldalak, melyek ezt használják felismerhetők pl. a ".php3" kiterjesztésről a ".html" helyett] Phrack [jeden z najbardziej znanych sieciowych magazynów crackerskich powstały 17 listopada 1985.] – Phrack Magazine (hálózati magazin) phreaker [użytkownik korzystający z usług telekomunikacyjnych w sposób nieuprawniony: przy prowadzeniu rozmów telefonicznych nie uiszcza stosownych opłat lub rozmawia na koszt innych. Stanowi odmianę hakera komputerowego.] — (ang.) phreaker [Egy jó phreaker nek ismeretei voltak a telefonközpontok működéséről, a telefonhálózatokról, azok fizikájáról és persze sebezhetőségeiről.] phreaking (lub phreak) [to łamanie zabezpieczeń sieci telefonicznych, najczęściej celem uzyskania połączenia darmowego lub tańszego niż tradycyjne. Osoba trudniąca się tą działalnością to phreak lub phreaker (od phone freak - z ang. dosłownie telefoniczny maniak). Phreakera należy odróżnić od pajęczarza, który podpinając się pod abonenckie linie telefoniczne dzwoni na koszt pojedynczych ludzi. Phreaking najczęściej dotyczy darmowego lub tańszego (np. połączenia międzynarodowe w cenie lokalnych) dzwonienia z budek telefonicznych.] – (ang.) phreaking [1. A phreak (ejtsd: frík) a hetvenes-nyolcvanas évek egyesült államokbeli fiataljai közt elterjedt réteghobbi, amely bőven túlhaladt az egyszerű szórakozáson. Lényege az ingyen telefonálás lehetőségének megteremtése. A phreak szót fordítják telefon-hacknek, telefon-buherálásnak, de helytálló magyar megnevezés nincs rá. De ide tartozott még a telefonlehallgatás, vonallopás vagy a titkosított rádiókapcsolatok elkapása, és visszakódolása. 2. A hacking története a számítógépek elterjedése előtt kezdődött. Legkorábbi formája a phreaking (fríking), amely a telefonvonalak manipulását jelenti. „A phreaking az 1970-es évek elején kezdődött, amikor a telefonközpontok működése még valamiféle misztikus dolognak számított. Néhányan megpróbáltak rájönni, hogyan működik. Érdeklődésük aztán egy idő múlva a számítógépek felé fordult, amelyek a telefonrendszereket vezérelték, belőlük lettek a hackerek. A legkorábbi számítógépes betöréseket alkalmazottak követték el, akik anyagi haszonszerzés reményében csinálták, vagy elégtételt akartak venni valamilyen cégen belüli sérelemért” (Knittel & Soto 2000: 13-14).] Physical Layer - (warstwa fizyczna) [Jest najniższą warstwą modelu OSI. Jest ona odpowiedzialna za przesyłanie strumieni bitów. Odbiera ramki danych z warstwy 2, czyli warstwy łącza danych, i przesyła szeregowo, bit po bicie, całą ich strukturę Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4836 oraz zawartość. Jest ona również odpowiedzialna za odbiór kolejnych bitów przychodzących strumieni danych. Strumienie te są następnie przesyłane do warstwy łącza danych w celu ich ponownego ukształtowania.] – (ang.) Physical Layer [fizikai réteg (physical layer): Az OSI-modell legalsó rétege. Valójában ezen a rétegen zajlik a tényleges fizikai kommunikáció. Biteket juttat a kommunikációs csatornára, olyan módon, hogy az adó oldali bitet a vevő is helyesen értelmezze ( a 0-át 0-nak, az 1-et, 1-nek). A fizikai közeg, és az információ tényleges megjelenési formája igen változó lehet: pl. elektromos vezeték esetén, a rajta lévő feszültség értéke, vagy a feszültség változásának iránya. Információhordozó és közeg más és más lehet még: fénykábel, rádióhullám, stb. Itt kell azt is meghatározni, hogy mennyi legyen egy bit átvitelének időtartama, egy vagy kétirányú kapcsolat. A kétirányú kapcsolat egyszerre történhet-e? Hogyan épüljön fel egy kapcsolat és hogyan szűnjön meg. Milyen legyen az alkalmazott csatlakozó fizikai, mechanikai kialakítása?] pi [1. nazwa litery greckiej 2. liczba wyrażająca stosunek długości obwodu koła do długości jego średnicy; ludolfina 3. odgłos pisklęcia 4. wykrzyknik oznaczający zaskoczenie, podziw] – pi; Π, π (a gör. ábácé betűje és hangja); (menny.) (ludolfina) (Ludolf-féle szám, a kör kerületének és átmérőjének viszonynszáma: 3,1415926535) pia fraus [z Owidiusza (Metamorfozy, 9, 711) łac., pobożne oszustwo] – (lat.) pia fraus; jámbor szándékú csalás piacere [wł.] – (ol.) piacere; (zene) tetszés szerint, szabadon piach [piasek, ziarenka skalne, najczęściej koloru bladożółtego oraz grunt, teren pokryty takimi ziarenkami] – homok piać [wydawać dźwięki charakterystyczne dla koguta; 2. potocznie: chwalić, zachwycać się kimś] – kukorékolni piana [lekka, pęcherzykowata masa powstająca na powierzchni niektórych płynów, np. piwa, bądź na skutek mieszania, ubijania, nagrzewania, fermentacji itp. różnych substancji] – hab, tajték piana morska, pianka morska – tengeri hab; (ásv.) tajték; tajtékkő (szepiolit) (magnézium-hidro-szilikát ásvány. Finoman szálas agyagásvány jellegű, könnyen faragható, tömbökben fordul elő. Száraz állapotban finoman porózus szerkezetű. Fő lelőhelye Kis-Ázsia.) [fajka z pianki morskiej: tajtékkő pipa] piana a. pianka śmietankowa a. ze śmietanki – tejszínhab pianie, pianie koguta [dźwięk wydawany przez koguta] – kukorékolás, kakasszó pianino [1. odmiana fortepianu z pionowo ułożonymi strunami; 2. instrument klawiszowy, który jest odmianą fortepianu z pionowo ułożonymi strunami i tak samo ułożonym mechanizmem młoteczkowym] – (ol) pianinó; zongora; (zene) olyan zongora, amelyen a húrok nem vízszintes, hanem függőleges helyzetben vannak elhelyezve pianissimo (pp) [wym. pianiss-imo] (muzyka: bardzo cicho) [1. określenie wykonawcze: bardzo cicho; 2. fragment utworu muzycznego wykonany bardzo cicho]– (ol.) pianissimo; (zene) nagyon halkan (adandó elő) pianissimo possibile (ppp) (muzyka: możliwie najciszej) – (ol.) pianissimo possible; (zene) lehetőleg leghalkabban (adandó elő) pianista [1. muzyk grający na fortepianie; 2. osoba, która potrafi grać na pianinie] – (ol.) pianista; zongorista, zongoraművész, zongorajátékos pianistka [kobieta, która potrafi grać na pianinie] – zongoraművésznő http://www.genspot.com/Video/ShowVideo.aspx?video_id=309 802 Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4837 pianistyka [sztuka gry na fortepianie. Rozwijała się od XVIII w. Wśród pierwszych wirtuozów fortepianu byli m.in. W.A. Mozart, L. van Beethoven i M. Clementi.] – (muz) pianisztika pianka [1. zdr. od piana; 2. legumina z ubitej śmietany, jaj, cukru i różnych dodatków; 3. pieniący się kosmetyk do włosów, do golenia itp.; 4. skupiska zagęszczonych pęcherzyków występujących w szkliwie; 5. strój przeznaczony do sportów wodnych, chroniący przed wodą i zimnem; 6. nieprzezroczysta, lekka masa oraz słodka potrawa deserowa o konsystencji piany, przygotowana z ubitej śmietany, jaj, cukru oraz różnych dodatków; 8. potoczna nazwa skafandra nurkowego zrobionego z neoprenu; 9. minerał o białym zabarwieniu, uznawany za uwodniony krzemian magnezu i otrzymywany w wyniku przeobrażania serpentynu] – hab, cukrozott tejszínes tojáshab [kawa z pianką: tejszínhabos kávé]; (pl. lovon) tajték pianka do golenia – borotvahab pianka do układania włosów – hajrügzítő hab pianka morska [zob. sepiolit] – tajtékkő (szepiolit) pianka strukturalna «porowate tworzywo sztuczne używane do wyrobu gąbek, materiałów tapicerskich itp.» piankowaty, -a, -e [przypominający pianę, mający konsystencję podobną do piany (np. piankowata masa) lub w jakiś inny sposób związany z czymś charakterystycznym dla piany] – habszerű [Wykwit piankowaty: cservirág, élénksárga cservirág nyálkagomba (Fuligo septica)] piankowy, -a, -e [wyglądający jak pianka, przygotowany w postaci pianki (np. krem piankowy), zrobiony z pianki (minerału, uwodnionego krzemianu magnezu), wykorzystujący taki minerał (np. fajka piankowa) lub w jakiś inny sposób związany z pianką] – tajték- [materac a. materacyk piankowy: habszivacs matrac] piankówka – tajtékpipa piano (cicho) [1. określenie wykonawcze: cicho, delikatnie; 2. fragment utworu muzycznego wykonany cicho; 3. jest to określenie dynamiczne; skrót p oznacza cicho, pp (piano pianissimo) - bardzo cicho] – (ol.) piano; (zene) halkan (adandó elő) piano forte (pf) [cicho i nagle głośno] – piano forte (pf); csendesen és hirtelen hangosan piano nobile [wym. piano nobile] (pierwsze piętro) [1. zob. bel-étage; 2. najbardziej reprezentacyjne pomieszczenia w domach] – piano nobile (ol. = nemesi emelet); a lakóház fő emelete, rendszerint az első emeleten pianola (pianino mechaniczne) [1. pianino lub fortepian z wmontowanym urządzeniem pneumatycznym sterowanym przez taśmę perforowaną; 2. pianino posiadające dodatkowo mechanizm, umożliwiający odtwarzanie utworów ze specjalnych rolek papieru. Na rolce papieru utwór był zapisany w postaci małych dziurek, przez które przedostawało się powietrze sterujące mechanizmem młoteczków instrumentu] – pianóla; zeneautomata (érmés működésű); gépzongora; tempó- és hangerősség-szabályozóval ellátott villanyzongora PIAP (Publiczny Punkt Dostępu do Internetu - ang. Public Internet Access Point) [inaczej telecentrum - to powszechnie dostępna wielofunkcyjna placówka teleinformacyjna z pracownią multimedialną, wyposażona między innymi w sprzęt biurowy oraz stanowiska komputerowe ze stałym łączem internetowym, zlokalizowana np. w gminnych domach kultury, szkołach, czy innych miejscach skupiających społeczności lokalne.] – (ang.) public internet access point (PIAP), nyilvános internet-hozzáférési pontok piarg [1. usypisko okruchów zwietrzałych skał w żlebie lub u podnóża stromych stoków; też: żwir, głazy, kamienie tworzące usypisko; 2. rodzaj rumowiska skalnego; nagromadzenie ostrokrawędzistych okruchów skalnych, które odpadły od stromego zbocza górskiego, głównie w wyniku procesów wietrzenia fizycznego, u podnóża stoku. Piargi często występują w postaci stożka piargowego u wylotów żlebu.] – görgeteg piargowy, -a, -e [przymiotnik od: piarg] – görgetegpiarżysty, -a, -e [1. pełen piargów, zasypany piargami; 2. pokryty lub wypełniony piargiem, np. piarżyste zbocze, piarżysty żleb] – görgeteges piaseczek [zdrobnienie od: piasek] – homokocska Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4838 piasecznica [1. rodzaj pompy wykorzystującej powietrze lub wodę do pompowania niewielkich okruchów skalnych i wyrzucania ich na zewnątrz pod dużym ciśnieniem; piaskownica, piaszczarka; 2. specjalny samochód ciężarowy wyposażony w taką pompę; piaskarka] – homokszóró, homoktartó, homokoló piasek [1. luźna masa drobnych ziarenek i okruchów skalnych; 2. teren piaszczysty; 3. miałka, sypka substancja; 4. szarawożółte ziarenka skalne pokrywające plaże, pustynie, wydmy itp. 5. (zwykle w lm: piaski) teren, ziemia piaszczysta 3. miałka, sypka substancja, przypominająca piasek występujący w naturze; np.: piasek cukrowy, piasek stalowy] – homok, föveny piasek formierski – formázóhomok piasek gliniasty [gleba zawierająca ilaste cząstki, mająca wyraźnie wykształconą warstwę próchniczą] – agyagos homok piasek lotny – futóhomok piasek moczowy – (orv.) homok, vesehomok piasek morski – föveny (tengerparton) piasek rzeczny – folyami homok v. föveny piasek ruchomy – futóhomok piasek tłuczony – kőpor piasek zgrzyta w zębach – csikorog a homok a foga alatt piasek złotonośny – aranytartalmú homok piaskarnia [1. zob. piaskownia; 2. wyodrębniony teren, w którym wydobywa się, oczyszcza, a czasami także przetwarza piasek; piaskownia] – homokbánya, homokfejtő; homokrakás piaskarski, -a, -ie [przystosowany do prac przy udziale piasku, przygotowany do wydobywania lub przeróbki piasku (np. zakład piaskarski) lub w jakikolwiek inny sposób związany z eksploatacją piasku] – homokfejtői, homokfejtőpiaskarz [1. robotnik wydobywający piasek z dna rzeki 2. robotnik zatrudniony w zbiorniku i na moście piaskowym] – utcai homokárus; homokfejtő munkás piaski – homokos talaj, föveny piaski kamyczkowate – kövecses homok piaski lotne – futóhomok piaski zwiewne – futóhomok piaskować [1. oczyszczać powierzchnię przedmiotów lub nadawać im chropowatość poprzez ścieranie strumieniem piasku wyrzucanego pod dużym ciśnieniem; 2. pokrywać coś warstwą piasku] – homokkal beszórni v. elkeverni piaskować kit – gittet homokozni piaskować wapno – meszet homokozni v. homokkal keverni piaskowanie [proces technologiczny polegający na czyszczeniu lub kształtowaniu dowolnej powierzchni strumieniem sprężonego powietrza (ewentualnie cieczy - piaskowanie używane w stomatologii) z dodatkiem twardych cząsteczek.] – homokkal (való) beszórás; homokozás, behomokozás piaskowaty, -a, -e – homokos, homokszerű; homokszínű piaskowcowy, -a, -e [zawierający piaskowiec (pospolitą w przyrodzie skałę osadową), wykonany z piaskowca (np. płyta piaskowcowa) lub w jakiś inny sposób związany z piaskowcem] – homokkőpiaskowiec [1. pospolita w przyrodzie skała osadowa złożona z ziaren kwarcu, skaleni, czasami także innych minerałów połączonych ze sobą spoiwem, najczęściej krzemionkowym; 2. jadalny grzyb z rodziny borowikowatych; 3. roślina z rodziny goździkowatych o niewielkich białych kwiatach; 4. ptak z rzędu mewek siewek, zasiedlający azjatyckie i północnoamerykańskie tundry] – (skała) (földt.) homokkő; homokpapír, üvegpapír; (áll.) cicindéla (bogár) Piaskowiec Modrzak (siniak) [Gyroporus cyanescens (Bull.) Quél. [(Bull. : Fr.) Quél.] ] – Kékesedő üregestinóru [Gyroporus cyanescens (Bull.:Fr.)Quél. (Szinonímák: Boletus c. Bull.:Fr.) [Familia: Boletaceae; Család: Tinórufélék] piaskownia [kopalnia odkrywkowa eksploatująca piasek] – homokbánya, homokfejtő piaskownica [1. niewielki teren pokryty piaskiem, przeznaczony do zabaw dla dzieci; 2. bylina z rodziny traw, o zielonkawych liściach pokrytych meszkiem, najczęściej spotykana na wydmach; 3. rodzaj pompy wykorzystującej powietrze lub wodę do pompowania niewielkich okruchów skalnych i wyrzucania ich na zewnątrz pod dużym ciśnieniem; piasecznica, piaszczarka] – homokozó; (növ.) homoknád; (sport) ugrógödör, homokgödör Piaskownica [wydzielona część systemu informatycznego przeznaczona, ze względów bezpieczeństwa, do odseparowanego uruchamiania programów, które są nieprzetestowane lub niezaufane lub pochodzą od niezaufanych Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4839 stron trzecich.] – homokozó [az informatikai biztonság területén programok elkülönített futtatására szolgáló biztonsági mechanizmus. Gyakran használják még nem tesztelt kódok, ellenőrizetlen gyártóktól, szállítóktól vagy végfelhasználóktól származó, nem megbízható programok futtatására.] piaskowy, -a, -e [1. zawierający piasek lub zrobiony z piasku; 2. szarobeżowy] – homoki, homok-; homokszínű, drapp piasku nasypać komu do/na/w oczy – homokot hinteni vkinek a szemébe Piast [kandydat do tronu polskiego albo król polski z pochodzenia Polak] – Piast, Piaszt Piast (zwany także Piastem Kołodziejem lub Piastem Oraczem) [legendarny protoplasta dynastii Piastów. Żył w IX w. Data jego narodzin i śmierci nie jest znana. Ojciec Siemowita, mąż Rzepichy.] – Piast Kołodziej (Kołodziej jelentése: „kerékkovács”) legendabeli alak Lengyelország korai történetében (8. vagy 9. század), a mondák szerint a Piast-dinasztia alapítója. A mondák szerint Piast volt az ükükapja I. Mieszkónak, aki Lengyelország első dokumentált uralkodója, és az első lengyel király, I. (Vitéz) Boleszláv apja. piasta, piasta kołowa [część koła lub tarczy (np. sprzęgła) stykająca się z wałem lub osią] – kerékagy piastować [1. opiekować się dzieckiem; 2. troszczyć się o coś] – (dziecko) dajkálni, dédelgetni; gondozni, őrizni, gondját viselni; (urząd) betölteni, viselni piastować dziecko – gyermeket dajkálni piastować kogo/co – gondját viselni vkinek/vminek; gondozni vkit/vmit piastować stanowisko – hivatalt betölt piastować tę funkcję – betölteni ezt a funkciót piastować urząd – hivatalt betölteni v. ellátni piastowanie – dajkálás; gondozás, őrzés; ellátás, betöltés piastowanie funkcji partyjnych – pártfunkció betöltése Piastowicz – Piaszt-ivadék; Piaszt-sarj piastowski, -a, -ie [1. przymiotnik od: Piast (założyciel lub członek dynastii polskiej); piastowy (książkowo); 2. przymiotnik od: Piastów (miasto w Polsce)] – (hist.) piaszt-, piastPiastowski, -a, -ie [przymiotnik dzierżawczy należący do Piasta lub z nim związany; Piastowy (książkowo)] – (hist.) Piaszt-, Piast-; Piast-i piastr [drobna moneta będąca w obiegu w Egipcie, Libanie, Sudanie i Syrii] – (ol.) piaszter; a török, a libanoni és az egyiptomi pénzrendszerben az aprópénznek megfelelő pénzegység piastun [1. w czasach wczesnopiastowskich: wysoki urzędnik dworski wychowujący synów królewskich lub książęcych; 2. łow. niedźwiadek będący pod opieką matki; 3. łow. wilk samiec opiekujący się szczeniętami w czasie, gdy rodzice idą na żer; 4. dawniej: mężczyzna opiekujący się dziećmi 5. urzędnik dworski wychowujący synów królewskich] – pártfogó, dajkáló, szárazdajka; nevelő piastun ubogich i sierot – a szegények és árvák gyámolítója v. pártfogója piastunka, Mamka [1. dawniej: kobieta opiekująca się dziećmi; niańka; 2. Debora była piastunką, niańką Rebeki. W Piśmie Świętym użyta jako symbol opieki Boga nad ludźmi.] – pesztonka; dada piastunka do dziecka – gyerek dada v. dajka piaszczak [1. nowotwór niezłośliwy sadowiący się w oponach mózgowych; zawiera liczne złogi soli wapnia; leczenie operacyjne. 2. nowotwór łagodny (rodzaj oponiaka) rozwijający się w oponach mózgowych] – pszammoma; jóindulatú daganat piaszczystość – vminek a homokos volta piaszczysty, -a, -e [1. pokryty piaskiem lub usypany z piasku; 2. stworzony z piasku, zawierający piasek, pokryty piaskiem] – homokos piaszczysta góra obruszyła się – a homokhegy összeomlott piaszczysta gleba – homokos talaj piaszczysty brzeg – homokos part piaszczysto-gliniasta gleba – vályogos talaj piąć – (ritka) fűzni, összekötni, összecsatolni piąć się [1. wspinać się, zwykle z trudem; 2. o roślinach: rosnąć, czepiając się podpory; 3. dążyć do lepszego stanowiska, do lepszej sytuacji materialnej; 4. wznosić się, wzbijać; 5. posuwać się w górę, pokonując opór; wspinać, gramolić się; 6. o roślinach: rosnąć, czepiając się podpory; 7. przenośnie: pokonywać kolejne stopnie Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4840 kariery; 8. przenośnie: kierować się ku górze, wznosić się] – felkúszni; kapaszkodni, felkapaszkodni; felmászni; (átv.) törni v. törtetni vmi után; vágyni vmire; (növ.) felfutni piąć się do czego – felemelkedni vmihez piąć się do góry – kapaszkodni a hegyre piąć się do sławy – a dicsőséget hajhászni piąć się do władzy – hatalomra törekedni piąć się na co – felmászni vmire piąć się na górę – hegyre mászni, felmászni a hegyre piąć się po czymś – felfutni vmire piąć się po laury – babérok után töri magát; babérokra vágyni piąć się po szczeblach kariery zawodowej – a ranglétra fokain halad piąć się po ścianie – (virág) befutja a falat piąć się w górę tabeli – a táblázat v. tabella tetejébe kapaszkodni piąć się wyzwyż – felfelé igyekezni v. törekedni piąstka [niewielka pięść, najczęściej dziecka lub w przenośni o bardzo małej, drobnej twarzy, buzi] – kis ököl v. gyermekököl piąta a. piąta godzina [rano lub po południu] – öt óra piątek [piąty dzień tygodnia, święty dzień dla wyznawców islamu] – péntek (w piątek: pénteken) Piątek wielki (zob. Wielki Piątek. Dzień ten był poświęcony rozpamiętywaniu męki Jezusa Chrystusa. Po nabożeństwie rozpoczynało się obchodzenie grobów. Mężczyźni i damy ubrani byli czarno.) – Nagypéntek piąterko, pięterko – emeletecske piątka [1. cyfra oznaczająca liczbę 5; 2. całość składająca się z pięciu części lub jednostek; 3. to, co jest oznaczone liczbą 5, 4. coś, co jest przeznaczone dla pięciu osób; 5. zob. ocena bardzo dobra; 6. moneta o wartości 5 groszy lub 5 złotych; 7. pięć punktów na kostce do gry, pięć oczek na kostce domina; 8. pięć prawidłowych skreśleń w totolotku; 9. karta oznaczona cyfrą 5] – ötös (számjegy, pénz, kártya, kocka, érdemjegy); (ocena) jeles; ötöd, ötödrész piątka (bardzo dobry) - (ocena) jeles piątkowy, -a, -e [1. charakterystyczny dla piątku, związany z piątym dniem tygodnia (np. nabożeństwa piątkowe); 2. bazujący na pięciu częściach (np. matematyczny układ piątkowy), charakterystyczny dla piątki, powiązany z tą liczbą; 3. zdolny do uzyskania piątki, oceny bardzo dobrej (np. uczeń piątkowy)] – pénteki; mat. ötös piątkowy [zdolny do uzyskania piątki, oceny bardzo dobrej (np. uczeń piątkowy)– (uczeń) ötös tanuló piątoklasista [uczeń piątej klasy] – ötödosztályos, ötödikes piątoklasistka [uczennica piątej klasy] – ötödikes lány piąty, -a, -e [będący ostatnim elementem zbioru składającego się z pięciu jednostek lub jedną z pięciu części, na które można coś podzielić] – ötödik piąta czterdzieści pięć – háromnegyed hat piąta kolumna [grupa tajnych stronników wroga, uprawiająca sabotaż, szpiegostwo i dywersję] – ötödik hadoszlop piąta kolumna pol – ötödik hadoszlop v. hadosztály piąta piętnaście – negyed hat piąta rocznica – ötéves évforduló piąte koło u wozu [osoba lub rzecz zbędna, niepotrzebna, zawadzająca] – ötödik kerék piąte piętro – ötödik emelet piąte przez dziesiąte – összevissza, rendetlenül, hetet-havat összehordva; felibül-harmadából; félig-medig; nem tökéletes (tárgy), meg megbízható (értesülés), nem hiteles (hír) piąty [piąty dzień miesiąca] – ötödike pic [blef] – [Słowniczek języka śląskiego] bluff, blöff picaresca [wym. pikareska], pikareska [zob. powieść łotrzykowska] – pikareszk; pikareszk regény (spanyolul picaresco, a 'csavargó' jelentésű pícaro szóból) [a 16. századi Spanyolországban létrejött népszerű műfaj, általában szatirikus hangvételű regény, melynek hőse szegény csavargó, bűnöző vagy más a társadalom peremén élő személy, aki ügyessége és eszessége segítségével próbál boldogulni.] picaro [czytaj: pikaro] [1. hiszp., łotr, szelma, włóczęga, nicpoń (postać typowa dla hiszp. powieści łotrzykowskiej XVI-XVII w.); włóczęga, sprytny oszust i złodziej – postać występująca w literaturze hiszpańskiej XVI–XVII w; .2. postać łotra, włóczęgi, pojawiająca się w picarescach (hiszpańskich romansach awanturniczych, należących do literatury ludowo- Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4841 mieszczańskiej)] – (sp) picaro; kóbor lovag; (átv.) csavargó, csibész piccolo (zob. pikolo) – kis fuvola, pikoló pichcenie – főzőcskézés, főzőcske pichcić [potocznie, często także żartobliwie: gotować, przygotowywać, przyrządzać gotowane posiłki] – (tréf.) főzőcskézni picie [1. to, co się pije; 2. alkoholizm; 3. to, co nadaje się do picia, ogólnie o jakimś napoju, płynie, najczęściej pozwalającym na ugaszenie pragnienia] – ivás, (ritka) ital; alkoholizmus picie wina [wino może służyć zdrowiu i może mu szkodzić. Pismo Święte bardzo wyraźnie ostrzega przed nadużywaniem wina. Ponieważ szatan jest mistrzem w nakłanianiu do nadużyć, lepiej jest nie pić wina wcale. Kto pije dla upijania się, ten jest pijakiem. Chrześcijanie nie powinni nawet obcować z pijakami. Pijacy Królestwa Niebieskiego nie odziedziczą.] – borivás [Szolgálattévő papoknak tiltva volt (3Móz 10,9), nazíreusok sem ihattak (4Móz 6,3.20) bort; a részegeskedést tiltották (Péld 4,17; 31,4-5); az ÓSZ idején a bort nem higították, az ÚSZ-i korban azonban bőven elegyítették vízzel; orvosságul is szolgált (1Tim 5,23); a túlzott borivástól óv az Ige (1Tim 3,8; Tit 2,3) a kánai menyegzőn Jézus borrá változtatta a vizet (Jn 2,2-11); az utolsó vacsorán "a szőlő termését" itták (Mt 26,29).] PICS (ang. Platform for Internet Content Selection) [standard opracowany przez W3C do oddzielania w Internecie treści szkodliwych (filmy, opowiadania erotyczne, seks-shopy, gry z przemocą) od treści neutralnych. Ma na celu pomoc rodzicom i wychowawcom w uchronieniu dzieci przed niebezpiecznymi treściami w Internecie, bez stosowania cenzury.] – PICS (Platform for Internet Content Selection) 'PICS' (független tartalomszelektáló fórum) (internetes tartalomkiválasztó környezet) [1. nagy internetes szolgáltatók, számítógépes és médiacégek által létrehozott szövetség és az általa kidolgozott kategóriarendszer neve, melynél a mozifilmeknél használt korhatárjelzőkhöz vagy a kereskedelmi termékkódokhoz hasonlóan osztályozzák a hálózati információforrásokat (elsősorban a Web-oldalakat) tartalom, színvonal vagy más szempontok alapján; a felhasználó pedig a böngésző programjában beállíthatja, hogy milyen kategóriájú anyagokat akar vagy nem akar látni. 2. nagy tartalomszolgtatók által kidolgozott és a W3C által támogatott kategóriarendszer, az Internet-tartalom osztályozására; a kategóriák -más médiumokhoz hasonlóan-, megkülböztethetnek műfaj, színvonal, életkor, üzleti érdekeltség, stb. szerint; az osztályozókód felvehető pl. egy Web-oldal meta kódú megjelölései közé] picture in picture (obraz w obrazie) – PIP Picture in Picture („kép a képben”) pić [piję, pijesz, pije, pijemy, pijecie, piją] [1. łykając, wprowadzać płyn do żołądka; 2. pić napoje alkoholowe; 3. o przyciasnym obuwiu, ubraniu: uwierać; 4. spożywać napoje; 5. potocznie nadużywać napojów alkoholowych; 6. uciskać, ugniatać (o ubiorze, obuwiu)] – inni, [pije jak anioł – iszik mint a kefekötő]; poharazgatni; vágni, szorítani; részegeskedni pić bruderszaft – pertut inni pić co z czego, pić co czym – inni vmit vmiből pić coś – inni vmit pić czyjeś zdrowie v. na zdrowie – vki egészségére inni; üríti poharát (vkinek) az egészségére pić do upadłego – rogyásig inni pić dużo – sokat inni pić dużymi łykami – nagyokat kortyolni pić herbatę – teázni (teázik) pić jak gąbka (nasiąkać) – issza mint a szivacs pić kakao – kakaót inni pić kartoflówkę – burgonyapálinkát inni pić kawę; pić czarną kawę – kávét inni; kávézni; feketézni pić kieliszek wódki – inni egy pohár pálinkát pić mało – keveset inni pić mi się chcę – szomjas vagyok, ihatnám, ihatnékom van pić małymi łykami – nagyokat hörpinteni v. kortyolni pić na śniadanie – reggelire inni pić na umór – iszik, mint a kefekötő; agyonissza magát [pije na umór w klubie: a klubban halálra issza magát] pić piwo – sörözni (sörözik) pić po kapce – cseppenként inni pić szampan – pezsgőzni; pezsgőt inni pić szklankę wody – egy pohár vizet inni pić wino – bort inni; borozgatni; poharazgatni pić wodę – vizet inni pić wódkę – vodkázni; pálinkázni; vodkát inni pić z kielicha – serlegből inni pić za (czyjeś) zdrowie – inni (vki) egészségére pić za kogo – inni vkire v. vkinek az egészségére v. emlékére Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . pić ze szklanki – pohárból inni pij piwo, któregoś nawarzył – (átv.) [idd meg a sört, amit főztél] amit főztél, edd is meg pije, jak na kredyt – [iszik, mintha hitelre kapná] iszik, mint a kefekötő pije jak szewc – iszik, mint a kefekötő pije Kuba do Jakuba – (közismert lengyel épdal kezdősora) Pije Kuba do Jakuba Jakub do Michała wiwat ty wiwat ja kompanija cała. 4842 A kto nie wypije tego we dwa kije łupu cupu cupu łupu póki nie wypije…. pijesz moje piwo? – a sörömet iszod? piję mocną herbatę – erős teát iszom pidżama, piżama, pyjama (rzadko) [1. ang. pyjamas, pajamas 'jw.' z hindi pā(j)dżāma 'luźne spodnie, noszone dawn. na Wschodzie przez muzułmanów' z pers. pā(j) 'noga' + dżāmä 'ubiór'. - luźny, lekki ubiór do spania a. odpoczynku, złożony zazw. z kurtki i spodni 2. strój przeznaczony do spania lub odpoczynku, składający się z luźnych spodni i bluzy albo spodenek i koszulki] – pizsama Pidżama Porno [1. polski zespół muzyczny 2. jest jednym z najważniejszych polskich zespołów rockowych] – (lengyel együttes) piec1 (piekę, piecze) [1. poddawać produkt żywnościowy działaniu ognia (wysokiej temperatury w piekarniku); 2. parzyć, palić, doskwierać; 3. wywoływać piekący ból; palić] – (csasownik) sütni (húst), megsütni; perzselni, pörkölni; sütni, tűzni; átv. csípni, égni, sajogni; sütni piecze mnie w żołądku – ég a gyomrom piec [smażyć] – [Słowniczek języka śląskiego] (húst) kirántani, sütni, megsütni, kisütni; pörkölni piec chleb – kenyeret sütni piec (chlebowy) – kemence piec ciasta pod blachą – süteményt süt a sütőben piec ciasto – tésztét v. kalácsot, süteményt sütni piec co na wolnym ogniu – lassú tűzön sütni vmit piec (do gotowania) – tűzhely piec kogo na wołnym ogniu – (átv.) lassú tűzön égetni vmit piec kołacze – kalácsot sütni piec na maśle – vajon sütni piec na rożnie – nyárson sütni piec na oleju – olajon sütni piec2 [1. urządzenie, w którym odbywa się spalanie paliwa, magazynowanie ciepła i wydzielanie tego ciepła do ogrzewanego pomieszczenia; 2. urządzenie do przeprowadzania procesów technologicznych, które zachodzą w wysokich temperaturach; 3. w okresie II wojny światowej: krematorium w hitlerowskim obozie koncentracyjnym] – kályha, (do gotowania) tűzhely; kemence [a parasztház konyhájában állt eredetileg. Kis, boglyaformájú volt, később nagyobb, és kocka alakú, laposabb. A szobai kivülfűtős kemence már magas, és legtöbbször összetettebb idomú, szögletes – esetleg kerek – alakzat.]; (techn) kohó, kemence, krematórium piec akumulacyjny [piec magazynujący energię cieplną] – akkumulációs fűtőtest piec azotniakowy – nitráló kemence piec besemerski – Bessemer-kemence [az acélgyártásban használatos, tűzálló anyaggal bélelt, körte alakú vastartály, amelyben a megolvadt vasra fúvócsövekkel levegőt v. oxigént fújtatnak (az angol feltaláló, H. Bessemer nevéről)] piec cegielniany – téglaégető kemence piec chlebowy – kemence; kenyérsütő kemence piec do topienia żelaza – vasolvasztó piec donicowy [piec hutniczy o kształcie przypominającym donicę] – cserép formájú olvasztókemence Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4843 piec dymarski [zob. dymarka] – vashámor piec dymi – a kályha füstöl piec elektryczny – villamos kemence, villanykemence; elektromos kemence piec fryszerski (fryszerka) – frissítőkemence piec gazowy – gáztűzhely; gázkemence; gázkályha piec gdański [daw. duży piec z kolorowych, malowanych kafli] – cserépkályha típus piec grzewczy [piec do obróbki cieplnej lub nagrzewania wlewków i półwyrobów walcowanych przed dalszą obróbką] – fűtőtest, kályha piec hartowniczy – edzőkemence piec hutniczy – nagyolvasztó, (olvasztó) kohó; olvasztókemence; vasolvasztó piec indukcyjny [piec elektryczny do wytapiania i topienia metali za pomocą nagrzewania ich prądem powstałym wskutek indukcji elektromagnetycznej] – indukciós kemence piec kaflowy, piec kafli – cserépkályha; csempével kirakott kemence piec kaloriczny – légfűtőberendezés, kályha piec karbidowy – karbidkemence piec karbonizacyjny – karbonizálókemence piec kociołkowy [piec odlewniczy, w którym topiony metal mieści się w kociołkach] – üst kályha piec koksowy, piec koksowniczy – kokszkemence, kokszolókemence; kokszkemence-blokk piec kominkowy – kandalló piec kontaktowy – kontaktkemence, katalizátorkemence piec krematoryjny opalany koksem – koksztüzelésű krematóriumi kemence piec kręgowy – téglaégető kemence piec kupelowy [zob. kupela] – hordó alakú kemence piec martenowski [1. piec płomienny, opalany gazem, służący do wytapiania stali; 2. dokładnie piec Siemensa-Martina znany również pod nazwą marten. W gwarze śląskiej zwany marcin.] – martinkemence; Siemens-Martin-kemence; olvasztókemence piec muflowy – lángálló v. tokos kemence piec obrotowy – forgókemence piec olejowy – olajkályha piec piekarski – sütőkemence piec pierścieniowy – gyűrűs kemence piec płomienny piec hutniczy, w którym metal styka się z płomieniem lub z gorącymi spalinami – lángkemence piec płomienny [Siemens-Martin'a] [piec hutniczy, w którym metal styka się z płomieniem lub z gorącymi spalinami] – égető kemence piec pudlarski a. piec pudlingowy – (koh) kavaró v. buzgató-kemence piec retortowy [zespół retort wykonanych z materiałów ogniotrwałych i ogrzewanych gazem generatorowym] – retortakályha piec słoninę – szalonnát sütni piec spawalny – hegesztőkemence piec stałopalny [piec ogrzewczy, w którym można stale utrzymywać ogień dzięki specjalnemu urzadzeniu regulacyjnemu] – folytonos tüzelésű kályha v. kemence piec szybowy [piec przemysłowy o kształcie walca, stożka lub dwóch stożków połączonych podstawami] – aknakemence, aknás kemence; nagyolvasztó piec ulowy – boksakemence piec wapienny – mészégető kemence piec wgłębny – mélykemence piec wiejski – búboskemence piec wielki – kohó, nagyolvasztó piec żelazny – vaskályha piec się [1. o produktach żywnościowych: być pieczonym; 2. być wystawionym na działanie gorąca] – sülni, megsülni, lesülni Piece pokojowe [W południowej Europie nie były znane nigdy piece, ale tylko kominki do ogrzewania mieszkań. U Słowian jednak, Niemców i w Szwajcaryi, piece kaflowe upowszechniły się w mieszkaniach ludzi możnych jeszcze podczas średnich wieków.] – cserépkályha Pokojowe piece kaflowe, trzony kuchenne Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4844 piechota [1. rodzaj wojsk prowadzących walkę zwykle w najbliższej styczności z nieprzyjacielem; też: żołnierze należący do takiej formacji; 2. oddział wojskowy składający się z piechurów, których zadaniem jest podjęcie walki w najbliższej styczności z wrogiem; 2. fasola zwykła – Phaseolus vulgaris L., Fabaceae] – (wojsk) gyalogság, gyalog; (növ.) gyalogbab [bokorbab, guggonülő v. törpebab, a közönséges paszuly (Phaseolus vulgaris) azon fajta csoportja, melynek szára alacsony, nem kapaszkodó. Számos fajtáját a kertekben, szántóföldön s szőllőkben is termesztik. Legelterjedtebb a fehér bab termelése.] piechota hajducza – hajdúkból álló gyalogság piechota liniowa – front gyalogság piechota łanowa, wybraniecka [1. piechota powoływana z dóbr ziemskich króla, szlachty i duchowieństwa oraz z miast; 2. Piechota łanowa jest to rodzaj oddziałów wojskowych w Polsce w XVII wieku. Zaciąg do tych jednostek wojskowych był prowadzony z dóbr królewskich, szlacheckich i kościelnych. Ten rodzaj wojska powoływano od 1655 roku. Każdy właściciel ziemski miał obowiązek wystawić jednego żołnierza z 15 łanów ziemi uprawnej. Piechota łanowa była wzorowana na piechocie wybranieckiej. Od roku 1673 została zastąpiona przez zaciąg według ilości budynków mieszkalnych, była to tzw. piechota dymowa.] – (hist.) telkes gyalogság piechota morska [piechota wchodząca w skład sił marynarki wojennej] – tengerészgyalogság Piechota polska [W dobie Piastów, gdy Lechja pokryta była przeważnie lasami, wojsko piesze, jako jedynie sposobne do walki w gąszczach i zasiekach leśnych, jak również do obrony i zdobywania grodów, miało wielekroć większe znaczenie, niż w wiekach późniejszych, gdy szersze pola i gościńce bardziej sprzyjały działaniom rycerstwa konnego. To też kronikarze średniowieczni, mówiąc o wojnach Piastów, zawsze wymieniają wojska piesze obok konnych.] – (wojsk) lengyel gyalogság Piechota polska 1548-1572 Piechota polska na froncie wschodnim [rodzaj broni stanowiący trzon Wojska Polskiego formowanego w latach 1943 - 1945 w Związku Radzieckim a następnie na wyzwolonych terenach kraju.] – (wojsk) lengyel gyalogság a keleti fronton (19431945) piechota zmechanizowana – gépesített gyalogság piechota zmotoryzowana – motorizált gyalogság piechotą [pieszo] – gyalog, gyalogszerrel, gyalogosan piechotka – gyalogocska piechotny, -a, -e [dawniej: pieszy] – gyalogospiechur [1. człowiek wędrujący pieszo; osoba wędrująca, zwłaszcza pieszo; turysta, podróżnik, wędrownik, wędrowiec 2. żołnierz piechoty] – gyalogló, turista, utas, vándorló; (wojsk) gyalogos piecowy, -a, -e – kemence-, kályhapiecowy [1. robotnik obsługujący piec; 2. tyczący się pieca] – fűtő; kemence v. kályahafűtő; olvasztár piecuch [1. pot. człowiek wrażliwy na zimno, lubiący przebywać w ciepłym pomieszczeniu; 2. pot. człowiek lubiący wygodne domowe życie, niechętnie wychodzący z domu; 3. potocznie o osobie lubiącej wygodę, próżniaczy tryb życia, lenistwo, błogość; leniuch, wygodniś] – naplopó, puhány, anyámasszony katonája; otthonülő (ember) piecuchowaty, -a, -e – elpuhult, otthonülő piecuszek [1. pot. zdr. od piecuch; 2. ptak śpiewający o oliwkowozielonym upierzeniu] – kis otthonülő, nyámnyila; fitiszfüzike Piecuszek (Phylloscopus trochilus) [niewielki ptak wędrowny z rodziny świstunek, wcześniej zaliczany do pokrzewkowatych] – fitiszfüzike (Phylloscopus trochilus) [a madarak osztályának verébalakúak (Passeriformes) rendjébe és az óvilági Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4845 poszátafélék (Sylviidae) családjába tartozó faj] narzędzie ze znakiem wyrytym w gumie lub kauczuku, używane do odbijania tuszem oraz sam znak wykonany za pomocą tego narzędzia] – pecsét, bélyegző; pecsétnyomó piecyk [1. mały piec; 2. część pieca kuchennego przeznaczona do pieczenia] – kis kályha, tűzhely, sütő, melegítő; takaréktűzhely; csikótűzhely, sparherd, sparhelt; masina, spór, zárt főző és sütő tűzhely piecyk do pelenia kawy – kávépörkölő piecyk gazowy – gáztűzhely; gázrezsó piecyk (gazowy) – vízmelegítő piecyk oszczędnościowy – takaréktűzhely piecyk żelazny – vaskályha piecza [1. opieka nad kimś lub nad czymś; 2. ochrona kogoś lub czegoś, wstawiennictwo, troskliwość, dbanie, dbałość o kogoś albo o coś] – gond, gondosság, törődés; gondozás, gondviselés pieczara [1. rodzaj groty, jaskini z wylotem na zewnątrz, powstały wskutek ruchów górotwórczych lub niszczącej działalności wód bądź wiatru; 2. głębokie wydrążenie w skale, z wylotem na zewnątrz; 3. duża pieczarka (Agaricus) rodzaj grzyba z rodziny pieczarkowatych] – sziklaüreg, barlang, odú; (grzyba) nagy csiperkegomba pieczarka [jadalnygrzyb o białym lub brązowym kapeluszu]; pieczarki – csiperkegomba [champignon, sampinyon; nemesített csiperkegomba]; (jama) kis sziklaüreg, barlangocska, odúcska Pieczarka dwuzarodnikowa (Agaricus bisporus) [grzyb z rodziny pieczarkowatych] – (fr.) sampinyon; nemesített csiperkegomba pieczarkarnia [pomieszczenie, w którym hoduje się pieczarki, utrzymujące stałą temperaturę i wilgotność] – csiperkegombatenyészet, championtenyészet pieczarki panierowane – rántott gombafejek pieczarkowy, -a,-e [wykorzystywany do uprawy pieczarek (np. nawóz pieczarkowy), zrobiony z pieczarek (np. sos pieczarkowy) lub w jakiś inny sposób związany z tym gatunkiem grzyba] – csiperke-, gomba-; gombás pieczątka [1. płytka z wypukłym znakiem lub napisem wyrytym w kauczuku, używana do odbijania znaków, napisów na papierze, laku itp.; 2. znak, napis odbity na papierze, laku itp.; 3. niewielkie, proste pieczątka lekarza – orvosi bélyegző pieczeniarski, -a, -ie [charakterystyczny dla pieczeniarza (darmozjada, człowieka mającego skłonności do żywienia się cudzym kosztem, lubiącego wygodnie żyć z cudzej pracy), odnoszący się do pieczeniarza] – ingyenélő, élősdi, tányérnyaló, potyázó pieczeniarstwo [ironicznie o zespole cech charakterystycznych dla pieczeniarza (darmozjada, człowieka mającego skłonności do żywienia się cudzym kosztem, lubiącego wygodnie żyć z cudzej pracy)] – élősködés, ingyenélés, potyázás pieczeniarz [1. daw. człowiek, który prowadzi wygodne życie na cudzy koszt; 2. przestarzale: człowiek mający skłonności do żywienia się cudzym kosztem, lubiący wygodnie żyć z cudzej pracy; darmozjad] – ingyenélő, élősdi, tányérnyaló, potyázó pieczenie [piekący ból] – sütés, megsütés; égés; csípés; (orv.) égő érzés, égés, égető érzés pieczenie kiełbasy w lesie – kolbászsütés az erdőben pieczenie w gardle – torokégés, torokfájás pieczenie w żołądku – gyomorégés pieczeniowy, -a, -e [będący pieczenią lub przypominający pieczeń (np. mięso pieczeniowe), zrobiony z pieczeni, podawany razem z pieczenią (np. sos pieczeniowy) lub w jakiś inny sposób związany z pieczenią] – pecsenyepieczeń [1. mięso upieczone lub uduszone w jednym kawałku; 2. upieczone lub ugotowane, uduszone mięso w jednym kawałku, najczęściej podawane razem z sosem powstałym przy przyrządzaniu tego mięsa] – pecsenye, sült hús (sertéssült) pieczeń barania – báránysült pieczeń barania z sosem chrzanowym – báránysült tormaszósszal pieczeń była twardzizną nie do zjedzenia – a pecsenye ehetetlenül kemény volt pieczeń cielęca – borjúsült, borjúpecsenye pieczeń cygańska – cigánypecsenye pieczeń duszona – párolt pecsenye Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . Pieczeń rzymska 4846 Składniki: 80 dag wieprzowiny (karkówki lub łopatki) bez kości, 40 dag wołowiny bez kości (najlepiej z łopatki), 5 świeżych jaj l dużą cebulę, 10 dag tartej bułki lub suchą kajzerkę, łyżkę sklarowanego masła, łyżkę posiekanego koperku lub natki pietruszki, 2 łyżki rzadkiej kremówki, pieprz, sól albo 1 kg mieszanego mięsa mielonego 8 jajek ugotowanych na twardo 2 surowe jajka 4 ząbki czosnku 1 szklanka bulionu tymianek majeranek Vegeta sól pieprz bułka tarta Sposób przygotowania: Mięso wymieszać z surowymi jajkami, ziołami i zmiażdżonym czosnkiem. Dolewając bulion wyrabiać mięso na jednolitą masę aż do wchłonięcia płynu. Doprawić do smaku i odłożyć do lodówki. Z jajek poodcinać końcówki tak, żeby było widać żółtka z obu stron. na stole rozłożyć folię aluminiową, wyłożyć mięso i uformować prostokąt. Jajka układać wzdłuż, złączone żółtkami. Z pomocą folii, bardzo ostrożnie zwijać mięso i skleić. Rozłożyć nowy kawałek folii i posmarować oliwą. Ostrożnie przełożyć mięso ze starej folii . Formę keksową natłuścić i posypać bułką tartą, przełożyć mięso w folii i odkryć je z góry. Włożyć do nagrzanego piekarnika (180 stopni) i piec ok. 40 minut Stefánia vagdalt recept Hozzávalók: 7 tojás só őrölt bors 60dkg darált sertéshús 3 zsemle 2 gerezd foghagyma 1 fej vöröshagyma pirospaprika zsemlemorzsa 10 dkg sertészsír Elkészítés: 5 tojást sós vízben 10 perc alatt megfőzünk, majd lehűtjük és megpucoljuk. A darált húst a vízbe áztatott és kinyomkodott zsemlékkel, 2 tojással, a zúzott fokhagymával és a finomra vágott hagymával összekeverjük. Ízesítjük sóval, borssal és pirospaprikával. Összegyúrjuk, és ha túl lágynak éreznénk, kevés zsemlemorzsát adunk hozzá. Ezután zsemlemorzsával meghintett deszkán kiterítjük, és a főtt tojásokat hosszában a közepébe tesszük. A széleit felhajtjuk, henger alakúra formázzuk. Tepsibe tesszük, a tetejét megszórjuk zsemlemorzsával, és meglocsoljuk olvasztott zsírral. 160 fokos sütőben kb. 1 óra alatt megsütjük. pieczeń huzarska [pieczeń wołowa przekładana farszem] – huszárpecsenye; (huszárrostélyos) pirítós kenyér pieczeń rzymska [zob. klops w zn. 2.] – vagdalthús (gombóc); Stefánia vagdalt Pieczeń rzymska Stefánia vagdalt recept pieczeń twarda jak podeszwa – a pecsenye olyan kemény, mint a cipőtalp pieczeń wieprzowa – sertéssült, disznósült, disznópecsenye pieczeń wołowa – marhasült pieczeń z dziczyzny – vadaspecsenye v. vadas pecsenye; vadhús pieczeń z krokietami – pecsenye krokettel pieczeń z rożna, pieczeń na rożnie gotową – nyársonsült, rostonsült, lacipecsenye pieczeń z rusztu – rostélyos; rostonsült pieczeń z rożna – nyársonsült pieczeń z sarny – őzpecsenye, őzsült pieczęcie najstarsze szlachty polskiej [Do pieczęci najdawniejszych, których odciski przechowały się przy dokumentach z XIII w., należą podane tu w rysunkach: Nr. 1) Pieczęć Gniewomira z napisem Sigi(ll) Gnevomiri, który to Gniewomir występuje już w r. 1161 a umiera (wedle Długosza) w r. 1185. Pieczęć ta wisi u dokumentu z pierwszych lat XIII w. przechowanego w Pradze czeskiej, w arch. przeorstwa zakonu johannitów.] – (hist.) legrégebbi lengyel nemesi pecsétek Nr. 1. Pieczęć Gniewomira z XII w. pieczęciowy, -a, -e [podobny do pieczęci, związany w jakiś sposób z pieczęcią (np. lak pieczęciowy, pismo pieczęciowe)] – bélyegző-, pecsétpieczęć [1. duża pieczątka; 2. kawałek laku lub wosku z wyciśniętym znakiem, przymocowany dla uprawomocnienia Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . dokumentu lub jako ochrona zamknięcia; 3. znak własnościowy i rozpoznawczy osoby fizycznej lub prawnej, wyciskany za pomocą stempla (tłoku).] – bélyegző, pecsét, pecsétnyomó 4847 pieczęć [w dawnych czasach kawałki kamieni albo metali z wyrytymi na nich symbolami. Mogły być noszone na szyjach. Były i małe, które wmontowywano w pierścienie (sygnety). Pieczęć używana była do nadania ważności (zapieczętowania). Nakładano je na drzwi, skrzynie, groby, dokumenty kawałki gliny lub wosku.] – pecsét [Bélyegzőszerű eszköz, amelyen egy jel, név vagy valamilyen szöveg található, amely azután lágy anyagba (pl. nedves agyagba vagy viaszba) belenyomva láthatóan kiábrázolódik és megmarad. Hivatali ténykedés jeleként; levelek, okmányok hitelesítésére (1Kir 21,8), szövetség megerősítésére (Jer 32,11-14) szolgál; hogy könyveket és más okiratokat illetéktelen használattól megóvjon (Jer 32,14), a valakire ráruházott hatalom alátámasztására (1Móz 41,42); szolgál még ajtók lepecsételésére (Mt 27,66) vagy tulajdonjog hivatalos igazolására; átvitt értelemben is használatos (5Móz 32,34; Jób 14,17).] pieczęć firmowa a. firmy – cégbélyegző pieczęć na czym położyć – pecsétet tenni v. nyomni vmire; lepecséltelni vmit pieczęć tajemnicy – (átv.) a titok pecsétje pieczęć urzędowa – hivatali bélyegző pieczętarski, -a, -ie – vésnöki; (dawno) kancellári pieczętarz [Pieczętarze. Tak nazywali Polacy i Volumina legum kanclerzów i podkanclerzych. Ob. Kanclerze, Podkanclerzowie i kancelarje („Enc. Star.” t. II, str. 322).] – vésnök; (dawno) kancellár pieczętować [1. stawiać na czymś pieczęć; 2. umieszczać na czymś pieczęcie, zwykle w celu zabezpieczenia przed naruszeniem; 3. przesądzać o czymś ostatecznie; 4. opatrywać coś pieczęcią, wykonywać pieczęć, zamykając, potwierdzając lub oznaczając coś] – pecsételni, bélyegezni pieczętować list – levelet lepecsételni pieczętować się czym [używać jakiegoś herbu lub znaku jako swojego znaku rozpoznawczego] – (dawno) vmilyen címert használ v. hord (pecsétjében) pieczętowanie – pecsételés, megpecsételés; megerősítés pieczętowanie opakowań – göngyölegek v. csomagolások lepecsételése pieczołowicie – gondosan, figyelmesen pieczołowitość [staranność, dokładność, zazwyczaj w odniesieniu do opieki na kimś lub nad czymś, dbałości, troskliwości] – gondosság, gondozás, gondviselés; figyelmesség, figyelem pieczołowity, -a, -e [1. opiekujący się starannie kimś, czymś; 2. będący dowodem dbałości o kogoś, o coś; 3. staranny, dokładny, zazwyczaj w odniesieniu do opieki na kimś lub nad czymś, dbałości, troskliwości (np. pieczołowici rodzice)] – gondos, figyelmes, gondviselő; pontos, (staranny) alapos, szabatos pieczonka – sültecske, kis pecsenye pieczonka z boczkiem – pecsenye oldalassal pieczony, -a, -e – sült, sütött, megsütött; pörkölt pieczona kaczuszka – sült kacsa pieczone gołąbki nie lecą same do gąbki – a sült galamb nem repül az ember szájába pieczony na smalcu – zsírban sült pieczony prosiak – malacsült; sült malac pieczywo [1. produkty otrzymywane z ciasta wyrośniętego w wyniku dodania zakwasu, drożdży lub środków chemicznych; 2. ogół wypieczonych w wysokiej temperaturze produktów spożywczych przygotowywanych z ciasta z dodatkiem zakwasu i drożdży] – pékáru; péksütemény, sütemény piedestał [1. podstawa, na której ustawiony jest pomnik, popiersie, kolumna itp.; 2. monumentalny blok stanowiący podstawę pomnika lub popiersia, najczęściej z wyrytymi informacjami odnoszącymi się do przedstawionej postaci albo wydarzenia] – (fr.) piedesztál; (ép.) oszloptalp, talapzat, oszlopszék [lábazatszerű alépítménye, architektonikusan kiemelt szintje egy magasabb épületnek vagy szoborműnek]; (átv.) erkölcsi magaslat, tekintély Piędzik przedzimek (Operophtera brumata) [owad z rzędu motyli, z rodziny miernikowcowatych (Geometridae)] – kis téliaraszoló (Operophtera brumata) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . Piędzik przedzimek pieg, piegi [plamka na skórze] – szeplő 4848 Strykowski: Portret Asi - ładne piegi, portret z piegami piegowatość – szeplősség, szeplő, szeplők piegowaty, -a, -e [pokryty licznymi piegami (np. twarz piegowata), często także ogólniej: pokryty drobnymi kropkami; piegaty (gwarowo)] – szeplős piegus [1. pot. człowiek piegowaty; 2. potocznie lub żartobliwie o osobie piegowatej] – (közb.) szeplős ember, „pulykatojás” Piegża zwyczajna, gajówka piegża, pokrzewka piegża (Sylvia curruca (L., 1758)) [mały ptak wędrowny z rodziny pokrzewkowatych, zamieszkujący Europę bez jej części zachodnich i południowych oraz poza północną częścią Półwyspu Skandynawskiego, oraz zachodnią i środkową Azję. Przeloty w kwietniu maju i sierpniu - wrześniu. Zimuje w środkowej Afryce, na Półwyspie Arabskim i na subkontynencie indyjskim. W Polsce nieliczny (lokalnie średnio liczny) ptak lęgowy.] – kis poszáta (Sylvia curruca) [a madarak osztályának verébalakúak (Passeriformes) rendjébe és az óvilági poszátafélék (Sylviidae) családjába tartozó faj] piekarczyk [dawniej o pomocniku piekarza lub bardzo młodym, niedoświadczonym piekarzu] – pékinas piekarka [kobieta trudniąca się zawodowo wypiekiem pieczywa oraz jego późniejszą dystrybucją] – pékné piekarnia [1. zakład produkujący pieczywo; 2. pomieszczenie, w którym piecze się pieczywo; 3. sklep, w którym sprzedaje się pieczywo; 4. szereg pomieszczeń będących miejscem wypieku pieczywa oraz jego późniejszej sprzedaży] – sütöde, sütőház; pékműhely, péküzem, pékség, péküzlet piekarniany, -a, -e [związany z piekarnią (np. budynek piekarniany) lub z piekarnictwem, zawodem piekarza (np. drożdże piekarniane)] – sütöde-; pékségi; pékpiekarnictwo, piekarstwo [dział przemysłu obejmujący wyrób i wypiek pieczywa] – pékség, pékmesterség piekarniczy, -a, -e [powiązany z piekarnictwem lub zawodem piekarza (np. wyrób piekarniczy, piec piekarniczy)] – sütödei, pékpiekarnik [1. urządzenie do pieczenia mięsa, ciast itp., wolno stojące lub wbudowane w piec kuchenny; 2. wbudowane w trzon kuchenny lub wolno stojące domowe urządzenie do pieczenia, głównie ciast i potraw mięsnych] – sütő, sütőkemence, elektromos sütő piekarski, -a, -ie [1. powiązany w jakiś sposób z Piekarami Śląskimi (miastem w województwie śląskim) lub Piekarami (jedną z kilku polskich wsi); 2. powiązany z piekarstwem lub zawodem piekarza (np. wyrób piekarski)] – pék-, pékipari piekarstwo, piekarnictwo [dział przemysłu spożywczego obejmujący wyrób masy piekarniczej oraz wypiek i późniejszą dystrybucję pieczywa] – pékség, pékmesterség piekarz [1. człowiek trudniący się zawodowo wypiekiem pieczywa; 2. osoba trudniąca się zawodowo wypiekiem pieczywa oraz jego późniejszą dystrybucją] – pék piekący, -a, -e [1. dokuczający żarem; 2. wywołujący ból, przy którym ma się uczucie pieczenia lub silnego gorąca; 3. bardzo silny, żywo odczuwany] – égő, sajgó, égető piekielnica [1. pot. forma ż od piekielnik; 2. ryba planktonożerna żyjąca w wodach stojących i rzekach; 3. potocznie o kłótliwej kobiecie; ksantypa] – (hitr.) női Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . ördög; boszorkány, szipirtyó; (ryba) küsz, halfajta Piekielnica, szweja (Alburnoides bipunctatus) [gatunek ryby z rodziny karpiowatych] Sujtásos küsz (Alburnoides bipunctatus) PONTYFÉLÉK - CYPRINIDAE 4849 piekielnie – pokolian, pokoli módon piekielnie drogi – méregdrága piekielnik [1. pot. człowiek, który często się złości, kłóci; 2. potocznie lub żartobliwie o osobie zadziornej, złej, skorej do złości, złośliwości, kłótni] – ördög; ördöngős fickó, gazember piekielny, -a, -e [1. dotyczący piekła; 2. pot. bardzo intensywny; 3. pot. zły, groźny; 4. taki, jak w piekle (np. duch piekielny), związany w jakiś sposób z piekłem (np. ogień piekielny); 5. przynoszący, zwiastujący zło lub bardzo intensywny, silny, najczęściej w odniesieniu do czegoś przykrego (np. ból piekielny)] – pokol-, pokoli, pokolbéli; (diabelski) ördögi piekielna męka – pokoli kín piekielny upał a. skwar – pokoli hőség piekielny pomysł – pokoli ötlet, ördögi gondolat piekiełko [przenośne zdrobnienie od: piekło, najczęściej w domyśle o drobnych przewinieniach, często żartobliwych] – poklocska piekiełko rodzinne – (átv.) családi tűzfészek pieklić się – (közb.) kiabálni, veszekedni, pokollá tenni vkinek az életét piekło (gr. kolasi, łac. abyssus, hebr. szeol, gehinom) [1. według niektórych religii: miejsce gdzie pośmiertnie trafia dusza grzesznika; siedziba potępionych; 2. potocznie o kłótni, awanturze lub ogólnie o czymś złym albo pogrążonym w nieładzie; 3. wedle mitologii wielu religii – miejsce kary za przewiny popełnione na ziemi, przeciwieństwo raju niebieskiego. Piekła mają rozmaity kształt, cechy i wymiar czasowy, na jaki skazuje się dusze. Wg wierzeń chrześcijańskich, skazani na męki piekielne, będą się piec w ogniu przez całą wieczność. W Biblii szeol to miejsce zapomnienia i milczenia, gdzie dusze przebywają w nieświadomości istnienia Boga, w stanie podobnym do snu. Różne teologie rozmaicie (mniej i bardziej dosłownie) wykładają istotę udręki piekielnej – również w sensie symbolicznym – że rozłąka z Bogiem i niemożność dosięgnięcia go, jest dla potępionych równie dotkliwa i paląca, jak płomienie. Instytucją pośrednią między piekłem i rajem jest › czyściec. W buddyjskim piekle (naraka) czas kary jest ograniczony.* › gehenna, › niebo. 4. wyraz ten jest przekładem hebrajskiego wyrazu szeol i greckiego hades. Jest to miejsce, w którym przebywają umarli, zwane także grobem. Kraina zmarłych, do której idą grzeszni. W tym miejscu panują utrapienia, a ci, co tam przebywają, nie śpią, ale są zupełnie świadomi. Czym wnętrze wielkiej ryby dla Jonasza, tym szeol jest dla tych, co tam przebywają. Zamiast hebr. szeol spotykamy grec. wyr. hades, który oznacza miejsce, w którym przebywają duchy ludzkie aż do dnia sądu ostatecznego. Przebywający w hadesie (podobnie jak w szeolu w ST) ale są świadomi, proszą o uczynienie czegoś dla nich, na co jednak jest już za późno, i wiedzą, co się dzieje z drugimi. Wyraz tartaros ukazuje się w oryginale greckim tylko raz gdy jest mowa o aniołach, którzy zgrzeszyli i tam przebywają w oczekiwaniu na sąd. W Nowym Testamencie często spotykana nazwa geenna pochodzi z hebrajskiego Hinnom, nazwy doliny w pobliżu Jerozolimy, w której Izraelici przeprowadzali przez ogień swoich synów przy składaniu ofiar bożkom pogańskim. Wyraz ten spotykamy także w oryginale greckim. Geenna jest równoznaczna z jeziorem ognistym.] – POKOL (HADES) (amit nem láthatunk) [A halottak helye vagy állapota. Megfelel a héber "seol"-nak, amit "sír"-nak vagy "pokol"-nak fordítanak. Az ÚSZ-ben legtöbbször az örök gyötrelem helyét jelenti, de jelzi a halál komor és örömtelen oldalát is (ApCsel 2,27; Jel 1,18; 6,8; 20,1314). Hangsúlyozhatja a megfizetés gondolatát is (Lk 16,23). Jelenti továbbá a megváltatlan emberek büntetésének helyét és módját; örökkétartó (Mt 18,8-9); olthatatlan tűz (Mt 3,12; Mk 9,44); tűznek tava (Jel 20,14); féreg és tűz (Mk 9,48); kínok (Jel 14,10) és a külső sötétség helye (Mt 8,12; 22,13; 25,30).] piekło dantejskie [od imienia Dantego Alighieri, nawiązując do Piekła, części I jego Boskiej Komedii, zawierającej opis wędrówki po dziewięciu kręgach piekielnych; (a. sceny) - przen. zachowanie się tłumu ludzi, ogarniętych strachem, rozpaczą a. paniką, w warunkach chaosu, zamieszania, w Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4850 sytuacji trudnej, dramatycznej, katastrofalnej; sceny wstrząsające, makabryczne, koszmane] – Dante pokla pielenie, plewienie – gyomlálás pielenie całego ogrodu – az egész kert gyomlálása pielesz, peles [łożysko zwierza dzikiego, jego gniazdo i kryjówka] – (daw) vacok, fészek pielesze [rodzinne strony, własny dom] – (vad) fészek, üreg, tanya, odu; (átv.) szülői ház, otthon pielęgnacja [1. pielęgnowanie kogoś, czegoś; 2. pielęgnacja twarzy, ciała, dłoni i stóp] – ápolás; (rep.) (rádió) iránymérés pielęgnacja ciała – testápolás pielęgnacja dłoni i stóp – kéz és lábápolás (kézfejtalp) pielęgnacja dorobku kulturalnego – kulturális eredmény ápolása pielęgnacja noworodka – csecsemőgondozás pielęgnacja słuchu – halláskonzerválás pielęgnacja twarzy – arcápolás pielęgnacja zębów – fogápolás pielęgnacyjny, -a, -e [związany z pielęgnacją] – ápolói pielęgniarka [1. pracownica służby zdrowia uprawniona do pomocy w pielęgnowaniu chorych i wykonywania podstawowych zabiegów leczniczych; 2. Pielęgniarka to przede wszystkim osoba, która jest bardzo potrzebna, jeżeli chodzi o kwestię personelu medycznego. Pielęgniarka odpowiedzialna jest przede wszystkim za komfort pacjenta. To ona zazwyczaj mierzy ciśnienie, sprawdza gorączkę, robi wstępne oględziny, w razie potrzeby podaje lekarstwa. Na pewno pielęgniarka bardzo dobrze jest też postrzegana z nie medycznego punktu widzenia. Tutaj trzeba zauważyć, że pomoc choremu niesie właśnie ona. Pielęgniarka powinna także mieć na uwadze wygodę pacjenta, aby w razie potrzeby ułatwić mu kontakt. Przynieść to, co jest w tym momencie najpotrzebniejsze. Oczywiście zawód pielęgniarki nie zawsze jest doceniany, tutaj trzeba dostosować przede wszystkim kwestie aparycji, czasami nie każdy jest na tyle życzliwy i miły, aby mógł zrozumieć, na czym polegają długie godziny spędzone w szpitalu na doglądaniu chorych, tak jak robi to właśnie siostra oddziałowa, pielęgniarka. Na pewno medycyna pod tym względem może doskonale uwzględnić pracę w tym zawodzie.] – ápolónő, nővér (jestem pielęgniarką) http://www.podaruj-zycie.com.pl/pielegniarka.html pielęgniarka środowiskowa – védőnő pielęgniarski, -a, -ie – ápolói, betegápolópielęgniarstwo [ogół działań mających na celu opiekę nad chorymi, zawód pielęgniarza lub pielęgniarki] – betegápolás; egészségügyi v. ápollói szakma pielęgniarka pielęgniarz [pracownik służby zdrowia uprawniony do pielęgnowania chorych i do wykonywania prostszych zabiegów leczniczych] – ápoló, gondozó, betegápoló (jestem pielęgniarzem) pielęgnować [1. doglądać kogoś lub czegoś; 2. podtrzymać ciągłość czegoś] – ápolni, gondozni; felügyelni, vigyázni pielęgnować chorego – beteget ápolni pielęgnować chorych – betegeket ápolni pielęgnować kogo/co – ápolni, gondozni vkit/vmit pielęgnować rośliny – növényeket gondozni pielęgnować się – ápolja magát pielęgnowanie [pomagać w leczeniu chorych lub prowadzić zabiegi pielęgnacyjne mające na celu osiągnięcie wzrostu i rozwoju roślin lub zwierząt] – ápolás, gondozás pielęgnowanie ciała – testápolás pielęgnowanie chorych – betegápolás pielęgnowanie dziecka – gyermekgondozás Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4851 pielęgnowanie się – ápoltság, gondozottság pielgrzym [1. człowiek odbywający wędrówkę do miejsca kultu; 2. osoba uczestnicząca w pielgrzymkach, podróżująca do miejsc świętych; pątnik] – zarándok, búcsújáró pielgrzymi, -ia, -ie [odnoszący się do pielgrzyma, związany w jakiś sposób z pielgrzymem (np. kij pielgrzymi, szlak pielgrzymi)] – zarándok-, vándorpielgrzymka [1. wędrówka do miejsca kultu; 2. grupa pielgrzymów wędrujących razem; 3. wędrówka do miejsc świętych lub ogół osób uczestniczących w takiej wędrówce; 4. żartobliwie o sporej grupie osób regularnie przychodzących w jakieś miejsce] – zarándoklás, zarándoklat, zarándokút, (ludzie) búcsújárók, zarándok sereg; (kobieta) zarándoknő pielgrzymkować; peregrynować [odbywać podróże] – vándorolni, zarándokolni pielgrzymkowy, -a, -e [przymiotnik od: pielgrzymka] – zarándokpielgrzymować [uczestniczyć w wędrówce do miejsc świętych jako pielgrzym, podróżować do miejsc kultu] – zarándokolni, elzarándokolni pielgrzymowanie – zarándoklás, zarándoklat pielgrzymstwo [ogół zagadnień, czynności związanych z pielgrzymowaniem, podróżowaniem do miejsc kultu] – zarándoklat; vkinek a zarándok volta v. léte; (átv.) fejlődés, haladás pielić, pleć [1. oczyszczać ziemię z chwastów; 2. wyrywać chwasty spośród roślin uprawnych] – gyomlálni pielony, -a, -e – gyomlált pielucha, pieluszka [1. niewielki kawałek płótna, flaneli itp., służący do przewijania niemowląt; 2. niegdyś niewielki kawałek płótna lub podobnego materiału, dziś specjalny rodzaj jednorazowej bielizny służącej do przewijania, najczęściej niemowląt] – darabka; pelenka, pólya pieluchomajtki [rodzaj jednorazowej bielizny, najczęściej dla dorosłych z problemami nietrzymania moczu] – papírpelenka pieluchowy, pieluszkowy, -a, -e [przeznaczony na pieluchy, pieluszki (np. tkanina pieluchowa) lub w jakiś inny sposób związany z pieluchami (np. okres pieluchowy)] – pelenkás pieluszka flanelowa – textilpelenka pieluszka jednorazowa – eldobható pelenka pieluszka tekstylna – textilpelenka pieluszka tetrowa – tetrapelenka piena uoce (wym. pjena wocze) = pełnym głosem – (ol.) piena voce; teli torokból pienią [(u Zygmunta Glogera) znaczy to samo, co pienianie, pieniactwo, procesowanie. Pieniać – to samo, co prawować się, procesować. Grunt pienny, dobra pienne, granica pienna – to samo, co sporne, procesem dochodzone. Palestra polska, ciągnąc z pieniactwa wielkie zyski, była czynnikiem, sztucznie rozkrzewiającym takowe.] – (daw) perlekedés, pörösködés, perpatvar, patvarkodás pieniacki, -a, -ie [taki, jak u pieniacza (np. pieniackie zachowanie, usposobienie), odnoszący się do pieniacza, pieniactwa] – pereskedő, perlekedő pieniactwo [1. częste wytaczanie spraw sądowych, zwłaszcza z błahego powodu; 2. chorobliwa skłonność do dochodzenia rzeczywistych lub urojonych krzywd] – (konok) perlekedés, pörösködés, perpatvar, patvarkodás pieniacz, (dawno) pieniaka; pieniaczka [osoba z zamiłowaniem do wytaczania spraw sądowych, najczęściej o błahe sprawy lub mająca chorobliwą skłonność do dochodzenia rzeczywistych lub urojonych krzywd] – perlekedő, patvarkodó (ffi/nő) pieniaczyć się – pereskedni, perpatvarkodni pieniaczyć się przed sądem – pereskedni a bíróság előtt pieniąch, pieniąchy [zgrubienie od: pieniądz] – pénz pieniądz [powszechnie akceptowany środek wymiany] – pénz, pénzdarab, pénzérme; pénznem Pieniądz [z początku nie płacono gotowymi monetami, które pojawiły się dopiero po wielu wiekach rozpoczęcia kultury, ale wagowymi jednostkami złota lub srebra (co spotykamy w ST od Mojżesza do Zachariasza). Metale te przechowywano w formie sztabek, płytek, pierścieni, odważano po załatwieniu sprawy kupna i sprzedaży. Dlatego też takie nazwy jak talent, syki, gera, mina i inne uchodzą jako jednostki monetarne i wagi. Po powrocie Żydów z niewoli (około roku 536 przed Chrystusem) w użyciu były pieniądze perskie, później greckie i inne. Według niektórych źródeł historycznych Antiochus VII udzielił Szymonowi Makkabeuszowi zezwolenia na bicie monet żydowskich około roku 140 przed Chrystusem, co przyjęto z radością, dlatego też ukazały się monety z manną i migdałową laską. W czasach rządów Rzymian były w obrocie pieniądze Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4852 rzymskie, jak np. denar, ale obok tych i greckie, jak stater, drachma i inne.] – PÉNZ [Izráelben csak a babiloni fogság után vertek pénzt. Eleinte csupán a cserekereskedelmet ismerték. Ezt követte a mérlegelés rendszere (1Móz 23,16; 1Krón 21,25). Az izráelitákat arra kényszerítették, hogy a pogány hódítók pénzeit használják. A pénzek közt a sekel (ezüst), a drachma (egy napi napszámnak felelt meg), a státer és a dénár voltak a leghasználatosabb pénznemek.] pieniądz aktywny – forgalomban lévő pénz pieniądz bankowy – bankpénz pieniądz depozytowy – letétbe helyezett pénz pieniądz dzienny – napidíj pieniądz falszowany – hamispénz pieniądz gotówkowy – készpénz pieniądz kredtowy – hitelpénz pieniądz kruszcowy – ércpénz pieniądz metalowy – fémpénz pieniądz międzynarodowy – nemzetközi pénz pieniądz monetarny – monetáris pénz pieniądz nieczynny – inaktív pénz pieniądz papierowy – papírpénz, bankjegy; bankó pieniądz pasywny – inaktív pénz pieniądz „rynku światowego” – „világpiaci” pénz pieniądz srebrny – ezüstpénz pieniądz światowy – világpénz pieniądz-towar – pénz-áru pieniądz towarowy – árupénz pieniądz walutowy – valutapénz pieniądz wkładowy – betéti pénz pieniądz wolny – szabadon felhasználható pénz pieniądz wymienialny – konvertibilis pénz pieniądz zdawkowy – váltópénz, aprópénz pieniądz złoty – aranypénz pieniądze [to materialny lub niematerialny środek, który można wymienić na towar lub usługę] – pénzek; pénz, pénzdarab, pénzérme [minden olyan meghatározott értékkel bíró tárgy, amely a kereskedelmi forgalomban hosszabb-rövidebb ideig mint állandó fizetési eszköz használatos, amelynek átadásával dolgokat lehet megvásárolni illetve adósságokat törleszteni] pieniądze albo życie! – pénzt vagy életet! pieniądze gotowe – készpénz pieniądze i białogłowy zawracają ludziom głowy – [pénz és fehérnép csavarja el az emberek fejét] pénz és nő hozza a legtöbb bajt pieniądze idą – megy v. elúszik a pénz pieniądze kasowe – pénztári állomány pieniądze kieszonkowe – zsebpénz pieniądze krążą – a pénz forog v. cirkulál pieniądze można wymienić w bankach i kantorach wymiany walut – a bankokban és a pénzváltó irodákban lehet pénzt váltani pieniądze na wyżywienie / utrzymanie / życie – kosztpénz pieniądze należy oddać a w dodatku przeprosić – a pénz vissza kell adni és azonfelül v. ráadásul még bocsánatot kérni pieniądze papierowe – papírpénz pieniądze płyną jak woda – [folyik a pénz, mint a víz] (közm.) gurul a pénz; ontják a pénzt pieniądze poginęły – az egész pénz elveszett v. odaveszett pieniądze publiczne – közpénzek pieniądze rozpływają się – elúszik a pénz pieniądze się rozchodzą – a pénz gurul v. elfogy pieniądze topnieją – a pénz olvad v. gyorsan elfogy pieniądze tracą wartość – a pénz veszít az értékéből v. inflálódik pieniądze trzymać w banku – bankban tartja a pénzét pieniądze ulokować na jakiś czas – pénzt lekötni valamilyen időre pieniądze w kasie jeszcze nie przeliczone – a pénztárban lévő pénzt még nem számolták meg pieniądze w Polsce [(u Zygmunta Glogera) Za czasów pogaństwa przychodziło do Polski drogami handlu dużo pieniędzy starorzymskich, azjatyckich (kufickich), saskich i innych, które znajdowane są dziś nieraz na ziemiach polskich w znacznych ilościach. Pierwsze pieniądze polskie zaczął bić ze srebra Mieszko I, po przyjęciu z narodem wiary chrześcijańskiej. Były to denary, od których rozpoczyna się w dziejach mennicy polskiej okres denarowy. Podobne denary bił Bolesław Chrobry.] – pénzek Lengyelországban; lengyel pénzek ZŁOTY polski (zł / PLN) - polska jednostka monetarna, która powstała ok. 1500 r. była odpowiednikiem w srebrze złotego dukata. Od 1924, 1 złoty = 100 groszy; jest podstawową jednostką monetarną Polski. Historia obecnych nominałów i wizerunków zarówno banknotów jak i monet ma swój początek w 1995 r., kiedy to przeprowadzono denominację złotego. Denominacja przeszła do historii jako "skreślenie czterech zer". Co spowodowało unormowanie sytuacji płatniczej pozwoliło wówczas zapoczątkować kształtowanie kursu złotego na rynku walutowym, a także zapewnienie mu statusu waluty wymienialnej według standardu międzynarodowego. Narodowy Bank Polski jest bankiem centralnym Rzeczypospolitej Polskiej, który odpowiada za stabilność narodowego pieniądza, opracowuje i Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4853 realizuje strategię polityki pieniężnej oraz uchwalane corocznie założenia polityki pieniężnej. Poprzez zarządzanie rezerwami dewizowymi zapewnia odpowiedni poziom bezpieczeństwa finansowego państwa. Dzięki emisji znaków pieniężnych zabezpiecza płynność obrotu gotówkowego. Ważnym celem NBP jest dbałość o stabilność systemu finansowego. Znakami pieniężnymi emitowanymi przez NBP są banknoty i monety. Monety emitowane przez Narodowy Bank Polski ukazują się w dwóch grupach. Pierwsza, to monety powszechnego obiegu w wysokich nakładach, funkcjonujące w obrocie gotówkowym, których wartość określa nominał. Druga grupa to monety kolekcjonerskie, bite w niskich nakładach, przeznaczone głównie dla krajowych i zagranicznych numizmatyków. Dzisiejsze pieniądze - data emisji: 25 marca 1994 Monety: 1gr, 2gr, 5gr, 10gr, 20gr, 50gr, 1zł, 2zł, 5zł Polskie banknoty mają nominalne wartości: 10, 20, 50, 100 i 200 złotych. Na wszystkich znajdują się portrety ważnych historycznie osobistości, oraz posiadają specjalne znaki dla niewidomych. Dodatkowo na banknotach o wartośći 100 i 200 złotych znajdują się hologramy. pieniądze wręczone lekarzowi jako wyraz wdzięczności – hálapénz, paraszolvencia pieniądze wrucić w błuto – [sárba v. mocsárba dovja a pénz] kidobja az ablakon a pénzt pieniądze za otworzenie bramy – dawn. kapupénz pieniądze złożone w banku – a bankban letétbe helyezett pénz v. összeg pieniążek (Collybia) [1. gatunek grzyba (pieniążek palący); rodzaj grzyba z rodziny pieniążkowatych; 2. potocznie o drobnej monecie] – pénzecske; (gombafajta) Niektóre gatunki: pieniążek maślany (Collybia butyracea) Bunkóslábú fülőke (Collybia butyracea var. butyracea) pieniążek pozrastany (Collybia confluens) Pelyhestönkű fülőke (Collybia confluens) pieniążek dębowy (Collybia dryophila) Rozsdásszárú fülőke (Collybia dryophila) pieniążki [miesiącznica (Lunaria annua), srebrniki Judasza] – holdviola; kerti holdviola; júdáspénz, Júdás pénze [növény, a keresztesek (Brassicaceae) családjába tartozó, jellegzetes pénzformájú becőtermése miatt széles körben ismert, a szárazvirágkötészetben gyakran használt kerti holdviola (Lunaria annua) Mo-szerte elterjedt, a köznyelvben a hivatalos magyar nevet is kiszorító népi neve. Már az ókorban varázserőt tulajdonítottak neki, azt tartották, hogy a termés fala éjjel világít. Ezüstös színe miatt az alkimisták is foglalkoztak vele. Egyes babonák szerint olyan varázsereje van, hogy a ló patájáról le tudja húzni a patkót. Névváltozatai ált. a termésfal pénzre emlékeztető formájával függnek össze: lapickásfű, júdástallér, pénzvirág, péterfillér, ezüstlevél. A szakrális népszokásokban Karióti Júdás attrib-a.] pienić – habbal beborítani; habosra felverni pienić się [1. wytwarzać pianę lub pokrywać się pianą; 2. o czymś bezładnym: kłębić się; 3. pot. o człowieku: objawiać gniew, złość] – habozni, pezsegni, tajtékozni, tajtékzani; gomolyogni, csomósodni; (átv.) háborogni, dühöngeni pienić się od gniewu – tajtékzik a dühtől pienić się z gniewu – tajtékzik a dühtől pienić się ze złości… - tajtékozni a dühtől Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4854 pienie [1. pieśń, piosenka, utwór muzyczny z podkładem instrumentalnym, przeznaczony do śpiewania; 2. w przenośni o pochwałach, zachwytach] – ének, dal pienie koguta – kakaskukorékolás pieniek [1. niewielki pień; 2. pozostały w szczęce dolny fragment zęba, będący pozostałością po wykruszeniu się lub złamaniu korony] – nyél, torzsa; tönk, tuskó; (toll) csévéje; (zęba) foggyökér pieniek zęba – foggyökér pienienie się – habozás, pezsgés pieniędzy jak lodu – annyi a pénz v. pénze mint v. akár a pelyva pieniężne – pénz dolgában, pénzbelileg; pénzzel pieniężny, -a, -e – pénz-, pénzbeli, pénzes, pénzért vett Pieniny [pasmo górskie w południowej Polsce i północnej Słowacji, stanowiące najwyższą część długiego, porozdzielanego pasa skałek wapiennych (Pieniński Pas Skałkowy)] – (földr.) Pieninek [(Pieniny) a Központi-Kárpátok legkeletibb tagja, a Szepesség és Galícia határán emelkedik. A hegység 10 km hosszú és 4 km széles, déli részén a Dunajec-folyó folyik keresztül. A folyó gyönyörű hasadékvölgyet képez, melynek meredek, sziklás és szaggatott hegyoldalai festői tájképi részletekben bővelkednek. A Dunajec széles és sekély vizű, csak a Vöröskolostornál lévő áttörésnél szűkül össze. A szoros legjellemzőbb részletei a Ligari- és Sokolica / Sólyomkősziklák. A Pieninek hegyei a Dunajec két partján 5-600 méter magasságra emelkednek, lejtőiket fenyvesek borítják. A Pieninhegység legmagasabb csúcsa a Koronahegy / Trzy Korony, 982 m magas. A Pienineket természeti szépségük miatt már a 19. században is sokan látogatták. - Bibliográfia: Kollár, Lazarek, Raisz, Vysoké Tatry 1958] pienny, -a, -e [mający pień] – kapaszkodó, kúszó pienisty, -a, -e – habos, habzó, pezsgő; pień [1. wieloletnia zdrewniała łodyga drzewa; 2. część drzewa pozostała w ziemi z korzeniami po ścięciu jego części nadziemnej; 3. ul zrobiony z pnia drzewnego; też: ul wraz z rojem; 4. wyrostek kości czołowej, na którym osadzone jest poroże, 5. łodyga drzewa; wieloletnia zdrewniała łodyga drzewa; 2. część drzewa pozostająca w ziemi po ścince; część drzewa pozostała w ziemi z korzeniami po ścięciu jego części nadziemnej; 3. ul w pniu drzewa; ul zrobiony z pnia drzewnego; też: ul wraz z rojem; barć; 4. w geologii: batolit małych rozmiarów; 5. wyrostek kości czołowej, na którym osadzone jest poroże] – tő; törzs, fatörzs, tönk, rönk, szár, tuskó, gyökértuskó; faodu; (nyelvt.) tő pień do krojenia; pień do rąbania mięsa – vágótőke (vágószék) pień drzewa – fatörzs pień macierzysty – anyatő pień mózgu – agyalap pień mózgu (truncus cerebri) [struktura anatomiczna ośrodkowego układu nerwowego, obejmująca wszystkie twory leżące na podstawie czaszki.] – agytörzs [1. evolúciós szempontból ősibb, jelentős részben az automatikus működések szabályozásáért felelős agyi területek; 2. az idegrendszernek viszonylag kisméretű, de működésileg életfontosságú része. Életfontosságú jelentősége egyrészt abból következik, hogy viszonylag kis területen sok agyidegi mag helyezkedik el, amelyek az agytörzsön végighúzódó hálózatos állomány formatio reticularis neuronjainak közvetítésével fontos reflexközpontokat képeznek, és ezeknek kisebb sérülése is életveszélyes lehet. Fontosabb reflexek: a köhögési, a tüsszentési, a szájpadi, a garati, a szopási, a nyelési, a hányási, a nyálelválasztási, a szemhéjzárási reflexek. Sajátos agytörzsi reflexív a rágóizmok saját reflexe. Az előbbieken kívül az agytörzs hangolja össze a testtartás beállításáért felelős összetettebb reflexmechanizmusokat a vestibularis [VIII.] idegmagvakhoz kapcsolódó rendszer segítségével. Másrészt az agytörzs hálózatos állományában van két életfontos központi terület: a vérkeringést szabályozó vazomotor, és a légzést vezérlő légzőközpontok rendszere.] pień płucny (łac. truncus pulmonalis) [inaczej tętnica płucna - ujście prawej komory] – (lat) truncus pulmonalis; tüdőverőér pień różany – rózsatő pieprz [1. roślina zielna lub krzew rosnące w krajach tropikalnych i subtropikalnych; 2. przyprawa otrzymywana z nasion czarnego pieprzu; 3. coś ubarwiającego, zwykle jakąś wypowiedź; 4. niski krzew z rodziny pieprzowatych uprawiany w krajach tropikalnych i subtropikalnych oraz owoc takiego krzewu, najczęściej suszony, stosowany jako przyprawa stołowa] – bors v. borscserje (Piper nigrum) [fűszernövény. Szingapúr és a Malabárszigetek vidékéről származik; elsősorban Indiában, Srí Lankán és Indonéziában termesztik. A borscserjét fára vagy hosszú Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4855 karóra futtatják, ahol 3–5 méteresre is megnő. Jelentéktelen virágaiból kalászonként 20–30, először zöld, majd sárga, éretten piros bogyó fejlődik ki. A borscserje körülbelül 30 évig él és terem. Indiából évente 25 millió kilogramm borsot exportálnak.] pieprz betelowy, żuwny [zob. betel w zn. 1.] – betel [A bétel, a bételrágás igen elterjedt ma is Indiától Kínáig, az indonéz szigetvilágtól egészen Óceániáig. Azonos összetevőkből ki-ki a saját ízlése szerint készíti el a bételt, használatához helyenként más és más szokások kapcsolódnak, a bételkészletek vidékenként változóak, és jól megkülönböztethetőek egymástól. A rágni való bétel úgy készül, hogy a bételnövény (Piper betle) levelét kevés oltott mésszel megkenik, és egy szelet arékadiót (Areca catechu) tesznek hozzá. A levelet ezután élvezője összecsavarva helyezi a szájába, és megrágja. A bétel kúszónövény, levele rágcsálás közben kellemesen fűszeres ízű, meleg érzést kelt a szájban. A levél íze attól a növénytől is függ, amelyre felfut.]; Bétel bors, (Piper betle L.) pieprz biały [pieprz otrzymywany z dojrzałych nasion po zdjęciu czerwonej skórki] – fehérbors pieprz chili – cayenne-i bors (helytelenül cayennebors) [nem bors, hanem a csípős ízű csilipaprika fűszerként használt durva őrleménye. A chili fűszerkeverékek meghatározó alkotója.] pieprz czarny (Piper nigrum) [1. pnącze uprawiane w klimacie zwrotnikowym; 2. najbardziej popularny rodzaj pieprzu, uzyskiwany z niedojrzałych nasion] – feketebors (Piper nigrum) [egy trópusokon őshonos cserje, mely fürtökben hozza meg csonthéjas termését] pieprz i sól [wzór tkaniny z motywem małych kropek. Tworzony przez zastosowanie przędz w kontrastowych kolorach jedynie w osnowie lub w osnowie i wątku, w stosunku 1:1 lub 2:2; w płóciennym, skośnym lub krepowym splocie. Jego zwykłe zastosowanie jest odnośnie tkanin wełnianych z czesankowych przędz. Stosowany do męskich garniturów i damskich sukienek i garsonek. Nazwa pochodzi od szaro-białego wyglądu, który przypomina pieprz i sól.] – só-bors minta [Apró pettyekből álló mintázat, amit 1:1 vagy 2:2 arányban sötét és világos (általában fekete és fehér) színű fonalakból készítenek, mind a láncban, mind a vetülékben. A szövetet vászon-, sávolyvagy kreppkötésben, leggyakrabban fésült gyapjúfonalakból készítik. Öltönyök, női ruhák és kosztümök alapanyaga.] Pieprz kubeba (Piper cubeba L.) [gatunek rośliny z rodziny pieprzowatych. Występuje w Malezji, uprawiany jest głównie na Jawie i Sumatrze.] – Kubéba-bors (Piper cubeba) Pieprz metystynowy (Piper methysticum) [znany też jako Kava kava – gatunek roślin z rodziny pieprzowatych. Pochodzi z wysp Mikronezji i Vanuatu. Roślina o długiej tradycji uprawy na wyspach zachodniego Pacyfiku. Inne nazwy lokalne: `awa (Hawaii), 'ava (Samoa), yaqona (Fidżi) i sakau (Pohnpei).] – káva (kiejtés: kává – első "á" hosszú, második rövid) [a Piper methysticum (részegítő bors, mámorbors) gyökértörzsének nedvéből és kókusznedvből készült ital, mely Hawaii, Mikronézia és Polinézia nemzeti italaként ismert.] pieprz mielony – törött, őrölt bors pieprz mnisi [1. Niepokalanek pospolity czyli pieprz mnichów (niepokalanek pieprzowy) (Vitex agnus-castus L.) Chaste Tree, Mönchspfeffer/ (Verbenaceae); 2. niepokalanek pieprzowy, witeks czczony] – Illatos barátcserje pieprz pali w gardle – a bors égeti a torkot pieprz tłuczony – törött bors pieprz turecki [zob. papryka]– törökbors (paprika, mint törökbors v. piper indicum) pieprz z solą (wzór) [wzór tkaniny na jednokolorowym tle; tworzy delikatny pasek z jednej nici, który zwykle jest z jedwabiu. Stosowany w garniturach męskich, w tkaninach wykonanych z przędz czesankowych. Jest wyrazem klasycznego stylu ubioru.] – tűcsík minta (selyemfonalból) [Egy-egy fonalból (ez jellemzően selyemfonal) alkotott csíkok az egyszínű alapszövetben. Fésüsgyapjú- Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . szövetből készült, klasszikus férfiöltönyök mintázata.] 4856 pieprz ziołony – zöldbors pieprz ziołowy [1. namiastka pieprzu sporządzona z różnych ziół; 2. to mieszanina ziół o ostrym smaku i aromacie, używana jako przyprawa do dań mięsnych, a także innych niesłodkich potraw. Zazwyczaj składa się z kolendry, kminku, majeranku, gorczycy, liścia laurowego i ostrej papryki.] – fűszernövények; ételízesítők pieprz zwyczajny – feketebors pieprznica [osoba gruba, otyła] – borstartó; (átv.) testes, elhízott, túlsúlyos ember pieprzniczka [małe naczynie stołowe do przechowywania pieprzu] – kis borstartó pieprznik (Cantharellus) [ 1. rodzaj grzyba z klasy podstawczaków 2. rodzaj grzybów z rodziny pieprznikowatych. Obejmuje pięć gatunków - żaden nie jest trujący. Są grzybami mikoryzowymi. Cechą charakterystyczną jest łagodne połączenie kapelusza i trzonu - nie ma ostrej granicy między nimi.] – rókagomba, csirkegomba Niektóre gatunki pieprzników: Cantharellus amethysteus - Sárga rókagomba változat Pieprznik żyłkowany (Cantharellus aurora) (Wojewoda 1999), Pieprznik żółtawy (Terpińska Ostrowska 1998) Pieprznik jadalny, kurka (Cantharellus cibarius) – Rókagomba Pieprznik szary (Cantharellus cinereus) – Szürke rókagomba Pieprznik pomarańczowy (Cantharellus friesii) – Sárga rókagomba Cantharellus persicinus Pieprznik trąbkowy (Cantharellus tubaeformis) – Tölcséres rókagomba Pieprznik jadalny (kurka) (Cantharellus cibarius) [gatunek grzybów z rodziny pieprznikowatych. Występuje na terenie całej Polski, jest dość pospolity.] – Rókagomba (lat. Cantharellus cibarius) [amely tölcsér alakú, de szabálytalan, kalapszerűen kiszélesedő felső része fodros szélű. Közepes termetű, tojás- sárga színű ehető gomba.] Cantharellus cibarius pieprznik trąbkowy [Cantharellus tubaeformis Fr.; Fr. (1821)] – Tölcséres rókagomba (Cantharellus tubaeformis) Pieprznikowate (Cantharellaceae) [rodzina grzybów znajdująca się w rzędzie pieprznikowców] – rókav. csirkegombafélék pieprzno – borsosan, borssal pieprzność – borstartalom, vminek a borsos volta pieprzny, -a, -e [1. mocno zaprawiony pieprzem, posypany dużą ilością pieprzu (np. pieprzna zupa); 2. pikantny, nieprzyzwoity (np. pieprzne żarty, pieprzne zachowanie); 3. o potrawach, napojach: mający w sobie dużo pieprzu; 4. rubaszny, nieprzyzwoity] – borsos, borsízű, borsos; (átv.) illetlen, malac, pikáns, ledér, erkölcstelen, szabadszájú, útszéli (durva) pieprzna cena – borsos ár pieprzne dykteryjki – borsos adomák; pikáns történetek pieprzojad (tukan) [ptak podobny do dzięcioła, o ogromnym dziobie i barwnym upierzeniu, żyjący w Ameryce Południowej i Środkowej] – (áll.) borsevő (tukán) pieprzone życie! – (wulg.) a rohadt életbe! pieprzowate (Piperaceae) [rodzina roślin z rzędu pieprzowcowych. Należy do niej około 200-300 gatunków roślin, głównie aromatycznych.] – (rośliny) borsfélék pieprzowaty, -a, -e [o cechach pieprzowatych (rodziny roślin z klasy dwuliściennych, uprawianych w krajach tropikalnych i subtropikalnych)] – borsszerű pieprzowiec [roczna roślina z rodziny psiankowatych o czerwonych owocach i lancetowatych lub jajowatych liściach, najczęściej hodowana jako doniczkowa roślina ozdobna; pieprz turecki, pieprz hiszpański] – (növ.) paprika (Capsicum L. 1753) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4857 Pieprzowiec roczny (Capsicum annuum L.) [Rodzina psiankowatych (Solanaceae)] – mexikói vadpaprika pieprzowy, -a, -e [związany w jakiś sposób z pieprzem (np. krzew pieprzowy, plantacje pieprzowe), odnoszący się do tej rośliny lub jej owoców] – bors-, borsos pieprzówka [1. czysta wódka z dodatkiem zmielonego pieprzu; 2. roślina z okolic podzwrotnikowych o mięsistych liściach i kwiatach ujętych w kłosy] – borspálinka; (növ.) peporomia pieprzu w sosie jest dosyć – elég bors van a mártásban pieprzyca (Lepidium) [rodzaj roślin z rodziny kapustowatych, liczy około 120 gatunków. Przedstawiciele występują przeważnie w umiarkowanych i ciepłych strefach obydwu półkul.] – (növ.) zsázsa Pieprzyca siewna (Lepidium sativum L.) [gatunek rośliny jednorocznej z rodziny kapustowatych. Pochodzi prawdopodobnie z południowo-zachodniej Azji. Uprawiana i dziczejąca na całym świecie. W Europie znana pod błędną nazwą rzeżucha, rzeżucha siewna lub rzeżucha ogrodowa.] – kerti zsázsa (Lepidium sativum) [a legrövidebb tenyészidejű zöldségnövény: a vetés után 12–14 nappal már fogyasztható. Népi nevei: salátatorma, vadmustár, szépítőfű, kányafű, kerti tormafű, kerti rézsuka, kis zsázsafű).] pieprzyć [1. posypywać pieprzem, dodawać pieprzu do potraw w celu uzyskania pożądanego smaku; dosypywać pieprzu do potraw; 2. posp. mówić coś od rzeczy; 3. posp. traktować kogoś, coś pogardliwie, lekceważąco; 4. wulg. mieć stosunek płciowy; 5. gadać brednie, bzdury] – borsozni, megborsozni; (vulg) ostobaságokat fecsegni; (közöns.) közösülni, (wulg.) baszni, megbaszni; kefélni, megkefélni pieprzę (go/to) – (wulg.) le van ejtve pieprzyć kogoś – kefélni vkit pieprzyć mowę – (átv.) borsos tréfákat mondani; borsos tréfákkal fűszerezi beszédét pieprzyć w bambus [opowiadać zmyślone rzeczy w celu oszukania kogoś] – átverni vkit pieprzyć się [1. posp. przestawać dobrze funkcjonować; 2. posp. zbyt długo, zbyt drobiazgowo coś robić; 3. posp. o myślach, wspomnieniach itp.: mylić się; 4. wulg. mieć stosunek płciowy. Określenie raczej wulgarne] – pöszmötölni, tévedni, hibázni; (vulg.) közösülni, (wulg.) baszni, megbaszni; kefélni, megkefélni pieprzyć się jak króliki – (vulg.) (ang. root like a rabbit) közösülni, (wulg.) dugni, mint a nyulak pieprzyć się z kimś – (vulg.) kefélni pieprzyk [1. zdrobnienie od: pieprz; 2. niewielka, brązowa plamka powstała na skórze wskutek nadmiaru lub niedoboru jednego ze składników tkankowych] – anyajegy, lencse; (átv.) malacság, disznóság, illetlenség; (átv.) borsos, pikáns mellékíz Gosia Andrzejewicz pierdnąć — pierdzieć [wulg. wypuścić gazy trawienne] – szellenteni, fingani pierdnięcie [wulg. odgłos wydawany podczas wypuszczania gazów trawiennych] – (közöns.) szellentés, fingás pierdolenie – 1. közösülés; (wulg.) baszás; 2. nem a tárgyhoz való hozzászólás; fecsegés, locsogás, (közöns.) szófosás; 3. elrontás, elcseszés; 4. lebecsülés, lekicsinylés, lenézés, megvetés, fitymálás; semmibe vétel pierdolić [1. wulg.; zob. pieprzyć w zn. 2, 3, 4.; 2. jest wyjątkowo uniwersalnym słowem, rzec by można jokerem, zastępującym nie wszystkie wprawdzie, ale wiele innych. wulgarnie: wulgarnie: 1. uprawiać seks 2. mówić nie do rzeczy 3. psuć; robić coś źle, niedołężnie 4. lekceważyć kogoś lub coś] 1. közösülni; (wulg.) baszni, megbaszni; kefélni, megkefélni, meglőni; 2. nem a tárgyhoz szólni; pofázni, locsogni, tücskötbogarat v. hetet-havat összehordani; (csak) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . jár a szája, fossa a szót; 3. rosszul csinálni vmit, elcseszni; 4. lebecsülni, semmibe venni, lekicsinylni, lenézni, megvetni, fitymálni 4858 Wyjątkowo wiele. Popatrzmy: Przyszedł z roboty cały upierdolony; pierdolnął kurtkę w kąt i ruszył do łazienki. Przechodząc pierdolnął się o szafkę i wypierdolił jak długi, przy okazji wypierdalając na podłogę pudełko z butami. Nieźle już wpierdolony wszedł do łazienki i umył się pośpiesznie - musiał nieźle zapierdalać, żeby zdążyć na umówione spotkanie z tymi pierdolonymi bucami od sprzedaży okien. Upierdolił kawałek papierowego ręcznika i wytarł się pośpiesznie. ,,Warto by coś teraz wpierdolić, bo potem do wieczora może już nie być kiedy.'' - pomyślał - ,,Najwyżej się spóźnię, poczekają, nie będą przecież chcieli przepierdolić takiej okazji''. znaczenia: czasownik nieprzechodni: (1.1) wulg. lekceważyc (1.2) wulg. zmyślać, mówić coś głupiego (1.3) wulg. niedowierzać czasownik przechodni (2.1) wulg. mylić (2.2) wulg. psuć (2.3) wulg. uprawiać seks (2.4) wulg. zmyślać, mówić coś głupiego (2.5) wulg. lekceważyć czasownik zwrotny (3.1) wulg. mylić się (w zn. być mylonym) (3.2) wulg. mylić się (3.3) wulg. psuć się (3.4) wulg. uprawiać seks czasownik zwrotny przechodni (4.1) wulg. zajmować się mozolnie (4.2) wulg. uprawiać seks (kopulować) pierdolić się [wulg.; zob. pieprzyć się] – (vulg.) közösülni [wulg: pierdolić się (na lewo i prawo/ z każdym/ a każdą) [jebać się (na lewo i prawo/ z każdym/ a każdą), kurwić się (seks)] pierdol się! – (wulg.) baszd meg! pierdoła [posp. człowiek niezaradny, niedołężny] – (közöns.) pofázó, piszkos fráter; ügyefogyott, gyámoltalan, élhetetlen, ügyetlen ember pierdoły [posp. głupstwa, bzdury] – ostobaságok, butaságok piernacik, piernat [rodzaj materaca wypełnionego pierzem] – derékalj, dunyha, (dawno) dunna; (átv.) puhány, nyápic alak piernacz [1. rodzaj buławy zakończonej piórami, używanej w XVII w. przez starszyznę zaporoską jako oznaka władzy 2. to rodzaj buławy lub buzdyganu wykonanego ze srebra lub żelaza i zakończonego piórami. Dawniej stanowił symbol władzy u starszyzny kozackiej na Zaporożu. Odgrywał także funkcję listu żelaznego zapewniającego posiadającej go osobie swobodny przejazd i nietykalność] – (hist.) tollas buzogány (kozák tiszti jelvény) piernatowy, -a, -e – dunyha pierniczek [mały piernik] – mézeskalácsocska; karácsonyfadísz sütemény piernik [1. ciasto z dodatkiem miodu i przypraw korzennych, które nadają mu charakterystyczny zapach 2. ciasto barwy brunatnej, które wyrabia się z dodatkiem miodu i przypraw korzennych; 3. pogard. o starym mężczyźnie; 4. (Jak czytamy u Zygmunta Glogera) ciasto z mąki i miodu, niewątpliwie od najdawniejszych czasów znane w Polsce i nazywane miodownikiem a od przyprawy korzennej czyli pieprznej, po staropolsku „piernej”, przezwane piernikiem. Podług odwiecznej tradycyi narodowej, wypiekano pierniki po wszystkich domach staropolskich z mąki miałkiej tylko żytniej, zrumienionej w rądlu i rozczynionej gorącą patoką. Dla smaku dodawano przyprawę korzenną czyli „pierną” z dolaniem okowity i wybijano ciasto w kopańce czyli niecce tak długo wałkami, aż przestało się do nich przylepiać. Wówczas robiono z tego ciasta pierniczki bądź kształtu małych krążków, bądź pierożków, i ułożone na blasze (posmarowanej u zamożniejszych oliwą) wsuwano do pieca. Niektóre gospodynie słynęły z sekretu w dodawaniu smaku temu ciastu. Pierniki podawano jako zakąskę przy wódce, jako wety po obiedzie i zwykły przysmak przy winie, gdy gość przyjechał nad wieczorem. Najobficiej przyrządzano na wigilję i święta Bożego Narodzenia. Cukru i lukru nie dodawano nigdy do pierników polskich.] – mézeskalács, fűszerezett mézes sütemény; (gúny) vénember, vén krampusz, öreg piernik miodowy – mézeskalács piernik toruński [specjał kulinarny i słynny wypiek toruński, wyrabiany przez toruńskich piekarzy już od prawie 700 lat. Rozsławiały i rozsławiają miasto Toruń w całej Polsce i w Europie. Przysłowie z XVII w. zaliczało do najlepszych rzeczy w Polsce: „gdańską gorzałkę, toruński piernik, krakowską pannę i warszawski trzewik”.] – torunyi mézeskalács Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . piernik w czekoladzie csokoládéban – mézeskalács pierogi [ciasto z farszem z mięsa, kapusty lub grzybów, upieczone lub usmażone, podawane na ciepło z różnymi dodatkami; pieróg] – 1. pirog; 2. (or) pirog, pástétommal v. egyéb töltelékkel töltött finom kelt tészta pierogi leniwe – „lusta” (túrós alaptészta) pierogi ruskie – orosz pirog (túrós, burgonyapürével és apróra vágott, pirított hagymával összekeverve) 4859 piernikarka [1. przest. forma żeńska od → piernikarz; 2. przest. żona piernikarza; piernikarzowa] – mézeskalácsot sütő nő; mézeskalácsos felesége piernikarnia – mézeskalácsüzem; (tréf.) ülep, fenék Piernikarnia Toruńska (jest jedyną firmą na świecie, która zaopatruje św. Mikołaja w bożonarodzeniowe pierniki) – Toruń-i Mézeskalácsüzem piernikarz [specjalista z zakresu piernikarstwa, zajmujący się wyrobem pierników oraz ich późniejszą dystrybucją, sprzedażą] – mézeskalácsos, bábos; (gúny) vénember, vén krampusz, öreg pierniki – mézespuszedli piernikowy, -a, -e [charakterystyczny dla piernika (np. smak piernikowy), będący częścią piernika, składający się na piernik (np. ciasto piernikowe) lub w jakiś inny sposób związany z piernikiem] – mézes, mézzel készült pierogi nowe – pirog velővel v. balti-tengeri algával pierogi węgierskie – derelye pierogi z dżemem – lekváros derelye pierogi z jagodami – áfonyás pirog pierogi z kapustą – káposztás pirog pierogi z mięsem – húsos pirog v. derelye (darált marhahússal és hagymával) pierogi z serem – túros pirog (cukrozott mazsolával v. gyümölcsdarabokkal) pierogi z truskawkami – epres pirog pierogi z twarogiem – túros pirog pierona kandego [zob. jeronie] – [Słowniczek języka śląskiego] mennykőbe! pieroński, pieruński [1. reg. bardzo intensywny; 2. reg. budzący niechęć, sprawiający trudność; 3. cholerny] – [Słowniczek języka śląskiego] nagyon intenzív; erős, éles, erőteljes; nagyfokú, beható, alapos; hathatós, hatékony; nehézséget okozó; francos pierońsko, pieruńsko – nagyon intenzíven; erősen, élesen, erőteljesen; nagyfokúan, behatóan, alaposan; hathatósan, hatékonyan; nehézséget okozóan pierożek, pieróg [1. niewielki pieróg, pierog; 2. miękka czapka wojskowa lub harcerska, najczęściej bez daszka, składana podłużnie; furażerka] – húsos tekercs, (hússal, túróval, káposztával, lekvárral stb. töltött) derelye; húsos derelye; (átv.) katonai v. cserkész sapka, háromszögű kalap Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . piersiówka [potocznie o niewielkiej, płaskiej, zwykle metalowej lub szklanej buteleczce z alkoholem] – (közb.) (alkohollal teli) laposüveg 4860 pierożek, pieróg Pieróg [wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie siedleckim, w gminie Kotuń] – Pieróg (lengyel település) piersi – mell, mellek Victoria Beckham piersiasta – nagymellű Denise Milani w lawendowej bieliźnie piersiasty, -a, -e [szeroki w klatce piersiowej, postawny, mocno zbudowany (np. piersiasty bokser) lub mający duże, wydatne piersi (np. piersiasta kobieta); piersisty] – széles mellkasú, kisprotolt felsőtestű piersiopławny, piersiopłetwy, -a, -e [o cechach piersiopłetwych (ryb z gromady ryb kostnych, charakteryzujących się silnie rozwiniętymi płetwami piersiowymi)] – (áll.) mellúszó piersiowy, -a, -e [położony na wysokości piersi (np. klatka piersiowa, kręgi piersiowe) lub w jakiś inny sposób związany z piersiami] – mellbajos; mell-, kebel- piersisty, -a, -e [szeroki w klatce piersiowej, postawny, mocno zbudowany (np. piersisty bokser) lub mający duże, wydatne piersi (np. piersista kobieta); piersiasty] – nagy mellű, melles; széles mellű piersisty turyńgski – türingiai nagymellű (galamb) pierś [1. u ludzi i niektórych zwierząt: przednia, górna część tułowia; gruczoł mlekowy u zwierząt; 2. u kobiet: jeden z dwóch gruczołów znajdujących się w przedniej, górnej części tułowia; gruczoł mlekowy człowieka; 3. mięso z przedniej części tułowia drobiu; 4. część ciała kobiety przeznaczona głównie do karmienia niemowlęcia] – mell, kebel; emlő; (zwierzęca) szügy, szegy; szegycsont; (drób) mellehúsa pierś Abrahama (Łk 16:22-24); łono Abrahama – Ábrahám kebele [az üdvözült hívőket keblére ölelő Ábrahám, képtípus a középkori művészetben. - Alapja a dúsgazdag és a szegény Lázár példabeszéde (Lk 16,19-31). A Lk 16,22: szereplő gör. szó anyaméh jelentésű, de a kifejezés egésze mégis az Ábrahámmal való asztalközösségre (vö. Jn 13,23; Mt 8,11), v. általában arra szeretetközösségre utal, amely a jámbor ember osztályrésze Isten országában.] pierś jej falowała – keble hullámzott pierś jej falowała lekko – keble pihegett pierś łabędzia – hattyúkebel pierś wzbiera – meggyűlik a melle pierś z indyka z farszem – töltött pulykamell pierścienica [1. zwierzę bezkręgowe o wydłużonym ciele złożonym z pierścieni; 2. bezkręgowe zwierzę zaliczane do typu o tej samej nazwie, charakteryzujące się robakowatym ciałem złożonym z licznych pierścieni] – gyűrűsféreg pierścienica jabłoniowa [zob. prządka pierścienica] – Gyűrűslepke pierścieniowaty, -a, -e [1. o kształcie zbliżonym do pierścienia (np. chrząstka Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4861 pierścieniowata), przypominający pierścień; 2. zwykle o gąsienicach, dżdżownicach: mający ciało zbudowane z segmentów charakterystycznych dla pierścienic] – gyűrű alakú, gyűrűs pierścieniowy, -a, -e [w kształcie pierścienia, tworzący obwód zamknięty (np. otwór pierścieniowy, uszczelka pierścieniowa) lub zaopatrzony w pierścienie (np. wał pierścieniowy)] – gyűrűpierściennica (Melacosoma neustria) – (növ.) moszat; (áll.) gyűrűsféreg; gyűrűsszövő (Melacosoma neustria L.) pierściennicy [Ryngmacherzy, z niemiecka ryngmacherowie zwali się w Polsce ci rękodzielnicy, którzy wyrabiali: pierścienie, sygnety, spinki, manele i inne ozdoby noszone przez kobiety i mężczyzn różnych stanów. Ryngmacherzy w XVI w. mieli w Krakowie swoją basztę do obrony, ale po wyniesieniu stolicy do Warszawy a potem w wojnach szwedzkich cech ich tak podupadł, że biedniejsi zajęli się podkuwaniem obuwia.] – (daw) gyűrű készítő mesterek (ötvös mesterek, ékszerészek) pierścień [1. obrączka, najczęściej ze szlachetnego metalu, często przyozdabiana szlachetnymi kamieniami, pełniąca funkcję ozdoby lub oznaki godności; 2. coś w kształcie okręgu, głównie część jakiejś maszyny, słój na pniach drzew lub zespół oddzielnych przedmiotów tworzących krąg; 3. zamknięty układ atomowy węgla] – gyűrű, karika; karikagyűrű; (geom) körgyűrű; függönykarika; (grzyb) gyűrű, gallér; (áll.) szelvény, testszelvény pierścień [używany był jako dekoracja na palcach, jako kolczyki w uszach, jako bransolety na rękach i nogach, także w nosie. Służyły także jako pieczęć i znak autorytetu i władzy.] – gyűrű [Ékszerként viselték (Jak 2,2). A pecsétgyűrű a tekintély és hivatali hatalom jelképe volt (1Móz 41,42-43; Lk 15,22); ezt eredetileg nyakláncra függesztve hordták, csak később az ujjon.] pierścień benzolowy; pierścień benzenu [ten jest płaski (wszystkie atomy węgla i wodoru leżą w jednej płaszczyźnie). Kąty między wiązaniami atomów węgla wynoszą 120, co odpowiada hybrydyzacji sp2.] – benzolgyűrű [a benzolmolekula szerkezetének alapját képező, szabályos hatszög alakban elhelyezkedő hat szénatom ] pierścień dyszowy [zespół dysz rozmieszczonych na całym obwodzie tarczy zamocowanej w kadłubie turbiny parowej] – fúvókagyűrű pierścień fortów – erődöv pierścień Kekulego – benzolgyűrű pierścień koła; pierścień kołowy – körgyűrű pierścień opalowy – opálköves gyűrű pierścień ratunkowy – mentőöv pierścień roczny – évgyűrű pierścień Saturna – a Saturnus gyűrűje pierścień ślubny – jegygyűrű pierścień tłokowy – dugattyúgyűrű pierścień z brylantem – briliánsgyűrű pierścień zaręczynowy – jegygyűrű pierścień zderzakowy – ütközőgyűrű (vasútnál) pierścionek [1. niewielki pierścień, głównie w odniesieniu do obrączki ze szlachetnego metalu, często przyozdabianej drogimi kamieniami; 2. pojedynczy lok, pukiel] – gyűrű, gyűrűcske; gyűrűjáték („megy a gyűrű..”) pierścionek brylantowy, pierścionek z brylantem – briliánsgyűrű pierścionek cały złoty; pierścionek ze złota – színarany gyűrű pierścionek karniolowy – karneolgyűrű pierścionek tomb – tombak v. rézcink gyűrű pierścionek turkusowy – türkizgyűrű pierścionek z kamieniem szlachetnym – drágaköves gyűrű pierścionek z pieczęcią – pecsétgyűrű pierścionek z szafirem – zafírköves gyűrű pierścionek zaręczynowy [zob. obrączka] – jegygyűrű, karikagyűrű Pierścionkowe [dar pieniężny składany przez miasta dla królowej. Po śmierci królowej Elżbiety, żony Zygmunta Augusta, zapozwano miasto Sandomierz do sądu królewskiego o niezłożone pierścionkowe (annularis pensio), ale wypadł wyrok, dowodzący wysokiej bezstronności sądu królewskiego, że ta opłata pochodzi z wątpliwego, nieustalonego zwyczaju i że już jedna prebenda była z tego dochodu Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . sandomierskiego fundowana.] – (hist.) (lat. annularis pensio) a város által a királynénak adott pénzadomány pierwiej [daw. wpierw] – először, (dawniej) előbb, azelőtt, régebben pierwiastek [1. liczba, która podniesiona do potęgi liczby stopnia pierwiastka, da liczbę podpierwiastkową 2. substancja chemiczna, której nie można rozłożyć na prostsze substancje 3. element, składnik czegoś 4. językoznawstwo: rdzeń; morfem główny] – (dawno, chem) elem, (mat., nyelvt.) gyök, tő, szótő; mat. gyökjel pierwiastek, pierwociny [podobnie jak z pierwocin trzody, należało także dawać pierwociny z warzyw, owoców, wina, zboża i innych plonów. Nawet pierwszy bochenek chleba, upieczony z nowego zboża, należał do kapłanów. W znaczeniu symbolicznym chrześcijanie są pierwiastkami Ducha, bo mają pierwszeństwo w otrzymywaniu błogosławieństw. Wszyscy, którzy byli i będą pierwszymi w każdym szafarstwie, są pierwiastkami. Pierwiastkiem (pierwocinami) w zmartwychwstaniu jest Jezus Chrystus, za którym pójdą wszyscy z Niego zrodzeni.] – (növ.) hajtás, zsenge termés; első gyümölcsök [az első gyümölcsök áldozatát – bikurim – a korai aratásért való hálaadásként ajánlották fel a Jeruzsálemi Szentélyben.] pierwiastek chemiczny – vegyi elem pierwiastek kwadratowy – négyzetgyök pierwiastek n-tego stopnia z czegoś – vminek az nedik gyöke pierwiastek równania – az egyenlet gyöke pierwiastek sześcianowy, pierwiastek sześcienny [pierwiastek trzeciego stopnia] – köbgyök pierwiastek trójwartościowy – három vegyértékű elem pierwiastka, pierworódka [kobieta lub samica pierwszy raz rodząca] – (orv.) primipara, először v. első alkalommal szülő nő pierwiastki niemetaliczne – nemfém elemek pierwiastki radioaktywne – rádioaktív elemek pierwiastki solotworne – sóképző elemek v. gyökök pierwiastki śladowe – (vegyt.) nyomelemek pierwiastkować [obliczać pierwiastek danej liczby] – (mt.) gyököt vonni vmiből, gyöközni pierwiastkowanie [obliczać pierwiastek danej liczby] – gyökvonás pierwiastkowo – eredetileg, kezdetben, elsőnek, először pierw, 4862 pierwiastkowość [1. zespół cech charakterystycznych dla pierwiastka (substancji chemicznej, której nie można rozłożyć na prostsze substancje); 2. dodatniość liczby] – vminek az elemi v. eredeti volta pierwiastkowy, -a, -e [związany w jakiś sposób z pierwiastkiem (np. równanie pierwiastkowe, nierówność pierwiastkowa), odnoszący się do pierwiastka lub działań na nim] – elemi, eredetű, őseredeti, ősi Pierwiosnek (Phylloscopus collybita (Vieillot, 1817)) [owadożerny ptak z rodziny pokrzewek; niewielki ptak wędrowny z rodziny pokrzewkowatych, zamieszkujący nieomal całą Europę, Syberię, Azję Mniejszą oraz Wyspy Kanaryjskie i góry Atlas.] – csilpcsalpfüzike (Phylloscopus collybita) [a madarak osztályának verébalakúak (Passeriformes) rendjébe és az óvilágiposzáta-félék (Sylviidae) családjába tartozó faj.]; csilcsalap, füzike Pierwiosnek, pierwiosnka, prymulka (Primula L.) [1.rodzaj roślin należący do rodziny pierwiosnkowatych; pierwiosnka, prymula, prymulka. Pochodzi z Europy i Azji; 2. rodzaj roślin należący do rodziny pierwiosnkowatych. Według niektórych ujęć taksonomicznych należy do niego ok. 400 gatunków. Występują głównie w Europie i Azji na obszarach o klimacie umiarkowanym, najliczniej w Chinach i Himalajach. Niektóre jednak gatunki sięgają swoją południową granicą zasięgu aż po góry Nowej Gwinei. Gatunkiem typowym jest Primula veris L..] – (növ.) primula (Primula hortensis); kankalin [A kankalinfélék családjának 400–500 fajt tartalmazó nemzetsége. Alacsony növésű, lágy szárú növények tartoznak ide, melyek közül többet dísznövényként is termesztenek. Őshonos az északi félgömb mérsékelt éghajlatú részeitől Etiópia, Indonézia és ÚjGuinea trópusi hegységeiig, és Dél-Amerika mérsékelt, déli részeiig. Az egyéves fajok jellemzően tavasszal virágoznak; a nemzetség neve, Primula a latin primus nőnemű kicsinyítőképzős alakja, arra utalva, hogy tavasszal az elsők között nyílnak virágaik.] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . pierwiosnek główkowaty (Primula capitata Pierwiosnek, pierwiosnka, prymulka 4863 Gatunki flory Polski: pierwiosnek bezłodygowy (Primula vulgaris Huds.,syn. P. acaulis (L.) Grufberg ) – w Polsce gatunek wymarły pierwiosnek Hallera, p. długokwiatowy (Primula halleri Honck., syn. P. longiflora All.) – gatunek wymarły pierwiosnek lekarski (Primula veris L., syn. P. officinalis (L.) Hill) [gatunek rośliny należący do rodziny pierwiosnkowatych. Występuje w całej Eurazji z wyjątkiem dalekiej północy. W Polsce częsty na niżu i w niższych położeniach górskich.] – tavaszi kankalin (Primula veris) [a kankalinfélék (Primulaceae) család Primula nemzetségének Magyarországon őshonos, évelő, lágy szárú faja.] pierwiosnek łyszczak (Primula auricula L.) pierwiosnek maleńki (Primula minima L.) pierwiosnek omączony (Primula farinosa L.) pierwiosnek wyniosły (Primula elatior (L.) Hill) Gatunki uprawiane: pierwiosnek abchaski (Primula abchasica Sosn.) pierwiosnek bezwonny (Primula anisidora Balf. f. et Forrest) pierwiosnek błotny (Primula helodoxa Balf.) pierwiosnek burmański (Primula burmannica Balf. f. et Ward) pierwiosnek chiński (Primula sinensis Lindl.) pierwiosnek Cockburna (Primula cockburniana Hemsl.) Hook.) pierwiosnek gruziński (Primula juliae Kusn.) pierwiosnek japoński (Primula japonica Gray) pierwiosnek kubkowaty, p. pokojowy (Primula obconica Hance) – Nagy virágú kankalin pierwiosnek kwiecisty (Primula florindae Kingdon-Ward) pierwiosnek omszony (Primula ×pubescens Jacq.) pierwiosnek piętrowy (Primula ×bullesiana hort.) pierwiosnek pruhonicki (Primula ×pruhoniciana) pierwiosnek przyprószony (Primula pulverulenta Duthie) pierwiosnek różowy (Primula rosea Royle) pierwiosnek Siebolda (Primula sieboldii E. Moren) pierwiosnek ślimakowaty, p. miękki (Primula malacoides Franch) - Orgonavirágú kankalin pierwiosnek Viala (Primula vialii Delavay ex Franch.) pierwiosnek wianuszkowaty, p. Bulleya (Primula bulleyana Forrest) pierwiosnek zarzyczkowaty (Primula cortusoides L.) pierwiosnek ząbkowany (Primula denticulata Sm.) Magyarországon őshonos fajok: Sugárkankalin (P. elatior): Kaukázusban, Nyugat-Ázsiában, Szibériában, Európában is honos, évelő lágy szárú gyógynövény. A Bükkben, a Mátrában, a Börzsönyben, általában bükkösökben ritka, bár hegyvidéki faj. Védett. Szártalan kankalin (P. vulgaris): ÉszakAfrikában, a Kaukázusban, Nyugat-Ázsiában, Európában, Magyarországon a Dunántúlon nem ritka, üde gyertyán- és bükkelegyes erdőkben található meg. Védett növény, de kertekben is telepítik, és termesztése is megoldható. Védett. Lisztes kankalin (P. farinosa): Évelő. Levelei hosszúkás visszás tojásdadok, simák. Fonákuk, a kocsány, a csésze és a murvák fehér porral behintettek ("lisztesek"). Pártája lila v. hússzínű-sárga, csöve 5–7 mm hosszú. Hengeres tokja hosszabb a csészénél. Mocsaras, tőzeges réteken, főleg magasabb mészkőhegyeken terem. Az északi megyékben elég gyakori, de előfordul a Dunántúlon is. Védett. Cifra kankalin (P. auricula): Népies neve: fülvirág. Évelő. Levelei húsosak, tojásdadok, kopaszok, nem csak a levél, hanem a növény egyéb részei is lisztesek. Pártája sárga, kellemes és erős illatú. Magyarországon az északi hegyvidéken, főleg mészkőhegyeken terem, díszítve azokat. Különböző színű Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4864 változatai kedvelt kerti virágok. Fokozottan védett. Tavaszi kankalin (P. veris): Az egyetlen Magyarországon őshonos Primula faj, amelyik nem védett. - Hosszúvirágú kankalin: Tudományos nevén Primula halleri (szinonim: P. longiflora). Évelő. Az előbbihez nagyon hasonló, pártájának csöve azonban 20–30 mm és 2–3szor akkora, mint a csésze. A párta karimája is nagyobb, és toktermése csak akkora, mint a csésze. A többihez hasonló helyeken terem, de előfordulása sokkal ritkább. - Apró kankalin: Tudományos nevén Primula minima. Évelő. Szára csak 1–2 virágú. A levél csúcsa egyenesen lecsípett, hegyes fogazott. Pártája nagy, lila vagy rózsaszínű, ritkán fehér. A magas hegyeket kedveli. Egyéb fajok (P. austriaca Wettst.), (P. Clusiana Tausch.), (P. elatior (L.) Jacq.), (P. intricata Gren. et Godr.), (P. leucophylla Pax.), (P. glutinosa Wulf.), (P. villosuda (Pax) Borb.), hibrid fajok: (P. Benkőiana Borb.), (P. brevifrons Borb.), (P. digenea Kern.), (P. media Peterm.) stb. Pierwiosnek wyniosły (syn. pierwiosnka wyniosła) Primula elatior (L.)Hill. [gatunek rośliny należący do rodziny pierwiosnkowatych. Rośnie dziko głównie w górach (od Pirenejów i Alp po Ural i Ałtaj). W Polsce jest pospolity w Sudetach i Karpatach, na niżu jest rzadki; jego rozproszone stanowiska znajdują się w Wielkopolsce i na Lubelszczyźnie.] – sugárkankalin (néha sugár kankalin, v. sudár kankalin) (Primula elatior) [a kétszikűek (Magnoliopsida) osztályának az hangavirágúak (Ericales) rendjéhez, ezen belül a kankalinfélék (Primulaceae) családjához tartozó növényfaj. A tavaszi kankalinhoz hasonlóan használják fel hatóanyagait.] Pierwiosnek wyniosły (syn. pierwiosnka wyniosła) Primula elatior Pierwiosnkowate [o cechach pierwiosnkowatych (roślin zielnych z rzędu pierwiosnkowców, charakteryzujących się promienistymi kwiatami typowymi dla pierwiosnków)] – (növ.) kankalinfélék családja (Primulaceae) [a virágos növények 24, tőlevélrózsás nemzetségét foglalja magába, köztük kedvelt kerti- és vadnövényeket is] pierwobór – rengeteg, ősrengeteg, erdőség pierwobór bukowy – bükkős ősrengeteg pierwobyt [pierwotne istnienie, bytowanie czegoś lub kogoś gdzieś, zaczątki, początki czegoś; pierwocina] – első v. zsenge termés; (műv.) bemutató mű pierwocina [1. pierwotne istnienie, bytowanie czegoś lub kogoś gdzieś, zaczątki, początki czegoś; pierwobyt; 2. debiutancki utwór jakiegoś artysty, najczęściej pisarza lub muzyka] – első v. zsenge termés; (műv.) bemutató mű pierwodruk [1. pierwszy wydruk jakiegoś tekstu, utworu literackiego, zwykle w odniesieniu do wydań klasyków; 2. odbitka składu zecerskiego, używana w drukarniach jako alternatywa dla maszynopisu] – első v. eredeti kiadás levonat pierwokup [określone ustawą lub rzadziej umową pierwszeństwo w nabyciu określonej rzeczy w razie chęci zbycia jej przez osobę zobowiązaną] – elővétel, elővásárlás pierworodek – elsőszülött [a méhet megnyitó, különleges jogokat élvező fiú. Az atya halála után ő a család, a törzs vezetője és papja, aki a törzs nevében áldozatok bemutatója. Az atyai örökségből két rész illeti meg (1 Móz 22)] pierworodność; pierworodztwo, pierworództwo [1. pierworodność", "pierwszeństwo" traktat zawiera prawa dotyczące pierworodnych mężczyzn i zwierząt. 2. bycie pierworodnym lub pierworodną (najstarszym dzieckiem rodziców), przywileje związane z bycia takim dzieckiem] – elsőszülöttség; elsőszülöttségi jog pierworodny, -a, -e [1. urodzony jako pierwszy wśród całego rodzeństwa, najstarszy z rodzeństwa (np. syn pierworodny) lub wrodzony, przyrodzony, przypisany od urodzenia (np. grzech pierworodny); 2. każdy pierworodny syn w rodzinie izraelskiej należał do Boga i musiał być wykupiony. Wykupić należało także pierwsze zwierzę płci męskiej. Wszystko to czyniono z wdzięczności za zachowanie przy życiu pierworodnych w czasie opuszczania Egiptu. Pierworodny syn był Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4865 zastępcą głowy rodziny. Ezaw i Ruben byli pierworodnymi. Prawo pierworództwa i połączone z nim błogosławieństwo, można było utracić. Z cielesnej strony Jezus był pierworodnym synem Marii. On jest także Pierworodnym z umarłych.] – elsőszülött, elsőnek született, ősi pierworys mapy [oryginał redakcyjny mapy stanowiący podstawę do jej opracowania wydawniczego] – őstérkép, térképészeti ősnyomtatvány pierwotek (Pleurococcus, Protococcus) [1. rodzaj glonów lądowych (zielenic), tworzy zielony nalot na skałach, murach i korze drzew 2. prosty glon z typu zielenic, często spotykany w miejscach wilgotnych jako ciemnozielony nalot, głównie na kamieniach, płotach lub ścianach] – (növ.) protococcus (moszat) pierwotniak (organizm jednokomórkowy) [jednokomórkowy organizm eukariotyczny, z reguły mikroskopijnej wielkości, cudzożywny, poruszający się za pomocą wici, nibynóżek albo rzęsek, zamieszkujący wody i miejsca wilgotne] – (áll.) véglény, egysejtű Pierwotniaki, protisty zwierzęce (Protozoa) – drobne (według tradycyjnych definicji – jednokomórkowe) [organizmy eukariotyczne, zaliczane tradycyjnie (do XX w.) do królestwa zwierząt, w randze typu lub podkrólestwa. W nowszych systemach klasyfikacji włączane są do królestwa Protista jako sztuczny takson (dział). Według jednej z propozycji taksonomicznych, pierwotniaki są wydzielane jako odrębne królestwo Protozoa, obejmując również wielokomórkowe śluzowce, nie obejmując z kolei licznych grup jednokomórkowców zaliczanych do roślin, grzybów lub chromistów.] – Protozoa (egyesszámban: Protozoon; görög proto: első + zoa: állatok) [a korábban a protiszták országába sorolt heterotróf, állati jellegű egysejtűek gyűjtőneve, nem alkotnak valós rendszertani csoportot. Állati jellegük miatt gyakran állati egysejtűeknek v. régiesen állati véglényeknek nevezik őket. A protozoonok egy része élősködő, betegséget okoz, ilyen kór például a malária és a trichomoniázis.] W systemie Cavaliera-Smitha królestwo Protoza było dzielone na kilka sposobów, według jednego z nich – z roku 2004 – podział ten przedstawia się następująco: królestwo: Protozoa podkrólestwo: Sarcomastigota typ: Amoebozoa (w tym śluzowce) typ: Choanozoa (wiciowce kołnierzykowe) podkrólestwo: Biciliata infrakrólestwo: Rhizaria typ: Cercozoa (np. chlorarachniofity) typ: Foraminifera (otwornice) typ: Radiozoa (promienice) infrakrólestwo Excavata typ: Loukozoa typ: Percolozoa (np. akrazje) typ: Euglenozoa typ: Metamonada (np. Parabasalia, Anaeromonadea) infrakrólestwo Alveolata typ: Myzozoa typ: Ciliophora (orzęski) taksony Biciliata incertae sedis typ: Apusozoa typ: Heliozoa (słonecznice) Tradycyjnie pierwotniaki dzielone były głównie na podstawie kryteriów morfologicznych na następujące grupy: wiciowce (Flagellates) korzenionóżki promienionóżki sporowce orzęski (Ciliates) Na przełomie XX i XXI w. w jednym z uproszczonych systemów nawiązujących do podziału tradycyjnego zostały poklasyfikowane w następujący sposób: podkrólestwo: Protozoa (pierwotniaki, protisty zwierzęce) o typ: Microsporidia o typ: Pelobiontidida o typ: Diplomonadida o typ: Zooflagellata (wiciowce zwierzęce) o typ: Rhizaria (korzenionóżki) o typ: Actinopoda (promienionóżki) o typ: Apicomplexa (sporowce) o typ: Myxozoa o typ: Ciliata (orzęski). pierwotnie – eredetileg, elsődlegesen; régebben pierwotność – eredetiség; elsődlegesség pierwotny, -a, -e [prehistoryczny, taki, który istniał bardzo dawno temu (np. kultura pierwotna, człowiek pierwotny) lub taki, który pozostał w niezmienionej postaci (np. las pierwotny)] – történelemelőtti; (początkowy) elsődleges, eredeti; ősi-, ős-, kezdeti; kezdetleges; primér pierwotny program ładujący (primary bootstrap code) – önbetöltő; bootstrap pierwotwór – első alkotás v. mű Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4866 pierwowzór [pierwotny wzór, model czegoś, będący planem według którego tworzy się kopie; prototyp] – minta, mintakép; példakép, ősminta, eredeti, prototípus pierwszak [uczeń pierwszej klasy szkoły podstawowej, ponadpodstawowej lub rzadziej liceum; pierwszoklasista] – elsőosztályos, elsős (tanuló) pierwsze – először, elsőnek, elsőízben pierwszeństwo [prawo bycia pierwszym, robienie czegoś przed innymi; przewaga] – elsőbbség, elsőség; prioritás pierwszeństwo dla nadjeżdżających z przeciwka – a szembejövő forgalom elsőbbsége pierwszeństwo (przejazdu) – elsőbbség pierwszoklasista, [uczeń pierwszej klasy] – elsőosztályos, elsős (tanuló) pierwszoklasistka, pierwszaczka [uczennica pierwszej klasy szkoły podstawowej, ponadpodstawowej lub rzadziej liceum;] – elsőosztályos, elsős (tanuló) lány pierwszokursista – elsőéves (diák) pierwszomajowy, -a, -e [odnoszący się do dnia pierwszego maja, mający miejsce tego dnia (np. pochód pierwszomajowy, obchody pierwszomajowe)] – május elsejei pierwszoplanowy, -a, -e [znajdujący się na pierwszym planie obrazu, rysunku, fotografii (np. pierwszoplanowe położenie przedmiotu) lub najistotniejszy, najważniejszy, mający największe znaczenie dla kogoś lub czegoś (np. postać pierwszoplanowa)] – előtérben álló, premiárplán-; elsőrendű, legfontosabb pierwszoplanowa potrzeba – elsőrendű szükséglet pierwszoplanowa rola – címszerep, főszerep pierwszoroczny, -a, -e [będący pierwszym w roku (np. pierwszoroczna niedziela, jagody pierwszoroczne) lub związany z pierwszym rokiem studiów, rzadziej z pierwszą klasą szkoły podstawowej, gimnazjalnej lub licealnej] – elsőéves pierwszoroczna juniorka – elsőéves versenyző lány pierwszorzędne mocarstwo – vezető nagyhatalom pierwszorzędny, -a, -e [należący do najlepszych lub najważniejszych; wspaniały, wyśmienity, doskonały] – elsőrendű, elsőrangú, nagyfontosságú; príma pierwszorzędowe cechy płciowe [gruczoły płciowe: jajniki i jądra] – elsődleges nemi jelek v. elsődleges nemi jelleg: nemi szervek pierwszy, -a, -e [1. liczebnik porządkowy odpowiadający liczbie 1; 2. stojący na początku; 3. taki, przed którym nie było innych podobnych; 4. odgrywający w czymś najważniejszą rolę; 5. najlepszy] – első; legjobb; első, elsőrendű; legelső pierwsza godzina – egy óra pierwsza intrada – első intráda; mindjárt az elején, első alkalommal pierwsza jaskółka – (átv.) az első fecske pierwsza kadra księżyca – a hold első negyede pierwsza klasa – első osztály pierwsza komunia [w Kościele katolickim: uroczystość przystąpienia przez dzieci po raz pierwszy do komunii] – első áldozás pierwsza korekta artykułu – a cikk első korrektúrája Pierwsza Księga Kronik [to jedna z ksiąg Starego Testamentu, powstała aby zdopingować żydowskich repatriantów, którzy powrócili z niewoli babilońskiej. Początkowo obie księgi 1 i 2 Kronik stanowiły prawdopodobnie jeden zwój, który później dla wygody podzielono. Żydzi nazywali je Diwré Hajjamím, co dosłownie znaczy sprawy dni, a więc kroniki dni lub czasów. Dzisiejszą nazwę księga ta prawdopodobnie zawdzięcza Hieronimowi, który opracowując łacińską Wulgatę zaproponował nazwę Chronikón całych Boskich dziejów.] – Krónikák I. Könyve [1) 1Krón 1-9-ig: származási felsorolás Ádámtól egészen Dávidig, Izrael 12 törzsén keresztül. Néhány ezekből a felsorolásokból Dávid időszakán is túlnyúlik. 2) 1Krón 10-29: Dávid uralkodása, Saul halálától Dávid haláláig.] A Krónikák két könyvének a zsidó Bibliában szereplő címét így fordítják "Beszédek (vagy Cselekedetek) a napokról", vagyis a napi cselekedetekről szóló könyv, ami egy történésre vonatkozik, vagy még inkább, Szent Jeromos után: az egész isteni történés krónikája. Ez a név azonban a Krónikák könyve címet nyerte. A görög fordítás alapján soká fennmaradt az Egyház hagyományában a Paralipemon cím, egy görög szó szerint, ami "elhagyott dolgok"-at jelent, vagy félretett dolgokat, ami a könyvek tartalmára vonatkozhat, amiket kiegészítésnek tekintettek Sámuel és a Királyok könyveihez. Amint látni fogjuk, a Krónikák könyvei valóban nagy részükben újra ismétlik Sámuel és a Királyok könyveinek részeit, más, kiegészítő elemekkel, másmilyen történelmi és teológiai szemszögből. A könyvek két részre osztása mesterségesen történt, nincsen közöttük választóvonal. Eredetileg egyetlen könyvet képeztek, ugyanúgy, mint Ezdrás és Nehemiás könyvei. A Krónikák-EzdrásNehemiás könyvek egyébként egy teljes egységet képeznek, amint azt a Krónikák utolsó versei mutatják (2Krón 36,22-23), amelyek szöveg szerint szerepelnek Ezdrás első verseiben (1,1-3). Ismeretlen körülmények következtében a könyvek helyét a héber Biblia kánonjában módosították, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . mivel a Krónikák utolsónak szerepelnek a gyűjteményben, Ezdrás és Nehemiás után, mikor pedig ténylegesen meg kellene előzniök azokat. Lehetséges, hogy a Krónikák könyveit később vették fel a zsidó kánonba, mint EzdrásNehemeiást, mivel ismételték Sámuel és a Királyok könyveit. A logikus sorrendet helyreállították a régi verziókban és gyakran a modern fordításokban is. http://seidl.hu/ambrus/tob-kron.html 4867 Pierwsza Księga Kronik i Druga Księga Kronik [stanowiły w hebrajskim Starym Testamencie, tzn. w masoreckim tekście jedną księgę. Pierwsza księga opisuje dzieje ludzkości ziemi począwszy od pierwszego człowieka Adama w ogólności i nieco więcej szczegółowo historię ludu izraelskiego za czasów Dawida. Druga Księga jest dalszym ciągiem pierwszej. Przedstawia jednak więcej dzieje Judy, a Izraela tylko o tyle, o ile stoją w ściślejszym związku z dziejami Judy. Autor tych ksiąg jest nieznany. Powstały prawdopodobnie w niewoli babilońskiej (około roku 450 przed Chrystusem) albo tuż po niej. Między Pierwszą Księgą a ewangelią Jana zachodzi pewne małe podobieństwo co widoczne jest między innymi w tym, że obie zaczynają się słowami: ''Na początku''. Autor Kronik: (czy też zbieracz zapisków z materiałem do Kronik) mówi o Adamie, Secie, Enosie.] – KRÓNIKA KÖNYVEI (1. és 2. könyv) [A héber szó azt jelenti szó szerint: "a napok történései", valamiféle "Évkönyvek". Először Hyeronimus nevezte Krónika könyveinek. Eredetileg egyetlen könyvet alkottak, a Septuaginta azonban (az ÓSZ görög fordítása) Kr. e. 150 körül két könyvre osztotta. A héber Kánonban az utolsó helyen állnak. A régi hagyomány és a modern kutatás megegyezik abban, hogy a szerzője Ezsdrás (3), és keletkezési ideje Kr. e. 450 körüli időre esik. Felosztása: 1. nemzetségi táblázat, amely lehetővé teszi a zsidóknak, hogy származásukat kifogástalanul levezethessék, ami a babiloni fogság utáni zűrzavarban rendkívül fontos volt (1Krón 1-9); 2. Dávid birodalmának leírása, az Isten akarata szerinti eszményi állam mintájaként (1Krón 10-19); 3. Salamon dicsőségének rajza (2Krón 1-9) 4. Júdának, a déli országrésznek a története (2Krón 10-36).] Pierwsza Księga Królewska a. Pierwsza Księga Królów Królewska [1Krl], (hebr. )א מלכים [1. zwana także ''Trzecią Księgą Królów''. Napisana na podstawie istniejących źródeł około 550 roku przed Chrystusem Autor jej jest nieznany. Treść jej jest dalszym ciągiem ksiąg Samuela. Zawiera historię czasów Dawida, Salomona, podaje opis budowy świątyni jerozolimskiej, rozłam monarchii, powstanie dwóch królestw Izraela i Judy, działalność Eliasza. Obejmuje czasy od 1015-890 przed Chrystusem. Królestwo Judy miało 19 królów; wszyscy z nich byli potomkami Dawida, a okres ich rządów wynosił 340 lat. 2. w Septuagincie Trzecia Księga Królewska jest jedną z ksiąg historycznych Starego Testamentu. Opowiada o ostatnich dziejach Dawida a następnie o jego synu Salomonie. W niej także zaczyna się uporządkowana chronologicznie historia królestw izraelskiego i judzkiego. W księdze tej jest również opisana budowa świątyni Salomona. Opisuje również rozpad królestwa Narodu Bożego na Judę i Izrael i wynikające z tego wydarzenia, a także dzieje Eliasza.] – Királyok I. Könyve [KIRÁLYOK KÖNYVE: a bibliai történet könyveinek, a zsidó kánonban a. n. «első próféták» könyveinek egy része. A görög bibliafordításban a K.-i négy részből állanak: a Sámuel két könyvéből és a királyok két könyvéből. A zsidó kánonban csak az utóbbi kettő viseli ezt a nevet s eredetileg egy egészet képez. A K.-i Izrael és Juda történetét tárgyalják Dávid király halálától Jeruzsálem első pusztulásáig. Szerkesztőjük kétségkivül régi forrásokból merített, de a könyveket jelen alakjukban valószinüleg a második templom korának elején szerkesztették meg.] Pierwsza Księga Samuela, w Septuagincie Pierwsza Księga Królewska [wg tradycji napisana przez Samuela, który jest główną postacią do dwunastego rozdziału. Potem występuje jako Prorok. Samuel jako nazirejczyk został oddany na służbę Bożą, gdzie stał się szanowanym „Widzącym”. Po Helim stał się, jak się później okazało, ostatnim sędzią Izraela.] – SÁMUEL KÉT KÖNYVE; Sámuel két könyve (héberül לֵמּואְׁ לS(e)múél, jiddisül שמואלSmuel) [1. a Biblia első részében, az Ószövetségben található. Az eredeti héber gyűjteményekben még egy könyvet alkottak, a Septuagintában azonban Királyságok első és második könyve néven kettéválasztották azokat. Ezt a felosztást a XVI. században a héber nyelvű kiadások is átvették, de megtartották az eredeti címben Sámuel nevét. A két könyv témája az az időszak Izrael életében, amely a királyság megalapításától Dávid király haláláig tartott.] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4868 pierwsza lepsza okazja – az első adódó v. kínálkozó alkalom pierwsza liga [zob. ekstraklasa w zn. 1.] – első liga (futballban) pierwsza mowa – szűzbeszéd Pierwsza mowa św. Piotra. (Dz 2,14-36.) – Szent Péter első beszéde (Ap. 2,14-36) pierwsza naiwna – (színház) első naiva pierwsza osoba – (gram) első személy (1. személy) pierwsza połowa – első félidő pierwsza pomoc [podstawowe czynności, jakie trzeba wykonać dla ratowania czyjegoś życia lub zdrowia w nagłych wypadkach] – elsősegély pierwsza przemówienie – szűzbeszéd pierwsza rocznica – első évforduló pierwsza seans jest o ósmej rano, a ostatni o dziewiątej wieczorem – az első előadás reggel nyolckor, az utolsó este kilenckor van pierwsza transza pożyczki – a kölcsön első részlete pierwsza ulica na/w lewo – az első utca balra pierwsze (drugie, trzecie) miejcie – első (második, harmadik) hely pierwsze (drugie, trzecie) wydanie tego dzieła jest już wyczerpane – ennek a műnek az első (második, harmadik) kiadása már elfogyott pierwsze czytanie ustawy – törvényjavaslat első olvasása pierwsze danie [zupa podawana w czasie obiadu jako pierwsza potrawa] – első fogás pierwsze i ostatnie – (ká) (pasziánszfajta) pierwsze i ostatnie strony gazet – az újság első és utolsó oldala pierwsze koty za płoty; pierwsze psy, koty za płoty. Pierwsze kotki za płotki (za opłotki). T. j. pierwsze próby, początki, prace nie zawsze się udają, nie zawsze są pomyślne. – [az első macskákat a kerítés mögé kell dobni] (közm.) minden kezdet nehéz; az első próbálkozás kudarccal jár pierwsze kroki na scenie – első v. kezdő lépések a színpadon pierwsze piętro – első emelet pierwsze potrzeby – elsőleges, elsődleges, elemi v. legfontosabb szükségletek pierwsze przepustne – első alkalommal díjmentes v. ingyenes belépés pierwsze śniadanie najwcześniejszy posiłek spożywany rano] – reggeli pierwsze skrzypce – elsőhegedű Pierwsze Węgierskie Powszechne Przedsiębiorstwo Spedycyjne Spółka Akcyjna – Első Magyar Általános Szállítmányozási Zrt., MASPED (Alapítva 1948-ban) pierwsze wydanie rozchwytano – az első kiadást szétkapkodták pierwszego – elsején pierwszego rzędu – elsőbbrendű pierwszej kategorii – első osztályú pierwszej klasy – első osztályú; elsőrangú pierwszej wody – (átv.) kiváló, kitűnő, tiszta; (drágakő) tiszta tüző v. vizű pierwszy amant – hősszerelmes Pierwszy Dzień Tygodnia [Izraelici święcili siódmy dzień tygodnia, który nazywali sabatem (z hebr. szabat, co znaczy odpoczywać, powstrzymywać się od pracy, a wyr. szabbat jest rzeczownikiem i oznacza dzień odpoczynku). Tym samym szanowali także dzień odpoczynku Boga, który odpoczywał po sześciu dniach stworzenia. Sabat był także dniem wdzięczności wobec Boga za wyprowadzenie z Egiptu. W dniu tym nie wykonywali pracy ani ludzie, ani zwierzęta. Ale nie tylko siódmy dzień tygodnia nazywano sabatem. Były i inne dni, w których nie pracowano i te też nazywano sabatem. Dzień przebłagania też nazywano sabatem. Pierwszy dzień siódmego miesiąca miał być sabatem. Także pierwszy i ósmy dzień święta szałasów miały być sabatem. Dzień odpocznienia rnieli także Babilończycy i Chaldejczycy, którzy nazywali dzień ten szapatu (dzień środka miesiąca, bo w połowie miesiąca go obchodzono). U Izraelitów sabat wprowadzono i jego obchodzenia srodze przestrzegano po ukazaniu się manny. Dzień ten miał dla Izraelitów oznaczać także dowód wdzięczności dla Boga za wyzwolenie spod jarzma egipskiego i ciągłej pracy niewolniczej z dniem tym połączona była nadzieja odpoczynku po przybyciu do Ziemi Obiecanej; miał być znakiem umowy między Izraelem a Bogiem, który ich uświęcał. Obok stałego obchodzenia sabatu, którym był siódmy dzień tygodnia, Bóg polecił Izraelitom także obchodzenie roku sabatowego, którym był każdy siódmy rok. W roku tym ani siano, ani sprzątano, ale żyto z tego, co samo z ziemi wyrosło (albo przechowywano w spichlerzach). Za wykonywanie nawet najmniejszej pracy w dniu sabatu karano śmiercią. Izraelita nie mógł się także oddalić od domu swego więcej niż droga sabatnia (około l km) przewidywała co odpowiadało maksymalnej odległości od Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4869 domu Izraelity do świątyni. Z czasem obchodzenie sabatu stało się zewnętrzną formą, przeciwko czemu srodze wystąpił Jezus Chrystus. On także wytłumaczył Izraelitom, że człowiek nie jest dla sabatu, ale sabat dla człowieka i że Syn Boży (tzn. On) jest także Panem Sabatu. Wskazał wyraźnie na to, że nie można zabronić czynić dobrze nawet w sabat (np. uratowanie życia człowiekowi albo zwierzęciu). Przypomniał Żydom, że On i Ojciec Jego też pracują. Jezus podważył siłę Zakonu, który tylko On wypełnił, a nikt inny; podważył także wielkie znaczenie przypisywane sabatowi, który judaizm traktował jako konieczność przejętą po przodkach. To dało chrześcijanom inne (i prawdziwe) pojęcie o sabacie, który zastąpili pierwszym dniem tygodnia. A to znów nastąpiło po wniebowstąpieniu Pana. Nastąpiło pod kierownictwem Ducha Świętego, który był przysłany po to, by wprowadzał w całą prawdę. Przez pewien czas pierwotni chrześcijanie wciąż jeszcze zbierali się w synagogach żydowskich, ale z czasem, pod wpływem silnych prześladowań i w celu zapobieżenia nawrotu chrześcijan do judaizmu przyszło odseparowanie się, zbieranie się po domach na łamanie chleba, omawianie doktryny apostołów, a tym samym i obchodzenie pierwszego dnia tygodnia Powody były ważne. Sabat był częścią Zakonu, od którego chrześcijanie chcieli być wolni. Zakon zawierał cienie tego, co miało wypełnić się w Chrystusie, zatem był końcem epoki, a Chrystus zmartwychwstały początkiem nowej, która nastąpiła po epoce sabatu, dlatego wzięto także dzień, który następował po siódmym, którym był pierwszy dzień tygodnia. Ten nazywano także później dniem Pańskim. Pierwotni chrześcijanie zbierali się bardzo często, niekiedy codziennie; ale najważniejszym dniem był pierwszy dzień tygodnia. Był reakcją na starotestamentowe ofiary, obrzezki, święta nowiu, sabatów itd. Centrum zbierania stał się Jezus Chrystus, na którego wskazywali Mojżesz i Prorocy. Pierwszy dzień tygodnia był także dniem zmartwychwstania, zmartwychwstałego Chrystusa, czego wielu w tych czasach jeszcze było naocznymi świadkami. W dniu tym łamano chleb, zbierano składki na biednych, głoszono Ewangelię. Złożyło się tak, że pierwszy dzień tygodnia przypadł akurat na dzień pogańskiego święta słońca (dies Solis), które obchodzone było przez wielu obywateli wielkiego państwa rzymskiego. Chrześcijanie nie mieli tym nic do czynienia, ale silny wpływ dał się odczuć na chrześcijan z imienia pseudochrześcijan, których namnożyło się z czasem w wielu zborach mimo najokrutniejszych i krwawych prześladowań. Na początku IV wieku było tak dużo chrześcijan, że zaprzestano nawet wielkich prześladowań. Cesarz rzymski Konstantyn okazał im dużo sympatii, mimo że sam stał się dopiero chrześcijaninem na łożu śmierci (co też nie jest pewne). Jego sympatie do chrześcijaństwa były raczej przymilaniem się ze względów politycznych, bo szukał wsparcia u wpływowych chrześcijan dla wybrania go Augustem. Ten cesarz dał całkowitą wolność chrześcijanom, nawet uczynił pierwszy dzień oficjalnym świętem całego państwa rzymskiego (321 roku), a cesarze Teodozjusz, Justynian wprowadzili nawet powstrzymanie się od wszelkich robót w tym dniu. Pseudochrześcijaństwo, które wtedy było liczne, nie miało nic przeciwko temu, że dzień ten utożsamiano z pogańskim dniem słońca. Stąd też takie nazwy jak niem. Sonntag, ang. Sunday (dzień słońca). Polska nazwa niedziela wskazuje na dzień wolny od pracy. Nie jest jednak prawdą, że chrześcijanie obchodzili sabat aż do ogłoszenia niedzieli przez Konstantyna, jak to niektórzy głosić próbują, którzy więcej zajmują się tym dniem, niż samą Osobą Jezusa Chrystusa.] - (A) HÉT ELSŐ NAPJA; VASÁRNAP [A hét első napja, amely Jézus Krisztus feltámadására (Jn 20,125) és pünkösdre (ApCsel 2,1-11) emlékeztet; Krisztus mennybemenetele után a keresztyének egy ideig a hét első és utolsó napján gyűltek egybe; ahogy azonban a zsidókeresztyén gyülekezetek egyre jobban elvesztették erős befolyásukat, a keresztyének lassanként abbahagyták a hetedik nap megünneplését; Troásban a tanítványok a hét első napján tartották az istentiszteletet (ApCsel 20,7); Pál arra kérte a korintusiakat, hogy minden héten tegyenek félre valamit abból, amit nekik Isten adott, és ezt cselekedjék mindig a hét első napján (1Kor 16,2); "az Úr napja" kifejezéssel a Jel 1,10-ben találkozunk.] „Kezdetben teremtette Isten az eget és a földet. A föld pedig kietlen és puszta volt, és sötétség volt a mélység színén, és az Isten Lelke lebegett a vizek felett. És mondta Isten: Legyen világosság: és lett világosság. És látta Isten, hogy jó a világosság; és elválasztotta Isten a világosságot a Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4870 sötétségtől. És nevezte Isten a világosságot nappalnak, és a sötétséget nevezte éjszakának: és lett este és lett reggel; első nap.” A Tóra szerzője/szerzői számára az első nap nyilvánvalóan a vasárnap. Az volt a kereszténység régebbi korszakaiban is sokáig, sőt, szemforgató módon formálisan egészen a múlt század közepéig(!) – miközben a valóságban emberek százmilliói kezdték már régóta a hetüket hétfő reggel, és fejezték be az egyetlen pihenőnapjukon, vasárnap. A nyugati civilizáció hatókörén belül a mostani későkeresztény – Határ Győző szerint egyenesen „kereszténység utáni” – korszakban a hét első napja a túlnyomó többség – a szombattartó és nem szombattartó zsidók számára is – a gyakorlatban nyilvánvalóan a hétfő. A magyar nyelv – szemben az indoeurópaiakkal – erre egyértelműen rámutat: a hétfő napnál világosabban a hét feje, azaz eleje. A kiűzetés világában tehát, ahol nem az Isten által „az orrába lehellt élet”, hanem a munka teszi az embert emberré, a hétfő „az első nap”. pierwszy dzień nauki – a tanítás első napja; első tanítási nap pierwszy gatunek [pierwszy stopień jakości towaru] – első v. a legjobb minőség; (towar) első osztály Pierwy kanał (pl: Program Pierwszy) [publiczna stacja telewizyjna Federacji Rosyjskiej, mająca największy zasięg odbiorców w Rosji (98,8% populacji). Odpowiednik polskiego TVP1.] – egyes program v. csatorna pierwszy lepszy [losowy, przypadkowy, zależny od losu] – az első; bármelyik, a legelső; a legközelebbi, az éppen kéznél levő; a kezeügyébe eső; ahogy jött, elsőnek adódó; jött-ment Pierwszy List do Koryntian [1 Kor] [1. księga Nowego Testamentu. Za autora listu powszechnie uważany jest święty Paweł. Miejscem sporządzenia był Efez, w którym św. Paweł zatrzymał się prawdopodobnie w roku 57. List składa się z czterech części. W pierwszej Paweł, powiadomiony o rozłamach w gminie korynckiej, wzywa do jedności, której warunkiem jest zaufanie mądrości Bożej (rozdziały 1-4). Rozdział 5 i 6 listu poświęcony jest grzechom Koryntian. Następnie (rozdz. 7-14) Paweł porusza kwestie doktryny i etyki: relacji małżeństwa do dziewictwa, granic chrześcijańskiej wolności, dopuszczalności spożywania mięsa z ofiar pogańskich, podległości kobiet wobec mężczyzn (w efekcie tych uwag nastąpiło wykluczenie kobiet z czynnego udziału w liturgii), znaczenia Eucharystii, darów Ducha Świętego. Rozdział 13, stanowiący "hymn o miłości” jest jednym z najczęściej cytowanych fragmentów Nowego Testamentu. Ostatnia część listu – rozdziały 15 i 16 – stanowi wykład chrześcijańskiej nauki o zmartwychwstaniu.2. jego autorem jest apostoł Paweł. Napisany pod koniec trzyletniego pobytu apostoła w Efezie około roku 56. Koryntianie byli chrześcijanami, pochodzącymi z Greków. Nie świecili dobrym przykładem. W trzy lata po pobycie Pawła w Koryncie doszły go bardzo nieprzyjemne wieści. U Koryntian brak było jedności, patrzyli na ludzi, a nie na Chrystusa; niektórzy dopuszczali się rzeczy brudnych, inni twierdzili, że nie ma zmartwychwstania, przy obchodzeniu uczczenia śmierci Pańskiej i ucztach miłości bogatsi popisywali się ilością i jakością jedzenia, podczas gdy biedniejsi nie mieli nic; źle rozumieli pojęcie uczczenia śmierci Pańskiej; nie wiedzieli o tym, że dary duchowe daje Duch Święty i tenże Duch Święty kierować musi używaniem tych darów. Niektóre osoby mają milczeć w zborach, a te chyba robiły najwiekszy hałas (oczywiście z pobudek cielesnych a nie duchowych). Ci ludzie zapomnieli, czym jest miłość i dlatego Paweł napisał w tej sprawie cały rozdział, 13.] – Pál első levele a korinthosziakhoz [a Biblia újszövetségi iratainak részét képező levél. A levél feltehetőleg Kr. u. 51-52. körül keletkezett görög nyelvű ókeresztény irat, az újszövetségi kánonban az apostoli levelek egyike. A levél szerzője minden bizonnyal Pál apostol, aki Efezusban irta. A levél tárgyalt témái az egyházszakadásoktól való intés, az anyagiasság, a paráznaság elkerülésére való intés, a gyülekezet viselkedése, a karizmatikus lelki ajándékok túlzott felértékelése és túlzott előnyben részesítésének helytelenítése, szokásokhoz korábbi, vallási gyakorlatokhoz való helyes viszonyulásig, a legkülönfélébb témákat érinti. Irodalmi stílusában a logika, szarkazmus, kérlelés, feddés, költészet, elbeszélés egyaránt megtalálható.] Pierwszy List św. Jana [1 J lub 1 Jan] [1. księga Nowego Testamentu. Już od II wieku Tradycja przypisuje autorstwo listu Janowi Apostołowi, synowi Zebedeusza, a autorowi jednej z Ewangelii. Potwierdza to porównanie Listu z Ewangelią, bowiem istnieje szereg podobieństw między oboma dziełami, tak pod względem gramatycznym, stylistycznym (np. Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4871 zastosowanie antytez) czy łączenie zdań za pomocą inkluzji (czyli zamknięcia pewnego fragmentu między dwoma takimi samymi słowami), rytmika. Zarówno Ewangelia, jak i List posiadają te same semityzmy (np. "czynić prawdę") czy wyrazy (np. "Słowo" na określenie Jezusa). 2. Jana, List I - Apostoł Jan napisał swoje trzy listy będąc w sędziwym wieku. Było to około 90 roku, w tym czasie niektóre zbory liczyły już sobie kilkadziesiąt lat istnienia i różne trudności pokazyły się w życiu zborowym. Do takich należały także różne doktryny niezgodne z nauką Chrystusa. Ponieważ apostołowie wymierali, trzeba było uciec się do słowa pisanego, które odtąd stało się dzierżycielem nauki apostolskiej. Podali się już tacy, co twierdzili, że prawdziwego Jezusa wcale nie byłó, na co Jan na samym początku daje odpowiedź. Był przecież naocznym świadkiem czasu nauczania i ukrzyżowania Pana, także Jego zmartwychwstania, a przy tym człowiekiem zdrowym na umyśle. W pełnej świadomości mówił i pisał o tym, co widział, słyszał i doświadczał. Zwracał się do wierzących jako do swoich dzieci. List ten można podzielić na dwie główne części: 1. Rodzinny stosunek wierzących do Boga. 2. Wędrówka rodziny Bożej w złym świecie. — Jan mówił im, że nie należy miłować świata. Ostrzega przed apostazją (odszczepieństwem); tłumaczy im, kto jest antychrystem, wskazuje na wielką miłość Boga. Mówi, że chrześcijanin wie, że Jezus jest Synem Boga a kto miłuje, ten dowodzi, że urodzony jest z Boga. W końcu ostrzega przed bałwochwalstwem. Chrześcijanin powinien wiedzieć o tym, że Bóg nie zmienia się, ale bałwany, którym człowiek się kłania, którym on oddaje się w posiadanie, są jego skarbem i czynią go niewolnikiem, te się zmieniają. Kiedyś oddawano cześć planetom, gwiazdom, słońcu, zwierzętom, ludziom (co i dziś się jeszcze dzieje), a obecnie bałwanami są różne zawody, sztuka, maszyna, moda, prądy naukowe, różne teorie, tracące szybko na znaczeniu, cywilizacja i kultura. Masy ludzi służą demonom nałogów (w pijaństwie, paleniu tytoniu, używaniu narkotyków, obżarstwie i praktykowaniu innych rzeczy niezgodnych z prawami natury), nie zapominając o miłości pieniędzy, które więcej służą demonom niż sprawie zbawienia.] – János I. levele [1. az egyike a hét azon katolikus levélnek, amelyet a Bibliában kanonizáltak. Nem egy meghatározott egyházközösségnek szól, mint Pál apostol levelei. A szerző igen nagy hasonlóságot mutat János evangélista stílusával, - a közös megfogalmazás, hangsúly, motívum tekintetében. A hagyomány a levél szerzősségét neki tulajdonítja. Három „jánosi levelet” ismerünk, melyből az elsőt tartják a legjelentősebbnek. Ezt az első levelet nem tekintik a legrégebbinek, de stílusa közelíti meg legjobban a negyedik evangéliumot. Nem egy egyházközösségnek szól, hanem egy körlevél Asia tartomány közösségeihez. 2. János 1. levele: Minden arra mutat, hogy szerzője azonos a 4. evangéliuméval. Keletkezési ideje ismeretlen, valószínűleg az 1. század vége. Célja, hogy olvasóit óvja a tévtanítóktól (gnosztikusoktól), és intse őket: ragaszkodjanak a hithez, és teljesítsék Jézus Krisztus akaratát, kiváltképpen a szeretet parancsát; a tévtanítókat antikrisztusoknak is nevezi (2,18.22; 4,3); a levél felépítését nehéz követni, vannak azonban mindig visszatérő gondolatai: pl. istengyermeki voltunkat úgy bizonyíthatjuk, hogy Isten akarata szerint élünk, felebarátainkat szeretjük, és megmaradunk abban a hitben, hogy Jézus a Krisztus, aki (hús) testben jött el, azaz emberré lett.] pierwszy maja – május elseje pierwszy nakład wyczerpany – az első kiadás elfogyott pierwszy numer (No 1) – első szám Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4872 pierwszy oficer [oficer pełniący najważniejszą funkcję na statku po kapitanie] – elsőtiszt pierwszy plan – előtér, első képsík, premier plan pierwszy przypadek nazywa się mianownik – az első eset az alanyeset pierwszy raz w życiu widzę morze – most látom először életemben a tengert pierwszy skrzypek – elsőhegedűs, prímhegedűs; (nép) prímás pierwszy tancerz [najlepszy tancerz w zespole baletowym] – vezető táncos pierwszy uczeń – a legelső v. legjobb tanuló; éltanuló pierwszy z brzegu – az első jöttment v. kiragadott, mindjárt az első Pierwszy Zakon św. Franciszka [zakonnicy, żyjący według Reguły św. Franciszka, zatwierdzonej w 1223 r.: Bracia Mniejsi (OFM), Bracia Mniejsi Konwentualni (OFMConv), Bracia Mniejsi Kapucyni (OFMCap); zob. franciszkanie.] – Szent Ferenc Első Rendje - Szent Ferenc regulája szerint élő szerzetesek, 1223 óta létezik: Kisebb Testvérek - OFM (Ordo Fratrum Minorum) más néven bernardinusok vagy reformáltak; Konventuális Kisebb Testvérek (Minoriták) (Ordo Fratrum Minorum Conventualium — OFM Conv.), Kapucinus Kisebb Testvérek (Kapucinusok) (Ordo Fratrum Capuccinorum - OFM Cap.); lásd ferencesek. pierwszyzna [1. daw. rzecz nowa albo to, co się zdarza po raz pierwszy; 2. dawniej o czymś, co robi się po raz pierwszy, o czymś, co wystąpiło gdzieś po raz pierwszy, nowości, rzeczy nowej] – újdonság pierwyj [dawniej (zob. → zwroty śląskie)] – [Słowniczek języka śląskiego] azelőtt, egykor, korábban, régebben, régen, régente, hajdan, hajdanában pierz i załóż (1) [ogólne określenie dla wyrobów ubraniowych, które po praniu szybko schną i nie muszą być lub muszą być lekko wyprasowane. Początkowe wymaganie dla takich produktów jest to, że nie tylko ich podstawa z materiału tekstylnego, ale także podszewki, wkładki materiałowe oraz nici powinny być odporne na zagięcia i utrzymują swój kształt. ] – könnyen kezelhető (1) [Olyan ruhadarabok megjelölése, amelyek mosás után gyorsan száradnak és nem vagy csak alig igényelnek vasalást. A "könnyű kezelhetőség" nem csak a ruhadarab anyagától, hanem annak kidolgozásától (az alkalmazott béléstől, cérnától stb.) is függ. Az anyagoknak mérettartóknak és gyűrődésmenteseknek kell lenniük.] pierz i załóż (2) [ogólne określenie dla wykończenia materiału, który po wypraniu szybko schnie w taki sposób, że ubranie nie potrzebuje w ogóle lub potrzebuje lekkiego wyprasowania.] – könnyű kezelést adó kikészítés [Kikészítési eljárás, amely a kelmének megadja a belőle készült ruhadarab azon tulajdonságait, amik azt könnyen kezelhetővé teszik.] pierzastokłebiowy, -a, -e (Cirrocumulus (Cc – chmura kłębiasto-pierzasta) [chmura w postaci cienkiej, białej ławicy, której poszczególne elementy mają rozmiar kątowy poniżej jednego stopnia (widziane z powierzchni Ziemi).] – (légkör) cirrocumulus, bárányfelhő-, bárányfelhős [Cirrocumulus, bárányfelhő (nemzetközi jele: Cc). Vékony, fehér, önárnyék nélküli felhő.] pierzastowarstwowy, -a, -e (Cirrostratus (Cs, chmura warstwowo-pierzasta) [chmura w postaci przejrzystej, mglistej i często prawie niewidocznej zasłony. Składa się głównie z kryształków lodu w kształcie blaszek.] – (légkör) cirro-stratus, fátyolfelhős [Cirrostratus, fátyolfelhő (nemzetközi jele: Cs). Áttetsző, fehéres felhőfátyol, szerkezete rostos, fonalas vagy sima. Részben vagy egészben eltakarhatja az eget.] pierzasty, -a, -e [1. opierzony, porośnięty piórami lub zrobiony z ptasich piór (np. pierzaste boa); 2. z wyglądu podobny do pióra, puchu (np. pierzaste chmury, obłoki), a o liściach: składający się z kilku blaszek liściowych osadzonych na osi tak, jak promienie ptasiego pióra] – tollas, toll-, tollszerű pierzchać, pierzchnąć (uciec, zniknąć) [1. pośpiesznie uciekać, szczególnie w popłochu, panice; 2. o skórze, cerze: stawać się szorstkim wskutek działania wiatru, rzadziej mrozu lub środków chemicznych] – szétrebbenni, széjjelszaladni, felriadni, szétugrani, szertefutni; menekülni, megfutamodni; kicserepesedni; eltűnni pierzchanie – szétrebbenés, szertefutás, futamodás; cserepesedés pierzchliwie – félénken, riadtan pierzchliwość [płochliwość, podatność na lęk, lękliwość, trwożliwość] – félénkség, ijedelem, ijedősség; ijedtség, rettegés, rémület, aggódás, aggodalom Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4873 pierzchliwy, -a, -e [płochliwy, skory do paniki, ucieczki w popłochu, podatny na lęk, lękliwy, trwożliwy] – félénk, ijedős, riadt pierzchnąć1 — pierzchać [1. uciec w popłochu; 2. zniknąć, rozwiać się] – szétrebbenni, széjjelszaladni, felriadni, szétugrani, szertefutni; menekülni, megfutamodni; kicserepesedni; eltűnni pierzchnąć od kogo/czego – eltávolodni, elfutni, elrugaszkodni vkitől/vmitől pierzchnąć przed kim/czym – elmenekülni, visszariadni vki/vmi elől pierzchnęły marzenia – szerte- v. szétfoszlottak az ábrándok pierzchnąć2 [o skórze, cerze itp.: stawać się szorstkim] – érdes, durva (bőr) pierzchnice – (orv.) sömör (herpes) [bőrbántalmak, amelyek csoportokban v. köralakulag fellépő apró hólyagcsák jellegeznek] pierzchnienie, pierzchnięcie – szétrebbenés, visszahőkölés, megfutamodás, elszaladás; kicserepedés pierze [1. pióra i puch pokrywające ptaka; 2. pióra ptaków domowych służące m.in. do napychania poduszek, pierzyn; 3. żartobliwie o włosach, zwłaszcza rzadkich, słabych; 4. pióra i pokrywający je w dolnej części puch, szczególnie ptaków domowych, wykorzystywane po odpowiednim przygotowaniu do wypychania poduszek, pierzyn i produkcji ozdób] – tollazat, toll, pihe, tolldísz pierzeja albo pierzaja [1. ciąg frontowych elewacji budynków ustawionych w szeregu po jednej stronie ulicy lub placu. 2. połać, szereg domów, strona ulicy zabudowanej domami, niby skrzydło napierzone] – (daw) házsor, az utca házakkal beépített oldala Przykład pierzei - północna pierzeja rynku w Zamościu pierzenie się – vedlés, (ptak) tollasodás pierzyć się [o ptakach: zmieniać upierzenie, tracić stare pióra i pokrywać się nowymi] – vedleni; (ptak) tollasodni; (elav.) tollakkal díszíti magát pierzyć się pióra – vedleni; (ptak) tollasodni pierzyna [1. gruba kołdra zrobiona z pierza; 2. przykrycie składające się z wsypy wypełnionej pierzem, powleczonej poszwą] – dunyha, dunna pierzyna śniegowa – hótakaró pierzynka [zdrobnienie od: pierzyna] – puha takaró pierzynowy, -a, -e – paplanos, dunyhás, kipárnázott pierzyński [zob. pieroński] – [Słowniczek języka śląskiego] francos pierzysko [część strzały, w której znajdują się lotki] – (növ.) buga pierzysto – tollasan pierzysty, -a, -e – tollas pies (Canis lupus familiaris) (gr. kuon, łac. canis) [1. zwierzę domowe występujące w wielu rasach, tresowane dla różnych celów; 2. wyzwisko; 3. samiec lisa i borsuka; 4. udomowiony przed około 12 tys. lat potomek wilka, prawdopodobnie najstarsze zwierzę domowe, zaawansowaniem w procesie hominizacji (upodobnienia do człowieka, rozumienia gestów, słów, tembru głosu ludzkiego) znacznie przewyższa górujące nad nim wielkością mózgu małpy człekokształtne. Od pradawnych czasów dawał powód do złożonych, często sprzecznych interpretacji symbolicznych. W wielu kulturach pozostaje w związku ze śmiercią; strzeże królestwa zmarłych, jest przewodnikiem dusz, czyli pośrednikiem między światem zmarłych a światem żywych (Anubis, › Cerber); również bogowie wieloznacznych, nocnych i ciemnych sfer pojawiają się niekiedy w postaci psa, np. Hekate, grecka bogini › rozstajów. Ze względu na wierność, opisuje charakter relacji, jaka winna istnieć między uczniem i mistrzem, inicjowanym i jego Bogiem. Zdolność wyczuwania i podążania psa za niewidocznymi (na wiele stajań) osobami, symbolizuje ponadzmysłowe zdolności, dzięki którym filozof podąża za nicią prawdy w labiryncie ziemskiego fałszu i ułudy. Przypisywana psu mądrość, w wielu kulturach (np. w Afryce), czyni zeń przodka cywilizacji i dawcę ognia, z drugiej strony wielka jurność psów, spowodowała powiązanie ich z symboliką przodków i rodziców ludzi. Jeszcze dziś przysłowiowa wierność psa, czyni zeń szeroko rozpowszechniony symbol wierności i (np. w Japonii) mitycznego pomocnika i obrońcę - przede wszystkim kobiet i dzieci. W negatywnym znaczeniu Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4874 pies pojawia się jako symbol nieczystości, grzechu i podłości (np. w Starym Testamencie i w islamie, który jednak przyznaje mu i dobre cechy); niemal we wszystkich kulturach rozpowszechnione jest określenie pies jako obelga (co może stanowić interesującą przesłankę do refleksji nad kwestią lojalności człowieka względem najwierniejszych przyjaciół, przerażającej łatwości do odczuwania pogardy wobec każdego, czyj los zawisł na naszej łasce i niełasce). W średniowieczu karą powodującą utratę czci, był nakaz noszenia psów; zaś za uczynienie egzekucji przez powieszenie bardziej upadlającą, uchodziło powieszenie na szubienicy skazańca w psim towarzystwie. W sztuce śrdw. wyobrażenie psa ma charakter ambiwalentny - może być symbolem zawiści, gniewu, pokusy zła, jednakże może też znaczyć wiarę i wierność. Obraz białego psa wyrażać może dobroć i pobożność osoby, u której stóp jest przedstawiony; może też być symbolem dobrego małżeństwa; natomiast brzydki, najczęściej o ciemnej barwie pies symbolizuje niekiedy niewiarę lub pogaństwo. Pies to również symbol › Merkurego. Psia Gwiazda - Syriusz, był dla Egipcjan święty, ponieważ zapowiadał coroczny wylew Nilu. Pies jest 11 znakiem chin. › Zodiaku, odpowiada › Wodnikowi. 5. (u Zygmunta Glogera) Do myśliwstwa używano w Polsce psów gończych zwanych ogarami, wyżłów zwanych legawymi, chartów, jamników czyli taksów, oraz brytanów, kundlów i pijawek do szczwania grubego zwierza.] – kutya [psy: kutyák], eb Pies [nie ma dobrego miejsca w Biblii. Poganie są porównywani do psów. Grek Heraklit powiedział raz, że pies warczy na wszystko, czego nie zna. Są i ludzie, którzy źle mówią o rzeczach, których wcale nie poznali. Niektórzy ludzie nie lubią łagodnych słów, taktu, ani uprzejmości, oni tylko warczą; na czym wzrost duchowy bardzo cierpi. Jednak Pan miał litość nad kobietą, która Mu powiedziała, że szczenięta jedzą z tego, co ze stołów panów spada. Na uwagę może zasługuje imię Kaleb, co znaczy pies. Widocznie chodziło tu o symbol wierności, którą widać u dobrych psów, a Kaleb był naprawdę wiernym człowiekiem.] – kutya, eb; (átv.) pogány; (bibl.) Káleb (eb, a harapós, elhárító, ugató, kiáltó; merész, heves) [1. Jefunné (1) fia, Júda fejedelme, egyike a 12 férfinek, akiket Mózes az ígéret földjének kikémlelésére küldött (4Móz 13,7); ő Józsuéval (1) együtt jót tudott mondani arról a földről, ezért csak ők ketten mehettek be az ígéret földjére (4Móz 13-14; Józs 1415). 2. Júda dédunokája, Hecron (1) fia, (1) alatti nagyapja (1Krón 2,18.19.42), valószínűleg azonos az 1Krón 2,9-ben említett "Kélubai"-jal.] pies był pupilkiem całej rodziny – a kutya az egész család kedvence volt pies fajtnął ogonem – a kutya csóválja a farkát pies gończy [pies myśliwski używany do gonienia i napędzania zwierzyny] – vadászkutya, hajtókutya, agár, vizsla; véreb pies gryzie kości – a kutya csontot rág pies jest bardzo delikatny – nagyon érzékeny kutya pies kąsa – a kutya harap pies kłapouchy – lelógó v. lekonyult fülű kutya pies latający [zob. kalong] – kalong; repülő kutya [a repülő kutya, repülő róka (Pteropus edulis Geoffr.), a gyümölcsevő denevérek egyik faja, mely a kelet-indiai szigeteken él. Valamennyi denevér között a legnagyobb; testhossza 40 cm., kiterjesztett szárnyainak átmérője 1,5 m.; feje a kutyáéhoz hasonlít; szine barna; húsát eszik.] pies legawy – vizsla [magyar vizsla világszerte az egyik legismertebb magyar vadászkutya. Két változata alakult ki: a rövid szőrű és a drótszőrű magyar vizsla.] pies legawy pies leży pod stołem – a kutya az asztal alatt fekszik pies łańcuchowy – láncos kutya pies łowczy – vadászkutya, vadászeb pies mnie ugrzył – megharapott egy kutya pies myśliwski – vadászkutya pies na łańcuchu – láncos eb, láncra vert kutya Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . pies łasi się do swego pana – a kutya körülhízelgi urát; a kutya ragaszkodik urához pies morski (foka) – fóka pies myśliwski [grupa psów różnych ras użytkowanych przez myśliwych jako pomoc w polowaniu po uprzednim ich ułożeniu] – vadászkutya pies nierasowy – nem fajtiszta kutya pies podwórzony [syn. burek, kundel, kundelek, mieszaniec, sobaka] – házőrző kutya pies sterczących uszach – hegyes fülű kutya owczarek pirenejski owczarek południoworosyjski Jużak owczarek portugalski owczarek staroangielski owczarek szetlandzki owczarek z Bergamo Pies z Maremmy i Abruzzów Polski owczarek nizinny 4875 Polski owczarek podhalański pies objadł mięso z kości – a kutya lerágta a csontról a húst pies oblezie – a kutya vedlik, hullatja a szőrét pies obronny – őrző-védő eb pies owczarski – juhászkutya pies pasterski [typ psa, który w drodze selekcji dokonywanej przez człowieka, nabrał cech obrońcy stad zwierząt hodowlanych przed drapieżnikami.] – juhászkutya Według FCI psy pasterskie stanowią sekcję pierwszą w grupie pierwszej (poświęconej psom pasterskim i zaganiającym). Należą do niej takie rasy jak: Bearded Collie Beauceron Border Collie Briard Ca de bestiar Collie długowłosy Collie krótkowłosy Czechosłowacki wilczak Duży szwajcarski pies pasterski Kelpie Komondor Kuvasz Mudi owczarek australijski owczarek belgijski owczarek chorwacki owczarek holenderski owczarek kataloński owczarek niemiecki owczarek pikardyjski Puli Pumi Saarlooswolfhond Schapendoes Schipperke Słowacki czuwacz Welsh Corgi Cardigan Welsh Corgi Pembrok pies podwórzowy – házőrző kutya pies pokojowy [niewielki pies trzymany w mieszkaniu] – szobakutya, öleb pies policyjny – rendőrkutya pies poszedł za wiatrem – a kutya a szag után ment pies powodzący niewidomego – vakvezető kutya pies sanitarny – mentőkutya pies się nasrożył – a kutya mérges lett pies służby łączności – hírvivő kutya pies służy – a kutya szolgál pies stróżujący – házőrző eb pies strzegący domu – házőrző kutya pies szczaka, wiatr niesie – [a kutya ugat, a szél viszi v. hordja] (közm.) a kutyák ugatnak, a karaván halad; hadd csaholjanak v. ugassanak pies warczy – a kutya vicsorít v. morog pies warknął – a kutya vakkantott v. mordult egyet Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4876 pies węszy za tropem – a kutya szimatol v. vizslat a nyom után pies wytropił zająca – a kutya felhajtotta a nyulat pies wyżarł wszystko z miski – a kutya kifalt mindent a tálból pies z białą łatą na uchu – kutya, fehér folttal a fülén pies z kulawą nogą nie przyszedł – [még egy sánta kutya sem jött el] (közm.) senki sem jelent meg; a kutya sem volt ott; a kutya sem szagolt oda pies z kulawą nogą nie zajrzy – a kutya sem jár arra pies z rodowodem – pedigrés v. törzskönyvezett kutya pies zaskowyczał z bólu – a kutya üvöltött v. vonyított fájdalmában pies zwąchał zająca – a kutya megérezte v. kiszimatolja a nyulat pies zgubił ślad – a kutya elvesztette a nyomot pies zjeżył sierść – a kutya felborzolta a szőrét pieseczek [zdrobnienie od: piesek] – kutyuska piesek [zdrobnienie od: pies] – fehér róka (Vulpes alba Pall.), csaknem egészen fehér; kiskutya, kölyökkutya, kutyus; öleb piesek pokojowy – öleb piesek ziemny – hörcsög; földi kutya, vakheréc pieski, -a, -ie [potocznie: marny, nędzny] – kutyapieska pogoda – kutya idő pieskie życie – kutya élet piestrzenica kasztanowata (Gyromitra esculenta) [1. (babie ucho, murchla, babie uszy) grzyb o białawym trzonie i nieforemnie pofałdowanym, brązowym kapeluszu; 2. gatunek grzyba z klasy workowców] Redős papsapkagomba (Gyromitra esculenta) Pieszczany (słow. Piešťany, węg. Pöstyén, niem. Pistyan/Pistian, na przełomie XIX i XX w. również [Bad] Püschtin) [uzdrowisko na Słowacji, ok. 86 km na północ od Bratysławy i 40 km na południe od Trenczyna] – Pöstyén (szlovákul Piešťany, németül Pistyan,[Bad] Püschtin, lengyelül Piszczany) [város a mai Szlovákiában] pieszcząco – becézve, kedveskedve pieszczenie, pieszczota – dédelgetés, babusgatás, becézgetés, kényeztetés, (átv.) ajánlkozás pieszczenie kobiety – a nő becézgetése v. babusgatása v. dédelgetése pieszczoch, pieszczocha [ktoś lubiący pieszczoty] – elkényeztetett, kedvenc (ffi/nő), kegyenc pieszczony, -a, -e; pieszczotliwy, -a, -e – kedveskedő, gyengéd, becéző pieszczoszek, pieszczoszka [zdrobniale, czule o pieszczochu (osobie lub zwierzęciu lubiącym pieszczoty)] – kis kedvenc pieszczota [pieszczenie kogoś, czułe gładzenie, głaskanie, całkowanie i tulenia, a w przenośni także coś pięknego, subtelnego, miłego dla oka lub ucha] – becézés, gyöngédség; kényeztetés pieszczotliwie, pieściwie – gyengéden, kedveskedően, hízelegve pieszczotliwość [przymilność, czułość, serdeczność, także miłość lub potrzeba pieszczot, szczególnie w odniesieniu do zwierząt] – gyengédség, kedveskedés, becézés, kedvesség pieszczotliwy, -a, -e; pieściwy, -a, -e [przymilny, pełen czułości, serdeczności, także miłości, oddania lub lubiący być pieszczonym, rozpieszczanym] – becéző, dédelgető, kedves, kedveskedő, gyengéd; bájos, édes, ennivaló, csókolni való pieszek – gyalog, paraszt (sakkban) piesznia, pieśnia [1. rodzaj dłuta o półokrągłym kształcie; żłobak 2. (u Zygmunta Glogera) narzędzie żelazne w rodzaju wielkiego dłóta do dłubania w drzewie] – faragó véső pieszo – gyalog, gyalogszerrel pieszy, -a, -e [1. poruszający się jedynie na własnych nogach (np. piesi turyści) lub odbywający się przy udziale pieszych (np. pieszy kondukt); 2. odnoszący się do piechoty wojskowej, należący do takiej piechoty (np. pieszy batalion żołnierski, piesi żołnierze)] – (wojsk) gyalog-; gyalogos; gyalogjáró, járókelő, gyalogos pieścią dojechał go w głowę – ököllel fejbe vágni pieścić (pieszczę, pieści) [1. pieścić (się): głaskać, tulić, całować kogoś, najczęściej dla okazania czułości; 2. pieścić się: dbać o siebie lub o coś, o kogoś przesadnie, oszczędzać coś lub kogoś, cackać się z czymś lub z kimś] – becézni, becézgetni, dédelgetni, cirógatni, babusgatni, ölelgetni, kényeztetni, elkényeztetni; anyáskodni pieścić kogo/co – kényeztetni vkit/vmit pieścić kogoś – dédelgetni vkit; a tenyerén hord vkit Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4877 pieścić się [1. zob. pieścić; 2. pieścić siebie wzajemnie; 3. dbać o siebie przesadnie; 4. obchodzić się z kimś lub z czymś ostrożnie, łagodnie; 5. mówić, zniekształcając wyrazy jak dziecko; 6. delektować się czymś] – becézgetni, dédelgetni; kényeskedni, pipiskedni; szerelmeskedni; szeretkezni pieścić się z kim – becézni, becézgetni, dédelgetni, cirógatni, babusgatni, ölelgetni, kényeztetni, elkényeztetni pieścić się z sobą – nyalják-falják egymást; tudbékolnak pieścidełko [rzecz, rzadziej zwierzę lub człowiek piękny, wypieszczony, bardzo zadbany, doprowadzony do idealnego stanu] – kincs, drágaság; (moje pieścidełko) kincsem, édesem, drágaságom pieścidło – (dawno) játék, játékszer; csecsebecse, bizsu pieścidło do przytulania – játékszer az ölelgetéshez (naprz. kot) pieściwe tony skrzypiec – a hegedű lágy v. édes v. behízelgő hangja pieśni – dalok, énekek pieśni [w czasach starotestamentowych śpiewano i grano na instrumentach. Widocznie śpiewano psalmy, które spotykamy w naszej Biblii. Pan też śpiewał podczas ostatniej wieczerzy. W NT sprawa ta przedstawiała się nieco inaczej, bo tam nie tyle chodzi o podziwianie śpiewu, ile o uwielbianie Pana. Pieśni mogą oddawać dobre usługi, ale gdy stają się przedmiotem podziwiania, wtedy mogą nawet szkodzić.] – (bibl.) énekek pieśni alfabetyczne – ábécé-ének, alfabetikus ének [az Ószövetség vallásos költészetében kedvelt műfaj, amelyben a költeménynek minden sora (Zsolt 111; 112), vagy minden szakasza (25; 34; 145; Siral 1; 2; 4; Péld 31,10-31; Sir 51,13-30; Náh 1,2-8), vagy minden 2. szakasza (Zsolt 9; 10; 37) az ábécének mindig az épp soron következő betűjével kezdődik. - A Siral 3: a betűk 3-3 verssor élén megismétlődnek (a héb-ben); Zsolt 119: minden 8 verssor ugyanazzal a betűvel kezdődik. A műfaj egyébként minden bizonnyal az emlékezetbe vésést, de a jó hangzást is segítette. - Középkori megfelelője az abecedarius, költemény, melynek strófái követik egymást alfabetikus sorrendben.] Pieśni Sługi Jahwe [cztery utwory wyodrębnione z Księgi Izajasza, redakcji deuteroIzajasza. Pierwsza pieśń Sługi Jahwe Iz 42, 1-7 (1-9); Druga pieśń Sługi Jahwe Iz 49, 1-6 (1-9a); Trzecia pieśń Sługi Jahwe Iz 50, 4-9 (4-11); Czwarta pieśń Sługi Jahwe Iz 52,13 - 53,12] – Ebed Jahve dalok (az Izaiás könyvének második részében található, Jahve szolgájáról szóló részek) [1. A kereszten feláldozott Krisztus előképe a zsidók húsvéti bárány a. Számos jövendölés utal Jézus kereszthalálára, mégis a legismertebbek és talán a legszebbek az ún. Ebed Jahve dalok, Jahve Szolgájának küldetéséről és haláláról, valamint szenvedésének üdvösségszerző hatásáról (Iz 42, 1-4: A Szolga ünnepélyes bemutatása és beiktatása a mennyei udvartartás előtt; Iz 49, 1-6: A Szolga meghívása én-beszéd formájában, Jeremiás meghívására emlékeztető módon; Iz 50, 4-9: A Szolga vallomása igehirdető feladatáról és szenvedéséről én-beszéd formájában; Iz 52, 13-53, 12: A Szolga engesztelő szenvedése, diadala és felmagasztalása). Ide kell még vennünk a Zsoltárok Könyvében található jövendölést is (21, 17-19): „Körülvett engem nagy sereg kutya, a gonoszok zsinatja körülfogott engem. Átlyuggatták kezemet és lábamat, megszámlálhatom minden csontomat. Néznek rám, bámulnak engem, elosztották maguk között ruháimat, és köntösömre sorsot vetettek”. 2. Az EbedJahve énekekben a későbbi keresztény hagyomány Jézus szenvedéseire vonatkozó jövendölést látott, s ugyanúgy magyarázta a megdicsőülésre vonatkozó részeket is. Ez arra mutat, hogy Deutero-Jesaia költészete komolyan befolyásolni tudta a későbbi messianizmust.] pieśni kantyczkowe – vallásos énekek pieśni kolędowe – karácsonyi v. betlehemes énekek pieśni ludu – népdalok pieśni podaniowe – legendás énekek pieśniarka [1. wykonawczyni pieśni, piosenek, najczęściej regionalnych, typowych dla danego regionu; 2. kompozytorka pieśni i śpiewanych utworów lirycznych] – énekesnő, dalénekes pieśniarski, -a, -ie [odnoszący się do pieśniarstwa lub pieśniarza, pieśniarski (np. koncert pieśniarski, recital pieśniarski)] – énekes, énekes-; énekművészi pieśniarstwo – énekesi hivatás, énekművészet; dalköltés, dalköltészet, nótaszerzés pieśniarz [1. wykonawca pieśni, piosenek, najczęściej regionalnych, typowych dla danego regionu; 2. kompozytor pieśni i śpiewanych utworów lirycznych] – énekes, dalénekes, énekművész; dalköltő, dalnok; (hist.) bárd pieśniarz ludowy – népdalénekes Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4878 pieśniowy, -a, -e [mający cechy typowe dla pieśni (np. pieśniowy charakter poezji) lub odnoszący się do pieśni, związany z nią (np. recital pieśniowy, repertuar pieśniowy)] – dal-, énekpieśń [1. krótki utwór wokalny, często do tekstu poetyckiego, wykonywany zespołowo lub solowo, zwykle za akompaniamentem; 2. rozpowszechniony w starożytnej Grecji wiersz liryczny przeznaczony do recytacji lub śpiewu; 3. Zamiłowanie do pieśni, do gędźby i do tańca stanowiło od wieków wybitną cechę charakteru narodowego Polaków, zarówno jak i wszystkich ludów rdzennie słowiańskich. Kronikarze i historycy polscy wspominają o pieśniach i muzyce od czasów najdawniejszych.] – dal, ének, nóta pieśń bez słów [rodzaj instrumentalnej miniatury muzycznej o śpiewnej melodii] – dúdolgatás pieśń biesiadna – bordal pieśń epicka – históriás ének pieśń filarecka – filareta dal pieśń ludowa – népdal pieśń łabędzi, pieśń łabędzia – hattyúdal pieśń masowa [pieśń popularna, zwykle o treści propagandowej, patriotycznej, śpiewana na wiecach, akademiach itp.] – tömegdal, mozgalmi dal; hazafias dal pieśń miłosna – szerelmes dal (dawna węgierska) pieśń miłosna – tört virágének pieśń na kontralt – althangra írott szöveg pieśń nad pieśniami – énekek éneke Pieśń nad pieśniami [PnP lub Pnp], Pieśń Salomona, (hebr. השירים שירSzir Haszirim, stgr. Ἆισμα ᾀσμάτων Asma asmaton, łac. Canticum Canticorum) [1. jedna z ksiąg dydaktycznych (mądrościowych) Starego Testamentu. Utwór o charakterze miłosnym, najczęściej interpretowany alegorycznie. 2. dla ludzi nie wierzących jest ta księga zwyczajnym poematem o treści miłosnej. Oblubienicą tej księgi jest Izrael. W czym jest także podobieństwo miłości Chrystusa do Oblubienicy, którą jest Kościół (Zbór).] – ÉNEKEK ÉNEKE (SALAMONÉ) (a könyv címe magyarul rövidítése az első versnek, Énekek éneke, mely Salamoné) [Az ÓSZ öt költői könyve közül az utolsó; maga a könyv Salamont nevezi meg szerzőjéül, amit a hagyomány is megerősít. Felosztása: 1. a szerelmesek kölcsönösen csodálják egymást (1,2-2,7); 2. növekedés a szerelemben (2,8-3,5); 3. a házasság (3,6-5,1); 4. a feleség vágyakozása távollevő férje után (5,2-6,9); 5. Sulamitnak, a menyasszonynak szépsége (6,10-8,4); 6. a szerelem csodája (8,5-14). ― E könyv magyarázatánál nagy különbségek és egymást kizáró felfogások találhatók; néhány magyarázata: 1. allegorikus; 2. példaszerű; 3. szó szerinti; 4. drámai; 5. erotikus irodalmi; 6. liturgikus; 7. oktató-moralizáló magyarázat; ― a zsidók felfogása az, hogy a vőlegény maga Isten, a szimbolikus menyasszony a zsidó nép. Sok keresztyén Krisztus és a Gyülekezet képét látja benne (vö. Ef 5,23).] Az Énekek éneke [Salamon királynak tulajdonított, a menyasszony és a vőlegény szerelmi énekeiből álló sorozat a Bibliában. Héberül a legszebb éneket jelenti (héberül שיר ah rihS ,השירים-Shirim). — Salamon király - a hagyomány szerint - énekeket is szerzett (1Kir 5,12). A dalok a vőlegényt királynak és Salamonnak nevezik. —30 szerelmi énekből álló gyűjtemény, amely a vőlegény és menyasszony egymás iránti szerelmét hirdetik: együtt vannak, majd elválnak, keresik majd megtalálják egymást. A dalok egy részében a menyasszony beszél szerelme utáni vágyakozásáról és összetartozásukról, és leírja a vőlegény külsejét (12 ének), más részeknél a vőlegény énekli meg jegyese szépségét, szerelmén érzett örömét (8 ének). Körülbelül 6 dalban pedig a jegyesek felváltva dicsérik egymást. Ezen kívűl megszólal a kar is (Jeruzsálem lányai). — Bizonyosnak látszik, hogy a fogság után alakult ki, valószínűleg a hellenista korban (Kr. e. III. sz.) Erről tanúskodik a műben egy perzsa és egy görög kölcsönszó. Keletkezésük helye Jeruzsálem lehetett. Nem kizárható, hogy egyes dalok régebbi eredetűek. A művet felvették a zsidó kánonba, bár Kr. u. II. században felmerült a kétely, helyes volt-e ide sorolni, a hagyományokra való tekintettel végül megmaradt a szent szövegek között, sőt Kr u. VIII. századtól húsvét ünnepén olvassák. — A görög Bibliában a Szeptuagintában a Prédikátor könyve után szerepel. A Vulgátában pedig a két salamoni mű közé helyezték. A héber bibliában a kánoni könyvek harmadik csoportjában, az „Írásokban” található és a nagy ünnepeken olvasott öt megillot (tekercs) élén áll. — Az értelmezők egy része szerint a szöveg eredetileg is allegorikus jelentéssel bírt, míg mások szerint a dalok eredetileg valóban szerelmes, lakodalmi énekek voltak. Az első csoportba sorolható Rabbi Akiba (megh. Kr. u. 132.), aki szerint az írás Isten és Izrael kapcsolatát énekli meg. Ezt az értelmezést támasztják alá azok a prófétai kijelentések (Oz 1-3; Jer 2,2; Ez 16), melyek Istennek népe iránti szeretetét a házastársi szerelemhez hasonlítják. Később egyes keresztény egyházatyák Krisztus és az Egyház kapcsolatának allegóriájaként értelmezték a könyvet. Ismét mások egy ősi kánaáni termékenységi misztérium kultikus szövegének tekintik. — Az értelmezők másik csoportja az Énekek énekét szó szerint értelmezi. Közülük egyesek szerint daljátékról van szó, mely az Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . emberi hűséget és összetartozást énekli meg. Mások egyszerű házasságkötési dalgyűjteménynek tekintik. Ismét mások a profán szöveget a Ter 2,23-24 alapján, mintegy annak kommentárjaként értelmezik. 4879 pieśń pasterska – pásztordal pieśń pijacka – bordal pieśń przy winie – bordal pieśń przyszłości – (átv.) a jövő zenéje pieśń słowicza – a csalogány dala, fülemüleszó, fülemüledal, csaloánydal pieśń taneczna – táncdal pieśń węgierska o ludowym charakterze bliska muzyce cygańskiej – magyar nóta pieśń żałobna – gyászdal Pietà, Pieta [1. obraz lub rzeźba przedstawiające Marię z martwym Chrystusem na kolanach; 2. wł. pietà 'miłosierdzie; współczucie; pobożność; Pietà' z łac. pietas 'miłość należna rodzicom, rodzinie, ojczyźnie, przyjaciołom; pobożność' od pius, ― plast. wyobrażenie Madonny ze zwłokami Chrystusa na kolanach] – (ol.) Pietà (szánalom); (műv.) keresztről levett Krisztust ölében tartó és őt sirató Mária képzőművészeti ábrázolása (a. m. szánalom) pietr – félelem, félsz pietruszka (Petroselinum sativum) [dwuletnia roślina zielna z rodziny baldaszkowatych, zawierająca liczne witaminy i olejek eteryczny o charakterystycznym zapachu oraz właściwościach leczniczych, stosowana najczęściej jako dodatek do potraw] – fehérrépa, petrezselyem (Petroselinum sativum) Pietruszka zwyczajna (Petroselinum sativum), [dwuletnia roślina z rodziny baldaszkowatych pochodząca z Sardynii. Liście wysokie na 50-80 cm, ciemnozielone, błyszczące, potrójnie pierzaste. Korzeń wydłużony, biały lub ordzewiony o silnie rozwiniętym rdzeniu. W drugim roku roślina wytwarza rozgałęziony pęd kwiatostanowy o niepozornych żółtozielonych kwiatach, zebranych w baldachy złożone.] Petrezselyem (Petroselinum sativum) pietruszkowy, -a, -e [zrobiony z pietruszki lub z dodatkiem pietruszki (np. krem pietruszkowy, ser pietruszkowy), związany w jakiś sposób z tą rośliną (np. pole pietruszkowe)] – petrezselyem-; petrezselymes pietysta [osoba, którą charakteryzuje pietyzm (cześć, szczególne poszanowanie kogoś lub czegoś)], pietystka – (vall.) szenteskedő, jámborkodó ember; a pietizmus híve pietystyczny, -a, -e [odnoszący się do pietyzmu (szczególnego poszanowania kogoś lub czegoś), związany z pietyzmem (np. periodyk pietystyczny)] – (lat.) piétas; vallásosság, kegyesség; kegyelet; szerető ragaszkodás; odaadó méály tisztelet; (lat.) pietista; a pietizmuson alapuló, rá jellemző pietystyczny stosunek do dzieł sztuki – kegyelet, mélységes tisztelet a művészeti alkotásokkal szemben pietyzm [1. wielka dbałość o coś, rzadziej o kogoś, wynikająca z głębokiego szacunku dla tej rzeczy lub osoby; 2. ruch reformistyczny w Kościele luterańskim w XVII i XVIII w. dążący do rozbudzenia uczuć religijnych; 3. poszanowanie połączone z uwielbieniem; cześć; Kośc. protest. kierunek dążący do uczuciowego pogłębienia życia relig. (XVII w., Holandia, Niemcy). 4. (niem. Pietismus) to nurt religijny w luteranizmie z XVII i XVIII wieku kładący nacisk na rozbudzenie uczuć religijnych poprzez modlitwę, studiowanie Pisma Świętego oraz działalność charytatywną. Szczgólnie rozwinął się w Prusach w XVII w.] – (lat.) pietizmus [1. lat. a pietas (jámborság); szótári alakja: pietas, atis f, amelynek jelentései: ájtatosság, istenfélés, vallásosság, igazság, igazságosság, szelídség, jóság, kegyesség; 2. kegyességi irányzat, amely a hitet, annak személyes megvallását és a személyes megtérést hangsúlyozza; 3. kegyes életgyakorlat; 4. érzelmes, kegyes jellegű vallási buzgóság; szigorú önmegtartóztatást, mély érzelmiséget és a hit melletti harcos kiállást hirdető protestáns valláserkölcsi irányzat, fő képviselője: Spener és Francke]; szertartásosság; kegyelet Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4880 piewca [1. poeta, pisarz sławiący w swojej twórczości coś lub kogoś; 2. przestarzale: a) ten, kto opisuje, przedstawia, sławi coś lub kogoś; b) poeta, śpiewak] – dalnok, költő, éneklő; regös piewca wolności – a szabadság dalnoka piewczyni [dawniej o kobiecie, która opisuje, przedstawia, sławi coś albo kogoś lub o poetce, śpiewaczce, wykonawczyni pieśni] – dalszerző nő, költőnő, énekesnő piewik [przedstawiciel rodziny owadów, których samce wydają donośne dźwięki za pomocą odwłokowego narządu dźwiękowego; cykada] – (áll.) cikáda, kabóca hegyi kabóca (Cicadetta montana Scop.) Piewik gałązkowiec (Cicadetta montana) [pluskwiak z rodziny piewikowatych (Cicadidae). Występuje w Europie i Azji] hegyi kabóca (Cicadetta montana Scop.) piezo- [w złożeniach: ciśnienie; ściskanie; ściśliwość] – piezopiezoelektryczność [powstawanie ładunków elektr. na krysztale pod działaniem ściskania a. rozciągania] – (gör.) piezoelektromosság; (fiz.) egyes kristályokban nyomás hatására fellépő elektromos áramlás piezoelektryczny, -a, -e [związany z piezoelektrycznością (zjawiskiem fizycznym polegającym na powstawaniu na przeciwległych ścianach niektórych kryształów ładunków elektrycznych przeciwnego znaku)] – piezoelektromos piezometr [przyrząd do mierzenia ściśliwości cieczy] – piezométer pięcioaktowy, -a, -e [o utworze scenicznym: mający pięć aktów] – ötfelvonásos pięcioaktowa sztuka – ötfelvonásos darab pięcioboczny, -a, -e [dotyczący pięcioboku, mający pięć boków, ograniczony pięcioma płaszczyznami itp.] – ötszögű, ötoldalú pięcioboista [sportowiec trenujący pięciobój (dyscyplinę sportową złożoną z pięciu konkurencji, obecnie obejmującą jazdę konną z przeszkodami, szermierkę na szpady, strzelanie z pistoletu, bieg przełajowy oraz pływanie kraulem)] – öttusázó pięcioboista [kobieta trenująca pięciobój (dyscyplinę sportową złożoną z pięciu konkurencji, obecnie obejmującą jazdę konną z przeszkodami, szermierkę na szpady, strzelanie z pistoletu, bieg przełajowy oraz pływanie kraulem)] – öttusázónő pięciobok [figura płaska ograniczona pięcioma odcinkami o wspólnych wierzchołkach, a w przypadku pięcioboku foremnego także o równych długościach] – ötszög pięciobój [dyscyplina sportowa złożona z pięciu konkurencji] – öttusa, ötpróba pięciobój nowoczesny [dyscyplina sportowa złożona z terenowej jazdy konnej z przeszkodami, szermierki na szpady, strzelania z pistoletu do tarczy, pływania kraulem i biegu przełajowego] – (sp) újszerű ötpróba; modern öttusa pięciobój olimpijski – olimpiai ötpróba v. öttusa pięciocyfrowy, -a, -e – ötjegyű [numer pięciocyfrowy: ötjegyű szám] pięcioczłonkowy, -a, -e (5-członkowy) – öttagú pięciodniowy, -a, -e [mający pięć dni, trwający pięć itp.] – ötnapos, ötnapi, ötödnapos pięciodniowy urlop – ötnapos szabadság pięciogłosowy, -a, -e – öthangú, ötfokú, pentaton pięciogłosowy chór – öthangú kórus pięciogłosowy chór męski – öthangú férfikórus pięciogodzinny, -a, -e [trwający pięć godzin] – ötórás, ötórai pięciogroszówka [moneta o wartości pięciu groszy] – (dawno) ötgarasos, ötfilléres pięciogwiazdkowy, -a, -e [oznaczony pięcioma gwiazdkami, gdzie większa ilość gwiazdek świadczy in plus o jakości, standardzie danego wyrobu czy miejsca (np. pięciogwiazdkowy hotel)] – ötcsillagos (*****) pięciogwiazdkowy hotel – ötcsillagos (*****) hotel v. szálloda pięciokąt (pięciobok) [1. to wielokąt o pięciu bokach. 2. wielokąt o pięciu bokach i pięciu przekątnych. Szczególnym przypadkiem pięciokąta jest pięciokąt foremny] – ötszög Pięciokąt foremny [figura wypukła, pięciokąt o wszystkich bokach równej długości i wszystkich kątach równych. Pięciokąty foremne stanowią ściany takich wielościanów, jak m.in. Dwunastościan foremny i dwudziestościan ścięty.] – szabályos ötszög Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4881 pięciokąt gwiaździsty [zob. pentagram w zn. 1.] – (gör.) pentagramma; ötágú csillag pięciokątny, -a, -e [mający pięć kątów; pentagonalny] – ötszögű pięciokilogramowy, -a, -e [1. ważący 5 kilogramów; 2. przeznaczony na 5 kilogramów czegoś] – öt kilogramm súlyú, ötkilós pięciokilometrowy, -a, -e [mający długość pięciu kilometrów, wynoszący pięć kilometrów] – öt kilométer hosszú, ötkilométeres pięcioklasowy, -a, -e [obejmujący pięć klas, mający pięć klas] – ötosztályos pięcioklasówka – (dawno) ötosztályos iskola pięciokondygnacyjny, -a, -e [mający pięć kondygnacji] – ötszintes, ötemeletes pięciokrotnie – ötszörösen pięciokrotny, -a, -e [powtarzający się pięć razy] – ötszörös, ötszöri pięcioksiąg [1. Mojżesza pięć ksiąg; 2. pięć pierwszych ksiąg Starego Testamentu spisanych przez Mojżesza i przedstawiających historię narodu żydowskiego] – Mózes öt könyve (Pentateuchus) pięciolatek [zwierzę mające pięć lat] – ötéves, ötesztendős (gyerek v. állat) pięciolatka [1. dziewczynka albo samica zwierząt mająca pięć lat 2. okres objęty planowaniem gospodarczym, obejmujący (przynajmniej teoretycznie) pięć lat; pięciolecie] – ötéves (lány v. nőstény állat); ötéves terv [(or.) pjatyletka: ötéves terv a Szovjetunióban] pięciolecie [1. okres pięciu lat; 2. okres objęty planowaniem gospodarczym, obejmujący (przynajmniej teoretycznie) pięć lat; pięciolatka] – ötévi időszak; ötéves v. ötödik évforduló pięcioletni, -ia, -ie [1. trwający pięć lat; przypadający za pięć lat; 2. będący w wieku pięciu lat, mający pięć lat] – ötéves pięcioletni plan – ötéves terv pięcioletnia gwarancja – ötéves garancia pięciolinia [układ pięciu równoległych linii stanowiący podstawę zapisu nutowego] – (zene) vonalrendszer pięciolistkowy, -a, -e [złożony z pięciu listków] – (növ.) ötszirmú pięciolistny, -a, -e [mający pięć liści] – (növ.) ötlevelű, ötleveles pięciometrowy, -a, -e [mający długość pięciu metrów, wynoszący pięć metrów] – öt méter hosszú, ötméteres pięciomiarowy, -a, -e – (verst.) ötmértékes, ötlábú pięciomiarowy wiersz – pentaméter, ötlábú vers pięciomięsięczny, -a, -e – öthónapos, öthónapi, öthavi pięciomięsięczne dziecko – öthónapos gyermek pięciominutowy, -a, -e [trwający pięć minut] – ötperces pięciominutowy masaż – ötperces masszázs pięciominutowy postój – ötperces megállás pięcioosobowy, -a, -e [złożony z pięciu osób; mogący pomieścić pięć osób] – ötszemélyes pięcioosobowy zespół – kvintett, ötszemélyes együttes pięciopiętrowy, -a, -e [mający pięć pięter] – ötemeletes pięciopiętrowy budynek z recepcją, restauracją – ötemeletes épület recepcióval és étteremmel pięciopiętrowy hotel – ötemeletes hotel v. szálló pięciopłatkowy, -a, -e [mający pięć płatków] – ötszirmú pięciopokojowe mieszkanie – ötszobás lakás pięciopokojowy, -a, -e [złożony z pięciu pokojów] – ötszobás pięciopokojowy apartament – ötszobás apartman pięciopokojowy domek dla 9 osób – ötszobás ház 9 személy részére pięciopręcikowy, -a, -e [1. o kwiecie: mający pięć pręcików; 2. o roślinie: mający kwiaty o pięciu pręcikach] – (növ.) ötporzós pięcioprocentowa kapitalizacja – ötszázalékos tőkésítés v. tőkebefektetés pięcioprocentowy, -a, -e [stanowiący pięć procent czegoś] – ötszázalékos (5 %-os) pięcioprocentowy próg – ötszázalékos küszöb pięcioraczki, -a, -ie [pięcioro dzieci urodzonych podczas jednego porodu] – ötös ikrek pięcioraki, -a, -ie – ötféle, ötfajta pięcioramienny, -a, -e [mający pięć ramion, odnóg itp.] – ötágú, ötkarú pięcioramienny świecznik – ötágú gyertyatartó Pięciornik (Potentilla L.) [1. roślina o promienistych, żółtych lub białych, pięciolub czteropłatkowych kwiatach; 2. rodzaj roślin należących do rodziny różowatych. Należy do niego 300-500 gatunków (w zależności od ujęcia taksonomicznego). Gatunkiem typowym jest Potentilla reptans L..] – (növ.) Pipefű, pimpó (Potentilla L.) [a rózsaféléknek sárga, ritkán Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4882 fehér virágu füve vagy kórója, több mint 260 faja az É-i földgömb mérsékelt és hideg tájain nő (hazánkban 70). A szamócától az különbözteti meg, hogy vacka (virágtengelye) nem húsosodik el, hanem leveletlen marad. Virága ötöstagu, virágzata bogas sátor. A Tormentillát Tourn. (timpó Diószegiéknél) négyes tagu virágszerkezete különbözteti meg. A P. fruticosa L. egész méter magas, szárnyalt levelü, a hasonló P. Dahuricával (Nestl) együtt kerti virág, valamint a nepali P. atrosanguinea Lodd. is, melynek virága fekete biborszin. Itt-ott a P. recta L. és más csinos faj is kertben díszlik. A P. aurea L. és P. grandiflora L. svájci, szép sárga virágu, a P. formosa Don. nepali, virága sötétpiros. A P. speciosa Willd. krétai, szép fehér virágu. A P. atrosanguinea meg a P. colorata Lehm. fajból több szép fajvegyülék is keletkezett. Némelyikből a méh jól gyűjt. Sok faja jó takarmány, a P. anserina L. (lúdpázsit, fehér vagy ezüstös hátu fű, vad varádics) rendesen libapáston, lúdlegelőn terem, a legtöbb állat nem eszi, s ahol elszaporodik, sok jobb füvet félre szorit. Vastag tőkéjének lisztjét az északi szegény nép eszi. A P. argentea L. meg a P. erecta L. (P. Tormentilla Neck.) cserzőnek és vörös festéknek használatos. Az utóbbi tőkéje erősen összehúzó, ezért még a nép is gyűjti, szeszitalba teszi. Ez az erejét kivonja, azután gyomorerősítőnek és hasmenéskor issza. Oroszországban a P. fruticosa meg a P. rupestris L. levelét tea pótlékának gyűjtik.] Gatunki flory Polski pięciornik alpejski (p. Crantza) (Potentilla crantzii (Crantz) Beck ex Fritsch syn. P. crantzii (Crantz) Beck) pięciornik biały (Potentilla alba L.) pięciornik drobnokwiatowy (Potentilla micrantha Ramond ex DC.) pięciornik gęsi (Potentilla anserina L.) – Libapimpó (Potentilla anserina) pięciornik grzebieniasty (Potentilla conferta Bunge) – efemerofit pięciornik jedwabisty (Potentilla leucopolitana P. J. Müll.) pięciornik kurze ziele (Potentilla erecta (L.) Raeusch., syn. P. erecta (L.) Hampe) – Erdei pimpó (Potentilla erecta) pięciornik mały (Potentilla demissa Jord., syn. P. argentea L.) pięciornik niski (Potentilla supina L.) pięciornik norweski (Potentilla norvegica L.) pięciornik omszony (Potentilla pusilla Host, syn. P. puberula Krašan) pięciornik pagórkowy (Potentilla collina Wibel s. s.) pięciornik piaskowy (Potentilla arenaria Borkh.) pięciornik płonny (Potentilla sterilis (L.) Garcke, syn. P. sterilis Garcke) pięciornik pośredni (Potentilla intermedia L. non Wahlenb.) pięciornik rozłogowy (Potentilla reptans L.) pięciornik rozpierzchłokwiatowy (Potentilla thyrsiflora Hülsen in Zimmeter ex A. Kern., syn. P. thyrsiflora (Hülsen)Zimmeter) pięciornik rozpostatarty (Potentilla decumbens Jord., syn. P. argentea L.) pięciornik rozścielony (Potentilla anglica Laichard., syn. P. procumbens Sibth.) pięciornik siedmiolistkowy (Potentilla heptaphylla L.) pięciornik siwy (Potentilla inclinata Vill., syn. P. canescens Besser) pięciornik skalny (Potentilla rupestris L.) pięciornik srebrny (Potentilla argentea L. s. s.) pięciornik syberyjski (Potentilla strigosa Pall., syn. P. strigosa Pall. ex Pursh) – efemerofit pięciornik śląski (Potentilla silesiaca R. Uechtr.) pięciornik wąskolistkowy (Potentilla tenuiloba Jord., syn. P. argentea L.) pięciornik wciętolistkowy (Potentilla dissecta (Wallr.) Zimmeter, syn. P. argentea L.) pięciornik Wimanna (Potentilla wimanniana Günther & Schummel) pięciornik wiosenny (Potentilla neumanniana Rchb., syn. P. verna L. auct. Fl. Pol.) pięciornik wygładzony ( Potentilla impolita Wahlenb., syn. P. argentea L., syn. P. incanescens Opiz) pięciornik wyprostowany (Potentilla recta L., syn. P. pilosa Willd.) pięciornik złoty (Potentilla aurea L.) Potentilla bifurca L. – efemerofit Potentilla chrysantha Trevir. – efemerofit Potentilla pensylvanica L. – efemerofit Gatunki uprawiane (wybór) Potentilla atrosanguinea Lodd. et al. – pięciornik krwisty cuneata klinolistny Potentilla Wall. – pięciornik Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . Potentilla 4883 fruticosa L. – pięciornik krzewiasty Potentilla nepalensis Hook. – pięciornik nepalski Potentilla neumanniana Rchb. – pięciornik Neumanna Potentilla megalantha Takeda – pięciornik poziomkowaty Potentilla ×tonguei Hort. ex W.H.Baxter – pięciornik Tonga Pięciornik kurze ziele (Potentilla erecta) – gatunek byliny należący do rodziny różowatych (Rosaceae Juss.) – vérontó pimpó v. vérhasgyökér v. vérontófű (Potentilla erecta) [a rózsavirágúak rendjébe ezen belül a rózsafélék családjába tartozó növényfaj] pięcioro [liczebnik zbiorowy odpowiadający liczbie 5, używany w odniesieniu do osób różnej płci, dzieci i młodych zwierząt oraz do przedmiotów o nazwie występującej tylko w liczbie mnogiej] – öt (személy v. dolog), öten pięciosłupkowy, -a, -e (5-słupkowy) – (növ.) öttermős pięciostopniowy, -a, -e [1. mający pięć stopni (w jakiejś skali); 2. mający pięć stopni, etapów] – ötfokos, ötfokú, ötfokozatú pięciostrofowy, -a, -e – ötstrófás pięciostronny, -a, -e – ötoldalú, ötlapú pięciostronny format – ötoldalú forma pięciostrunny, -a, -e; pięciostrunowy, -a, -e [o instrumentach muzycznych: mający pięć strun] – öthúros pięciotomowy, -a, -e [składający się z pięciu tomów, zawarty w pięciu tomach] – ötkötetes pięciotomowy leksykon filmowy – ötkötetes filmlexikon pięciotygodniowy, -a, -e – ötheti, öthetes pięciotygodniowy cykl – öthetes ciklus pięciotysięcznik [statek o nośności równej pięciu tysiącom ton lub góra, której wysokość zbliżona jest do pięciu tysięcy metrów powyżej poziomu morza] – ötezer tonnás v. ötezerbruttóregisztertonnás hajó pięciowiersz – ötsoros vers pięciozłotówka [moneta wartości pięciu złotych] – ötzłotys (pénzdarab) pięciozwrotkowy, -a, -e – (verst.) ötszakaszos, ötstrófás pięciozwrotkowy wiersz a. wierszyk – ötstrófás vers pięciu – öt, öten Pięciu Braci Męczenników (zwani również Pierwszymi Męczennikami Polski lub Pięcioma Świętymi Braćmi Międzyrzeckimi) [dwóch włoskich benedyktynów: Benedykt i Jan, dwóch słowiańskich nowicjuszy i jednocześnie rodzonych braci: Izaak i Mateusz oraz Krystyn, który był polskim służącym. W nocy z 10 na 11 listopada 1003 zostali zamordowani w napadzie rabunkowym. W Kościele katolickim uznani za świętych męczenników. Męczennicy byli Braćmi Międzyrzeckimi. W ten sposób określano mieszkańców pierwszego opactwa benedyktyńskiego ufundowanego przez Bolesława Chrobrego. Celem rabunku, w czasie którego zginęli zakonnicy, było najprawdopodobniej srebro przekazane klasztorowi przez Bolesława Chrobrego. Nieobecność w klasztorze ocaliła od śmierci zakonnika o imieniu Barnaba. Tradycja przekazuje informację o tym, że po śmierci swoich współbraci zamieszkał on w pustelniczym eremie w Bieniszewie żyjąc według reguły kamedułów.] – Öt vértanú [Beneventói Benedek 1003-ban vértanúságot szenvedett Lengyelországban. Benedek, Szt, OSB (Benevento, Itália, 960 k.-Miedzyrzecze, Lengyo., 1003. nov. 10. v. 11.): vértanú. [Pap és kanonok, később a S. Salvator-kolostor szerzetese, majd remete. A Soracte hegyre, majd Montecassino vidékére költözött. 999: csatlakozott Szt Romuáldhoz, s elkísérte Ravennába, ahol találkozott III. Ottó császárral és Querfurti Szt Brúnóval. Az 1001: épített ktor apátjává Romuáld Bendeket szemelte ki, amikor azonban I. Boleszláv szerzeteseeket kért Romuáld köréből, ő Bendeket és Jánost küldte el, s Szt Brúnó is követni akarta őket Lengyo-ba. Boleszláv remeteséget adott Benedeknek, s kápolnát épített Szt Márton tiszteletérte. A helybeliek közül csatlakozott hozzájuk Izsák, Máté és Keresztély is. Amikor Itáliába akart menni Szt Brúnóért, Boleszláv a pápának szóló ajándékokkal látta el. Végül Benedek egyik társa indult útnak, Benedek pedig visszatért remetéségébe. Boleszláv szolganépe úgy vélte, hogy Benedek magánál tartotta a kincseket, ezért éjszaka megtámadták, s mind az ötüket megölték. Ü: Lengyo-ban nov. 12.] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4884 pięciuset [czytaj: piencet] [liczebnik oznaczający liczbę 500] – ötszász pięć (piećiu) [1. liczebnik główny oznaczający liczbę 5; 2. ocena bardzo dobra w szkolnym systemie ocen] – öt (piąta godzina: öt óra; na godzinę piątą: öt órára; o godzinie piątej: öt órakor); ötös pięć całych cztery dziesiąte – öt egész négy tized pięć całych sześćdziesiąt sześć setnych – öt egész hatvanhatszázad (5,66) pięć dni – öt nap pięć lat – öt év pięć miesięcy – öt hónap pięć milionów – öt millió pięć minut drogi stąd – öt percnyi innen az út pięć (minut) po piątej – öt óra múlt öt perccel pięć minut po siódmej – hét óra múlt öt perccel pięć po drugiej – öt perccel múlt kettő, öt perccel kettő után pięć procent; pięć od stu – öt százalék, 5% pięć przykazań kościelnych – az anyaszentegyház ötparancsolata Pięć przykazań kościelnych (aktualne) 1. W niedzielę i święta we Mszy świętej nabożnie uczestniczyć. 2. Przynajmniej raz w roku spowiadać się. 3. Przynajmniej raz w roku w czasie wielkanocnym Komunię świętą przyjąć. 4. Ustanowione przez Kościół dni święte święcić. 5. Posty nakazane zachowywać. Pięć przykazań kościelnych (stare) 1. Ustanowione przez Kościół dni święte święcić. 2. W niedzielę i święta we Mszy świętej nabożnie uczestniczyć.3. Posty nakazane zachowywać. 3. Przynajmniej raz w roku spowiadać się, a w czasie wielkanocnym Komunie świętą przyjmować. 4. W czasach zakazanych zabaw hucznych nie urządzać. Az Anyaszentegyház ötparancsolata: Az Egyház a Krisztus által neki adott felhatalmazásnál fogva a hívek és a hivő közösség életét segítő, szabályozó rendelkezéseket hoz. 1. A vasárnapot és a kötelező ünnepeket szentmisével és pihenéssel szenteld meg! 2. A pénteki bűnbánati napokat és a parancsolt böjtöket tartsd meg! 3. Évente gyónjál és legalább a húsvéti időben áldozzál! 4. Házasságodat az Egyház törvényei szerint kösd meg, és gyermekeidet katolikus módon neveld! 5. Az Egyházat anyagi hozzájárulásoddal is támogasd! pięć razy – ötször pięć setnych – öt század (0,05) pięć siódemek – öt heted (5/7) pięć stopni mrozu; pięć stopni zimna – öt fok hideg (5 0C) pięć sześć litrów – öt, hat liter pięć trafień – öt találat (a lottón); telitalálat pięć tygodni – öt hét pięć tysiący (…) – ötezer pięć złotych za sztukę – öt zloty darabja (5 zł/db) pięć/dziesięć złotych, pięć/dziesięć/pięćdziesiąt groszy – 5/10 złoty, 5/10/50 grosz. pięćdziesiąt (pięćdziesięciu) [liczebnik oznaczający liczbę 50] – ötven (50) pięćdziesiąt procent – ötven százalék, 50% pięćdziesiąt razy – ötvenszer; 50 x … pięćdziesiąt/sto/pięćset/tysiąć złotych – 50/100/500/1000 złoty pięćdziesiątka [1. grupa pięćdziesięciu osób lub przedmiotów; 2. potocznie o budynku, pokoju, pojeździe lub czymkolwiek, co oznaczone jest liczbą 50] – ötven (darab) vmiből; ötvenes, (szám) 50-es, ötvenes; (dawno) ötvenfilléres, ötvengarasos pięćdziesiątka na karku – ötven év van a vállán v. nyomja a vállát Pięćdziesiątnica, Zielone święta, święto tygodni [1. zob. Szawuot; 2. obchodzono je 7 tygodni, 50 dni, po święcie Paschy. Dzień ten był wolny od pracy. Przynoszono w nim ofiarę śniednią (pokarmową) z dwóch pieczonych chlebów z kwasem i ofiarę całopalną z siedmiu jednorocznych baranków, cielca i dwóch baranów (co połączone było z ofiarą śniednią i mokrymi ofiarami). To miała być ofiara wonna dla Boga. Miało być świętem radości (w Duchu Świętym). Święto to jest symboliczne dla Ducha Świętego, który miał być wylany po wniebowstąpieniu Pana.] – Sávuot, a hetek ünnepe (sziván hónap hatodik és hetedik napján van) pięćdziesiąty, -a, -e [liczebnik porządkowy odpowiadający liczbie 50] – ötvenedik; ötvenéves; ötvenes pięćdziesiąta rocznica – félszázados évforduló pięćdziesiąte lata zeszłego stulecia – a múlt század ötvenes évei pięćdziesięciolecie – ötvenéves jubileum pięćdziesięciolecie pracy naukowej prof. dr hab. Wacławy Szelińskiej – Wacława Szelińska professzornő tudományos munkásságának ötvenéves jubileuma pięćdziesięcioletni, -ia, -ie [mający pięćdziesiąt lat] – ötvenéves pięćdziesięcioletnia kobieta – ötvenéves nő Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4885 pięćdziesięcioletnia rocznica – ötvenéves v. az ötvenedik évforduló pięćdziesięcioro [liczebnik zbiorowy odpowiadający liczbie 50, używany w odniesieniu do osób różnej płci, dzieci i młodych zwierząt oraz do przedmiotów o nazwie występującej tylko w liczbie mnogiej] – ötven, ötvenen pięćdziesięcioro chłopa – ötven fiú pięćdziesięciu – ötven (személy) pięćkroć [pięć razy; pięciokrotnie], pięciokrotnie – ötször; ötszörösen pięćset (pięciuset) [liczebnik oznaczający liczbę 500] – ötszáz (500); félezer pięćset jeden (pięciuset jeden) – ötszázegy pięćset pierwszy, -a, -e – ötszázegyedik pięćsetka [1. liczba 500; 2. całość składająca się z pięciuset części lub jednostek; 3. to, co jest oznaczone liczbą 500; 4. banknot wartości pięciuset złotych] – ötszázas (sorozat); ötszázas (bankjegy) pięćsetny, -a, -e [liczebnik porządkowy odpowiadający liczbie 500] – ötszázadik; ötszázad piędź [dawna jednostka długości równa około ośmiu calom] – arasz, mérték (swą) piędzią mierzyć – (saját) mértékkel mérni piędź (ziemi) – talpalatnyi (föld) pięknie – szépen, gyönyörűen pięknie! – szép dolog, mondhatom! pięknie dziękuję – köszönöm szépen pięknie i jeszcze piękniej – szépen és még szebben pięknie brzmiący – szépen csengő, szépen zengő; zengzetes pięknie śpiewa (tańczy) – szépen énekel (táncol) pięknieć (pięknieje) [stawać się pięknym] – szépülni, megszépülni; széppé lenni, csínosodni, csínosbodni, csínosulni, szebbé válni pięknieć w miłości – megszépülni a szerelemben piękniejszy, -a, -e – szebb piękniejsza niż dawniej – (a nő) szebb, mint régen (volt) pięknieś się spisał – ezt jól megcsináltad, levizsgáztál piękniś [lekcew. mężczyzna przesadnie dbający o swój wygląd], pięknisia – szép ember, nő piękniuchny, -a, -e; piękniusi, -ia, -ie; piękniutki, -a, -ie – csodaszép, bűbájos [Lulajże piękniuchny mój Aniołeczku… ] piękno [pozytywna właściwość estetyczna bytu wynikająca z zachowania proporcji, harmonii barw, dźwięków, stosowności, umiaru i użyteczności, odbierana przez zmysły. Istnieje piękno idealne, duchowe, moralne, naturalne, cielesne, obiektywne i subiektywne. Pojęcie to jest silnie związane z teorią estetyki, prawdy i dobra.] – szép, szépség piękno natury, piękno przyrody – a természet szépsége pięknobrzmiący, -a, -e – szépen hangzó pięknoduch [ktoś oderwany od rzeczywistości, przypisujący zbyt dużą wartość wzruszeniom estetycznym] – széplélek, művészet és irodalomkedvelő pięknoduchowski, -a, -ie – széplelkű pięknoduchostwo – széplelkűség pięknooki, -a, -ie [mający piękne oczy] – szépszemű piękność – szépség [Kobieca piękność: női szépség] piękność dnia – a nap szépsége piękność nadzwyczajna – rendkívüli v. feltűnő szépség pięknotka – szép nő, szépség; (növ.) emilia piękny [odznaczający się pięknem] – szép, gyönyörű (bardzo piękny: nagyon szép); szép, nemes, fenkölt; csynos, szép, jó (nagy v. sok), jelentékeny, jelentős piękna dziewoja – szép lány, szépséges hajadon v. szűz piękna jak malowanie – szép mint egy festmény piękna klatka nie żywi ptaka – [a szép klaitka nem táplálja a madarat] ritka madárnak kedves a kalitka piękna kobieta, mądra osoba – szép nő, okos személy piękna myśl – szép v. fennkölt gondolat piękna płeć – a szép nem (nő) piękna poezja – szép költemény piękna pogoda – szép idő, jó idő (járás) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . piękna talia – szép termet piękne – szép (dolog) piękne kształty – szép idomok Piękne kształty od Ashanti – szép idomok Ashantitól mely tipikus a paleolitikum korai (Acheuléen) fázisától a kései (Moustérien) fázisáig. A korai acheuli kultúra egybeesik a más periodizáció szerinti chelles-i kultúrával. Az emberiség történetében a leghosszabb ideig használt szerszám.] pięściarski, -a, -ie – ökölvívópięściarski festiwal – ökölvívó fesztivál pięściarstwo (boks, walka na pięści) – ökölvívás, boksz pięściarz (bokser) – ökölvívó 4886 Ashanti Shaquoya Douglas (ur. 13 października 1980 r., w Glen Cove, Long Island, USA). piękne pisanie – szépírás piękne słówka – szép szavak piękny dzień – szép nap piękny grosz – (dawno) szép pénz, jókora v. csínos összeg piękny jak obraz – szép mint a festett kép v. szobor piękny kapitał – jelentős tőke piękny obraz – szép festmény v. kép piękny pasztet z tego będzie! – (átv.) szép kis kalamajka lesz ebből!, ennek megihatod a levét!, ezt ugyan jól kifogtuk!, hogy mászunk ki ebből! piękny widok – gyönyörű kilátás piękny widok odkrył się przed nami – szép kilátás tárul elénk piękny zamiar – nemes szándék pięści ściskać v. zacisnąć – ökölbe szorítja kezét pięściak, tłuk pięściowy [1. typowe narzędzie dolnego paleolitu, długość 12-15 cm, wykonywane z naturalnych fragmentów krzemieni i innych skał twardych; 2. narzędzie wykonane techniką rdzeniowania z naturalnych fragmentów krzemieni i innych skał twardych (rzadziej z grubych odłupków) przy zastosowaniu obustronnej obróbki na większej części lub na całym obwodzie. W ten sposób powstawały narzędzia o migdałowatym, sercowatym czy owalnym kształcie, o dopasowanej do dłoni podstawie. Pierwsze pięściaki abwilskie charakteryzowały się przypadkową formą i brakiem wyraźnej krawędzi tnącej.] – (rég.) szakóca, magkő, marokkő (szakóca) [a korai és középső paleolitikumban használt, pattintással megformált kétoldalú kézi balta, pięściowy, -a, -e – ökölpięść [1. mocno zaciśnięta dłoń; 2. brutalna siła] – ököl pięść opancerozna, Panzerfaust [niemiecki bezodrzutowy granatnik przeciwpancerny jednorazowego użytku] – (dawno) páncélököl [(Panzerfaust) a német ipar által legnagyobb mennyiségben gyártott páncéltörő fegyver volt. Hátrasiklás nélküli, egyszer használható német kézi páncéltörő fegyver, a gyalogság egyéni páncélelhárító eszköze.] pięta (pięty) [1. tylna część stopy; 2. w pończosze, skarpetce, bucie: część okrywająca tylną część stopy; 3. koniec drzewca, np. masztu, bomu, opierający się o szkielet statku, kadłub lub inne drzewce] – sarok; harisnyasarok; eketalp pięta Achillesa [1. mit. gr. jedyne czułe miejsce na jego ciele, w które został śmiertelnie trafiony strzałą Apollona lub Parysa podczas zdobywania Troi; 2. słaby punkt, czułe miejsce. Matka wykąpała Achillesa w Styksie trzymając go za piętę. Stąd jego ciało było odporne na ciosy, a jego słabym punktem była pięta. Został zabity przez Parysa trafiony strzałą w piętę. Achillesa ścięgno, wspólne, silne ścięgno dla obu wielkich mięśni tylnej strony łydki, mięśnia brzuchatego i płaszczowego, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . przyczepiające się do tylnej powierzchni pięty.] – Achilles-sarok (vkinek a légérzékenyebb, legsebezhetőbb pontja) pięta do pośladka – (gimn.) sarok a fenékhez 4887 pięta kolumna – (átv.) ötödik hadoszlop v. hadosztály pięta kotwicy [dolne zakończenie trzonu kotwicy] – a horgony alsó végződése piętak [dawniej: 1. moneta wartości pięciu groszy lub pięciu kopiejek; 2. żelazny drążek używany do podważania ciężkich przedmiotów] – emelővas pięterko – pecsétecske piętka [1. zdr. od pięta w zn. 1.; 2. kromka chleba odcięta z brzegu bochenka; 3. zgrubiała, krótka łodyga w cebulkach roślin; 4. tylna część kosy wchodząca między pierścień a kosisko; 5. tylna część narty] – sarkocska; sarok; kenyérvég, gyürke; (cipő) hátsó kéreg piętka chleba – a kenyér gyűrkéje piętnastka [1. cyfra oznaczająca liczbę 15; 2. całość składająca się z piętnastu części lub jednostek; 3. to, co jest oznaczone liczbą 15] – tizenötös piętnastodniowy, -a, -e [mający piętnaście dni, trwający piętnaście dni itp.] – tizenöt napig tartó; tizenötnapos piętnastolecie [1. okres piętnastu lat; 2. piętnasta rocznica] – tizenöt évig tartó időszak; tizenöt éves évforduló piętnastolecie programu – a program tizenöt éves évfordulója piętnastoletni, -ia, -ie [1. trwający piętnaście lat; przypadający za piętnaście lat; 2. będący w wieku piętnastu lat, mający piętnaście lat] – tizenötéves piętnastoletni chłopiec – tizenötéves fú Piętnastoletni kapitan – Tizenötéves kapitány piętnastoletnia dziewczyna – tizenötéves lány piętnastoletnia modelka – tizenötéves modell piętnastoletnia uczennica szkoły – tizenötéves iskoláslány piętnasty, -a, -e [liczebnik porządkowy odpowiadający liczbie 15] – tizenötödik piętnasty [piętnasty dzień miesiąca] – tizenötödike piętnastego – tizenötödikén piętnastego bieżącego miesiąca – folyó hó 15-én piętnasty marca – március tizenötödike piętnaście (piętnastu) [liczebnik oznaczający liczbę 15] – tizenöt (15) piętnaście po piątej – negyed hat; negyed hatkor piętnaścioro [liczebnik zbiorowy odpowiadający liczbie 15, używany w odniesieniu do osób różnej płci, dzieci i młodych zwierząt oraz do przedmiotów o nazwie występującej tylko w liczbie mnogiej] – tizenöt, tizenöten piętno [1. znak rozpoznawczy wyciśnięty lub wypalony na skórze zwierzęcia, dawniej też na twarzy lub plecach przestępcy albo niewolnika; 2. cecha charakterystyczna; 3. blizna, znamię] – bélyeg, jegy, jelleg; megbélyegzés piętno hańby – a szégyen bélyege piętnować [1. ostro potępiać kogoś lub coś wobec opinii ogółu; 2. znaczyć coś albo kogoś piętnem] – megbélyegezni; elítélni piętnować kogo/co – megbélyegezni vkit/vmit; bélyeget sütni vkire/vmire piętnować się [ostro potępiać jeden drugiego] megbélyegzik v. elítélik egymást piętnowanie [(Jak czytamy u Zygmunta Glogera) tak nazwane po polsku prawdopodobnie od formy znaku wypalanego, który bywał podobny do gwiazdy pięciopromiennej lub do pięty czyli podkowy. Piętnowanie zwierząt znakiem czyli godłem, t. j. pieczęcią ich posiadacza, jest zwyczajem bardzo dawnym. W perskim poemacie Szach-Nameh zwraca Rustem uwagę na to, że koń w spotkanej przez niego stadninie nie ma piętna na żadnej nodze. W Polsce to piętnowanie było w użyciu już w XII w.: w bulli z 17 lipca 1211 r. czytamy, że ktoś pieczęć starą przyrównał do „cauterium iumentorum” (Kodeks Wielkop., Nr. 74). Statut Litewski stanowi, że każdy zapisze się w rejestr hetmański razem ze swoim pocztem; maść koni zapisze i klejma odmaluje.] – megbélyegzés, bélyegezés, pecsételés piętnowanie w szkole – megbélyegzés az iskolában piętowy, -a, -e – sarok- Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4888 piętrami [jedno nad drugim] – emeletesen, egyiket a másik fölé piętro [1. kondygnacja budynku nad parterem lub nad inną kondygnacją; 2. strefa znajdująca się na określonej wysokości nad poziomem morza, w której panuje pewien typ roślinności; 3. zespół warstw skalnych powstałych w czasie wieku geologicznego; 4. część złoża przygotowana do jednoczesnego wybierania; 5. w drzewostanie leśnym: jednakowa wysokość koron pewnej grupy drzew lub krzewów] – emelet [Az épületnek egy födémmel lezárt szakasza. Az emeletsorokba külföldön a földszintet is beleszámítják.] piętro attykowe – (ép) attikaemelet; az épület főpárkánya fölött épített alacsony amelete a barokk kastélyoknak és városi palotáknak piętrowo – emeletesen; rétegesen piętrowy, -a, -e [odnoszący się do piętra, składający się z dwóch lub więcej pięter (kondygnacji)] – emeletes piętrzenie – elhalmozás, feltornyosulás piętrzenie się – felhalmozódás, feltornyosulás piętrzyć [1. gromadzić coś, wznosząc coraz wyżej piętrami, warstwami; 2. powodować podniesienie się płynu w jakimś zbiorniku; 3. przysparzać komuś czegoś] – felhalmozni, felrakni; emeletet, emeletesre rakni piętrzyć się [1. wznosić się piętrami, warstwami coraz wyżej; 2. nawarstwiać się, mnożyć się] – emelkedni, tornyosulni, felgyülemleni; halmozódni, felhalmozódni; torlódni PIF, a. Program Information File – PIF (Program Information File) [Információs fájl egy adott programhoz, amely a nem Windows-os alkalmazás, Windows alatti futási környezetét írja le.] pif-paf! – dirr-durr! Pigmalion [gr. Pygmalíōn 'mit. gr. król Cypru, który zakochał się w wyrzeźbionym przez siebie posągu kobiety, nazwanym przez niego Galateą; na jego prośby bogini miłości (Afrodyta) ożywiła posąg'. ― w mitologii greckiej imię Pigmalion odnosi się do dwóch postaci; mężczyzna umiejący wznieść na wyższy poziom duchowy a. moralny, okrzesać, wykształcić, uszlachetnić ukochaną kobietę.] – Pygmalion, Pigmalion; az egykori görög monda szerint Kuprosz (Ciprus) király alkotott egy leányszobrot és annyit gyönyörködött benne, hogy végül beleszeretett. Könyörgésére Aphrodité istenasszony életre keltette a lányt, akit a király nyomban felségül is vett. pigmalionizm [seksualne podniecanie się wywołane oglądaniem zdjęć pornograficznych i obrazów lub rzeźb przedstawiających akty] – (gör.) pigmalionizmus – elferdült nemi magatartás, amikor az illető emberi szoborral vagy képmással végez szexuális cselekményt. pigmej [przen. człowiek małostkowy, małoduszny, lichy; karzeł.] – törpe; (átv.) törpe, kis senki v. pont Pigmej, Pigmeje [1. gr. Pygmaíoi 'Pigmeje, bajeczny lud karłów w Indiach a. Etiopii' od pygmaíos 'mały jak pięść' z pygmē 'pięść; boks'; por. Homer (Iliada, 3, 6). półosiadłe, niskorosłe murzyńskie plemiona myśliwskie Afryki Równikowej; 2. ludy negroidalne, zamieszkujące dżungle Afryki Środkowej, charakteryzuje ich niski wzrost, wahający się od 140 do 150 cm. Częściowo prowadzą koczowniczy tryb życia, zajmując się łowiectwem i zbieractwem. Zamieszkują różne regiony w Afryce równikowej. Ich populacja liczy około 100 tys. osób. Nie posługują się wspólnym językiem, nie mają świadomości wspólnej historii. Stanowią małe, odrębne społeczności, które nic nie wiedzą o istnieniu innych.] – pigmeus, pigmeusok; alacsony termetű afrikai embercsoport Pigmejczyk, Pigmej [członek niskorosłego ludu afrykańskiego] – kis pigmeus; (átv.) törpécske Pigmejka, uistiti pigmejka (Callithrix (Cebuella) pygmaea) [gatunek małpy szerokonosej z rodziny płaksowatych. Lasy deszczowe zachodniej Brazylii, południowowschodniej części Kolumbii oraz wschodnich obszarów Ekwadoru i Peru.] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . – törpe selyemmajom (Cebuella pygmaea) [az emlősök (Mammalia) osztályába a főemlősök (Primates) rendjébe és a csuklyásmajomfélék (Cebidae) családjába tartozó Cebuella nem egyetlen faja. Ezt a majomfajt, mely a legkisebb a majmok között Spix fedezte fel Brazíliában, az Amazonas partján, Tabatinga mellett. Korábban ezt a fajt is a Callithrix nembe sorolták. Brazília nyugati részén, DélkeletKolumbiában, Ecuadorban, Peru keleti részén és Észak-Bolíviában honos.] 4889 pigmejowy, -a, -e – törpe, törpelelkű, kicsinyes, törpeszerű pigment [łac. pigmentum; 1. substancja barwiąca wytwarzana przez komórki żywych organizmów i tkanki roślin, nadająca im kolor; 2. substancja barwiąca nierozpuszczalna w wodzie i olejach, używana do wyrobu farb; 3. 'barwnik; farba' od pingere, biol.. chem. barwnik; substancja barwiąca a. barwna. 4. kryjąca substancja barwiąca. Drobno zmielona substancja stała, nierozpuszczalna i najczęściej nieprzezroczysta, zabarwiająca sobą powierzchnię pokrywanej substancji. Zazwyczaj są to rozdrobnione minerały. W farbach dla oszczędności stosuje się pigmenty razem z wypełniaczami. Ziarna wypełniacza są wielokrotnie większe od ziaren pigmentów, które wypełniacz pokrywają tworząc w ten sposób większą powierzchnię kryjącą. Pigmenty można podzielić na pigmenty absorpcyjne (m.in. biel barowa, błękit pruski (inaczej błękit berliński), cynober, czerń frankfurcka, glejta ołowiana, minia ołowiowa, ultramaryna, zieleń szwajnfurcka), pigmenty metaliczne, pigmenty perłowe. W farbie mogą występować pigmenty z różnych grup jednocześnie, np. jeśli w farbie metalicznej znajdą się dodatkowo pigmenty absorpcyjne, wówczas dzięki takie farbie można uzyskać barwę z połyskiem metalicznym. Farbę z pigmentami metalicznymi można też wzbogacić pigmentami perłowymi, otrzymując dodatkowo efekty właściwe pigmentom perłowym. – (lat.) pigment; a festékek (főleg a bőrben jelenlévő festékanyag) színt adó szilárd alkatrészei pigment metaliczny [bardzo rozdrobniony metal w postaci maleńkich płytek srebrzystych lub złocistych. Płytki te mają silny połysk metaliczny. Większe płytki, widoczne gołym okiem, zwane są często brokatem.] – fémpigment [Fémpigmentet (pl. alumíniumvagy bronzpigmentet) metálfényű felületek létrehozása érdekében kevernek a nyomtatófestékhez összetevőként.] E-173 Alumínium Ezüst-szürke Fémpigment, ásványi anyag, az Alzheimerkór előidézőjének tartották, de ezt még máig nem tudták bebizonyítani E-174 Ezüst Ezüst Fémpigment, állatkísérletekben számos enzim működését gátolta E-175 Arany Arany Fémpigment pigmentacja [1. ubarwienie roślin, zwierząt i człowieka uwarunkowane występowaniem w ich komórkach pigmentów; 2. ubarwienie poszczególnych części roślin oraz powierzchni ciała zwierząt i ludzi, charakteryzujące dany gatunek i uwarunkowane występowaniem określonych pigmentów w ich komórkach] – (lat.) pigmentáció, pigmentálódás; káros festéklerakódás a bőrben (szeplő, anyajegy, bronzkór) pigmentacyjny, -a, -e [związany z pigmentacją] – (lat.) pigmentációs pigmentowanie [rodzaj powlekania tanimi mieszankami pigmentowo-klejowymi, uproszczonymi sposobami i niedużą gramaturą powłok.] – pigmentálás pigmentowy, -a, -e [utworzony z cieczy zmieszanej z pigmentem (np. tusz pigmentowy, pasta pigmentowa) lub w jakiś inny sposób związany z pigmentem (np. drukarka pigmentowa)] – pigmens, pigmentpigmentowo-klejowa powłoka [patrz powłoka pigmentowo-klejowa.] – (papír) pigmentenyves bevonat pignoratio [w dawnem prawie polskiem znaczyło fantowanie, inaczej „ciążanie”, branie ciąży; oppignoratio znaczyło dawać co w zastaw.] – (lat.) pignoratis, elzálogosítás; (pénzügy) terhelés; behajtás, végrehajtás Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . pignus [Tak zwano w prawie polskiem zastaw ruchomy, a niekiedy vadium, lubo mniej właściwie, bo vadium znaczyło karę umówioną za niedopełnienie zobowiązań.] – (daw., prawo) kézi zálog 4890 Pignus pignori dari potest [zastaw może być przedmiotem kolejnego zastawu] – (lat.) Pignus pignori dari potest; zálog lehet a következő zálog tárgya; zálogot zálogba lehet adni pigularz [1. pot. aptekarz; 2. ironicznie lub żartobliwie o aptekarzu] – (tréf.) patikus, méregkeverő piguła [1. kula ulepiona ze śniegu; 2. pot. zgr. od pigułka w zn. 1.; 3. pot. pielęgniarka; 4. duża pigułka (lek utarty na proszek i uformowany w twardą kulkę lub tabletkę); 5. potocznie o pielęgniarce; 3. potocznie o mocnym uderzeniu, często także o przedmiocie, którym można uderzyć lub rzucić w kogoś] – golyó, labda piguła ze śniegu – hólabda, hógolyó pigułka (pigułki) [1. lek utarty na proszek i uformowany w twardą kulkę lub tabletkę; 2. kulka ulepiona z miękkiej masy; 3. sproszkowany lek zmieszany z masą spoistą, uformowany w małą, twardą kulkę 4. kulka ulepiona z miękkiej masy, np. z ciasta, ze śniegu] – (lat.) pilula, pirula (rövidítés pil. vagy pilul.; magyarul gömböcske; régies magyar neve labdacs; a köznyelvben helytelenül elterjedt formája pirula); golyó, gyógyszergömböcske, labdacs, tabletta, pasztilla pigułka przeczyszczające – hashajtópirula pigwa [1. krzew lub drzewko o białych lub różowych kwiatach i aromatycznych, gruszkowatych owocach; też: owoc tej rośliny; 2. krzew lub drzewko z rodziny różowatych; cydonia] – birsalma, birs; birsalmafa Pigwa pospolita (Cydonia oblonga Mill. syn. Cydonia vulgaris Pers.) [gatunek krzewu lub drzewa z podrodziny jabłoniowe (Pomoideae Focke), a rodziny różowatych (Rosaceae).] – birs, birsalma (Cydonia oblonga) [Kisázsiai származású, meleget kedvelő növény. A legismertebb a Bereckybirs, amely rendszeresen és bőven termő, igénytelen, ezért az egész világon elterjedt. Bereczky Máté tábornok nemesítette ki a múlt század derekán.] Pigwowiec japoński (Chaenomeles japonica (Thunb.) Lindl. ex Spach.) [gatunek rośliny wieloletniej z rodziny różowatych (Rosaceae). Nieprawidłowo bywa czasami nazywany pigwą japońską. Pochodzi z Japonii. Nazwa rodzajowa Chaenomeles związana jest z anatomią owocu. Pochodzi od gr. chainein (dzielić, otwierać się) i gr. mèlon (jabłko). W Polsce jest uprawiany.] – Japánbirs (Chaenomeles speciosa) pigwowy, -a, -e [przyozdobiony kwiatami pigwy (cydonii, krzewu lub drzewka z rodziny różowatych), zrobiony z takich kwiatów (np. bukiet pigwowy)] – birs-, birsszerű [Likier pigwowy: birslikőr] PIHM [Państwowy Instytut Hydrologiczno Meteorologiczny, dawna nazwa (19451972) Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej] – (dawno) Állami Hidrográfiai és Meteorológiai intézet pijacki, -a, -e; pijaczy, -a, -e [prowadzony, organizowany przy zbyt dużej ilości alkoholu (np. pijackie spotkanie, pijacka impreza) lub charakterystyczny dla pijaka, związany z pijakiem (np. pijacki charakter, pijackie zachowanie)] – ivó, iszákos, részeges; korhely pijacki nos – borvirágos orr pijacki uśmiech – részeges vigyor pijackie wrzaski – részeges kurjongatás v. lármázás pijaczka [alkoholiczka, kobieta nadużywająca alkoholu, rzadziej żartobliwie o kobiecie dużo pijącej, spożywającej duże ilości wody lub innych cieczy] – alkoholista, részeges lány v. nő pijaczyna [1. pogard. pijak; 2. człowiek nadużywający alkoholu; alkoholik, bibosz, moczygęba, moczymorda, ochlajtus, ochlaptus, ochlapus, opijus, opilca, opilec, opój, pijaczek, pijaczysko, pijak, pijanica, pijus] – szerencsétlen, szánalomra méltó, részeges v. alkoholista ffi pijaczysko [człowiek nadużywający alkoholu; alkoholik, bibosz, moczygęba, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4891 moczymorda, ochlajtus, ochlaptus, ochlapus, opijus, opilca, opilec, opój, pijaczek, pijaczyna, pijak, pijanica, pijus] – ronda v. utálatos, részeges, részeges alak, részeg disznó pijać (pić) [1. pić coś regularnie lub od czasu do czasu; 2. mieć w zwyczaju picie jakiegoś napoju, np. ziół, kawy, alkoholu, co jakiś czas] – inni, iszogatni pijak, (tréf.) pijanica, pijus [1. ten, kto nałogowo pije alkohol; 2. ktoś nałogowo pijący alkohol; alkoholik 3. człowiek nadużywający alkoholu; alkoholik, bibosz, moczygęba, moczymorda, ochlajtus, ochlaptus, ochlapus, opijus, opilca, opilec, opój, pijaczek, pijaczyna, pijaczysko, pijak, pijanica] – iszákos, részeges, korhely, ivó; lump; alkoholista pijak nałogowy – megrögzött iszákos v. alkoholista; ivó pijalnia [1. miejsce, gdzie się kupuje i pije różne napoje; 2. lokal, w którym kupuje się i pije różne napoje, zazwyczaj charakterystyczne dla danego miejsca i przy większym wyborze, niż w tradycyjnych barach] – ivó, ivócsarnok; italbolt; (pej) csehó, lebuj pijalnia mleka – tejivó pijalnia piw, win, wódek – bor-, sör-, pálinka ivó pijalnia piwa – söröző pijalnia wód mineralnych w Iwoniczu Zdroju – ásványvíz ivó Iwonicz Zdrójban pijalny, -a, -e; pitny, -a, -e [nadający się do picia, przygotowany lub podany w sposób nieszkodzący zdrowiu (np. pijalna woda); pitny (częściej)] – iható pijanie – ivás pijaniusieńki, pijaniuśki, pijaniuteńki, pijaniutki, -a, -ie – tökrészeg, holtrészeg pijana – ittas, részeg nő pijany [człowiek odurzony alkoholem] – ittas v. részeg ember, berúgott ember; italos pijany, -a, e [1. odurzony alkoholem, nietrzeźwy; też: świadczący o takim stanie; 2. będący w stanie oszołomienia, olśnienia] – részeg, ittas, részeges; berúgott pijanemu i mucha zawadzi – a részeget még a légy is zavarja; a részegnek még a légy is útjában áll pijany jak bela (do nieprzytomności) – tökrészeg, holtrészeg pijany jak Polak (franc. soûl comme un Polonais lub ivre comme un Polonais) [popularne powiedzenie francuskie] – részeg, mint a lengyel (népszerű francia kijelentés) pijany do nieprzytomności – az öntudatlanságig lerészegedett, holtrészeg pijany od czego – részeg vmitől pijany się tacza – a részeg tántorog pijany sławą – dicsőségittas pijany szczęściem – részeg a boldogságtól, szerencseittas pijany w sztok – (közb.) holt v. tök részeg pijaństwo [1. alkoholizm, uzależnienie od alkoholu, nałóg częstego upijania się; 2. pijatyka, pijacka uczta; libacja] – alkoholizmus; ivás, iszákosság, részegeskedés; részegség, részegesség; ittasság; ivászat; tivornya pijar [1. członek katolickiego zakonu założonego w XVI w. w Rzymie; 2. członek rzymskiego zakonu założonego przez św. Józefa Kalasantego] – piarista (pap); piarista rend katolikus tanító szerzetesrend tagja [piarista rend katolikus tanító szerzetesrend teljes neve: Ordo Clericorum Regularium Pauperum Matris Dei Scholarum Piarum, azaz a Kegyes Iskolák Isten Anyjáról nevezett Szegény Szabályozott Papjainak Rendje, röviden piaristák. Régebbi magyar elnevezése: kegyes tanítórend vagy kegyesrend] pijarski, -a, -ie [odnoszący się do pijarów (członków rzymskiego zakonu założonego przez św. Józefa Kalasantego), związany w jakiś sposób z pijarami] – piarista pijarski kalendarz liturgiczny – piarista liturgikus kalendárium Pijarzy [1. zob. Zakon pijarów; 2. (Jak czytamy u Zygmunta Glogera) sprowadzeni zostali do Polski przez króla Władysława IV i kanclerza Rzplitej Jerzego Ossolińskiego, który w czasie swego poselstwa do Rzymu poznał tam to zgromadzenie szkolnictwu poświęcone. Sprowadzenie do Warszawy Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4892 nastąpiło podczas wojny 30-letniej, kiedy w Czechach i Morawii, ogniem i mieczem pustoszonych, zakonnicy wielu klasztorów siedziby swoje musieli opuszczać. Wtedy kr. Władysław pisał do Józefa Kalasantego, prosząc o pozwolenie sprowadzenia jego zakonników do Warszawy, na co założyciel szkół pobożnych chętnie zezwolił.] – piaristák; piarista szerzetesrend; (dawno) kegyes tanítórend vagy kegyesrend [Lengyelországban (Varsó és Podolin, 1642)] pijatyka [1. spotkanie lub zabawa, na których pije się dużo alkoholu; 2. pijacka uczta; biba, libacja] – tivornya, ivás, ivászat, dáridó; dőzsölés; züllés pijawka [1. stworzenie wodne o miękkim, wydłużonym ciele, żywiące się krwią ludzi i zwierząt; 2. ktoś bogacący się kosztem innych ludzi; 3. zob. wilk w zn. 4.; 4. przedstawiciel podgromady zwierząt wodnych z typu pierścienic, żywiący się krwią zwierzęcą i ludzką; 5. osoba bogacąca się pracą innych ludzi; 6. szybko rozwijający się pęd, wyrastający pionowo z konarów starych drzew; wilk] – pióca; (átv.) farkas, vérszopó pijawka lerkarska – pióca, orvosi nadály; [1. (állat, Hirudo L.), szoros értelemben véve a gyógyászatban itt-ott még most is alkalmazott orvosi P. vagy nadály, tágabb értelemben a Hirudo-nemnek valamennyi faja; 2. Nadályok vagy piócák (Chirudinoidea) Viziek, hát-hasi irányban lapítottak, függelékek, serték nincsenek rajtuk. Tapadókorongjaik vannak, ezzel rögzítik magukat a gazdaállaton. Ragadozók vagy vérszívók, legismertebbek az orvosi pióca, lópióca, halpióca.) pijący, -a, -e – ivó pijus [1. pogard. pijak; 2. człowiek nadużywający alkoholu; alkoholik, bibosz, moczygęba, moczymorda, ochlajtus, ochlaptus, ochlapus, opijus, opilca, opilec, opój, pijaczek, pijaczyna, pijaczysko, pijak, pijanica] – ittas; alkoholista pijus – (barwa) lilás sötétbarna szín Pijus – Pius [Papież Pijus XII: XII. Pius pápa] pik [1. jeden z czterech kolorów w kartach 2. górny, najwyższy róg żagla gaflowego] – (fr.) pikk (kártya) a franciakártya egyik szine pik (efekt osiągnięty przez dodatkowym wątkiem) [wzór oplecenie tworzony przez specjalne ozdobne nitki wątku lub osnowy, które oplatane są systemem nitek po całej długości i szerokości. Wzór ten ma wyjątkowo mały raport i tworzy małe i pojedyńcze motywy takie jak figury, kwiaty i kropki.] – Lancé [Második láncfonalcsoporttal létrehozott hosszanti, csíkszerű mintázat. Nagyon kicsi a mintaeleme, így egyszerű, aprómintás díszítésre (pl. kis virágok, geometriai formák, pöttyök stb.) alkalmas. Lásd még: broché.] pik-pik – (hangut.) tik-tak pika1 [1. broń z długiego drzewca i małego ostrego grotu, używana dawniej przez piechotę europejską; 2. staropol. darda dawna broń drzewcowa piechoty, używana przede wszystkim przeciwko kawalerii. Piki osiągały 5,5-6 metrów długości.] – (angolul: pike, németül: Pike, Spiess, ill. Spieß, franciául és portugálul: pique, hollandul: piek, svéd és norvég nyelven pik) (holland, fr. pikeniere); (broń) lándzsa; [a gyalogos katonák hosszú dárdája v. lándzsája kis, lapos, rombusz keresztmetszetű vasjeggyel a hosszú lándzsák típusai közé tartozó szálfegyver. Használóit pikásoknak nevezték. A név feltehetőleg latin eredetű és a „döfni” ill. „szúrni” (pungo) szavakkal van összefüggésben.] pika2 (fr. piqué) [1. gęsta, prążkowana tkanina jedwabna lub bawełniana; 2. tkanina bawełniana dwuwarstwowa, lniana lub jedwabna; w miejscu przeplecenia warstw powstają wzorzyste sploty. W Polsce wyrabiana na Wileńszczyźnie od drugiej połowy XVII w. 3. splot interlokowy który łączy płaski rządek dzianiny z dwoma rządkami założonych splotów. Ma charakterystyczny skośny wygląd po jednej stronie; druga strona jest płaska. Wykorzystywany do cieńszej odzieży oraz bielizny. 4. gęsta tkanina jedwabna lub bawełniana charakteryzująca się wypukłymi prążkami albo żakardowa o wypukłym wzorze uzyskanym dzięki zastosowaniu dodatkowej osnowy lub wątku. Szyje się z niej kołnierzyki, bluzki i kamizelki. 5. tkanina wełniana z przędzy zgrzebnej o powierzchni ziarnistej. Stosowana w produkcji kostiumów i płaszczy damskich.] – (fr.) piké; (tkanina) kidomborodó mintázatú, felső- és alsórészből álló, kettős pamut- v. selyemszövet; (text) pikékötés [1. Az interlock kelmék egy fajtája, amely sima és feltartott szemek kombinációiból áll. A kétféle szem elrendezésétől függően különböző Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4893 pikékötések ismeretesek (pl. "francia" ill. "svájci piké", de más elnevezéssel további hasonló kötésmódok is); közös jellemzőjük, hogy a kelme egyik oldala sima, a másikon sávolyszerű csíkozottság látható. Főleg felsőruházati kelmék készítésére használják. 2. Szövet vagy kötött kelme finom vagy hangsúlyos ostyaszerű struktúrával.] pika interlokowa [splot z ograniczoną rozciągliwością, w którym dwa pełne rzędy w tym splocie są obrócone względem siebie i tworzą jeden rządek. Jedna strona dzianiny ma skośny efekt tworzony przez nabrania ; druga strona jest gładka. Stosowane na wierzchnią odzież i bieliznę.] – interlock piké [Az interlock kelmék egy fajtája, amelyben egy rendes szemekből képzett szemsort egy olyan szemsor követ, ahol az egyik tűágyban feltartott szemeket készítenek, és ez a kötésmód - az interlock kelmeszerkezetnek megfelelően - szemsoronként váltakozik a páros ill. páratlan számú tűkön. Ez a kelmetípus kevésbé nyúlik, mint az egyszerű interlock kelme, és felülete apró mintázatot is mutat. Alsó- és felsőruházati kötöttáruk készítésére használják.] pikać ― piknąć [1. potocznie: wydawać krótki, słaby, urywany głos; piszczeć; 2. o sercu: bić, uderzać; 3. potocznie: kłuć] – szúrni, megszúrni; verni, dobogni pikać [kłuć (zob. → zwroty śląskie)] – [Słowniczek języka śląskiego] szúrni, megszúrni; döfni, csípni pikador [konny zapaśnik, biorący udział w walce byków, który kłuje byka lancą, aby osłabić mięśnie jego karku i łopatek] - (sp) picador, pikádor; lovas bikaviador, aki lándzsájával döfködi, ingerli a bikát pikanie, piknięcie – szúrás, megszúrás, döfés pikanteria [1. fr. piquant p.pr. od piquer 'kłuć; szczypać; drażnić'; drastyczność; ostry, pieprzny smak (dowcipu; urody kobiecej); nieprzyzwoitość, dwuznaczność (żartu; sytuacji); 2. charakterystyczny szczegół jakiejś sprawy lub wypowiedzi sprawiający, że staje się ona sensacyjna lub ekscytująca; 3. dwuznaczny i nieco nieprzyzwoity charakter jakiejś sprawy lub wypowiedzi] – (fr.-lat.) pikantéria, pikánsság; sikalmlósság, kétértelműség; vminek az érdekessége, izgalmas, szokatlan volta pikantnie – pikánsan; csípősen, csiklandósan pikantność – sikamlósság; pikánsság pikantny, -a, -e [1. odznaczający się ostrym, silnie piekącym smakiem (np. pikantna papryka); 2. nadający jakiejś sprawie lub wypowiedzi charakter sensacji, a także: typowy dla sensacji, o cechach sensacji] – (fr.-lat.) pikáns, (korzenny) csípős; fűszeres; (nieprzyzwoity) pikáns; pajzán, sikamlós, kétértelmű, csiklandós; izgató, ingerlő, érdekes pikantne kobiety – pajzán nők pikap, pick-up [1. ang. 'przygodna, romansowa znajomość; akcelerator; jw.; adapter gramofonu' od pick up 'podnosić; zbierać; zabierać; łapać'; pick 'wy-, dobierać'; up 'w górę; wyżej'. 2. samochód półciężarowy z platformą bagażową w miejscu tylnych siedzeń; pickup, pick-up] – (ang) pick-up; 1. felszedés, felvétel, összezsedés; 2. hangszedő, lejártszófej (lemezjátszón, elektromos gitáron); 3. csomagszállító félteherautó pikareska [1. zob. picaresca; 2. powieść łotrzykowska (hiszp. novela picaresca) rodzaj powieści.] – pikareszk; pikareszk regény pikielhauba [1. hełm skórzany okuty blachą, zakończony na szczycie ostrym grotem, noszony przez wojsko pruskie, później używany w armii cesarstwa niemieckiego; 2. nm. Pickelhaube 'jw.'; Pickel 'szpic'; Haube 'czepek; kołpak' (niem. Pickelhaube, Sturmhaube fr. casque à pointe) - nakrycie obronne żołnierzy niemieckich w czasie pierwszej wojny światowej. Pikielhauba wyszła z użytku w 1917 wraz z pojawieniem się stahlhelmu.] – (csúcsos német sisak) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4894 pikinier – (wojsk) pikás katona [katona jellemzően páncélt viselt, habár a korábbi lovagi védőfegyverzetnél lényegesen könnyebbet. Sisak, mell- és hátvért, valamint combvértek voltak azok az elemek, amelyeket az egykorú elméleti tanok szükségesnek tartottak. Ezt alkalmanként rákozott vállvértek egészítették ki. ] pikinierzy [jedna z formacji wojskowych z przełomu XV i XVI wieku i pierwsza nowoczesna piechota tamtej epoki. Ich charakterystyczna broń długa pika (początkowo długości 2,5 m a później nawet 5,5 m) siała w ich sprawnych rękach spustoszenie w szeregach przeciwnika.] – (wojsk) pikások; pikás katonaság katona jellemzően páncélt viselt, habár a korábbi lovagi védőfegyverzetnél lényegesen könnyebbet. Sisak, mell- és hátvért, valamint combvértek voltak azok az elemek, amelyeket az egykorú elméleti tanok szükségesnek tartottak. Ezt alkalmanként rákozott vállvértek egészítették ki. pikierować – (kárpitosság) pikírozni (lószőrt letűzdelni) pikieta [1. zorganizowana grupa osób protestujących przed gmachem jakiegoś urzędu; też: protest w takiej formie; 2. grupa strajkujących robotników niedopuszczająca łamistrajków do zakładu pracy; 3. daw. żołnierz lub niewielki oddział stojący na czatach; 4. dawna gra w karty; 5. przest. straż, czujka wojsk.; żołnierz, oddziałek wojska (zazw. kawalerii) na czatach (zwiad; ubezpieczenie); dwuosobowa fr. gra 32 kartami; grupa robotników obnosząca afisze strajkowe przed zakładem pracy a. nie dopuszczająca do niego łamistrajków; grupa osób obnosząca plakaty protestacyjne w sprawie społecznej a. polit., pikietująca; 6. Pikieta lub rumel, dawna gra w karty, przyszła z Francyi, lecz grywana była u nas w karty polskie. Jan Kochanowski wspomina o niej: „Bo chociaż rumla nie mam, lecz przychodzę z brałtem”. Za czasów saskich znana była „rumelpikieta z pocztyljonami”.] – (wojsk) pikét; tábori őrs, előörs; (ká) piquet, (kártyajáték) pikét 32 kártyával 2 játékossal pikietaż [1. fr. piquetage 'wytyczenie trasy' i piquet 'palik, kołek; jw.' od piquer, geol., bud. podział trasy (palikami, kołkami) na jednakowe odcinki miernicze 2. Słowo powszechnie stosowane w inżynierii obiektów drogowych ― pikietaż geol., bud. podział trasy (palikami, kołkami) na jednakowe odcinki miernicze; 2. (kilometraż, kilometracja) – określenie miejsca na drodze lub linii kolejowej poprzez podanie odległości od jej początku..] – cölöpszint; az alépítmény alsó szintje; kilométerteljestmény, szelvényezés Odległość tę na ogół podaje się z dokładnością do 1 metra w formacie (km) xx+yyy lub xx,yyy (km), gdzie: xx – całkowita liczba kilometrów od początku drogi lub linii kolejowej; yyy – całkowita liczba metrów liczona od ostatniego pełnego kilometra. pikietować [zbierać się w grupę protestacyjną lub protestować, najczęściej przed gmachem jakiegoś urzędu] – őrséget állni; (átv.) piquet játszani pikle [ugotowane kawałki zamarynowanych w occie warzyw] – mixed pickles; vegyes savanyúság, csalamádé pikling [śledź lekko solony i wędzony w gorącym dymie] – füstölt hering piknąć — pikać [1. wydać nikły, krótki głos; 2. pot. o sercu: uderzyć; 3. pot. ukłuć czymś lekko; 4. potocznie: zapiszczeć, wydać krótki, słaby głos, najczęściej urywany lub uderzyć, ukłuć, podrażnić coś] – megszúrni; megcsípni; dobbanni, megdobbanni, verni, erősen verni, pukkanni pikniczny typ budowy ciała – (gör.) piknikus testfelépítés; zömök testű, rövid nyakú, nagy hasú (embertani típus) piknik [1. wycieczka poza miasto połączona z zabawą i zjedzeniem zabranej ze sobą żywności; 2. ang. picnic 'wycieczka (całej rodziny) za miasto z zapasami, które się spożywa na świeżym powietrzu' z fr. piquenique 'jw.'; piquer 'dawn. szukać pokarmu; łupu; być pieczeniarzem'; nique 'drobiazg; kpina'. 1. przest. wycieczka, majówka, na której zabrane z sobą (składkowe) zapasy żywności i napojów spożywa się na świeżym powietrzu; 2. zabawa towarzyska na wolnym powietrzu poza miastem; wycieczka; majówka] – (fr.-ang.) piknik; uzsonna a szabadban; Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . batyubál; olyan társas összejövetel, (régen kirándulás) ahol az ennivalót a résztvevők maguk hozzák, ill. a költségeket közösen fedezik 4895 piknikować [jeść, bawić się podczas pikniku (zabawy towarzyskiej na wolnym powietrzu poza miastem), uczestniczyć w pikniku] – piknikezni, batyubálozni, résztvenni a pikniken piknometr [gęstościomierz do oznaczania gęstości cieczy i ciał stałych] – piknométer, sűrűségmérő pikocik – szegély, szegés pikot [pętelki robione szydełkiem na brzegu chusteczki, kołnierzyka; pikotek; pikotka] – horgolt szegély, beszegés pikolak, pikolo, piccolo [1. mały flet poprzeczny o wysokiej skali i przenikliwym dźwięku; 2. zob. pikolak; 3. dawniej o chłopcu usługującemu w miejscach publicznych, najczęściej w hotelach, kawiarniach lub restauracjach] – (ol) pikkoló (kicsiny); kispincér, pincérfiú, pincértanuló pikolo, piccolo [wym. pikolo] [mały flet poprzeczny o wysokiej skali i przenikliwym dźwięku] – kisfuvola, piccolo, pikoló pikotka [1. pętelki robione szydełkiem na brzegu chusteczki, kołnierzyka.; pikot; pikotek; 2. wzorowana, dzianinowa, płaska taśma z wiskozowej i bawełnianej przędzy oraz sztucznego jedwabiu, z jednym układem diagonalnym przeplatanych nici oraz krótkimi oczkami w regularnych odstępach na jednym lub obydwóch brzegach. Może być kolorowa lub jasna, jest odwracalna, jej szerokość zwykle wynosi 15 mm. Stosowana do ozdabiania odzieży.] – farkasfog (1) [Pamutból, viszkózból készült fonatolt szalag. Jellegzetes fogazottságát, cikcakk alakját úgy alakítják ki, hogy a fonalakat különböző feszültséggel vezetik be. Változatos színekben, leggyakrabban 15 mm szélességben készítik és ruhadarabok díszítésére használják.] pikować [1. przeszywać ściegiem kilka warstw materiału; 2. robić przestrzeń dla gęsto rosnących roślin, rozsadzając je; 3. wykonywać manewr lotniczy w postaci pionowego lotu w dół] – tűzni, letűzni; tűzdelni; (rep) zuhanórepüléssel támadni v. megtámadni; ültetni, kiültetni, átültetni, palántázni pikować coś – pikírozni; tűzdelni vmit pikować kołdrę – paplant tűzni v. megtűzdelni pikować sałatę – salátát palántázni pikowana [materiał włókienniczy złożony z runa z syntetycznego włókna oraz tkaniny wierzchniej. Połączenie runa i tkaniny wierzchniej jest dokonane za pomocą splotu, które to sploty tworzą wzór.] – steppelt kelme [Több kelmeréteg (pl. két szövet között egy szálbunda-réteg, mint bélés) összedolgozása varrás útján. A varratokat több tű egyszerre végzi. Ha a többrétegű kelmét oldalirányban is mozgatják, akkor nem csak egyenes vonalú varratok keletkeznek - ez mintás tűzésre ad lehetőséget. Takarók, ágyterítők, egyes sportruházati cikkek anyagai készülnek így, de lényegében így készül a paplan is.] pikowanie (fr. piquer – pikować, przeszywać) [1. zszywanie dwóch tkanin, przedzielonych dla ocieplenia innym, grubszym materiałem; 2. sposób łączenia dwóch tkanin między którymi znajduje się warstwa waty, watoliny, bawełny lub inny gruby, ciepły materiał. Trzy warstwy przeszywa się razem we wzory, co umożliwia równomierne rozłożenie elementu ocieplającego i daje pewne możliwości artystyczne. 3. w modzie to łączenie ręczne lub maszynowe dwu warstw tkaniny, między którymi znajduje się wata lub inna wyściółka. W XV wieku pikowano kaftany pod zbroję, w XVIII i XIX stuleciu poduszeczki, które poszerzały biodra ówczesnych elegantek ubranych w rogówki i krynoliny. W XIX wieku w epoce bidermeieru, wprowadzono modę mebli wygodnych, miękkich; kanapy i fotele dopiero wówczas otrzymały poduszki estetycznie pikowane.] – pikírozás (a magoncok egyesével történő szétültetése fiatal korukban); (mod) tűzés, tűzdelés; (wojsk) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4896 zuhanórepülés; zuhanótámadás; (növ.) ültetés, átültetés; palántázás pikowy, -a, -e [przymiotnik od: pik] – (ká) pikk pikowy, -a, -e [przymiotnik od: pika] – (fr.) (tkanina) piképikrat, pikryniany [to sole kwasu pikrynowego (trinitrofenolu)] – (vegyt.) pikrát, pikrinsó pikrynowy, -a, -e [kwas pikrynowy: związek nitrowy w postaci zielonkawych lub białawych kryształków, wybuchowy i silnie trujący, niegdyś stosowany w pociskach artyleryjskich] – (vegyt.) pikrinpiksel (ang. pixel – wyraz utworzony ze zbitki dwóch angielskich słów: picture+element) [1. jest to najmniejszy jednolity (przedstawiający konkretny kolor, patrz subpiksel) element obrazu wyświetlanego na ekranie (monitora komputerowego, telewizora itp.), drukowanego (dotyczy technologii druku punktowego) lub uzyskiwanego za pomocą urządzeń przetwarzania obrazu (aparat cyfrowy, skaner). 2. punkt świetlny na ekranie monitora komputerowego, będący najmniejszym, niepodzielnym elementem wyświetlanego obrazu; 3. punkt świetlny na ekranie monitora komputerowego, będący najmniejszym, niepodzielnym elementem wyświetlanego obrazu] – pixel; (Picture Element) képpont [1. A digitális képfeldolgozásban a képpont (angolul pixel) egy pont egy rasztergrafikus (vagy pixelgrafikus) képen. Általános esetben ezek egy 2-dimenziós négyzetrács mentén helyezkednek el és mint négyzetlapok vagy pontok jelennek meg. A képpont a legkisebb megcímezhető illetve szerkeszthető alkotóeleme a képnek vagy képernyőnek. Minden képpont egy minta az eredeti (a modell kedvéért végtelen felbontású) képből. Minél sűrűbb a mintavételezés, annál több képpontunk lesz, annál nagyobb lesz a kép felbontása illetve pontossága. 2. A képernyőn megjelenő képpontok neve, melyek együttes száma határozza meg a felbontást. A 640x480-as felbontás azt jelenti, hogy vízszintesen 640, függőlegesen 480 képpontot jelenít meg a monitor, illetve az azt vezérlő kártya.] Felbontás Pixelek száma a monitoron 640×480 307 200 800×600 480 000 1024×768 786 432 1200×1024 1 310 720 1600×1200 1 920 000 piktografia [pierwotna forma pisma, w którym rysunek służył do zapisu treści] – (lat+gör) piktográfia; (nyelvt.) képírás; az írásnak az a fajtája, amelyben (betűk helyett) egész fogalmakat kifejező jeleket használnak piktograficzny, -a, -e [związany z piktografią (grupą ściśle określonych znaków wykorzystywanych jako zamienniki liter przy zapisywaniu słów, treści), odnoszący się do piktografii] – piktográfiai piktor (malarz) – (lat.) piktor; festő piktura (malarstwo) – (lat.) piktúra; festmény, festészet pikujący bombowiec – zuhanóbombázó pikulina, piccolo, pikolo [rodzaj niewielkiego fletu poprzecznego, o bardzo szerokim zakresie wysokich dźwięków] – (ol.) pikoló; (zene) pikula; kisfuvola (hangja a rendes fuvoláénál egy oktávval magasabb) pila [tabletka, pile – tabletki] – [Słowniczek języka śląskiego] tabletta pilastr, pilaster [płaski filar przyścienny z bazą i głowicą, pełniący w architekturze funkcję dekoracyjną i konstrukcyjną] – (ol→ném.) pilaszter, (ép) gyámpillér, négyszögletes falpillér; pillérszerű, oszlopfővel ellátott kiugró falrész pilaw [potrawa popularna na Bliskim Wschodzie, ryż z kawałkami baraniny i ostrymi przyprawami] – (perzsa→tör.) piláf; rizses ürühús, rizsből és birkahúsból készült étel pilch [gryzoń nadrzewny; popielica] – pele, hétalvó pilenie – hajszolás, sürgetés Pilica [1. to rzeka w południowej Polsce, lewy dopływ górnej Wisły. Długość rzeki wynosi 342 km, a powierzchnia dorzecza 9245 km². 2. miejscowości w Polsce: a) Pilica - wieś w woj. mazowieckim, w pow. grójeckim, w gminie Warka; b) Pilica miasto w woj. śląskim, w pow. zawierciańskim, w gminie Pilica] – Pilica (folyó és lengyel települések) pilić [potocznie: naglić, popędzać] – űzni, hajtani, sürgetni, hajszolni piling [tworzenie się na powierzchni tkaniny lub dzianiny małych, w kształcie kulek, pęczków – znanych jako supełki – z syntetycznych, zwykle poliestrowych włókien, powstają z przędz majacych dużą zawartość tych włókien; tworzone przez zwijanie i wiązanie wystających włókien na powierzchni materiału. Są różne sposoby redukowania pilingu, takie jak Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4897 wybór odpowiedniego włókna poliestrowego lub zastosowanie antypillingowego wykończenia.] – göbösödés [Göbök kialakulása a kelmén, amit az hoz létre, hogy a kelme dörzsölésekor a felületen kiálló szálak összekuszálódnak, és ha a szálak elég erősek, nem szakadnak le, hanem összecsomósodnak. Ez a jelenség (amit idegen szóval "pillingesedésnek" is neveznek) elsősorban szintetikusszáltartalmú kelméknél fordul elő, bár a gyapjú is hajlamos erre. Lásd még: göbösödésgátló kikészítés.] Pillbox [Kapelusz „pastylka”. Mały, okrągły kapelusz bez ronda, spopularyzowany w latach sześćdziesiątych przez Jacqueline Kennedy, która nosiła go z fantazją – przesunięty na tył głowy.] – Pillbox (kalapfajta) Jacqueline Kennedy pilniczek [niewielki pilnik] – reszelő pilniczek a. pilnik do paznokci – körömreszelő pilniczek do paznokci – körömreszelő pilniczek do polarowania paznokci – körömfényesítő pilnie – szorgalmasan, buzgón, fürgén, sürgősen pilnie strzeżony – féltett pilnik [1. narzędzie z hartowanej stali o szorstkiej powierzchni, służące do ścierania, gładzenia twardych materiałów; 2. przyrząd do wygładzania brzegów paznokcia; 3. rodzaj narzędzia z hartowanej stali w kształcie płaskiej sztabki o chropowatej powierzchni, używany do ścierania, gładzenia lub obrabiana, najczęściej kawałków drewna] – reszelő, ráspoly pilnik do paznokci – körömreszelő pilnik iglicowy [zob. iglak w zn. 2.] – kis reszelő pilnik nie ima stali – a reszelő nem viszi v. nem fogja az acélt pilnik trójkątny – háromélű reszelő pilnikowy, -a, -e – reszelő- pilniuchno,m pilniutko – (tréf.) ernyedetelenül, igen szorgalmasan, lankadatlanul, nagybuzgón pilniuchny, -a, -e; pilniusieńki, pilniutki, -a, -ie – (tréf.) igen szorgalmas v. buzgó, ernyedetlen, lankadatlan, szorgos, szorgoskodó, buzgolkodó, fürge pilniutko poszukuję – buzgón v. szorgalmasan keresem v. keresek pilno – (dawno) figyelmesen; sürgősen, gyorsan, hamar; pilno komu – sietős (a dolga) vkinek pilno mu do domu – hazasiet, hazaigyekszik, hazaiparkodik pilność [wyróżniająca się pracowitość, staranność, gorliwość w wykonywaniu jakiejś czynności, przykładanie się do wykonywania czegoś] – (stanność) szorgalom, buzgóság, serénység; buzgalom, ügybuzgalom; érdeklődés; sürgősség, sürgős v. sietős volta (vminek) pilność sprawy – az ügy sürgős volta v. sürgőssége pilność w nauce – szorgalom a tanulásban pilność w pracy – szorgalom a munkában pilnować (pilnuje) [1. strzec czegoś lub kogoś, czuwać nad czymś lub nad kimś, najczęściej chroniąc przed niebezpieczeństwem; 2. nie odstępować od czegoś, przestrzegać czegoś; 3. pilnować się: czuwać nad sobą, uważać na swoje własne poczynania] – (kogo/czego) őrizni, gondozni, szemmel tartani vkit/vmit; strázsálni; ügyelni, felügyelni, vigyázni, gondot viselni vkire/vmire; betartani (vmit), gondját viselni (vminek); (átv.) művelni, folytatni, gyakorolni, űzni pilnować codziennych zajęć – ügyel a mindnnapos teendőkre; elvégzi v. ellátja mindennapi teendőit pilnować (czego) – számon tart (vmit) pilnować dziecka – gyermeket gondozni pilnować jak oka w głowie – óvja, mint a szemevilágát pilnować kogo/czego – ügyelni, felügyelni, vigyázni vkire/vmire; szeme előtt tart (vkit/vmit) pilnować kogo/czego, jak oka w głowie – úgy vigyáz vkire/vmire, mint (a) szeme fényére pilnować kogoś jak oka w głowie – úgy vigyáz rá, mint a szeme fényére pilnować litery prawa – megtartani v. betartani a törvényt; ragaszkodni a törvény betűihez pilnować nauki – a tudományt v. tudományokat műveli Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4898 pilnować porządku – betartani a rendet; a rendet fenntartani, rendet tartani; szorgalmazza, hogy rend legyen pilnować przepisów – tiszteletben tartani az előírásokat pilnować swoich spraw – törődik ügyeivel; utána jár saját ügyeinek pilnować się [1. uważać na siebie, na swoje postępowanie; 2. pilnować jeden drugiego] – őrizkedni, vigyázni; vigyáz magára; különösen vigyáznak v. ügyelnek egymásra; ragaszkodni vmihez; igazodni vmihez, nem engedni vmiből, betartani vmit pilnować się dawnych zwyczajów – ragaszkodni a régi szokásokhoz; nem engedni a régi szokásokból pilnować się domu – ragaszkodni a házhoz; szeret otthon lenni pilnować się drogi – ügyelni az útirányra pilnować się godziny – (órára) pontos; (jól) vigyáz arra, hogy el ne essen pilnować się kolei – ügyelni a sorrendre pilnować się towarzytwa – ragaszkodni a társasághoz pilnowanie – őrzés, ügyelet, felügyelet, vigyázás, felvigyázás; betartás; művelés, gyakorlás, folytatás pilnowanie czego – vminek az űzése v. gyakorlása v. művelése v. folytatása pilnowanie się – kölcsönös szemmeltartás, vigyázás, őrzés; őrizkedés, óvakodás; ragaszkodás; betartás, megtartás, igazodás pilnowanie dzieci – a gyerek őrzése; gyermekfelügyelet pilnuj swego nosa – (átv.) törődj a saját dolgaiddal; szól. seperj a magad ajtaja előtt pilnuj szewcze kopyta – (közm.) suszter, maradj a kaptafánál pilnuj swego nosa, nie cudzego grosza – [gondozd a magad orrát, ne más garasát] (közm.) műveld a magad kertjét; ne üsd bele az orrod más dolgába; törődj a magad dolgával; söpörj a magad háza előtt pilny, -a, -e [1. gorliwie i rzetelnie coś wykonujący; pracowity 2. wymagający pośpiechu, szybkiego działania; niezwłoczny, konieczny] – (staranny, pracowity) serény, szorgalmas, szorgos, buzgó, dolgos, igyekvő; éber, figyelmes; munkaszerető; (nagły) sürgős, sürgető, sietős, halaszthatatlan pilna praca – postamunka pilna sprawa – sürgős ügy pilna potrzeba – égető szükség pilny do czego – vmiért lelkesedő; vmiben szorgalmas v. törekvő pilny interes – sürgős ügy pilny uczeń – szorgalmas tanuló pilny w czym – szorgalmas vmiben pilot [1. osoba mająca uprawnienia do kierowania statkiem powietrznym; 2. osoba prowadząca wycieczki, opiekująca się turystami; 3. fragment filmu, programu itp. zachęcający do obejrzenia całości; 4. urządzenie umożliwiające obsługę telewizora, magnetowidu itp. z pewnej odległości; 5. w wyścigach samochodowych: osoba towarzysząca kierowcy rajdowemu, czuwająca nad przebiegiem trasy w trakcie jej pokonywania; 6. w wyścigach kolarskich: motocyklista jadący przed zawodnikami, wskazujący trasę wyścigu; 7. specjalnie oznaczony samochód jadący przed lub za innym pojazdem mającym nieprzepisowe wymiary; 8. osoba przeprowadzająca statki wodne przez miejsca trudne do żeglugi; 9. techn. element ustalający położenie materiału w tłoczniku; 10. ryba drapieżna żyjąca w strefie otwartej mórz tropikalnych i subtropikalnych]; pilotka – (lotnik) repülő, pilóta, a repülőgép vezetője (ffi/nő); (morski) hajókalauz, (sternik) révkalauz; (samochodu) gépkocsivezető; (tévé) távirányító, távkapcsoló; (ryba) kalauzhalak (Naucrates Cuv.) [Testük hosszúkás, csaknem teljesen orsóalakú és apró pikkelyek fedik. A farok mindkét oldala ormós. A tüskés hátúszó néhány rövid, szabad tövisből áll. Álúszóik nincsenek. Az állkapcsokat, továbbá az ekeés a szájpadláscsontokat bársonyos fogazat borítja.] Kalauzhal, vagy hajóvezető hal (Naucrates ductor L.). pilot automatyczny [zob. autopilot] – robotpilóta pilot będzie na nas czekać – az idegenvezető várni fog minket pilot doświadczalny [pilot wykonujący loty doświadczalne na nowo zbudowanych statkach powietrznych] – berepülőpilóta; kírérleti repüléseket végző pilóta pilot oblatywacz [zob. oblatywacz] – berepülőpilóta; berepülést végző pilóta pilot oblatywacz [zob. oblatywacz] – berepülőpilóta pilot sportowy – sportrepülő pilot szybowcowy – vitorlázórepülő pilot wycieczek – idegenvezető; utaskísérő Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . pilot 4899 zdalnego sterowania, potocznie pilot [urządzenie służące do sterowania na odległość sprzętem elektronicznym lub maszyną] - távvezérlés (Remote Control: is an electronic device used for the remote operation of a machine) [egyszerű és öszetett kapcsolási műveletek szabályozása egy adott készüléktől távolabb eső pontból; lehetővé teszi a távoli felhasználó számára, hogy a vállalatnál telepített számítógépen dolgozzon; lehetővé teszi más munkamenetek megfigyelését, illetve aktív irányítását is] pilotaż [1. prowadzenie samolotu lub innego statku powietrznego; 2. przeprowadzanie statków przez niebezpieczne i trudne do nawigacji miejsca; 3. działania próbne, których celem jest sprawdzenie czegoś, często jakiegoś przedsięwzięcia w dziedzinie polityki lub gospodarki] – repülés, repülőgépvezetés Pilotaż (lotnictwo) – prowadzenie i manewrowanie statków powietrznych w płaszczyźnie poziomej i pionowej Pilotaż (zarządzanie) – realizacja projektu wstępnego mającego na celu zgromadzenie know-how dla realizacji przyszłych projektów Pilotaż (turystyka) – prowadzenie imprezy turystycznej przez pilota wycieczki pilotaż badań [w naukach społecznych wstępne badania próbne] – repüléskutatás, repüléskutatás; repülési kutatás pilotażowe przyrządy – hajózási műszerek, hajózóműszer pilotażowy, -a, -e – (rep) hajózási, vezetési, repülőgépvezetési pilotażowy konkurs – (rep) repülőgépvezetési verseny pilotażowy program – (rep) repülőgépvezetési program pilotka [1. forma ż od pilot; 2. czapka okrywająca dokładnie głowę i uszy, zapinana pod brodą] – 1. pilótanő; idegenvezetőnő, utaskísérőnő; autósapka, 2. pilótasapka pilotka wycieczek – idegenvezetőnő pilotować [1. kierować statkiem powietrznym; 2. oprowadzać kogoś po jakimś terenie, organizować komuś pobyt w obcej miejscowości; 3. jadąc przed grupą pojazdów lub przed pojazdem stwarzającym szczególne niebezpieczeństwo na drodze, wskazywać trasę i ostrzegać innych użytkowników drogi; 4. wytyczać kierunek jakichś działań; 5. w wyścigach kolarskich: jechać przed kolarzami, wskazując im trasę; 6. przeprowadzać statki wodne przez miejsca trudne do żeglugi] – repülőgépet vezetni, pilótaszolgálatot végezni; hajót kalauzolni; cölöpözni, cölöpöt verni Czapka pilotka skorzana pilotowanie – (rep) repülőgép v. hajóvezetés, pilótaszolgálat; (műsz) cölöpözés, cölöpverés pilotowanie wycieczek krajowych i zagranicznych – belföldi és külföldi túrarepülés pilować [iść/jechać szybciej] – [Słowniczek języka śląskiego] gyorsabban utazni v. menni pilśniarka [maszyna do pilśnienia tkanin wełnianych lub sierści] – kallózógép pilśniarka walcowa – kallózógép pilśniarz [rzemieślnik trudniący się pilśnieniem tkanin] – nemezgyártó pilśnić [wykończać tkaniny wełniane w ten sposób, żeby poszczególne włókna wątku i osnowy sczepiły się i splątały] – filcelni pilśnić się – filcelődni, filccé válni, nemezelődni pilśnienie – filcelés, nemezelés pilśniowaty, -a, -e [mający cechy pilśni] – filcszerű, nemezszerű pilśniowy, -a, -e – filc-, nemezpilśniowy kapelusz – filckalap, nemezkalap pilśń [1. gęsty, zbity materiał otrzymywany z włókien wełny lub sierści króliczej, zajęczej itp.; 2. specjalny rodzaj filcu kapeluszniczego, wytwarzany z wełny, sierści króliczej lub zajęczej] – nemez, filc [A nemez ősi eredetű textil, amelyet hagyományosan birkagyapjúból víz segítségével gyúrással készítenek. A nemezkészítők megkülönböztetik a kézi munkával előállított nemezt a gyárilag készített műszaki nemeztől, bár készítésük alapja ugyanaz.] pilzner [piwo jasne produkowane w Pilznie] – pilzeni (sör) [Pilzner Urquel Pilsner Urquell. Pilsner Urquell] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4900 Pilzno1 [to miasto w woj. podkarpackim, w powiecie dębickim, w Dolinie Dolnej Wisłoki. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Pilzno.] – Pilzno [város Lengyelország Kárpátaljai vajdaságának Dębicai járásában. A Wisłoka partján fekszik, Dębicától 12 kmre nyugatra. 2004-ben 4,4 ezer lakosa volt.] Pilzno2 (czes. Plzeň, niem. Pilsen) [miasto w Czechach zachodnich, stolica kraju pilzneńskiego. Położone jest w kotlinie, gdzie wiele potoków zbiega się tworząc rzekę Berounkę.] – Pilzen, Plzeň (németül: Pilsen) [Csehország negyedik legnagyobb városa, Nyugat-Csehország közigazgatási, művelődési és gazdasági központja] piła [1. narzędzie do przecinania materiałów mające postać uzębionej stalowej listwy lub tarczy; 2. obrabiarka wyposażona w takie narzędzie; 3. pot. człowiek wymuszający coś ciągłym naprzykrzaniem się; 4. pot. bardzo wymagający nauczyciel, wymagająca nauczycielka; 5. pot. coś bardzo nudnego; 6. instrument w postaci stalowej płyty, po której grający pociąga smyczkiem lub w którą uderza; 7. duża ryba przypominająca rekina, o pysku wydłużonym, uzbrojonym w boczne zęby; 8. narzędzie do przecinania; pilarka; 9. potocznie: człowiek natarczywy, nudny, pedantyczny; 10. ryba podobna do rekina 11. środowiskowo o wymagającym nauczycielu] – fűrész; (átv.) vaskalapos, pedáns, kicsinyeskedő v. kukacoskodó, unalmas ember; (ryba) fűrészhal (Pristis pectinata) Piła (niem. Schneidemühl) [miasto w województwie wielkopolskim, siedziba władz powiatu pilskiego] – Piła (lengyel város) piła czopowa [zob. czopownica] – csapoló fűrész piła do kości – csontfűrész piła hydrauliczna – hidraulikus fűrész piła kołowa – körfűrész piła poprzeczna – harántfűrész, keresztfűrész piła ramowa [piła dociskana do przedmiotu piłowanego, wykonująca ruch posuwisty i zwrotny] – keretes fűrész piła tarczowa – körfűrész piła tartakowa – keretfűrész (gatter), keretfűrészgatter piła taśmowa, wstęgowa [piła w postaci stalowej taśmy z ostrzami na brzegach, osadzona na dwóch obracających się tarczach] – szalagfűrész Piłat a. Poncjusz Piłat (łac. Pontius Pilatus, Piłat Poncki) [1. On był od 26 do ok. 36 r. n.e. rzymskim prefektem Judei, będącej wówczas częścią rzymskiej prowincji Syrii. 2. rzymski namiestnik nad Judeą w latach 23-36. Żydzi, chcący się pozbyć Jezusa, którego nie chcieli uznać jako Mesjasza, zwrócili się do Piłata, by on zajął się sprawą ukrzyżowania Go. Co on także wykonał mimo ostrzeżeń jego żony i własnego sumienia, które starał się uspokoić przez umycie rąk na dowód, że w Jezusie nie znalazł winy i chciał uczynić Żydów odpowiedzialnymi. Piłat był podobno później oskarżony przed samym cesarzem rzymskim (przez Samarytanów) po czym skazany został na wygnanie, gdzie sam zakończył sobie życie (podobnie jak Judasz Iskariot).] – (gör. Πόντιος Πιλᾶτος, Pontios Pīlātos, Pontius Pilatus) Quintus Pontius Pilatus (gyakran Poncius Pilátus) (hajítódárdával ellátott; a felfegyverzett) [1. Kr. u. 26. és 36. közt Tiberius császár procuratori rangú helytartója volt Iudaea provinciában. Személye elsősorban a Biblia újszövetségi részének elbeszéléseiből ismert. Ő ítélte halálra a Názáreti Jézust. 2. Júdea tartományának helytartója (Kr. u. 26-36); kihallgatta Jézust; noha meg volt győződve Jézus ártatlanságáról, engedett a zsidók erőszakos követelőzésének és kiszolgáltatta Őt, hogy megfeszítsék (Mt 27; Mk 15; Lk 23; Jn 18,19); Eusebius szerint öngyilkos lett. Más vélekedés szerint Pontius Pilátus súlyos lelkiismereti válságba kerül, amiért engedte, hogy egy ártatlan embert keresztre feszítsenek. Egyre erősebb az a meggyőződése, hogy ő Jézus Krisztus valódi gyilkosa. Ezért azzal a kéréssel fordul Tibériusz császárhoz, hogy ítélje halálra e szörnyű tettért.] Piłat [Tak nazywano pręgierz, pod którym na rynku wystawiano złoczyńców za karę.] – (daw) pellengér piłeczka [zdrobnienie od: piłka] – 1. kis fűrész, fűrészecske; 2. kis labda; labdácska piłeczka do golfa – golfgolyó, golflabda piłeczka pingpongowa – pingponglabda piłeczka tenisowa – teniszlabda piłeczkowaty, -a, -e – 1. (kis) fűrészhez hasonló, fűrészszerű, fűrésszerű, fűrész szerű; 2. (kis) labdához hasonló, labdaszerű 1 piłka [niewielka piła ręczna] – (piła ręczna) kézifűrész piłka do dzielenia mięsa – húsdaraboló fűrész piłka do metalu – fémfűrész pilka "lisica" – rókafarkú fűrész piłka ramowa – motoros darabolófűrész Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . piłka ręczna (do metalu) – kézi fűrész v. fémfűrész; rókafarkfűrész 4901 piłka tarczowa – körfűrész piłka2 [1. sprężysta kula różnej wielkości służąca do zabawy i gier sportowych; 2. piłka rzucona, rzut piłką; 3. napełniona powietrzem kula odbijająca się sprężyście, najczęściej wykonana z gumy lub skóry, wykorzystywana do zabawy lub gier sportowych;] – labda; (biz) foci piłka baseballowa – baseball labda piłka często odbijana – gyakran visszaütütt labda piłka dęta, piłka futbolowa – futball, futballlabda piłka do bejsbola – baseball-labda piłka do tenisa – teniszlabda piłka gemowa [zagranie piłką decydujące o zdobyciu gema] – gémlabda; game-t eldöntő labda piłka gumowa – gumilabda piłka koszykowa [zob. koszykówka] – kosárlabda piłka lekarska [piłka skórzana wypchana włosiem, używana do ćwiczeń gimnastycznych] – gyógylabda; medicinlabda piłka liftowana [w tenisie: piłka odbita tak, że spada ona na kort wcześniej, niż się tego spodziewa przeciwnik] piłka meczowa [zob. meczbol] – meccslabda piłka nożna [gra sportowa, w której uczestniczą dwie jedenastoosobowe drużyny, starające się zdobyć w określonym czasie jak najwięcej punktów przez wbicie piłki do bramki przeciwnika. Piłka nożna jest najpopularniejszą dyscypliną sportową na świecie] – labdarúgás, futball, foci (grałem w pilkę nożną: fociztam) piłka odbiła się od ściany – a labda visszaugrott, visszapattant a falról piłka odskoczyła – a labda visszappattant piłka płaska [taki rzut lub odbicie piłki, po których piłka leci nieomal poziomo] – lapos labda piłka ręczna [gra sportowa między dwiema siedmioosobowymi dr użynami, w której piłkę rzuca się rękami w kierunku bramki przeciwnika] – kézilabda piłka setowa [zob. setbol: zagranie piłką decydujące o wygraniu seta] – szett labda piłka siatkowa [zob. siatkówka] – röplabda piłka tenisowa – teniszlabda piłka wodna [gra sportowa rozgrywana w basenie przez dwie siedmioosobowe drużyny, których zawodnicy starają się wrzucić piłkę do bramki przeciwnika umieszczonej na poziomie wody] – vízilabda, vízipóló piłkarka ręczna – kézilabdázó, kézilabdázónő piłkarski, -a, -ie [związany z piłkarstwem, zwłaszcza z piłką nożną] – labdarúgó, futballpiłkarstwo [ogół czynności, spraw związanych z czynną grą w piłkę, szczególnie w piłkę nożną, zespół rzeczy odnoszących się do tej dziedziny sportu] – labdarúgás, labdarúgó sport, foci piłkarz [ten, kto uprawia grę w piłkę, zwłaszcza w piłkę nożną] – labdarúgó, futballista, focista piłkarz ręczny – kézilabdázó piłkarz wodny – vízilabdázó, vízipólózó Piłonosokształtne (Pristiophoriformes) [rząd ryb chrzęstnoszkieletowych obejmujący rekiny nazywane piłonosami] – fűrészescápa-alakúak (Pristiophoriformes) a porcos halak (Chondrichthyes) osztályának egy rendje. 1 család és 5 élő faj tartozik a rendbe] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4902 piłować (piłuje) [1. przecinać piłą; przecinać coś piłą lub piłką 2. obrabiać coś pilnikiem 3. środowiskowo: być wymagającym nauczycielem 4. ścierać, wygładzać coś pilnikiem; 5. potocznie: chrapać; 6. pot. niewprawnie grać na jakimś; instrumencie, zwykle smyczkowym; 7. pot. grać, ćwiczyć ciągle ten sam utwór; 8. pot. nadmiernie lub nieumiejętnie obciążać jakiś silnik, jakąś maszynę; 9. pot. męczyć kogoś uporczywym powtarzaniem czegoś; 10. pot. uporczywie domagać się czegoś] – fűrészelni, lefűrészelni; (pilnikiem) reszelni, ráspolyozni; (átv.) nyaggatni, kínozni, nyűni piłować coś – reszelni vmit piłować drzewo – fát fűrészelni piłować paznokcie – reszeli a körmét piłować pilnikiem – reszelni (reszelővel) piłowanie – fűrészelés piłowaty, -a, -e [1. przypominający piłę, ząbkowany tak, jak piła (np. piłowaty szew); 2. nudnawy, nieciekawy (np. piłowate przedstawienie, piłowata recenzja); 3. o cechach piłowatych (ryb morskich z rzędu płaszczek, o kształcie ciała podobnym do ciała rekina i przypominającym piłę pysku uzbrojonym w boczne zęby)] – fűrészszerű, fűrészfogú piłowy, -a, -e [dotyczący piły] – fűrészpiłsudczyk [żołnierz służący pod dowództwem Józefa Piłsudskiego (polskiego działacza niepodległościowego, twórcy i przywódcy Organizacji Bojowej Polskiej Partii Socjalistycznej)] – (tört.) Piłsudski híve Piłsudczyk (Nr 52) [to jeden z pierwszych i najbardziej znanych polski pociągów pancernych (wcześniej, przed odzyskaniem niepodległości, w dniach 10 lutego - 10 maja 1918, walczył improwizowany pociąg pancerny Związek Broni). ― "Piłsudczyk" otrzymał lokomotywę nr 377.402. W okresie międzywojennym należał do 2. dywizjonu pociągów pancernych z Niepołomic. ― We wrześniu 1939 został przydzielony do Armii Łódź a jego dowódcą był kpt. Mikołaj Gonczar.] – Piłsudski-páncélvonat (1918-1939) Piłsudski a. Józef Klemens Piłsudski (ur. 5 grudnia 1867 w Zułowie pod Wilnem, zm. 12 maja 1935 w Warszawie) [polski działacz niepodległościowy, dowódca wojskowy, polityk, Naczelnik Państwa Polskiego w latach 1918-1922 i Wódz Naczelny Armii Polskiej od 11 listopada 1918, pierwszy Marszałek Polski od 1920; dwukrotny premier Polski (1926-1928 i 1930), twórca tzw. rządów sanacyjnych w II Rzeczypospolitej wprowadzonych w 1926, w wyniku przeprowadzonego zamachu stanu.] – Józef Piłsudski marsall, lengyel államfő PIN (ang. Personal Identification Number) [osobisty numer identyfikacyjny, rodzaj hasła służącego do autoryzacji i identyfikacji] – PIN-kód (Personal Identification Number = személyi azonosító szám) [egy 4 számjegyből álló titkos kód, amellyel különféle személyes jellegű szolgáltatásokat védenek. Legközismertebb alkalmazásai a bankszámla-hozzáférés (bankkártyák) és mobiltelefon-használat korlátozása.] PIN kod [kod chroniący telefon przed używaniem przez niepowołane osoby (po uaktywnieniu kontroli kodu po każdym włączeniu należy go wpisać)] – PIN kód [Personal Identification Number = személyi azonosító szám. Olyan 4-8 számjegyű kód, mely a SIM-kártya jogtalan használatát akadályozza meg.] pin [nóżka układu scalonego] – többrészes kés pin-stripe wzór jodełka [wzór tkaniny, najczęściej wełnianej, z lekkimi, wąskimi, łamanymi paskami, które biegną wzdłuż długości całego wyrobu i są odseparowane lub regularnie łączone w pary, zazwyczaj w jasnych kolorach na ciemnym tle. Ten wzór jest wykorzystywany na tkaniny przeznaczone na męskie garnitury i damskie sukienki i kostiumy.] – tűcsík minta [Finom, vékony, meg-megszakított csíkok a gyapjúszövetben, amelyek végighaladnak az egész ruhadarabon. Többnyire világos színű csíkok, amelyek elütnek a sötét alapszíntől. A csíkok lehetnek egyenként egyenlő távolságokban, vagy haladhatnak párosával. Férföltöny- és nőiruha- ill. kosztümszövetek mintázata. Lásd még: tűcsík minta (selyemfonalból).] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4903 Pin-up [Synonim seksu i zmysłowości, a przede wszystkim odwagi. Przeczytaj o tym ciekawym stylu w artykule o pin-up.] – (ang.) Pin-up (feltűzni; kitűzni) Pin-up (z ang. pin-up - przypiąć, powiesić) [określenie używane wobec trendu wywodzącego się z głównie z lat 40. i 50. XX wieku. Pin-up girls (dziewczyny pin-up) były piękne i uśmiechnięte, ubrane w rozkloszowane sukienki lub skąpe stroje/bieliznę. Pojawiały się głównie na plakatach, które mężczyźni przypinali na ścianach (stąd ich nazwa). Współczesne pin-up girls wzorują się przede wszystkim na modzie tamtych lat, ich charakterystyczną cechą są mocne czarne kreski nad górnymi powiekami, długie rzęsy (często sztuczne), mocno pomalowane na czerwono usta oraz "zarumienione" policzki. Charakterystyczne fryzury to głównie loki podpięte po bokach, grzywki - koniecznie podwinięte lub w formie dużych loków. Najbardziej znaną przedstawicielka nurtu pin-up była Marilyn Monroe. Jedną ze stylizacji pin-up girl jest stylizacja "marynarska", dla której charakterystyczne są granaty z bielą lub czerwienie z bielą (najczęściej paski) lub "cukierkowa", w której dominują kwieciste sukienki koniecznie rozkloszowane na dole, jak również sukienki w groszki lub paski/prążki. Często pojawiającym się motywem są kokardy i wisienki.] – pin-up girl, vagy pinup modell (címlaplány) [a kifejezés azokra a vonzó modellekre értendő, akiknek a tömeggyártásban megjelenő képeivel szinte mindenütt találkozhatunk, és akik valóságos szexszimbólumokká lettek. Pin-up kifejezés ugyancsak vonatkozik rajzokra, festményekre, egyéb illusztrációkra, melyek a fent említett fotókat emulálják. A képeket magazinokból, napilapokból, képeslapokról, kromo-litográfiákról, ezer egyéb helyről a lelkes rajongók kivágták, és felrajzszögezték a falra. Kész naptárakat is találunk róluk. A kifejezést először 1941-ben használták az angolban, jóllehet a gyakorlat legalább 1890ig megy vissza. 1942-ben Hartzell Spence, az újonnan megjelenő Yank magazin szerkesztője határozta el: minden kiadás címlapján jelenjen meg egy modellkép, amit az olvasók kiszögezhetnek a falra. Ettől kezdve a fotósokal folyamatosan éreztették:: pin-up fotó kell.] pinakiel [w architekturze gotyckiej: wysmukła, ozdobna wieżyczka wieńcząca filary przyporowe, a także portale, konfesjonały itp.] – fiále; fiatorony Pinakotheka – (gör) pinakotheka (görög: képtár, földabrosz.-gyűjtemény); az isteneknek felajánlott képek helyisége; nyilvános képtár, képgyűjtemény [ilyen volt az athéni propylaeum egyik szárnyoltára, ez a neve a Vatikán képtárának, a müncheni két állami képgyűjteménynek; Kraków: Nowa Pinakotheka Galeria malarstwa XIX wieku] pinceta, pincetka [1. zob. pęseta; 2. szczypce o sprężystych ramionach służących do chwytania drobnych przedmiotów, 3. rodzaj szczypiec o sprężystych ramionach] – (fr-ném.) pincetta; finom csipesz, csiptető pinczer karłowaty [zob. ratler] – (ang.) rattler; kis testű, sima fekete (ritkábban barna) szőrű kutyafajta; patkányfogó kutya Pinczer Miniaturowy [jedna z ras psów] – (ném.) Zwergpinscher, (ang.) Miniature Pinscher [törpe német pinscher a dobermann legkisebb "testvére", annak tökéletesen kicsinyített mása.] Pindos [góry w południowo-wschodniej Europie na terenie Grecji i południowej Albanii, stanowiące oś południowej części Półwyspu Bałkańskiego. Długość ok. 200 Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4904 km, szerokość do 50 km. Najwyższym szczytem jest Smolikas (2637 m n.p.m.).] – Pindosz-hegység [a Balkán közepén, a legnagyobb tömegű görög hegység, a Dinárihegységhez csatlakozik, leggyakoribb kövezete a krétakori mészkő. Részei a Nyugati- és Keleti-Pindosz, illetve DéliPindosz. Legmagasabb pontja a Szmólikasz, 2636 méter magas.] Pine (ang. Program for Internet News & Email) [to pełnoekranowy program odczytu i komponowania poczty oraz grup dyskusyjnych działającym w trybie tekstowym. Opracowany został na Uniwersytecie Washington w Seattle. Materiałem "wyjściowym" był program elm, a dla używanego przez pine edytora pico – MicroEmacs. Nazwy pine i pico są nazwami zastrzeżonymi Uniwersytetu Washington.] – PINE "Program for Internet News and Email" - 'PINE' levelező [1. UNIX rendszerekhez (az elm levelezőből) kifejlesztett levelező és hírolvasó program; van DOS változata is; támogatja a MIME szabvány szerinti átvitelt; 2. A pine egy képernyő-orientált, menüvezérelt Internet-es üzenet-kezelő, levelező eszköz. A PINE elnevezés a "Program for Internet News and Email"-ből származik] pinela – fenyőmandula; pignoli pinezka, pineska (pluskiewka) [1. krótka szpilka z płaską, szeroką główką 2. mały metalowy przedmiocik z okrągłą, płaską główką i szpikulcem, używany do przypinania czegoś do tektury, drewna itp; pineska; pluskiewka] – rajzszög, rajszeg ping [nazwa programu używanego w sieciach komputerowych TCP/IP (takich jak Internet) służącego do diagnozowania połączeń sieciowych. Pozwala na sprawdzenie czy istnieje połączenie pomiędzy hostami testującym i testowanym. Umożliwia on także określenie jakości połączenia między nimi poprzez mierzenie liczby zgubionych pakietów oraz czasu potrzebnego na ich transmisję, czyli pomiaru latencji pakietów zwanej lagami.] – Ping (Packet Internet Gropher) [1. Számítógépes hálózati eszköz (illetve a szoftver neve), melynek segítségével ellenőrizhető, hogy az adott távoli számítógép elérhető-e egy IP hálózaton keresztül. Az eszköz, mely egy számítógépes program, az ICMP protokoll ECHO parancsát küldi az ellenőrizni kívánt számítógépnek, melynek hatására az változtatás nélkül visszaküldi a kapott adatcsomagokat. A parancs elküldése után a program várja a ECHO válaszokat, majd megérkeztük után kiszámolja az oda-vissza út idejét és az adatveszteséget. Ha egy csomag nem érkezik vissza az élettartamán (TTL) belül, elveszettnek minősül. A visszajelzés adását a távoli gép letilthatja, így a küldő számára „nem létező” lesz. 2. Program, amivel ellenőrizhető, hogy működik-e hálózaton adott távoli gép felé a kapcsolat és milyen sebességgel; a ping adatcsomagokat küld a célgépnek és választ kér rájuk. 3. Interneten használt felderítő program annak vizsgálatára, hogy egy bizonyos célgép (host) létezik-e, elérhető-e vagy sem; e célból kéréseket küld a célgépnek és válaszára vár; egyik alkalmazása pl. címlisták ellenőrzése; mivel azonban a program adatokat is tud gyűjteni a célgépről, használatát gyakran letiltják] ping-pong (tenis stołowy) – (ang.) ping-pong; asztalitenisz pinpongista – pinpongozó; pingpong-játékos, asztaliteniszező [najlepszy polski pinpongista: a legjobb lengyel asztaliteniszező] pinpongistka – női pinpongozó pinpongowy, -a, -e – pinpongpingwin [1. ptak o krótkich nogach i skrzydłach oraz czarno-białym upierzeniu, nielatający, lecz świetnie pływający, żyjący w wielkich koloniach, głównie na Antarktydzie; bezlotek; 2. nielotny ptak o krótkich nogach i skrzydłach, czarnobiałym upierzeniu, żyjący na wybrzeżach Antarktydy; 3. w gwarze młodzieżowej: zakonnica; batman] – (ang.) pingvin; a Déli-sark tájain élő, repülni nem tudó, fehérfekete tollazatú, társasan élő úszómadár; (tréf.) apáca Pingwin królewski (Aptenodytes patagonicus) [duży nielotny ptak wodny z rodziny pingwinów, zamieszkujący chłodne oceany półkuli południowej. Gnieździ się na obrzeżach Antarktydy, Ziemi Ognistej, Falklandach i innych wyspach tej części świata. Najbardziej znany gatunek pingwinów, zaraz po pingwinie cesarskim.] – óriáspingvin Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4905 Pingwin żółtooki (Megadyptes antipodes) – [gatunek dużego ptaka z rodziny pingwinów (Spheniscidae), występującego w Nowej Zelandii. Dawniej mylony z pingwinkiem małym. Jest jedynym przedstawicielem monotypowego rodzaju Megadyptes.] – sárgaszemű pingvin (Megadyptes antipodes) [a madarak osztályának a pingvinalakúak (Sphenisciformes) rendjébe, a pingvinfélék (Spheniscidae) családjába tartozó Megadyptes nem egyetlen faja] Pingwiny (bezlotki) [rząd (Sphenisciformes) oraz rodzina (Spheniscidae) ptaków z podgromady ptaków nowoczesnych Neornithes] – pingvinfélék (Spheniscidae) [a madarak osztályának, a pingvinalakúak (Sphenisciformes) rendjébe tartozó egyetlen családja. 6 nem és 18 faj tartozik a családba] A családba az alábbi nemek és fajok tartoznak. Aptenodytes (Miller, 1778) – 2 faj o királypingvin (Aptenodytes patagonicus) o császárpingvin (Aptenodytes forsteri) Eudyptes (Vieillot, 1816) – 6 faj o aranytollú pingvin vagy sziklaugró pingvin (Eudyptes chrysocome) o bóbitás pingvin vagy makarónipingvin (Eudyptes chrysolophus) o fjordlandi pingvin vagy szélescsőrű pingvin (Eudyptes pachyrhynchus) o snares-szigeti pingvin vagy horgascsőrű pingvin (Eudyptes robustus) o koronás pingvin (Eudyptes sclateri) o Royal-pingvin (Eudyptes schlegeli) Eudyptula (Bonaparte, 1856) – 1 faj o kék pingvin vagy törpepingvin (Eudyptula minor) Megadyptes (Milne-Edwards, 1880) – 1 faj o sárgaszemű pingvin (Megadyptes antipodes) Pygoscelis (Wagler, 1832) – 3 faj o állszíjas pingvin vagy kantáros pingvin (Pygoscelis antarcticus) o szamárpingvin (Pygoscelis papua) o Adélie-pingvin (Pygoscelis adeliae) Spheniscus (Brisson, 1760) – 4 faj o pápaszemes pingvin (Spheniscus demersus) o Humboldt-pingvin (Spheniscus humboldti) o Magellán-pingvin (Spheniscus magellanicus) o galápagosi pingvin (Spheniscus mendiculus) Pinia [drzewo iglaste o parasolowatej koronie, brunatnych szyszkach i dużych, jadalnych nasionach, rosnące m.in. w krajach śródziemnomorskich] – (lat.) pinia, (növ.) olasz fenyő, mandulafenyő; kerek koronájú, alacsony fenyő a Földközi-tenger partvidékén (ang. Programmed Input Output – programowane wejście/wyjście) [technika obsługi operacji wejścia/wyjścia między CPU a urządzeniami IDE/ATA polegająca na wykorzystaniu procesora jako układu je nadzorującego. Wymaga dużego zaangażowania procesora w procesie transferu danych, dlatego jest używana coraz rzadziej, zwłaszcza, gdy wymagane są duże prędkości transmisji.] – PIO (ang. Programmed Input/Output) (programozott bemenet/kimenet, ill. bevitel/kivitel) [1. Két módszer létezik, mellyel adatokat mozgathatunk a perifériák és a memória között. Az egyik a PIO (Programmed Input/Output), mely a processzort használja az adatok mozgatására. Átvitel közben a processzornak minden egyes bájtot "meg kell fognia", be kell olvasnia egy meghatározott I/O portról, majd azt a memóriába kell írnia. Ez jelentősen lefoglalja a processzort. Egyszerű operációs rendszerek esetén - mint a DOS - ennek nincs jelentősége, mert csak egyetlen program fut. Multitasking operációs rendszereknél viszont elrabolja a processzoridőt a többi folyamattól. 2. A processzor és a perifériák közötti átvitelt a processzor vezérli. Ellentéte a DMA.] piokać – (pulyka) lublubbolni, pruttyogni piołun [1. roślina o silnej, ostrej woni, używana m.in. do wyrobu likierów i wódek; 2. wywar z tej rośliny mający bardzo gorzki smak i właściwości lecznicze; 3. przen. gorycz, jad] – (növ.) üröm; (átv.) üröm, keserűség [Bylica piołun (Artemisia absinthium): fehér üröm, bárányüröm, hegyi üröm, patikai üröm, pusztai üröm, kálvinista tapló, mesétfű)]; abszintüröm piołunowy, -a, -e [składający się z piołunu (wieloletniej rośliny z rodziny astrowatych), zrobiony z piołunu (np. nalewka piołunowa) lub w jakiś inny sposób związany z piołunem] – ürmös piołunówka [nalewka ziołowa, bardzo gorzka wódka sporządzona poprzez zalanie alkoholem ziela piołunu.] – lengyel vodka; ürmös (bor) PIO Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . pion 4906 (ciesielski, budowlany) [1. linia pokrywająca się z kierunkiem siły ciężkości na powierzchni Ziemi; 2. przyrząd do wyznaczania kierunku pionowego; 3. odcinek sieci przewodów instalacji elektrycznej, gazowej, wodociągowej itp. biegnący pionowo przez kondygnacje budynku; 4. ciąg mieszkań lub innych pomieszczeń znajdujących się w budynku jedno nad drugim; 5. w przemyśle, zakładzie produkcyjnym, instytucji itp.: dział obejmujący prace tworzące zamkniętą całość;6. kierunek zgodny z siłą ciężkości na powierzchni Ziemi; 7. przyrząd do wyznaczania kierunku pionowego; 8. oddzielny dział; resort; 9. część sieci przewodów elektrycznych, gazowych itp. biegnących pionowo w budynku wielokondygnacyjnym; 10. pionowa linia jaką tworzy sznurek, na którym wisi ciężarek] – (mt.) függőleges irány, függőleges (vonal v. egyenes); (ép) függőón, mérőón; (átv.) részleg, ág; (med) szonda, tüdőszonda; tengely; (pionek) gyalog, paraszt pion administracyjny ministerstwa – a minisztérium igazgatási részlege v. ügyköre pion głębinowy – mérőón pion murarski – függőón, kőművesháromszög pion wentylacyjny [zob. kanał wentylacyjny] – szellőzőcsatorna pion żyroskopowy [przyrząd żyroskopowy wyznaczający odchylenie położenia statku powietrznego i wodnego od pionu rzeczywistego lub od płaszczyzny rzeczywistego horyzontu] – giroszkópos helymeghatározó eszköz [(más néven pörgettyű) a fizikából ismert perdületmegmaradás törvényét demonstráló eszköz. Giroszkópokat gyakran alkalmaznak iránytűk helyett vagy azok kiegészítéseként (hajókon, repülőkön, űreszközökön). Ha ugyanis az eszközt további két tengellyel látjuk el úgy, hogy a három tengely egymásra kölcsönösen merőleges legyen, hogy a giroszkóp tetszőleges irányba szabadon el tudjon fordulni, akkor a pörgő kerék megőrzi forgási tengelyének eredeti irányát, függetlenül attól, hogy a kerete hogyan fordul el (ld. ábra.)] pionek [1. drobny przedmiot przesuwany po planszy w szachach, warcabach itp.; 2. bezwolny wykonawca czyichś poleceń, niemający wpływu na przebieg wydarzeń; 3. figura szachowa poruszająca się o jedno pole do przodu; pion; 4. potocznie o osobie nieliczącej się w danej sytuacji] – bábu; (w szachach) sakkfigura, paraszt, gyalog [(sakk) pionek, wieża, konik, laufer, dama, król – gyalog, bástya, ló, futó, vezér, király]; (átv.) kisember, egyszerű ember; (átv.) báb v. eszköz vkinek a kezében pionek hetmański – (sakk) vezérgyalog pionek królewski; pion królewski [w szachach: pionek ustawiony na linii łączącej stanowiska początkowe obu króli] – királygyalog pionek na pszczoły – méhkas pionier [1. ten, kto toruje nowe drogi w jakiejś dziedzinie; 2. osadnik zagospodarowujący nowe tereny; 3. krzewiciel kultury, postępu, osoba wyznaczająca nowe drogi w jakieś dziedzinie; 4. członek masowej dziecięcej organizacji komunistycznej, działającej niegdyś na terenach Związku Radzieckiego; 5. dawniej o inżynierze wojskowym, żołnierzu wojsk inżynieryjnych] – (fr-ném.) pionír; (dawno) úttörő (vmilyen területen, vmilyen téren), (wojsk) utász, hidász, árkász (katona); (hist.) a volt Szovjetunió és egyes népi demokráciák ifjúsági úttörőszervezetének tagja pionierka, pionierki [1. forma ż od pionier; 2. sznurowany but sportowy z cholewkami na gumowej, rowkowanej podeszwie; 3. obuwie skórzane, sznurowane, sięgające za kostkę, o grubej podeszwie z wibramu charakteryzującej się głębokim bieżnikiem. Niegdyś bardzo popularne wśród turystów i harcerzy, obecnie wyparte przez obuwie trekingowe z membranami (np. Gore-Tex)] – (pionierka) úttörőlány; (obuwie) sportcipő pionierski, -a, -ie [charakterystyczny dla pionierstwa, pioniera lub pionierki (np. pionierskie osadnictwo), związany w jakiś sposób z pionierstwem (np. działalność pionierska)] – úttörő-, pionír-; (wojsk) utász-, hidászpionierskość, pionierstwo – utászat, hidászat pionowa – merőleges pionować [ustalać pionowe położenie czegoś] – függélyezni, függőónnal mérni v. méregetni, függőzni pionownica (wyznaczacz pionu) – függélyező, kőművesháromszög pionowo – függőlegesen pionowość – függőlegesség pionowy, -a, -e [1. prostopadły do podstawy usytuowanej poziomo lub poruszający się prostopadle w dół albo w górę; 2. Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4907 tworzący z podstawą kąt prosty, prostopadły do podstawy usytuowanej poziomo lub poruszający się, działający prosto w dół lub w górę] – függőleges; (közb.) merőleges piontka [pięćdziesiąt groszy – (zob. → zwroty śląskie)] [Słowniczek języka śląskiego] ötven grosi v. fillér piorun [1. potężne wyładowanie elektryczne pomiędzy dwiema chmurami albo pomiędzy chmurą a ziemią, któremu towarzyszy huk i błyskawica; 2. gwałtowne wyładowanie elektryczne pomiędzy dwiema chmurami lub między chmurą a ziemią, możliwe do zaobserwowania podczas burzy jako znacznej wielkości iskra] – villám, villámcsapás, villámlás; mennykő piorun kulisty [piorun w kształcie ognistej kuli] – gömbvillám piorun mnie trzaśnie, jeśli… átv. megüt a guta, ha… piorun ognisty – tüzes villám piorun uderza w coś – a villám belecsap v. beleüt vmibe piorun uderzy w kogo/co – (a) villám csap, belecsap v. üt vkibe/vmibe; vkit/vmit agyonsújt a villám piorun uderzył w drzewo – a villám csapott a fába; a villám belecsapott v. belevágott a fába piorun z jasnego nieba – (mint) derült égből a villám v. villámcsapás; átv. hidegzuhany; váratlan és nem kellemes történés, meglepetés piorunem [pot. bardzo szybko] – villámgyorsan piorunochron [1. urządzenie składające się ze stalowego pręta połączonego metalowym przewodem z ziemią, instalowane na budynkach lub obok nich i chroniące je przed bezpośrednim uderzeniem pioruna; 2. urządzenie chroniące budynki przed uderzeniem pioruna, przez odprowadzenie do ziemi prądu wyładowania o natężeniu rzędu kilkunastu tysięcy amperów.] – villámhárító piorunochronowy, piorunochronny, -a, -e [odnoszący się do piorunochronów, instalacji piorunochronnych, związany z nimi (np. instalacje piorunochronowe, drąg piorunochronowy)] – villámhárítópiorunować [1. sprzeciwiać się komuś lub czemuś, surowo napominać, strofować, także: gniewnie, groźnie spoglądać na coś lub na kogoś; 2. potocznie: robić wrażenie na kimś, zachwycać; 3. gniewnie krytykować kogoś lub coś] – villámlani, mennydörögni, villámokat szórni; (na kogo) rádörögni vkire; (átv.) mennydörögni, összeszidni, szitkozódni, átkozódni, dörgedelmeskedni piorunowanie – mennydörgés; (átv.) szitkozódás, átkozódás, patália piorunowiec [kwarcowy pręt powstały z piasku lub skały, stopionych od uderzenia pioruna; fulguryt] – (ásv.) fulgurit; asztrapialit [villámcsapás következtében megolvadt homok v. más kovás kőzet] piorunowy, -a, -e [1. dotyczący pioruna; 2. gwałtowny, silny, szybki, głośny jak piorun] – villám-, villámló; – erőszakos; (porywczy) heves, indulatos, (nagły) hirtelen piorunująco – dörgően, villámlóan; (átv.) mennydörgésszerűen, fulminánsan, dörgedelmesen piorunujący [1. bardzo silny, gwałtowny, natychmiastowy, 2. karcący, gniewny] – dörgő, villámló; (átv.) dörgő, dörgedelmes, fulmináns, villámló, tüzes piorunujące wrażenie – megrendítő v. megrázó benyomás, lesújtó benyomás pioruny biją – villámlik, villámok csapkodnak pioruny i błyskaawice – égzengés és villámlás pioseneczka [zdrobnienie od: piosenka] – dalocska piosenka [1. krótki i prosty utwór muzyczny z tekstem, przeznaczony do śpiewania; też: sama melodia albo słowa takiego utworu; 2. krótki, prosty utwór muzyczny z tekstem do śpiewania] – dal, dalocska; ének, nóta Doda Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4908 piosenka harserska – cserkészdal piosenka katarynkowa – kintornás ének piosenka ludowa – népdal piosenka nieprzyzwoita – ledér nóta piosenkarka [1. kobieta zawodowo zajmująca się śpiewaniem 2. autorka piosenek] – énekesnő, dalnoknő piosenkarz [wykonawca piosenek, pieśni, najczęściej będący także ich kompozytorem, autorem; pieśniarz] – (śpiewak) énekes, dalénekes; (poeta) dalköltő, dalnok, nótafa piosenkarz jazzowy a. dżezowy – dzsesszénekes piosenkarz rockowy – rockénekes piosenki – dalok piosenki z akompaniamentem fortepianu – dalok zongorakísérettel piosneczka [dawniej zdrobnienie od: piosenka] – dalénekes lány piosnka [przestrzale, dziś tylko w poezji, liryce: piosenka, pieśń, głównie ludowa, typowa dla danego regionu] – dalocska, rövid ének, nótácska [moja piosnka: dalocskám] Piosnka litewska – litván dal Piotr (z staroczes. Petrъ, które z łac. Petrus od gr. petros - kamień) [chrześcijańskie imię męskie pochodzenia grecko-łacińskiego] – Péter [férfinév a latin petrus szóból származik. Jelentése: kőszikla] Piotr I Aleksiejewicz Wielki, Пётр I Алексеевич (ur. 30 maja/9 czerwca 1672 w Moskwie, zm. 28 stycznia/8 lutego 1725 w Sankt Petersburgu) [syn Aleksego (1645-1676), z dynastii Romanowów] – I. (Nagy) Péter (oroszul: Пётр I. Великий, Pjotr Velikij, teljes nevén Pjotr Alekszejevics Romanov, Moszkva, 1672. június 9. – Szentpétervár, 1725. február 8.) [orosz cár 1682. április 27/május 7-étől, egyeduralkodó 1696. január 29-étől. I. Alekszej orosz cár és Natalja Kirillovna cárné fia.] Piotr Apostoł, Szymon Piotr, (łac. Petrus, gr. Πέτρος Petros (petra = skała), aram. כיפא Kefa (kefa = skała), cs. Sławny i wsiechwalnyj pierwowierchowny apostoł Pietr [apostoł, uważany przez Kościół katolicki za pierwszego papieża (pontyfikat: 33? – ok. 13 października 64), męczennik chrześcijański, święty Kościoła katolickiego i prawosławnego. Święty ten wymieniany jest w Modlitwie Eucharystycznej Kanonu rzymskiego.] – Péter apostol [a tizenkét apostol egyike, Jézus tanítványa, a katolikus hagyomány szerint Róma első püspöke. Eredeti nevén Simonnak (héberül לֹומֵ מִׁשSiməón; figyelés, hallgatás, figyelem) nevezték. Jézus adta neki a Péter nevet, amely a görög Petrosz vagyis kőszikla szóból ered. Pál apostol műveiben gyakran nevezi Pétert Kéfásnak is, mivel ez az arámi változata ( אְׁייֵאQéfá) a kősziklának. Az apostolok között a legjelentősebb alak, nevét minden írás először említi a tizenkét tanítvány közül. A hagyomány szerint Jézus Krisztus neki adta a mennyország kapuinak kulcsait. Mint Krisztus tanítványai közül a legjelentősebb, nem véletlen, hogy Krisztus halála után ő került a keresztény vallás, az új vallás élére. A katolikus egyház szerint Péter a pápák, a halászok és Róma védőszentje.] Piotr - jest jednym z dwunastu apostołów; syn Jonasza (także Jana) miał poprzednio imię Szymon. Pan zmienił mu to imię na Kefas. Pochodzi ono z aramejskiego Kef, co znaczy Skała, co po przetłumaczeniu na grec. dało imię Petros, skąd łac. Petrus i Polskie Piotr. On pozostawił wszystko i poszedł za Chrystusem. Przy wymienianiu imion apostołów, imię jego jest pierwsze. Ale nie czytamy, by kiedykolwiek pragnął albo uprawiał rolę zwierzchnika nad drugimi. Nie wysuwał się na przód, nie odpychał innych, ale był pierwszym jeżeli chodzi o posłuszeństwo dla Pana, w którego wierzył z całym oddaniem. Jego reakcje na słowa Pana cechowała bezgraniczna szczerość, nawet naiwność. Miał słabości, jak każdy inny człowiek. Będąc pewien, że jest między swoimi i w obecności Pana, ceniącego szczerość i otwartość, reagował odpowiedziami za szybko, co czasami przynosiło mu przykre rozczarowania. Mimo że nie miał wysokiego wykształcenia, był człowiekiem, który miał zdolność zrozumienia zagadnień wymagających wysokiego rozumu. Jeszcze przed wylaniem Ducha Świętego doszedł do wniosku, że Jezus jest Chrystusem, synem Boga Najwyższego. W czasie pięćdziesiątnicy (Zielonych Świątek) zrobił użytek z kluczy, otrzymanych od Pana do otworzenia drzwi do Królestwa Niebieskiego dla Żydów podczas wylania Ducha Świętego i dla pogan w domu Korneliusza. Klucze te dane były tylko Piotrowi do użycia (symbolicznego) w tych dwóch wypadkach. Nie czytamy, by to prawo, dane jemu, można było przekazać drugim, albo by kto inny mógł posiadać je w tym samym znaczeniu. Klucze te nie były dane Piotrowi po to, by się wywyższał, ale uniżał podobnie jak Ten, co mu je dał. Nie wykazywał także przy tym zwierzchnictwa, ani przewodnictwa podczas tego Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4909 aktu, bo ważny głos zabrał tam Jakub. Na pewno i Jakub nie uważał siebie za przewodniczącego zebrania, ale za człowieka, któremu Duch Światy powierzył wypowiedzenie niektórych słów. Piotr chciał tylko być apostołem, kim też był z polecenia Pana. Gdy Korneliusz przypadł mu do nóg, podniósł go natychmiast i oznajmił, że on (Piotr) też jest tylko jest człowiekiem. Niestety wielu z tych, co mienią się być jego naśladowcami, nie brali sobie z tego wydarzenia przykładu, bo raczej widzieli, gdy ludzie (rozmyślnie utrzymywani w ciemności) przed nim padali na ziemią i klękali. Piotr, ten wielki wzór chrześcijanina, umarł zaszczytną śmiercią męczennika, o czym Pan wspomniał już po Swoim zmartwychwstaniu. Piotr napisał dwa listy. Pierwszy około roku 65, a drugi w rok później. W pierwszym mówi o cierpieniu i chwale, a w drugim o ostatecznych dniach. PÉTER (kőszikla, szikladarab, kő). - Az ismert apostol, akinek eredetileg Simon (1) vagy Simeon (7) volt a neve (ApCsel 15,14); Betsaidából (1) származott (Jn 1,45); Jóna fia (Mt 16,17); atyjával és fivérével, Andrással együtt halászok voltak (Mk 1,16); házas ember (Mk 1,30; 1Kor 9,5); Jézust fivére, András által ismerte meg (Jn 1,41-43); Jézus elhívta, hogy állandó követője és kísérője legyen (Mk 1,1620; Lk 5,1-11); az apostolok közé választotta (Mk 3,13-19; Lk 6,12-16), tanúja volt Jairus leánya feltámasztásának (Mk 5,37; Lk 8,51); ott volt a megdicsőülés hegyén (Mt 17,1; Mk 9,2); Cézárea Filippinél vallást tett Jézusról mint Messiásról és Isten Fiáról (Mt 16,13-16; Mk 8,27-29); nem értette, miért kell Jézusnak meghalnia (Mt 16,22; Mk 8,32); Jézussal volt a Gecsemáné-kertben (Mt 26,37; Mk 14,33); a főpap udvarában megtagadta az ő Urát (Mt 26,69-75; Mk 14,66-72); Krisztus személyesen megjelent neki a feltámadása napján (Lk 24,34; 1Kor 15,5); Jézus megbízta juhainak legeltetésével (Jn 21,1-23); pünkösdkor Jeruzsálemben prédikált (ApCsel 2,14-40); az ősgyülekezet vezető férfia (ApCsel 1-12; 15); Péter két levelének szerzője; a hagyomány szerint a Néró alatti keresztyénüldözések idején mártírhalált halt Rómában, Kr. u. 64-67 közt. Święty Piotr [pochodził z Betsaidy nad jeziorem Genezaret (Galilejskim); mieszkał w Kafarnaum. Na imię miał Szymon i razem ze swoim bratem Andrzejem był najpierw uczniem św. Jana Chrzciciela.] – Szent Péter apostol Piotr Abelard, Pierre Abélard (pisane także Abaelard, Abailard i in.), łac. Petrus Abaelardus, (ur. 1079 w Pallet, zm. 21 kwietnia 1142 w opactwie św. Marcela koło Chalon-sur-Saône) [średniowieczny filozof i teolog. Znany także z historii miłości do Heloizy. Wprowadzona przez niego metoda scholastyczna była podstawowym narzędziem analizy filozoficznej w okresie rozkwitu średniowiecza.] – Pierre Abélard (latinosan: Abaelard, Abaelardus, Abailardus; magyarosan Abelard Péter) (Le Pallet, 1079. Chalon-sur-Saône, 1142/1144) [francia skolasztikus filozófus, teológus és himnuszköltő. Tanítványával, Héloïse-zel való kapcsolata legendássá vált. Megtisztelő címe a katolikus egyházban: Doctor scholasticus.] Piotr Tomicki herbu Łodzia Piotr Tomicki herbu Łodzia (ur. 1464, zm. 1535) [biskup przemyski, poznański i krakowski, podkanclerzy koronny, sekretarz królewski.] – Piotr Tomicki (1464-1535) püspök, királyi titkár Piotrek, Piotruś – Peti Piotrowin [bohater hagiograficznej legendy z XI wieku. Biskup krakowski św. Stanisław ze Szczepanowa zakupił od Piotra Strzemieńczyka z Janiszewa zwanego Piotrowinem dobra ziemskie na rzecz biskupstwa. Po śmierci Piotrowina ustalenie własności było niemożliwe, toteż biskup Stanisław wskrzesił Piotrowina, by ten poświadczył prawdę w procesie] – (hist.) Piotrowin (krakkói legendaalak) [Egy lengyel népi monda szerint a janiszewi Piotr lovagot Stanisław krakkói püspök feltámasztotta a sírból, hogy tanúskodjék Bátor Bolesław király ítélkezésénél.] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . piórnik [rodzaj pojemnika, najczęściej podłużnego, służącego do przechowywania gumek, piór oraz innych przyborów piśmienniczych] – tolltartó 4910 Tomasz Dolabella (ok. 1570-1650), "Św. Stanisław prowadzi Piotrowina przed sąd królewski", po 1616 pióra [1. pot. włosy; 2. łow. szczecina na grzbiecie dorosłego dzika] – (átv.) haj; (vad.) felnőtt vadkan gerincén lévő sörte pióra konturowe [pióra stanowiące najbardziej zewnętrzną warstwę upierzenia ptaków] – kontúr tollak pióra lotne u ptaka – a madár repülőszárnyai pióra ptaków – madártoll, madarak tollai, tollazat pióreczko [zdrobnienie od: piórko] – kis tollacska; pehely, pihe piórka [pot. cienkie, delikatne włosy] – gyenge, finom haj piórko [1. zdr. od pióro w zn. 1, 2, 7.; 2. coś drobnego, wiotkiego, kształtem przypominającego piórko ptasie; 3. część zarodka w nasionie; 4. zob. kostka w zn. 5.; 5. ostro zakończona stalówka do wykonywania szkiców, rysunków itp.; 6. niewielkie pióro, często także drobny przedmiot lub jego część przypominająca ptasie pióro; 7. młody listek lub nowe pędy wschodzącej rośliny; 8. mała, najczęściej trójkątna płytka wykonana ze sztucznego tworzywa, służąca do szarpania strun podczas gry na instrumentach strunowych; plektron] – tollacska, (kis) toll; (muz) pengető, plektrum, plektron [pengető v. plektrum egyes húros hangszerek, a pengetős hangszerek (például a fémhúros gitár, mandolin, úd) megszólaltatásánál használt eszköz] piórkowaty, -a, -e [podobny do ptasiego pióra lub jego części, charakterystyczny dla ułożenia niteczek puchu na takim piórze; pierzasty, strzępiasty] – tollszerű, pehelyszerű piórkowy, -a, -e [o cechach piórka ptasiego, głównie w odniesieniu do masy czegoś lub kogoś (np. waga piórkowa, zawodnik piórkowy), podobny do piórka] – toll-, pehely- piórniki palestrantów polskich [(Jak czytamy u Zygmunta Glogera) Czy zwyczaj noszenia piórników za pasem w obozach i sądach przez ludzi, mających z pisaniem do czynienia, przeszedł z Turcyi do dawnej Polski, lub też odwrotnie, tego nie będziemy dociekali, nie posiadając odpowiednich wskazówek. Mamy tylko w zbiorach jeżewskich kilka podobnych piórników z kałamarzami, z których jeden jest starej roboty wschodniej, dwa starej roboty być może polskiej i jeden nowszy znowu roboty tureckiej. Gdzie bowiem zachował się dłużej zwyczaj noszenia pasów, tam i piórniki dotrzymują im towarzystwa. Podajemy tu piórnik z kałamarzem, który długie czasy przechowywany był w rodzinie Rostworowskich z tradycją, że niegdyś do jakiegoś słynnego palestranta należał. Wyrobiony z mosiądzu, długi jest 21 centymetrów, szeroki 2 1/2. Kałamarz przy nim tak jest rozszerzony u dna i w połowie, że gdy się wleje atramentu do trzeciej części głębokości, to i pióro umaczać można i z położonego na bok kałamarza atrament nie wylewa się. Otwór kałamarza zamyka się wieczkiem na zawiaskach i maleńką zasuwką. Zawiaski stanowią całość, przedstawiającą litery BK związane w monogram, należący zapewne do pierwotnego właściciela tego zabytku.] – (daw) lengyel ügyvédek tolltartója Ilustracja Encyklopedii staropolskiej T.4 034 - Piórnik palestrantów polskich z XVI lub XVII wieku Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . Ilustracja Encyklopedii staropolskiej T.4 034 - Palestrant z piórnikiem 4911 pióro (łac. penna) [1. wytwór naskórka ptaków w postaci cienkiej rurki z odchodzącymi promieniście włoskami; 2. narzędzie do pisania składające się ze stalówki i obsadki; 3. tworzenie dzieł literackich, piśmienniczych; 4. sposób pisania właściwy danemu autorowi; 5. pisarz, literat; 6. narzędzie lub jego rozszerzona i spłaszczona część, przypominające pióro ptaka; 7. występ w boku tarcicy służący do jej łączenia; 8. twory nabłonkowe pokrywające ciała ptaków, podobnie do łusek u gadów pióra zachodzą na siebie dachówkowato] – toll (állati); toll, írótoll; (átv.) toll, írásmód, stílus; tollforgató, író; (element szabli) pengehegy pióro do pisania – írótoll pióro klucza [występ na końcu klucza, służący do otwierania i zamykania zamka] – (kulcs) toll pióro konturowe – (faroknál) kontúrtoll pióro krucze – varjútoll pióro kulkowe [pióro wieczne mające zamiast stalówki metalową kulkę] – golyóstoll pióro kuropatwie – fogolytoll pióro ogonowe – kormánytoll pióro pokrywowe – fedőtoll pióro puchowe (pennapula) – pehelytoll pióro resoru [jedna ze stalowych, sprężystych listew wchodzących w skład resoru piórowego] – rugó tolla pióro steru [zob. płetwa steru] – kormánylapát pióro świetlne (ang. light pen) [1. urządzenie do rysowania na ekranie monitora komputerowego i wskazywania wyświetlanych na nim obiektów; 2. obecnie rzadko spotykane (głównie w pracowniach projektowych) urządzenie peryferyjne w kształcie długopisu służące do sterowania komputerem (np. zamiast myszy)] – fényceruza [egy kézi mutatóeszköz számítógépekhez] pióro wieczne [pióro ze zbiorniczkiem na atrament wewnątrz obsadki] – töltőtoll pióro wiosła – evező toll pióro zgrzyta po papierze, aż tu nagle krach! złamało się – a toll kapar a papíron, aztán reccs, hirtelen eltörik pióro żelowe – zselés toll Piórolotkowate (Pterophoridae) [rodzina owadów z rzędu motyli] – tollasmolyfélék (Pterophoridae) [a valódi lepkék (Glossata) alrendjébe tartozó Heteroneura alrendág Pterophoroidea öregcsaládjának egyetlen családja] W Polsce zanotowano występowanie ok. 40 gatunków piórolotkowatych, niektóre z nich to: Agdistis adactyla (=Agdistis huebneri) Amblyptilia acanthadactyla (=Amblyptilia calaminthae) Buzkoiana capnodactylus Geina didactyla Gillmeria ochrodactyla Hellinsia lienigianus Marasmarcha lunaedactyla (=Marasmarcha phaeodactyla) Merrifieldia tridactyla (=Merrifieldia neli) piórolotek bagniczek (Buckleria paludum) piórolotek pięciopiór (Pterophorus pentadactyla) piórolotek zwyczajny (Pterophorus monodactylus) Piórolotek pięciopiór (Pterophorus pentadactyla, Aciptilia pentadactyla) [ nazywany często piórolotkiem śnieżynką; owad z rzędu motyli, należący do rodziny piórolotkowatych (Pterophoridae)] – Fehér tollasmoly (Pterophorus pentadactyla) Piórolotek zwyczajny (Pterophorus monodactylus) [owad z rzędu motyli, należący do rodziny piórolotkowatych (Pterophoridae)] – Közönséges tollasmoly (Pterophorus monodactylus) pióropusz [kita z piór lub ich imitacji, niegdyś noszona jako ozdoba lub znak charakterystyczny pozwalający rozróżnić członków niektórych zakonów rycerskich] – forgó v. tollforgó; sisakforgó; lovagi sisakrész v. huszár csákókellék; indián tollas fejdísz pióropusz płaszcza [1pionowy strumień nagrzanej materii, objawiający się na powierzchni Ziemi plamami gorąca (ang. hot-spots) 2. to powstaje gdy gorąca Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . materia z płaszcza Ziemi wznosi sie do góry, aż do litosfery. Zaczyna podgrzewać litosferę i nadtapiać ją po trochu.] – (geol.) forró pontok a földköpenyben [(„Hot spots”): v. hőgócok a tektonika és a vulkáni működés következtében] 4912 pipa1 [1. cienka rurka z kranem, przez którą wylewa się piwo z beczki; 2. posp. narząd płciowy kobiety; 3. posp. o kobiecie traktowanej jako obiekt zainteresowań seksualnych; 4. pogard. o kimś niezaradnym, niezdarnym] – csapos vékony cső italhoz; (átv.) női nemi szerv; (átv.) ügyefogyott, gyámoltalan, élhetetlen, ügyetlen, suta, félszeg, esetlen, kétbalkezes pipa2 (琵琶; hanyu pinyin: pípá) [1. chiński szarpany instrument strunowy. Czasami nazywany chińska lutnią, podobnie jak ona ma pudło rezonansowe w gruszkowatym kształcie; 2. czterostrunowy chiński instrument muzyczny szarpany] – pipa (琵琶, pi-pá) [a hangszer pengetéstechnikájában pi: ’a kezet előretolni’, pa: ’a kezet visszahúzni’) kínai négyhúros pengetős hangszer, rövid nyakú lantféleség. Hagyományosan selyemhúrokkal, újabban gyakran nylonhúrokkal van felszerelve piórowy, -a, -e [przypominający pióro, zrobiony z piór lub pokryty piórami (np. skrzydła piórowe) albo w jakiś inny sposób związany z piórami] – tollpipeta [prosty sprzęt laboratoryjny - rurka szklana lub wykonana z tworzywa sztucznego, służąca do przenoszenia i odmierzania cieczy.] – (fr.-lat.) pipetta (kis lopó); szívócső, cseppentő; folyadék felszívására használható, a közepén kidomborodó cső pipeta automatyczna – automatikus pipetta pipetka, pipeta [szklana rurka o zwężonym wylocie z gumową nasadką, służąca do nabierania płynów i odmierzania ich kroplami] – kis szívócső pipka [1. dawniej fajka 2. szklana rurka służąca do pomocy w paleniu papierosów bezustnikowych] – (dawno) pipa; üvegcső a cigaretta megnyújtásához; (biz.) punci piracki, -a, -ie [1. charakterystyczny dla pirata (np. napad piracki), należący do pirata lub z nim związany (np. statek piracki, wyprawa piracka); 2. odnoszący się do piractwa (czerpania zysków z nielegalnego kopiowania i rozpowszechniania cudzej twórczości)] – kalózpiractwo [1. bezprawne akty przemocy dokonywane przez piratów; 2. łamanie przepisów drogowych przy jednoczesnym stwarzaniu zagrożenia dla zdrowia lub życia innych; 3. czerpanie zysków z nielegalnego kopiowania i rozpowszechniania cudzej twórczości] – (lat.) pirateria; kalózság, kalózkodás piractwo medialne [potoczne określenie działalności polegającej na nielegalnym kopiowaniu i posługiwaniu się własnością intelektualną (programami komputerowymi, muzyką, filmami itp.) bez zgody autora lub producenta i bez uiszczenia odpowiednich opłat. Termin ten jest lansowany przez Business Software Alliance. Wcześniejszy przykład użycia słowa w podobnym kontekście to pirackie stacje radiowe.] – média kalózkodás piractwo drogowe – rablópiractwo medialne [potoczne, negatywnie nacechowane emocjonalnie, określenie działalności polegającej na łamaniu praw autorskich poprzez nielegalne kopiowanie i posługiwanie się własnością intelektualną (programami komputerowymi, muzyką, filmami itp.) bez zgody autora lub producenta i bez uiszczenia odpowiednich opłat.] – médiakalózkodás piramida [1. w starożytnym Egipcie: monumentalna budowla w kształcie ostrosłupa o kwadratowej podstawie, będąca grobowcem faraona; 2. w prekolumbijskiej architekturze Peru i Meksyku: wysoka, schodkowa podbudowa świątyni; 3. przedmiot mający kształt ostrosłupa lub stożka; też: usypisko lub sterta czegoś; 4. fiz. prosta postać krystalograficzna o kształcie ostrosłupa prawidłowego; 5. wielościan o podstawach równoległych i o bocznych ścianach w kształcie trapezu; 6. grupowe ćwiczenie akrobatyczne, w którym ćwiczący tworzą figurę w kształcie stożka; 7. Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . monumentalna budowla służąca jako grobowiec władcy lub osoby prywatnej albo jako podbudowa dla świątyni. Kształt piramidy to najczęściej ostrosłup lub forma w ogólnych zarysach do niego zbliżona. Piramidy spotykane są m.in. w Egipcie i prekolumbijskiej Ameryce] – (gör.) piramis, (geom) gúla; (hist) (ép., műv.) gúla alakú óriási kőépítmény, az egyiptomi uralkodók síremléke; (mt.) olyan geometriai test, melynek alapja sokszög, oldallapjai pedig egy csúcsba összefutó háromszögek Pirania [nazwa kilku rodzajów ryb kąsaczowatych Characidae obejmująca kilkanaście gatunków o długości od jednego do 35 cm. W większości drapieżne, słodkowodne ryby, zamieszkujące wody Ameryki Południowej, głównie dorzecza największej rzeki tego kontynentu Amazonki.] – (indián→sp) pirana [DélAmerikában honos, rendkívül falánk ragadozó hal, amely nagy rajokban történő támadásával az emberre is veszedelmes] 4913 piramida kończasta – hegyes gúla, nem tompa piramis piramida schodkowa [piramida w formie coraz mniejszych prostopadłościanów ułożonych jeden na drugim] – (ép) lépcsős piramis piramida ścięta – csonka gúla piramidka [niewielka piramida, głównie w odniesieniu do czegoś, co wyglądem przypomina piramidę lub kilku rzeczy ułożonych na kształt piramidy] – kis gúla piramidalny, -a, -e [podobny do piramidy, o kształcie zbliżonym do ostrosłupa z kwartową podstawą (np. piramidalny gmach, biurowiec), rzadziej: kolosalny, niezwykły (np. piramidalna głupota)] – (gör.) piramidális; gúla alakú, (átv.) óriási, hatalmas, roppant nagy piramidalny osioł – (dawno) nagy szamár, emeletes nagy barom, hatökör piramidka [niewielka piramida, głównie w odniesieniu do czegoś, co wyglądem przypomina piramidę lub kilku rzeczy ułożonych na kształt piramidy] – kisebb piramis, gyerekjáték; (biliárdjáték) piramidy nerkowe (Pyramides renales) – (kat.: anatomia) (Pyramides renales), vesepiramisok pirat [1. członek załogi okrętu, który na morzu napada i rabuje inne statki; 2. osoba lub firma czerpiąca zyski z nielegalnego rozpowszechniania cudzej twórczości albo z nielegalnego nadawania programów radiowych lub telewizyjnych; 3. osoba, która napada w celu rabunkowym używając statku lub łodzi. Piraci atakują zwykle inne statki, ale mogą również napadać cele nabrzeżne. 3. osoba, która napada w celu rabunkowym używając statku lub łodzi. Piraci atakują zwykle inne statki, ale mogą również napadać cele nabrzeżne] – (gör→ol.) pirata; tengeri rabló, kalóz pirat drogowy [kierowca łamiący przepisy drogowe, zagrażający zdrowiu i życiu innych] – úti kalóz, rabló pirat powietrzny [terrorysta porywający samolot] – légi kalóz, terrorista Pireneje (hiszp. Pirineos, kat. Pirineus; franc. Pyrénées; gask. Pirenèus; arag. Perinés; bask. Pirinioak) [łańcuch górski znajdujący się w północno-wschodniej części Półwyspu Iberyjskiego] – Pireneusok (katalán: Pirineus; francia: Pyrénées; spanyol: Pirineos; baszk: Pirinioak) [magashegység Délnyugat-Európában, amely természetes határt képez Spanyolország és Franciaország között. Az Eurázsiaihegységrendszer tagja.] Pireneje dzielą Hiszpanię od Francji – a Pireneusok Spanyolországot elválasztják Lengyelországtól Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . pyr(o)- [pierwszy człon wyrazów złożonych wskazujący na ich związek znaczeniowy z ogniem lub wysoką temperaturą] – (gör.) piro-; tüzi, tűz-, hőpiroga [łódź indiańska wykonana z pnia drzewa] – (ang.) pirogue, (indián-sp.) piroga; az indiánok és az óceáni benszülöttek fatörzsből vájt, palánkkal magasított csónakja (madagaszkári csónakfajta ) piro-, 4914 piroga pirogen [1. farm. substancja gorączkotwórcza powodująca podwyższenie temperatury organizmu ciała ludzkiego powyżej 37 stopni Celsjusza; 2. jest to substancja wywołująca gorączkę. Substancje pirogenne odziaływują na ośrodek termoregulacyjny, który znajduje się w podwzgórzu i przestawiają biologiczny wzorzec temperatury ciała tzw. set point na wyższy poziom] – (gör.) pirogén; (vegyt.) lázkeltő pirogeneza [proces tworzenia się niektórych skał magmowych, przebiegający pod wpływem niskich temperatur, w których gorąca magma ulega szybkiemu schłodzeniu] – pirogenezis piroklastyk [materiał piroklastyczny] – „tűzi törmelékes eredetű” anyag piroklastyczny, -a, -e [powstały z odłamków skał, pyłów i pisaków wyrzuconych na powierzchnię ziemi w trakcie wybuchu wulkanicznego (np. materiały piroklastyczne)] – piroklasztikus v. „tűzi törmelékes eredetű” piroksylina [bawełna strzelnicza] – (vegyt.) piroxilin, lőgyapot piroman [osoba cierpiąca na piromanię (chorobliwą skłonność do zabawy ogniem)], piromanka – (gör.) piromán; (orv.) beteges gyújtogatási hajlamú (ffi/nő) piromania [chorobliwa skłonność do bawienia się ogniem, do podpalania] – (gör.) pirománia; (orv.) beteges gyújtogatási hajlam v. szenvedély; olyan elmegyengeség, amelyben a tűz látása, a gyújtogatás gyönyörűséget okoz pirosiarczan [rozpuszczalny w wodzie związek chemiczny w postaci białego proszku, wykorzystywany w przemyśle spożywczym jako jeden ze środków konserwujących] – (vízben oldható vegyület) pirosiarczany, -a, -e – pirokénPiroszka – Piroska [Irena (Piroszka), cesarzowa bizantyńska ― Z czasami panowania cesarza bizantyjskiego Manuela I Komnena (1143-1180) łączy się niezrealizowany projekt dotyczący unii Bizancjum i Węgier. Węgry były ważnym elementem polityki zagranicznej tego władcy. Matką Manuela była księżniczka węgierska Piroszka (w Bizancjum znana jako Irena). Nie dość jednak, że nie odegrała ona żadnej politycznej roli, to jeszcze w pierwszej połowie XII wieku nastąpiło zbliżenie Węgrów i Serbów skierowane przeciw Bizancjum. Nieufność obu państw została pogłębiona za sprawą opanowania przez Węgrów Dalmacji. ― A Piroska a latin Prisca névből származik, amiből a magyarban Piriska, majd ebből Piroska lett. A Prisca eredeti jelentése: régi, ősi, tiszteletreméltó. A név hangalakjának változásában a régi magyar Piros név hatásának, illetve magának a piros szónak is szerepe lehetett.] pirotechnik [specjalista w dziedzinie pirotechniki] – pirotechnikus, tűzszerész pirotechnika [dział techniki obejmujący wytwarzanie wyrobów wywołujących efekty świetlne i akustyczne (np. sztucznych ogni); także sztuka wywoływania takich efektów] – (gör.) pirotechnika; alkalmazott hőtan; robbanóanyagok gyártása és alkalmazása; a technikának robbanó és égő keverékek, jelzőtüzek, rakéták és tüzijátékok előállításával foglalkozó ága; tűzszerészet piróg [1. rodzaj kapelusza; szapoklak; 2. kapelusz składany płasko, noszony niegdyś przez wyższych oficerów francuskich, a także: rodzaj cylindra popularnego w dziewiętnastowiecznej Europie; szapoklak] – (wojsk) francia tisztikalap; összecsukható cilinderkalap piruet [1. obrót dookoła własnej osi wykonany stojąc na palcach jednej nogi, a w łyżwiarstwie figurowym - na czubie łyżwy 2. obrót konia na tylnych nogach] – (fr.) piruett; táncművészetben v. sportban az egy lábon, egy helyben való megperdülés, ill. gyors forgás Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . pirydoksyna [pochodna pirydyny niezbędna dla przemiany białkowej organizmu] – piridoxin [B6 vitamin] pirydyna [związek heterocykliczny; azyna] – (vegyt.) piridin; heterociklikus, egy nitrogént tartalmazó vegyület; 6 tagú heterociklusos gyűrű, aromás, bázikus vegyület 4915 pirydynowy, -a, -e – piridinpiryt [minerał należący do grupy siarczków o wzorze chemicznym FeS2 (disiarczek żelaza (II)).] – (vegyt.) pirit; (ásv.) kovand, kénkovand, vaskovand; zöldessárga, fémes fényű szulfidérc, vasérc (FeS2) piryt żelazny – (ásv.) pirit, vaskovand (helytelen neve a piritnek) pisać [piszę, piszesz, pisze, piszemy, piszecie, piszą] [1. tworzyć tekst na jakiejś powierzchni używając do tego stosownego narzędzia; 2. donosić, przekazywać coś na piśmie lub w druku, komunikować o czymś w taki sposób] (napisać, pisywać) + Ac.=T. – írni pisać bajki – mesét írni pisać coś na maszynie – gépelni vmit pisać czym – írni vmivel pisać dla kogo co – írni vkinek v. vki részére vmit pisać dla kogo o czym – írni vkinek v. vki részére vmiről pisać do kogo – írni vkinek, levelet intézni vkihez pisać do późnej nocy – késő éjszakáig v. éjjelig írni pisać dobrym stylem – jó a stílusa, jó stílusban írni v. beszélni pisać dzieło – művet írni pisać dziennik – naplót írni pisać górnolotnie – dagályosan írni pisać jak kura pazurem – (köz.) úgy ír v. olyan az írása, mint a macskakaparás pisać jednostki pod jednostkami – az egyeseket az egyesek alá írni pisać kaligraficznie – szépen v. kalligrafikusan írni pisać kalkę – másolattal írni pisać klasówkę – (iskolai) dolgozatot írni pisać komu co – írni vkinek vmit pisać komu o czym – írni vkinek vmiről pisać list – levelet írni pisać maczkiem – [írni mákszembetűkkel] apró betűkkel írni; bolhabetűkel írni pisać muzykę – zenét szerezni; komponálni pisać muzykę do czego – megzenésíteni pisać muzykę do tekstu – szöveghez zenét szerezni pisać na brudno – piszkozatot írni, piszkozatot készíteni, fogalmazványt írni pisać na czysto – (írást) tisztázni; piszkozatot átírni pisać na jakiś temat – vmit írni; vmiről írni; vmilyen témáról írni pisać na maszynie – gépelni, gépen v. írógépen írni; gépírni pisać na odwrót – jobbról balra v. balfelé v. ellenkező irányban írni pisać na papierze – papírra írni pisać na tablicy – a táblára írni pisać na temat (kogo/czego) – írni vkiről/vmiről pisać na wspak – fordítva írni (jobbról balra) pisać niegramatycznie – helytelenül, hibásan, nem nyelvtanszerűen írni pisać nierówno – egyenlőtlenül írni pisać nieustannie – körmölni pisać obrazowo – színesen írni pisać o czymś – vmit írni; vmiről írni pisać piórem – tollal írni pisać po łacinie – latinul írni pisać pod adresem – cím alatt írni pisać pod dyktandem – diktálás után írni pisać pod dyktando – tollbamondásra v. diktálásra írni pisać program – programot írni pisać protokół – jegyzőkönyvet vezet pisać prozą – prózában írni pisać przez przebitkę – másolattal írni pisać recenzję – recenzeálni; bírálatot írni; ismertetni (könyvet, művet); könyvismertetést írni pisać scenariusz – forgatókönyvet írni pisać sprawdzian z czegoś – dolgozatot írni vmiből pisać treściwie – tömören v. tartalmasan írni pisać w duchu pacyfistycznym – pacifista szellemben írni pisać w natchnieniu – megihletni vkit pisać wiersz do kogoś – verset írni vkihez pisać wiersze – verselni, verset v. verseket írni; költeni pisać wypracowanie na temat czegoś – fogalmazást írni vmiről pisz! – írj! pisz no! – írj már! pisz o wszystkiem – írj meg mindent; írj v. írjál mindenről Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4916 piszą gazety, piszą w gazetach, że… – az újságokban írják; az újságokban írnak róla, hogy… pisze koślawo – girbe-gurbán írni pisze o tym szeroko - sokat v. bőven ír erről pisze piękną polszczyzną – jó v. szép lengyelséggel ír piszę do Ciebie z Polski – Írok Neked Lengyelországból piszę list do domu – Írok levelet haza. piszę list do mojej koleżanki z Budapesztu – a budapesti kolléganőmnek írok levelet piszę list po polsku – lengyelül írom a levelet piszę na tablicy – a táblára írok piszę teraz adres: imię i nazwisko, numer domu, kod, miasto i kraj – levelet írok most: keresztnév és vezetéknév, házszám, irányítószám, város és ország piszę trochę koślawo – kicsit girbe-gurbán írok piszę w zeszycie. – a füzetben írok pisać się [podpisywać się pod czymś, często także: zgadzać się na coś, potwierdzać chęć uczestniczenia w czymś] – (dawno) megnevezi magát; íródik, iratik; (átv.) aláírni, csatlakozni, elfogadni, osztani v. osztozni pisać się kim – vminek titulálja v. tituláltatja magát; vminek nevezi v. nevezteti magát pisać się na co – jelentkezni vmire; elfogadni vmit, osztozni vmiben; (közb.) beszállni vmibe pisze się – íródik pisałby gdyby mógł – írna, ha tudna pisak [1. flamaster; też: każdy przyrząd do pisania; 2. część pisząca przyrządów samopiszących; 3. narzędzie pisarskie używane w liternictwie; 4. przyrząd do pisania; 5. zob. ploter, plotter] – filctoll, rostiron; (közb.) írószerszám; (műsz.) csőtoll; plotter pisanie [1. tworzyć tekst na jakiejś powierzchni używając do tego stosownego narzędzia; 2. donosić, przekazywać coś na piśmie lub w druku, komunikować o czymś w taki sposób; 3. pisać się: podpisywać się pod czymś, często także: zgadzać się na coś, potwierdzać chęć uczestniczenia w czymś] – írás, írásművészet pisanie bezwzrokowe (inaczej pisanie dziesięcioma palcami lub pełnopalcowe) [system wprowadzania znaków na klawiaturze maszyny do pisania lub komputera. Pozycja poszczególnych klawiszy jest przy tym opanowywana tak, by kontrola czy sterowanie wzrokowe były zbędne.] – tízujjas gépelés; tízujjas vakírás pisanie blokowe – blokk-írás; egyenlő vastagságú árnyékolás nélküli írás pisanie demotyczne – demotikus írás; egyiptomi hieroglif írás a közhasználat számára, szemben a hieratikus (papi) írással pisanie lapidarne – (lat.) lapidáris írás; csupa nagybetűből álló írás; (átv.) rövid, de velős írás pisanie listów – levélírás pisanie na czysto – (írás) tisztázás pisanie na maszynie – gápírás pisanie nut – kottaírás pisanie od lewej do prawej – balról jobbra írás pisanie wierszy – verselés, versírás pisanina [1. lekcew. pisanie, zwłaszcza nudne, długo trwające; 2. lekcew. marny lub błahy utwór pisany; 3. lekceważąco o jakimś błahym, marnym lub nudnym tekście, najczęściej niepotrzebnym, niewnoszącym żadnych nowych spojrzeń na daną sprawę] – firkálmány, fércmunka, irkafirka pisanka, pisane jajko [to ogólna, zwyczajowa nazwa jaja (zwykle kurzego, ale także gęsiego czy kaczego) zdobionego różnymi technikami] – hímes tojás, húsvéti tojás; pirostojás pisanka pisanki [zwane także piskami i kraszankami, jaja malowane na Wielkanoc. O malowaniu jaj w starożytności mamy już wzmianki w dziełach Owidjusza, Plinjusza i Juwenala. Zwyczaj barwienia jaj wielkanocnych w Polsce jest prawdopodobnie tak dawny, jak wprowadzenie wiary chrześcijańskiej. Wincenty Kadłubek, biskup krakowski, w kronice swojej z początku w. XIII mówi: Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . „Polacy z dawien dawna byli zawistni i niestali, bawili się z panami swymi jak z malowanemi jajkami (pictis ovis)”.] – húsvéti hímes tojások 4917 pisany, -a, -e – írott, megírott, írásos; (átv.) megírt, elrendelt, szánt; fstett, írott, írásos, tarka, hímes pisarczyk, pisarek [lekceważąco o kiepskim pisarzu, często też niedoświadczonym lub tworzącym utwory pisane o błahej treści, nudne] – írnok; tollforgató; firkász pisarka [kobieta zajmująca się pisaniem utworów literackich; literatka, autorka] – írónő, (w urzędzie) irnoknő (jestem pisarką) pisarski, -a, -ie – írói, író-; írás-, írópisarstwo [twórczość pisarska, literacka, tworzenie utworów pisanych, najczęściej masowo w celu znalezienia dochodów] – irodalom; írói hivatás, íróság; írnokság pisarz, pisarze [1. ten, kto pisze, zwłaszcza prozą, utwory literackie; 2. w dawnych urzędach miejskich, kancelariach królewskich itp.: urzędnik pełniący funkcję sekretarza; 3. zawód polegający na tworzeniu utworów literackich pisanych prozą. Pisarze publikują swoje dzieła w postaci książek, w całości, lub jako zbiór krótkich form literackich. W dawnej Polsce był to urzędnik zatrudniony w sądach, kancelarii królewskiej, książęcej i administracji wojskowej. 3. Przy każdej władzy, składającej się z kilku osób, bywał pisarz. W czasach dawnych, kiedy nawet dygnitarze nie zawsze umieli pisać, pisarz choć miewał nizką godność, ale posiadał wpływ duży. Pisarz sądowy miał godność w całem kollegjum najniższą. Mało gdzie służyło mu prawo głosu, ale prawie sam wszystko robił. Niższość w urzędzie musiano mu wynagradzać pieniędzmi i dlatego pisarz wszędzie miał obmyślane dochody. Byli więc: pisarz bartny, pisarz graniczny, pisarz grodzki, pisarz gwarecki, pisarz kancelarii kanclerskiej, pisarz kanclerza, pisarz ławy miejskiej, pisarz marszałkowski, pisarz miejski, pisarz nadworny wielki, pisarz olbory, pisarz podkomorski, pisarz polny, pisarz pułkowy, pisarz radziecki, pisarz sądu wiejskiego, pisarz skarbowy, pisarz sztolni, pisarz wielki, pisarz wyroków, pisarz ziemski, pisarz żupny] – író; (urzędnik) írnok (jestem pisarzem) – (hist.) ülnök, kancellár, tisztviselő; írnok; tollforgató ember Pisarz [z początku był to człowiek, który znał sztukę pisania, używany był do zapisywania ważnych wydarzeń, znał Księgi Mojżesza, był nawet wymieniany obok kapłanów i wyższych urzędników. Zapisywał w księgach daniny i ofiary. Mógł być z pokolenia Lewiego. Pisarze czytali pisma przed królem. Mogło ich być wielu i z czasem zaczęli tworzyć tradycyjną klasyczną klasę urzędniczą. Ponieważ coraz to więcej robiono użytek ze słowa na piśmie, znaczenie ich wzrastało, a to doprowadziło w końcu do tego, że sami uważali się za ważniejszą klasę ludzi, nazywali samych siebie uczonymi w Piśmie. Podkreślali to bardzo ci, co powracali z niewoli (około V wieku przed Chrystusem). Pierwszym posiadającym ten tytuł był Ezdrasz, który był także kapłanem. W Nowym Testamencie spotykamy ich jako bardzo nieuczciwych ludzi, których Pan sam zalicza do tej samej klasy, co faryzeusze. Byli wykładowcami Pięcioksięgu Mojżesza i Proroków, ale nie tworzyli sekty, jak to czynili faryzeusze. Żyd mógł jednocześnie być uczonym w Piśmie i faryzeuszem.] – ÍRÁSTUDÓ (TÖRVÉNYTUDÓ), ZSIDÓ [Tanult férfiak osztálya, akik főként a törvény rendszeres tanulmányozásával és magyarázásával foglalkoztak (Mt 22,35); törvénytanítóknak (Lk 5,17) és rabbiknak (mester) (Mt 23,8) is nevezték őket; életüket a törvény megőrzésének, másolásának és magyarázásának szentelték; hogy biztosítsák a törvény szentségét és sérthetetlenségét, részletes és igen bonyolult tanrendszert fejlesztettek ki, amely a "vének rendelései" vagy "ősök hagyományai" néven volt ismeretes (Mt 15,2-6); mindenféle magasabb fokú oktatást a kezükben tartottak; gyakran bíróként is működtek a zsidó törvényszékeken, és mint tagok, részt vettek a nagytanács ülésein is (Mt 26,57); laikusok voltak, nem papok; legtöbbjük világi mesterséget is űzött, mert elvárták tőlük, hogy a tanításért ne fogadjanak el díjazást; elkeseredett ellenfelei voltak Jézusnak (Mk 2,16), Aki megfeddte őket (Mt 23); elítélésénél fontos szerepet játszottak (Mt 26,57), majd üldözték az őskeresztyén gyülekezetet is (ApCsel 4,5; 6,12).] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4918 pisarz gminny – falusi jegyző pisarz kancelaryjny – írnok pisarz pozytywistyczny – pozitívista író (pl. Balzac, Klemens Junosza Szaniewski) pisarz prowentowy – (dawno) gazdasági írnok pisarz sądowy – törvényszéki v. bírósági jegyző v. írnok pisarz ten świetnie maluje charaktery – (átg.) ez az író pompás jellemfestő pisarze pozytywistyczne – pozitívista írók pisarzyna (pisarek) [1. lekcew. marny pisarz; 2. pogardliwie lub z politowaniem o pisarzu, najczęściej niedoświadczonym lub kiepskim, piszącym dzieła o błahej tematyce] – szegény, firkász pisemko [zdrobniale o piśmie (najczęściej w znaczeniu tekstu stanowiącego dokument lub większą całość, gazetę lub czasopismo)] – kis újság, lapocska pisemko szkolne – iskolai lap pisemko ulotne – röpirat; könnyű olvasmány pisemnie – írásban, írásbelileg pisemny, -a, -e; piśmienny, -a, -e [utrwalony na piśmie (np. praca pisemna, zgoda pisemna), wyrażony za pomocą pisma lub w jakiś inny sposób związany z pismem] – írásbeli, írásos, írottpisemny dowód – okirati bizonyíték Pisga, Fazga (część kraju, granica) * Nebo – Piszga (rész, darab, hasadék, szétosztás; csúcs) [Hegy a Holt-tenger északkeleti partján (4Móz 21,20); ide hozta Bálák moábita király Bálámot, hogy átkot mondjon Izráelre (4Móz 23,14); innen nézett végig Mózes az ígéret földjén, mielőtt ezen a hegyen meghalt volna (5Móz 34,1-5).] pisk [ostry, przenikliwy dźwięk] – csipogás, csiripelés, csicsergés, csipogás; cincogás, visító hang; visítás; (átv.) nyafogás pisk kurcząt – csibecsipogás piskać [gwizdać, grać na piszczałce] – [Słowniczek języka śląskiego] fütyülni, sípolni pisklątko, pisklaczek, pisklak, pisklę [młode ptaka, szczególnie gęsi lub kury, znane jako jeden z pozareligijnych symboli świąt Wielkiejnocy] – (csipogó) fióka, madárfióka; csibe; csecsemő, kisbaba; (átv.) siránkozó, örökké panaszkodó v. elégedetlenkedő ember pisklę – csibe, kiscsirke; madárfióka pisklę indyka – pulykacsibe pisklę jednodniowe (także: jednodniówka) [w chowie drobiu: pisklę od wyklucia się do 24 godzin życia] – naposcsibe pisklę nieumiejące latać – madárfióka pisklęta – csibék piskliwie – sivítóan, cincogva, sivítva piskliwy, -a, -e [przenikliwy, bardzo wysoki, cienki, zbliżony do pisku (np. piskliwy głos) lub będący źródłem dźwięków tak określonych (np. piskliwe skrzypce, piskliwy flet)] – csipogó, csiripelő; sivító, visító; cincogó; (átv.) nyafogó piskorz (Misgurnus fossilis) [słodkowodna ryba z rodziny piskorzowatych:] – (zool) csík; réti csík (Misgurnus fossilis Linné, 1758) Piskorz łęczycki [(u Zygmunta Glogera) Obfitość piskorzy w bagniskach rzeki Bzury dała powód, jak wspomina już Bielicki („Niedziele kazn.”, str. 602), że Łęczycanów zdawna przyległe województwa nazwały piskorkami, „iż między błotami zostając, temi się rybkami karmią i suszonych miast świec zażywają”. Przezywano tak i mieszczan i szlachtę z okolic Łęczycy, lecz biada temu, ktoby się z tem odezwał wobec Łęczycanina, lub smuknął tylko ustami, naśladując głos piskorka. Łęczycanie bowiem słynęli jako rębacze i zawadjacy. Były przysłowia: bić po łęczycku, pić po łęczycku. Mówiono także: „Łęczycanie piskorze, Kujawiacy młynarze, Dobrzyniacy jazgarki”, były to bowiem trzy główne cechy trzech ich ziem: bagna, dobra gleba i obfitość jezior.] – lencsicai csík Podania i legendy o losach Boruty w ciekawą, niezwykle melodyjną, wierszowaną i rymowaną baśń dla najmłodszych spisał Artur Oppman. „Baśń o diable Borucie” składa się z następujących części: Jako się Djabeł Boruta nudził w lochach łęczyckiego zamku i na szlacheckim weselu chciał się zabawić Jak to się Djabłu Borucie Pohulanka u szlachcica Leliwy nie udała i jak go Piskorz Łęczycki szablą naznaczył” Jako szlachta łęczycka zajazd na Borutę uczyniła i jako się djabeł z opresji nie wymigał” piskorz wywinął mu się z ręki – a csík kisiklott a kezéből pisma – iratok; lapok pisma periodyczne – időszaki sajtó, folyóiratok pisma sportowe ukazują się tylko w poniedziałek – a sportlapok csak hétfőn jelennek meg pisma wybrane – válogatott művek pismak [pogardliwie o marnym, nieudolnym dziennikarzu] – firkász pismo (pisanie) [1. zespół znaków graficznych będących znakami dźwięków lub pojęć; też: ogół liter składających się na dany alfabet, 2. właściwy komuś sposób Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4919 kreślenia liter i cyfr; 3. wyrażanie myśli za pomocą znaków graficznych, umiejętność pisania; 4. tekst napisany ręcznie lub maszynowo na kartce lub kartkach papieru; 5. zebrane utwory literackie, publicystyczne itp.; 6. publikacja wydawana w stałych terminach; też: egzemplarz tej publikacji] – írás; levél; (dokument) irat, iromány, okmány; (czasopismo) folyóirat, sajtótermék, lap; írás, kézírás, írásmód; írásmű, mű, munka pismo [obok mowy ludzkiej jest ono najważniejszym środkiem porozumiewania się. A jego ważność jest tym większa, ponieważ można je przechować. Sztuką pisania zajął się człowiek dość wcześnie. Świadczą o tym zabytki w muzeach, napisy na starych pomnikach, ścianach ruin, skał i jaskiń. Najstarsze jest pismo obrazkowe, które pojawiło się w Mezopotamii już około 3000 lat przed Chrystusem a później w Egipcie. Miało setki znaków. Wielkim ułatwieniem było wynalezienie pisma alfabetycznego, które dla każdej głoski podało specjalną literę. Około 1500 lat przed Chrystusem pojawiło się pismo hebrajskie, około 1000 lat przed Chrystusem pismo greckie, z którego powstało pismo łacińskie, używane przez Rzymian, którego alfabet używany jest do dziiś w kulturach zachodnich. Pisano początkowo na drzewie, kamieniach, łupkach, skórach, nawet na ziemi, aż w końcu pojawił się papier, bez którego dzisiejsza cywilizacja byłaby wprost nie do pomyślenia. Pism jest oczywiście dość dużo i nie sposób ich tu wszystkich podawać, ani opisywać.] – írás [Mezopotámiában találták fel; valószínűleg a sumérok, legkésőbb Kr. e. 2500-ban; ennek az írásnak nem volt ABC-je, sem hangjai, hanem képei, tehát a gondolatokat képes alakban vagy szimbólumokkal fejezte ki, nem pedig hangzásjelekkel; az írás történetének következő állomása a hang szerinti írás bevezetése volt, azaz a jelek bizonyos fajtájáé, amelyek hangoknak felelnek meg, ebből fejlődött ki később a betűrendes írásrendszer. Az első betűrendes írásrendszert az egyiptomiak fejlesztették ki (hieroglifák); az izráeliták a föníciaiaktól származtatták betűrendszerüket; a sémita írás Kr. e. 1900 és 1500 közt keletkezett; az első írásos emlékét Serabit el-Kadimnál találták a Sínai-félszigeten; a görögök az ABC-jüket a föníciaiaktól és arameusoktól kapták; az írást a Biblia először a 2Móz 17,14-ben említi; a tízparancsolatot maga Isten írta ujjával (2Móz 31,18; 32,15-16); az ókorban írtak nedves agyagra, viaszra, fémre, fára, kőre, vakolatra (5Móz 27,2-3; Józs 8,32; Lk 1,63), később pergamenre (2Tim 4,13) és papíruszra (2Jn 12); íróeszközök: náddal és tollal pergamenre és papiruszra írtak, a keményebb anyagra pedig vésővel.] pismo – (jog) ügyirat (üi.); okirat, irat; dokumentum; (újság) lap; sajtótermék pismo – (wyżej władzy) leirat [az illetékes végrehajtó hatóságtól írásban kiadott egyedi közigazgatási intézkedés, mellyel természeténél fogva valakinek a kérésére kiváltságot, felmentést vagy más kegyet adományoznak] pismo alfabetyczne [pismo, w którym poszczególnym dźwiękom odpowiadają oddzielne znaki – litery] – alfabetikus, betűrendes, ábécé-s írás pismo arabskie – arab írás pismo archaiczne – ókori írás pismo brukowe – bulvárlap pismo codzienne – napilap pismo cyfrowane – titkosírás pismo czytelne – olvasható írás pismo demotyczne [staroegipskie pismo powstałe z uproszczonego pisma hieratycznego] – démotikus írás egy ókori egyiptomi írás, amely a hieratikus íráson keresztül fejlődött ki a hieroglifákból az i. e. 8.–7. százaban pismo fachowe – szaklap pismo głoskowe – fonetikus írás pismo gotyckie [zob. gotyk] – gót írás pismo hieratyczne [pismo staroegipskie powstałe z częściowego uproszczenia hieroglifów] – hieratikus írás (az egyiptomiaknál) pismo hieroglificzne – hieroglif írás pismo humorystyczne – vicclap pismo ideograficzne [staroegipskie pismo obrazkowe, składające się z hieroglifów; pismo, w którym znaki oddają poszczególne pojęcia] – ideografikus óegyiptomi írás pismo jońske – ion írás (klarendon) kaligraficzne – szépírással írt v. kalligrafikus levél pismo klinowe pismo używane w starożytnej Mezopotamii, składające się ze znaków przedstawiających kombinację małych pismo Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . klinów wyciskanych rylcem na glinianych tabliczkach – ékírás 4920 pismo klinowe – ékírás pismo kufickie [ozdobne pismo arabskie używane w VII–X w., później wykorzystywane jako motyw ornamentacyjny] – díszes arab írás (VII-X. sz.) pismo nutowe, muzyczne [system znaków graficznych do notacji muzycznych cech dźwięków oraz sposobów ich realizacji w utworze] – kottaírás pismo nutowe – jelölés pismo odręczne – sajátkezű irat, kézírás pismo obrazkowe, piktograficzne [zob. piktografia] – képes v. piktogramos írás pismo obrończe (obrona procesowa pozwanego) – védőirat pismo okólne – körirat írása; körirat, körlevél pismo periodyczne – folyóirat; időszaki v. időszakosan megjelenő folyóirat pismo polemiczne – vitairat pismo poufne – bizalmas irat v. írás pismo ręczne – kézírás pismo rondowe – rondírás pismo runiczne – rúnaírás, rúna-írás (kifejezés azokra az egymással szoros kapcsolatban álló ábécékre vonatkozik, amelyeket korábban a germán nyelvek írására használtak, Skandinávia és a Brit-szigetek keresztény hitre térítése előtt, illetve egy rövid ideig a térítés után is, a már említett területeken.) pismo linearne [pismo sylabiczne powstałe na Krecie, którego znaki stawiano między poziomymi liniami] – lineáris v. vonalas írás pismo maszynowe – gépírás pismo miesięczne – havilap, havonta megjelenő folyóirat pismo na czysto – (írás) tisztázat pismo nieczytelne – olvashatatlan írás pismo nielegalne – illegális irat v. röpirat pismo satyryczne – vicclap pismo sekretne – titkosírás pismo sylabiczne [pismo, w którym każdej sylabie odpowiada oddzielny znak] – kötött szótagszámú v. szótagírás pismo sznurkowe – zsinórírás Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . Pismo Święte (zob. biblia) – szentírás (biblia) 4921 Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu – az Ó- és Újszövetség Szentírása pismo ulotne – röplap pismo urzędowe – hivatalos levél pismowstręt [żartobliwie o bardzo silnej niechęci do pisania, zazwyczaj przy użyciu pióra, długopisu lub podobnego tradycyjnego przedmiotu] – írási undor pisnąć (piśnie) — piszczeć [1. wydać cienki, przenikliwy głos, dźwięk; 2. o przedmiotach: spowodować przenikliwy dźwięk, odgłos; 3. odezwać się piskliwym głosem; 4. piszczeć: pot. piskliwie, płaczliwie żalić się na coś lub domagać się czegoś; 5. o instrumentach piszczałkowych: wydać dźwięki; 6. piszczeć: grać na instrumencie piszczałkowym] – mukkanni, megmukkanni, (pisnąć) szisszenni, pisszenni, cincogni; sípolni; zenélni, muzsikálni pisownia [sposób zapisu wyrazu zgodny ze ściśle określonymi zasadami pisowni, głównie ortografii, obowiązujący na danym terenie i w danej jednostce czasu] – (sposób pisania) írásmód; (zasady) helyesírás pisownia etymologiczna – etimológiai helyesírás pisownia historyczna – történelmi írásmód pisownia fonetyczna [sposób pisania wyrazów zgodny z ich wymową] – fonetikus írásmód pisownia łączna – (nyelvtan) egybeírás pisownia prawidłowa – helyesírás pisownia rozłączna – szótagolva írás (szó-ta-golva) pisownia wyrazów – kifejezések helyesírása pistacja (Pistacia L.) [1. rodzaj roślin z rodziny nanerczowatych; 2. drzewo lub krzew z rodziny nanerczowatych występujące w rejonie śródziemnomorskim, w Azji, południowej części Ameryki Pn. i Ameryce Środkowej, o smacznych, oleistych nasionach 3. nasiono owocu tego drzewa (krzewu); orzeszek pistacjowy; 3. pistacja, Pistacia, krzew lub drzewo liściaste z rodziny nanerczowatych (Anacardiaceae) z 11 gat.; Eurazja, Ameryka Północna i Ameryka Południowa; p. właściwa (drzewo pistacjowe, P. vera) dostarcza jadalnych nasion, zw. orzeszkami pistacjowymi; p. kleista (P. lentiscus), zw. drzewem mastyksowym, dostarcza żywicy (mastyksu).] – (perzsa→lat.) pisztácia; [(növ.) a Földközi-tenger vidékén honos, a mandulához hasonló termést hozó örökzöld cserje (termését cukrászati célra használják)] Pistacja (Pistacia Lentiscus) [Pistacja należy do rodziny nanerczowatych. Pochodzi ona z pogranicza Azji Środkowej i Małej Azji. W radzieckiej Turkmenii uprawa jej znana jest co najmniej od 2000 lat. Jest to drzewo średniej wysokości, osiągający czasem 10 metrów wysokości. Na zimę traci ona liście, i jest odporna na małe mrozy (do 0 stopni). Pistacja kwitnie na wiosnę przed ukazaniem się liści. Iran, Włosy, Syria, Tunis i Afganistan produkują najwięcej orzechów pistacjowych. Kwiaty pistacji zebrane są w bardzo duże kwiatostany. Pistacja jest dwupienna. Rośliny męskie tworzą kwiaty tylko z pręcikami i są konieczne do zapylenia kwiatów słupkowych na roślinach żeńskich. Owoc jest bardzo podobny do oliwek. Zewnętrzna okrywa jest niejadalna i cienka jak u migdała. W miarę dojrzewania owocu zmienia się jego barwa z zielonej w żółtą, następnie okrywa pęka i odpada. Wewnątrz miękkiej okrywy znajduje się pestka, a w niej jadalny owoc pistacji. Z jednego kwiatostanu można zebrać nawet do 2 kg owoców. Pistację rozmnaża się wyłącznie przez szczepienie. Uzyskuje się drzewa obficiej owocujące. Z nasion wyrasta połowa roślin męskich i połowa żeńskich. Kwitną one po 3-4 latach od posadzenia. Jednak zadowalające plony otrzymujemy po 50 latach. Pistacja nie daje jednak Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . wysokich plonów, owoce nie dojrzewają w tym samym roku co kwitnie, lecz w następnym roku później jesienią. Owocuję co 2-3 lata.] – Pistacia lentiscus (Masztix pisztácia) [Akár 3-4 m magasra is megnövő, örökzöld cserje, vagy kisebb fa.] pistał, pistoł, piształ [tłuk moździerzowy. „Cukier utłuc dobrze drewnianym piształem”, pisze Siennik. „Gdybyś stłukł głupiego w moździerzu, jako grucę biją z wierzchu pistałem” (Petrycego „Etyka”).] – mozsártörő Pistacja (Pistacia Lentiscus) Pistacja właściwa (Pistacia vera L.) [jeden z gatunków rodzaju pistacja należącego do rodziny nanerczowatych. Pochodzi z pogranicza Azji Środkowej i Azji Mniejszej, uprawiany jest w Syrii, Afganistanie, Iranie, Iraku i Turcji, a także w USA. W Europie największe plantacje znajdują się w Grecji, głównie na wyspie Eginie (słynącej zresztą z tychże upraw) i w rejonie miasta Saloniki.] – Pisztácia (Pistacia vera, botonîm, dió). [Karakterisztikus faj a Földközi-tenger mellékén, termése ízletes csemege (1 Móz 43,11), máshol pedig helységnévként szerepel: Botonim (Józs 13,26).] pistofon [1. urządzenie służące do wzorcowania pomiarowych odbiorników dźwięku przy niskich częstotliwościach dźwiękowych; 2. urządzenie wytwarzające ton (najczęściej o częstotliwości 1000 Hz) o stałem poziome dźwięku. Służy do kalibracji odbiorników dźwięku (gł. mikrofonów) przy niskich częstotliwościach dźwiękowych.] – pisztofon, dugattyú [kalibráló eszköz; előzetes kalibrálás etalonhangforrással] pistolecik [zdrobnienie od: pistolet] – kis pisztoly pistolet [1. broń palna o krótkiej lufie przeznaczona do strzelania z ręki na bliskie odległości; 2. pot. o mężczyźnie energicznym, szybko reagującym na coś; 3. przysiad na jednej nodze, z drugą wyprostowaną ku przodowi; 4. przyrząd do natryskiwania na powierzchnię różnych przedmiotów farb, lakierów itp.; 5. przyrząd do wstrzeliwania kołków, haków itp.; 6. krótka, ręczna broń palna do walki (zarówno ataku jak i obrony) na bliską odległość (do 50 m) a także do wymuszania posłuszeństwa na polu walki.] – (fr.) pisztoly [maroklőfegyver a pisztoly elnevezést 1570-ben a francia pistolet elnevezésből kapta, melynek az etimológiája nem tisztázot], revolver [az angol revolver elnevezés a forgótár forgására utal, amely az angol to revolve (forogni) igéből származik.]; festőpisztoly 4922 pistacja kleista [zob. drzewo mastyksowe] – (gör.) masztixfa, örökzöld pisztácia (gör. terebinthosz, schinosz, lat. Pistacia lentiscus): a szömörcefélék családjába tartozó növény. Pistacja właściwa (Pistacia vera L.) [jeden z ok. 20 gatunków rodzaju pistacja należącego do rodziny nanerczowatych] – Pisztácia v. valódi pisztácia (Pistacia vera) [a mediterráneumban elterjedt fa] pistacjowy, -a, -e [1. związany z pistacją (drzewem lub krzewem); 2. zrobiony z owoców pistacji, mający smak owoców pistacji, zapach owoców pistacji; 3. seledynowy, bladozielony] – pisztácia; barnás árnyalatú, sárgászöld Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4923 pistolet automatyczny, pistolet samoczynny – önműködő pisztoly, automatapisztoly; géppisztoly pistolet dwustrzałowy – kétlövetű pisztoly pistolet gazowy [broń z nabojem wypełnionym gazem obezwładniającym] – gázpisztoly pistolet kieszonkowy – zsebpisztoly pistolet maszynowy [1. pistolet, z którego można strzelać ogniem ciągłym, pojedynczym lub seriami; 2. indywidualna broń strzelecka, zasilana amunicją pistoletową.] – géppisztoly pistolet natryskowy [przyrząd do natryskiwania na powierzchnię różnych przedmiotów farb, lakierów itp.] – szórópisztoly; festékszórópisztoly pistolet ogłuszający – kábítókészülék pistolet startowy – startpisztoly pistolet wielostrzałowy – soklövetű v. forgópisztoly pistolet zacina się – csütörtököt mond a pisztoly, a pisztoly elromlik pistolet ze sworzeniem – (vágóhíd) csaplövő készülék pistoletowy, -a, -e – pisztolypistolety pojedynkowe – párbajpisztolyok piston [1. klapka zamykająca otwory w dętych instrumentach muzycznych; 2. mosiężna lub miedziana spłonka wykorzystywana w dawnej broni palnej, zawierająca proch wybuchający bezpośrednio po uderzeniu kurka; kapiszon] – dugattyú; (muz.) piszton; (fúvóshangszer) réz fúvóshangszereknél alkalmazott szelep, amellyel a csőhosszúságot változtatják; ilyen berendezéssel ellátott, a postakürtből származott tölcsérfúvókás réz fúvós hangszer pistonówka [strzelba kapiszonowa] – gyermekpuska pisuar [1. muszla do oddawania moczu w ubikacji męskiej; też: męska ubikacja publiczna z takimi muszlami; 2. miska wykonana z pocelany lub materiałów porcelanopodobnych służąca do oddawania moczu przez mężczyzn, instalowana zwykle w ubikacjach publicznych] – (fr.) pissoir, piszoir; vizelde; mellékhelyiség férfiak részére pisywać [regularnie tworzyć, pisać jakieś utwory, teksty, układać coś na piśmie od czasu do czasu, a także: donosić, komunikować kogoś o czymś, zazwyczaj listownie] – irogatni; (zsarg) firkálni pisywać do siebie – leveleznek egymással pisywać wiersz – verselni, verselgetni piszczał, piszczel, piszczałka [(Jak czytamy u Zygmunta Glogera) najpospolitszy instrument dęty, inaczej dudką, fujarką, fletem nazywany. Piszczałki najprostsze bywały: sosnowe, jodłowe, bukowe i wierzbowe. Piszczelami nazywano niekiedy organy, składające się z dobranych różnogłosowych piszczałek. „Na piszczałkę (do tańca) jest, na świeczkę (do kościoła) niemasz”, mówi stare przysłowie. „Kto nie da na piszczałkę, ten w nią nie gra”, zapisał Rysiński. Piszczałem nazywano w XV w. strzelbę ręczną, podobno od czeskiego wyrazu pistala, oznaczającego wogóle rurę.] – síp, pásztorsíp piszczał (ros. Пищаль) [to rodzaj wczesnej broni palnej, stosowanej w Rosji i na Ukrainie w okresie od końca XIV wieku aż do XVII wieku. Była to broń pośrednia pomiędzy hakownicą, arkebuzem a muszkietem. Nazwa ta obejmowała: a) broń ręczną: tj. rusznice, samopały, niedomieroki, b) broń forteczna: tzw. piszczałki przewidziane do strzelania zza osłony. Konstrukcja ich była dość prosta i dopiero w końcu XVI wieku pojawiły się zamki kołowe, w XVII wieku zamki skałkowe, które stosowane były aż do XVIII wieku. Z czasem broń ta uległa podziałowi na forteczną, pułkową, polową, stałą, do niszczenia murów, jak również z uwagi na materiał wykonania luf na żelazne (stalowe), miedziane (brązowe) i żeliwne. Jako amunicja stosowane były kamienne kartacze, kawałki żelaza i rozpryskowe.] – (daw) egykori lőfegyver (XVI-XVII. sz.) Piszczał cara Aleksego I Romanowa z 1654 piszczałka [1. ludowy instrument muzyczny z grupy aerofonów wargowych, będący najczęściej drewnianą rurką zaopatrzoną w otwór wargowy i 3-7 otworów bocznych, niewielki flet z bocznymi otworami; 2. Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4924 jedna z wielu składowych części instrumentów muzycznych, głównie z grupy aerofonów; 3. część aerofonu, w której wskutek wibracji słupa powietrza powstaje dźwięk (piszczałka organowa)] – síp, pásztorsíp, fütyülő; (vad) csalisíp piszczałka Galtona [Piszczałka ultradźwiękowa Galtona to piszczałka ostrzowa do wytwarzania drgań do 40 kHz.] – Galtonsíp piszczałka harmoniczna – átfújt síp piszczałka języczkowa (organy) – nyelvsíp piszczałka oktawowa – (zene) flazseolet, üvegharang piszczałka organowa – orgonasíp piszczałka pastusza – pásztorsíp, furulya piszczałka trąbkowa – az orgona trombitasípja piszczałka w organach – orgonasíp piszczałka wargowa – ajaksíp piszczałkowaty, -a, -e – orgonasíp alakú, fisztulaszerű piszczałkowy, -a, -e [składający się z piszczałek (np. piszczałkowy mechanizm organowy), oparty na zasadzie działania piszczałek lub w jakiś inny sposób związany z piszczałkami] – síppiszcząco – rikácsolva, visítva, visító v. sivító v. sipítozó hangon piszczący, -a, -e – sípoló; sivító; visító piszczeć (piszczy) (zob. pisnąć) [1. odzywać się piskliwym głosem, wydawać ostre, cienkie, przenikliwe dźwięki, wydawać piski; 2. o instrumentach muzycznych, głównie piszczałkowych: wydawać tony, dźwięki] – csipogni; (mysz) cincogni; sípolni, fütyűlni, rikácsolni, visítani; (narzekać) nyafogni; nyavalyogni; sikítani piszczeć do czego – odavan vmiért; nem élhet vmi nélkül; megszakad vmiért piszczek lub fajfer [1. pot. przedmiot do świstania, gwizdania; 2. w średniowieczu: muzykant grający na instrumentach dętych; 3. (u Zygmunta Glogera) ta była to w średnich wiekach nazwa grajków na narzędziach dętych, którzy tułacze wiedli życie, ale już w XIV w. zawiązywać się zaczęli po większych miastach, zwłaszcza w zachodniej Europie, w korporacje cechowe na wzór rękodzielników i uzyskiwać przywileje. Korporacje te przygrywały po kościołach, zamkach, ratuszach, z wież miejskich i kościelnych, w czasie pochodów uroczystych, wesel, chrzcin, tańców i styp pogrzebowych. Za przykładem, idącym z Zachodu, istniały po miastach polskich, zwłaszcza za Jagiellonów, gromadki piszczków, trębaczy, surmaczy, bębnistów. Szczerbicz w prawie saskiem mówi: „Gądki (gędźbiarze) i piszczki masz rozumieć nie tych, którzy się uczciwą muzyką przystojnie zabawiają, ale owych, którzy się od karczmy do karczmy tułają, albo z pieskami tańcują”. Piszczkiem nazywano działo armatnie, które było pospolitą kartauną.] – síp, fütyülő; (dawno) zenész, sípon v. pásztorsípon játszó muzsikus; fuvolás piszczel [1. jedno z narzędzi w hutnictwie szkła służące do ręcznego formowania wyrobów. – 2. kość piszczelowa, piszczel (łac. tibia) - jest podstawową kością goleni i leży po stronie przyśrodkowej.] – 1. üvegfúvó; 2. (anat) sípcsont piszczenie – sivítozás, visítás, csipogás, rikácsolás Piszon (strumień) [jedna z rzek w Eden. Próby ustalenia, która to z dzisiejszych rzek, nie dały rezultatu.] – PISON (áramlás, folyam, túláradó, szabadon áramló, bőven folyó, féktelen) [Az Éden kertjéből kijövő folyam (1Móz 2,11), közelebbről meg nem határozható.] piśmidło [1. pogard. bezwartościowy utwór literacki; 2. pogard. bezwartościowe czasopismo; też: egzemplarz takiego czasopisma; 3. pogardliwie o kiepskiej gazecie, marnym, bezwartościowym czasopiśmie, rzadziej utworze literackim] – iromány, förmedvény, értéktelen írás; szennylap, zuglap piśmiennictwo [ogół wypowiedzi językowych utrwalonych w piśmie, pełniących określone funkcje w różnych dziedzinach życia społecznego; obejmuje m.in. literaturę piękną, publicystykę, dzieła naukowe i popularnonaukowe, dokumenty życia zbiorowego] – írás; írói v. irodalmi tevékenység; irodalom; írásbeliség; írói működés piśmienniczy, -a, -e [odnoszący się do piśmiennictwa, pisarstwa (np. praca piśmiennicza, twórczość piśmiennicza), związany w jakiś sposób z piśmiennictwem] – irodalmi, írói piśmiennie – írásban, levélben, levélileg piśmienność [nabyta umiejętność pisania, a także: talent pisarski, zdolność do tworzenia wartościowych utworów literackich] – írni-olvasnitudás, írnitudás piśmienny, -a, -e; pisemny [1. o człowieku: potrafiący pisać; 2. utrwalony na piśmie (np. praca piśmienna, zgoda piśmienna), wyrażony za pomocą pisma lub w jakiś inny sposób związany z pismem;] – Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . írásbeli, írásos; írott-; (nie analfabetyczny) írástudó piśnięcie – mukkanás, megmukkanás, pisszenés, cincogás pit stop [w wyścigach samochodowych: kilkusekundowa przerwa na zatankowanie paliwa i zmianę opon] – (ang.) pit stop; (autóverseny) kiállás tankolás és gumicsere céljából 4925 pit stop pita, pitta [okrągły placek z mąki jęczmiennej lub pszennej, popularny na Bliskim Wschodzie] – pita Pitagoras (gr. Πυθαγόρας, Pythagoras), (ur. ok. 572 p.n.e. na Samos, zm. ok. 497 p.n.e. w Metaponcie) [grecki matematyk, filozof, mistyk, twórca twierdzenia Pitagorasa] Szamoszi Püthagorasz (gör.: Πυθαγόρας, lat. Pythagoras; a matematikában meghonosodott, nem szabályos átírással Pitagorasz, Kr. e. 582 – 496) [jón származású antik görög filozófus és matematikus, a püthagoreus filozófiai iskola megalapítója] pitagorizm – pithagoreizmus; (fil.) Pythagorasz görög matematikusnak és iskolájának a természet minden jelenségét mennyiségi, számszerű viszonyokra visszavezetni igyekvő filozófiája Pitekantrop, człowiek wyprostowany (Pithecanthropus erectus, Homo erectus), [kopalny gatunek człowiekowatych, żyjący we wczesnym i środkowym plejstocenie na obszarze Afryki i Eurazji. Nazwę Pithecanthropus erectus („małpolud wyprostowany”) nadał w 1892 E. Dubois odkrytym przez siebie szczątkom praczłowieka z Trinil na Jawie (znanym też jako „człowiek jawajski”); wcześniej E. Haeckel użył nazwy Pithecanthropus alalus („małpolud niemowa”) na określenie hipotetycznego stadium przejściowego między małpami a człowiekiem.] – (gör.) Pithecantropus erectus; egyenesen járó majomember (köznapi nevükön: jávai előember) pitfok [1. nóż do chleba, kozik, scyzoryk; 2. tępy nóż] – [Słowniczek języka śląskiego] kenyérvágó kés; bicska, zsebkés, tollkés; tompa kés Pitia, Pytia [gr. Pythía (Πυθία) 'wieszczka i kapłanka Apollona w Delfach; odurzona wyziewami wydobywającymi się ze szczeliny skalnej, wygłaszała oderwane, niezrozumiałe zdania, z których kapłanprorok układał odpowiedzi w rytmie heksametru'. 1. osoba odpowiadająca, wypowiadająca się w sposób wieloznaczny, niejasny, zagmatwany ("pytyjska odpowiedź"); 2. osoba mówiąca niejasno, dwuznacznie, zagadkowo] – (gör.) Pythia, Pitia; (hitr.) Apolló görög isten Delphoiben levő jóstemplomának papnője, aki félig öntudatlan állapotban közölte a jóslatokat; (átv.) jósnő, homályos, kétértelmű jóslatokat tevő jós pitny, -a, -e [nadający się do picia] – ivó pitrasić [żartobliwie, potocznie: gotować, przyrządzać jakieś potrawy, jedzenie, często w domyśle: byle jak, prymitywnie] – kotyvasztani; főzőcskézni, sütni-főzni, kotyvasztani pitraszenie – sütés-főzés, főzőcskézés, kotyvasztás pityjski, -a, -ie, pytyjski, -a, -ie [charakterystyczny dla Pytii (kapłanki w świątyni Apollina w Delfach), a w przenośni także: niejasny, dwuznaczny, zagadkowy] – dodonai, kétértelmű piu, piú [więcej,bardziej np. piú adagio – bardziej, więcej niż adagio] – piu, più; több; még inkább piu bardziej, więcej [np. piu vivo - trochę prędzej niż vivo] – pl. piu vivo piu mosso [1. żywiej (niż wskazywało poprzednie oznaczenie tempa); 2. bardziej ruchliwie] – (zene) Più mosso; mozgékonyabban piure [purée; 1. potrawa z utartych albo ugniecionych ziemniaków, innych warzyw lub owoców; 2. utarty, ugnieciony (np. ziemniaki piure - utarte ziemniaki)] – püré Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4926 piuska [1. to mała, okrągła czapeczka, noszona przez duchownych katolickich na szczycie głowy; 2. okrągła czapeczka noszona przez duchownych katolickich; 3. mała, okrągła czapeczka noszona na szczycie głowy przez duchownych kościoła rzymskokatolickiego. Biskupi noszą piuski purpurowe, kardynałowie – czerwone a papież – białą. Powstała w celu okrycia tonsury – wygolonego koła na szczycie głowy duchownych.] – sapka (a fej búbján); papi sapka, pileolus [submitrale, subbiretum, soli Deo: 1. a régi rómaiak keskeny szegélyű vagy szegélytelen kalapja; munkások viselték, előkelők csak utazáskor. - 2. kicsiny, kerek papi sapka, mely éppen csak a hajkoronát fedi. Színe: világi papoké fekete, szerzeteseké a ruhájuk színével megegyező, püspöké viola, bíborosé vörös, a pápáé fehér. A püspök mitra alatt v. anélkül szentmise alatt is viselheti, kivéve prefációtól áldozásig. Kitett Oltáriszentség előtt nem viselhető. 3. Nem liturgikus jellegű főfedő. A pápa, püspökök, valóságos prelátusok viselik a rangjuknak megfelelő színben. A korábban jóval nagyobb kalap a barokk korban lett kis, kerek főfedő. A mise alatt a Sanctustól az áldozás végéig leteszik.] PIW [Państwowy Instytut Wydawniczy – polskie wydawnictwo powstałe w 1946, z siedzibą w Warszawie → Wydawnictwo Państwowy Instytut Wydawniczy] – Állami Kiadóintézet → Állami Könyvkiadó Vállalat → Állami Könyvkiadó Vállalat Kiadvány piweczko – söröcske piwiarnia [lokal gastronomiczny przeznaczony głównie do spożywania piwa] – söröző, sörcsarnok piwiarnia letnia – kerti söröző piwiarniany, -a, -e [charakterystyczny dla piwiarni, związany w jakiś sposób z piwiarnią (np. piwiarniany bywalec), odnoszący się do takiego lokalu (np. piwiarniana atmosfera, piwiarniany klimat)] – sörházi piwiarz – csapos, vendéglős; sörivó piwiarz sezonowy – időszaki vendéglős piwko [1. zdrobnienie od: piwo; 2. żartobliwie, potocznie o czymś bardzo prostym, nieskomplikowanym, łatwym do zrozumienia lub wykonania] – sör, jó sör; söröcske piwne drożdże – sörélesztő piwne oczy – barna szem piwnica [1. podziemne pomieszczenie, najczęściej będące pierwszym nad fundamentami jakiegoś budynku, wykorzystywane zwykle jako przechowalnia zapasów, żywności; 2. sklepione podziemne pomieszczenie służące jako pub, winiarnia, kawiarnia lub podobny lokal] – pince, pincehelyiség; bor v. sörpince, söröspince piwnica na wino; piwnica win – borospince Piwnica pod Baranami (Kraków) [kabaret, który współtworzyli krakowscy artyści teatru] – sörpince a bárányokhoz (kabaré) piwniczka [niewielkie pomieszczenie wykorzystywane jako piwnica (podziemna część domu lub lokal, którego część mieści się pod ziemią)] – kis bor- v. sörpince piwniczna izba – pincelakás piwniczny, -a, -e [odnoszący się do piwnicy; umieszczony w piwnicy; charakterystyczny dla piwnicy] – pincepiwniczny [1. w średniowiecznej Polsce urzędnik dworski sprawujący pieczę nad piwnicami, w których przechowywano wino oraz piwo. 2. (u Zygmunta Glogera) Piwniczy, piwniczny – zarządzający piwnicą na dworach panów i książąt. W Litwie zarządzał piwnicą królewską podczaszy nadworny, ale na dostojnika krajowego podniesiony, był już godnością tytularną. W r. 1549 „piwniczym” Zygmunta Augusta na Litwie był Stefan Wieszeniewicz. Ostatnim „piwniczym litewskim” był Ignacy Piłsudzki, mianowany r. 1790.] – pincemester Za panowania Henryka Walezego i Stefana Batorego nastąpił podział na dwa oddzielne stanowiska: Piwnicznego zajmującego się winem; osoba na tym stanowisku miała pod swoją pieczą zastawę i naczynia do podawania wina Piwnicznego zajmującego się piwem; zajmował się również zaopatrywaniem dwór królewski w pieczywo, świece i inne artykuły codziennego użytku Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4927 piwny, -a, -e [1. zrobiony z piwa lub z dodatkiem piwa; 2. używany do wyrobu piwa; 3. o oczach, ich kolorze: brązowy z żółtym odcieniem] – sör-, sörös; (kolor) sárgásbarna piwo [1. to napój alkoholowy o niskiej zawartości alkoholu (zazwyczaj do 6%), uzyskiwany w wyniku fermentacji alkoholowej brzeczki piwnej, otrzymywanej ze zbóż - głównie jęczmienia, bez destylacji. 2. (Jak czytamy u zygmunta Glogera) Spór pomiędzy Niemcami a Polakami o pierwszeństwo w wynalazku piwa jest niedorzecznym, bo już w starożytności pisarze greccy i rzymscy wspominają o napoju z wyroszczonej pszenicy i jęczmienia, poświęconym bogini rolnictwa, Cererze, i dlatego, zowiącym się po łacinie cerevisia. Prawdopodobnie zaś Grecy i Rzymianie otrzymali wynalazek piwa od starszych jeszcze od siebie narodów. Jeżeli Tacyt mówi, że Germanie robili napój z jęczmienia a milczy o Lechitach, to dlatego, że o Lechii, za Karpatami, nic nie wiedział. Że jednak nad Gopłem i Wartą leżała kraina odwiecznie rolnicza, w niej więc ze zboża musiał być obficie wyrabiany napój, skoro piwem od powszedniego picia został nazwany. Uczony językoznawca Brückner powiada, że najlepszym dowodem, iż Niemcy po raz pierwszy zapoznali się z piwem u Słowian jest to, że ich bier jest przeróbką słowiańskiej nazwy piwo. Gallus, na początku XII w. spisujący podania Piastów w ich własnym domu, kładzie w usta Piastowi słowa: „Mamci ja naczyńko warzonego piwa, com go przysposobił na postrzyżyny mego jedynaka...” Bolesław Chrobry tyle pijał piwa, że Niemcy przezywali go złośliwie Trink-bier, t. j. piwoszem.] – sör [malátából, valamint bizonyos pótanyagokból vízzel cefrézett, komlóval, illetve egyéb engedélyezett anyagokkal ízesített, sörélesztővel erjesztett, szén-dioxidban dús, általában alkoholtartalmú ital] piwo antałkowe – hordósör piwo bawarskie – bajor sör piwo beczkowe – hordósör; csapolt sör piwo butelkowe – palacksör; palackozott sör piwo ciemne – barna sör piwo fermentuje – a sör erjed piwo flaszkowe – palack sör piwo jałowcowe – borókasör piwo jasne – világos sör piwo kwaśnieje – a sör erjed piwo leżakuje – érik a sör piwo marcowe – gyenge, márciusi sör piwo na kufle – csapolt sör piwo pełne [piwo mocniejsze, o większej zawartości chmielu] – erősebb sör piwo przestałe – állott sör piwo słodowe – malátasör piwo wywietrzało – a sör állottá vált piwo z beczki – csapolt sör piwo zwyczajne – közönséges sör piwo zwietrzałe – állott sör piwonia (Paeonia L.) [1. jedyny rodzaj należący do rodziny piwoniowatych (Paeoniaceae (D. C.) Rudolpfi); 2. jedyny rodzaj należący do rodziny piwoniowatych (Paeoniaceae). Należą do niego ok. 33 gatunki. Pochodzą głównie z obszarów Europy i Azji o umiarkowanym klimacie, jedynie 2 gatunki pochodzą z zachodniego wybrzeża Ameryki Północnej. Gatunkiem typowym jest Paeonia officinalis L] – pünkösdi rózsa, pünkösdirózsa (Paeonia) Piwonia chińska (Paeonia lactiflora) – Bazsarózsa (Paeonia lactiflora) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . Piwonia lekarska (Paeonia officinalis L. = P. lactiflora) [gatunek rośliny należący do rodziny piwoniowatych. Pochodzi z południowej i środkowej Europy] – Pünkösdirózsa (Paeonia officinalis) - bánáti bazsarózsa (Paeonia officinalis ssp. banatica) [növényritkaság, egész Európában egyik legfontosabb élőhelyét a Baranya megyei Zengő gerincén találhatjuk meg.] monitorok és kamerafejek még sokáig nem lesznek olcsó alkatrészek!] 4928 piwosz [człowiek lubiący piwo] – sörivó piwowar (browarnik) [osoba pracująca w piwowarstwie (browarnictwie, przemyśle spożywczym zajmującym się warzeniem piwa i jego dystrybucją na rynek)], piwowarka – sörfőző, sörfőzőmester; sörgyáros (ffi/nő) piwowarczyk – sörfőzőinas; sörfőző fia; kis sörfőző Piwowarczyk [nazwisko] – Serfőző piwowarnia – sörfőzde, sörgyár piwowarski, -a, -ie [wykorzystywany w procesie warzenia piwa (np. drożdże piwowarskie), związany w jakiś sposób z piwowarstwem lub piwowarem (np. cech piwowarski); browarniany, browarniczy, browarny] – sörfőző-, sörgyártási piwowarstwo [1. zob. browarnictwo; 2. wyrób piwa, przemysł spożywczy zajmujący się warzeniem piwa i jego dystrybucją na rynek; browarnictwo] – sörfőzés, sörgyártás, söripar piwowarz – serfőző v. sörfőző PIWR (Państwowy Instytut Wydawnictw Rolnych) – (dawno) Állami Mezőgazdasági Kiadóintézet pixel {rzecz.}; piksel {m.} [komp.] – (ang.) pixel (picture element) – képpont [kijelzők (displays) és érzékelők (sensors) egyik műszaki jellemzője; a képpontok száma -két kordináta mentén- megadja pl. egy LCDkijelző vagy kamera-érzékelőegység (pl. CCD-sensor) felbontását; a képpontok nagy száma (pl. 640x480 x 3 (szín) = 518 400) egyben azt is érzékelteti, hogy ennyi kifogásta- lanul integrált elem szükséges egy hibátlan kijelzőhöz vagy érzékelőhöz; ebből megérthető az is, hogy nagyfelbontású Pixel art [jest sposobem tworzenia grafiki rastrowej za pomocą programów pozwalających na edytowanie obrazów na poziomie pojedynczych pikseli (np. MS Paint, Paint Shop Pro, GIMP).] – pixel művészet [A pixel art egy újabb retró jellegű művészeti ág; a művelői a '80-as években és a '90-es évek elejében pl. az akkori számítógépes vagy videojátékokban elérhető, maximum 8 bites színmélységű, erősen pixeles grafikát idéző módon elkészített alkotásokat hoznak létre.] piyńć [pięć] – [Słowniczek języka śląskiego] öt piyńść [pięść] – [Słowniczek języka śląskiego] ököl Piza (wł. Pisa) [miasto we Włoszech, w Toskanii, 85 379 mieszkańców, nad rzeką Arno, oddalone o 13 km od wybrzeża Morza Tyrreńskiego.] – Pisa [a Pisa-tartomány és érsekség székhelye, az egyik legrégebbi olasz város. A tengertől 7,5 kilométerre fekszik az Arno folyó két partján] pizański, -a, -ie [przymiotnik od: Piza] – (földr.) pisai pizda [wulgarnie: a) żeński organ płciowy b) wyzwisko używane głównie w stosunku do kobiet] – (wulg.) női nemi szerv; picsa piznąć [uderzyć] – [Słowniczek języka śląskiego] ütni, vágni; beütni, megütni, leütni [np. Na banhofie pizło dwie – zegar dworcowy wybił drugą (godzinę): a pályaudvar órája elütötte a kettőt] pizza [wym. picca] [1. placek drożdżowy z dodatkami; 2. potrawa kuchni włoskiej, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . obecnie szeroko rozpowszechniona na całym świecie. Często uznawana za fast food. W wersji podstawowej jest to płaski placek z wytrawnego ciasta drożdżowego (focaccia), posmarowany sosem pomidorowym, posypany tartym serem mozzarella i ziołami, pieczony w bardzo mocno nagrzanym piecu. Pizzę podaje się na gorąco, lecz rozpowszechnione jest jedzenie jej również na zimno.] – (ol.) pizza; paradicsommártással megkent, sajttal meghintett lángos, amelyre általában hal- és húsdarabkákat is tesznek 4929 pizzikato, pizzicato [wydobywanie przez wykonawcę dźwięku z instrumentów smyczkowych (np. skrzypce, altówka, wiolonczela) poprzez szarpanie strun palcami.] – (ol.) pizzicato; (muz.) ujjal pengetve (adandó elő); a vonós hangszereken a húrok ujjal pengetése a vonó használata nélkül piździawica [ziąb, mróz] – [Słowniczek języka śląskiego] fagy, zimankó, hideg, dér piździeć, piździć [ziąbić, wiać] – [Słowniczek języka śląskiego] – (wiatr) fújni, fújdogálni; elfutni, elrohanni piździk [(ziemia lubliniecka ) zob. → moplik] – [Słowniczek języka śląskiego] motor, motorkerékpár piżama, pidżama [1. luźny ubiór do spania złożony ze spodni i bluzy; 2. szerokie spodnie z lekkiej tkaniny, męski strój indyjski; 3. strój przeznaczony do spania lub odpoczynku, składający się z luźnych spodni i bluzy albo spodenek i koszulki; pidżama; pyjama (rzadko); 4. damski i męski dwuczęściowy strój nocny, złożony z kurtki i spodni. Wytwarzany z miękkich, spieranych materiałów włókienniczych. Przybył do Europy – gdzie początkowo noszone były jedynie koszule nocne – w 19. wieku z tropików. 5. dwuczęściowy ubiór, zarówno damski, jak i męski przeznaczony do spania. Piżama składa się z luźnych spodni i bluzy, lub luźnej koszulki. Zwykle szyta z miękkich materiałów, takich jak bawełna czy flanela. Szyte są też piżamy jedwabne i satynowe. Nazwa wywodzi się z języka perskiego.; 6. strój przeznaczony do spania lub odpoczynku, składający się z luźnych spodni i bluzy albo spodenek i koszulki; pidżama; pyjama (rzadko)] – (hindusztáni→ang.) pyjama, pijama; (text) pizsama [Kétrészes (kabátból ill. újabban bebújós felsőrészből és nadrágból álló) ruhadarab, amit férfiak, nők és gyerekek alváshoz viselnek. Puha, mosható, szövött vagy kötött kelméből készül. Európában a 20. század elején terjedt el, korábban csak trópusi (indiai) ruházatként ismerték. (A "pyjama" szó is indiai angol eredetű, eredeti jelentése: lábruha.)]; hálóruha, könnyű nappali ruha; kabátból és nadrágból álló hálóöltözék piżama damska długa – hosszú női pizsama piżamowy, pidżamowy, -a, -e – pizsamapiżamka, pidżamka [zdrobnienie od: piżama; pidżamka] – kis pizsama piżmaczek [roślina z rodziny piżmaczkowatych, o kwiatach pachnących piżmem, rosnący w cienistych lasach całej Polski] – kis pézsma; (növ.) pézsmamályva, pézsmafű piżmak [ssak z rzędu gryzoni; piżmoszczur, szczur piżmowy; Piżmak pochodzi z Ameryki Północnej] – pézsma; pézsmapocok Piżmak, piżmak amerykański, piżmoszczur, szczur piżmowy (Ondatra zibethicus) [gatunek ziemno-wodnego gryzonia z podrodziny nornikowatych w rodzinie chomikowatych] – pézsmapocok v. fakó pézsmapocok (Ondatra zibethicus) [az emlősök (Mammalia) osztályának a rágcsálók (Rodentia) rendjéhez, ezen belül az egérfélék (Muridae) családjához és a pocokformák (Arvicolinae) alcsaládjához tartozó Ondatra nem egyetlen faja.] piżmem pachnie – pézsmaszagú, pézsmaillatú Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . piżmo 4930 [1. mazista wydzielina gruczołów piżmowca (substancja otrzymywana również syntetycznie), służąca do utrwalania zapachu perfum; 2. wydzielina gruczołów okołoodbytniczych niektórych ssaków] – pézsma, mosusz [a pézsmaszarvas hímjének nemzőszerve melletti illatmirigyek átható szagú váladéka.] piżmo [zob. wrotycz pospolity] – gilisztaűző varádics v. Varádics-kóró (vrátic szláv szóból, garádicskóró, fájdalomfű, gilisztavirág, (Chrysanthemum vulgare) piżmoszczur, piżmak, szczur piżmowy [1. (zoologia) topo muschiato; ondatra, Ondatra zibethicus; 2. ziemno-wodny gryzoń z rodziny nornikowatych; piżmak, szczur piżmowy] – pézsmapatkány, pézsmapocok (Ondatra zibethicus) Piżmowiec (Moschus moschiferus) [1. azjatycki ssak z jeleniowatych; na brzuchu samce mają gruczoł wydzielający piżmo; 2. bezrogi ssak z rodziny piżmowcowatych (wcześniej zaliczany był do jeleniowatych), żyjący w górskich lasach Azji] – pézsmaszarvas, pézsmaállat; szibériai pézsmaszarvas (Moschus moschiferus) [az emlősök (Mammalia) osztályának a párosujjú patások (Artiodactyla) rendjéhez, ezen belül a pézsmaszarvasfélék (Moschidae) családjához tartozó faj] Piżmowiec – pézsmaszarvas piżmowy, -a, -e – pézsmaPK – Partia Komunistyczna – Kommunista Párt (KP) PKB (Pograniczny Korpus Bezpieczeństwa) [– polska konspiracyjna formacja policyjna Delegatury Rządu na Kraj działająca w latach 1940-1944.] – Határőrség, Határrendőrség PKC (Państwowa Komisja Cena) – (dawno) Állami Árbizottság (Lengyelországban) PKF (Polska Kronika Filmowa) [(1944-1995), to cotygodniowy magazyn filmowy, długości około 10 min., poprzedzający projekcję filmu w kinach.] – Lengyel Filmhíradó (mozikban) PKIN – Pałac Kultury i Nauki (PKiN, dawniej nosił imię Józefa Stalina) [ten był najwyższy budynek w Polsce. Położony w centrum Warszawy przy placu Defilad. Wybudowany w zaledwie trzy lata i oddany do użytku w 1955.] – Kultúra és Tudomány Palotája (Varsóban) PKKF (Powiatowy Komitet Kultury Fizycznej) – (dawno) Járási Testnevelési és Sport Bizottság PKKFT (Powiatowy Komitet Kultury Fizycznej i Turystyki) – (dawno) Járási Turisztikai, Testnevelési és Sport Bizottság PKN (Polski Komitet Normalizacyjny) [Polski Komitet Normalizacyjny (PKN) jest krajową jednostkę normalizacyjną i jednocześnie państwową budżetową jednostką organizacyjną. Polski Komitet Normalizacyjny ma wyłączne prawo używania skrótu "PKN" i zastrzeżonego znaku graficznego.] – Lengyel Szabványügyi Bizottság PKO: Pekao – Powszechna Kasa Oszczędności [PKO BP SA (pełna nazwa Powszechna Kasa Oszczędności Bank Polski Spółka Akcyjna) - największy bank na rynku polskim, utworzony 8 lutego 1919 dekretem Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego, jako Pocztowa Kasa Oszczędności.] – Általános Takarékpénztár; Országos Takarékpénztár PKOP – Polski Komitet Obrońców Pokoju – (tört.) Lengyel Békeharcosok Bizottsága; Lengyel Békebizottság Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . PKP1 (Polski Korpus Posiłkowy) [formacja wojskowa utworzona przez dowództwo austriackie z II Brygady Legionów oraz żołnierzy I i III Brygady Legionów pochodzących z zaboru austriackiego po tzw. kryzysie przysięgowym w lipcu 1917. PKP formowano w Przemyślu, dowódcą mianowano generała Z. Zielińskiego.] – (Lengyel polgári-katonai szervezet) 2 PKP – Polskie Koleje Państwowe S.A. – Lengyel Államvasutak Rt. 4931 PKPG – Państwowa Komisja Planowania Gospodarczego [główny organ gospodarki planowej w Polsce okresu stalinowskiego i narzędzie jej centralizacji; utworzona IV 1949 w miejsce Centralnego Urzędu Planowania jako organ nadrzędny wobec ministerstw gospodarczych; obejmowała zakresem działania opracowywanie nar. planów gosp. i kontrolę ich realizacji, rozdzielnictwo materiałów i dystrybucję gotowych produktów, planowanie przestrzennego zagospodarowania kraju, kształtowanie cen i taryf oraz wskaźników rozwoju; koordynowanie resortów gosp. i oddziaływanie na sektor prywatny; ograniczała samodzielność przedsiębiorstw i jednostek administracji terenowej; wzorowana na rozwiązaniach sowieckich; funkcje przew. pełnili kolejno: Hilary Minc (IV 1949 - III 1954), Eugeniusz Szyr (do VII 1956) i Stefan Jędrychowski (do XI 1956); rozwiązana w efekcie październikowego przełomu, przekształcona w Komisję Planowania przy Radzie Ministrów o zmniejszonym zakresie kompetencji.] – Állami Tervgazdasági Bizottság PKS: pekaes - Państwowa Komunikacja Samochodowa – (dawno) Állami Gépkocsiközlekedési Vállalat; távolsági személyszállítással foglalkozó vállalat; távolsági autóbusz PKWN – Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego [samozwańczy tymczasowy organ władzy wykonawczej w Polsce po II wojnie światowej, działający od 20 lipca 1944 do 31 grudnia 1944, na obszarze wyzwalanym spod okupacji niemieckiej - pomiędzy przesuwającą się linią frontu sowiecko-niemieckiego a Linią Curzona. PKWN został powołany w Moskwie (zob. rząd marionetkowy) i funkcjonował pod polityczną kontrolą Józefa Stalina. Zdominowany był przez komunistów polskich i realizował politykę ZSRR w Polsce. Na powstanie PKWN mieli dominujący wpływ komuniści z Centralnego Biura Komunistów Polskich, jednak ostateczną decyzję o jego powstaniu podjął Józef Stalin.] – (hist.) Lengyel Nemzeti Felszabadítási Bizottság (a Népi Lengyelország titkos szerve a hitleri megszállás éveiben; 1944. jún. 22-én kelt kiáltványával a napot nemzeti ünneppé tették) pirometr [przyrząd do bezdotykowego pomiaru bardzo wysokich temperatur, np. w piecach] – (gör.) pirométer; (fiz.) készülék magas hőmérsékletek mérésére pl., plac – tér PLA, Programmable Logic Arrays [programowalne matryce logiczne. Jest to rodzaj układów programowalnych PLD, które zawierają dwie matryce programowalne - AND oraz OR. W układzie PAL jest tylko jedna matryca AND, a bramki OR są wbudowane. Natomiast w układach PLA funkcję bramek OR pełni właśnie druga programowalna matryca OR, co czyni te układy dużo bardziej elastycznymi.] – PLA, Programmable Logic Array; programozható logikai elrendezés (programozható logikai tömb) plac [1. duża, wolna przestrzeń w mieście, zwykle otoczona budynkami; 2. teren przeznaczony pod zabudowę, otaczający zabudowę; 3. dawniej: pole bitwy] – (ang.) place, (ném.) Platz, placc; tér; (obszar gruntu nie zabudowanego) telek, háztelek, házhely; tér, hely, terület; (átv.) nyilvános cselekvési, szereplési hely plac [podwórko] – [Słowniczek języka śląskiego] udvar, kis udvar, baromfi udvar plac boju – (wojsk) harctér plac broni – (wojsk) gyakorlótér, szemletér plac budowy – építkezési telek, építési terület plac ćwiczeń (wojskowych) a. wojskowy plac ćwiczeń – gyakorlótér plac do zabaw – játszótér; gyermekjátszótér Plac Konstytucji [plac w Śródmieściu Warszawy] – Alkotmány tér plac pod dom – (üres) házhely, telek plac pod zabudowę – házhely plac rynkowy – piactér Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4932 plac targowy – piactér, vásártér plac treningowy – gyakorlótér plac wyścigowy – lóversenytér plac zabaw, plac zabawowy – játszótér plac zapaśniczy – birkózóhely, szorító plac zawodniczy – versenytér, küzdőtér; versenypálya plac zryty kopytami koni – a lovak patájától feltúrt tér placebo [1. łac. placebo 'spodobam się' i placet 'podoba się' od placēre 'podobać się'. ― med. lek obojętny, dany dla osiągnięcia skutku psychologicznego, zwł. aby zaspokoić żądanie pacjenta; 2. środek niemający wartości farmakologicznej, podawany pacjentom w celach psychoterapeutycznych] – placebo (a latin placere jövő ideje: tetszeni fogok) [olyan gyógyszer, ál- vagy szimulált orvosi beavatkozás - amely nem tartalmaz hatóanyagot, de hatásos lehet. Elsősorban gyógyszerészeti készítmények, orvosi műveletek tudományos hatékonysági vizsgálatának ellentételi referenciája. A placebo emellett az arra hajlamos (placeboresponder) páciens állapotának javulását tudja elérni valódi beavatkozás vagy hatóanyagok nélkül, akár pusztán a kezelésbe vetett hit által. A placebo tehát „látszólagos gyógyszer”, amely azonban sokszor – lelki vagy pszichikai úton – tényleges javulást érhet el.] placek [1. płaskie, słodkie ciasto, pieczone często z różnymi dodatkami; 2. niewielki, pieczony lub smażony krążek z mąki, kartofli itp.; 3. o czymś niewielkim, płaskim, utworzonym z miękkiej masy; 4. niewielka, ograniczona przestrzeń wyodrębniająca się z otaczającego ją tła; 5. płaskie, słodkie ciasto, pieczone często z różnymi dodatkami] – lepény, pite, kalács; lángos; rétes - placek drożdżowy – kelt lepény - placek figowy – fügével töltött sütemény - placek królewski - placek lodowy - placek w wafelku - placek węgierski - placek z galaretką - placek z owocami – gyümölcsös lepény - placek żydowski placek zbójnicki (zbójecki) [1. placek ziemniaczany z nadzieniem mięsnowarzywnym przyprawianym na ostro; 2. to rodzaj placka ziemniaczanego. Placek pochodzi z Podhala, z Polski lub Słowacji. Tworzony jest z ziemniaków, mąki, cebuli, słoniny, smalcu, czosnku, przypraw i jajek. Podaje się często polany gulaszem lub śmietaną. Jest to bardzo popularne danie wśród serwowanych w Tatrach.] – (húsos-zöldséges, csípős) krumplis lepény, tócsni, lapcsenka placenta [łac. 'placek' z gr. plakoús 'jp.' od plaks dpn. plakós 'płyta; płaszczyzna'; 1. zob. zool. łożysko w zn. 2.; 2. bot. część ścianki zalążni, gdzie osadzone są zalążki ― część ścianki zalążni, na której osadzone są zalążki; 3. wyciąg z łożysk kobiecych stosowany jako lek zwiększający odporność organizmu; 4. skórzana dyscyplina używana dawniej w szkołach do karania uczniów; 5. dawn. dyscyplina szkolna do bicia po dłoniach; 6. Tak w w. XVII i XVIII nazywano skórę okrągłą, grubą lub w kilkoro złożoną, szeroką jak dłoń, na trzonku drewnianym osadzoną, używaną po szkołach do bicia „w łapę” chłopców za omyłki w czytaniu, pisaniu i nienauczenie się zadanej lekcyi.] – (lat.) placenta (lepény, kalács); (orv.) méhlepény, (növ.) magléc placet [zezwolenie, zgoda na coś] – (lat.) placet (tetszik); jóváhagyási formula a régi okiratokon, kérvényeken; jóváhagyás, engedély, beleegyezés placetum regium [na pisma i decyzje papieskie (placetum regio – królewskie zezwolenie na ogłaszanie i wykonywanie rozporządzeń papieskich), ograniczenie apelacji i podróży do Rzymu biskupów francuskich, kontrolę działalności nuncjuszów apostolskich we Francji, oraz apelacje od papieża do przyszłego soboru powszechnego. W tych wszystkich sprawach do tej pory najważniejsze zdanie miał papież teraz natomiast po uchyleniu autorytetu papieża jego zadania miała przejąć Sorbona, król natomiast przestawał być odpowiedzialny przed papieżem a odpowiadał jedynie przed Bogiem jako wybrany przez Boga do sprawowania funkcji króla. Tym samym to nie papież; lecz król sprawował kontrolę nad wszelkimi instytucjami kościelnymi we Francji.] – (lat.) placetum regium; (hist.) 1. (lat.), az államnak az a joga, amely szerint a római pápának az országba küldött minden iratát (bulla, breve, apostoli irat és levél), viszont a püspököknek, a papoknak, a híveknek Rómába a pápához v. hivatalaihoz küldött iratait az állam megvizsgálhatja abból a szempontból, hogy tartalmuk nem irányul-e az állam törvényei ellen; a vizsgálat kedvező Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4933 eredménye a placeta (lat. a. m. tetszik) szónak az iratra rávezetésében nyilvánul. L. tüzetesen Tetszvényjog. 2. úgynevezett tetszvényjog, annyit jelent, hogy a pápai rendeleteket, bullákat stb., viszont püspökeinknek a pápához küldött iratait az állam felülvizsgálja abból a szempontból, hogy nem ütköznek-e törvénybe. plach, pleszek, plachownica [blacha pancerzowa, do zasłony piersi i pleców służąca. Mączyński w słowniku z r. 1564 wyraz łac. Colobium objaśnia: „żupica bez rękawów abo pleszek”. Pleszkami nazywano także nagolenice żołnierskie. Leopolita pisze: „Pleszki miał na nogach miedziane”.] – (daw) pléh, páncélozott lemez placka [regionalnie: packa, przyrząd do zabijania much, składający się z płaskiego elementu z tworzywa sztucznego, umocowanego na długiej rączce] – légycsapó placki ziemniaczane [prosta potrawa przygotowywana z ziemniaków smażonych na tłuszczu. Głównymi składnikami są starte surowe ziemniaki z dodatkiem cebuli, oraz jajka. Na Podlasiu dodawana jest odrobina pieprzu i majeranku] – krumplis lepény, macok, tócsni, lapcsenka [Legismertebb nevei: macok, lapcsánka, lepcsánka, recsege, lapótya, matutka, tócsni, toksa, cicege, tócsi, gánica, matutka, krumliprósza, görhöny, lapotyka, rösztike, harula, röstiburgonya, lepkepotyi, berét, bodag, cicedli, pacsni, dödölle] Składniki: - 6 dużych ziemniaków - 1-2 jajka - 3-4 łyżki mąki - sól - pieprz - olej Sposób przyrządzania: Ziemniaki umyć, obrać. Zetrzeć na tarce (małe lub duże otwory, jak lubimy). Wymieszać z mąką, jajkiem, solą i pieprzem. Rozgrzać patelnię z olejem. Placuszki smażyć z obu stron. Aby pozbyć się nadmiaru tłuszczu, odkładać na papierowy ręcznik. Potem na talerz. ― Można do ciasta dodać łyżkę śmietany, placki będą bardziej puszyste. Można dodać pokrojoną cebulę, pieczarki, majeranek, natkę pietruszki, starte jabłko. plackowaty, -a, -e [o kształcie zbliżonym do placka (np. plackowate oparzenie) lub podobny do placka pod innym względem (np. plackowaty zapach)] – lepény v. légycsapó alakú placowy, -a, -e [przymiotnik od: plac] – térplacowy [pracownik pełniący dozór nad placem budowy lub pilnujący miejsca, na którym magazynowane są jakieś materiały, surowce] – térfelvigyázó placówka [1. teren będący miejscem stacjonowania wojsk obronnych, a także: część wojsk przeznaczona do ubezpieczenia innych oddziałów na postoju; 2. zakład, instytucja pełniąca rolę przedstawicielstwa handlowego, dyplomatycznego lub innego ośrodka publicznego] – kirendeltség, képviselet, hivatal; állás, hely, munkahely, pont; (wojsk) állomáshely, előörs, tábori örs Placówka (rejon w Warszawie) – w dzielnicy Bielany Placówka (wojsko) - rodzaj posterunku placówka celna – vámkirendeltség placówka dyplomatyczna – diplomáciai kirendeltség v. képviselet placówka handlowa – kereskedelmi kirendeltség placówka konsularna – konzuli kirendeltség placówka misyjna – missziós képviselet placówka pocztowa – postahivatal placówki pocztowe – postahivatalok Placuit in omnibus rebus praecipuam esse iustitiae aequitatisque quam stricti iuris rationem [We wszystkich sprawach powinna mieć pierwszeństwo zasada sprawiedliwości i słuszności nad zasadą ścisłego prawa.] – (lat.) Placuit in omnibus rebus praecipuam esse iustitiae aequitatisque quam stricti iuris rationem; minden ügyben elsőbbséget élvez a törvény szigorú elve felett az igazságosság és a méltányosság elve placuszek [zdrobnienie od: placek] – lepény, apró sütemény, pite placyk [niewielki plac (zwykle w znaczeniu specjalnie wydzielonej, wolnej przestrzeni w mieście, zazwyczaj otoczonej budynkami)] – terecske PLD (ang. Programmable Logic Device) [układ elektroniczny o programowalnej strukturze. Układ PLD może zostać zaprogramowany tak, żeby działał jak dowolny układ cyfrowy. Ograniczeniem Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4934 jest tylko wielkość zasobów układu PLD, czyli liczba wewnętrznych elementów które można zaprogramować. Układy programowalne nie są procesorami, ponieważ procesor to układ o stałej strukturze wewnętrznej, natomiast struktura bramek logicznych w układach PLD zależy od tego jak zaprogramujemy dany układ.] – PLD (ang. Programmable Logic Device) (programozható logikai eszköz) plafon [1. malowidło na tynku, płótnie lub dekoracja stiukowa zajmujące centralną część sufitu lub sklepienia; też: sufit albo sklepienie z takim malowidłem lub dekoracją; 2. dekoracyjne malowidło na suficie; również sufit ozdobiony tym malowidłem] – (fr. plafond) plafon; mennyezet, födém, pad [a lakószobát vagy más épített helyiséget a padlástértől elválasztó, általában gerendavázra, deszkából vagy lécekből nádazással, sártapasztással, vakolattal, esetleg boltozattal készített épület szerkezeti eleme]; mennyezetdíszítés; (átv.) vmilyen elérhető teljesítmény, ill. összjövedelem felső határa plafoniera [oprawa lampy sufitowej] – mennyezi lámpa plafonowy, -a, -e [przymiotnik od: plafon (np. malarstwo plafonowe, malowidła plafonowe)] – mennyezeti; plafonplaga [1. zjawisko groźne, szerzące się i trudne do opanowania; też: coś dokuczliwego; 2. trudne do opanowania niekorzystne zjawisko, szybko szerzące się] – verés, ütés, csapás; (kięska) csapás, baj, szerencsétlenség, balsors; járás, rajzás plaga komorów – szúnyogjárás plaga szarańczy – sáskajárás plagi egipskie [1. w Biblii: nieszczęścia, które spadły na Egipt jako kara za zatrzymanie Żydów w niewoli; 2. dotkliwe wydarzenia, klęska, kara (Wj 7,4): Faraon nie usłucha was, toteż wyciągnę rękę moją nad Egiptem i wywiodę z Egiptu moje zastępy, mój lud, synów Izraela spośrodka nich, wśród wielkich kar.] – egyiptomi tíz csapás Plagi Egipskie - zjawiska podobne do tych opisanych w II Moj. 7-12 mogą dziać sią i dziś. Były one o nadzwyczajnych rozmiarach, działy się w specjalny sposób i w specjalnych miejscach i dlatego należy zaliczyć je do cudów. Bóg stworzył naturę i posługuje się zjawiskami naturalnymi i kieruje nimi. Bóg także kierował plagami w Egipcie, a czynił to po to, aby przekonać faraona o tym, że naród Izraela jest narodem posiadającym prawdziwą wiarę w prawdziwiego Boga. W cudach uczynionych przez Mojżesza i Aarona Bóg pokazał, że są narodem duchowym, który może czynić cuda. Cuda czynili także czarownicy egipscy, ale te były słabe i nikłe w porównaniu z tymi, czynionymi przez Mojżesza i Aarona. Bóg pokazał faraonowi i nam dzisiaj pokazuje, że są istoty duchowe, z których jedne kierują się prawdą i miłością, a inne kłamstwem i chytrością. W cudach tych Bóg wykazał, że te pierwsze są silniejsze i górują nad tymi drugimi, które pochodzą od szatana. 1. Pierwszą plagą była zamiana wód Nilu w krew, co spowodowało zanieczyszczenie tych wód. Czarownicy egipscy potrafili uczynić to samo. Ale serce faraona pozostało zatwardziałe. 2. Plaga żab. To samo uczynili także czarownicy egipscy. Po tym serce faraona też zostało zatwardziałe. 3. Komary. Tego czarownicy uczynić nie mogli i sami zaczęli przyznawać, że był to palec Boży. 4. Muchy. Nie dostały się do Goszen, gdzie mieszkali Izraelici. 5. Pomór bydła (wąglik). 6. Wrzody i pryszcze. Straszne zaczęły się już dziać rzeczy, ale serce faraona wciąż zostawało zatwardziałe i nawet nie chciał myśleć o wypuszczeniu Izraelitów z Egiptu. 7. Gradobicia. Zniszczyły wszystko zboże, co było na polu. 8. Szarańcza. 9. Ciemność trwająca trzy dni. 10. Śmierć pierworodnych. Po śmierci wszystkich pierworodnych synów Faraon wypuścił naród Izraelski z ziemi Egipskiej. Izraelici dostalici polecenie od Boga, aby napożyczać od Egipcjan cennych rzeczy. Serca Egipcjan zostały zmiękczone i takim sposobem lud Izraelski złupił Egipcjan, wychodząc z Egiptu z kosztownościami Egipcjan. Faraon nie wiedział, jak szatan wywdzięcza się tym, co mu służą, co czynił także faraon. Czekał aż przyjdzie kompletne zniszczenie, co także uczynią ci, co służyć będą szatanowi w czasie wielkiego ucisku. Fałszywy prorok, antychryst i bestia otrzymują podobne wywdzięczenie od szatana. A tíz csapás: 1. vérré változtak a folyóvizek, elpusztultak a halak 2. békák lepték el Egyiptomot 3. tetvek 4. vadállatok (vagy: kártékony rovarok) 5. dögvész az állatok között 6. fekélyek borították az emberek testét 7. jégeső verte el a termés nagyját 8. sáskahad 9. háromnapos sötétség 10. meghalt minden elsőszülött egyiptomi, ember, állat plagiat (łac. plagium kradzież) [1. przywłaszczenie cudzego pomysłu twórczego, wydanie cudzego utworu pod Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4935 własnym nazwiskiem lub dosłowne zapożyczenie z cudzego dzieła opublikowane jako własne; też: taki przywłaszczony pomysł, wydany utwór lub zapożyczenie; 2. skopiowanie cudzej pracy/pomysłu (lub jej części) i przedstawienie pod własnym nazwiskiem, np. obrazu, grafiki, fotografii, odkrycia, piosenki, wiersza, wynalazku, pracy magisterskiej, pracy doktorskiej, publikacji naukowej] – (lat.) plágium, irodalmi lopás [plagizálásnak nevezik azt a cselekedetet, ha valaki egy másik ember (az eredeti szerző) munkáját saját publikált munkájában hivatkozás, forrás megjelölés és/vagy szerzői engedély nélkül felhasználja, azt sajátjaként tünteti fel, és ezzel az eredeti szerző jogait sérti] plagiator [osoba, która dopuściła się plagiatu (bezprawnego wypromowania, wykorzystania cudzego dzieła lub pomysłu pod własnym nazwiskiem)], plagiatorka – (lat.) plagiátor, plagizáló (ffi/nő); irodalmi tolvaj; az, aki más művét úgy adja ki, mintha ő írta volna plagiatorski, -a, -ie [znamienny dla plagiatora, plagiatorki, odnoszący się w jakiś sposób do plagiatorstwa (np. plagiatorski incydent), mający znamiona plagiatu (np. plagiatorski utwór)] – (lat.) plagiátor-, plagizáló plagiatorstwo [popełnienie plagiatu, dopuszczenie się bezprawnego wypromowania, wykorzystania cudzego dzieła lub pomysłu pod własnym nazwiskiem] – plagizálás plagiatować [popełniać plagiat, dopuszczać się plagiatu (bezprawnego wypromowania, wykorzystania cudzego dzieła lub pomysłu pod własnym nazwiskiem)] – plagizálni plagiatowy, -a, -e; plagiatorski, -a, -ie – plagizált, lopott plajta [1. pot. bankructwo, zwłaszcza umyślne; 2. pot. niepowodzenie przedsięw; 3. krach, bankructwo, upadłość] – (közb.) csőd, krach plajtować (bankrutować) [doprowadzać do plajty (bankructwa, krachu), upadać, chylić się ku upadkowi z powodu braku pieniędzy, funduszy na dalsze istnienie] – csődbe jutni, megbukni, bejelenteni a krachot plakacista [1. artysta plastyk projektujący plakaty; 2. grafik, którego specjalizacją jest projektowanie plakatów i tworzenie elementów charakterystycznych dla takiego gatunku sztuki użytkowej]; plakacistka – plakáttervező művész (ffi/nő) plakat [1. duży arkusz papieru zawierający informację w formie graficznej, często reklamę czegoś; też: artystyczny gatunek grafiki użytkowej; 2. rodzaj wyrobu poligraficznego zaliczany do akcydensów] – (fr-mém.) plakát, falragasz, hirdetmény, fali hírdetés [általában nagyméretű, nyomdailag sokszorosított kültéri hirdetmény, amely grafikai és tipográfiai elemek felhasználásával készül] plakat drukowy blokiem – blokkbetűvel nyomott plakát plakat filmowy – filmplakát plakat gigant – óriásplakát plakat programowy – műsorplakát plakat reklamowy – reklámtábla plakat teatralny – színlap plakatować [rozlepiając plakaty, promować, reklamować jakieś przedsięwzięcia lub instytucje, często także: obwieszczać, ogłaszać coś] – plakátozni; kiragasztani, hirdetni plakatówka [farba plakatowa, rodzaj tempery, dobrze i równomiernie kryjącej, rozpuszczalnej w wodzie. Plakatówki stosuje się głównie w grafice użytkowej.] – plakátfesték plakaty – plakátok plakieta [1. płytka dekoracyjna ozdobiona płaskorzeźbą lub napisem, będąca samodzielnym przedmiotem artystycznym lub nakładana na przedmioty rzemiosła artystycznego; 2. rodzaj dekoracyjnego kafelka, najczęściej prostokątnego lub kwadratowego, zdobionego ornamentem malarskim lub reliefowym, nakładanego na dzieła rzemiosła artystycznego] – (fr.) plakett; (műv.) csak az egyik oldalon mintázott domborművű emlékérem Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4936 plakieta Stanisława Janiszewskiego plakieta porcelanowa – porcelán plakett plała [brezentowy dach ciężarówki, dach namiotu] – [Słowniczek języka śląskiego] tehergépkocsi ponyvás teteje; sátortető plama [1. część jakiejś powierzchni wyróżniająca się inną barwą, często szpecąca, o nieokreślonym kształcie; 2. hańba, niesława, wpadka; 3. malarstwo: powierzchnia barwna o jednym kolorze] – folt, pecsét; (átv.) folt, csorba; mocsok; szeplő plama atramentowa – tintafolt, paca, malac plama chemiczna – (wojsk) fertőzött terület plama na honorze – folt a becsületen, szégyenfolt; a becsületen esett folt v. csorba plama na słońcu – napfolt plama na sumieniu – folt a lelkiismeretén plamica [1. zakaźna choroba pasożytnicza jedwabników morwowych i dębowych; pebryna; pieprzyca 2. występowanie samoistnych krwawień do skóry i błon śluzowych wskutek obniżenia liczby lub czynności płytek krwi] – (orv.) tarjag [(pustula), a Sphaeria nevü gomba, amint az ág kérge alul kitör. tarjag a Verrucaria Wigg. nevü, kövön, falon, fedésen stb. termő zuzmóis. - tarjagos (pustulatus) a. m. vörösfoltos.], purpura [(lat.), tarjag, apró vérömlés a bőrben (purpura simplex és purpura rheumatica)], peliózis, peliosis plamić [1. brudzić, walać coś, robić, pozostawiać na czymś plamy, najczęściej przypadkowo, bez zamierzenia; 2. okrywać hańbą, zniesławiać] – foltot ejteni, bemocskolni, beszennyezni; foltossá tenni plamić kogo/co czym – foltot ejteni vkin/vmin v. bepiszkítani vkit/vmit vmivel plamić się – foltos v. foltossá lesz; összepiszkolódni; folt v. mocsok esik vmin plamienie – bepiszkítás plamistość [1. bycie plamistym (pełnym plam, całym w plamach); 2. ogólna nazwa każdej z chorób spowodowanych przez różnego rodzaju grzyby wywołujące powstawanie plam na łodygach i liściach roślin] – foltosság, vminek foltos volta plamisty, -a, -e [pokryty licznymi plamami, pełen plam (np. plamista twarz, plamista cera) lub wyglądający jak plama, podobny do plamy (np. plamiste rumieńce)] – foltos, pecsétes plamka [zdrobnienie od: plama] – foltocska plamka (ang. dot pitch line; pitch, stripe pitch, phosphor pitch, a. pixel pitch) – Pixel pitch, Képpont távolság [A kép fontos jellemzője, két szomszédos elemi színpont távolságát adja meg. Minél kisebb ez az érték, annál élesebb képre számíthatunk.\r\n\r\n] plamka ślepa – vakfolt (szemnél) plamka żółta [najwrażliwsza na światło część siatkówki oka] – (bonc) sárgafolt plamy na Słońcu; plamy na tarczy słonecznej – napfoltok plamy po wiśniach trudno doprać – a meggyfoltot nehéz kimosni (a ruhából) plamy wątrobiane – májfoltok plamy wywabiać – foltot tisztítani v. kitisztítani v. kivenni plamy zeszły – a foltok kimentek plan [1. zamiar, zamysł 2. szkic, projekt 3. program wykonania zadań, rozkład zajęć 4. rysunek odwzorowujący na płaszczyźnie szczegóły, np. miasta 5. środ. miejsce realizacji danego fragmentu akcji filmowej] – (lat.) plánum; terv, tervezet, tervrajz; (mapa) térkép; vázlat; képsík, távlat; (ép.) sík, elsimított felszín plan architektoniczny – építési terv plan amerykański [1. sposób kadrowania planu filmowego polegający na jednoczesnym pokazaniu postaci ludzkiej od wysokości nieco powyżej kolan do miejsca tuż nad głową. Używany głównie do filmowania rozmawiających osób; 2. postać aktora ujęta od kolan w górę] – snitt v. filmfelvétel [a filmkészítés folyamatának legkisebb egysége, két vágás közötti, általában egyazon Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4937 plánban rögzített fázisképek megszakítás nélküli sorozata] Plan Boży [Bóg ma plany ustalone od dawna. Ma plany do każdego człowieka. Plany te są dobre. W planach jego są także przyrzeczenia dane ludziom, których On nie zmienia, bo dotrzymuje, co przyrzeka.] – „Isten terve” plan branżowy – ágazati terv plan budownictwa i remontów – építkezési és tatarozási terv plan budownictwa mieszkaniowego – lakásépítkezési v. lakásépítési terv plan budowy; plan budowlany – építési terv, tervrajz plan budżetowy – költségvetési terv plan co do czego – vmire vonatkozó terv plan czego – vminek a tervezete plan długofalowy – hosszúlejáratú v. hosszú távú terv plan długoterminowy – hosszú távú terv plan dostaw materiałowych – anyagszállítási terv plan dwuletni – kétéves terv plan eksportu, plan eksportowy – (dawno) exportterv, kiviteli terv plan elekryfikacyjny – villamosítási terv plan fantastyczny – elképesztő v. fantasztikus terv plan filmowy – forgatási helyszín plan finansowy – pénzügyi terv plan fortyfikacyjny – erődítési terv plan gospodarczy – gazdasági terv plan gospodarczy narodowy – nemzetgazdasági v. népgazdasági terv plan gospodarki narodowej – népgazdasági v. nemzetgazdasági terv plan handlowo-finansowy – kereskedelmipénzügyi terv plan handlu zagranicznego – külkereskedelmi terv plan importu – importterv plan inwestycyjny – beruházási terv plan jazdy – menetrend, vasúti meneterend plan kasowy – pénztári terv plan konstrukcji, plan konstrukcyjny – szerkesztési terv plan kooperacji – kooperációs terv plan kosztów – költségterv plan kredytowy – hitelterv plan krótkookresowy – rövid lejáratú terv plan krótkoterminowy – rövid távú terv plan kwartalny – negyedévi terv plan lekcji – óravázlat, órarend plan miasta – várostérkép, térkép (városról) plan miesięczny – havi terv plan mobilizacyjny – mozgósítási terv plan na co – terv v. szándék vmire plan nauczania – tanmenet plan nauki – tanterv plan odbudowy – újjáépítési terv plan odbudowy gospodarczej – gazdasági újjáépítési terv plan odpowiada potrzebom – a terv megfelel a szükségleteknek plan operacyjny – (wojsk) operatív v. hadműveleti terv plan operatywny – operatív terv plan państwowy – állami terv plan pełny [ujęcie całych postaci aktorów widzianych na tle części dekoracji] – teljes terv plan perspektywiczny – távlati terv; hosszú távú terv plan pięcioletni – ötéves terv plan podróży – útiterv plan pokojowy – béketerv plan półroczny – félévi terv plan pracy – munkaterv plan prokukcji – termelési terv plan produkcji towarowej – árutermelési terv plan produkcyjno-finansowy – termelésipénzügyi terv plan produkcyjno-gospodarczy – termelésigazdasági terv plan przedsiębiorstwa – vállalati terv plan przewozu, plan przewozów – szállítási terv plan quadowy, plan budowy – építési terv, az épület terve v. tervrajza plan ramowy – keretterv plan regionalny – regionális terv plan repertuarowy – játékterv, műsorterv plan resortowy – ágazati terv plan roczny – éves terv Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4938 plan rozwiał się – a terv meghiúsult v. füstbe ment plan rozwoju gospodarczego – gazdaságfejlesztési terv plan rozwoju techniki – műszaki fejlesztési terv plan sfinansowania inwestycji – beruházásfinanszírozási terv plan siewu a. siewów – vetésterv plan skupu zboża – (dawno) gabonabeszolgáltatási terv plan społeczno-gospodarczy – társadalmigazdasági terv plan społeczny – társadalmi terv plan sprzedaży – eladási terv plan strategiczny – stratégiai terv, haditerv plan sytuacyjny [plan przedstawiający położenie różnych obiektów względem siebie] – helyzetvázlat, helyzetrajz, helyszínrajz plan sześcioletni – hatéves terv plan średniokresowy – középlejáratú terv plan techniczno-ekonomiczny – műszakigazdasági terv plan techniczno-wojskowy – katona műszaki terv plan techniczny – üzemterv plan ten jest zupełnie realny – ez a terv teljesen reaális plan terenowy – területi terv plan trzyletni (właściwie Trzyletni Plan Odbudowy Gospodarki) [to realizowany w latach 1947–1949 plan gospodarczy przygotowany po II wojnie światowej przez związany z PPS i kierowany przez Czesława Bobrowskiego Centralny Urząd Planowania. Plan trzyletni jest uznawany za jedyny skuteczny plan gospodarczy w historii PRL: dzięki niemu w dużej mierze odbudowano gospodarkę ze zniszczeń wojennych.] – hároméves terv plan ulic – utcatérkép plan walutowy – valutaterv plan wojskowy – haditerv plan wydajności pracy – munkatermelékenységi terv plan wydawniczy – kiadói terv plan wykonania – kivitelezési terv plan zabudowy – beépítési terv plan zajęć na dany dzień – napirend plan zakupu – felvásárlási terv plan zamachowy – a merénylet terve plan zatrudnienia – foglalkoztatási terv plan zawalił się – (átv.) a terv felborult plan zbrojeniowy – fegyverkezési terv plan zbytu – értékesítési terv plandeka [przykrycie skrzyni ładunkowej samochodu lub przyczepy, wykonane z materiału wodoszczelnego; opończa] – ponyva, vitorlavászon; köpönyeg, csuklyás köpeny plandeka [brezentowy dach ciężarówki] – [Słowniczek języka śląskiego] tehergépkocsi ponyvás teteje planeciorz [astrolog] – [Słowniczek języka śląskiego] asztrológus, csillagjós; asztrológiával foglalkozó ember planet [1. ręczne narzędzie do opielania i spulchniania gleby, mające postać zębatej ramy na kółkach; 2. ręczne narzędzie do opielania i spulchniania gleby]; pielnik (zob. opielacz) – gyomlálógép planeta [1. ciało niebieskie krążące wokół jakiejś gwiazdy, świecące odbitym od niej światłem; 2. obiekt astronomiczny okrążający gwiazdę lub pozostałości gwiezdne, nieprzeprowadzający reakcji termojądrowej w swoim wnętrzu, wystarczająco duży, by uzyskać prawie okrągły kształt oraz osiągnąć dominację w przestrzeni wokół swojej orbity.] – (gör.) planéta; bolygó [olyan jelentősebb tömegű égitest, amely egy csillag körül kering és nincs saját fénye (nem termel nukleáris energiát)] planetarium [urządzenie do odtwarzania wyglądu nieba w różnych szerokościach geograficznych i obserwowania ruchów ciał niebieskich, a także: budynek, w którym mieści się takie urządzenie] – (gör.) planetárium; (csill.) az égitestek, főleg a bolygórendszer felépítését, szerkezetét, a nap körül való mozgását szemléltető készülék; terem, amelynek boltozatos mennyezetén egy vetítő szerkezet segítségével az égitestek mozgását lehet szemléltetni planetarny, -a, -e [właściwy planetom (np. ruch planetarny), tworzony przez planety (np. system, układ planetarny) lub w jakiś inny sposób związany z takimi ciałami niebieskimi (np. mgławica planetarna)] – (gör.) planetáris; (csill.) bolygó-; a bolygókhoz tartozó, a bolygókkal kapcsolatos planetoida [drobne ciało niebieskie o średnicy mniejszej niż 1000 kilometrów, obiegające najbliższą gwiazdę] – planetoid, planetoida; (csill.) kisbolygó; asteroida planetolog [specjalista w zakresie planetologii (działu astronomii i astrofizyki zajmującego się badaniem budowy i ewolucji planet, planetoid oraz innych podobnych ciał niebieskich)] – planetológus Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4939 planetologia (nauki planetarne) [1. dział astronomii zajmujący się badaniem planet; 2. dział astrofizyki zajmujący się badaniem budowy i ewolucji systemów planetarnych, planet, księżyców, planetoid, komet oraz mniejszych ciał niebieskich, a także procesów na nich zachodzących. W poczet nauk planetarnych zaliczane są czasami nauki o Ziemi, jednak z uwagi na całkowicie odmienny sposób zbierania danych naukowych uważa się je na ogół za osobną dziedzinę.] – planetológia [új interdiszciplináris tudományág, amely a csillagászatból és a földtudományokból fejlődött ki. Létét főleg a robotika, így az ember nélküli űrkutató eszközök fejlődésének köszönheti. A planetológia a bolygókat és holdjaikat, a Naprendszer égitestjeit, erőtereit és sugárzási tereit is tanulmányozza. Ténylegesen ma a Naprendszer kutatása a planetológia tárgyköre. Fő kutatási területét azonban a bolygók és holdjaik képezik.] planiglob [1. kartograficzny obraz półkuli Ziemi przedstawiony na płaszczyźnie 2. mapa półkuli ziemskiej w rzucie kartograficznym] – planiglobus, félgömbtérkép planimetr [przyrząd do mierzenia pól powierzchni figur geometrycznych płaskich, o dowolnych kształtach, rodzaj integratora] – (lat.) planiméter, területmérő műszer planimetria [1. dział geometrii elementarnej, w którym rozważa się figury płaskie (leżące na płaszczyźnie); 2. dział matematyki dotyczący właściwości figur na płaszczyźnie; geometria płaska] – (lat+gör) plametria, síkmértan; a mértannak a síkfelületekkel foglalkozó ága planimetryczny, -a, -e – planimetrikus, síkmértani planisfera [mappemonde, typowa śrdw. mapa w kształcie kolistym przedstawiająca trzy znane podówczas kontynenty - Europę, Azję i Afrykę.] – (lat+gör) planiszferum, planiszféra; a földgömb v. az éggömb ábrázolása térképen; forgatható csillagtérkép planisfera z obrazem gwiazd i zodiakiem – planiszferum csillagok képeivel és a zodiákusokkal planista [ 1. potoczna nazwa algorytmu szeregowania; 2. osoba zajmująca się tworzeniem planów przestrzennego zagospodarowania, najczęściej planów miast] – tervező, terves, tervfelelős plankton [gr. r.nij. od planktós 'błąkający się; obłąkany' 1. ogół drobnych, często mikroskopijnych organizmów roślinnych lub zwierzęcych, żyjących w górnych warstwach słodkiej lub słonej wody; 2. plankton wirówkowy - najdrobniejsze organizmy planktonu; nanoplankton] – (gör.) plankton; (él.) a vízben levegő saját mozgást is alig végző igen apró növényi és állati szervezeteknek az összessége planować1 [1. zamierzać; 2. obmyślać sekwencje i warianty czynności do wykonania w przyszłości; 3. tworzyć dokument zwany planem, np. rozmieszczenia lamp, albo finansowy]– (projektować) tervezni, eltervezni, tervezgetni, tervelni, eltervelni planować coś – tervezni vmit; (vmit) forgat a fejében planuję wyjazd we wtorek – kedden szándékozom indulni planować2 – (fr-ném) planírozni; (gładzać) egyengetni, elsímítani; a talaj egyenetlenséget eltüntetni; (lotn) vitorlázó repülést végezni; planowanie1 [jako element zarządzania polega na decydowaniu o podjęciu działań zorientowanych na wywołanie zjawisk, które nie zaistniałyby samoistnie] – tervezés, előirányozás, tervkészítés Rodzaje planowania (z uwagi na czas realizacji): strategiczne (powyżej 5 lat) - plan przyszłości, dzięki któremu o wiele łatwiej wytyczyć ścieżki postępowania i realizacji (co zamierza się osiągnąć w życiu, lista wartości). Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . długoterminowe (od 2 do 5 lat) - konkretne przedsięwzięcia służące realizacji nadrzędnego celu. średnioterminowe (od kilku miesięcy do roku) to odpowiedź na pytanie co należy zrobić, aby zrealizować plan długoterminowy. krótkoterminowe (do trzech miesięcy) - krótkie zadnia do wykonania. bieżące - codziennie lub w skali tygodnia (godziny i terminy spotkań, spraw do załatwienia). 4940 planowanie bazy danych – adatbázis-tervezés [jellemzően logikai adatbázis-tervezés, hiszen az esetek túlnyomó többségében az adatbázis-kezelő rendszerek nem teszik lehetővé a fizikai struktúra lényeges befolyásolását. Adatbázis-tervezés kapcsán tipikusan relációs adatbázis-tervezést szokás érteni két okból is. Egyrészt ami a relációs adatbázisokra helyes tervezési módszer és nézőpont, az jellemzően a többi adatmodell alapján felépített adatbázisokra is alkalmazható, másrészt mert ez leggyakoriabb adatbázisfajta.] planowanie bilansowe – mérlegtervezés planowanie branżowe – ágazati tervezés planowanie budżetowe – költségvetési tervezés planowanie centralne – központi tervezés planowanie czasu – időbeosztás planowanie długofalowe – hosszú lejáratú tervezés planowanie ekonomiczne – gazdasági tervezés planowanie finansowe – pénzügyi tervezés planowanie gospodarcze [określanie przyszłych celów i zadań ekonomicznych oraz sposobu ich realizacji] – gazdasági tervezés planowanie gospodarki narodowej – nemzetgazdasági tervezés planowanie handlu zagranicznego – külkereskedelmi tervezés planowanie inwestycji – beruházási tervezés planowanie językowe – nyelvi tervezés planowanie kalendarzowe – naptári tervezés planowanie kasowe – pénztári tervezés planowanie kosztów – költségtervezés planowanie kredytowe – hiteltervezés planowanie krótkookresowe – rövid lejáratú tervezés planowanie lekcji języka angielskiego – angol nyelvóra tervezése planowanie makroekonomiczne – makroökonómiai tervezés planowanie mikroekonomiczne – mikroökonómiai tervezés planowanie operatywe – operatív tervezés planowanie perspektywicze – perspektívikus tervezés planowanie płac – bértervezés planowanie przemysłowe – ipartervezés planowanie przewozów – szállítástervezés planowanie regionalne – regionális tervezés planowanie resortowe – ágazati tervezés planowanie rodziny – családtervezés planowanie sieciowe – hálótervezés planowanie spożycia – fogyasztástervezés planowanie technologiczne – technológiai tervezés planowanie terenowe – területi tervezés planowanie zajęć – időbeosztás; az elfoglaltság tervezése, elfoglaltság-tervezés planowanie zapotrzebowania materiałowego (ang. Material Requirements Planning (MRP)) [jest to zbiór procesów do wyznaczania zapotrzebowań na zasoby materiałowe (surowce, materiały, komponenty, itp.). Miały one za zadanie obliczyć dokładną ilość materiałów i terminarz dostaw w taki sposób, by sprostać ciągle zmieniającemu się popytowi na poszczególne produkty. Techniki te często wspomagane są odpowiednimi systemami informatycznymi.] - MRP Materials Requirement Planning (anyagszükséglet tervezés) planowanie zasobów przedsiębiorstwa (ang. Enterprise Resource Planning (ERP)), (tłumaczone przez producentów też jako Zaawansowane Zarządzanie Zasobami) [określenie klasy systemów informatycznych służących wspomaganiu zarządzania przedsiębiorstwem lub współdziałania grupy współpracujących ze sobą przedsiębiorstw, poprzez gromadzenie danych oraz umożliwienie wykonywania operacji na zebranych danych. Wspomaganie to może obejmować wszystkie lub część szczebli zarządzania i ułatwia optymalizację wykorzystania zasobów przedsiębiorstwa oraz zachodzących w nim procesów.] – ERP (Enterprise Resource Planning) Számítógépes integrált vállalatirányítási rendszer; vállalatirányítási információs rendszer [azaz a szakirodalomban egyre inkább ERP-ként (Enterprise Resource Planning) emlegetett információs rendszer – a vállalat környezetére, belső működésére és a vállalat – környezet tranzakcióira vonatkozó információk koordinált és folyamatos beszerzését, feldolgozását, tárolását és szolgáltatását végző személyek, tevékenységek, valamint a funkciók ellátását lehetővé tevő hardver- és szoftvereszközök összessége.] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4941 planowanie2 – egyengetés, planírozás planowany, -a, -e – tervezett planowany termin przekroczenia granicy – a belépés tervezett időpontja planowo – tervszerűen planowość – tervszerűség planowość transportów – a szállítások tervszerűsége planowy, -a, -e – tervszerű; tervplanowy odjazd pociągu – a vonat menetrend szerinti indulása planowy przyjazd pociągu – a vonat menetrend szerinti érkezése plansza [fr. planche 'deska; grzęda; rycina' z późn.łac. planca 'tablica'; (duża) tablica z rysunkami, wykresami, fotografiami dotyczącymi określonego tematu; płyta drewniana a. metalowa do rytowania; odbitka rytownicza, rycina; sport. pole walki szermierzy ― 1. tablica, zwykle duża, z rysunkami, wykresami itp. dotyczącymi określonego tematu; 2. karton, po którym przesuwa się pionki w niektórych grach; 3. statyczny lub ruchomy obraz filmowy lub telewizyjny, zawierający napisy lub określoną kompozycję graficzną; 4. prostokątne podium do walki szermierczej; 5. odbitka rytownicza; też: płyta drewniana albo metalowa do rytowania] – (fr.) plans, (szermierke) pást, vívótér; ábra, rajz, metszet; lap; (nyomd.) lemez, klisé plansza szermiercza – pást plansza zapaśnicza – birkózószőnyeg, porond, szorító planszowy, -a, -e – (fr.) plans-, (szermierke) pást-, vívótér-; ábra-, rajz-, metszet-; lap-; (nyomd.) lemez-, kliséplant [teren wydzielony na tor kolejowy] – vasúti töltés; fasor, park, sétány plantacja [duży obszar terenu przeznaczony pod uprawę jednej rośliny, najczęściej przez wiele lat. Taki rodzaj uprawy roślin może prowadzić do zubożenia gleby (monokultura).] – (fr. plantage) plantázs; ültetés, ültetvény plantacja bawełny – gyapotültetvény plantacja kawy – kávéültetvény plantacja kawy w Kolumbi – kávéültetvény Kolumbiában plantacja ryżu – rizsültetvény plantacje buraczne – répaültetvények plantator [właściciel plantacji; rolnik uprawiający plantację] – ültetvényes, növénytermesztő; növénytermelő plantować [1. (p.łc. plantare ‘sadzić rośliny’ od łc. planta ‘szczep; roślina’) uprawiać rośliny na plantacji. 2. (ang. plant z fr. planer ‘gładzić’), wyrównać powierzchnię gruntu.] – 1. plántálni, ültetni, telepíteni; 2. kiegyenlíteni, szintezni, planírozni, egyengetni plantowanie – planírozás; tereprendezés, szintezés [ręczne plantowanie gruntu: kézi tereprndezés] plantowy, -a, -e – parkosított, parkszerű planty – sétány, sétaút Planty krakowskie, Planty [park miejski w Krakowie otaczający Stare Miasto, założony w latach 1822–1830. Powierzchnia 21 ha, obwód 4 km.] – Krakkói sétány (Stare Miasto) plany krzyżują się – a tervek keresztezik egymást plany na przyszłość – tervek a jövőre (nézve) plany zbiegowskie – menekülési v. szökési tervek plask [I odgłos powstający przy uderzeniu o jakąś płaską powierzchnię; II wykrzyknik naśladujący odgłos uderzenia płaską powierzchnią czegoś lub upadku czegoś płaskiego] – csattanás, puffanás plaskać (plaszczę plaszcze) ― plasnąć (plaśnę, plaśnie) [1. uderzyć czymś płaskim 2. uderzając o coś, padając na coś, wydać charakterystyczny odgłos] – csapni, vágni, püfölni, pacskolni plaskanie ― plaśnięcie – laposra esés v. ütés plaskaty [płaski] – [Słowniczek języka śląskiego] lapos, (gładki) sík, sima; sekély, felületes płaska charakterystyka częstotliwości – egyenes frekvenciajelleggörbe plasnąć kogo/co po czym – rácsapni v. ráhúzni v. rávágni vkinek vmijére plasnąć kogo/co w co – rácsapni v. ráhúzni v. rávágni vkire/vmire; megcsapni v. megvágni vkit/vmit plasnąć w dłonie – tenyerébe csap; tapsolni plasnąć się – pottyanni, lepottyanni, lehuppanni, megcsobbanni, odavágódni, nekivágódni, földhözvágódni plasnąć się w wodę – vízbe pottyanni plasować [1. umieszczać, lokować 2. kierować piłkę w locie opadającym w kierunku zamierzonego miejsca] – (sport) helyezni (labdát); (dawno) elhelyezni, helyet csinálni vminek plasować się [zajmować miejsce; sadowić się] – (dawno) elhelyezkedni, helyet csinál magának plastelina [1. bezbarwna lub zabarwiona pigmentami masa podatna na wielokrotne formowanie; 2. masa plastyczna Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4942 wykonana z wazeliny zmieszanej z węglanem wapnia (kredą) i kwasami tłuszczowymi (głównie stearynowym) służąca do modelowania przestrzennego] – (gör.-lat.) plasztilin; olajjal v. glicerinnel képlékennyé tett, jól gyúrható és nehezen száradó (színes) zsíros anyag plaster [1. kawałek samoprzylepnego materiału przyklejany na skórę np. w miejscu skaleczenia, często z opatrunkiem; 2. płaski, szeroki płat odkrojony z czegoś; 3. płat będący zlepkiem sześciokątnych komórek z wosku, uformowany przez pszczoły] – tapasz, ragtapasz; (átv.) flastrom v. tapasz (lat. emplastrum) [Igy nevezik különösen a stearin-, palmitin- és olajsav ólomsóit, tehát a flastromot ólomszappannak is tekinthetjük)]; darab, szelet; (méhészet) lép plaster ciągnie – a tapasz szív v. húz plaster gorczycyny – (orvosi) mustártapasz plaster miodu – lép; mézeslép, lépesméz [a legősibb méhészeti termék. A méz a kaptárban található keretekben viaszsejtekbe ömlesztett állapotban, viaszfedéllel lezárva található, ami nem más valójában, mint a fent említett lépesméz.] plaster na odciski – tyúkszemtapasz plaster Wosku – lép, viaszlép plaster z opatrunkiem – gyorstapasz plasterek – szelet, gerezd; (kis) tapasz, flastrom plasterek angielski – angoltapasz, ragtapasz plasterek cytryny – kis citromszelet plasterek kiełbasy – egy szelet kolbász plasterek salami – egy szelet szalámi plasterek sera – sajtszelet plasterek szynki – egy szelet sonka plasterki kiełbasy – kolbász szeletek plastik (plastyk) – plasztik; műanyag; robbanóanyag plastik [plastikowy, kompaktowy lub powiększony materiał, wytwarzana bez bazy (folii). P. z zmiękczonego poliwinyku jest stosowany w produkcji płaszczy przeciwdeszczowych, chust, oraz w technologiach spawania. Może być aplikowany wraz z splataniem.] – műanyag fólia [Vékony, néhány ezred- vagy századmilliméter vastag műanyag lemez ill. hártya. Lágy poli(vinil-klorid) (PVC) fóliát például esőkabátok, védőruhák készítésére használnak. A műanyag fóliák konfekcionálásánál varrás helyett többnyire hegesztést alkalmaznak.] plastikowy, -a, -e [zrobiony z plastiku; odnoszący się do plastiku] – plasztik; műanyag, műanyagból v. plasztikból való plastikowa filiżanka – műanyag pohár plastikowe buty – műbőr cipő plastron [fr. 'jw.' z wł. piastrone 'rodzaj kolczugi; plastron szermierczy' od piastra ― 1. szeroki krawat zakrywający gors, noszony do fraka; 2. usztywniony przód koszuli frakowej; 3. skórzany napierśnik chroniący przed ciosami, używany przy nauce szermierki; 4. tarcza brzuszna pancerza żółwia; 5. daw. część zbroi osłaniająca piersi; 6. hist. napierśnik kirysu; sport. skórzany, miękki napierśnik chroniący przed ciosami przy nauce szermierki; szeroki krawat jedwabny noszony dawn. przez mężczyzn na uroczyste okazje; nakrochmalony przód koszuli frakowej; 7. dawniej element zbroi zakrywający tors. 8. wstawki w części przedniej ubioru kobiecego, od linii szyi aż do talii, czasem zdobione falbankami lub koronkami. 9. Nazwy tej używa się również w odniesieniu do szarfy o końcach jednakowej szerokości. Wiąże się je w węzeł i spina ozdobną szpilką w taki sposób, że zachodzą na siebie i sięgają niemal do paska spodni. Alternatywa dla krawata, w Polsce używany rzadko i właściwie jedynie przy okazji ślubów - w strojach pana młodego, ewentualnie świadka. 10. niegdyś część zbroi, pokrywająca piersi. W modzie cywilnej odrębne okrycie górnej części piersi, na przykład gorsu koszuli. Wymienny, oddzielony od koszuli, modny był w drugiej połowie XIX wieku.] – (fr.) plasztron (vívásban); keményített (férfi) ingmell; (sp) mellvédő, (dawno) mellvért, páncél plastrować – tapaszt tenni; (fát) beoltani plastrowanie – tapaszfelrakás, gyümölcsfaoltás plastrowy, -a, -e – tapasz-, lépesplastycyzm [od plastyka] – (gör-lat) plaszticitás, plasztikus volta vminek; (fiz.) képlékenység, formálhatóság; (átv.) szoborszerűség, testszerűség; szemléletesség plastyczka – szobrásznő plastycznie – plasztikusan plastyczność – (gör.) plasztikusság, térhatásúság; szoborszerűség, élethűség, szemléletesség, plaszticitás, képlékenység plastyczny, -a, -e – (gör.) plasztikus, (fiz.) alakítható, formálható, képlékeny; (átv.) szemléletes, érzékletes; kézzelfogható; (műv.) jól formált, szoborszerű, domború; (orv.) plasztikai; (átv.) plasztikus szemléletű plastyczny opis – szemléletes leírás Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4943 plastyfikator [substancja dodawana do tworzyw sztucznych, nadająca im większą plastyczność, giętkość] – plasztifikátor; kötésgyorsító adalékszer; képlékenyítő plastyk [osoba zajmująca się twórczością w zakresie sztuk plastycznych] – szobrász, képzőművész (jestem plastykiem); (masa) plasztik plastyka [plastyka, jako pojęcie obejmowała zwykle węższy zakres działań, tzn. te, które nie mają wyraźnego charakteru użytkowego, jak malarstwo, rzeźba, grafika.] – (gör.) plasztika; (műv.) szobrászat, szobrászművészet, képzőművészet; szobrászati tárgy; kidomborodás, szoborszerűség; (orv.) plasztika; a sebészetnek a sérült, elpusztult v. rossz alakú testrészek, szervek műtéti úton történő pótlásával, ill. átformálásával foglalkozó ága plastyka budowlana (odlewy, płaskorzeźby) – épületplasztika [az épülettel együtt készült, vele szorosan összefüggő szobrászati dísz] plaśnięcie – laposra esés v. ütés platan [drzewo z rodziny platanowatych, o dużych, pięknych, mocno pachnących liściach i kwiatach zebranych w kuliste kwiatostany] – (gör.) platán, platánfa; Platánia (Platanus, boglárfa); kedvelt lombhullató díszfa; kérge jellegzetes lemezekben válik le Platan klonolistny (Platanus × hispanica) [gatunek drzewa z rodziny platanowatych. Roślina jest powszechnie uważana za mieszańca międzygatunkowego pomiędzy platanem wschodnim P. orientalis L. i platanem zachodnim P. occidentalis L. Pierwszy z nich pochodzi z Europy południowo-wschodniej, a drugi z Ameryki Północnej i po raz pierwszy został opisany na początku XVIII w. Uprawiany w całej Europie z wyjątkiem Skandynawii.] – juharlevelű platán v. közönséges platán [a platánfélék családjába tartozó lombhullató növényfaj] Platan wschodni (Platanus orientalis) [Platan wschodni rosnący w Azji koło Taszkientu - osiągnął on wiek 2000 lat i ponad 20 m obwodu pnia] – Keleti platán (Platanus orientalis, armôn) [Nagy kort megér, de a fája keménységben elmarad a cédrustól, termete is kisebb (Ez 31,8). A keleti kultúrákban tisztelete nagy volt, így a föníciaiaknál, egyiptomiaknál és görögöknél egyaránt. Nálunk a nyugati és keleti platán természetes hibridjei élnek, ez igen szép lapokban dobja le kérgét, nem így a keleti platán.] Platanus orientalis insularis Platanowate (Platanaceae) [rodzina roślin z rzędu srebrnikowców (Proteales). Należy do niej 10 gatunków roślin z jednego współcześnie rodzaju – platan Platanus. Występują w Ameryce Środkowej i Północnej oraz w obszarze Morza Śródziemnego. W innych rejonach świata są często uprawiane jako rośliny ozdobne. Badania molekularne ujawniły błędność poglądów systematycznych utrzymujących się przez długi czas odnośnie tej rodziny. Zaliczany tu dawniej rodzaj ambrowiec Liquidambar (jeszcze system Reveala z lat 1994-1999), włączany jest do rodziny Altingiaceae, tworzącej linię rozwojową poprzedzającą wyodrębnienie się rodziny oczarowatych w obrębie rzędu skalnicowów. Rodzaj Platanus w uszczuplonej do niego rodzinie platanowatych okazał się natomiast blisko spokrewniony z rodziną srebrnikowatych w obrębie rzędu srebrnikowców.] – platánfélék (Platanaceae) [a próteavirágúak (Proteales) rendjébe tartozó növénycsalád. Rendszertani helyük erősen vitatott, az idők folyamán több családba is beosztották már őket. Egyes rendszerekben a rózsavirágúak (Rosales) között (pl. Urania Növényvilág), megint máshol a csalánvirágúakkal (Urticales) szerepelnek. A tradicionális taxonómia a barkás fák (Hamamelidae) alosztályába sorolta őket, ahol a varázsdiófélékkel (más néven Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . csodamogyorófélék) (Hamamelidaceae) együtt alkották a varázsdió-virágúak (csodamogyoró-virágúak) rendjét. Mindemellett abban biztosak lehetünk, hogy a platánok a zárvatermőknek (Magnoliophyta) nagyon ősi csoportja, már a kréta időszakban megjelentek, és a harmadkorban az egész északi féltekén elterjedtek voltak. Hatalmas kort képesek megélni, több száz évet élhetnek, és közben óriásivá nőhetnek (a nyugati platán a holarktikus flórabirodalom legnagyobb lombhullató fája).] 4944 plateau [wym. plato:] [geogr. płaskowyż, wyżynna równina] – plató; fennsík plater [nm. plattieren 'platerować' z fr. plaquer, ― 1. przedmiot metalowy platerowany, zwłaszcza naczynie lub sztuciec; 2. cienka warstwa metalu szlachetnego pokrywająca przedmioty z metalu nieszlachetnego; 3. przedmiot metalowy platerowany, pokryty cienką warstwą metalu cenniejszego (dla ozdoby a. ochrony przed korozją).] – lemezelés, fémbevonás platerować [1. pokrywać metal mniej szlachetny warstwą metalu szlachetniejszego; 2. formować oczka dzianiny z dwu pokrywających się nitek różnych rodzajów przędzy] – fémmel bevonni, lemezelni platform {rzecz.}; platforma {f.} [komp.] – (ang.) platform - 'platform', számítógép-környezet [egyedi jellemzőkkel bíró, az operációs rendszerekkel összefüggő, számítógép környezet: ilyenek az UNIX, Windows, Macintosh, stb.; az eltérő platformok problémája, hogy ugyanarra a feladatra eltérő programokat, "alkalmazásokat" igényelnek; a JAVA programozó nyelv kikerüli ezt a problémát, de más kisérletek is vannak több-platformos szoftver szerkesztésére] platforma [1. płaska pozioma powierzchnia czegoś; 2. dziedzina wspólnego działania; 3. przednia lub tylna część wagonu kolejowego lub tramwajowego dawnego typu, w której nie ma miejsc siedzących; 4. nadwozie ciężarowe pojazdu z pomostem ładunkowym bez ścian; też: pojazd o takim nadwoziu; 5. ilość towaru mieszczącego się na takim nadwoziu; 6. duża część skorupy ziemskiej składająca się ze sfałdowanego podłoża i osadzonej na nim pokrywy osadowej; 7. bardzo gruba podeszwa; też: but o takiej podeszwie] – (ang.) platform; lapos felület, terület, terasz; lapos tető; emelvény, dobogó; peron (vasútállomáson v. vasúti kocsin); vasúti pőrekocsi; (kocsi) stráfkocsi; társzekér; (pol) platform, közös alapelvek v. sík; vmely párt v. szervezet egységes követelményeinek, álláspontjának kinyilvánítása; program; (inf.) felhasználói felület platforma abrazyjna [płaska powierzchnia u podnóża urwiska powstała wskutek abrazji] – abráziós; kimosódási felület v. terület platforma kolejowa – vasúti peron Platforma Użytkowników Prawa Autorskiego w Europie Środkowej i Wschodniej (CECUP) – CECUP Central and Eastern European Copyright User Platform (Közép és Kelet-európai Szerzői Jogi Felhasználói Fórum) Platforma Obywatelska (PO) [polska ordoliberalna partia polityczna założona 24 stycznia 2001 r. (zarejestrowana 5 marca 2002 r. jako Platforma Obywatelska Rzeczypospolitej Polskiej) przez Andrzeja Olechowskiego, Macieja Płażyńskiego z AWS i Donalda Tuska z Unii Wolności.] – Polgári Platform (lengyelül Platforma Obywatelska, PO) lengyelországi liberál-konzervatív politikai párt. Az Európai Néppárt (EPP) tagja. A 2007. október 21-én tartott előrehozott válaszásokat a párt a szavazatok 41,39%-ával megnyerte, ezzel 209 képviselői helyhez (45,4%) jutva a Szejmben. platform tennis [gra podobna do tenisa, rozgrywana na drewnianej platformie łopatkami i piłką kauczukową] – tenisz platforma wiertnicza [1. konstrukcja z urządzeniami wiertniczymi osadzona na dnie morza lub pływająca; 2. konstrukcja pływająca wyposażona w urządzenie wiertnicze, przeznaczona do wykonywania odwiertów pod dnem morza (oceanu).] – fúróplatform Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4945 platformowy, -a, -e – platformplatformy kolejowe do transportu kontenerów – vasúti peronok konténerszállításhoz platforma tramwajowa – a villamos peronja platfus [1. zob. płaskostopie; 2. pot. osoba mająca płaskostopie; 3. lekcew. osoba powolna, niezdarna; 4. nm. Plattfuss 'jw.'; platt 'płaski, spłaszczony' z gr. platýs, zob. plateau; Fuss 'stopa'. med. (wrodzona) stopa płaska, płaskostopie, przy którym kość skokowa ustawiona jest pionowo, stopa jest sztywna, kształtu kołyski, chód męczący; pop. człowiek mający płaską stopę.] – lúdtalp, bokasüllyedés; (közb.) lúdtalpas ember platki mydlane – szappanreszelék, szappanforgács (mosáshoz) Platon (gr. Πλάτων, Plátōn, ur. 427 prawdopodobnie w Atenach (wg niektórych świadectw na wyspie Eginie), zm. 347 p.n.e. w Atenach) [powszechnie uznawany za jednego z najwybitniejszych filozofów starożytności. Był twórcą systemu filozoficznego zwanego obecnie idealizmem platońskim.] – Platón (gör.: Πλάτων) (régiesen, lat.: Plátó, eredetileg: Arisztoklész; Kr. e. 427, Athén vagy Aigina – Kr. e. 347) [a görög filozófiának Arisztotelész mellett a legnagyobb alakja] platonicznie – platonikusan, plátóian platoniczny, -a, -e [pozbawiony pierwiastka seksualnego; niedający się urzeczywistnić] – platonikus, plátói; a platonizmus alapján álló, rá jellemző; (átv.)túlságosan elvont, gyakorlatilag megvalósíthatatlan platonizm [to potężny nurt filozoficzny, rozwinięty przez Platona (427-347 p.n.e.).] – platonizmus; (fil) Platón görög filozófusnak és követőinek idealista tanítása platoński, -a, -ie – plátói platoński, -a, -ie [przymiotnik dzierżawczy należący do Platona lub z nim związany] – Platon-i platyna (Pt, łac. platinum) [pierwiastek chemiczny z grupy metali przejściowych w układzie okresowym. Nazwa pochodzi od hiszpańskiego słowa platina, zdrobnienia słowa oznaczającego srebro.] – (sp) platina (Pt); (vegyt.) ezüstfehér színű, rendkívül súlyos, igen magas hőfokon olvadó nemesfém, vegyi elem platynować [pokrywać przedmioty metalowe warstwą platyny] – (műsz) platinával bevonni, platinázni platynowiec [pierwiastek chemiczny z grupy metali szlachetnych, trudnotopliwych] – (vegyt.) a platinacsoportba tartozó elem platynowy, -a, -e [1. zrobiony z platyny; 2. mający kolor platyny, srebrzystobiały] – platina-; platinából való platynowa blondynka – platinaszőke nő platynowa płyta [płyta, której sprzedaż przekroczyła 300 tysięcy egzemplarzy; też: nagroda dla artysty lub zespołu, którego płyta rozeszła się w tak dużym nakładzie] – (műv.) platinalemez play (gra) [wym. plej] [zwrot używany w tenisie i krykiecie, oznaczający, że można rozpocząć albo podjąć na nowo grę] – (ang.) play; játék PlayStation 2 (PS2) [konsola gier wideo produkcji Sony Computer Entertainment, następca Sony PlayStation. Konsola pozwala na uruchamianie gier przeznaczonych specjalnie na tę platformę zapisanych na płytach CD-ROM i DVDROM. Urządzenie jest kompatybilne wstecz, tzn. umożliwia również korzystanie z większości starszych gier przeznaczonych dla konsoli PlayStation. Konsola pozwala również na odtwarzanie Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4946 filmów na dyskach DVD-Video oraz muzyki na dyskach CD-Audio. Urządzenie sprzedawane jest w wersji standardowej i slim (zmniejszonej wersji, znanej również jako PSTwo) w kolorze czarnym oraz dwóch specjalnych wersjach kolorystycznych: Satin Silver (srebrnej) oraz Pink (różowej). Konsola pozwala również na grę wieloosobową przez Internet – wymaga to dodatkowego urządzenia o nazwie Network Adapter (w wersji slim jest on już wbudowany). Na Sony PlayStation i PS2 wyprodukowano ponad 6000 gier. W ciągu dwóch dni od daty premiery (4 marca 2000) w Japonii sprzedało się w liczbie ponad 980.000 sztuk konsoli, w USA w pierwszy dzień sprzedano około 500.000 sztuk.] – PlayStation 2 [a Sony második játékkonzola, a PlayStation utódja és a PlayStation 3 elődje. Fejlesztését 1999 márciusában jelentették be, majd egy évvel később Japánban dobták piacra.] playback (czyt. plejbek) [odtwarzanie wcześniej nagranej ścieżki dźwiękowej] – 1. (ang.) play back; hangosfilm-felvételi eljárás, melynél a hangot előre felveszik és később egyesítik a képet rögzítő filmsuzalagsávval [zaśpiewać coś z playbacku: play backről elénekelni vmit ]; 2. playback (ejtsd: [pléjbek]; az angol playback, tulajdonképpen ’visszajátszás’ szóból [ ennek ellenére angolul a jelenségre nem ezt a szót, hanem a lip sync, azaz „zenére tátogás” kifejezést használják) a könnyűzenében olyan előadásmód, amelyben a zene és az énekhang valójában felvételről megy, a zenekar, az énekes vagy együttes pedig a játékot vagy az éneklést csak szimulálja, vagyis csak egy látványszerepet játszik. A playback használatára az ige helyesen „playbackel” (és nem *playbackol).] Playboy (Polska: 1992-nadal, Węgry (1989-1993, 1999-nadal) [ilustrowany magazyn erotyczny i publicystyczny dla mężczyzn, założony w 1953 przez Hugha Hefnera w Stanach Zjednoczonych, łatwo rozpoznawalny dzięki logo zawierającemu charakterystycznego króliczka z muszką. Właścicielem magazynu jest Playboy Enterprises wyceniany na 401 milionów dolarów (dane z listopada 2004).] – Playboy [egy amerikai erotikus életmód magazin, alapították 1953-ban Hugh Hefner és társai, és amely végül a Playboy Enterprises, Inc.-vé nőtte ki magát. Egyike a világ legismertebb márkáinak.] player {rzecz.} (też: cassette); odtwarzacz {m.} – (ang.) player 1.) lejátszó-hardver; 2.) lejátszó-szoftver [lejátszó hardver pl. a CDROM lejátszó; lejátszó szoftver pl. az audioés videoadatok lejátszásához szükséges bedolgozó szoftver mint pl. a RealPlayer, QuickTime, MediaPlayer, stb.; ujabb böngészőprogramok gyakran tartalmaznak lejátszókat, de a fejlődés ezen a téren olyan gyors, hogy azt külön érdemes figyelemmel kisérni; az új (ingyenes) QuickTime 3.0 például Mac és Windows platformokál alkalmazható, számtalan hang- és videoeffektust ismer, és a korszerű valós idejű folyamatossá tett, patakzó adatsorok lejátszására és szerkesztésére is alkalmas; egy régebbi mintaprogram a Web-en MIDI, .avi, .wav, .fli állományok lejátszására] playoff, Play-off [system rozgrywek sportowych, odmiana systemu pucharowego, stosowany po zakończeniu sezonu zasadniczego, mający na celu wyłonienie drużyny mistrzowskiej] – (kosárlabda) rájátszás plazma [gr.] [1. fiz. silnie zjonizowany gaz, w którym liczba elektronów w jednostce objętości jest równa liczbie jonów dodatnich; 2. zjonizowana materia o stanie skupienia przypominającym gaz, złożona zarówno z cząstek naładowanych elektrycznie, jak i obojętnych. Mimo że plazma zawiera swobodne cząstki naładowane, to w skali makroskopowej jest elektrycznie obojętna.] – (gör.) plazma (plasma); (él.) a sejtmagon kívüli élő anyag a sejtben; (orv.) vérfolyadék, a vér folyékony része; sejtnedv, sejtfehérje; (fiz.) rendkívül magas hőmérsékletű ionizált gáz [A fizikában és a kémiában a plazma ionizált gázt jelent, illetve a negyedik halmazállapotot a szilárd, a folyékony és a gáznemű mellett.]; (med.) plazma (plasma); sejtnedv, sejtfehérje plazma krwi – vérplazma Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4947 plazmatyczny, -a, -e – plazmatikus plazmatyczne komórki, plazmocyty [biol. komórki tkanki łącznej stanowiące końcowy etap różnicowania się limfocytów B] – plazmatikus sejtek; plazmasejtek plazmodium, śluźnia [(n.łc. plasmodium z gr. plásma ‘coś uformowanego, ukształtowanego’ od plássein ‘formować, kształtować’ + eídos ‘postać’) 1. biol. wielojądrzasta komórka powstała przez wielokrotny podział jądra bez podziału cytoplazmy lub przez zlanie wielu komórek; p. jest m.in. jednym ze stadiów rozwoju śluzowców (Myxomycota). 2. wielojądrowa masa protoplazmatyczna wykazująca zdolność pełzakowatego ruchu po podłożu. Stanowi stadium wegetatywne w cyklu życiowym niektórych śluzowców. Zawiera diploidalne jądra ale nie jest podzielone na komórki. W czasie przesuwania się po podłożu pochłania mikroorganizmy, którymi się żywi. Gdy pokarmu jest mało, wówczas wysychające plazmodium wypełza na bardziej odsłonięte miejsca i zaczyna się proces rozmnażania. 3. zool. Plasmodium, pierwotniak pasożytniczy z rzędu krwinkowców (Haemosporidia), którego część cyklu rozwojowego przebiega w czerwonych krwinkach kręgowców – ssaków, ptaków, gadów, przenoszonych przez owady ssące krew, np. komary; niektóre gat. wywołują malarię.] – plazmódium [A maláriás betegséget négy különböző Plasmodium nembe tartozó parazita egysejtű okozhatja: a Plasmodium vivax, a Plasmodium ovale, a Plasmodium malariae és a Plasmodium falciparum.] plaża [pas wybrzeża zbiornika wodnego, lub brzegu cieku, łagodnie schodzący do wody, pokryty piaskiem lub żwirem. Część plaży najbliżej wody jest okresowo zalewana w wyniku pływów, przyboru oraz falowania wody.] – (fr.) plage, plázs; lapos part, tengerpart; standfürdő, strand plażować [potocznie: leżeć, wypoczywać na plaży] – strandolni plażować nad brzegiem morza / jeziora / rzeki – tenger / tó / folyó partján strandolni plażować się – strandolni [plażować się na ręczniku nad brzegiem morza: a törülközön strandolni a tengerparton] plażowanie – strandolás plażowicz [osoba zażywająca kąpieli słonecznej, opalająca się] – (közb.) napozó, strandoló ember plażowiczka [kobieta zażywająca kąpieli słonecznej, opalająca się] – napozó, strandoló nő plażówka [sukienka plażowa rozpinana z przodu] – napozó, napozóruha; strandruha plażówki [dziecięce majteczki plażowe] – napozó plącze się, jak piąte koło u wozu – (közm.) ötödik kerék a kocsin plądrować [1. stosować przemoc na jakimś terenie lub w pomieszczeniu, aby przywłaszczyć sobie znajdujące się tam dobra; 2. rabować, grabić, pustoszyć]– fosztogatni; garázdálkodni, dúlni, feldúlni, pusztítani; grasszálni plądrować co – fosztogatni, feldúlni vmit plądrować w czym – pusztítani vmiben v. vhol plądrowanie – fosztogatás, dúlás, pusztítás plądrowanie i rabowanie – rablás és fosztogatás pląs [żartobliwie: taniec] – tánc, ugrálás pląsać [to znaczyło więcej przytańcowywać z balansowaniem nóg, rąk i całej postaci, śpiewając lub grając, niż wirować i wyskakiwać, bijąc hołubce] – szökellni, ugrálni, ugrándozni, ugra-bugrálni, szökdécselni; (tańczyć) táncolni pląsanie – ugrándozás, ugrálás, tánc, táncolás pląsawica [choroba układu nerwowego] – vitustánc Pląsawica Huntingtona (choroba Huntingtona, historyczna nazwa [taniec świętego Wita, łac. chorea chronica hereditaria progressiva, ang. Huntington disease, chorea progressiva maior, HD) - choroba genetyczna, atakująca ośrodkowy układ nerwowy.] – (ang.) Huntington's disease; Huntington betegség (Huntington chorea) [örökletes rendellenesség amely szellemi és testi leépüléssel jár, ami végül halálhoz vezet. Ez egy genetikailag beprogramozott idegsejt elhalás az agy bizonyos részeiben, ami ellenőrizhetetlen mozgásokhoz, intelektuális hanyatláshoz és emóciós zavarokhoz vezet. Általában felnőtt korban alakul ki.] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4948 plątać (plącze) [1. łączyć coś ze sobą w sposób bezładny; 2. powodować zamęt w czymś; 3. mylić ze sobą różne osoby, rzeczy itp.; 4. niepotrzebnie angażować kogoś w jakieś sprawy] – összekuszálni, összebogozni, összegabalyítani, összegubancolni; (átv.) összekverni, összekavarni, összezavarni; belekeverni plątać jednego z drugi – összekeverni az egyiket a másikkal plątać kogo w nieczystą sprawę – belekeverni vkit egy sötét ügybe plątać przedzę – motringot összebogozni plątać sprawę – komplikálni v. összezavarni, bonyolulttá v. bonyolultabbá tenni az ügyet plątać sznurek – zsineget összegubancolni plątać włosy – összekuszálja a haját plątać się [1. łączyć się ze sobą w sposób bezładny; 2. stawać się bezładnym, niejasnym; 3. pojawiać się natrętnie co pewien czas; 4. dawać sprzeczne odpowiedzi; 5. nie móc uwolnić się od czegoś, co krępuje ruchy; 6. zwisać, przeszkadzając komuś; 7. być branym za kogoś, za coś innego; 8. kręcić się gdzieś niepotrzebnie; 9. być niedbale rzuconym; 10. niepotrzebnie mieszać się w coś] – összekuszálódni, összegubancolódni, összegabalyodni; (átv.) összezavarodni; belekeveredni, beleártja magát; sündörögni, ténferegni plątać się do czego, plątać się w co – beleártja magát vmibe; belekeveredni vmibe; hátramozdítani vmit plątać się koło kogo/czego – vki/vmi körül legyeskedni, sündörögni, ténferegni, mászkálni, hátramozdítani plątać się pod nogami – lábatlankodni plątać się w odpowiedziach – ellentmondásokba keveredni plątanina [coś splątanego; gmatwanina; zamęt] – összevisszaság, kavarodás, zavar, zűrzavar plątanina dróg, budynków – utak, épületek összevisszasága plątanina linii na rysunku – a vonal összevisszasága a rajzon plątanina słowna – (orv.) beszédzavar PLC (Programowalny Sterownik Logiczny) (ang. Programmable Logic Controller) [uniwersalne urządzenie mikroprocesorowe przeznaczone do sterowania pracą maszyny lub urządzenia technologicznego. Sterownik PLC musi zostać dopasowany do określonego obiektu sterowania poprzez wprowadzenie do jego pamięci żądanego algorytmu działania obiektu. Cechą charakterystyczną sterowników PLC odróżniającą ten sterownik od innych sterowników komputerowych jest cykliczny obieg pamięci programu. Algorytm jest zapisywany w dedykowanym sterownikowi języku programowania. Istnieje możliwość zmiany algorytmu przez zmianę zawartości pamięci programu. Sterownik wyposaża się w odpowiednią liczbę układów wejściowych zbierających informacje o stanie obiektu i żądaniach obsługi oraz odpowiednią liczbę i rodzaj układów wyjściowych połączonych z elementami wykonawczymi, sygnalizacyjnymi lub transmisji danych.] PLC (Programmable Logic Controller, magyarul: programozható logikai vezérlő) [az ipari szabályozástechnikában, a villamos, vagy villamosan működtetett folyamatok irányításában használt számítógép] pleban [dawniej: proboszcz] – (lat.) plébános; (vall.) katolikus egyházközség vezető papja pleban unicki – esperes plebania [1. dom należący do parafii, przeznaczony na mieszkanie dla proboszcza; 2. fara; nm. Pfarre 'probostwo, parafia; przest. kościół parafialny] – (lat.) plébánia, parókia; (vall.) katolikus egyházközség; ennek lelkészi hivatala; (épület) paplak, a plébános lakóháza, plébánia (lelkész lakása és hivatala) plebanowy, -a, -e – plébánosi, plébánosplebański, -a, -ie – plébánosi-, plébániaplebaństwo – plébánosság, plébánia plebejski, -a, -ie [1. związany z plebejuszem, dotyczący plebejusza, plebejuszy - ludzi z niższych warstw społecznych (często z zabarwieniem negatywnym, np. plebejskie maniery); 2. ludowy (np. nurt plebejski w literaturze staropolskiej)] – plebejus; népi, köznépi plebejskość – (dawno) plebejusi, plebejusplebejusz, plebejka [łac. plebeius 'plebejusz, wolny obywatel staroż. Rzymu, nie mający (w przeciwieństwie do patrycjusza) do roku 287 p.n.e. praw obywatelskich; w okresie późn. - człowiek należący do uboższych warstw ludności' od plebes a. plebs 'mieszczaństwo; lud; pospólstwo'; hist. mieszczanin a. chłop; człowiek nie posiadający przywilejów stanu szlacheckiego; człowiek pochodzenia plebejskiego, wywodzący się z plebsu, ludu, mas, pospólstwa.] – (lat.) plebejus Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4949 (ffi/nő), I. (hist.) a plebs, vagyis az alsó, jogfosztott néposztály tagja a régi Rómában; a középkori városok jogfosztott és elszegényedett lakosa; II. népi, a népből származó plebejuszostwo – plebejus jelleg plebejuszowski, -a, -ie – plebejusi, plebejusplebiscyt (łac. plebis scitum = 'uchwała zgromadzenia ludowego, plebejuszy') [1. głosowanie czytelników, słuchaczy lub widzów na osobę lub rzecz, która ich zdaniem jest najlepsza pod jakimś względem; 2. głosowanie ludności jakiegoś terytorium w celu wypowiedzenia się w sprawie przynależności państwowej tego terytorium lub określenia jego międzynarodowego statusu; 3. zob. plebiscitum; 4. termin używany w podobnym znaczeniu jak referendum. Nie jest ono jednak do końca określone i zależy od tradycji danego państwa] – népszavazás Plebiscitum est, quod plebs iubet atque constituit „Uchwałą plebsu jest to co plebs nakazuje i ustanawia”. [O leges Gaius pisał następująco (G. 1,3): Lex est, quod populus iubet atque constituit. Plebiscitum est, quod plebs iubet atque constituit. Plebs autem a populo eo distat, quod populi appellatione universi cives significantur, connumeratis et patriciis; plebis autem appellatione sine patriciis ceteri cives significantur; unde olim patricii dicebant plebiscitis se non teneri, quia sine auctoritate eorum facta essent; sed postea lex Hortensia lata est, qua cautum est, ut plebiscita universum populum tenerent: Itaque eo modo legibus exaequata sunt.] – (lat.) Plebiscitum est, quod plebs iubet atque constituit. - Plebiszcitum az, amit a köznép parancsol, és elrendel. http://wpia.uksw.edu.pl/sites/default/files/uksw_zeszyty _prawnicze_101_.pdf plebs (gmin, pospólstwo) [1. ogół ludzi niewykształconych i niezamożnych, mających obojętny stosunek do kultury; 2. w dawnej Polsce: warstwa społeczna nienależąca do stanu szlacheckiego; 3. w starożytnym Rzymie: warstwa obywateli wolnych, ale niemających pełni praw politycznych; 4. w starożytnym Rzymie: najliczniejsza warstwa obywateli wolnych, ale bez praw politycznych - plebejusze; 5. ogół ludzi niewykształconych i niezamożnych, mających obojętny stosunek do kultury; 6. w dawnej Polsce: warstwa społeczna nienależąca do szlachty a. stanu szlacheckiego] – (lat.) plebs; (hist.) nép, köznép; a politikai jogokkal nem rendelkező, de szabad lakosság az ókori Rómában; csőcselék plecak [1. torba z dwoma paskami, noszona na plecach; 2. worek przystosowany do noszenia na plecach. Szczególnie popularny w turystyce. Współczesne plecaki wyposażone są często w stelaże, które rozkładają ciężar plecaka bardziej równomiernie na plecach człowieka.] – hátizsák plecak szkolny – iskolai házizsák plecenie – befonás; fecsegés plecha (thallus) [1. tkanka plechowców, niezróżnicowana na korzeń, łodygę i liście; 2. jedno- lub wielokomórkowa tkanka plechowców; 3. wegetatywne ciało organizmów zaliczanych w dawnych systemach taksonomicznych do roślin niezróżnicowane na korzeń i pęd. Większość botaników za plechę nie uważa ciał jednokomórkowych, z wyjątkiem komórczaków. Rzadziej plechą określa się ponadto ciała jednokomórkowych glonów i grzybów (lub protistów grzybopodobnych) lub beztkankowych roślin lądowych, np. wątrobowców. Organizmy zbudowane z plechy określa się zbiorczą nazwą plechowce (Thallophyta), do których należą glony i grzyby (w szerokim tych pojęć znaczeniu, łącznie z protistami). U grzybów plecha nazywana jest grzybnią i składa się ze strzępek, jest nitkowata, rurkowata lub blaszkowata.] – teleptest (thallus) [A teleptest kialakulását a sejtek sok irányba történő osztódása hozza létre. A gombák teste egysejtő, sejtfal nélküli plazmalepedı (plasmodium) vagy fonalakból (hypha), illetve fonalak tömegébıl (mycelium) felépülı teleptest. A teleptest vegetatív része a tenyésztest.] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4950 plecie, co mu ślina do gęby przyniesie – (közm.) (elfecsegi, amit a szájába hord a nyála) fecseg, jár a szája, lotyog; mindent mond, ami a nyelvére kerül plecionka [wyrób z ponakładanych na siebie w określonym porządku włókien, produkt rzemiosła zwanego plecionkarstwem. Plecionki znane były już od czasów prehistorycznych, zarówno w wyrobach użytkowych (kosze, liny, maty), jak i zdobniczych] – fonat, fonás, fonadék, háló pleciony, -a, -e – fonott, kötött pleciona kobiałka – fonott kosár v. kas pleciuch [gaduła, pleciuga] – fecsegő pleciuga [człowiek mówiący o byle czym, gadatliwy; pleciuch; plotkarz; papla; gaduła] – fecsegő, szószátyár; fecsegő ffi, kereplő, pletykafészek [Teatr Lalek „Pleciuga”: szczecini bábszínház] plecki – hátacska plecówka – gömbölyű felsál, borjúdió plecy [są dużym grzbietowym (tylnym) obszarem ludzkiego ciała zaczynająym się od górnej granicy okolicy pośladkowej, a kończącym na tylnej powierzchni szyi i ramion] – váll, vállak; hát (za plecami: háta mögött); (átv.) pártfogás, protekció pleczysty, -a, -e [mający szerokie, mocne plecy] – vállas, széles vállú pleć (pielę) [wyrywać chwasty spośród roślin uprawnych] – gyomlálni pleć męska – férfinem, hímnem pled [1. gruba, ciepła tkanina używana do przykrycia; koc; 2. szeroki szal zwykle z ciężkich tkanin wełnianych w kratkę. Jego krawędzie są z frędzlami.] – (ang.) pléd [nagy takaró, többnyire nehéz, kockás mintás gyapjú típusú szövetből, a szélein gyakran rojtokkal]; gyapjútakaró, útikendő plejada [grupa ludzi wybitnych w jakiejś dziedzinie, związanych wspólnymi celami, poglądami itp.; p. aleksandryjska - 7osobowa grupa tragików okresu hellenizmu (III w. p.n.e.); p. 7 poetów fr. odrodzenia (XVI w., Ronsard, du Bellay i inni).] – (gör.) plejád; társaság, kör; (irod) egyes iskolák, csoportok neve; egy XVI., sz-i francia költőcsoport; (vegyt.) vmely elem izotópjainak csoportja Plejady [gr. Pleiádes 'w mit. gr. 7 nimf, córek Atlasa i Plejony (Tajgete, Elektra, Alkione, Asterope, Maja, Merope, Keleno), które na wieść o śmierci swych sióstr Hyad popełniły samobójstwo, a Zeus umieścił je na niebie jako grupę gwiazd'; Pleiás 'plejada (aleksandryjska)'. ― Kwoka, Baby, otwarta gromada w gwiazdozbiorze Byka (z nich 7 jasnych)] – (gör.) Plejádok; (csill.) fiastyúk; csillagcsoport a Bika csillagképben (fő csillaga az Alkyon) plejstocen [1. gr. pleístos 'najliczniejszy' ― geol. starsza epoka czwartorzędu (dawn. zwana dylUWIUM), geol. starsza epoka czwartorzędu (dawn. zwana dylUWIUM); 2. starsza epoka czwartorzędu, charakteryzująca się m.in. wielkim zlodowaceniem] – (földt.) pleisztocén; jégkorszak [negyedidőszak/pleisztocén: a harmadidőszakot követő, lényegében máig tartó földtörténeti korszak] plejstoceński, -a, -ie – (földt.) pleisztocénpleksiglas [wym. pleks-iglas], plexiglas, pleksi [wym. pleks-i] [1. zob. szkło organiczne; 2. Plexiglas, nazwa handl. ― syntetyczna żywica akrylowa, bardzo twarda odmiana polimetakrylanu (zwana również: pleksigum, lucite i perspeks), z którego wytwarza się powszechnie używane (w samochodach, samolotach, optyce, chemii itd.) szkło organiczne o małej łamliwości.] – (lat.) plexiüveg; nagy mechanikai szilárdságú, szilánkmentes, üvegszerűen átlátszó műanyag (polisztirol) pleksiglasowy, -a, -e – plexiüvegPlektrantus (Plectranthus L'Her.) [rodzaj roślin z rodziny jasnotowatych. Są to głównie byliny. Pochodzą z Afryki zwrotnikowej i Azji. Do rodzaju tego włączone zostały liczne gatunki dawniej zaliczane do rodzaju Coleus. Gatunkiem typowym jest Plectranthus fruticosus L'Hér.] – (növ.) Plectranthus fajok (Plectranthus ssp.) Plektrantus koleusowaty (Plectranthus coleoides hort.) (popularne nazwy: komarzyca, komarnica, kadzidełko) [gatunek rośliny należący do rodziny jasnotowatych. Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4951 Pochodzi z obszarów tropikalnych; wg niektórych źródeł z Wysp Fidżi, Nowej Kaledonii i Australii, według innych z Półwyspu Indyjskiego. Jest uprawiany jako roślina ozdobna, w Polsce głównie jako roślina pokojowa. Łacińska nazwa rodzajowa Plectranthus pochodzi od budowy kwiatów przypominających swoim wyglądem ostrogę.] – illatos repkényt (plectranthus coleoides) plektron [1. (gr. πλῆκτρον, pot. kostka, piórko) – przyrząd do szarpania strun instrumentów strunowych. Używany już starożytności do gry na kitarze i lirze. Obecnie służy również do gry na takich instrumentach jak domra, mandolina, gitara (zob. kostka gitarowa). 2. piórko, kostka, płytka elastyczna służące do gry na instrumentach strunowych szarpanych; zob. kostka w zn. 5.], plectrum – plektron [pengető v. plektrum egyes húros hangszerek, a pengetős hangszerek (például a fémhúros gitár, mandolin, úd) megszólaltatásánál használt eszköz. A pengető játékkomfort és hangzás szempontjából gyakran alábecsült tényező. Forma, méret, szín, anyag és vastagság tekintetében is nagy a választék. Minden pengetőfajtával más érzés játszani és másmilyen hangzást is eredményeznek. Sok ismert zenész állítja, hogy hangzása jellegét főleg az általa használt pengetőnek köszönheti] plektron zakładany na palec – gyűrűplaktron plemienny, -a, -e – törzsi, törzs-; faji, faj-; nemzetségi plemię [1. grupa spokrewnionych rodów zamieszkujących jeden obszar i połączona wspólnymi związkami ekonomicznymi; 2. grupa spokrewnionych rodów wywodzących się od wspólnego przodka (w odróżnieniu od szczepu), zamieszkujących jeden obszar i połączonych wspólnymi związkami społecznymi i ekonomicznymi. Plemię ma świadomość bliskiego pokrewieństwa, posługuje się tym samym dialektem i jest połączone wyznawaniem tego samego kultu religijnego. Definicja "krewniacza" plemienia może być też, w niektórych przypadkach (np. plemiona słowiańskie), zastąpiona definicją terytorialną. Według tej definicji plemię to lokalna wspólnota osadnicza złożona z kilku lub kilkunastu mniejszych wspólnot terytorialnych (np. w Polsce tą mniejszą wspólnotą było opole). Plemiona były rodzajem przedpaństwowej formy organizacji społeczeństw. W warunkach słowiańskich organami plemienia były: wiec wolnych mężczyzn, starszyzna plemienna (złożona z naczelników rodów lub opoli/żup/wierwów), oraz wybieralny lub dziedziczny książę.] – nemzetség, törzs, néptörzs; faj, nem; (potomstwo) nemzedék; ivadék plemię ludzkie – az emberi nem plemię Aszera – Ászer törzse plemię Beniamina – Benjamin törzse plemię Dana – Dán törzse [kis izraelita törzs, mely eredetét Jákobnak Bilhától (Ráchelszolgálója) való azonos nevű fiára vezeti vissza] plemię Efraima (syn Józefa) – Efraim törzse plemię Gada – Gád törzse plemię Issachara – Isszakár törzse plemię Józefa – József törzse plemię Judy – Júda törzse plemię koczownicze (zob. wędrowne) [które nie ma stałego miejsca pobytu i pomieszkuje tam, gdzie toczy się wojna] – nomád törzs plemię Lewiego – Lévi törzse (leviták) plemię Madziarów – magyarok törzse plemię Manassesa (syn Józefa) – Manasszesz törzse plemię Naftaliego – Naftali törzse plemię Rubena – Rúben törzse plemię Symeona – Simeon törzse plemię Zebulona/Zabulona – Zebulon törzse plemiona endogamiczne – endogám törzsek plemiona koczownicze – nomád törzsek plemiona słowiańskie [grupa wczesnośredniowiecznych lokalnych wspólnot osadniczych istniejących na obszarze zasiedlonym przez Słowian. Nazwy (etnonimy) ludów słowiańskich są najczęściej archaiczne, a wyjaśnienie ich pochodzenia utrudnia brak danych, mogących pomóc w wyjaśnieniu etymologii. Nazwa najstarsza, "Wenetowie", odnotowana po raz pierwszy w I wieku n.e., nie została do naszych czasów wyjaśniona. W związku z tym, że występuje ona na różnych obszarach europejskich, można przyjąć, iż dotyczyła pierwotnie wszystkich indoeuropejskich plemion wędrownych na południe od Bałtyku i dopiero po kilkuset latach dostała się - drogą sukcesji wywodzącym się z tego samego pnia Słowianom. Sami Słowianie nie używali w czasach historycznych tej nazwy. Z kolei nazwa "Słowianie" powstała nie wiadomo kiedy i nie wiadomo jaka jest jej etymologia. Najczęściej badacze wywodzą Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4952 ją z indoeur. rdzenia k'leu- ("płynąć"). Nie da się z tego wywieść twierdzenia, że ich praojczyzna leżała gdzieś nad brzegami mórz, można się tego natomiast dopatrywać w nazwie Wieletów, zapisanej w II wieku n.e., w której tkwi indoeuropejski rdzeń uel- (łac. velum żagiel).] – szláv törzsek plemnia [1. płciowy organ rozrodczy męski glonów, grzybów, mszaków i paprotników, w którym powstają gamety męskie; p. może występować w postaci jednokomórkowej (u glonów) lub wielokomórkowej (u mszaków i paprotników). 2. anterydium haploidalny organ rozmnażania (gametangium), w którym wytwarzane są plemniki. Występuje w wielu grupach systematycznych roślin (zielenice, mszaki, paprotniki), grzybów i glonów nie zaliczanych do roślin. Plemnia może być jednokomórkowa lub wielokomórkowa.] – (növ.) antheridium, anteridium (növényi hím ivarsejt) plemnik [1. męska komórka rozrodcza wytwarzana przez gruczoły płciowe, u roślin – przez plemnię; 2. spermatozoid haploidalna komórka rozrodcza wytwarzana przez gonadę osobnika płci męskiej służące do rozmnażania płciowego. Plemniki występują zarówno u zwierząt, jak i u roślin, choć różnią się budową. U zwierząt plemnik jest zwykle ruchliwy, o długości zależnej od gatunku: od 40, u waleni, do 250 mikrometrów u niektórych chrząszczy (u człowieka długości ok. 50–60 μm).] – spermatozoid, ondósejt, önálló mozgásra képes hím ivarsejt plenarnie – plenárisan plenarny, -a, -e [(o zebraniach) ogólny, walny] – plenáris; teljes, összesplenarne posiedzenie – teljes v. plenáris ülés plener [fr. (en) plein air dosł. 'na otwartym powietrzu; pod gołym niebem'; plein 'pełny' i łac. plenarius '(zu)pełny' od plenus 'jp.', w r.nij. plenum; ― 1. [fr. (en) plen air ‘pod gołym niebem’], szt. plast. malowanie na wolnym powietrzu, bezpośrednio z natury; 2. otwarta przestrzeń pod gołym niebem jako miejsce i temat pracy malarza a. operatora filmu fabularnego; malowanie, filmowanie poza pracownią a. atelier, pod gołym niebem; malarstwo, zdjęcia plenerowe; 1. «otwarta przestrzeń pod gołym niebem jako miejsce i temat pracy artysty lub naturalna scenografia do zdjęć filmowych; też: taka przestrzeń jako miejsce wypoczynku; 3. malowanie obrazów lub robienie zdjęć na wolnym powietrzu bezpośrednio z natury; też: obraz tak namalowany lub zdjęcie tak zrobione; 4. pobyt grupy artystów w jakiejś miejscowości, poświęcony pracy twórczej] – (fr.) plein air (nyílt levegő); (műv.) a szabad természet fényeihez igazodó festészeti irány; (film) szabadtári forgatási helyszín pleneryzm [malarstwo plenerowe jako jedno z założeń programowych impresjonistów] – pleinair-festészet plenerzysta [malarz (zwł. pejzażysta) malujący w plenerze] – pleniair-festő plenić – szaporítani plenić się [1. rozmnażać się, mnożyć się; 2. o roślinach, zwykle chwastach: szybko się rozrastać; rosnąć bujnie, szybko 3. występować coraz częściej, w większym zasięgu lub nasileniu; 4. np. o owadach: rozmnażać się, mnożyć się; powiększać swą ilość; 5. 'rodzić, dawać plon'] – szaporodni, elszaporodni, burjánzani, elburjánzani plenienie się – szaporodás, burjánzás plenipotencja (pełnomocnictwo) – (lat.) plenipotencia; teljhatalom, meghatalmazás; vmely ügylet elintézéséhez adott teljes felhatalmazás plenipotent (pełnomocnik) – meghatalmazott plenność [1. wydawanie licznego potomstwa 2. liczba nasion, bulw roślin uprawnych cechująca poszczególne odmiany 3. liczba noworodków w miocie 4. żyzność, urodzajność gleby] – termékenység, szaporaság, bőség plenny, -a, -e [1. przynoszący obfite plony; 2. kielichowiec plenny: Calycanthus fertilis kwiat z Ameryki Północnej uprawiany również w Polsce] – 1. termékeny, szapora, bőséges, jól termő, kiadós; 2. Calycanthus fertilis pleno titulo (P. T.) [łac., z zachowaniem należnych tytułów] – Tisztelt Cím (T. C.) plenum [1. ogół członków jakiejś organizacji, partii itp. obecnych na posiedzeniu; 2. posiedzenie członków kierowniczego organu kolegialnego jakiejś organizacji w pełnym składzie] – (lat.) plénum; teljes ülés; vmely szervezet választott vezető testületének teljessége, teljes ülése; (átv.) vmely közösség teljessége, nyilvánossága pleo-, plio- [w złożeniach: bardziej, więcej; plioceński] - pleo-, pliopleonastyczny, -a, -e – (gör.) pleonasztikus; (irod) szószaporító, önmagát ismétlő; a pleonazmusra jellemző, vele kapcsolatos Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4953 pleonazm [gr. pleonasmós 'nadmiar' od pléōn, pleíōn 'więcej' ― 1. wyrażenie składające się z wyrazów to samo lub prawie to samo znaczących, np. cofać się w tył; 2. wyrażenie składające się z dwu a. więcej wyrazów (prawie) to samo znaczących (np. w tym samym rodzaju i gatunku; nadal pozostaje; obaj bliźniacy); 3. pot. masło maślane – jeden z błędów logicznojęzykowych; niepoprawne wyrażenie, w którym jedna część wypowiedzi zawiera te same treści, które występują w drugiej części] – (gör.) pleonazmus; (irod) szószaporítás, szóhalmozás, szinonimahalmozás; szófölösleg; azonos jelentésű és ezért felesleges szavak, kifejezések halmozása [olyan nyelvistilisztikai jelenség, melyben egyazon fogalmat egymást követő, közel azonos jelentésű szavak fejeznek ki. A szó a görög pleonaszmoszból (πλεονασμός) származik, melynek jelentése: ’többlet, felesleg’. Hasonló jelenség – némelyek stilisztikák szerint a pleonazmus részhalmaza – a tautológia, azaz bőbeszédűség, melyben egy fogalom olyan újabb közléssel bővül, melynek a jelentése gyakorlatilag azonos. A két fogalmat gyakran egymással felcserélve használják.] plereza [fr. pleureuse 'płacząca (np. wierzba); płaczka' od pleurer 'płakać' z łac. plorare 'krzyczeć; lamentować; płakać' — 1. fryzura męska z dość długich włosów zaczesanych do tyłu, opadających na kark; 2. daw. puszyste pióro strusie zwisające z ronda damskiego kapelusza; 3. daw. biała obwódka naszyta na żałobną suknię; 4. dawn. puszyste pióro strusia, zwieszające się z ronda kapelusza damskiego; dawn. biała obwódka naszyta na żałobną suknię; żart., pot. uczesanie męskie, przy którym zaczesane do tyłu długie włosy zakrywają kark.] – (fr.) pleureuse, plöröz; siratóasszony; ruhadarab [minden mozdulatra izgő-mozgó, a görlmenetet siratóaszszonyként vidáman kísérő rezgő leheletnyi, értelmetlen revüruhadarab. Hol kiemeli, hol elrejti a nőiességet. Vállra vetve viselik. Vonszolják maguk után.]; fehér gyászszegély pleszka1 – szögfej, csavarfej pleszka2 [barwny ptak śpiewający z drozdowatych: (Phoenicurus phoenicurus) mały ptak wędrowny z rodziny drozdowatych, zamieszkujący prawie całą Europę, środkową Azję i Bliski Wschód. Zimuje w Afryce na północ od równika i na Półwyspie Arabskim (przeloty IV-V i IX-X). W Polsce szeroko rozpowszechniony, ale nieliczny ptak lęgowy.] – (áll.) rozsdafarkú (Phoenicurus) [a légykapófélék (Muscicapidae) családjába tartozó madárnem]; kerti rozsdafarkú Pleszka – ptak z rodziny muchołówek (zwykle w odniesieniu do pleszki zwyczajnej): pleszka zwyczajna (Phoenicurus phoenicurus) kerti rozsdafarkú (Phoenicurus phoenicurus) pleszka szarogrzbieta (Phoenicurus hodgsoni) mezei rozsdafarkú (Phoenicurus hodgsoni) pleszka modra (Phoenicurus frontalis) kékhomlokú rozsdafarkú (Phoenicurus frontalis) pleszka białogardła (Phoenicurus schisticeps) – csillagos rozsdafarkú (Phoenicurus schisticeps) pleszka chińska (Phoenicurus auroreus) – tükrös rozsdafarkú (Phoenicurus auroreus) pleszka algierska (Phoenicurus moussieri) gyémántrozsdafarkú (Phoenicurus moussieri) pleszka kaukaska (Phoenicurus erythrogastrus) pleszka śniada (Rhyacornis fuliginosa) pleszka białogłowa (Chaimarrornis leucocephalus) alaschani rozsdafarkú (Phoenicurus alaschanicus) vöröshátú rozsdafarkú vagy létrafarkú rozsdafarkú (Phoenicurus erythronota) vagy (Phoenicurus erythronotus) óriás-rozsdafarkú (Phoenicurus erythrogastrus vagy Phoenicurus erythrogaster) kékfejű rozsdafarkú (Phoenicurus caeruleocephalus) házi rozsdafarkú (Phoenicurus ochruros) Pleszka zwyczajna, pleszka (Phoenicurus phoenicurus) [gatunek małego ptaka wędrownego z rodziny muchołówek] – roszdafarkú, kerti rozsdafarkú (Phoenicurus phoenicurus) a madarak osztályának verébalakúak (Passeriformes) rendjébe és a légykapófélék (Muscicapidae) családjába tartozó faj. Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4954 pleść (plotę, plecie) [1. łączyć pasma, pręty itp., przekładając jedne przed drugie; 2. łączyć długie i cienkie elementy czegoś, poprzez ich przeplatanie; 3. potocznie: mówić bez przemyślenia; gadać, paplać, mówić bez sensu] – fonni, összefonni, egymásbaölteni, gabalyítani; (dużo mówić) locsogni, fecsegni; papolni; tücsköt-bogarat összebeszélni pleść wianek – koszorút fonni pleść androny – butaságokat beszélni pleść bajki – szamárságot, oktalanságot beszélni pleść banialuki – hetet-havat összehordani, fecsegni, butaságot beszélni pleść brednie – badarságokat fecsegni pleść bzdurstwa – ostobaságot fecsegni, butaságot beszélni pleść dyrdymałki – butaságot, ostobaságot mondani pleść jak na mękach – értelmetlen ostobaságot beszélni, össze-vissza fecsegni pleść koszałki-opałki [‘mówić dużo i bez sensu, byle co’; zwrot, rzem. Oba wyrazy są synonimami zarówno koszałka, jak i opałka to w jęz. stp. ‘kosz(yk), torba pleciona’; Plotłem koszałki-opałki] – tücsköt-bogarat összebeszélni v. összefecsegni; hetet-havat összehordani pleść niedorzeczności – badarságokat fecsegni pleść od rzeczy – mellébeszélni; elkalandozni, eltérni a tárgytól pleść trzy po trzy [mówić rzeczy nonsensowne i absurdalne] – hetet-havat összehordani; össze-vissza beszélni; fecsegni, locsogni pleść się [1. wić się wokół czegoś lub przeplatać się z czymś; 2. wić się, przeplatać się, plątać się] – fonódni, összefonódni; gabalyodni, összegabalyodni pleśniawka [1. choroba ryb; 2. biały nalot grzybiczy na błonie śluzowej jamy ustnej] – penészgomba pleśnica – lisztharmat pleśnica paznokci [Wśród rzadkich zakażeń skóry i jej przydatków grzybami pleśniowymi pleśnica paznokci jest formą najczęstszą. Zwana jest również jako akaulioza paznokci (Acauliosis unguinum). Powodowana jest przez Scopularopsis brevicaulis.] – (med.) Acauliosis unguinum; Scopulariopsis brevicualis (penészgomba) Pleśnica [wieś w Polsce położona w województwie opolskim, w powiecie nyskim, w gminie Korfantów.] – Pleśnica (lengyel falu) pleśnie [czyli organizmy w postaci drobnego, zwykle włóknistego nalotu pojawiające się na różnych "materiałach biologicznych". Są to zazwyczaj przedstawiciele Zygomycota lub Deuteromycota] – penész pleśnie szlachetne [gatunki pleśni stosowane w technologii żywności] – nemespenész pleśnieć (pleśnieje) [1. pokrywać się pleśnią; 2. przen. gnuśnieć] – penészedni; (átv.) henyélni, lustálkodni, poshadni, tespedni; eszi a penész pleśnieć od czego, pleśnieć z czego – penészedni vmitől pleśnieć w bezczynności – tétlenségre van kárhoztatva pleśnieć w lenistwie – tespedni pleśnienie – penészedés; tespedés pleśnienie owoców – gyümölcsök penészedése pleśniowy, -a, -e – penész pleśń [1. zielonkawoszary, biały lub czarny nalot występujący na produktach spożywczych, drewnie itp. narażonych na działanie wilgoci i powietrza; 2. grzyb o grzybni rozwijającej się na pokarmach roślinnych, nawozie, skórze] – penész; doh, penészszag pleśń śniegowa [choroba zbóż ozimych objawiająca się szarawym nalotem] – hópenész (Fusarium nivalis) [A gyepet, mint minden élő szervezetet, betegségek támadhatják meg. A Hópenész gyakori betegség, leginkább télen fordul elő és kora tavasszal látható a hosszantartó hóolvadás után, különösen akkor, ha túl magasra hagytuk a füvet.] pletnia – (dawno) korbács pletwa, płetwa [1. część ciała ryby służąca do poruszania się i sterowania 2. część oprzyrządowania nurka służąca do poruszania się pod wodą] – uszony; úszóhártya; békauszony pletwa pletwonogi, płetwonogi, -ia, -ie – úszólábú pleuritis (choroba; zapalenie opłucnej) – (dawno, orv.) pleuritis; (orv.) mellhártya-gyulladás Pleuston [1. ogół gatunków roślin, niekiedy także zwierząt, unoszących się na powierzchni zbiorników wodnych; 2. organizmy Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4955 pływające po powierzchni wody, zazwyczaj rośliny wodne (np. rzęsa wodna, salwinia pływająca, tropikalny hiacynt wodny Eichhornia crassipes), ale mogą to być także zwierzęta (np. pływające kolonie żeglarza portugalskiego). Nadmiar pleustonu jest niekorzystny, ponieważ ogranicza dostęp światła i produkcję pierwotną w zbiorniku wodnym.] – pleuszton [gyűjtőneve a víz színén lebegő nagyobb élőlények, melyeket az áramok v. a szél hajtanak tova (Ilyenek a medúzák, egyes csigák stb.) – Édesvízben csak növényi pleuszton van, ilyen pl. A békalencse] plewa, plewy [1. odpadki powstające przy młóceniu i czyszczeniu dojrzałych roślin, zwłaszcza zbóż, używane jako pasza o małej wartości pokarmowej; 2. zob. plewka; 3. rzecz o niewielkiej wartości]– pelyva, polyva [1. A pázsitféle növények nemző részeinek borítéka, vékony vagy hártyanemű apró levélkék, melyeket gabonaszóráskor a szél messzire széthord; 2. pelyvalevél, péva v. polyva (növ., palea, achyron), a pázsitfélék nemző részeinek borítéka, rendesen vékony v. hártyanemü apró levélkék, melyeket gabnaszóráskor a szél messzire széthord. Más növény hasonló levelét is nevezik P.-nak, p. fészkesek virágzatának pikkelyeit (Anthemis) v. a harasztok levélpikkelyeit.]; toklász [Szláv eredetű szó: szerb-horvát, szlovén, szlovák stoklasa (‘zab, rozsnok’). A szóeleji mássalhangzó-torlódást a sz hang elhagyása oldotta fel (mint a kadarka esetében), a szóvégi a mint vélt birtokos személyjel maradt el.] plewiarka – pelyvázó, pelyvázógép plewiasty, -a, -e – pelyvaszerű, pelyvás plewić [regionalne: pleć, pielić (oczyszczać ziemię z chwastów)] – gyomlálni plewienie – gyomlálás plewka [jeden z dwu błoniastych liści przykwiatowych w kłosach traw] – kis pelyva plezjozaur [1. morski gad kopalny o długiej szyi i niewielkiej głowie; 2. przedstawiciel wymarłych gadów morskich; 3. gr. plēsíos 'bliski; sąsiedni' od pélas 'blisko'; olbrzymi kopalny gad o długiej szyi i kończynach w kształcie płetw, który żył w morzach w okresie jurajskim i kredowym. 4. rząd wymarłych wodnych gadów z nadrzędu Sauropterygia płetwojaszczurów. Plezjozaury występowały na Ziemi w okresie od 220 do 65 milionów lat temu, a więc między triasem a kredą. Kości plezjozaurów oraz inne pozostałości znajdowano we wszystkich regionach świata. Pierwsze odkrycie paleontologiczne, świadczące o istnieniu tych zwierząt, nastąpiło w 1821 roku. Był to kompletny szkielet znaleziony przez Mary Anning w nadmorskim klifie południowej Anglii i opisany później jako Plesiosaurus dolichodeirus. Plezjozaury miały od 2 do 20 metrów długości, długą szyję, korpulentne ciało, cztery płetwy oraz krótki ogon.] – (áll.) plesiosaurus; Plesiosaurus dolichodeirus [a hüllők (Reptilia vagy Sauropsida) osztályának a Plesiosauria rendjéhez, ezen belül a Plesiosauridae családjához tartozó kihalt faj] P. dolichodeirus Plezjozaury (Plesiosauria) [rząd wymarłych wodnych gadów z nadrzędu Sauropterygia - płetwojaszczurów] – (áll.) plesiosaurusok Plesiosaurus dolichodeirus plichta [nm. Plicht 'miejsce do siedzenia w tylnej części żaglówki'. 1. żegl. budka w części rufowej małego statku a. barki. 2. budka na szkucie dla sztabnika i marszałka tam, gdzie sztaba (Magier); 3. zob. kokpit] – (ném. Plicht, ang. Cockpit) (haj.) hajóhíd, kormányállás plik, plika [1. pewna liczba kartek, banknotów itp. złożonych razem; 2. inform. zbiór danych mający swoją nazwę, odróżniającą go od innych zbiorów; 3. paczka, pęk, zwój (dokumentów, banknotów itp.); 4. w informatyce: zbiór informacji zapisanych na nośniku i traktowanych jako całość] – köteg, nyaláb, csomó, csomag; (informatika) file [fájl, állomány] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4956 plik kart – egy csomag kártya (biz. pakli) plik (ang. file) [1. jest to nazwany ciąg danych (inaczej zbiór danych), o skończonej długości, posiadający szereg atrybutów i stanowiący dla systemu operacyjnego całość; 2. ciąg danych (inaczej zbiór danych) o skończonej długości, posiadający szereg atrybutów i stanowiący dla użytkownika systemu operacyjnego całość. Nazwa pliku nie należy do niego, lecz jest przechowywana w systemie plików.] – file [1. A számítógépen lévő információtárolási egysége a fájl (file). Egy fájl tartalma a gép szempontjából vagy adat, vagy program, amely a processzor által végrehajtható utasításokat tartalmaz: néha bináris fájlnak is hívják. A fájlban tárolt adat tetszőleges, lehet szöveg, grafikus kép, hang stb. Az adatok formájára nézve nincs előírás, a gyakorlatban nagyon sokféle formátum létezik. A fájlt minden operációs rendszer használja, konkrét megjelenése azonban már az operációs rendszertől függ.]; adattároló; adatállomány. 2. saját névvel rendelkező számítógépes állomány (program, szöveg, kép, stb.); a névhez (különösen PC-s operációs rendszereknél) egy, az állomány típusát jelző kiterjesztés (suffix) is járul, melyet egy pont karakter előz meg (pl. .zip, .doc, .htm); az internetes kliensek csak bizonyos állománytípusok megjelenítésére képesek, egyéb esetben külső "viewer" vagy "plug-in" programokat hívnak meg.] plik akt – aktacsomag plik ASCII – (kat.: informatyka) ASCII file (American Standard Code for Information Interchange) [csak szabványos (7 bites) ASCII kódú jeleket, vagyis angol betűket, számjegyeket és írásjegyeket tartalmazó állomány; a hálózatokon általában különleges paraméterezés, segédprogramok vagy parancsok nélkül is továbbítható, mert minden hardver és szoftver egyformán értelmezi ezeket a kódokat] pik binarny [jest plikiem o dowolnej zawartości, oznacza wszystkie pliki poza plikami tekstowymi zawierającymi tekst zapisany w ustalonym sposobie kodowania znaków drukarskich, wraz z kodami sterującymi, w tym także kod znaku końca pliku – ^Z.] – bináris adatállomány plik danych {m.}; data file {rzecz.}; [komp.] [zł.] - (data-) file - (adat-) állomány, akta, köteg, adatsor plik dwójkowy (binary file) – bináris fájl [Kódolt, elektronikus állomány, mely az USAszabvány szerinti 7 bit-es ASCII karakterektől eltérő elemeket is tartalmazhat.] plik tekstowy (ang. text file lub plain text file) [plik składający się z tekstu i formatowany zgodnie z przyjętym standardem, zazwyczaj ASCII lub jego odmianie (możliwy jest też zapis w standardach Unicode). Plik taki zawiera tekst kodowany w wybranym standardzie wraz ze znakami formatowania tekstu, w ASCII znaki o kodach mniejszych od 32. Znak Ctrl_Z jest znacznikiem końca pliku a zawartość pliku za tym znakiem jest zazwyczaj ignorowana.] – szöveges fájl plik tylko do odczytu [to może być odczytywany lub kopiowany] – csak olvasható fájl Pliki nagłówkowe [przy kompilatorze języka C i pochodnych (C++ itp.) pliki źródłowe o rozszerzeniu "h" (w C++ powinno się dla odróżnienia stosować "hpp", ale w praktyce najczęściej spotykane jest nadal rozszerzenie "h") zawierające opis interfejsu modułu: deklaracje zmiennych, funkcji, klas i innych struktur danych. Używa się ich po to, by nie trzeba było przy każdej najmniejszej zmianie w implementacji jednego modułu rekompilować wszystkich innych odwołujących się do niego. W nowszych językach takich jak Java czy C# nie ma już potrzeby stosowania plików nagłówkowych] – (számítógép) header files, Header-Datei; header file-k (dekralációs állományok) pliocen [1. druga epoka młodszego trzeciorzędu; 2. druga epoka neogenu, charakteryzuje się dość surowym klimatem.Kontynenty zbliżają się do swego obecnego położenia. Klimat osusza się i oziębia. Duże obszary stepowieją,rwała od około 5,3 mln do około 1,8 mln lat temu.] – (gör.) pliocén; (földt.) a földtörténeti harmadkor legfelső szakasza [a harmadidőszak negyedik és egyben utolsó szakasza. Körülbelül 14 millió évvel ezelőtt kezdődhetett. Az ember és az emberszabású majmok felé vezető törzsfejlődési ágak ekkor már elváltak] plioceński, -a, -ie – (földt.) pliocén, pliocénkori plisa [1. zagięcie na sukni, koszuli itp. powstałe przez założenie materiału i zaprasowanie go lub częściowe zaszycie; 2. pas tkaniny naszyty na suknię jako ozdoba; 3. wąski pasek materiału, którym podszywa się dół sukni od spodu; 4. fałd zaprasowany sztywno na stałe. Ma on formę własną, niezależną od kształtu ciała, od gestu i rzutu materiału. Plisy wskazują więc z zasady na konstrukcję kostiumu nie Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4957 przylegającego do naturalnej sylwetki. 5. zaprasowana na sztywno fałda, niezależna od kształtu ciała. Plisy stosowane są głównie w spódnicach. W terminologii odzieżowej nazwę plisy nosi również pasek naszyty na krawędź bluzki czy płaszcza, w którym wykonane są dziurki do zapinania stroju lub umieszczone zatrzaski.] – (fr.) pliszé, plisszé [Berakás (francia). A berakott hajtások a szöveten termofixálással vagy varrással válnak tartóssá.]; redős, redőzet; levasalt, sűrű berakás (kelmén) pliska [zdrobniale: zagięcie na koszuli, fałdka na sukni] – kicsi plisszé plisować – plisszírozni; (ruhát) berakni; redőzni plisowanie (1) [1. materiał włókienniczy stopniowo kształtowany w wąskie lub szerokie, podłużne, odwracalne lub prostokątne fałdy za pomocą ciśnienia i pary aplikowanej ręcznie lub mechanicznie na maszynie do karbikowania. P. jest stosowane do ozdoby spódniczek, sukienek, bluzek, itp. 2. Mechanicznie utrwalanie fałdek na fragmentach lub całej powierzchni tkaniny] – pliszé [A kelmén hőkezeléssel (gőzöléses vasalással) kialakított keskeny, harmonikaszerű hajtások. Az álló pliszé pengeéles álló hajtásokból, a fekvő pliszé egy irányba fektetett hajtásokat, a szembehajtott pliszé értelemszerűen egymással szembe fektetett hajtásokat jelent. Kötőgépen pliszé megfelelő kötésmóddal közvetlenül is előállítható (lásd kötött pliszé). Elsősorban olyan anyagokon alkalmazható, amelyek a gőzöléses vasalással tartósan alakíthatók (Főleg gyapjú típusú, vagy szintetikus szálakat tartalmazó kelmék). Leginkább szoknyákon (lásd pliszírozott szoknya), blúzokon, alkalmazzák díszítő céllal.] plisowanie (2) [zdobienie danego obszaru odzieży małymi zgięciami; zwykle osiągniete przez dekoracyjne zaszewki. Te zgięcia tworzą geometryczne... ] – húzás, ráncolás [Díszítő hatás egy ruhadarabon; ék vagy romboid alakú ránc kialakítása.] plisowanie (3) [fałda powstała przez zaginanie tkaniny w ubraniu; wynik nadmiernej szerokości lub błędnego wykończenia szwu przez pikowanie lub płaskie prasowanie.] – gyűrődés [A kelmén képződő éles ránc, amit kikészítési vagy varrási hiba, vagy helytelen vasalás okoz.] plisy [Płaska tkanina z charakterystycznymi załamaniami o różnych kształtach. Utrwalanie plis odbywa się metodą termiczną.] – berakás (1) [A sima kelmén már a kelmeképzésnél vagy utólag kialakított redőzet.] pliszka [drobny ptak śpiewający; charakterystyczne potrząsanie ogonem] – barázdabillegető Pliszka siwa (Motacilla alba) [mały ptak z rodziny pliszkowatych, zamieszkujący Eurazję i Afrykę Północną] – barázdabillegető (Motacilla alba) [a madarak osztályának verébalakúak (Passeriformes) rendjébe és a billegetőfélék (Motacillidae) családjába tartozó faj] Pliszka żółta (Motacilla flava) [mały ptak z rodziny pliszkowatych, zamieszkujący większość Eurazji, północną Afrykę oraz Alaskę] – sárga billegető (Motacilla flava) [a madarak osztályának verébalakúak (Passeriformes) rendjébe és a billegetőfélék (Motacillidae) családjába tartozó faj] Pliszka żółta (Motacilla flava) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4958 pliszki [(Jak czytamy u Zygmunta Glogera) gra hazardowna, znana w Polsce od wieków, polegająca na rzucaniu 4 maleńkich drewienek, zwanych pliszkami. Zwykle z rózgi brzozowej ucinano dwa drewienka i każde rozłupawszy na dwoje, rzucano je po kolei z ręki na stół. Kto rzucił do pary, dwie na stronę płaską, dwie na okrągłą, wygrywał; kto wszystkie na jedną którąkolwiek stronę, brał stawkę podwójną: kiedy 3 były jednostajne a 4 inna, nic mu się nie dostawało i jeszcze płacił. Za czasów saskich była to już tylko gra ulubiona pokojowców i pachołków.] – (daw) régi hazárdjáték Pliszki [wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie siedleckim, w gminie Paprotnia] – (földr.) Pliszki (lengyel falu) ploiaria [obuwie mające swe początki w Syrii. Miękkie, filcowe trzewiki z zadartymi noskami i wycięciem na podbiciu. Popularne w starożytnej Sparcie nie przyjęły się jednak w pozostałej części Grecji. Nazwę swą zawdzięczały podobieństwu do dzioba okrętu. Przedstawiane na posągach Priama lub Ariadny.] – (daw) cipőfajta plomba [1. zwarta, twardniejąca masa, którą dentysta wypełnia ubytki w zębach; 2. ołowiany krążek z odbitą pieczęcią lub pieczęć z laku umieszczane na towarach jako znak fabryczny lub dowód opłacenia cła, zakładane też w celu zabezpieczenia towarów, pomieszczeń itp. przed naruszeniem lub otwarciem; 3. budynek wzniesiony między dwoma wcześniej zbudowanymi domami; 4. masa cementowa, którą wypełnia się ubytki w pniu rosnącego drzewa] – (fr-lat) plomba, ólomzár, ólomjegy; (zęba) tömés, fogtömés plomba amalgatowa – amalgám fogtömés plomba celna – vámplomba, vámzár plomba cementowa – cementtömés plomba porcelanowa – porcelántömés, fogtömés porcelánból plomba złota – aranytömés plombować [1. uzupełniać plombą ubytki w zębach; 2. zakładać plomby na towarach lub drzwiach w celu ich zabezpieczenia; 3. wypełniać masą cementową ubytki w gruncie lub pniach drzew] – med. tömni, fogat betömni; plombálni, leplombálni; ólmozni, leolmozni, ólomzárral ellátni; plombować wagony – ólomzárral látni el v. leplombálni a vagonokat plombować zęby – fogat tömni plombowanie – leplombálás, plombálás, tömés; ólmozás plombowanie zęba – fogtömés plombownica [przyrząd do nakładania plomb metalowych w celu oznaczenia lub zabezpieczenia towarów, pomieszczeń] – ólmozó, plombáló (berendezés) plompa [pompa] – [Słowniczek języka śląskiego] szivattyú; pumpa plon [1. wynik uprawy (owoce, ziarno itp.); żniwo; 2. przenośnie: efekt pracy, zysk, osiągnięcia] – termés, hozam, terméshozam; (átv.) gyümölcs plon pracy – a munka gyümölcse plon (wielkość plonu) – terméshozam plonować [1. wydawać plon 2. owocować] – (bőségesen) teremni ploniarka zbożówka (Oscinella frit) [1. mały owad, którego larwy są szkodnikami zbóż; 2. mucha szwedzka, owad zaliczany do rodziny niezmiarkowatych, rzędu muchówek, występujący na prawie całym obszarze półkuli północnej. Osiąga ok. 2 mm długości ciała, ubarwienie czarne. Larwy ploniarki zbożówki białej barwy dochodzą do 4 mm długości.] – Fritlégy (lat. Oscinis frit L., állat) [a kétszárnyuak rendjébe, a rövid csápuak csoportjába és az Acalypterak családjába tartozó légyfaj, melynek faji neve: frit, Svédországból ered. Fényfémü fekete, combja fekete, lába sárgás. Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4959 1-2 mm. hosszu. Mint kártékony állat ritkán található, de néha roppant mennyiségben jelenik meg és akkor különösen az őszi vetést, rozsot és buzát támadja meg tavaszkor és tönkre teheti a termést. Több generációban él. A tavaszi nemzedék a fiatal vetés szárában él, a nyári generációk pedig a buza és rozs kalászaiban, illetve szemeiben pusztít.] plony zboża – gabonatermés ploter, plotter (ang. plotter) [1. urządzenie do rysowania lub wycinania z folii figur, sterowane komputerem; 2. komputerowe urządzenie peryferyjne, służące do pracy z dużymi płaskimi powierzchniami, mogące nanosić obrazy, wycinać wzory, grawerować itp. Ploterów używają głównie graficy komputerowi, poligrafowie i architekci.] – plotter, rajzgép [1. A rajzgépek grafikonok és ábrák megjelenítésére szolgálnak. Egy, vagy több tollal rendelkeznek. A több toll a több színű nyomtatást teszi lehetővé. Két alapvető típusú rajzgép van. 2. Nagyformátumú nyomtató. Jelenleg a legelterjetebb a tintasugaras technológiájuak.] Wyróżnia się następujące rodzaje ploterów: ze względu na prowadzenie papieru o ploter płaski o ploter bębnowy ze względu na zastosowanie o nanoszące obraz ploter atramentowy ploter solwentowy ploter kreślący ploter laserowy o ploter grawerujący o ploter tnący plotka [niesprawdzona lub kłamliwa wiadomość powtarzana z ust do ust, najczęściej szkodząca czyjejś opinii] – pletyka, szóbeszéd plotkarka – pletykafészek, hírharang; pletykás nő [baszta "plotkarka"- pletykafészek bástya Kielcében] plotkarski, -a, -ie [dotyczący plotkarza, plotkarstwa] – pletykaszerű, kósza, pletykán alapuló; pletykás plotkarz – pletykás ffi plotki [1. robienie, rozpowszechnianie plotek; 2. spotkanie jakichś osób, na którym opowiada się plotki; 3. mówienie głupstwa. Apostoł Paweł nazwany został plotką (Biblia Gdańska) przez starożytnych przedstawicieli materializmu (epikurejczycy i stoicy).] – szóbeszéd; pletyka; mendemonda plotkować [robić, rozpowszechniać plotki] – pletykázni, pletykálni, pletykálkodni plotkowanie – pletykálkodás, pletykálás, pletyka plucha, pluta [1. brzydka, deszczowa pogoda; 2. brzydka, dżdżysta pogoda, słota, szaruga] – gazfickó, híplillér; piszkos fráter, koszfészek; latyakos v. csatakos idő, cefet idő pluchota – ítéletidő, pocsék idő v. időjárás; zuhogó, csurgó eső plucie – köpés, köpködés, köpdösés; köpet płucnica [roślina o liściach pokrytych białymi plamami] – zuzmó (Cetraria) Płucnica (Cetraria) - rodzaj porostów z rodziny tarczownicowatych (Parmeliaceae). Typem nomenklatorycznym jest płucnica islandzka (Cetraria islandica (L.) Ach.). Systematyka: Gatunki należące do płucnic to m.in.: płucnica kolczasta (Cetraria aculeata (Schreb.) Fr. (1826)) - Tüskés vértecs, (Cetraria aculeata) Cetraria australiensis W.A. Weber ex Kärnefelt (1977) Cetraria cucullata (Bellardi) Ach. (1803) Cetrariella delisei (Bory ex Schaer.) Nyl. (1867) płucnica kędzierzawa (Cetraria ericetorum Opiz (1852)) Cetrariella fastigiata (Delise ex Nyl.) Kärnefelt (1977) płucnica modra (Cetraria glauca (L.) Ach. (1803)) płucnica islandzka (Cetraria islandica (L.) Ach. (1803)) - Izlandi zuzmó (Cetraria islandica L.) Cetraria muricata (Ach.) Eckfeldt (1895) Cetraria nigricans Nyl. Cetraria nivalis (L.) Ach. (1803) Cetraria odontella (Ach.) Ach. (1814) płucnica żółta (Cetraria pinastri (Scop.) Gray (1821)) płucnica płotowa (Cetraria sepincola (Ehrh.) Ach. (1803)) pluć (pluje) ― plunąć [1. wyrzucić z ust ślinę albo flegmę; 2. znieważyć kogoś; 3. strzelić gradem kul] – köpni; köni egyet, leköpni; köpködni pluć krwią – vért köpni Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4960 pludry (z bawarskiego plodern – buchastym być) [1. krótkie, bufiaste spodnie z pionowymi rozcięciami ukazującymi podszewkę, stanowiące część dawnego stroju dworskiego lub żołnierskiego; 2. daw. każde spodnie sięgające przed kolana; 3. nm. Pluderhosen 'bufiaste spodnie sukienne do połowy ud a. do kolan, rozcinane pionowo w wąskie pasy łączone barwną, taftową podszewką (XVI w.)' od plodern, pludern 'odstawać, wybrzuszać się; wisieć jak worek (o ubiorze)'. 4. dawniej: krótkie szerokie spodnie; 5. w Polsce XVII-XVIII w. - szerokie spodnie sięgające powyżej kolan; 6. spodnie szerokie, worowate, kroju niepolskiego, i dlatego nazwa ta ma u nas znaczenie pogardliwe. 7. spodnie charakterystyczne dla XVI-wiecznych Niemiec, wykonane z sukna lub aksamitu w postaci wąskich pasków złączonych w górze i w dole – przy kolanie, z podszewką z barwnej tafty, która wystawała spomiędzy zewnętrznych pasów. Typ ten wszedł do mody zachodniej, z tą tylko różnicą, że spodnie owe na zachodzie jeszcze dodatkowo usztywniano. 8. krótkie, bufiaste spodnie, część dawnego stroju dworskiego] – (dawno) bugyogó, buggyos nadrág Plug and Play (z ang. podłącz i używaj) [to termin używany na określenie zdolności komputera do pracy z urządzeniami peryferyjnymi zaraz po ich podłączeniu, bez konieczności ponownego uruchamiania maszyny. Nazwa Plug and Play jest kojarzona z firmą Microsoft, która jako pierwsza jej użyła (w odniesieniu do Windows 95), ale wcześniej już kilka innych firm stosowało tę technologię. W tej chwili jest to ogólnie przyjęta nazwa standardu.] – I. (ang.) plug and play; 'csatold és játszik'- módszer [1. Számítógépek önműködő tartozékfelismerése (nyomtató, lapolvasó, stb.) és azok konfigurálása; 2. Olyan periféria, bővítőkártya, illetve alkatrész, amelyet a számítógépbe behelyezve, vagy ahhoz csatlakoztatva, annak felismerése, konfigurálása és a szükséges vezérlőprogramok telepítéseautomatikusan megtörténik; 3. számítógépek önműködő tartozékfelismerése (nyomtató, lapolvasó, stb.) és azok konfigurálása; Windows tipusú operációs rendszereknél vezették be először; ezek 'tartozékkönyvtárral' rendelkeznek, a csatolt tartozékokat maguk felismerik és létrehozzák a működéséhez szükséges feltételeket; kézi beállításokra tehát, a tartozék konfigurálására, nincs szükség; [régebbi tipusú tartozékoknál, ahhoz, hogy az együttműködés létrejöjjön, a gépbe megfelelő adapterkártyát kell helyezni, a tartozékhoz járó kezelőszoftvert kell telepíteni, majd néhány beállítást kézileg kell elvégezni;] az új USB szabvány, az újabb operációs rendszerek (Mac-OS-8.5, Windows95/98), valamint több tartozékgyártó cég támogatják a csatold és játszik technológiát; [vásárláskor azonban mindíg tanácsos tisztázni, hogy mit is ért a tartozék gyártója a 'plug and play' alatt...;]]; II. Plug and Play, Plug'n'Play (PNP) [Az Intel és a Microsoft együttműködésében kialakított szabvány, amely lehetővé teszi a PC-k operációs rendszere számára a gépbe szerelt bővítőkártyák és eszközök automatikus felismerését és konfigurálását.]; III. Plug & Play (Dugd be és használd) Automatikus hardverfelismerés és konfigurálás. plug-in {rzecz.}; program-wtyczka {m.} [komp.] - plug-in (-software) - bedolgozó szoftver, kiegészítő program [kisebb terjedelmű program valamilyen egyedi állományformátum kezelésére, egy nagyobb program (böngésző) működésének kiegészítésére (pl. video-kisfilmek lejátszására); böngészőprogramok soha nem tartalmazzák az állandóan megújuló kisegítő programok összességét, azonkívül sok ilyen program más szoftvercégektől származik mint a böngésző; Netscape kezdte el először ezek használatát és mára több mint 100 bedolkgozó program segédkezik a böngészőnek; (egy ismert plug-in-fejlesztő cég pl. a Macromedia); amint újabb kiegészítő funkciók szükségessé válnak, a hozzá tartozó bedolgozó programokat le kell tölteni a Web-ről (ez egy nem kedvelt művelet és csak gyakori használatkor érdemes); néha a letöltés beavatkozásunk nélkül is elkezdődik; a leggyakrabban használt ilyen programokat a böngészőfejfesztők újabb változataikba már integrálják] plugastwo [coś budzącego odrazę] – piszok, szenny, mocsok Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4961 plugawić [pozbawiać coś godności obraźliwym czynem lub słowem] – szennyezni, beszennyezni; mocskolni, bemocskolni; rondítani, berondítani, összerondítani plugawić się [postępować w sposób niemoralny, bezwstydny] – beszennyeződni, bemocskolódni; bemocskolja, összemocskolja magát; disznólkodni plugawiec – (átv.) disznó, koszfészek, ronda ember; disznó v. disznólkodó, trágár ember plugawo – szennyesen, mocskosan, piszkosan, disznó módon, rondán, rusnyán plugawość – vminek szennyes, disznóvolta; mocskosság, piszkosság, rondaság, rusnyaság plugawy, -a, -e [1. taki, który wywołuje obrzydzenie swoim zachowaniem, jest niemoralny; 2. daw. taki, który budzi wstręt swoim wyglądem; 3. obrzydliwy, budzący odrazę] – szennyes, mocskos, piszkos, disznó, ronda, rusnya plunąć — pluć [1. wyrzucić z ust ślinę albo flegmę; 2. znieważyć kogoś; 3. strzelić gradem kul] – köpni, leköpni, kiköpni, sercinteni plunąć komu w oczy – szembeköpni vkit; szemébe köpni vkinek plunąć krwią – vért köpni v. vért hányni plunąć na kogo/co – leköpni vkit/vmit; köpni vmire; (átv.) köpni v. fütyülni vkire/vmire plunąć pieniędzmi – (tréf) tele van pénzzel plunąć w co – köpni v. beleköpni vmibe plunąć w ręke – beleköp a tenyerébe pluralis [1. zob. liczba mnoga; 2. łac. pluralis 'mnogi' od plus 'więcej'; tantum r.nij. od tantus 'taki; tak wielki'; maiestas ― łac., gram. liczba mnoga; p. maiestatis używanie zaimka "my" zamiast "ja" przez panujących, dla podkreślenia majestatu władzy; p. modestiae - używanie zaimka "my" zamiast "ja" przez dziennikarza, pisarza, dla usunięcia swej osoby na dalszy plan.] – (nyelvt.) plurális; többes szám; (mt.) töbszörös Pluralis locutio duorum numero est contenta - w wyrażeniu "mnogi" mieści się również liczba "dwa” – (lat.) Pluralis locutio duorum numero est contenta. (Reg. Iur.40.) = A kettes szám már többest alkot. pluralis maiestaticus [wym. pluralis majestatikus], pluralis maiestatis a. pluralis majestatis [wym. pluralis majestatis] [liczba mnoga używana przez monarchę mówiącego o sobie, np. My, król Polski... pozwalamy] – [plurálisz majesztátikusz] – 'felséges többes'; királyi többes; fejdelmi többes pluralis modestiae [wym. pluralis modestje] [liczba mnoga używana przez uczonego, publicystę itp. piszącego o sobie, mająca podkreślić, że swoje spostrzeżenia lub odkrycia dzieli on z innymi, np. zaobserwowaliśmy ciekawe zjawisko...] pluralis modestiae; fejedelmi többes pluralista [zwolennik pluralizmu] – pluralizmus híve, követője pluralistyczny, -a, -e [dotyczący pluralizmu, mający cechy pluralizmu] – pluralista pluralny, -a, -e [wielokrotny] – plurális; gyakori, sokszoros, többszörös, többszöri, többrendbeli pluralna ordynacja – (jog) plurális választójog v. szavazat; egyes állampolgároknak többszörös szavazatot biztosító választójogi rendszer pluralność – (lat.) pluralitás; többség; többesség, vminek többszörös volta pluralizm [1. wielość, różnorodność; 2. demokratyczna zasada ustrojowa gwarantująca różnym grupom społecznym i politycznym prawo wyrażania swych interesów oraz udział w sprawowaniu władzy; 3. filoz. pogląd, według którego w rzeczywistości lub w poznaniu istnieje wiele różnych, niezależnych od siebie podstawowych elementów; 4. teoria, w myśl której rzeczywistość składa się z bytów różnorakich, niesprowadzalnych do jednej realności; pogląd pluralistyczny; polit. wielopartyjność] – (lat.) pluralizmus; (fil.) a monizmussal szemben a világ egységét tagadó irányzat, amely szerint a világ egymástól független, önálló rendező elvek sokaságából áll; (pol) többpártrendszer plus [1. znak dodawania w postaci krzyżyka stawiany między liczbami; 2. znak w postaci krzyżyka stawiany przed liczbą większą od zera; 3. znak w postaci krzyżyka przy ocenie szkolnej, oznaczający podwyższenie tej oceny o pół stopnia; 4. zaleta, dodatnia strona; 5. znak matematyczny w postaci krzyżyka (+), występujący jako: a) znak dodawania; b) oznaczenie wartości dodatniej liczby; 6. krzyżyk (+) przy ocenie szkolnej podwyższający jej wartość] – (lat.) plusz (több) (+ az összeadás jele és pozitív előjel); többlet; pozitívum, előny, haszon; meg, hozzátéve, hozzáadva, azonfelül plus minus – (lat) plusz–mínusz; több–kevesebb; kb.; körülbelül, többé-kevésbé plus minus pięć godzin – kb. öt óra; többé– kevesebbé öt óra Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4962 Plus semper in se continet, quod est minus. – (lat.) Plus semper in se continet, quod est minus. (Reg. Iur.35.) =A több minig magában foglalja a kevesebbet. plusem tego mieszkania jest wygodny rozkład – ennek a lakásnak előnye, hogy kényelmes a beosztása plusik [zdrobnienie od: plus] – plusszocska plusk [1. odgłos spowodowany uderzeniem czegoś o ciecz lub cieczy o coś; 2. łow. ogon bobra; 3. (u Zygmunta Glogera) Tak zwano ogon ryby i bobra. Plusk bobrowy ceniony był jako przysmak pierwszorzędny wśród potraw postnych.] – csobogás, locsogás, csobbanás, buggyanás, loccsanás; csapás; (hal., vad.) halfarok, hódfarok plusk fali – hullámverés, a hullám csobbanása plusk wioseł – evezőcsapás v. evezőcsapások plusk! [wykrzyknik naśladujący odgłos uderzającej o coś lub uderzanej czymś cieczy albo wpadnięcie do wody, błota itp.] – potty! placcs! loccs! pluskać (pluskam v. pluszczę, pluszcze), zob. plusnąć – fröcskölni, csobbantani; csobogni, csobbanni, loccsanni; locsogni pluskać się [poruszać się w wodzie, rozpryskując ją i wywołując charakterystyczny odgłos; też: kąpać się, chlapać się w wodzie] – pancsolni, lubickolni, (vízben) ficánkolni, ide-oda csapkodni pluskać się w wodzie – vízben pancsolni pluskanie [odgłos spowodowany uderzaniem czegoś o ciecz lub cieczy o coś] – csobbanás, csobogás, fröcskölés, lubickolás pluskiewka [zob. pinezka, pineska] – rajzszög, rajszeg pluskotać (pluskocze) (zob. plusnąć) – csobbanni, buggyanni, loccsanni; lubickolni; csapkodni; pottyanni; lefröccsenteni, lefröcskölni pluskwa [1. czerwonobrunatny owad, pasożyt człowieka; 2. pot. niewielkie, płaskie urządzenie do podsłuchu; 3. środ. błąd, który uniemożliwia poprawne działanie programu komputerowego] – poloska pluskwa burakowa [zob. płaszczyniec burakowy] – Répapoloska (Piesma quadratum) Pluskwa domowa (Cimex lectularius) [gatunek owada należący do rzędu pluskwiaków różnoskrzydłych] – Ágyi poloska pluskwi, -a, -ie – poloskás Pluskwica groniasta, świecznica groniasta (Cimicifuga racemosa Nutt.) [gatunek rośliny należący do rodziny jaskrowatych (Ranunculaceae Juss.). Jest to zimotrwała bylina występująca w Ameryce Północnej (ang. Black Cohosh, Black Snakeroot). Uprawiana jako roślina ozdobna i zielarska] – rövidágú poloskavész, más néven fürtös poloskavész (Cimicifuga racemosa) [egy Amerikából származó gyógynövény. Az indiánok sokféle problémát kezeltek vele a női bajoktól a csörgőkígyó harapásáig. Néhány XIX. századi amerikai orvos láz és menstruációs görcsök csillapításárara, ízületi gyulladás és álmatlanság ellen használta.] pluskwica cuchnąca (Cimifuga foetida) – Büdös poloskavész (Cimicifuga foetida) pluskwica europejska (Cimicifuga europaea) Poloskavész (Cimicifuga europaea) Pluswica groniasta (Cimcifuga racemosa) Black Cohosh, Squaw Root, Rattle Snake Root, Black Snake Root, Sheng ma. [Polska nazwa tej rośliny Pluskwica groniaststa nawiazuje w pewnym sensie do łacińskiej nazwy Cimcifuga, w wolnym tłumaczeniu cimex znaczy owad zwlaszcza ten dokuczliwy jak pchła czy wesz zaś fugare odpędzić, odrzucić. Mimo niezbyt przyjemnego zapachu Cimcifuga racemosa jest atrakcyjną ozdobą wielu ogrodów zwłaszcza w Europie. Istnieje 18 rodzai gatunku Cimcifuga, roślina ta występuje w Europie, północno wschodniej Azji oraz Północnej Ameryce.] - fürtös poloskavész (Cimicifuga racemosa) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4963 [A Cimicifuga racemosa Észak-Amerika erdős vidékeiben őshonos növény, de megtalálható Európa és Ázsia egyes területein is. A növény latin nevéből a „cimicifuga” magyarul poloskavészt jelent (cimex = poloska, fuga = menekülés, szökés), a „racemosa” (radix = gyökér) pedig a föld alatt található, ún. gyökértörzsre utal. Az elnevezés a növény rovarűző tulajdonságára utal. A 2-2,5 méter magas növény föld feletti részében ugyanis olyan anyagok találhatók, melyek a különböző bogarakat, rovarokat menekülésre késztetik, vagyis azokra nézve veszélyt jelentenek. Gyógyszergyártásra azonban kizárólag a föld alatt található, mintegy 10-12 cm hosszú, 2,5 cm vastagságú gyökértörzset használják fel, mivel itt találhatók a gyógyhatás szempontjából fontos hatóanyagok.] powstaje poprzez wyciągniecie i przecięcie dodatkowej osnowy. Plusz może być podobny nieco do aksamitu z długim włosem. Często stosowany jako imitacja futra (taki najczęściej używa się do produkcji odzieży).] – (fr.) plüss [1. A bársonyhoz hasonló, de annál hosszabb szálú, elsősorban lakástextilként, bútorkárpit céljára használt, finom fényű, kellemes tapintású, telt fogású kelme. Eredetileg selyemből készült, mára gyapjú, pamut, illetve ezek és szintetikus szálak keveréke lett a fő nyersanyaga. 2. Műszőrme szintetikus vagy természetes fonalból. A tükör szálmagassága több mint 2 mm. Lehet kötött vagy szövött kelme.]; (text.) félbársony; vastag selyem-, gyapjú- v. pamutszövet, amelynek a felső része fel van bolyhozva pluskowaty, -a, -e – poloskaszerű pluskwy go oblazły – nekiestek a poloskák plusnąć — pluskać [1. o cieczy: przelać się, uderzyć o coś lub wylać się gwałtownie z charakterystycznym odgłosem; 2. uderzyć o powierzchnię cieczy lub poruszyć się w niej, wywołując charakterystyczny odgłos i rozpryskiwanie się cieczy] – fröcskölni, csobbantani; csobogni, csobbanni, loccsanni plusnąć na kogo/co czym – rácsapni vkire/vmire, megcsapni vkit/vmit vmivel plusnąć na kogo błotem – besározni vkit, sárral lefröcskölni v. lefröccsenteni vkit plusnął słowem – ajkáról csak úgy dőlt a szó; ontotta a szót plusz, plisia (niem. Plüsch) [1. miękka, puszysta tkanina o lśniącym wierzchu; 2. rodzaj puszystej tkaniny; 3. tkanina półwełniana, od XIX w. też bawełniana o jedwabnej lub bawełnianej osnowie, z okrywą złożoną z włosków powstałych z przecięcia części nitek osnowy lub wątku; 4. rodzaj miękkiej tkaniny bawełnianej, wełnianej albo z włókien syntetycznych o splocie płóciennym lub skośnym. Posiada ona długą okrywę włosową tzw. runo, która plusz [tkanina o nieco wysokim i szorstkim, grubym runie z jedwabnej bawełny lub wełny, która jest osiągnięta za pomocą podcięcia oczek osnowy, które tworzą się same i są cięte przez druciki. Zwykle tkanina ma dwa układy osnowy i wątku. Wykorzystywany do płaszczy, wkładów do ciepłej odzieży, kołnierzy i dodatków. Zobacz także plusz dziany.] – plüss [A szövött plüss nagyon magas, vastag száltakarójú szövet, többnyire selyemből vagy gyapjúból készül, kettős szövet formájában. A plüsstakarót képező láncfonalakból készült hurkokat, amiket éles fémpálcák vetülékként való bevetésével alakítanak ki, a pálcák kihúzásával felvágják. Meleg bélések, gallérok és kiegészítők gyártására használják. A kötött plüssöket lásd kötött plüss (vetülékrendszerű), kötött plüss (láncrendszerű) ill. kötött plüss (raschel-gépi) alatt.] plusz dziany, velvet (1) [osnowowa pluszowa dzianina ze zwykle jednostronnym splotem tworzącym podstawę do dziania pluszowego, które zawsze jest z tyłu. Wytwarzane na pojedynczej osnowarce, z Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4964 pluszowymi haczykami.] – kötött plüss (lánchurkolt) [Az egyszínoldalas láncrendszerű kötött kelme egy fajtája, amelynél az alap-kelmeszerkezetet egy további fonalrendszerrel egészítik ki és ebből a kelme kötéstani fonákoldalán hurkokat képeznek. Megfelelő kötésmóddal és mintázó berendezéssel megoldható, hogy a plüssfelületű részek nem teljesen, hanem valamilyen alakzatok formájában borítsák a kelmefelületet. A hurkokat általában nem vágják fel, így "hurkos plüss" készítéséről van szó. Főleg alsóruházati cikkeket készítenek ilyen kelmékből.] plusz dziany, velvet (2) [jednostronna wątkowa dzianina, w której nić jest dodana do każdego rządka i powiązana z podstawą, tworząc na powierzchni dzianiny długie oczka (przedłużone, podobne do haczyków łuki).] – kötött plüss (vetülékrendszerű) [Az egyszínoldalas vetülékrendszerű kötött kelme egy fajtája, amelynél az alapkelmeszerkezetet egy további fonalrendszerrel egészítik ki és ebből a kelme kötéstani fonákoldalán hurkokat képeznek. Megfelelő kötésmóddal és mintázó berendezéssel megoldható, hogy a plüssfelületű részek nem teljesen, hanem valamilyen alakzatok formájában borítsák a kelmefelületet. Ha a hurkokat nem vágják fel, "hurkos plüss", ha már a kötés vagy a kikészítés során felvágják, akkor "vágott plüss" készítéséről van szó. Ruházati cikkeket, lakástextíliákat (bútorhuzatokat) készítenek ilyen kelmékből.] plusz dziany, velvet (3) [osnowowa dzianina tworzona za pomocą cięcia na pojedynczej osnowarce, na której są tworzone jednostronne podstawowe dzianiny na dwóch pokładach i łączone ze sobą za pomocą przędz pluszowych w odwracalnym splocie. Po dzianiu, dzianina jest cięta poprzecznie, co tworzy dwie niezależne dzianiny o runowej powierzchni. Pewne rodzaje takiego p.d. są wykończone za pomocą strzyżenia lub szlifowania. Wykorzystywany do bielizny, odzieży dzianinowej, itp.] – kötött plüss (raschel-gépi) [A láncrendszerű kötött kelme egy fajtája, amelynél az alapkelmeszerkezetet egy további fonalrendszerrel egészítik ki és ebből a kelme kötéstani fonákoldalán hurkokat képeznek. Ez a fajta kötött plüss raschelgépen kétféle módon készíthető: a) két tűágyas raschel-gépen, ahol mindkét tűágyon egy-egy alap-kelmeszerkezet készül, és ezeket a két tűágy között húzódó fonalak kapcsolják össze, amiket azután a két tűágy között középen működő késszerkezet elvágja, vagy amit utólag, a kikészítést megelőzően külön gépen vágnak el. Ily módon két vágott plüss kelme keletkezik egyidejűleg; b) olyan gépen, amelyen az egyik tűágyban a megszokott tűk működnek, a másik tűágy helyén pedig horgok vannak. A plüssfelületet alkotó fonalakat egyfelől bekötik a tűkkel ellátott tűágyon készülő alapkelmébe, másfelől áthurkolják a szemben levő horgokon. Így hurkos plüss készül a gépen, de ezeket a hurkokat esetleg a kikészítés folyamatában fel lehet vágni (nyírott plüss). Felsőruházati cikkeket, lakástextíliákat (bútorhuzatokat, függönyöket) és autó-üléshuzatokat készítenek ilyen kelmékből.] plusz osnowowy, welwet osnowowy [ma dwie osnowy – podstawową i runową – oraz jeden wątek, który razem z osnową podstawową tworzy swoją własną tkaninę w płóciennym, skośnym, atłasowym lub pochodnym splocie. Oprócz podstawowego wątku, specjalne igły są wprowadzane w dane otwarte sheds, powyżej których rośnie runo osnowy lub jego część. Nici runowe ułożone na igle są przycinane różnymi technikami, tworząc gęste, krótkie runo. P.s. z krótkim, grubym runem często jest podobny do welwetu. Stosowany do damskich formalnych sukienek i płaszczy oraz do celów dekoracyjnych.] – láncbársony [Két láncfonal-rendszerből és egy vetülékfonalrendszerből készített kettős szövet. Az egyik láncfonal-rendszerből a szövet felületén hurkokat képeznek, amiket felvágnak. A szövet maga készülhet vászon-, sávoly-, vagy atlaszkötésben, vagy ezekből levezetett valamilyen más kötésmódban. A hurkokat vágóéllel ellátott pálcákkal készítik, amelyeket vetülékfonal helyett vetnek be a szádnyílásba, és kihúzásukkor felvágják a rajtuk képződő láncfonal-hurkokat - így alakul ki a bársonyos száltakarójú felület. Ezt követőleg a másik láncfonal-rendszerből képeznek szádnyílást, amibe rendes vetülékfonalat vetnek be - ez alkotja az alapkelmét. Ilyen szövetből női ruhákat, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4965 kabátokat, férfizakókat, bútorhuzatokat, valamint dekorációs szöveteket készítenek.] plusz przeszywany [wytwarzany poprzez przyszycie przędz runowych na podstawę materiału tekstylnego; oczka tworzone są tworzone na przedzie w celu otrzymania wymaganego plusza. Stosowany jako wkład izolacyjny do płaszczy i kurtek.] – tűzött plüss [Valamely kelme kiegészítése varrótűk sorával készített párhuzamos, hosszanti varratokkal, amelyek öltései a kelme felületén plüss-szerű hurkokat képeznek. Kabátok melegbélését készítik belőle.] pluszcz (Cinclus cinclus) [1. mały ptak z rodziny pluszczy (Cinclidae) zamieszkujący Europę, Bliski Wschód i wyspowo północną Afrykę. 2. ptak z rodziny o tej samej nazwie; 3. ptak o brunatnym upierzeniu, gnieżdżący się w skałach] – vízirigó v. fehértorkú vízirigó (Cinclus cinclus) [a madarak osztályának a verébalakúak (Passeriformes) rendjéhez és a vízirigófélék (Cinclidae) családjához tartozó faj.] pluszczowate (Cinclidae) – vízirigófélék (Cinclidae) pluszowy, -a, -e – plüss-, bársonypluszowy niedźwiadek – játékmackó, plüssmackó pluszowy miś – plüss maci pluśnięcie – loccsanás, csobbanás, csobogás, lubickolás; csapás, megcsapás; pottyanás; fröccsentés Plutarch z Cheronei (gr. Πλούταρχος ὁ Χαιρωνεύς, Plutarchos ho Chaironeus, ur. ok. 50 n.e., zm. ok. 125 n.e.) [jeden z największych pisarzy starożytnej Grecji, historyk, filozof-moralista oraz orator] – Plutarkhosz, Plutarchos, Plutarchus (Khairóneia, Kr. u. 45 után – Khairóneia, Kr. u. 120 után), görög író Pluto (Hades) – (lat.) Pluto, (gör) Hádész; az alvilág istene plutokracja [gr. plutokratía 'władza bogaczy'; ploútos 'bogactwo'; timokracja, rządy, panowanie, władza bogaczy; warstwa ludzi bogatych, finansistów] – (gör.) plutokrácia; a gazdagok uralma; olyan politikai rendszer, amelyben az állami hatalom a gazdagok kezében van plutokrata [forma rządów, w której władzę sprawują ludzie najbogatsi] – (gör) plutokrata; dúsgazdag személy, akinek vagyona folytán befolyása, politikai hatalma van plutokratyczny, -a, -e [przymiotnik od: plutokracja] – (gör) plutokrata; a plutokrácián alapuló, rá jellemző plutokratyczny charakter – plutokrata karakter Pluton (gr. Ploútōn, Bogacz) [1. w mitologii greckiej uosobienie płodności ziemi, bóstwo pierwotnie utożsamiane z Plutosem. Później jeden z przydomków Hadesa.; 2. mit. gr. przydomek Hadesa jako boga podziemnych bogactw; 3.] – (gör) Plútó [az alvilág istene, a halottak birodalmának uralkodója, a föld alatti kincsek istene] Pluton (oznaczenie oficjalne: 134340 Pluton) [1. neta karłowata, najjaśniejszy obiekt pasa Kuipera. Został odkryty w 1930 roku przez amerykańskiego astronoma Clyde'a Tombaugha; 2. Pluton 'najdalsza ze znanych planet naszego układu słonecznego' z gr. Ploútōn 'w mit. gr. przydomek Hadesa', zob. Hades; nazwana ku czci astronoma amer. P(ercivala) L(owella), (1855-1916), który zapoczątkował poszukiwania planety, odkrytej w 1930 r. przez Clyde Tombaugh. 3. (oznaczenie oficjalne: 134340 Pluton) to planetoid kiedyś była to planeta ale w 2006 roku została ogłoszona planetoidem ze względu na inna budowe jadra i małej wielkosci w porównaniu do innych planet, najjaśniejszy obiekt pasa Kuipera.; 4 dziewiąta, ostatnia według oddalenia od Słońca planeta Układu Słonecznego.] – Plútó (a kisbolygóelnevezési konvencióknak megfelelően 134340 Plútó) [plutoida törpebolygó, amelyet 2006. augusztus 24-éig a Naprendszer kilencedik, legkisebb bolygójaként tartottak számon, ma pedig (az Erisz után) a második legnagyobb törpebolygónak számít] Pluton (Pu, łac. plutonium) [1. promieniotwórczy pierwiastek chemiczny, stosowany jako paliwo jądrowe; 2. pierwiastek chemiczny z grupy aktynowców w układzie okresowym. Nazwa pochodzi od planety karłowatej Pluton.] – plutónium; (latinul: Plutonium; vegyjel: Pu) [az aktonoidák csoportjába tartozó mesterséges, radioaktív, fémes kémiai elem, a periódusos rendszer 94. tagja; a természetben szabadon igen ritkán előforduló, főleg mesterségesen előállított radioaktív elem; a Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4966 transzuránsorozat tagja és eszköze; az ókori görög mitológia alvilági istene, Pluto nevéről] pluton [1. fr. peloton; pododział w różnych rodzajach wojsk; 2. pododdział w różnych rodzajach wojsk składający się z kilku drużyn, działonów lub załóg wozów bojowych.] – (wojsk) szakasz (csapat) pluton egzekucyjny – (wojsko) kivégzési osztály, kivégzőszakasz plutonami – szakaszonként plutonowy, -a, -e [przymiotnik od: pluton] – Plutó; plutóniumplutonowy (plut.) [1. stopień podoficerski wyższy od starszego kaprala, niższy od sierżanta; też: podoficer mający ten stopień; 2. osoba w stopniu podoficerskim pomiędzy kapralem a sierżantem] – szakaszvezető (szkv) plutonowy, -a, -e – szakaszpluwiał (pallium pluviale = płaszcz od deszczu) czyli kapa (cappa quia totum capit hominem = całego okrywa człowieka) [1. [religie] 1. w Kościele katolickim: kapa wkładana przez księdza podczas niektórych ceremonii kościelnych; 2. w Kościele katolickim: kapa wkładana przez księdza podczas niektórych ceremonii kościelnych; kapa, ubiór kościelny kapłański; 2. okres wilgotny dla obszarów o małych szerokościach geograficznych; 3. Pluwiał jest jedwabnym, jak ornat, i ma kształt płaszcza półkolistego, zwieszającego się z ramion do kostek u nóg; zapina się na klamrę na piersiach. (...) U pasa, na plecach wisi kaptur mały, półkolistego kształtu, frędzlami lub taśmą obszyty. Brzegi pluwiału także galonem obszyte. Przy szyi pluwiał spina się na klamrę.] – (lat.) pluviálé (esőköpeny); (egyh.) köpenyeg alakú vecsernyepalást; (georg.) pluviális [a trópusi és szubtrópusi területeken az esős korszakok neve. E nedves időszakokat szárazabbak választották el egymástól, az interpluviálisok]; (rel) pluviale [1. Liturgikus öltözék része, eredetileg gazdagon hímzett, háton viselt dísz volt, ma félkör alakú, sarkig érő köpeny a megfelelő liturgikus színben; 2. szó szerint esőköpeny, szorosan ama díszes, sokszor drága himzésekkel borított, hátul szétfejtett csuklyával ellátott köpeny, amelyet a kat. papság rangfokozati különbség nélkül a szertartásoknál, a misét kivéve használ vagy használhat. Vecsernyepalástnak is nevezik a délutáni isteni tisztelet után. Hajdan közönséges kelméből készítve a papok rendes esőköpenye volt; 3. Palást. Félkör alakú, eredetileg csuklyával ellátott köpeny. Elöl gazdagon díszített csat fogja össze. A szentmisén kívüli liturgikus eseményeknél (körmenet, házasság, temetés, litánia,…) viseli a szolgálattevő pap. Színe igazodik az egyházi év liturgikus színeihez. Az ornátus többi darabjával azonos anyagból és mintával készült.] pluwiometr [przyrząd służący do pomiaru ilości opadów atmosferycznych; deszczomierz, ombrometr] – (lat+gör) pluviométer; ombrométer; esőmérő, csapadékmérő plümo (frz. plumeau) – (fr.) plümo; pehellyel telt könnyű párna, lábtakarónak használják; portörlő plwać [1. pluć, plunąć 2. lekceważyć kogoś, coś] – (dawno) pökni; köpni; köni egyet, leköpni; (mieć za nic) lebecsülni, semmibe venni, lekicsinyelni, lenézni, megvetni, fitymálni plwocina, plwociny [1. ślina zmieszana ze śluzem; 2. ślina zmieszana z produktami śluzówek dróg oddechowych; flegma; 3. wykrztuszana wydzielina dróg oddechowych (pochodząca z oskrzeli, krtani i nosa, natomiast plwocina nie Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4967 zawiera śliny pochodzącej z jamy ustnej), zawierająca śluz, komórki i ewentualne składniki patologiczne (na przykład krew, bakterie, wydzielinę ropną)] – köpet płaca [1. pieniężne wynagrodzenie za pracę; 2. płaca inaczej: pensja, wynagrodzenie, zapłata, gratyfikacja - wypłaty pieniężne oraz wartość tzw. świadczeń w naturze (towary, materiały, usługi itp.) lub ekwiwalenty wypłacane pracownikom lub innym osobom fizycznym przez pracodawcę za wykonaną na jego rzecz pracę.] – fizetés, bér, illetmény, munkabér, kereset; munkadíj; wojsk (żołd) zsold płaca akordowa – darabbér płaca beopośredna – közvetlen bér płaca brutto (płaca bez potrącenia podatków) – bruttó kereset v. fizetés płaca czasowa – napibér płaca darobkowa – teljesítménybér płaca dniówkowa – napszám, napibér płaca dzienna – napibér, napi fizetség; napszám płaca głodowa – éhbér płaca godzinowa – órabér płaca maksymalna – maximális bér płaca miesięczna [płaca o ustalonej ustawowo wysokości, poniżej której nie mogą się kształtować zarobki przy normalnym czasie pracy] – havibér płaca minimalna – minimálbér płaca naturalna – természetbeni bér płaca netto [płaca po potrąceniu podatków] – nettó bér płaca nominalna – nominálbér; névleges bér v. munkabér płaca od sztuki – darabbér, darabszám szerinti fizetés płaca podstawowa [wynagrodzenie za czas przepracowany lub za wykonaną pracę, składające się z płacy zasadniczej oraz dodatkowego wynagrodzenia uzależnionego od rodzaju wykonywanej pracy] – alapfizetés, alapbér płaca prowizyjna – jutalékbér płaca przeciętna – átlagbér, átlagkereset płaca realna – reálbér płaca robocza – munkabér płaca ruchoma – mozgóbér płaca stała – fixbér, fixfizetés płaca średnia – átlagbér płaca tygodniowa – hetibér płaca uzupełniająca – kiegészítő bér płaca w naturze – természetbeni bér płaca za czas pracy – időbér płaca za godzinę – órabér płaca za wykonaną pracę – teljesítménybér płaca zarobkowa – munkadíj, munkabér, kereset płaca zasadnicza [część płacy podstawowej przypadająca za faktyczny czas pracy i normalne wykonanie zadań] – alapbér, alapfizetés; törzsfizetés płaca zespołowa – kollektív bér płacą tylko połowę wartości? Ależ to lichwa! csak az érték felét fizetik ki? Ez aztán uzsora! płacek – lepény płacek jabłeczny – almás lepény, almáspite płacenia z dołu – előre fizetés; előleg płacenie – fizetés płacenie podatku – adózás płacenie raty a. ratami – részletfizetés płachciany, -a, -e – (durva) vászonból v. vitorlavászonból való; vászon, vitorlavászon płachcina, płachetka, płachetek [niewielka płacheć (spłacheć, płat, kawałek czegoś, najczęściej lichego, wykonanego z nietrwałego lub mało wartościowego materiału)] – kis ponyva Płachetka kołpakowata (Rozites caperata ( Pers.: Fr.) Karst.) [(płachetka kołpakowa, łuskwiak płachetka, niemka, turek, chochółka, płachetka, płachcianka, bydlarka, szampion)] – Ráncos fenyőgomba, Gyűrűs ráncosgomba płachta [1. duży płat grubego płótna, brezentu itp.; 2. pot. duży arkusz papieru, gazety itp.; 3. duży płat grubej tkaniny, służący najczęściej do przykrywania lub przenoszenia czegoś] – lepedő, vászontakaró; ponyva, vitorlavászon płacić [płacę, płacisz, płaci, płacimy, płacicie, płacą] + za + Ac.=T. [1. dawać pieniądze jako należność za coś; 2. ponosić przykre konsekwencje swych działań; 3. odwzajemniać się, odpłacać] – fizetni płacę z wami do spółki – közösen fizetek veletek, egy részt, ha fizetek płaci pani w kasie – a pénztárban fizet płacić (zapłacić) cło – vámot fizetni płacić awansem – előlegként fizetni płacić cło za coś – vámot fizetni vmi után Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4968 płacić co – fizetni vmit płacić czekiem – csekkel fizetni płacić czymś – fizetni vmivel płacić gotówką – készpénzzel v. készpénzben fizetni płacić haracz – sarcot fizetni; védelmi díjat fizetni płacić ileś za coś – vmennyit fizetni v. adni vmiért płacić kapaniną – apránként fizetni płacić karę – büntetést fizetni płacić kartą kredytową – hitelkártyával fizetni płacić kogo – kifizetni vkit płacić komorne kwartalnie – negyedévenként fizetni a lakbért płacić komuś – fizetni vkinek płacić komuś niewdzięcznością – hálátlansággal fizetni vkinek płacić na raty – részletekben fizetni płacić należny podatek – esedékes adót fizetni, adózni płacić od dymu – füstpénzt v. kéményadót fizetni płacić odszkodowanie – kártérítést fizetni, kártalanítani płacić okup – váltságdíjat fizetni płacić pensję – bért fizetni płacić pięknym za nadobne – [szépért széppel fizetni] (közm.) amilyen az adjonisten, olyan a fogadjisten; ki mint vet, úgy arat płacić podatki – adózni płacić procent od czegoś – kamatot fizetni vmi után płacić procent z dołu – utólag v. utólagosan fizetni kamatot płacić przelewem – átutalással fizetni płacić przy odbiorze – átvételkor fizetni płacić rachunek – számlát rendezni; kifizetni a számlát płacić rachunek za gaz – kifizetni a gázszámlát płacić rachunki – számlát fizetni v. rendezni płacić ratami – részletekben v. részletenként fizetni płacić ryczałtem – átalányban fizetni; átalányt fizetni płacić swoją głową; płacić swoją skórą – fejével fizet płacić w naturze – természetben fizetni płacić w ratach – részletekben fizetni płacić z dołu (ang. to pay afterwards) – utólag fizetni płacić z góry (ang. to pay beforehand) – előre fizetni płacić za coś – fizetni vmiért płacić za robociznę – munkáért fizetni płacić za rok z góry – egy évre előre fizetni płacić za telefon – befizeti a telefonszámlát płacić! – fizetni! fizetek! płaci się co dziesięć dni – tíznaponként kell fizetni płaci się przy zwolnieniu pokoju – a szoba elhagyásakor kell fizetni płaci się z góry – előre kell fizetni płacik [zdrobnienie od: płat] – rongyocska; darabka, szeletke płacz [stan emocjonalny, będący reakcją na strach, ból, smutek, żal] – sírás, zokogás, bőgés, rívás, siránkozás; siralom płacz dzieci – gyereksírás płacz i narzekanie – sírás-rívás płacz i zgrzytanie zębów [cierpienie, spóźniony żal za winy (Mt 22,12-13): "Rzekł do niego: "Przyjacielu, jakże tu wszedłeś nie mając stroju weselnego?" Lecz on oniemiał. Wtedy król rzekł sługom: "Zwiążcie mu ręce i nogi i wyrzućcie go na zewnątrz, w ciemności! Tam będzie płacz i zgrzytanie zębów".] – sírás és fogcsikorgatás [(Mt 22,12-13) És monda néki: Barátom, mi módon jöttél ide, holott nincsen menyegzői ruhád? Az pedig hallgata. Akkor monda a király a szolgáknak: Kötözzétek meg a lábait és kezeit, és vigyétek és vessétek őt a külső sötétségre; ott lészen sírás és fogcsikorgatás. Mát. 8,12.] płacz jeszcze nie ukojony – még le nem csillapított sírás płacząć – sírva; zokogva; bőgve płaczący, -a, -e [o niektórych drzewach: mający wiotkie, zwisające do ziemi gałązki] – síró, nyafogó, siránkozó, sírdogáló, sírós; gyászos płaczek [o dziecku, które często płacze, zwykle z nieistotnego powodu] – siránkozó v. sírhatnám ember; siratóember, halottsirató płaczka [1. kobieta, dziewczyna, która często płacze, zwykle z nieistotnego powodu; 2. kobieta wynajmowana dawniej do okazywania rozpaczy i opłakiwania czyjejś śmierci] – siratóasszony; bőgőmasina płaczki, płacki [łzy (ziemia lubliniecka ) – (zob. → zwroty śląskie)] – [Słowniczek języka śląskiego] könny, könnyek; könnycsepp płaczliwie – siránkozva, sírós szájjal v. hangon, nyafogva, pityeregve płaczliwy, -a, -e [skłonny do płaczu (np. płaczliwe dziecko) lub pobudzający do łez, wywołujący u kogoś płacz, szczególnie ze wzruszenia (np. płaczliwa melodia, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4969 płaczliwy głos)] – sírós, sírhatnám, síró-rívó, nyafogó, egy-kettőre sírva fakadó, pityergős płaczliwe treny – siralmas gyászénekek płakać (płaczę, płacze) [1. wydzielać łzy, zwykle wskutek silnych emocji; 2. biadać, lamentować; 3. narzekać z płaczem na kogoś, na coś; 4. wylewać, ronić łzy, najczęściej przez zdenerwowanie, wzruszenie lub ból, a także: narzekać z płaczem na coś lub na kogoś, żalić się] – sírni, sirdogálni; (lud) ríni; könnyezni; siratni, megsiratni; (tréf.) itatni az egereket płakać głośno – hangosan sírni, bőgni, zokogni, ríni płakać gorzkimi łzami – keserves v. keserű könnyeket ontani v. hullatni; keservesen sírni płakać gorzko – keservesen sírni płakać i śmiać się na przemian – egyszer sír, máskor nevet; hol sír, hol meg nevet płakać jak baba – sírni, siránkozni, mint egy vénasszony płakać jak bóbr – keservesen sírni; (közb.) [úgy sír, mint a hód] úgy sír, mintha fizetnének ezért; úgy sír, mint a fürdős kurva v. zálogos tehén v. malac płakać jak dziecko – sírni, mint egy kisgyermek płakać kogo/co – siratni, megsiratni vkit/vmit płakać komu w kamizelkę – kiönti vkinek szívét; elsírja bánatát płakać mi się chce – sírhatnám, sírhatnékom ban, sírnom kell, kedvem volna sírni płakać nad kim/czym – sírni vkin/vmin v. vki/vmi miatt płakać nad umarłym – megsiratni az elhunytat v. a halottat płakać po kim/czym – sírni vki/vmi után; siratni vkit/vmit płakać rzewnie – fájdalmasan v. keserűen sírni, keservesen sírni; sírdogálni płakać z czego – sírni vmi miatt v. vmitől płakać z radości – sírni a boldogságtól płakać za kim/czym – sírni vkiért/vmiért; (közb.) kisírni vmit płakanie – sírás, siratás płaksa [1. (r. męski) mężczyzna, chłopiec skłonny do płakania; beksa; 2. (r. żeński) 1. kobieta, dziewczynka skłonna do płakania; beksa; także o mężczyźnie, z silniejszym zabarwieniem ekspresywnym; 2. szerokonosa małpa roślinożerna z rodziny o tej samej nazwie, żyjąca w lasach Ameryki Południowej, o długim, na końcu podwiniętym ogonie i charakterystycznym "kapturku" na głowie z ciemniejszego owłosienia; kapucynka] – (átv.) bőgőmasina, pityergős gyerek v. lány (nő); (áll.) csuklyás majom płaneta (planeta) – planéta; bolygó płaski, -a, -ie [1. niewypukły, stanowiący jednolitą płaszczyznę, bez wgłębień i wyniosłości (np. płaski teren, płaski talerz); 2. w przenośni: niesmaczny lub pospolity, trywialny (np. płaski żart, płaskie towarzystwo)] – lapos, (gładki) sík, sima; sekély, felületes, lapos płaska figura – (mt.) síkidom, síkbeli alakzat płaska pierś – lapos mell Kasia Sowińska, ceniona polska modelka splot Splot dzianiny wątkowej i osnowowej tworzony jedynie przez szycie] – sima kelme; mintázat nélküli kelme płaska stopa – (orv.) lúdtalp, bokasüllyedés płaski brzeg, brzeg rzeki – lapos part, folyópart płaski człowiek – sekély, felületes ember płaski dach – lapostető płaski dowcip – ízetlen, rossz tréfa płaski grunt – sík terep płaski nos – lapos v. lapított orr płaski obcas [obcas bardzo niski i szeroki] – nagyon széles és lapos cipősarok płaski talerz – lapostányér płaski żart – lapos v. szellemtelen tréfa Płaskla, łosie rogi (Platycerium Desv.) [rodzaj roślin należący do rodziny paprotkowatych. Należy do niego ok. 18 epifitycznych gatunków, pochodzących z regionów tropikalnych i umiarkowanych Ameryki Południowej, Afryki, południowo-wschodniej Azji, Australii i Nowej Gwinei. Gatunkiem typowym jest Platycerium alcicorne (Desv.)] – (Platycerium Desv.) páfrány fajta [Platycerium alcicorne = Agancspáfrány] płasko – laposan płaskodenny, -a, -e [1. mający płaskie dno; 2. taki, którego dno stanowi jednolita pod względem wysokości płaszczyzna (np. płaskodenna dolina, płaskodenny statek, okręt)] – lapos fenekű płaski Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4970 płaskodenny statek, okręt – lapos fenekű hajó płaskonogi, -ia, -ie – lúdtalpú, lúdtalpas płaskonos [ptak o wielkim, szerokim dziobie, upierzeniu u samca czarnobrązowym i czarnym z zielonym połyskiem] – Płaskonos (Anas clypeata, dawniej również Spatula clypeata) [średni lub duży wędrowny ptak wodny z rodziny kaczkowatych, zamieszkujący Eurazję poza północnymi skrajami i basenem Morza Śródziemnego oraz Amerykę Północną. Przeloty w marcu – kwietniu i sierpniu – listopadzie. Zimuje w południowej Europie nad Morzem Śródziemnym, północnej i środkowej Afryce oraz jej atlantyckich wybrzeżach, południowej Azji i Ameryce Południowej. Populacje zachodnioeuropejskie są osiadłe lub koczownicze. W Polsce nielicznie gnieździ się na całym niżu.] – kanalas réce (Anas clypeata) [a madarak osztályának lúdalakúak (Anseriformes) rendjébe és a récefélék (Anatidae) családjába tartozó faj] Płaskonos (Anas clypeata, dawniej również Spatula clypeata) płaskonosy, -a, -e [mający spłaszczony nos] – lapos orrú płasko-okrągły, -a, -e – tojásdad, gömbölyded, laposan gömbölyű płaskorzeźba [1. rzeźba wykonana na powierzchni kamienia, drewna itp., której tło stanowi ta powierzchnia; 2. Relief – kompozycja rzeźbiarska wykonana na płycie kamiennej, metalowej lub drewnianej z pozostawieniem na niej tła] – dombormű, relief, lapos relief płaskostopie (łac. pes planus) [1. zniekształcenie stopy polegające na zaniku lub zmniejszeniu się jej sklepienia; 2. platfus; - zniekształcenie stopy polegające na obniżeniu się jej fizjologicznych sklepień, w wyniku czego staje sie ona płaska.] – lúdtalp, bokasüllyedés płaskość [brak wyniosłości i wgłębień, stanowienie jednolitej płaszczyzny, a w przenośni także: powierzchowność, pospolitość, trywialność] – laposság, sekélység płaskość leżenia [określenie tendencji do przybierania poziomego ułożenia arkusza przy położeniu jego na poziomej powierzchni. Im większa płaskość leżenia tym są mniejsze odchylenia od położenia poziomego. Mała płaskość leżenia może utrudnić procesy przetwarzania. Największą płaskość leżenia wyroby papierowe mają przy wilgotności określonej przez producenta.] – sekélyesség płaskość ziemi – a föld lapossága v. lapultsága płasko-wklęsły, -a, -e – (lat.) plánkonkáv, síkhomorú; egyik oldalán sík, a másikon homorú (szórólencse) płasko-wypukły, -a, -e – (lat.) plánkonvex, síkdomború; egyik oldalán sík, a másikon homorú (gyűjtőlencse) płaskowyż (plateau) [1. płaskowzgórze «obszar wyżynny o płaskiej lub lekko falistej powierzchni; 2. obszar wysoko położony o płaskiej lub lekko falistej powierzchni i o stromych stokach, będący fragmentem wydźwigniętej powierzchni zrównania.] – fennsík, (földr.) plató; felföld płaskowzgórze (płaskowyż) [obszar wyżynny o płaskiej lub lekko falistej powierzchni] – fennsík Płaskowzgórze Warszewskie [część Wzgórz Warszewskich. Równinny teren z osiedlem Warszewo - w granicach Szczecina.] – Varsói-fennsík płastuga [1. (zoologia) gatunek ryby; ryba o charakerystycznym silnie spłaszczonym ciele, z obojgiem oczu przemieszczonych na jedną stronę; flądra; 2. (zoologia) jest nią flądra 3. (zoologia) ryba morska; 4. (zoologia) ma ciało silnie bocznie spłaszczone; 5. (zoologia) przystosowana do życia na dnie morza] – (áll.) félszegúszó, lepényhal płaszcz [1. wierzchnie okrycie sięgające kolan lub dłuższe, noszone dla ochrony przed zimnem lub deszczem; 2. warstwa czegoś pokrywająca, osłaniająca coś; 3. część osłony urządzenia technicznego; 4. fałd skórny okrywający ciało mięczaków, wytwarzający muszlę; 5. Okrycie wierzchnie znane od czasów starożytnych. Początkowo w formie prostokątnej Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4971 płachty materiału odpowiednio spinanej i drapowanej. Od tego czasu forma płaszcza przechodziła ciągłą metamorfozę. Najbardziej popularne rodzaje płaszczy obecnie to trench, raglan, prochowiec, redingote, dyplomatka, burberry czy palto.] – köpeny, (pałto) kabát, felöltő; palást; köpönyeg [vállra vethető köpenyféle felső ruha, különösen pedig sarkig érő, ujjatlan férfi v. női felső ruha, melynek alja ívalakban van metszve: különféle szabásu díszköpeny, melyet a királyok koronázásakor, továbbá a papok ünnepélyes alkalmakkor magukra vesznek (Érseki palást).] płaszcz [nazwa na damską i męską, o szerokim zastosowaniu, część garderoby z rękawami. Zapięcie jest na przedniej części, lub też jest beż zapięcia. Okrywa tułów i górne partie kończyn. Jest luźne lub ciasno przylega do ciała i najczęściej ma podszewkę. Płaszcze są różnej długości, w zależności od bieżącej mody. Jest pewna różnica w zapinaniu między damskimi i męskimi płaszczami: mężczyźni zawsze zapinają na prawą stronę.] – kabát (2) [Férfiak, nők és gyermekek által széles körben viselt, legalább combig érő, hosszú ujjú felsőruházati ruhadarab. Hossza a mindenkori divatiránynak felel meg. Zárt, de laza szabású, többnyire bélelt. Elöl gombolással záródik, és különbség van a férfi- és a női kabátok gombolási irányában: az elsőn mindig a ruhadarab jobb oldalán, az utóbbin a bal oldalán vannak a gombok.] płaszcz 3/4 [płaszcz sięgający poniżej kolan, o 3/4 długości] – háromnegyedes kabát [Kabát, amely épp a térd fölött végződik. Lásd ruhaméretek.] płaszcz alchemika [przywrotnik ostroklapowy (Alchemilla mollis (A. acutiloba)] – Lágyszőrű palástfű (Alchemilla mollis). [Bokrosodó talajtakaró növény. Levelei kerekek, csipkés szélűek. Apró, sárgás bugavirágzatát május-júniusban bontja.] płaszcz długi do samje ziemi – földig érő kabát płaszcz dolny [zob. mezosfera w zn. 2.] – mezoszféra płaszcz cylindra – (mt) hengerpalást płaszcz deszczowy – esőlöpeny płaszcz do kostek – bokáig érő kabát płaszcz futrzany – prémkabát płaszcz gumowy – gumikabát płaszcz havelock [długi męski płaszcz, składający się z długich rękawów i bez klap, część garderoby okrywająca tułów, która sięga do talii lub bioder. Może być jedno lub dwu rzędowy i jest produkowany z wełnianej tkaniny. Nazwa pochodzi od nazwy Angielskiego generała Sir H. Havelock.] – havelock [Gyapjú típusú szövetből készült törzset takaró ruhadarab. Hosszú, ujjatlan, egy- vagy kétsoros gombolású, pelerin-jellegű férfikabát, mely derékig vagy legfeljebb a csípőig ér. H. Havelock brit tábornokról kapta a nevét.] płaszcz impregnowany – vízhatlan köpeny, esőkabát płaszcz kąpielowy – fürdőköpeny Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . płaszcz królewski – palást; koronázási palást [a koronázási jelvények egyike. A Magyar Nemzeti Múzeumban van kiállítva. Eredetére nézve misemondó ruha, melyet Gizella királyné, Szent István neje 1031-ben a székesfehérvári templomnak ajándékozott. A legenda szerint készítésében Gizella királyné is részt vett, s talán a veszprémi apácakolostorban készült 1030 körül. Felirati képei például a Te Deum kezdetű hálaadó himnuszra utalnak.] 4972 második világháború idején, a trencskó minden egyes ország katonai egyenruhának a részévé vált. Tíz gombja volt, deréköve. A hozzávalók, mind a mai napig fennmaradtak, sőt egyes divattervezők még a váll lapokat is megőrizték. A trencskó, a háború befejeztével nemcsak hogy divatlegendává vált, hanem a kiválóság és jó ízlés elemévé is, köszönhetően betöltött szerepének. Ajánlott úgy férfiaknak, mint nőknek.] płaszcz nieprzemakalny, mackintosh [płaszcz przeciw deszczowy – szczególnie płaszcz ogumowany pochodzi z Wielkiej Brytanii. Nazwa została nadana przez Charles Macintosh, który w 1820 opatentował tkaninę, która nie przepuszcza wody.] – Macintosh [Gumizott szövetből készült esőkabát. Nevét a brit Charles Macintosh-ról (1766-1843) kapta, aki 1820-ban szabadalmaztatta ezt a vízhatlan szövetfajtát.] płaszcz lodenowy – lódenkabát płaszcz na futrze – szőrmével bélelt kabát płaszcz na okres przejściowy [męski płaszcz zaprojektowany do noszenia w czasie przed i po zimowym. Ciężar wełnianej tkaniny (z której zwykle jest wytwarzany) wynosi ok. 500 g.] – átmeneti kabát [Ősszel és télen viselt, könnyebb felsőkabát. Jellemzően 500 g/m2 körüli területi sűrűségű, gyapjú típusú szövetből készítik.] mackintosh płaszcz o długości do kolan [płaszcz sięgający do kolan] – térdig érő kabát [Kabát, melynek hossza a térdekig ér le.] płaszcz na okres przejściowy płaszcz na watolinie – vatelinnel bélelt kabát płaszcz nieprzemakalny – vízhatlan köpönyeg v. kabát; impregnált kabát, esőkabát, trencskó (hosszú viharkabát) [A katonaruha utódja a trencskó, melyet az angol katonák hordtak, majd a franciák az első világháború idején. Az első trencskó vázlatot Burberry mutatta be 1901-ben, akkor, amikor a cél egy vízhatlan és kényelmes ruhadarabra volt szüksége az angol tisztikarnak. Attól a pillanattól kezdve a trencskó, az angol katonatisztek szimbólumává vált. Később a płaszcz ochronny – védőköpeny płaszcz ocieplony – bélelt kabát płaszcz od deszczu – esőkabát, esőköpeny płaszcz ortalionowy – orkánkabát; vízmentesített ballonselyemből készült könnyű felöltő płaszcz podbity gronostajem – hermelinnel bélelt kabát płaszcz popielinowy – ballonkabát płaszcz przeciwdeszczowy [1. wiosenny i jesienny, damski i męski, płaszcz na Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4973 deszczową pogodę. Jest produkowany z balonowego jedwabiu lub bawełny z wodoodpornym wykończeniem. Pierwotnie miał jeden kształt, jednorzędowy, i miałe ukryte zapięcie, klinowy kształt rękawów i pochyłe, nakładane kieszenie, ale teraz może być modyfikowany zgodnie z trendami mody. 2. Płaszcz przeciwdeszczowy pozwala na suchą jazdę w deszczowe dni. Skutecznie osłania całą sylwetkę, chroniąc również uda, które zwykle mokną najbardziej. Spełnia swoje zadanie w najgorszych warunkach pogodowych, podczas deszczu i wiatru.] – esőkabát [Tavasszal és ősszel viselt férfi- vagy női kabát, amit esős időben hordanak. Anyaga víztaszító kikészítéssel ellátott ballonszövet. Eredetileg konzervatív, egysoros, rejtett gombolású formában, raglán ujjakkal, ferde szegélyes zsebekkel készült, de manapság kialakítása már a divat változásait követi.] płaszcz przejściowy – átmeneti kabát płaszcz spływa z ramion – a felöltő leomlik v. lehull válláról płaszcz w stylu Montgomery [długi damski lub męski płaszcz, luźny w stylu sportowym krój z szerokim wyłogiem, epoletami, i przeszyciami o małej gęstości ściegu z przodu i z tyłu] – Montgomery [Hosszú, lezser szabású, sportos női vagy férfikabát, széles hajtókával, váll-lapokkal, az elején és hátán nagy, hangsúlyozott vállrésszel. Nevét Montgomery tábornokról kapta. V. ö. Montgomery stílusú sportkabát.] płaszcz w stylu kimono [posiada korzenie w Japonii, gdzie nadal funkcjonuje jako długa, otwarta, z szerokimi rękawami część garderoby, która jest krojona z jednego kawałka. W modzie nazwa ściśle związana jest z popularnym, prostym i komfortowym krojem – szczególnie rękawów, które mają zakcentowaną szerokość i są nierozłączna częścią tylu i przedniej części odzieży. Ten styl został przywieziony z Japonii na początku XX wieku; później stał się inspiracją męskich garniturów. Garnitur w stylu kimono, pozwala użytkownikowi na nieograniczoną swobodę ruchu.] – kimonókabát [Japán eredetű ruhadarab, ami hosszú, nyitott, bő ujjú, egy darabból szabott kabát formájában ma is él. A divatban ez az elnevezés szorosan kapcsolódik a népszerű, egyszerű és kényelmes szabáshoz, különösen, ami az ujjakat illeti (lásd japán ujj), amelyek hangsúlyozottan bővek és elválaszthatatlanul kapcsolódnak mind a ruhadarab elejéhez, mind a hátához. Japán divattervezők honosították meg Európában is a 20. század elején, később a férfiöltönyökben is megjelent (lásd: kimonóujjas zakó). Viselőjének nagy mozgásszabadságot biztosít.] kimonókabát płaszcz w stylu mandaryńskim [ciężka wełniana tkanina, która jest nieco sztywna w dotyku i ma krótką okrywę z charakterystycznym połyskiem, która zakrywa jej powdójny diagonalny splot. Tkana z przędzy zgrzebnej i stosowana na zimowe płaszcze. "Mandarin" jest nazwą nadaną przez Europejczyków dla wysokiego rankingu urzędników w feudalnych Chinach.] – mandarinkabátszövet [Nehéz, meglehetősen kemény fogású, gyapjú típusú kettős szövet, vízszerű fénnyel; alacsony száltakarója elfedi a szövet háromfonalas sávolykötésű szerkezettét. Télikabátok készítésére használják. A "mandarin" nevet európaiak adták; így nevezték a feudális Kínában a magasrangú hivatalnokokat.] płaszcz wiatrem podszyty – lenge, nem megfelelő feltöltő (széllel bélelt) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . płaszcz wieczorowy [charakterystyczne ze względu na swoją elegancję i prostotę. Damski p.w. zwykle jest dopasowany do długości sukni; damski jest projektowany jako reglan. Dziś jest mniej ważnym strojem niż dawniej.] – alkalmi kabát [Egyszerű, de elegáns felsőkabát, aminek hossza - női kabát esetében -illeszkedik az alatta viselt ruha hosszához. Férfikabát esetében gyakran raglánkabát kialakítású. Jelentősége ma már kisebb, mint régebben.] 4974 Dolna część szaty arcykapłana A palást kék színű. Ennek alsó részén, díszítésnek gránátalma minta van köröskörül, arany csengettyűkkel váltakozva. płaszcz wiosenny [dla kobiet i mężczyzn; produkowany z lekkiej wełnianej lub bawełnianej tkaniny o jasnych kolorach i bez ocieplającej podszewki. Jego kształt odpowiada trendom bieżącej mody.] – tavaszi kabát; tavaszikabát [Könnyű pamutvagy gyapjúszövetből készült, világos színű, meleg bélés nélküli női vagy férfikabát; kialakítása a mindenkori divatiránynak felel meg.] płaszcz wierzchni – (bibl.) efód palástja [2 Móz. 28:31: És csináld az efód palástját egészen kék lenből. 2 Móz. 39,22.] Wierzchnia szata arcykpałana PŁASZCZ WIERZCHNI (Wyjścia 28:31-35, 39:22-29) Pod efodem arcykapłan nosił szatę utkaną z fioletowej purpury. Na uwagę zasługuje dolna część tej szaty, wykończona na przemian złotymi dzwoneczkami i jabłuszkami granatu (Wyjścia 28:33-34), których dźwięk miał być słyszalny: „przy wchodzeniu [Aarona] do Miejsca Świętego przed oblicze Jahwe i przy jego wychodzeniu stamtąd; inaczej umarłby” (2 Mojż. 28:35b, BWP). płaszcz wodny [warstwa cieczy między podwójnymi ściankami jakiegoś urządzenia, mająca na celu jego chłodzenie lub ogrzewanie] – esőkabát płaszcz wyjściowy [składnik formalnego stroju noszony na formalne i specjalne okazje. Męski jest zwykle w stylu klasycznym, damski jest dostosowywany do wymagań mody. Wytwarzany z wysoko-jakościowej wełnianej (męski) lub jedwabnej (damski) tkaniny.] – társasági (estélyi) kabát [Társasági események alkalmával viselt öltözet része. A férfiak kabátja klasszikus stílusú, a nőké a mindenkori divatirányhoz igazodik. Kiváló minőségű gyapjú- vagy (női kabátok esetén esetleg) selyemszövetből készül.] płaszcz z kapturem [damski lub męski krótki, prosty, luźny płaszcz z kapturem, z nakładanymi kieszeniami z dużymi patkami. Jest zapinane przez oliwkowe (owalne) guziki. Produkowane w jednym kolorze z wełnianej welurowej tkaniny, często bez podszewki, wówczas podwójna tkanina]] ma wzór kratki na lewej stronie.] – csuklyás, kapucnis kabát; dufflecoat (duffle coat, v. duffel coat) [Rövid, sportos, egyenes, bő szabású kabát kapucnival, nagy rávarrott zsebekkel, a Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . vállak erős hangsúlyozásával, zsinóros gombolással. Egyszínű, bolyhozott gyapjúszövetből készítik, többnyire béleletlenül, de ebben az esetben a belső oldalán kockás mintás doublé szövetből.] płaszcz zimowy – télikabát 4975 płaszcz z kołnierzem futrzanym – szőrmegalléros kabát płaszcz z podbiciem futrzanym, pelisa [powierzchnia płaszcza zimowego produkowana z wełnianej tkaniny, z futrzaną podszewką. Najczęściej z kołnierzem i podszewką także w rękawach. Wykończony przez krawca i kuśnierza.] – szőrmebélésű kabát [Gyapjú típusú szövetből készült télikabát, amelynek a belsejében bevarrott vagy esetleg kivehető szőrmebélés van. Az alsó gallér általában szövetből készül, az ujjak béleltek. A szabók félig készre készítik el, a munkát szűcsök fejezik be.] płaszcz Ziemi [strefa pomiędzy skorupą ziemską a jądrem Ziemi] – földköpeny płaszcz ziemski [warstwa pomiędzy skorupą ziemską a jądrem Ziemi. Miąższość płaszcza Ziemi wynosi 2800 km.] – földköpeny płaszcz zimowy [płaszcz zimowy - produkowany z cięzkiej tkaniny wełnianej; zwykle długiej, ale może być także o długości trzy czwarte lub krótkih. Zwykle ma izolacyjny (oddzielny)środek. Jego kształt jest dostosowany do wymagań mody.] – télikabát [Nehéz, gyapjú típusú szövetből készült, többnyire sötét színű, melegbéléssel ellátott, hosszú, vagy legalább háromnegyedes hosszúságú felsőkabát. Kivitele a mindenkori divatirányt követi.] płaszcz żakietowy [tworzy część (inaczej zwany ) frakiem . Jest jednorzędowy i bardzo dopasowany, z kołnierzem z klapą; jego przednie części są zaokrąglone od talii w dół, zwężając się w kierunku części tylnej i sięgając kolan. Strona szwów jest usytuowana zauważalnie w kierunku pleców; pod ramionami szwy tworzą kąt pod którym wchodzą w pachę rękawarom the waist down, ukryta zakładka jest wrobiona w każdy. Zamiast założonego szwu w talii, jest tam długi otwór.] – zsakett [A zsakett-öltöny kabát része. Egysoros gobolású, kissé karcsúsított hajtókával ellátott, combig érő zakó, elöl ferdén lekerekített. Oldalvarrásai a háta felé esnek, a lapocka alatt ívet alkotva futnak be a karöltőbe, deréktől lefelé ezekbe egy-egy rejtett hajtást iktatnak be és középen hátul hosszú hasíték van.] płaszcz żakietowy płaszczem odziany – köpönyeges, kabátos, kabátot v. köpenyt hordó v. viselő płaszczenie – összelapítás, ellaposítás płaszczenie się – összelapulás, meglapulás, megalázkodás płaszczka [1. ryba charakteryzująca się okrągłym kształtem ciała silnie spłaszczonego od strony grzbietu i brzucha i wydłużonym, cienkim ogonem; 2. ryba o spłaszczonym ciele, podobnych do skrzydeł płetwach i długim ogonie zakończonym kolcem jadowym; ponad 300 gatunków, m.in. raja, manta] – (áll.) rája Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . Płaszczki [ogólna nazwa chrzęstnoszkieletowych ryb morskich (z wyjątkiem słodkowodnej rodziny Potamotrygonidae) o płaskim, dyskowatym kształcie ciała. Do płaszczek zaliczane są drętwy, ogończe, raje, manty i orlenie.] – ráják v. rájaszerűek (Batoidea) [a porcos halak (Chondrishthyes) osztályának egyik öregrendje. Korábbi rendszerekben is hasonló helyet foglalt el, de általában a csoportot rendnek tekintették (például Dudich–Loksa-állatrendszer, Urania Állatvilág rendszere).] 4976 płaszczowy, -a, -e [1. podobny do płaszcza (np. okrycie płaszczowe, komplet płaszczowy) lub w jakiś inny sposób związany z płaszczem; 2. podzielony na warstwy (np. czujnik płaszczowy, płyta płaszczowa)] – kabát-; lapos płaszczyć [czynić coś płaskim] – laposítani, laposra nyomni, összelapítani, kovácsolni; płaszczyć się [1. stawać się płaskim; 2. upokarzać się dla uzyskania jakiejś korzyści] – lapulni, lelapulni, összelapulni, meglapulni, ellaposodni; simulni; összehúzza magát; (átv.) megalázkodni, alázatoskodni płaszczyć się przed kim/czym – megalázkodni vki/vmi előtt płaszczyk [zdrobnienie od: płaszcz] – (mały) kis köpeny, kiskabát; (dziecięcy) gyermekkabát; (átv.) palást, ürügy, kifogás płaszczyk dziecięcy – gyermekkabát płaszczyk narzutka – lebernyeg; bő, ujjatlan köpeny; tág esőköpeny płaszczyna – ócska köpeny, rossz kabát płaszczyniec burakowy, pluskwa burakowa (Piesma quadratum) [1. pluskwiak przenoszący wirusową chorobę buraków; 2. owad z rzędu pluskwiaków różnoskrzydłych] – Répapoloska (Piesma quadratum) płaszczyzna [jedno z podstawowych pojęć pierwotnych geometrii Euklidesa i geometrii absolutnej] – (geom) sík, (na płaszczyźnie ideowym: eszmei síkon); mat. felület; (földr.) síkság, lapály płaszczyzna drgań – rezgési sík płaszczyzna nośna – (rep) hordfelület płaszczyzna odbicia, symetrii, płaszczyzna zwierciadlana [płaszczyzna dzieląca kryształ na dwie części, pozostające względem siebie w takim stosunku jak przedmioty do swego obrazu w płaskim zwierciadle] – szimmetria-, visszeverődési-, tükör felület płaszczyzna polaryzacji – polarizációs sík płaszczyzna styczna [płaszczyzna utworzona przez wszystkie proste styczne do krzywych leżących na danej powierzchni i przechodzących przez punkt styczności] – érintősík płaszczyzna wyznaczana jest przez 3 punkty nieleżące na jednej prostej – 3 nem egy egyenesre eső v. illeszkedő pont egy síkot feszít ki płaściutki, płaściuteńki, -a, -ie – teljesen sík; lapos, mint a deszka płaściuteńki brzuszek – lapos hasacska płat [1. kawał materiału; płachta; 2. odcięty kawałek czegoś; plaster; 3. określenie części niektórych narządów wewnętrznych] – ponyva; tapasz; (kawał) darab, darabka; rongy, cafat, folt, szelet; lap; (bonc) lubus, karély, lebeny; (rep) szárny płat lasu – kis erdő, erdőfolt Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4977 płat mięsa – húscafat, hússzelet płat mózgowy – agykarély płat skóry – bőrdarab, bőrcafat płat ziemi – darabka föld; rög, földrög płat żelaza – vaslap płatać ― płatnąć [1. zadawać ciosy nożem, mieczem; ciąć coś na kawałki, płaty; 2. robić komuś coś, czego się nie spodziewa] – felvágni, felszeletelni, feldarabolni, kettéhasadni płatać figle – tréfát űzni; rakoncátlankodni płatać komu psoty – csínyt űzni, tréfálkodni, pajkoskodni vkivel płatać rybę – halat kibelezni és felszeletelni płatanie – felszeletelés, szétdarabolás płatanie figlów – csínytevés płateczek [zdrobnienie od: płatek] – rongydarabka, lapocska płatek [1. listek korony kwiatowej otaczającej słupki i pręciki, zwykle barwny; 2. kawałek cienkiego materiału; 3. płaski, cienki kawałek czegoś, zwykle odcięty lub oddzielony od większej całości; 4. kryształek cienkiego lodu mający postać kłaczka, strzępka] – (szmatka) rongy darab; lapocska; (u kwiatu) szirom, virágszirom, pártalevél, pártaszirom płatek kielicha – csészelevél płatek małżowiny (usznej) [dolna część małżowiny usznej człowieka] – fülcimpa; fülkagyló płatki mydlane [cienkie paseczki, wiórki mydlane używane do prania delikatnych tkanin, dzianin] – szappanlapka; szappanpehely płatek przychły do rany – sebhez, sebre ragadt tampon v. géz płatek róży – rózsaszirom płatek śniegu, płatek śnieżny [zob. floken] – hópehely; hópihe płatek śnieżny (zob. floken) – hófehér lapocska płatek uszny – fülcimpa płatew [belka łącząca dźwigary w konstrukcji nośnej dachu] – talpgerenda, talpszelemen płatew górna – középszelemen płatkarnia [rodzaj elewatora lub pomieszczenia, w którym następuje proces łuskania i miażdżenia ziarna zbożowego, najczęściej jęczmienia i owsa] – siló płatki [dietetyczny produkt otrzymany z ziarna; też: potrawa z takiego produktu] – szirmok płatki – pehely płatki kukurydziane – kukoricapehely płatki owsiane – zabpehely płatki śniegu – hópelyhek płatki ziemniaczane [produkt otrzymywany z wysuszonej miazgi parowanych lub tartych ziemniaków] – burgonyapehely płatki owsiane – zabpehely płatkowy, -a, -e – lemez-, lemezelt-, lemezes, darabos płatnerz [1. od średniowiecza do XVIII w.: rzemieślnik wyrabiający metalowe zbroje, tarcze i hełmy, a także białą broń; 2. Średniowieczny rzemieślnik wykonujący zbroje płytowe dla ludzi i koni, oraz elementy towarzyszące zbroi, jak np. przyłbice, rękawice, szyszaki a także kolczugi. Wobec zaniku jazdy pancernej od XVI wieku płatnerzami zaczęto nazywać rzemieślników wyrabiających metalową broń białą, np. mieczników, szpadników. 2. zwany także miecznikiem, szabelnikiem, pancernikiem, szpadnikiem – rękodzielnik, wyrabiający: pancerze, karaceny, szyszaki, przyłbice, kolczugi, misiurki, tarcze, całe żelazne rynsztunki na jeźdźca i konia i t. p. ochronne przybory rycerskie. Nazwa wzięła początek ze średniowiecznej łaciny, w której pancerz i blachę nazywano pliata, a kującego zbroje z niemiecka platner.] – (hist.) vértkészítő, fegyverkovács, páncélműves płatnerski, -a, -ie – (hist.) vértkészítő-, fegyverkovács-, páncélművespłatnerstwo [rzemiosło wykonywane przez płatnerza. Polega na kształtowaniu przedmiotów, zwykle elementów zbroi wykonanych z metalu. Płatnerstwo było bardzo ważnym rzemiosłem w okresie średniowiecza] – (hist.) vértkészítő, fegyverkovács, páncélműves foglalkozás v. mesterség płatnica [ręczna piła jednochwytowa służąca do przerzynania krawędziaków i kłód, wykorzystywana również przy ścince drzew]; otwornica – laposfűrész płatniczy, -a, -e [odnoszący się do płacenia, np. środki płatnicze] – fizetési, fizető, fizetésre vonatkozó płatniczy (w restauracji) – fizető, fizetőpincér płatniczy (obliczający płace) – (bér) bérelszámoló płatnik [osoba (fizyczna lub prawna) dokonująca zapłaty lub zobowiązana do jej dokonania] – fizető, kifizető; fizetőtiszt płatnik podatku, płatnik podatków – adózó, adófizető płatność – fizetés, járandóság; esedékesség płatność handlowa – kereskedelmi fizetés płatność międzynarodowa – nemzetközi fizetés Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4978 płatność obowiązkowa – kötelező fizetés płatność podatkowa – adófizetés płatność przymusowa – kényszerfizetés płatność towarowa – árufizetés płatność transferowa – transzferfizetés płatność w kredície – hitelben történő fizetés płatność zagraniczna – külföldi fizetés płatny, -a, -e [1. taki, za którego trzeba uiszczać opłatę; 2. taki, za który dostaje się wynagrodzenie; 3. taki, któremu się płaci] – fizetett, megfizetett, fizetéses; (np. weksel) fizetendő, esedékes płatna autostrada – fizető autósztráda v. autópálya płatny agent – bérenc, lepénzelt v. fizetett v. megfizetett ügynök płatny morderca – bérgyilkos płatny natychmiast – azonnal esedékes v. fizetendő płatny od godziny – órabéres płatny od wiersza – soronként fizetendő płatny urlop – fizetett szabadság płatny z góry – előre fizetendő płatny za okazaniem – bemutatáskor fizetendő płatowiec [1. kadłub samolotu lub szybowca wraz ze skrzydłami, usterzeniem i podwoziem, bez zespołów napędowych i wyposażenia; 2. środ. samolot; 3. główna część statku powietrznego służąca do zabudowy jednostek napędowych, wyposażenia mechanicznego i elektronicznego, uzbrojenia, a także pomieszczenia załogi i transportu ładunków] – repülőgép; (rep) szárny- płatowy, -a, -e – (orv.) lebenyes płatwa (płatew) – (ép) talpgerenda, talpszelemen płaty cienkiego sukna [te służyły ogólnie u dawnych Słowian za monetę, tak że od nich (zdaniem prof. A. Brücknera) poszedł czasownik płacić. Gockie plats (płat) również ze słowiańskiego wzięte. Na wyspie Ruji jeszcze w XII w. „cokolwiek na targu kupić zechcesz, płatkiem lnianym zapłacisz”; toż wiemy o Czechach w X w. Śleszkowski za Zygmunta III pisze w tłómaczeniu polskiem Pedemontana: „Płatki barwiczkowe, których niewiasty używają ku rumienieniu lica”. W nowszych czasach chomąta krakowskie ozdabiane bywały „płatami” wełnianymi w trzech kolorach: białym, czerwonym i czarnym.] – vékony szövet v. posztó (mint fizetőeszköz) płaty nośne samolotu – a repülőgép szárny- v. hordfelületei pława [1. pływający, zakotwiczony znak nawigacyjny w kształcie walca, kuli lub stożka; 2. jeden z elementów sieci rybackiej utrzymujący ją w pozycji pionowej i na zamierzonej głębokości; 3. boja, zakotwiczony pływający znak nawigacyjny w postaci jaskrawo pomalowanego walca, kuli lub stożka, używany do potrzeb żeglugi. Służy do oznaczania torów wodnych i podwodnych przeszkód nawigacyjnych (mielizn, wraków).] – (haj.) bója [lehorgonyzott, a víz színén úszó jelzőtest (vízi járművek figyelmeztetésére szolgál)]; (hal) úszó (halászhálón) pławić [zanurzać kogoś w wodzie, wpędzać do wody] – úsztatni, átúsztatni, megúsztatni; (kąpąć) vízbe meríteni, füröszteni, fürdteni; hajózni, áthajózni, elhajózni; (vízen) szállítani, elszállítani pławić kogo/co w czym – megmeríteni, alámeríteni vkit/vmit vmiben pławić konie – megúsztatni a lovakat pławić kruszce – (koh) ércet megolvasztani pławić złoto – (bány) aranyat mosni pławić się [1. kąpać się w rzece, jeziorze itp.; 2. rozkoszować się obfitością czegoś; 3. (zwykle w użyciu żartobliwym) zanurzać się w wodzie] – úszni, vízbe merülni, fürdeni; úsztatni, átúsztatni, hajózni, áthajózni; (koh) megolvadni pławić się (w czymś) [rozkoszować się czymś, upajać się faktem posiadania czegoś cennego] – úszni, fürdeni v. tobzódni vmiben pławić się w rozkoszach – úszni a gyönyörben v. élvezetekben pławić się w wodzie – vízben fürdeni pławić się we krwi – vérben fürdeni pławić się w rozkoszach – tobzódni a gyönyörökben, habzsolni az élvezeteket pławienie – úsztatás, átúsztatás; hajózás, áthajózás, elhajózás; elszállítás; úsztatás, fürdetés; (bány) mosás, (koh) megolvasztás; (hist) vízpróba; (sp) úszás pławienie koni – lovak úsztatása pławienie koni jest wielka atrakcją – nagy atrakció a lovak úsztatása Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4979 pławienie w zdrowotnej wodzie – fürdés v. úszás egészséges vízben pławienie się – fürdés, megfürdés; úszás; úsztatás, hajózás; (koh) megolvadás pławienie się z końmi – fürdés v. úszás a lovakkal pławik [1. zob. spławik; 2. zob. pława w zn. 2.] – (hal) úszó (horgászzsinóron) pławikonik (konik morski) [mała ryba morska o charakterystycznie wygiętym ciele, pływająca pionowo] – tengeri csikó (Hippocampus kuda) pławnica [prostokątna sieć rybacka używana do połowu ryb pelagicznych (głównie śledzi, sardynek i łososi)] – (hal) zsákháló pławny, -a, -e [pozwalający unosić sie na powierzchni wody] – (dawno) hajózható; úszó płaz [I 1. kręgowiec o skórze z licznymi gruczołami śluzowymi, żyjący w pobliżu zbiorników słodkowodnych; 2. obraźl. o człowieku płaszczącym się, budzącym odrazę swoim postępowaniem; 3. przedstawiciel gromady zmiennocieplnych kręgowców ziemnowodnych (np. żaba, ropucha, traszka); II 1. drewniana płaska belka obrobiona od góry i od dołu, z pozostawioną naturalną okrągłością boków; 2. daw. płaska, szeroka strona broni siecznej] – (zool) hüllő, kétéltű, csúszómászó; vminek a lapja v. lapos oldala; (element szabli) pengetest; a penge lapos oldala; kardlap płaz bezogoniasty – faroknélküli csúszómászó płaz szabli – kardlap płazem [Płazem, płazą czyli płaską stroną. Uderzenie szablą nie ostrzem, ale jej bokiem czyli płazem, było rodzajem zniewagi dla uderzonego.] – laposan, lappal, lapjával; (átv.) szőrmentén płazem puścić – elnézni v. elengedni vkinek vmit; futni v. büntetlenül hagyni vkit; elkenni vmit płazi, -ia, -ie [dotyczący płaza; charakterystyczny dla płaza] – hüllő-, kétéltű; pengepłaziniec [bezkręgowiec o ciele wydłużonym i spłaszczonym] – laposféreg płazować [daw. uderzać płazem szabli, miecza] – kardlapozni Płazy (Amphibia) [gromada kręgowców ziemnowodnych, czworonożnych (wyjątek: płazy beznogie), o ciele okrytym cienką skórą bez łusek (wyjątek płazy beznogie). Wilgotna skóra umożliwia płazom wymianę gazową. Wszystkie płazy są zmiennocieplne. W skórze znajdują się liczne gruczoły śluzowe, czasem jadowe (np. parotydy u ropuchy), a także komórki pigmentowe. Najbardziej niebezpieczny jest jad niewielkich, barwnych drzewołazów z Ameryki Południowej. Jest to jedyna gromada kręgowców, której wszyscy przedstawiciele są drapieznikami. Występują na wszystkich kontynentach poza Antarktydą. Wielkość: od 9 mm do 1,8 m. Nauce znanych jest obecnie około 6200 gatunków płazów] – kétéltűek; hüllők [kétéltűek (Amphibia) a gerincesek egy osztálya, a Kárpát-medencében békák, gőték és szalamandrák tartoznak ide. A legkezdetlegesebb szárazföldi gerinces állatok, utódai a kb. 370 millió évvel ezelőtt a szárazföldre vetődött, igen hasonló élőlényeknek. Ma élő minden harmadik fajukat a kihalás fenyegeti.] Systematyka W gromadzie płazów wyróżnia się czasem następujące rzędy: Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . Rząd: Ichthyostegalia (wymarłe płazy 4980 pierwotne) Rząd: ogoniaste (Urodela lub Caudata) Nadrząd: skaczące (Salientia) o Rząd: bezogonowe (Anura) o Rząd: Proanura (przodkowie dzisiejszych bezogonowych) Rząd: beznogie (Apoda lub Gymnophiona) Jeśli chodzi o podział na podgromady, to różni autorzy dokonują go odmiennie. Według bardziej popularnej klasyfikacji Romera (1966) współczesne płazy należą do podgromady Lissamphibia, a wśród kopalnych wyróżnione są jeszcze Labyrinthodontia i Lepospondyli. W klasyfikacji Swintona (1973) natomiast współczesne płazy dzielą się na podgromady Lepospondyli (ogoniaste i beznogie) oraz Aspidospondyli. Według tej klasyfikacji wymarłe labiryntodonty stanowiły nadrząd należący do Aspidospondyli. Klasyfikacja płazów podana w Larousse. Ziemia, rośliny, zwierzęta: Gromada: Amphibia – Płazy o Nadrząd: Stegocephali † – tarczogłowe 6 rzędów o Rząd: Anura – bezogonowe o Rząd: Urodela – ogonowe o Rząd: Apoda – beznogie Systematyka według BioLib Gromada: Amphibia o Podgromada Labyrinthodontia † Rząd Ichthyostegalia Rząd Temnospondyli Rząd Anthracosauria o Podgromada Lepospondyli † Rząd Microsauria Rząd Nectridea Rząd Lysorophia Rząd Adelospondyli Rząd Aïstopoda incertae sedis Rodzina Acherontiscidae o Podgromada Lissamphibia Infragromada Apoda Infragromada Salientia Infragromada Urodela Rząd Allocaudata † Kárpát-medencei fajok: Farkos kétéltűek o szalamandrafélék (Salamandridae) foltos szalamandra (Salamandra salamandra) pettyes gőte (Triturus vulgaris) tarajos gőte (Triturus cristatus) dunai tarajos gőte (Triturus dobrogicus) alpesi gőte (Triturus alpestris) alpesi tarajos gőte (Triturus carnifex) barlangi vakgőte (Proteus anguinus) Magyarországon nem honos talpas gőte Magyarországon nem honos Farkatlan kétéltűek o Korongnyelvűbéka-félék (Discoglossidae) vöröshasú (vagy alföldi) unka (Bombina bombina) sárgahasú (vagy hegyi) unka (Bombina variegata) o ásóbékafélék (Pelobatidae) barna ásóbéka (Pelobates fuscus) o varangyfélék (Bufonidae) barna varangy (Bufo bufo) zöld varangy (Bufo viridis) o levelibéka-félék (Hylidae) zöld levelibéka (Hyla arborea) o valódi békafélék (Ranidae) Barna békák mocsári béka (Rana arvalis) erdei béka (Rana dalmatina) gyepi béka (Rana temporaria) Zöld békák (Elkülönítésük lehetetlen morfológiai bélyegek alapján. Terepen hangjuk segítségével lehet őket legjobban megkülönböztetni.) kecskebéka (Rana esculenta) tavi (vagy kacagó) béka (Rana ridibunda) kis tavibéka (Rana lessonae) Megjegyzés: a valódi békák között, azon belül is főleg a zöld békák esetében előfordul a hibridizáció, ezért gyakran nem egyértelmű a besorolásuk. Płazy beznogie (Gymnophiona) rząd płazów o robakowatym kształcie, często przypominają wyglądem dżdżownicę. Żywią się larwami owadów i innych bezkręgowców. Są bardzo prymitywne. Mają zredukowane kończyny i pasy: barkowy i miednicowy. W skórze drobne łuski. Kręgosłup składa się z prawie 200 dwuwklęsłych (amficelicznych) kręgów. Nie mają oczu lub posiadają oczy szczątkowe. Żyją w wilgotnej glebie w krajach tropikalnych poza Madagaskarem, Nową Gwineą, Australią i wyspami Oceanu Indyjskiego. – lábatlan kétéltűek (Gymnophiona) [a kétéltűek (Amphibia) osztályába tartozó rend] A rendhez az alábbi családok tartoznak (taxonómiai sorrendben): dél-amerikai gilisztagőtefélék (Rhinatrematidae) ázsiai gilisztagőtefélék (Ichthyophiidae) indiai gilisztagőtefélék (Uraeotyphlidae) afrikai gilisztagőtefélék (Scolecomorphidae) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . vízi gilisztagőtefélék (Typhlonectidae) féreggőtefélék (Caeciliidae) Płazy ogoniaste (Caudata lub Urodela) [rząd płazów o pokroju ciała przypominającym nieco wygląd jaszczurki. Do rzędu tego zalicza się m.in. traszki i salamandry] – farkos kétéltűek (Caudata) [a gerincesek (Vertebrata) altörzsébe, és a kétéltűek (Amphibia) osztályába tartozó rend] 4981 W obrębie tego rzędu wyróżnia się 2 podrzędy, które dzieli się na rodziny: Cryptobranchoidea o Cryptobranchidae - skrytoskrzelne o Hynobiidae - kątozębne Salamandroidea o Proteidae - odmieńcowate o Amphiumidae - amfiumy o Salamandridae - salamandrowate o Ambystomatidae - ambystomowate o Plethodontidae - salamandry bezpłucne o Sirenidae - syrenowate A családba az alábbi 3 alrend és 10 család tartozik: Cryptobranchoidea A Cryptobranchoidea alrendjébe 2 család tartozik óriásszalamandra-félék (Cryptobranchidae) szögletesfogsorú-gőtefélék (Hynobiidae) Salamandroidea A Salamandroidea alrendjébe 7 család tartozik harántfogúgőte-félék (Ambystomatidae) Dicamptodontidae patakigőte-félék (Rhyacotritonidae) szalamandrafélék (Salamandridae) angolnagőte-félék (Amphiumidae) tüdőtlenszalamandra-félék (Plethodontidae) kopoltyús gőtefélék (Proteidae) Sirenoidea A Sirenoidea alrendjébe 1 család tartozik Sirenoidea o sziréngőtefélék (Sirenidae) Płazy bezogonowe (Anura) [1. rząd płazów obejmujący zwierzęta przypominające żabę. Obejmuje cztery podrzędy, do których zalicza się ok. 30 rodzin, w tym również żyjące w Polsce: żabowate, ropuchowate, ropuszkowate, rzekotkowate i grzebiuszkowate; 2. (Żaba) – zwyczajowa nazwa płazów z rodziny żabowatych (Ranidae), ale również gatunków z innych rodzin, a często w ogóle przedstawicieli płazów bezogonowych.] – farkatlan kétéltűek v. békák (Anura vagy Salientia) [5000-nél is több faja a kétéltűek osztályának egyik rendszertani rendjét alkotja] płciowość – (seksualność) szexualitás, nemiség płciowy, -a, -e – nemi, ivari, szexuális płd. = południowy – déli płeć [1. zespół cech charakteryzujący organizmy osobników żeńskich i męskich; zbiorowo o ludziach: osobnicy o tych cechach; 2. przestarz.: skóra, cera] – nem; arcszín płeć biała, płeć nadobna, płeć piękna – szépnem (nők); nőnem; biz. szebbik nem; femininum płeć męska – férfinem; (nyelvt.) hímnem; (állat, növ.) hímivar, hímivarúság płeć: mężczyzna/kobieta – neme: férfi/nő płeć słaba – gyengébb nem płeć żeńska – női nem; (nyelvt.) nőnem; (állat, növ.) nőivar, nőivarúság płesznik czerwonkowy (Pulicaria dysenterica) réti bolhafű v. bolhahaj v. bolhagyom (Pulicaria dysenterica) płetwa a. pletwa; (łac. pinna) [1. część ciała ryby służąca do poruszania się i sterowania; narząd zwierząt wodnych służący do utrzymywania pożądanej pozycji ciała oraz do poruszania się. Płetwy występują u ryb oraz u ssaków wodnych. 2. część oprzyrządowania nurka służąca do poruszania się pod wodą; 3. narząd ruchu i utrzymania równowagi u zwierząt wodnych; 4. żart. duża stopa; 5. gumowy przyrząd wachlarzowato rozszerzony, wkładany na stopy, ułatwiający pływanie i nurkowanie] – uszony, úszószárny; (átv.) nagy talp; (sport) békatalp płetwa boczna – mellúszó płetwa grzbietwa – hátúszó płetwa ogonowa – farokúszó Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4982 płetwa steru, płetwa sterowa [zanurzona część steru, która po wychyleniu z płaszczyzny symetrii kadłuba powoduje skręcanie statku] – kormánylapát uszonya płetwal błękitny (Balaenoptera musculus) [wieloryb zamieszkujący wszystkie oceany - największe znane zwierzę w historii Ziemi] – kék bálna v. óriás bálna (Balaenoptera musculus) [az emlősök (Mammalia) osztályának a cetek (Cetacea) rendjéhez, ezen belül a sziláscetek (Mysticeti) alrendjéhez és a barázdásbálnafélék (Balaenopteridae) családjához tartozó faj] płetwonogi, -ia, -ie [o cechach płetwonogich (rodzina ssaków)] – úszólábú płetwonogi ptak morski – úszólábú tengeri madár płetwonóg – fókaalkatú, úszólábú płetwonóg workowaty [1. płetwonóg workowaty - ssak z rodziny dydelfowatych, zaliczany do torbaczy; 2. ssak z rodziny dydelfowatych, zaliczany do torbaczy; japok] – vízioposszum v. yapok (Chironectes minimus) płetwonurek [nurek zaopatrzony w płetwy oraz w aparat tlenowy lub powietrzny] – békaember, búvár, könnyűbúvár płetwonurkowy, -a, -e [przymiotnik od: płetwonurek] – könnyűbúvárpłetwy – uszony płn. = północny – északi płocha [cześć warsztatu tkackiego, wymienny grzebień zamocowany w tylnej części belki bidła] – (szöv.) borda płochacz – (áll.) szürkebegy Płochacz halny (Prunella collaris) [mały ptak z rodziny płochaczy, zamieszkujący góry południowej Europy i Azji na wysokości ok. 2000 m n.p.m. Zasadniczo osiadły, zimą przemieszcza się jedynie w niższe partie gór. W Polsce bardzo nieliczny ptak lęgowy (375-385 par), głównie w Tatrach. Kilka do kilkunastu par gniazduje w Karkonoszach i prawdopodobnie w Bieszczadach.] – havasi szürkebegy [(Prunella collaris) a madarak osztályának verébalakúak (Passeriformes) rendjébe és a szürkebegyfélék (Prunellidae) családjába tartozó faj.] Płochacz niemiecki [Deutscher Wachtel, spaniel niemiecki (w Anglii) ― jedna z ras psów, należąca do grupy psów aportujących, płochaczy i psów wodnych. Zaklasyfikowana do sekcji płochaczy.] – (Deutscher Wachtel, Deutscher Wachtelund) kutyafajta płochliwie – ijedten, félénken płochliwy, -a, -e – félénk, ijedős płochliwy ale bardzo sympatyczny – félénk, de nagyon szimpatikus płochliwy koń – ágaskodó v. bokrosodó ló płochość – könnyelműség płochowiec [oleander] – (oleander pospolity|płochowiec pospolity) – (gör.) oleander; leander, közönséges leander v. babérrózsa (Nerium) płochy, -a, -e [daw. niestały w uczuciach] – félénk; (wietrzny) szeles, szeleburdi; (lekkomyślny) csélcsap, könnyelmű, léha; (zmienny) csapodár, ingatag; mulandó, forgandó płocczanin [mieszkaniec Płocka] – plocki lakos; Plock lakója Płock (Stołeczne Książęce Miasto Płock) [miasto w centralnej Polsce w województwie mazowieckim położone nad Wisłą w odległości 738 km od jej źródeł i 319 km od jej ujścia do Bałtyku.] – (földr.) Płock [(németül Plotzk, Plozk, 1939-41: Plock, 1941-45: Schröttersburg) város Lengyelország középső részén, a mazóviai vajdaságban, a Visztula mentén 738 km-re a forrástól és 319 km-re a balti-tengeri torkolattól.] Płoć, płotka (Rutilus rutilus) [ryba z rodziny karpiowatych; płocica; płotka] – (áll.) (piroszszárnyú) keszeg; koncér płodność – termékenység płodność kobiety – női termékenység, a nő termékenysége płodny, -a, -e [zdolny do płodzenia, rozmnażania się, także określenie bardzo twórczego pisarza, kompozytora itp.] – termékeny, szapora; bővelkedő Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . płodna kobieta – termékeny nő 4983 płodny autor – termékeny író płodny umysł – (átv.) termékeny szellem płodny w co – bővelkedő vmiben płodowy, -a, -e – magzat-, magzati, tenyész Płodowy zespół hydantoinowy (ang. fetal trimethadione syndrome) [zespół wad wrodzonych związany z wewnątrzpłodową ekspozycją na lek przeciwdrgawkowy, hydantoinę. Na fenotyp zespołu składają się: wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrostu, małogłowie, hipoplazja twarzoczaszki, cechy dysmorficzne twarzy (hiperteloryzm oczny, zez, ptoza), krótka i płetwista szyja.] – (ang. fetal trimethadione syndrome) magzati trimethadione szindróma (más néven paramethadione szindróma; németszindróma, tridione szindróma [vegyi hatások által okozott magzatfejlődési rendellenesség] Płodowy zespół trimetadionowy (ang. fetal trimethadione syndrome) [zespół wad wrodzonych związany z wewnątrzpłodową ekspozycją na leki przeciwdrgawkowe, trimetadion lub parametadion. Na fenotyp zespołu składają się upośledzenie umysłowe, zaburzenia mowy, mikrocefalia, nisko osadzone oczy, wysunięta do przodu, spłaszczona twarzoczaszka, V-kształtne brwi, krótki nos, wady serca, wady narządów płciowych, spodziectwo.] – (ang. fetal trimethadione syndrome) [vegyi hatások által okozott magzatfejlődési rendellenesség; Fejlődési rendellenesség szempontjából döntő, hogy a normális fejlődést megzavaró károsító hatás mikor éri a fejlődő magzatot, pl. első két hétben vagy a 14 - 60 nap közötti időben, de a 60. naptól a megszületésig is kialakulhatnak kisebb fejlődési zavarok. Előfordul, hogy az ivarsejtek még a megtermékenyítés előtt károsodnak. Kémiai anyagok, gyógyszerek, vegyszerek, sugárzó anyagok, fertőzések, élvezeti szerek mértéktelen fogyasztása, mechanikai hatások: bántalmazás, has elszorítása stb. lehetnek a főbb okok.] płodozmian [1. system gospodarki rolnej ustalający na wiele lat stałą rotację upraw, które mają kolejno następować po sobie na określonym obszarze; 2. system zagospodarowania ziemi uprawnej, oparty na zaplanowanym z góry na wiele lat następstwie roślin po sobie, na wyznaczonym do tego celu obszarze podzielonym na pola, jednocześnie dostosowany do specyficznych warunków rolniczo-ekonomicznych gospodarstwa] – vetésforgó (forgó, forda, calculatura, rotatio, turnus) [évekre előre megállapított vetőterv, mely a a szántóföldön termelt növények sorrendjét, ahogy évről évre egymásután következzenek, meghatározza] płodozmian trawopolny – füves vetésforgó płodozmian z zasiewem wieloletnich traw – vetésforgó évelőfű bevetésével płodozmienny, -a, -e – vetésforgó płody ziemi – a föld termékei v. gyümölcse v. termése płodzenie – nemzés; ivarzás płodzić [1. powodować powstanie istoty żywej przez zapłodnienie; 2. pot. wydawać na świat potomstwo; 3. tworzyć coś] – nemzeni, teremni, megtermékenyíteni płodzić dziecka – gyereket nemzeni płodzić dzieci – gyerekeket nemzeni płodzić się – születni; szaporodni, teremni płodzić się jak królik – szaporodni, mint a nyulak płodzić się w duchu – lélekben gyarapodni płomienica – (műsz) égő płomienić – lángra lobbantani, lángolóvá tenni płomienić się – lángra lobbanni, lángolni; elpirulni płomienieć – lángolni, égni, tüzelni płomienistość – vminek a lángoló volta v. természete, lángolás płomienistość mieczów – kardok tüzes volta płomienisto-czerwony, -a, -e – lángvörös, tűzpiros płomienisty, -a, -e; płomienny, -a, -e – lángoló, égő, tüzes; lángszínű, lángvörös płomieniste słońce – tüzes nap płomieniście – lángolóan, tüzesen płomiennie – tüzesen, lángolva Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4984 płomienność [1. czerwoność, czerwień, ognistość; 2. pąs, krwistość; 3. karmazyn, karmin; 4. żarliwość, ognistość, namiętność; 5. żywiołowość, zapamiętałość, zapamiętanie; 6. ekstatyczność, strzelistość] – tüzesség, lángolás; kármin, karmazsin; rajongás, hevesség; pirosság płomienny, -a, -e [1. palący się płomieniem; 2. mający barwę płomienia; 3. oddający się czemuś z wielkim zapałem; 4. wyrażający czyjeś gwałtowne uczucie, namiętność, żarliwość; też: pełen zapału, żarliwości] – (égő) lánggal égő, lángoló; (átv.) lángoló, tüzes płomienna miłość – lángoló szerelem płomienna mowa – lángoló beszéd płomień [1. ogień unoszący się nad płonącym przedmiotem; 2. blask czegoś przypominający płomień; 3. silny rumieniec; 4. ożywiające kogoś gwałtowne uczucie; 5. to widzialna objętość gazowa, w której zachodzą reakcje pirolizy, utleniania i spalania. Emituje on ciepło oraz promieniowanie elektromagnetyczne (głównie w postaci podczerwieni i światła widzialnego).] – láng płomień ilimpijski – olimpiai láng płomień świecy – gyertyaláng płomyk [niewielki ogień; ogieniek, ognik, ogienek] – kis láng, lángocska; gyertyaláng płomyk płomyk – gyertyaláng, a gyertya lángja Płomykowiec galaretowaty (Guepinia helvelloides (DC.) Fr.) [gatunek grzybów należący do rzędu uszakowców (Auriculariales)] – Narancsvörös kocsonyásgomba (Guepinia helvelloides) Płomykówka zwyczajna, płomykówka (Tyto alba) [gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny płomykówkowatych (Tytonidae). Spośród wszystkich sów najbardziej rozpowszechniony na świecie gatunek. Zamieszkuje wszystkie kontynenty oprócz Antarktyki. W Polsce nieliczny ptak lęgowy (tylko podgatunek T. alba guttata), osiadły.] – gyöngybagoly (Tyto alba) [a madarak osztályának bagolyalakúak (Strigiformes) rendjébe és a gyöngybagolyfélék (Tytonidae) családjába tartozó faj. A Magyar Madártani és Természetvédelmi Egyesület 1985-ben „Az év madarává” választotta] płonący, -a, -e – égő (lángoló); lobogó płonąć (płonie) [1. spalać się, palić się, gorzeć; 2. świecić bardzo jasno; 3. przenośnie: a) rzucać się w oczy intensywną barwą; b) być rozpalonym, rumienić się; c) być ogarniętym np. silnym uczuciem; o uczuciu itp.: opanowywać] – lobogni, égni, lángolni, vörösleni; pirulni płoną kagance – égnek a fáklyák płonąć chęcią czego – égni vminek a vágyától płonąć miłością – (átv.) lángolni v. égni a szerelemtől płonąć nienawiścią – forrni v. égni v. izzani a gyűlölettől płonąć ze wstydu – szégyen v. szégyenpír égett az arcán Płonica (szkarlatyna, ang. scarlet fever, scarlatina) [1. to jest ostrą chorobą zakaźną wieku dziecięcego wywołaną przez bakterię – paciorkowca grupy A.; 2. choroba zakaźna wieku dziecięcego wywołana przez paciorkowce, charakteryzuje sie bólem gardła, gorączką i charakterystyczną wysypką; szkarlatyna] – vörheny, skarlát płonica udziela się – a vörheny terjed v. átragad płonić [1. daw. wywoływać rumieniec; 2. książkowo: wywoływać rumieniec; rumienić, czerwienić] – pirosítani, pirosra festeni; pirulást okozni, szégyenpírral égetni; (mezőg.) kiégetni, kimeríteni, terméketlenné tenni; jégbe lyukat vágni płonić się [1. daw. okrywać się rumieńcem; 2. rumienić się, czerwienić się] – (osoba) elpirulni, elvörösödni; kimerülni, kiégni płoniwo – (növ) pottia (lombos moh) płonka [1. cierniste drzewo o drobnych, zielonych lub żółtych owocach; 2. zob. niewód] – (növ.) vadóc; (halászat) gyalom o Płonka jest rzeką w centralnej Polsce, prawobrzeżny dopływ Wkry. Całkowita długość rzeki wynosi 42,6 km. Początek Płonki zlokalizowany jest w pobliżu miejscowości Staroźreby, koniec w pobliżu miejscowości Kołoząb – Płonka (lengyel folyó) o Płonka - potoczna nazwa gruszy pospolitej – körtefajta o Płonka - wieś w woj. lubelskim, w pow. krasnostawskim, w gminie Rudnik. o Płonka osiedle w woj. zachodniopomorskim, w pow. koszalińskim, w gminie Sianów płonnik pospolity (Polytrichum commune Hedw) – óriás szőrmoha (Polytrichum commune) płonność [bot. niepłodność kwiatów (brak pręcików, słupków); występuje w kwiatach pełnych u licznych roślin Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4985 ozdobnych, np. hortensje, goździki] – (bot) terméketlenség, termőképtelenség; (átv.) hiábavalóság płonny, -a, -e [1. nieefektywny, nieskuteczny; 2. w botanice: nieowocujący, niedający kwiatów, nasion; 3. dawniej: jałowy, nieurodzajny] – terméketlen, meddő; hiú, hiábavaló płonna nadzieja – hiú remény płonna gleba – terméketlen talaj płonne nadzieje – hiú remények płonne obawy – hiábavaló aggodalmak płonny kłos – üres kalász płonny kwiat – meddő v. termőképtelen virág płony [niesłony, jałowy (ziemia rybnickoraciborska)] – [Słowniczek języka śląskiego] sótalan, sótlan; meddő, terméketlen; üres, meddő, hiábavaló płoszyć [1. strasząc, wywołać ucieczkę; 2. onieśmielać kogoś; 3. zakłócać coś] – riasztani, ijeszteni, ijesztgetni; megfélemlíteni, elhallgattatni, zavarba hozni płoszyć zwierzynę – vadat riasztani v. elriasztani płoszyć się [1. uciekać, przestraszywszy się kogoś lub czegoś; 2. czuć się onieśmielonym] – megijedni, riadni, megriadni, ijedni,, ijedezni płot [I. rodzaj ogrodzenia; parkan; * forma dopełniacza l. poj. "płota" możliwa tylko w przysłowiu "Słowo się rzekło, kobyłka u płota"; II. ogrodzenie z wbitych w ziemię słupków połączonych poprzecznymi żerdziami, do których przytwierdzone są deski, paliki itp. III dzieki tej części zbroi ostrze broni ślizgającej się po napierśniku nie docierało do twarzy rycerza. Reszta części składowych służy właściwie tylko do ochrony poszczególnych części ciała więc nie będę się nad nimi rozwodził. Prócz wyżej wymienionych, których nie umieściłem na rysunku, w skład zbroi można zaliczyć] – kerítés, sövény, palánk; a lovagi páncélzat része (a páncélon, a vállon kiálló rész) płot cierniowy – [tövises kerítés] élősövény płot druciany – drótkerítés płot elektryczny [przenośne ogrodzenie w postaci rozpiętego na słupkach gołego przewodu elektrycznego, stosowane do ogradzania pastwisk, rezerwatów itp.] – villamos v. villanykerítés płot przedylowany – léckerítés, palánk płot tarniowy – tüskés sövény v. kerítés płot z desk – deszkakerítés płot z drutu kolczastego – szögesdrótkerítés płot ze sztachet – léckerítés płot żywy – élősövény płotek [1. niewielki płot; 2. w sporcie: przeszkoda ustawiona na trasie biegu (rama na dwóch podstawach), którą zawodnik musi przeskoczyć; 3. potocznie o komputerowym znaku: #] – kis kerítés, sövény, palánk; korlát, gát płotka [1. ryba z rodziny karpiowatych; płocica; płoć; 2. jest definiowana w słownikach językowych jako niesprawdzona lub kłamliwa pogłoska, powodująca utratę dobrego wizerunku osoby, której dotyczy, a plotkowanie jako robienie, rozpowszechnianie plotek] – piros szemű kele; (ryba) pirosszárnyú ponty; koncér [(állat, Leuciscus Rond.), a lágyparás, csontos halak alrendjének pontyfélék családjába tartozó halnem, csúcsban nyiló szájjal, bajusz nélkül, összenyomott koronáju torokfogakkal. Hazánk vizeiben két faja él, névszerint a veresszárnyu K. (L. rutilus L.) és a leány-K. (L. virgo Heck).] płotkarka – (sp) akadályfutónő, gátfutónő płotkarski, -a, -ie [przymiotnik od: płotkarz] – (sp) akadályfutó-, gátfutópłotkarz [lekkoatleta uprawiający biegi przez płotki] – (sp) akadályfutó, gátfutó Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4986 płotki – (sport) gát płowieć (płowieje) [1. tracić intensywność barwy pod wpływem światła; 2. stawać się płowym] – fakulni, kifakulni; sárgulni; színét veszti; megfakulni płowiejący, -a, -e – fakuló; színahagyó płowożółty, -a, -e [żółty o odcieniu płowym] – fakósárga płowy, -a, -e [żółty o odcieniu szarym, szarożółty] – fakó, hamvasszőke, szürkés płowe włosy – hamvasszőke haj płoz [część pługa opierająca się o dno bruzdy i ułatwiająca jego prowadzenie; płóz], płoza [1. element podwozia niektórych pojazdów umożliwiający sunięcie po podłożu; jedna z dwóch listew pozwalających saniom na poruszanie się po śniegu; 2. część narty drewniana lub wykonana z tworzywa sztucznego; deska] – ekegerendely; szántalp; csúszósín płożyć się, płozić się [o roślinach, ich pędach, łodygach: rosnąć w kierunku poziomym] – (növ.) kúszni płócienko (cienkie płótno) – vásznacska; finom vászon, gyolcs płóciennictwo [wyrób płócien] – vászonipar, vászonszövés płóciennik – vászonszövő płócienny, -a, -e [1. wykonany z płótna; 2. podstawowy splot, w którym jedna nitka wątku przeplata się z jedną nitką osnowy] – vászonpłócienny kitelek – vászonzubbony płóczeń [zielenica monogatunkowa (Hydrodictyon), tworzy długie workowate sieci złożone z cylindrycznych komórek] – (növ.) hydrodictyon (moszat) płód [1. w embriologii to zarodek ssaków od momentu, kiedy można rozpoznać cechy morfologiczne dla danego gatunku. U ludzi zarodek stadium płodu osiąga w 8 tygodniu ciąży.2. zarodek ludzki lub zwierzęcy rozwijający się w organizmie matki od momentu zakończenia procesu embrionalnego; 3. dzieło będące wytworem czyjejś pracy umysłowej] – termés, termék; (anat) magzat; gyümölcs, termés; (biol) a fejlődő lényt magzatnak nevezik a szervfejlődések befejeződésétől a megszületésig, pontosabban a köldökzsinór átvágásáig. płód niedonoszony – ki nem hordott magzat, koraszülött płód poroniony – elvetélt magzat płód pracy – a munka gyümölcse płótniarka [1. maszyna roln. czyszcząca (czyszczalnia nasion), służąca do rozdzielania nasion na 2 frakcje; stosowana do uzupełniającego oczyszczania nasion m.in. lnu, koniczyny, lucerny z nasion życicy, chabru; 2. maszyna roln. czyszcząca (czyszczalnia nasion), służąca do rozdzielania nasion na 2 frakcje] – paraszt férfiruha; mezőgazdasági vetőmagtisztító-gép płótno [1. rodzaj materiału tkanego z bawełny lub lnu, o różnej grubości, zwykle szarego lub białego, używanego do szycia odzieży, bielizny pościelowej oraz wykorzystywanego przez malarzy jako materiał, na którym się maluje; 2. odpowiednio zagruntowana tkanina, na której maluje się obrazy; obraz namalowany na takiej tkaninie; 3. tkanina lniana, konopna, bawełniana, też jutowa, o splocie płóciennym (wątek i osnowa w układzie szachownicowym); bielona lub barwiona; 3. Wyrazy: płot, płótno, uplatać, jeden mają źródłosłów, o którym przekonamy się łatwo, gdy spojrzymy na staroświeckie płótno t. zw. „cynowate” i na płot pleciony z chróstu sposobem takim. 4. Tak nazywano tkaniny lniane najrozmaitszych gatunków. Były płótna: cienkie i grube, glansowane, farbowane, malowane, drukowane, woskowane, pstre i w pasy, olenderskie, kolońskie, flamskie, szwabskie, głogowskie, wrocławskie zwane inaczej Golcz, na wielki czyli gięty łokieć przedawane, czarne na mały (Vol. leg., V, f. 185, r. 1673 i Statut Herburta). 5. gładka tkanina lniana, konopna lub bawełniana o najprostszym splocie, wyrabiana dawniej w warsztacie domowym. Płótno żaglowe to tkanina z nici konopnych, mocna i ciężka, nie przepuszczająca wody. 6. gładka tkanina o splocie płóciennym, lniana, konopna, bawełniana lub jutowa, surowa lub bielona o różnej grubości. Zazwyczaj nazwą tą określa się tkaniny lniane. Wywodzi się to z wielowiekowej tradycji wyrobu owych tkanin w warsztatach domowych, ręcznie, z przędzy lnianej.] – vászon [1. len-, kender vagy vékony pamutfonalból vászonkötéssel szőtt szövet; 2. Az egyszerű, hagyományos parasztvászon kenderfonalból készül, tartósabba a lenvászonnál, de nem annyira simulékony, ellenben durvább és nehezebb is annál. 3. Lennövényből nyert háncsrost, szilárdsággal, hideg tapintással, és finom csillogással. A tiszta vászonból készült anyagok meglehetősen gyűrődnek, ezért a vásznat gyakran kombinálják más anyagokkal. A Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . vászon rendkívüli szilárdsága miatt egyedülálló. Hideg tapintása, fényessége, az enyhe csillogása és a mérsékelt melegsége miatt ideális anyag a nyári ruhadarabokhoz.], gyolcs, vászonnemű, szőttes 4987 płótno (1) [cienka, sztywna, o średniej wadze bawełniana tkanina wykonana z szorstkich skręconych przędz; w płóciennym lub splocie Panama, z równymi odstępami między nićmi. Stosowane do haftowania ręcznego.] – stramin [Közepes súlyú, vékony, merev, vastagabb cérnákból szőtt pamutszövet, vászon- vagy panamakötésben készül, úgy, hogy az egyes fonalak között egyforma távolság legyen. Hímzési alapszövetként használják.] płótno (2) [bardzo cienka bawełniana tkanina z cienkiej, luźno skręconej przędzy, o ziarnistej, porowatej powierzchni; o płóciennym splocie. Stosowana w produkcji tanich sukienek damskich, fartuchów, materiałów sanitarnych i do celów technicznych.] – mull [Nagyon vékony pamutszövet, amit finom, laza sodratú fonalból vászonkötésben állítanak elő. Lukacsos, érdes felületű. Olcsó női ruhák, kötények, egészségügyi és műszaki textíliák készítésére használják.] płótno brezentowe (1) [bardzo sztywna, błyszcząca lniana tkanina o płóciennym splocie. Może mieć różną masę w zależności od jakości przędzy. Stosowana jako usztywnienie dla marynarskiej odzieży.] – merevítő vászon (2) [Nagyon kemény, fényes, vászonkötésben szőtt lenszövet. A felhasznált fonalak finomságától függően különböző súlykategóriákban készül és a konfekció iparban ruhaalkatrészek merevítésére használják.] płótno brezentowe (2) [gruba, sztywna, konopna, lniana tkanina o pewnej elastyczności; wytwarzana z czystych przędz w splocie płóciennym, o tej samej grubości osnowy i wątku. Stosowana w bardziej złożonych strojach jako usztywniacz.] – szabóvászon (2) [Erősen keményített, merev, ritka, vászonkötésű len típusú szövet, a lánc- és a vetülékfonalak egyforma vastagságú, finom fonalak. Magasabb színvonalú ruhadarabokhoz (főleg kabátokhoz) merevítő közbélésnek használják. Lásd még: merevítő vászon.] płótno bieleje – a vászon fehéredik płótno brezentowe – ponyva, ponyvavászon płótno do prasowania – vasalóruha płótno domowej roboty – háziszőttes v. vászon płótno indyjskie [przewiewna, luźna bawełniana lub wełniana tkanina która jest miękka w dotyku, lekko przejrzysta, z przewiewną, pogrubioną strukturą płóciennego splotu z przędzy zgrzebnej. Wykorzystywana na lekkie damskie sukienki i bluzki, i męskie koszule. Także lekka bawełniana tkanina jest typową produkowaną ręcznie w Indiach.] – indiai ingvászon [Puha fogású, enyhén fényes felületű, laza beállítású, durva fonalból készült, vászonkötésű pamut- vagy gyapjúszövet. Könnyű női ruhák és blúzok készítésére használják. Az elnevezés onnan származik, hogy ilyen jellegű pamutszöveteket eredetileg Indiában, kézi szövéssel készítettek.] płótno jeszcze nie zmierzone – még fel v. meg nem mért vászon płótno kartonowe – karton, kartonszövet, nyomott pamutszövet płótno kieszeniowe – zsebvászon płótno krawieckie (1) [Odporna, sztywna, mocna bawełniana, lniana lub wełniana tkanina, która jest wykorzystywana do Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4988 wzmacniania odzieży, albo elementów odzieży, i do zapewnienia utrzymania kształtu przez wyrób.Pomimo to często dzisiaj do łączenia materiałów stosuje się wkładki zawierające specjalne środki wiążące] – közbélés-anyag [Rugalmas, kemény, erős kelme, amit egyes ruhaalkatrészek (gallérok, kézelők, zakók eleje stb.) megerősítésére használnak, hogy ezek az alkatrészek megtartsák eredeti formájukat. Igen gyakran hőre lágyuló ragasztóanyaggal bevont szövött, kötött, vagy nemszőtt kelmét használnak erre a célra, amit az alapkelmére rávasalnak és így biztosítja a formatartást.] płótno krawieckie (2) [sztywna, gęsta, o średniej masie lniana lub bawełniana tkanina, o błyszczącej powierzchni; produkowana ze zgrzebnej przędzy, o płóciennym splocie. Najczęściej w kolorze szarym. Stosowane jako wkładki przez krawców.] szabóvászon (1) [Durva fonalakból készült, ritka szövésű, erősen keményített, vászonkötésű len- vagy pamutszövet, általában nyersen (kikészítés nélkül) használják fel. Szabók használják felsőruházatokhoz közbélés céljára.] płótno kurczy się w wodziw – a vászon a vízben összemegy v. összeugrik płótno lniane – lenvászon [A lennövény szárában található rostokat lenszövetté szövik, mindenféle nehezítésben. Megkülönböztethető laza, nagyon finom szövésű vászon, ami alsó függönynek vagy áttetsző vékony anyagokhoz használható és nehezebb szövésű, amely bútorszövetként alkalmazható.] płótno lniane na odzież myśliwską [lniana tkanina, która jest nieco sztywna w chwycie i ma ziarnistą, reliefową strukturę; produkowana z przędzy zgrzebnej i płóciennym splotem. Stosowana na płaszcze, sprzęt wędkarski i plecaki, itp.] – vadász lenvászon Durvább fonalból vászonkötésben szőtt len típusú szövet, meglehetősen kemény fogású, szemcsés felületű. Vadászkabátokat, hátizsákokat készítenek belőle.] płótno malrskie – vászon v. festővászon płótno namiotowe – sátorponyva płótno paczesne – csalánvászon płótno Penelopy [sztywna bawełniana tkanina z wysoko wykrochmalonych przędzy. Podczas tkania tworzy wzór za pomocą dwóch nici wątkowych położonych blisko siebie, a następnie bliskich tkanych wątków. Nici osnowy są w cienkiej ścisłości. Tkanina jest stosowana do haftu oraz różnych prac ręcznych.] – Penelope [Erősen írezett pamutfonalból készült merev szövet. Készítésénél két szorosan egymás mellé bevetett vetüléket egy nagyobb hézag követ, majd ismét két vetülék következik szorosan. A láncfonal-sűrűség kicsi. Kézi hímzéshez szolgáló alapszövet. A kanavász egy válfaja.] płótno ścierne – dözsvászon, csiszolóvászon płótno workowe – zsákvászon płótno z włosia [o średniej wadze, elastyczna tkanina o cienkiej,ziarnistej powierzchni; wytwarzania lnianym splotem, zwykle z bawełnianej osnowy i wątku, w których (aby rozróżnić obszar) wełniana przędza jest zmieniana ze skręconą przędzą z sierści końskiej lub włosa syntetycznego. Używane w celu usztywnienia kształtów męskiej i damskiej odzieży. Nazwa pochodzi od włosia wykorzystanego do produkcji płótna. Dziś jego użycie zastępuje się materiałami wykonanymi z włóknin.] – lószőrszövet, lószőrszita [Közepes súlyú szövet, amit pamut láncfonalakból és lószőr vetülékfonalakból vászonkötésben szőnek és kabátok közbéléseként használnak, ahol a formatartás mellett a rugalmasságot is biztosítja. A lószőr simasága miatt, a csúszás megakadályozására impregnálni is szokták. Újabban a lószőr helyett szintetikus filamentfonalat is használnak.] płótno zbyt kalandrowane – túlmángorolt vászon płótno żaglowe – vitorlavászon płótno żaglowe (1) [o średniej masie lniana tkanina, z charakterystycznym łamanym splotem diagonalnym, nadającym jej charakterystyczne pionowe paski. Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4989 Wykorzystywana na płaszcze dla lekarzy i na pościel.] – drell [Közepes súlyú lenszövet tört sávoly kötésben, ami jellegzetes hosszcsíkos megjelenést ad a kelmének. Orvosi köpenyek és ágyneműk anyaga. Lásd még: drill, drell, drell, drill.] płótno żaglowe (2) [gruba lub o średniej masie bawełniana tkanina z pół-cienkiej przędzy, o diagonalnym lub atłasowym splocie który tworzy pionowe paski poprzez zmiany wątku i osnowy. Najczęściej wykorzystywana na męską bieliznę, Wyróżnia się w zależności od zastosowania na materace, rolety, bieliznę, pościel.] – Csinvat (2) [Vastag, sűrű beállítású, közepesen nehéz pamutszövet közepesen finom fonalból, sávoly- vagy atlaszkötésben, benne - a lánc- és a vetülékkötpontok váltakozása folytán - hosszcsíkok keletkeznek. Felhasználási területei: matracok, roletták, ágyneműk, alsónadrágok. Lásd még: csinvat, csinvat, matracdrell.] płuca [narządy parzyste (płuco prawe i lewe) należące do układu oddechowego. W płucach odbywa się wymiana gazowa (oddychanie). Płuco ma postać stożka złożonego z podstawy z powierzchnią przeponową oraz kopulastego szczytu. Boczna powierzchnia płuca przylega do żeber.] – tüdő; szalontüdő płucko [zdrobnienie od: płuco] – tüdőcske; tüdő; tüdővagdalék płucko cielęce – borjútüdő, savanyútüdő płucnik – (közb.) tüdős, tüdőszakorvos; tüdőzuzmó [granicznik płucnik (Lobaria pulmonaria): tüdőzuzmó] płucnik lekarski [to po lacinie Pulmonaria officinalis] – (miodunka) tüdőfű, gálna (növ. Pulmonaria), pettyegetett gálna, dongóvirág (Pulmonaria officinalis L.) płucny, -a, -e – tüdőpłuco, płuca (łac. pulmo) [to pojedynczy lub parzysty narząd oddechowy kręgowców oddychających powietrzem atmosferycznym] – tüdő (pulmo) [a gerincesek légzőszerveinek egyik legfontosabb része. A szerepe a belélegzett légköri oxigén véráramba juttatása és a vérben szállított szén-dioxid légkörbe juttatása a kilégzés által] płucodyszny, -a, -e [o cechach płucodysznych] – tüdővel lélegző płuczka [1. urządzenie do rozdzielania lub oczyszczania mieszanin ciał stałych, zawiesin lub roztworów gazowych z użyciem cieczy; 2. pojemnik na wodę umieszczony nad muszlą klozetową, służący do jej spłukiwania; spłuczka; 3. aparat do rozdzielania lub oczyszczania mieszanin ciał stałych lub ciał stałych z gazami przy użyciu cieczy jako środka rozdzielającego] – öblítőkád, öblítődézsa, mosódob płuczka amoniakalna – (vegyt.) ammóniamosó płuczka do kartofli – burgonyamosó płuczka iłowa [jeden z typów płuczek wiertniczych, będący wodną zawiesiną iłu] – iszapkád, iszapmosó płuczka wiertnicza [medium ciekłe lub gazowe, stosowane w wiertnictwie] – folyadék v. gázközeg a fúrásnál płuczkarnia – öblítőhelyiség; (vegyt.) mosórészleg płuczkarz – (bány) iszapoló munkás płuczkarz w kopalni – (bány) iszapoló munkás a bányában płucznica – (bány) ércmosó; vonóvas [profesjonalna płucznia złota: professzionális aranymosó] płucznik [urządzenie służące do chemicznego oczyszczania benzolu] – benzoltisztító berendezés płucznik – (növ.) [Asclepias asthmatica L. (Cynanchum vomitorium Lam.) KeletIndiában és Cejlonon terem; gyökere a fehér ipekakuanha néven heves hánytató; krepinfű v. selyemfű (növ., Asclepias L.) család] pług [1. narzędzie rolnicze służące do orania; 2. sposób hamowania nartami, polegający na zbliżeniu ku sobie dziobów oraz oddaleniu piętek; 3. (Jak czytamy u zygmunza Glogera) Narzędzie do orania, którego nazwę spotykamy już w dokumencie z roku 1254: „ad duo aratra plugones”. Od Słowian – pisze Brückner – wzięli Niemcy nazwę pługa i grządzieli. Niemieckie Pflug i Grindel pochodzą z języka słowiańskiego. Wojowniczy Niemiec niechętnie oddawał się uprawie roli, kopali ją dla niego niewolnicy; robił na niego i Słowianin z pługiem. Zwykle twierdzono przeciwnie, że Słowianie od Niemców nazwę pługa otrzymali, ale to niemożebne dla tej prostej przyczyny, że wszystkie niemieckie słowa z pf są obcego pochodzenia, więc i Pflug obcym być musi.] – eke; hóeke pług ciągnikowy – vontatott eke pług do podorywek – tarlóhántoló eke Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . pług dwuskibowy [pług odkładający jednocześnie dwie skiby] – kétbarázdás eke pług elektryczny – villamos eke, kettőseke pług jednoskibowy – egyvasú eke 4990 pług koleśny – taligás eke pług konny – lóeke, fogatos eke pług odwała skiby ziemi – az eke kifordítja a rögöt pług odśnieżny, śnieżny [pojazd z lemieszem służący do usuwania śniegu z torów i dróg] – hóeke pług śniegowy – hóeke pług traktorowy – traktoreke pług wieloskibowy [pług, który podczas orki odkłada po kilka skib naraz] – többkésú v. sokkésű eke pługowy, -a, -e [przymiotnik od: pług] – eke-, ekés płukać (płucze) [oczyszczać coś przez zanurzanie w cieczy, oblewanie cieczą lub przez przepuszczanie cieczy przez coś] – öblíteni, öblögetni, mosni płukać bieliznę – fehérneműt öblíteni płukać co w czym – öblögetni, mosni vmit vmiben v. vhol płukać coś – öblíteni vmit płukać gardło – torkot öblögetni; gargalizálni; torkot öblíteni płukać rudę – ércet mosni płukanie żołądka [zabieg polegający na wprowadzeniu do żołądka odpowiedniego płynu, a następnie wydobyciu tego płynu wraz z truciznami zalegającymi żołądek] – gyomormosás płukać włosy – öblíti a haját płukanie – öblítés, öblögetés, mosás; öblítőszer płukanie złota – aranymosás płukanie żołądka [zabieg polegający na wprowadzeniu do żołądka odpowiedniego płynu, a następnie wydobyciu tego płynu wraz z truciznami zalegającymi żołądek] – (med.) gyomormosás płukanka [płyn przeznaczony do płukania czegoś] – (haj) öblítő szer płukanka roślinna [Opóźnia przetłuszczanie włosów, nadaje im puszystość i blask, daje uczucie świeżości.] – növényi eredetű öblítő szer płuży komu szczęście – kedvez vkinek a szerencse płużyca [dawne narzędzie roln. do orki, z żel. radlicą (lemieszem) i krojem oraz drewnianą odkładnicą; powstała z radła; znana w Europie od czasów rzymskich, zastępowana stopniowo przez pług (od średniowiecza).] – lengőgerendelyű eke płużyć [w narciarstwie: hamować, wykonując pług] – fékezni (sízésnél); (dawno) boldogan v. jómódban élni; (átv.) virulni płużyć komu – jó, kedvező v. használ v. javára válik vkinek vmi; vkinek való vmi płycina [w stolarstwie: płaszczyzna otoczona wypukłą listwą; ramiak; filung] – filung; ajtótok, ablaktok, ajtószárnybetét płyciutki, -a, -ie [zdrobnienie od: płytki] – teljesen v. nagyon lapos v. sekély płyciutki gust – telejsen sekély v. lapos ízlés płyciutko – teljesen v. nagon laposan płycizna [1. płytkie miejsce w morzu, rzece lub jeziorze; 2. brak istotnej treści, głębi] – lapály, laposság płycizna tego forum – ennek a fórumnak a lapossága płycizna umysłowa – (átv.) szellemi posvány płyn [substancja niemająca określonej postaci, przyjmująca kształt zbiornika, do którego jest wprowadzona] – folyadék; oldat płyn bezbarwny – színtelen folyadék płyn do czyszczenia dywanów – szőnyegtisztító płyn do czyszczenia mebli – bútortisztító płyn do golenia – arcszesz, arcvíz płyn do goleniu – arcvíz płyn do kąpieli, płyn kąpielowy – habfürdő płyn do mycia naczyń – mosogatószer płyn do mycia szyb – ablakmosó, ablaktisztító folyadék płyn do pielęgnacji ciała – testápoló krém v. balzsam płyn do płukania – öblítő, textilöblítő płyn do płukania gardła – toroköblögető płyn do płukania ust – szájvíz płyn do przemywania soczewek kontaktowych – kontaktlencse-tisztító folyadék płyn do trwałej ondulacji – dauervíz płyn do włosów – hajszesz płyn do zmywania naczyń – mosogatószer płyn etylowy [trująca ciecz dodawana do benzyny silnikowej w celu podwyższenia jej liczby oktanowej] – etil folyadék Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . płyn 4991 hamulcowy [ciecz do napełniania hydraulicznych układów hamulcowych w samochodach] – fékfolyadék płyn infuzyjny [ciecz stosowana do uzupełniania ilości krwi w naczyniach krwionośnych] – infúziós folyadék płyn kąpielowy; płyn do kąpieli – fürdőhab, habfürdő płyn klaruje się – a folyadék tisztul płyn mózgowo-rdzeniowy [przezroczysta ciecz pełniąca rolę mechanicznej ochrony mózgu i rdzenia oraz umożliwiająca wyrównywanie ciśnienia międzyczaszkowego] – agy-gerincvelő folyadék płyn na porost włosów – hajnövesztő szer (folyadék) płyn nasienny [Płyn nasienny jest badany oddzielnie w poszukiwaniu nieprawidłowości. Większość mężczyzn wytwarza 2.5 do 5 ml nasienia podczas wytrysku. Objętości większe niż 1 ml, ale mniejsze niż 2.5 ml mogą świadczyć o schorzeniach gruczołu krokowego albo częstych stosunkach seksualnych. Objętość nasienia mniejsza niż 1 ml może być spowodowana np. przeszkodą w przewodach nasiennych. Brak nasienia może być skutkiem wstecznego wytrysku. Nadmierna objętość ejakulatu może także mieć wpływ na poziom płodności i występuje np. w zapaleniu pęcherzyków nasiennych.] – ondófolyadék [hímivarsejteken kívül tartalmazza a prosztata és az ondóhólyagok váladékát is, melyek az ejakuláció során együtt ürülnek] płyn owodniowy, wody płodowe [płyn wypełniający worek owodniowy (błony płodowe, pęcherz płodowy), wytwarzany głównie przez nabłonek owodni, po części także przez organizm matki i płodu. Pod koniec ciąży jego objętość wynosi ok. 1000 ml.] – magzatvíz płyn po goleniu – borotválkozás utáni arcvíz płyn przed goleniem – borotválkozás előtti arcvíz płyn surowiczy [płyn przesiąkający z krwi do jam ciała, zmniejszający tarcie między przesuwającymi się narządami] – vérsavó folyadék płyn ustrojowy [płyn krążący w naczyniach krwionośnych lub w przestrzeniach śródtkankowych] – szerves folyadék płyn utleniający – aktiválószer płyn utrwalający – rögzítő płynący wodą – az árral úszó płynąć (płynie) [1. o płynie: przemieszczać się w określonym kierunku; 2. o ludziach, zwierzętach, pojazdach itp.: przemieszczać się w jakimś kierunku po powierzchni wody lub w wodzie; 3. o gazie, prądzie, energii itp.: być dostarczanym w jakiś sposób; 4. o czasie: mijać; 5. o dźwiękach, głosach, uczuciach: rozprzestrzeniać się; 6. o różnych obiektach: przemieszczać się miarowo; 7. wynikać z czegoś; 8. daw. obfitować w coś] – úszni; (o cieczy) folyni, ömleni; folydogálni; (na statku) hajózni; (o czasie) múlni; szállni, telni; hömpölyögni płyną dźwięki – szállnak a hangok płyną lata – telnek-múlnak az évek; szállnak az évek płyną słowa – szálnak a szavak płyną tłumy – hömpölyög a tömeg płynąć bez busoli – (átv.) irány (cél) nélkül úszni (haladni) płynąć czółnem – csónakázni płynąć lewym halsem – bal irányból jövő széllel haladni płynąć okrętem – hajóval utazni, hajón utazni płynąć po morze – tengeren, óceánon hajózik płynąć pod polską banderę – lengyel (címeres) lobogó alatt hajózni płynąć pod prąd – ár ellen úszni; szembeúszni az árral płynąć pod wodę – ár ellen úszni płynąć prawym halsem – jobb irányból jövő széllel haladni płynąć przeciw fali – ár ellen úszni płynąć statkiem – hajózni (płynę statkiem – elhajózom, hajóval utazom) płynąć strumieniem – patakzani (patakzik) płynąć strumieniami – özönleni (özönlik) płynąć w dół rzeki – az árral, a folyás irányában úszni płynąć z nurtem; płynąć z prądem – az árral úszni (úszik az árral) płynąć z prądem – úszni az árral; sodródni płynięcie – úszás, folyás, ömlés, úszás, hömpölygés płynięcie częstotliwości – frekvencialöket [a frekvenciaváltozás nagyságának mértékegysége frekvenciamoduláció alkalmával. A frekvencialöket a moduláló műsorjel amplitúdójától függ.] płynięcie z prądem – úszás az árral płynnie – folyékonyan, folyamatosan płynnie co robić – folyamatosan csinálni vmit płynnie mówić po polsku – folykényan beszél lengyelül płynność – folyékonyság; (ker.) likviditás; (átv.) folyamatosság, folyékonyság Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4992 płynność aktywów [zdolność do szybkiej i łatwej zamiany aktywów na inne bez utraty wartości] – (ker.) aktívák likviditása płynność bankowa – banklikviditás płynność bilansu – mérleglikviditás płynność finansowa [zdolność do terminowego realizowania zobowiązań, jeden z elementów oceny finansowej przedsiębiorstwa] – (ker.) pénzügyi likviditás płynność kredítów – hitellikviditás płynność międzynarodowa – nemzetközi likviditás płynny, -a, -e [1. będący płynem, mający postać płynu; ciekły; 2. zmienny, niestały, nieokreślony; 3. taki, którego fazy przechodzą łagodnie jedna w drugą; harmonijny] – folyékony, folyó, cseppfolyós; (ker.) likvid, folyó; folyamatos płynna mowa – folyékony beszéd płynna odpowiedź – gyors v. készséges válasz; pompt felelet płynna wymowa – folyékony kiejtés płynne pieniądze – folyósítható v. likvid pénzek płynne ruchy – harmonikus mozdulatok "płynny metal" – folyékony v. cseppfolyós anyag płynny owoc – friss, natúr gyümölcslé płyta [1. płaski, foremny blok kamienia, betonu, szkła, metalu itp.; 2. płaska część terenu pokryta twardą nawierzchnią; 3. wierzchni blat kuchenki; 4. cienki krążek zawierający zapis dźwięku odtwarzanego za pomocą gramofonu lub innego odtwarzacza; 5. to, co zostało nagrane na tym krążku; 6. część instrumentu muzycznego będąca źródłem dźwięku na skutek uderzania, potrząsania itp.; 7. część skorupy ziemskiej zbudowana z poziomo ułożonych, niepofałdowanych tektonicznie warstw skalnych] – lemez; lap, tábla; tűzhelylap płyta [geol. fragment platformy, na którym fundament krystaliczny jest przykryty znacznej miąższości (setek lub tys. m) pokrywą poziomo lub prawie poziomo leżących skał osadowych.] – (geol., műsz) lemez, lap, tábla A lemeztektonika feltevése szerint a Föld felszíne ez idő szerint hat nagy (elsőrendű táblák) és mintegy húsz kisebb, ún. másodrendű litoszféra-táblára (lemezre) osztható o afrykańska płyta, geol. płyta litosfery obejmująca Afrykę, południowo-wschodnią część O. Atlantyckiego oraz zachodnią część Oceanu Indyjskiego. o amerykańska płyta, geol. płyta litosfery obejmująca Amerykę Północną i Amerykę Południową, zachodnią część O. Atlantyckiego oraz Grenlandię wraz z częścią O. Arktycznego; o antarktyczna płyta, geol. płyta litosfery obejmująca Antarktydę oraz przyległe obszary oceanów: Atlantyckiego, Spokojnego i Indyjskiego. o arabska płyta, geol. płyta litosfery obejmująca Płw. Arabski wraz z niewielkimi obszarami M. Czerwonego i O. Indyjskiego. o chińska płyta, geol. płyta litosfery tworząca południowo-wschodnią część Azji wraz z przyległymi morzami marginalnymi; o egejska płyta, geol. niewielka płyta litosfery (mikropłyta) obejmująca większą część Morza Egejskiego wraz z przyległymi obszarami Półwyspu Bałkańskiego (gł. Peloponez) i Azji Mniejszej. o eurazjatycka płyta, geol. płyta litosfery obejmująca niemal całą Eurazję wraz z przyległymi obszarami O. Atlantyckiego i O. Arktycznego; o Fidżi płyta, geol. niewielka płyta litosfery (mikropłyta) obejmująca wyspy Fidżi i przyległe obszary O. Spokojnego. o filipińska płyta, geol. płyta litosfery obejmująca obszar O. Spokojnego na wschód od Filipin, Tajwanu i wysp Riukiu. o indyjska płyta, płyta indo-australijska, geol. płyta litosfery obejmująca Płw. Indyjski, wschodnią część O. Indyjskiego, Australię i przyległe do niej obszary O. Spokojnego (wraz z Nową Zelandią). płyta aluminiumowa – alumíniumlemez płyta chodnikowa – járdakocka, járdakőlap płyta detonacyjna [zob. materac w zn. 2.] – detonációs lemez (erődőknél) płyta do nauki języka – nyelvlecke-lemez płyta długogrająca [zob. longplay] – mikrobarázdás hanglemez [a közönséges hanglemeznél mélyebb és sűrűbb barázdákkal készült lemez, amelynek a fordulatszáma is kisebb, így jóval hosszabb szöveg v. zene felvételére és lejátszására volt alkalmas]; hosszanjátszó lemez Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4993 płyta drukowana – nyopmtatott áramköri lap, NYÁK-lap płyta drzewna [płyta ze sklejonych fornirów (sklejka, drewno warstwowe prasowane), fornirów i listewek (płyta drzewna stolarska), wiórów i trocin (płyta drzewna wiórowa, trocinowa) lub włókien (płyta pilśniowa)] – falap, falemez płyta DVD – DVD płyta fotograficzna [płyta szklana pokryta emulsją światłoczułą, na której otrzymuje się negatyw fotografowanego przedmiotu] – fotográfiai v. fényképészeti lemez płyta formowa - formalemez [A papírzsák és papírzacskó kialakításához alkalmazott lemez, amely a termék szélességi méretét határozza meg. A hüvelyképzés során ezt a lemezt öleli körül folyamatosan a papírpálya, miáltal a papírcső lapossá válik. Redőzött oldal esetén két lemezt alkalmaznak egymás felett elhelyezve, és a redőzést egymás után elhelyezett görgős tárcsák végzik, mivel a papírpályát a két formalemez közé kényszerítik.] płyta główna (ang. motherboard, mainboard) [1. płyta, na której znajdują się podstawowe elementy elektroniczne służące do działania komputera; 2. najważniejsza płyta drukowana urządzenia elektronicznego, na której montuje się najważniejsze elementy urządzenia, umożliwiająca komunikację wszystkim pozostałym komponentom i modułom.] – alaplap (mainboard, motherboard) [1. a központi vagy elsődleges áramköri lapkája egy számítógépes rendszernek vagy más összetett elektronikai rendszernek. 2. alaplap A számítógép (majdnem) összes részegysége egy nagyobb nyomtatott áramköri lapon, az alaplapon helyezkedik el. Az alaplapon található a processzor foglalata, ezen található a BIOS ROM-chipbe égetve, az alaplap bővítőhelyeibe kell csatlakoztatni a videokártyát, hangkártyát, és a RAM-ot is az alaplap megfelelő bővítőhelyébe kell tenni. Az alaplapokat általában aszerint csoportosítjuk, hogy milyen processzorokat képesek fogadni.] płyta gramofonowa, analogowa [zob. płyta w zn. 4.] – hanglemez; gramofonlemez [olyan műanyag felületű lemez, amelyre elektromechanikai eljárással hangot rögzítettek] płyta gramofonowa acetyloceluloza – éghetetlen (acetát) hanglemez płyta kamienna – kőlap płyta kompaktowa [1. (ang. Compact Disc, CDROM – Compact Disc – Read Only Memory); płyta CD, płyta CD-A, cienki krążek (tarcza obrotowa) z tworzywa sztucznego o metalizowanej powierzchni, stosowany do zapisu sygnału w systemie CD; — poliwęglanowy krążek z zakodowaną cyfrowo informacją do bezkontaktowego odczytu światłem lasera optycznego. 2. płyta z cyfrowym zapisem przetwarzanego dźwięku, ruchomych obrazów lub danych komputerowych] – CD-lemez, kompaktlemez [CD (a Compact Disc rövidítése) általában 700 MB (megabájt) kapacitású optikai tároló, amely hang, valamint adat digitális formátumú tárolására használatos.] płyta korkowa [płyta wytwarzana z niezagęszczonych odpadów dębu korkowego lub korkowca amurskiego przez spajanie pod ciśnieniem lepiszczem lub przez ekspandowanie (działanie wysokiej temperatury i ciśnienia)] – parafalap, parafalemez płyta kuchenna – főzőlap płyta litosferyczna [rozległy fragment litosfery mogący się przemieszczać po plastycznym podłożu] – litoszféra-lemez płyta łupkowa – tetőpala płyta magnetofonowa (zapisywanie magnetyczne) – mágneses lemez płyta marmurowa – márványlap płyta metalowa – fémlemez płyta nagrobkowa – sírlap płyta nagrobna – sírkő, síremlék płyta offsetowa (potocznie "blacha") [1. arkusz cienkiego materiału, najczęściej odpowiednio obrobionej blachy aluminiowej, z której wytwarza się formę Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . do drukowania offsetowego. 2. forma drukowa w druku offsetowym w postaci cienkiej blachy aluminiowej, którą zakłada się na cylinder formowy. Miejsca zadruku (obraz drukowy) na płycie offsetowej uzyskuje się w procesie fotochemicznym poprzez naświetlenie negatywowe blachy na kopioramie (technologia CtF) lub naświetlarce (technologia CtP), a następnie wytrawieniu miejsc naświetlonych. Miejsca naświetlone przekazują farbę w procesie druku.] – offsetlemez; ofszetlemez (vélony fémlemez) 4994 A pozitív pozitív működésű cinklemez készítésével kapcsolatos első kisérleteket dr. Albert folytatta Münchenben. A krómgumis eljárást az Ullmann cég vezette be 1926-ban. A cink ofszetlemez széles körű elterjedését az ún. Stecker-só segítette, mellyel a nyomólemezek vízszerető részeinek kialakítását - és a nyomtatás közben történő kezelése lényegesen egyszerűbbé vált. Felfedezője dr. Otto Strecker volt 1932-ben, Berlinben. (A lemzkészítés időszükséglete 2-3 óra volt.) - A cinklemez felületének híg savoldattal történő megtisztítása kefével és leöblíte vízzel - A fényérzékeny réteg felvitele pergetőben - A cinklemez miegvilágítása a másolórámában - A nyomólemez előhívása vizes oldattal kezdődött, amelynek célja a nem cserzettvréteg eltávolítása - Az előhívás folytatása savas oldattal A cinklemez lakkozásakkozásakor alakították ki a nyomóelemeket - A nyomólemezre speciális festék felhordása a nyomórészek megerősítését szolgálja - A cinklemezkészítés utolsó és legfárasztóbb művelete a rétegtelenítés, mikor intenzív keféléssel távolítják el a cserzett fényérzékeny réteget a nemnyomó részekről płyta offsetowa presensybilizowana [patrz presensybilizowana płyta offsetowa] – offset lemez [ofszet nyomás: közvetett nyomtatási eljárás, a nyomtatandó szöveget, képet, festékezés után először egy gumihengerre viszik, amely azt átviszi a nyomóhengerre és innen a nyomtatandó papírlapra.] płyta presensybilizowana (dosłownie "płyta wstępnie uczulona") [1. to płyta, której cechą szczególną jest fakt wstępnego jeszcze w wytwórni - pokrycia warstwą światłoczułą. Dzięki temu możliwe jest zastosowanie foto-chemigrafii. Jednym z rodzajów tych płyt są płyty offsetowe czy współczesne płyty fotochemigraficzne; 2. Płyta presensybilizowana do druku offsetowego 800 x 1030 mm pozytywowa; 3. płyta offsetowa o odpowiednio przygotowanej powierzchni, fabrycznie pokryta światłoczułą warstwą kopiową] – – offset lemez (gyárilag rávitt fényérzékeny másolóréteggel) naświetlona i wywołana płyta presensybilizowana pozytywowa płyta pamiątkowa – emléktábla płyta pancerna – páncéllemez płyta paździerzowa [płyta ze sprasowanych paździerzy spajanych klejem syntetycznym] – pozdorjalemez płyta pilśniowa, spilśniona [1. (pot. dykta) – płyta drzewna wykonana z rozwłóknionej tkanki drzewnej przez spilśnienie jej i uformowanie w odpowiedniej temperaturze i pod (normalnym lub zwiększonym) ciśnieniem; 2. płyta z rozwłóknionej masy drzewnej, zmieszanej z substancjami sklejającymi, impregnującymi itp. 3. płyta ze spilśnionych włókien drzewnych sprasowanych w podwyższonej temp. (ewentualnie z dodatkiem środków wiążących i impregnujących)] – farostlemez płyta posadzkowa – járólap, padlólap płyta rezonansowa (pianino) – tőke (zongora) płyta rozpalona – áttüzesedett v. vörös tűzhelylap płyta stalowa – acéllemez płyta stereofoniczna [płyta z zapisem dwóch przebiegów dźwiękowych w jednym rowku] – sztereó lemez płyta stropowa [prefabrykowany element budowlany przeznaczony do Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4995 wykonywania stropów] – födémlemez, mennyezeti lemez płyta szklana – üveglap; üvegtábla płyta ścienna – (ép) fallap, falburkolólap, fali lemez v. lap, falazóelem płyta wiórowa [płyta ze sprasowanych wiórów drzewnych spajanych klejem] – forgácslemez płyta z muzyką poważną – művészlemez płyta z negatywem mechanicznego zapisu dźwięku, matryca – anyalemez (hanglemez) płyta z pozytywem mechanicznego zapisu dźwięku służąca do sporządzania matryc, matka – anyalemez płytka [zdrobnienie od: płyta] – lapocska, lemezecske; csempe, falicsempe, padlócsempe płytka bakteryjna nazębna [med. złóg miękkiego osadu powstający na zębach] – foglemez płytka dźwiękochłonna – akusztikai tégla (hangelnyelő burkolati elem) płytka krwi [zob. trombocyt] – trombociták (vérlemezkék) [a véralvadásban résztvevő véralkotók] płytka motoryczna, płytka nerwowo-mięśniowa, płytka końcowa [biol. mikronarząd zawierający synapsę, za pośrednictwem której pobudzenie komórki nerwowej w ośrodku ruchowym rdzenia kręgowego jest przekazywane do komórki mięśniowej] – (biol) motorikus lemezek, ideg-hús lapocskák płytka orka [orka gleby do 12 cm głębokości] płytka paznokcia – körömlemez płytka podłogowa – padlócsempe płytka wzorcowa, dawniej płytka Johanssona, jednowymiarowy wzorzec długości – C.E. Johansson mérőhasáb; hosszúságmérő eszköz płytkawy, -a, -e – (kissé v. enyhén) lapos v. sekély, sekélyes płytki, -a, -ie [1. mający małą głębokość; 2. o człowieku: niezdolny do poważnego traktowania spraw; 3. o wytworach ludzkiego umysłu: powierzchowny, nieprzemyślany] – sekély, lapos; sekélyes, felszínes; (átv.) lapos, felületes, tompa, sekély płytka grzejna – melegítőlap płytki krwi – vérlemezke płytka rzeka – sekély (vizű) folyó płytka wiedza – sekély tudás płytki Brewstera [p. brustera] [ 1. fiz. 2 płaskorównoległe płytki szklane o jednakowej grubości, tworzące ze sobą mały kąt; 2. układ optyczny interferencyjny zbudowany z dwóch jednakowych płytek szklanych, ustawionych względem siebie prawie równolegle. Przy skośnym oświetleniu układu pojawia się różnica dróg optycznych światła odbitego na różnych granicach ośrodków i w świetle przechodzącym pojawiają się prążki interferencyjne] – Brewster-szög [ha fény esik egy átlátszó anyagra, a fény egy része megtörve halad tovább, másik része visszatükröződik. A két fénysugár egymásra merőleges síkban részben polarizált lesz. A polarizáció akkor lesz maximális, ha a megtört és a visszavert fénysugár egymással 90 fokos szöget zár be. Az ehhez tartozó beesési szöget Brewster-szögnek nevezzük.] płytki krwi, płytki Bizzozera [krwinki płytkowe, trombocyty [łac. < gr.], składniki krwi ssaków uczestniczące w jej krzepnięciu] – vérlemezek, alacsony vérlemezkék, trombociták płytki człowiek – felületes ember płytki talerz [talerz z niewielkim wgłębieniem do potraw o stałej konsystencji] – lapostányér płytki umysł – tompa ész płytki umysłowo – eszmeszegény płytko – sekélyen, laposan, felszínesen płytkość – sekélység; laposság, felületesség płytkość argumentów – gyenge érvelés v. érvek płytkość rzeki – a folyó sekélysége v. sekélyes volta płytkość umysłowa a. umysłu – gondolathiány płytkowy, -a, -e – lemezes, táblás, lapos płytowy, -a, -e – lemez-, lemezes płyty – hanglemezek płyty szalunkowe – zsaluzóanyag pływ [1. okresowy ruch mas wodnych polegający na podnoszeniu się i opadaniu poziomu wód; 2. okresowe podnoszenie się lub opadanie poziomu wód, związane z przyciąganiem Księżyca i Słońca; przypływ lub odpływ] – ár-apály pływacki, -a, -ie; pływakowy, -a, -e – úszó- Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4996 pływacz [1. (Utricularia), kosmopolityczna, wodna lub błotna owadożerna roślina z rodziny pływaczowatych (Utriculariaceae) z ok. 250 gat.; 2. wieloryb zamieszkujący Pacyfik; wal szary: Eschrichtius gibbosus, ssak mor. z podrzędu waleni fiszbinowców; fiszbinowce, Mysticeti, podrząd ssaków z rzędu waleni] – úszó; (növ.) rence; (áll.) merülőke, csíkbogár; (műsz) úszó; hazudozó, felvágó Pływacz (Utricularia L.) [rodzaj owadożernych roślin należący do rodziny pływaczowatych (według systemu Reveala i APG II). Liczy ok. 215 gatunków, z których w Polsce występuje 5. Gatunkiem typowym jest Utricularia vulgaris L..] – rence pływaczka [1. kobieta uprawiająca sport pływacki; 2. kobieta płynąca] – úszónő Gatunki Flory Polski: pływacz drobny, p. mniejszy (Utricularia minor L.) - kis rence (Utricularia minor) pływacz krótkoostrygowy, p. żółtobiały (Utricularia ochroleuca R. W. Hartm.) Utricularia ochroleuca pływacz średni (Utricularia intermedia Hayne) – Utricularia intermedia pływacz zachodni (Utricularia australis R. Br., syn. U. neglecta Lehm.) – pongyola rence (Utricularia australis R. Br.) pływacz zwyczajny (Utricularia vulgaris L.) közönséges rence (Utricularia vulgaris) [a kétszikűek (Magnoliopsida) osztályának az árvacsalán-virágúak (Lamiales) rendjéhez, ezen belül az rencefélék (Lentibulariaceae) családjához tartozó faj.] pływacz zwyczajny (Utricularia vulgaris) – Közönséges rence (Utricularia vulgaris L.) Egerszegi Krisztina pływać (pływam, -asz, ają) [1. o ludziach, zwierzętach: posuwać się po powierzchni wody lub w wodzie, wykonując w tym celu określone ruchy; 2. o łodziach, statkach itp.: posuwać się po powierzchni wody lub w wodzie; 3. utrzymywać się na powierzchni lub w głębi wody, nie tonąc; 4. posuwać się po wodzie statkiem, łodzią itp.; 5. być zatrudnionym na statku; 6. o daniu, potrawie: być obficie polanym; 7. pot. mówić o czymś ogólnikowo lub uchylać się od zdecydowanego działania] – (test folyadékban) úszni, úszkálni; (tréf.) lódítani, hazudni, felvágni pływać jak ryba – úszik, mint a hal pływać łódką – csónakázni pływać na desce surfingowej – szörfözni pływać na plecach – háton úszni pływać na statku – hajón v. hajóval utazni, hajózni pływać na wznak – háton v. a hátán úszik pływać po morzu – elhajózgatni a tengeren pływać po powierzchni wody – úszik v. fennmarad a víz felszínén pływaczek [metalowa część skrzydła wodnopłatowca, służąca do utrzymywania się samolotu na powierzchni wody] – hidroplán szárny fémrésze, amely a vízreszálláshoz szükséges pływać po wodzie – vízen (folyón) járni pływać statkiem – hajón v. hajóval utazni, hajózni Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4997 pływać stylem klasycznym – mellúszást végezni pływać w basenie – úszni a medencében pływać w czym – úszni vmiben pływać w morzu – úszni a tengerben pływać w wodzie – úszni a vízben pływać żabką – mellúszást végezni; békaúszást végezni, békamódon úszni pływający, -a, -e – úszó pływak [1. osoba lub zwierzę pływające lub osoba uprawiająca sport pływacki; 2. pot. człowiek mówiący o czymś powierzchownie lub sprytnie uchylający się od czegoś; 3. umieszczony pod kadłubem wodnosamolotu wodoszczelny element wypełniony powietrzem, umożliwiający pojazdowi poruszanie się po wodzie; też: umieszczany na końcu skrzydła element zapewniający wodnosamolotowi stateczność na wodzie; 4. zob. boja; 5. zob. spławik; 6. zob. pława w zn. 2.; 7. pływająca część regulatora poziomu cieczy w jakimś zbiorniku; 8. drapieżny chrząszcz słodkowodny; 9. techn. element techniczny mający za zadanie unosić się na wodzie lub innej cieczy; 10. sport. człowiek (zwłaszcza sportowiec) zajmujący się pływaniem] – (człowiek) úszó; műsz. úszó, (műsz) bója; bot. csíkbogár; édesvízi ragadozó bogár Pływak żółtobrzeżek (Dytiscus marginalis) [duży, drapieżny gatunek chrząszcza przystosowany do życia w środowisku wodnym. Larwy osiągają rozmiar do 7 cm długości, postać dorosła do 3,5 cm. Spośród ponad 150 gatunków chrząszczy wodnych występujących w Polsce, jedynymi osiągającymi większe rozmiary osobnikami dorosłymi jest kałużnica czarnozielona i pływak szerokobrzeżek.] sárgaszegélyű csíkbogár (Dytiscus marginalis) [a rovarok (Insecta) osztályának a bogarak (Coleoptera) rendjébe, ezen belül a csíkbogárfélék (Dytiscidae) családjába tartozó faj, nagyobb állóvizek és halastavak lakója. Tápláléka vízirovarok és kétéltűek lárvái. A fiatal halivadékot is megtámadja.] pływalnia [basen pływacki, obiekt sport. i rekreacyjny przystosowany do pływania] – uszoda; úszómedence; fürdő pływalnia kryta – fedett uszoda pływanie [1. sport dyscyplina sport. obejmująca wyczynowe pływanie na czas, różnymi stylami: dowolnym, grzbietowym, klas. i motylkowym; 2. metoda poruszania się w wodzie wykorzystywana przez człowieka oraz zwierzęta; 3. zawody pływackie] – úszás pływanie na desce (bez żagla) – szörfözés; hullámlovaglás pływanie na wznak – hátúszás pływanie synchroniczne, pływanie synchronizowane [1. kobieca dyscyplina sport; 2. dyscyplina sportowa, w której duety lub większe grupy zawodniczek wykonują w wodzie układy figur gimnastycznych] – szinkronúszás pływny, -a, -e [umożliwiający utrzymywanie się na wodzie] – úszó, felúszott pływowy, -a, -e [przymiotnik od: pływ] – árapálypływy – árapály p. m. (skr. p.m.) (1. = pro memoria) łac., dla pamięci; na pamiątkę; protokół rozmowy; (2. = pro mille) łac. pro mille 'na tysiąc'; promil (‰) tysiączna część; dziesiąta część procentu; (3. = post meridiem) łac., po południu – p. m. (1. = pro memoria, lat.) emlékeztetőül; (2. = pro mille, lat.) ezrenként; (3. = post meridiem, lat.) délután PMA to "Program Memory Area" [obszar na plycie] – PMA (Program Memory Area) [Programmemória-terület. Az írható CD azon területe, melyben átmenetileg tárolódnak a sávszámok és azok kezdő- és végpontjai (ez ugyanaz, mint a szekció tartalomjegyzék-táblája), ha a sávot felírták a szekcióba, de még nem zárták le a szekciót. Ha lezárják a szekciót, ez az információ (TOC) a bevezetésbe íródik.] PCMCIA, Personal Computer Memory Card International Association – PCMCIA, Personal Computer Memory Card International Association (memóriakártyákra vonatkozó szabvány) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . 4998 PMPO (ang. peak music power output) [parametr w specyfikacji sprzętu audio (głośników, wzmacniaczy) określający chwilową moc szczytową] – PMPO (ang. peak music power output); az a aximális teljesítmény amit a szerkezet még elvisel; zenei csúcsteljesítmény: ez a mutató az erősítő által leadott abszolút csúcsteljesítményt adja meg, amikor az erősítő és a hangsugárzók rendkívül rövid ideig - impulzusszerűen maximumon dolgoznak. [A PMPO mérésénél egyáltalán nem veszik figyelembe a torzítási értékét, így a valóságos teljesítmény szempontjából semmit sem árul el. Az egyik legcsalókább, különösen "noname" gyártók által készített amúgy elég szerény teljesítményű berendezések esetén megadott számadat.] p. n. e. – przed naszą erą – i.e. – időszámításunk előtt v. előtti pnący [o roślinach lub ich częściach: taki, który się pnie i wymaga podpory] – kúszó (növény) pnącze [ogólna nazwa jednej z kilkuset roślin nasiennych, których pędy pnąc się w kierunku źródła światła, obrastają w charakterystyczny sposób najbliższe płaskie powierzchnie, do których przytwierdzają się za pomocą wąsów, korzeni czepnych lub rzadziej kolców; pnącz (regionalnie)] – kúszónövény, kúszónövények; futónövény, folyondár, lián pneuma [1. w filozofii stoików: pojęcie oznaczające życie i źródło wszelkich przemian we wszechświecie 2. w filozofii gnostyków: duch jako boski element w człowieku 3. Zespół powstał w 1997 po rekolekcjach dla muzyków chrześcijańskich w Ludźmierzu.] – (gör.) pneuma (πνεύμα); lehelet, lélek, szellem pneumatologia [w teologii chrześcijańskiej: nauka o Duchu Świętym; też: nauka o wszelkich duchach] – (gör.) pneumatológia (a gör. Pneuma Hagion, 'Szentlélek' és logosz, 'beszéd, tan' szavakból); a Szentlélekről szóló tan; a Szentlélekről szóló tanítás [Tárgya szerint a keresztény dogmatikának az a része, mely összefoglalja a harmadik isteni személy lényegéről és működéséről szóló tételeket.] pneumatologiczny, -a, -e – pneumatológiai pneumatyczny, -a, -e [poruszany, napędzany za pomocą sprężonego gazu (np. broń pneumatyczna, hamulce pneumatyczne) lub w jakiś inny sposób z nim związany (np. silnik pneumatyczny)] – (gör.) pneumatikus; (műsz) légnyomásos, sűrített levegőjű; préslég-; légnyomással, sűrített levegővel működő pneumatyk [1. list wysłany pocztą pneumatyczną; 2. pneumatyczne ogumienie koła pojazdu] – (gör.) pneumatik, (műsz) légtömlő, légpárna; légtömlős abroncs, légabroncs; levegővel felfújtatott kerékabroncs (autón, kerékpáron) pneumatyka [1. dziedzina automatyki mechanicznej obejmująca elementy i układy, które są zasilane energią sprężonego powietrza i mają ruchome części mechaniczne; 2. dział automatyki mechanicznej, bazujący na wykorzystaniu pracy wykonywanej przez gaz lub pracy siły zewnętrznej wykonywanej nad gazem, głównie podczas sprężania] – pneumatika pneumolog, pneumonolog – (gör.) pneumonólogus, pulmonológus; tüdőgyógyász pneumologia, pneumonologia [dział medycyny zajmujący się chorobami płuc] – (gör.) pneumonólogia, pulmonológia; tüdőgyógyászat pneumologiczny, pneumonologiczny, -a, -e – (gör.) pneumonólogiai, pulmonológiai; tüdőgyógyászati pneumomediastinum – (gör.) pneumomediastinum (mediastinal emphysema; a klórgáz belégzésének egy ritka szövődménye) pneumon (płuco) – (gör.) pneumon; tüdő pneumonologia (pulmonologia) [1. dział medycyny zajmujący się chorobami płuc; pneumologia; 2. Pneumonologia (z greckiego pneumon = płuco) albo pulmonologia (z łacińskiego pulmo = płuco) jest działem chorób wewnętrznych zajmującym się rozpoznawaniem i leczeniem zachowawczym chorób płuc.] – (gör.) pneumonólogia, pulmonológia; tüdőgyógyászat pneumonia (zapalenie płuc) [jest m stanem zapalnym miąższu płucnego] – (gör.) pneumónia v. pneumonia; tüdőgyulladás; baktérium, vírus vagy gomba okozta tüdőgyulladás pneumopericardium [Od szmerów wewnątrzsercowych należy odróżniać szmery osierdziowe — szmer tarcia osierdzia, szmer osierdziow o-o płucny, szmer pluskania (w pneumopericardium).] – (gör.) pneumoperikardium; (orv.) levegő jelenléte a szívburokban (leginkább sérülés következtében jön létre) pneumopleuritis, pleuritis (zapalenie opłucnej) – (gör.) pneumopleuritisz Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . [mellhártyagyuladással komplikált tüdőgyuladás. Ha a tüdő gyuladásos betegsége eléri a tüdő széleit, beteggé lesz a bevonó mellhártya is s ezért gyakran kiséri a mellhártya gyuladása a tüdő gyuladását.] pneumorrhagia (krwotok z płuc) – (gör) pneumorrhagia; (orv.) tüdővérzés (tüdőtuberkolózis); tüdődaganat, szívbetegségeknél pneumothrax (odma opłucnowa) – (gör.) pneumothrax; légmell 4999 Levegő, vagy más gáz felgyülemlése a parietális és viscerális pleura között. Három fő csoportra osztjuk a keletkezési ok szerint: 1) Spontán pneumothorax, ami lehet primér vagy szekunder. Ezek olyan légmellek, melyek oka nem világos. A primér spontán pneumothorax, akkor keletkezik, amikor semmilyen tüdőbetegsége nincs a betegnek. Valószínű, hogy egy kis levegővel telt bulla elpattan a tüdő felszínén és így jut levegő a pleurális térbe. Leggyakrabban magas, sovány, 20 - 40 év közötti férfiaknál fordul elő. A szekunder spontán pneumothorax valamilyen tüdőbetegségnek a következménye (COPD, tuberkulózis, asthma, stb...) 2) Traumatikus pneumothorax, ami együtt fordulhat elő a hemothoraxal (vér a pleurális térben). A trauma lehet penetráló (szúrás, lövés), vagy tompa. 3) Tenziós pneumothorax, ahol a levegő a pleurális térben nagyobb nyomás alatt van, mint a mellette lévő tüdő és érrendszer. A nyomás akadályozhatja a szív működését és sokkhoz vezethet. PNG (ang. Portable Network Graphics) [rastrowy format plików graficznych oraz system bezstratnej kompresji danych graficznych. PNG został opracowany jako następca GIF w 1995 roku po ogłoszeniu przez Unisys oraz CompuServe roszczeń patentowych dotyczących kompresji LZW używanej w formatach GIF oraz TIFF.] – PNG (Portable Network Graphics Hordozható Hálózatorientált Grafika) [1. egy új, public domain képtömörítési eljárás és grafikus file-formátum a GIF helyettesítése céljából; bár néhány szempontból fejlettebb annál, használata mégis elég lassan terjed; 2. A PNG (Portable Network Graphics) egy elterjedt képkódoló algoritmus, képformátum. A készítői a régebbi GIF formátum helyett ajánlják. A PNG veszteségmentes tömörítési eljárást használ a kép összesűrítésére, amely 10-30 százalékkal jobb, mint a GIF formátum esetében. A PNG formátum támogatja a 2256 színű, 8, 16, 24, 48 bites színmélységeket. Alkalmas átlátszó képek készítésére is. Az interneten egyre elterjedtebb. 3. képek tárolására, veszteségmentes tömörítésére alkalmas fájlformátum. Kiterjesztésként a .png írásmóddal használják. 4. egy új, public domain, veszteségmentes képtömörítési eljárás és grafikus fájl formátum, a GIF helyettesítése céljából. 5. Ez az a formátum, ami a GIF kiváltására készült és megoldja az előzőleg megemlített szerzői jogi kérdéseket. Indexelt, grayscale és truecolor képeket is támogat, ezenkívül egy lehetséges alfacsatornát is. A PNG tömörítést is használ, de a JPEG-el ellentétben nem veszteségeset. Nem tudjuk igazán ajánlani a használatát, amíg minden fontosabb webböngésző nem ismeri. 6. új, szabványosított, szabadon használható képtömörítési eljárás, mely a CompuServe által védett GIF kódolást hivatott leváltani; alkalmazása csak lassan terjed, egyrészt mert a GIF már rendkívül elterjedt formátum, másrészt mert ott, ahol nagy tömörítés szükséges, a szintén szabadon használható JPEG-tömörítés sokkal hatékonyabb tömörítésre képes a PNG 16 millió színárnyalatot különböztet meg, míg a GIF csak 256-t] pniaczek [zdrobnienie od: pniak] – rönk, kis fatuskó pniak [1. część drzewa z korzeniami pozostała w ziemi po ścięciu pnia; 2. niewielka część pnia ściętego drzewa; 3. zob. hak w zn. 3.; 4. część drzewa pozostała w ziemi po ścięciu pnia] – tönk; fatönk, tőke, tuskó pnie się w górę; pnie się po drabinie kariery – átv. pályája felfelé ível PNM - (ang. portable anymap) [PPM (ang. portable pixmap), PBM (ang. portable bitmap) oraz PGM (ang. portable graymap) - formaty zapisu grafiki rastrowej, używane głównie do wymiany grafiki między różnymi narzędziami graficznymi. Wszystkie trzy formaty określane są wspólnie jako PNM - (ang. portable anymap).] – PNM (Portable aNyMap, vagyis Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017 . Általános hordozható formátum) [Ez a formátum az indexelt, a grayscale és a truecolor képeket támogatja. A PNM formátumú képeket rengeteg más formátumba is átalakíthatjuk a netpbm és a pbmplus csomagokban található programokkal. Ezt a formátumot használjuk, ha biztosan tudjuk, hogy később még átalakítjuk a képet a PBM programmal.] 5000 Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone