dr Piotr Dubowski radca prawny (Wrocław) Przekształcenie

dr Piotr Dubowski radca prawny (Wrocław) Przekształcenie

dr Piotr Dubowski
radca prawny (Wrocław)
Przekształcenie przedsiębiorstwa p a ń s t w o w e g o
w jednoosobową spółkę Skarbu P a ń s t w a
1. Prywatyzacja majątku narodowego, jaki stanowią przedsiębiorstwa państwowe jest przedsięwzięciem przełomowym w reformowaniu gospodarki, nieporównalnym do wszystkich
dotychczas podejmowanych prób.
Rozmiary tego przedsięwzięcia nie mają też skali porównawczej do innych krajów, które do tej pory podejmowały i prowadziły prywatyzację określonych działów gospodarki, branż lub
zakładów przemysłowych.
Dla określenia rozmiarów tego przedsięwzięcia, istotne znaczenie ma też fakt, że większość krajowych zakładów przemysłowych, przez szereg lat było organizowanych, rozbudowywanych i
budowanych do rozmiarów gigantów przemysłowych, monopolistów w określonych działach gospodarki, nie zagrożonych konkurencją, jak też niezdolnych do konkurencji.
Wadliwie zorganizowane, technicznie przestarzałe, okazują
się mało lub wcale nie dostosowane do działalności w warunkach
gospodarki rynkowej.
Bez zmiany struktury własnościowej upodobnionej do przodujących krajów przemysłowych, nie są podatne do przyciągania
kapitału inwestycyjnego, zwłaszcza kapitału zagranicznego wraz
z transferem nowoczesnych form zarządzania i nowoczesnej technologii.
Aktualnie obowiązujące przepisy w tym zakresie umożliwiają
przygotowanie przedsiębiorstwa państwowego do zmiany jego
struktury własnościowej, wstępnie przez zmianę jego orientacji,
76
Przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego .,
z preferowanych wielkości produkcji na maksymalizację zysku z
tej produkcji.
2. Przedsiębiorstwa państwowe funkcjonujące w strukturze
organizacyjnej ustalonej przepisami ustaw z dnia 25 września
1991 r. o przedsiębiorstwach państwowych 1 i samorządzie załogi
przedsiębiorstwa państwowego 2 , tylko w sensie ekonomicznym,
w sprawach związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, mogą rozporządzać mieniem państwowym, znajdującym się
w ich dyspozycji, przy zachowaniu obowiązujących w tym zakresie przepisów. 3
Faktycznym właścicielem mienia znajdującego się w dyspozycji przedsiębiorstwa państwowego, tak mienia w które przedsiębiorstwo zostało wyposażone przez jego organ założycielski, j a k i
mienia nabytego w toku prowadzenia działalności jest Skarb
Państwa, któremu też przysługują związane z tym określone
uprawnienia.
W wypadku likwidacji przedsiębiorstwa państwowego mienie
przedsiębiorstwa powraca do Skarbu Państwa jako jego właściciela, a o jego przeznaczeniu decyduje organ założycielski zgodnie z przepisami ustawy o prywatyzacji przedsiębiorstw
państwowych. 4
Na gruncie wspomnianych ustaw organy przedsiębiorstwa
państwowego 5 są uprawnione do podejmowania samodzielnych
decyzji we wszystkich sprawach związanych z działalnością
przedsiębiorstwa. 6
Nie są jednak uprawnione do podejmowania samodzielnych
decyzji o zmianie struktury własnościowej i organizacyjnej
przedsiębiorstwa przez połączenie z innym przedsiębiorstwem,
oddaniem mienia przedsiębiorstwa w czasowy najem lub dzierżawę, poddaniem postępowaniu naprawczemu, przekształceniu w
spółkę i likwidację przedsiębiorstwa, 7 j a k też zawarcie umowy
spółki z podmiotem zagranicznym. 8
Uprawnienia te są zastrzeżone dla właściciela mienia, jakim
jest Skarb Państwa lub organ założycielski przedsiębiorstwa,
uprawniony do podejmowania określonych decyzji w tym zakresie.
77
REJENT Nr 6/14 - czerwiec 1992 r.
3. Zmiana obowiązującej przedsiębiorstwo państwowe struktury organizacyjnej przez jego prywatyzację likwidacyjną polega na zakończeniu działalności w tej strukturze lub na
przekształceniu w spółkę z udziałem Skarbu Państwa - prywatyzacja kapitałowa, a następnie udostępnienia akcji lub udziałów
spółki osobom trzecim.
W prywatyzacji likwidacyjnej przedsiębiorstwa, mogą być
wykorzystywane różne zasady prawne.
1. W myśl art. 19 ust. 1 ustawy o p.p. - likwidacja przedsiębiorstwa może nastąpić, jeżeli:
a) zysk przedsiębiorstwa, po opłaceniu podatku dochodowego, nie wystarcza na opłacenie dywidendy obligatoryjnej, 9
b) przedsiębiorstwo, które jest zwolnione od płacenia
dywidendy obligatoryjnej, prowadzi działalność gospodarczą ze stratą, 1 0
c) prawomocnym wyrokiem sądu lub ostateczną decyzją
administracyjną zakazano przedsiębiorstwu działania we wszystkich dziedzinach objętych dotychczasowym zakresem działania, a przedsiębiorstwo nie
podjęło działalności w innej dziedzinie,
d) z wnioskiem o likwidację przedsiębiorstwa zwróci się
zarząd komisaryczny ustanowiony w trybie art. 65 i
nast. ustawy p.p.,
e) ponad połowę wartości m a j ą t k u przedsiębiorstwa łącznie stanowią udziały, inne tytuły uczestnictwa w
spółkach lub obligacje - albo oddane do używania
innym osobom na podstawie umów prawa cywilnego.
W tym wypadku decyzję o likwidacji przedsiębiorstwa państwowego może podjąć organ założycielski z własnej inicjatywy
lub na wniosek rady pracowniczej przedsiębiorstwa, jeżeli Minister Finansów i Minister Przekształceń Własnościowych nie zgłoszą sprzeciwu w terminie dwóch tygodni.
W tym też trybie może być podjęta decyzja o likwidacji każdego przedsiębiorstwa państwowego - także w odniesieniu do tych
przedsiębiorstw państwowych, których byt prawny regulują
szczególne ustawy. 1 1
78
Przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego .,
2. Stosownie do art. 16 ust. 7 ustawy z dnia 5 stycznia 1991
r. 1 2 za zgodą Ministra Finansów, a w odniesieniu do
przedsiębiorstw komunalnych, za zgodą właściwego wojewody, mogą być likwidowane zakłady budżetowe celem
utworzenia jednostki, działającej na zasadach gospodarki pozabudżetowej.
3. W myśl ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa
oraz zmianie niektórych ustaw 1 3 - likwidacja przedsiębiorstwa gospodarki rolnej może nastąpić, celem przekazania jego m a j ą t k u w powierniczy zarząd Agencji
Własności Rolnej Skarbu Państwa powołanej wspomnianą ustawą.
Do końca 1993 r. Agencja przejmie w zarząd powierniczy mienie rolnicze państwowych gospodarstw rolnych, a przedsiębiorstwa państwowe tego typu ulegną likwidacji i wykreśleniu z
rejestru przedsiębiorstw państwowych. Likwidacja przedsiębiorstwa na wniosek Agencji jest obligatoryjna.
4. Prywatyzacja likwidacyjna przedsiębiorstwa państwowego
przewidziana jest także w rozdziale IV ustawy z dnia 13 lipca
1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. 1 4
W porównaniu do rozdziałów poprzedzających prywatyzację
kapitałową, regulacja likwidacyjna ogranicza się w zasadzie do
określenia celu, jakiemu ma służyć likwidacja przedsiębiorstwa.
Stosownie do art. 37 ustawy prywatyzacyjnej, organ założycielski, za zgodą Ministra Przekształceń Własnościowych, może
zlikwidować przedsiębiorstwo państwowe w celu:
1. sprzedaży przedsiębiorstwa lub zorganizowanych części
mienia przedsiębiorstwa - rozumianego jako zespół
składników materialnych i niematerialnych, które może
stanowić odrębne przedsiębiorstwo, a w szczególności
zakład, sklep i punkt usługowy (art. 4 pkt 3 ustawy),
2. wniesienie przedsiębiorstwa lub zorganizowanych części
mienia do spółki,
3. oddania na czas oznaczony do odpłatnego korzystania
przedsiębiorstwa lub zorganizowanych części mienia
79
REJENT Nr 6/14 - czerwiec 1992 r.
przedsiębiorstwa - nie wyłączając oddania spółce założonej przez pracowników przedsiębiorstwa.
Likwidacja przedsiębiorstwa państwowego w celu jego prywatyzacji w trybie art. 37 i nast. ustawy prywatyzacyjnej, ma doprowadzić do zlikwidowania tego przedsiębiorstwa jako
podmiotu prawa. Przedsiębiorstwo jako zespół składników materialnych i niematerialnych w rozumieniu art. 55 1 Kodeksu cywilnego, w znaczeniu przedmiotowym, staje się przedmiotem prawa
jedynie właściciela, którym jest Skarb Państwa. 1 5
Likwidacja przedsiębiorstwa wymaga wszczęcia postępowania likwidacyjnego. 16
Po jego zakończeniu organ założycielski wydaje decyzję o jego
zlikwidowaniu i decyzja ta stanowi podstawę do wykreślenia
przedsiębiorstwa z rejestru przedsiębiorstw państwowych.
5. Stosownie do przepisów art. 1 ust. 1 ustawy prywatyzacyjnej, prywatyzacja przedsiębiorstwa państwowego polega na udostępnieniu osobom trzecim akcji lub udziałów w spółkach z
wyłącznym udziałem Skarbu Państwa, powstałych z przekształcenia przedsiębiorstwa, na udostępnieniu osobom trzecim mienia
przedsiębiorstwa lub sprzedaży przedsiębiorstwa. W tym celu
przedsiębiorstwo państwowe może być przekształcone w spółkę
lub zlikwidowane na zasadach określonych ustawą.
Ustawa nie uwzględniła zgłaszanych w czasie jej przygotowywania projektów: jednorazowego, z dniem wejścia w życie ustawy
przekształcenia większości przedsiębiorstw państwowych w spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, 17 j a k też
tworzenie na bazie m a j ą t k u przedsiębiorstwa spółek pracowniczych, w których każdy pracownik przedsiębiorstwa miałby
uprawnienia do bezpłatnego otrzymania udziałów w spółce. 18
Ustawa przyjęła daleko idące rozwiązania kompromisowe, pozwalające na stosowanie różnych technik prywatyzacyjnych
umożliwiających:
- przekształcenie przedsiębiorstwa w spółkę z wyłączynym
udziałem Skarbu Państwa i sprzedaży lub innych form
udostępnienia akcji lub udziałów spółki osobom trzecim,
z określonymi preferencjami dla pracowników przekształconego przedsiębiorstwa,
80
Przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego .,
- likwidacji przedsiębiorstwa na zasadach określonych ustawą, celem udostępnienia mienia przedsiębiorstwa osobom trzecim, art. 37 i następne ustawy.
Techniczna realizacja procesu prywatyzacyjnego jest związana z uprawnieniami Ministra Przekształceń Własnościowych, 19
który w zakresie przysługujących mu uprawnień ustawowych,
może przekształcić przedsiębiorstwo państwowe w spółkę:
a) na wspólny wniosek dyrektora i rady pracowniczej przedsiębiorstwa, złożony po zasięgnięciu opinii ogólnego zebrania pracowników (delegatów) oraz opinii organu
założycielskiego przedsiębiorstwa,
b) na wniosek organu założycielskiego przedsiębiorstwa,
złożony za zgodą dyrektora, rady pracowniczej przedsiębiorstwa i opinii ogólnego zebrania pracowników (delegatów).
Wniosek o przekształcenie przedsiębiorstwa w spółkę, skierowany do Ministra Przekształceń Własnościowych przez przedsiębiorstwo jak i organ założycielski, powinien zawierać ocenę
ekonomiczno-finansową przekształconego przedsiębiorstwa, projekt aktu założycielskiego spółki, przewidzianego przepisami Kodeksu handlowego oraz projektowany zakres preferencji dla
pracowników przedsiębiorstwa przy nabywaniu od Skarbu Państwa akcji w spółce (art. 5 ust. 2 ustawy prywatyzacyjnej).
Minister Przekształceń Własnościowych uwzglądnia wniosek
o przekształcenie przedsiębiorstwa w spółkę ze względu na przemawiający za tym ważny interes państwowy, jak też ze względu
na sytuację ekonomiczno-finansową przedsiębiorstwa.
Decyzja odmowna Ministra Przekształceń Własnościowych
powinna być udzielona przedsiębiorstwu, w terminie trzech miesięcy od dnia wniesienia wniosku.
Oprócz uzasadnienia decyzja powinna zawierać wykaz warunków, których spełnienie umożliwia przekształcenie przedsiębiorstwa, lub termin w którym sprawa przekształcenia będzie
mogła być ponownie rozpatrywana.
Odmowna decyzja Ministra Przekształceń Własnościowych
uprawnia organy przedsiębiorstwa do złożenia sprzeciwu w trybie określonym w art. 63 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych.
81
REJENT Nr 6/14 - czerwiec 1992 r.
Do złożenia sprzeciwu uprawniony jest dyrektor i rada pracownicza przedsiębiorstwa, reprezentująca organy samorządu
pracowniczego, 20 która na gruncie tych przepisów uzyskała zdolność do samodzielnego występowania przeciwko decyzjom podjętym wobec przedsiębiorstwa przez organ sprawujący nad nim
nadzór
- z reguły organu założycielskiego, j a k i dyrektora
przedsiębiorstwa.
Na gruncie ustawy prywatyzacyjnej uprawnienia te zostały
rozciągnięte także na decyzje Ministra Przekształceń Własnościowych. Sprzeciw wraz z jego uzasadnieniem wnosi się w terminie siedmiodniowym od daty przekazania decyzji.
W razie podtrzymania decyzji przez organ, do którego został
skierowany sprzeciw, dyrektorowi jak i radzie pracowniczej
przedsiębiorstwa przysługuje prawo wniesienia w ciągu siedmiu
dni, sprawy na drogę postępowania sądowego.
Stosownie do art. 691 1 i 691 2 Kodeksu postępowania cywilnego, w postępowaniu sądowym, rada pracownicza, niezależnie od
dyrektora ma samodzielną zdolność sądową (art. 64 Kpc).
W imieniu rady pracowniczej przedsiębiorstwa, przed sądem
może występować każdy wyznaczony przez nią członek rady.
Minister Przekształceń Własnościowych może też przekształcić przedsiębiorstwo państwowe w spółkę w wykonaniu zarządzenia Prezesa Rady Ministrów, któremu przedstawia
odpowiedni wniosek, zasięgając uprzednio opinii dyrektora i rady pracowniczej tego przedsiębiorstwa oraz jego organu założycielskiego. Brak opinii tych organów w ciągu jednego miesiąca od
wystąpienia Ministra Przekształceń Własnościowych, uważa się
za niezgłoszenie zastrzeżeń.
W tym wypadku nie stosuje się przepisów art. 5 ustawy prywatyzacyjnej, co oznacza, że do opinii dyrektora, rady pracowniczej i organu założycielskiego nie jest wymagana dodatkowa
opinia ogólnego zebrania pracowników (delegatów).
Nie jest też wymagana ocena ekonomiczno-finansowa przekształcanego w spółkę przedsiębiorstwa ani też projekt aktu
założycielskiego spółki.
Czynności związane z przekształceniem przedsiębiorstwa wykonuje Minister Przekształceń Własnościowych. Do niego będzie
też należało ustalenie za Skarb Państwa statutu spółki powstałej
z przekształconego przedsiębiorstwa.
82
Przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego .,
W tym też wypadku organy przedsiębiorstwa nie będą uprawnione do korzystania z prawa wniesienia sprzeciwu od decyzji
Prezesa Rady Ministrów w trybie określonym art. 63 ustawy o
przedsiębiorstwach państwowych, j a k też nie będą uprawnione
do skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego.
Zarządzenie Prezesa Rady Ministrów o przekształceniu
przedsiębiorstwa w spółkę ma charakter władczego wyrażenia
woli kompetentnego organu administracyjnego.
W konsekwencji należałoby przyjąć, że zarządzenie Prezesa
Rady Ministrów o przekształceniu przedsiębiorstwa państwowego w spółkę jest decyzją organu administracji państwowej, która
może być zaskarżona w trybie określonym Kodeksem postępowania administracyjnego do sądu administracyjnego. Skarga na
decyzję organu administracji państwowej przysługuje przedsiębiorstwu jako stronie postępowania i do jej wniesienia uprawniony byłby tylko dyrektor przedsiębiorstwa, który stosownie do art.
32 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych zarządza przedsiębiorstwem i reprezentuje je na zewnątrz. Działając zgodnie z
przepisami prawa, podejmuje decyzje samodzielnie i ponosi za
nie odpowiedzialność.
6. Przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego w jednoosobową spółkę z wyłącznym udziałem Skarbu Państwa, jest drogą
właściwą w odniesieniu do przedsiębiorstw dużych lub średnich,
które mają dobrą kondycję finansową i realne perspektywy rozwojowe na przyszłość, co gwarantuje prawidłowe funkcjonowanie
powstałej spółki. Przez to spółka stanie się wiarygodnym podmiotem stabilizującym rozwój gospodarczy w warunkach gospodarki rynkowej. Będzie też wiarygodna gospodarczo i zdolna do
przyciągania kapitału inwestycyjnego lokowanego w jej akcjach.
Dlatego też perspektywy rozwojowe przedsiębiorstwa - spółki
powinny być przedmiotem szczególnej uwagi zarówno organów
przedsiębiorstwa (dyrektora, rady pracowniczej i ogólnego zebrania pracowników - delegatów), których inicjatywa i przedstawiane wnioski uruchamiają czynności związane z przekształceniem
przedsiębiorstwa. Dotyczy to również organu założycielskiego,
którego opinie są znaczące przy podejmowaniu decyzji przez Ministra Przekształceń Własnościowych do przekształcenia przedsiębiorstwa w trybie określonym art. 5 ustawy prywatyzacyjnej
83
REJENT Nr 6/14 - czerwiec 1992 r.
lub do wystąpienia do Prezesa Rady Ministrów o przekształcenie
przedsiębiorstwa w trybie określonym w art. 6 ustawy.
Przedsiębiorstwa państwowe nie mające realnych szans rozwojowych w warunkach gospodarki rynkowej, j a k też przedsiębiorstwa
małe
powinny być
poddawane
prywatyzacji
likwidacyjnej w trybie art. 37 i nast. ustawy prywatyzacyjnej.
J e d n a k na tej drodze prywatyzacyjnej występują poważne
przeszkody, jakimi są bariery finansowe, w stale pogłębiających
się dysproporcjach w oszczędnościach, jakimi mogą dysponować
obywatele do wartości aktywów likwidowanych przedsiębiorstw.
Potencjalni nabywcy mienia likwidowanego przedsiębiorstwa nie
mają środków na ten cel. Także podmioty gospodarcze nie mają
środków inwestycyjnych na zakup lub opłacenie kosztów użytkowania mienia likwidowanych przedsiębiorstw państwowych.
Próby rozwiązania tych problemów na drodze stosowania daleko idących preferencji kredytowych nie zostały dotychczas podjęte.
7. Jednoosobowa spółka Skarbu Państwa powstała z przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego, w swoim założeniu
jest spółką o ograniczonym zakresie trwania - to jest do chwili
udostępnienia akcji osobom trzecim (art. 8 ust. 1 ustawy).
O udostępnieniu akcji należących do Skarbu Państwa postanawia Minister Przekształceń Własnościowych a udostępnienie
wszystkich akcji powinno nastąpić w ciągu dwóch lat od dnia
wpisania spółki do rejestru handlowego, chyba że Rada Ministrów ustali dłuższy termin.
Udostępnienie akcji spółki podmiotom zagranicznym - analogicznie j a k i podmiotom krajowym, nie jest uzależnione od organów spółki, lecz od Ministra Przekształceń Własnościowych,
reprezentującego w tym wypadku prawnego właściciela spółki,
jakim jest Skarb Państwa.
Jeżeli udostępnione podmiotowi zagraniczemu akcje przewyższają 10 % kapitału akcyjnego albo akcje mają być uprzywilejowane, udostępnienie akcji wymaga dodatkowo zgody Prezesa
Agencji do Spraw Inwestycji Zagranicznych. Odnosi się to również do udostępnienia akcji osobie prawnej z siedzibą w kraju,
kontrolowanej bezpośrednio lub pośrednio przez podmiot zagraniczny (art. 19 ustawy prywatyzacyjnej).
84
Przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego .,
Stosownie do art. 7 ustawy, do spółki stosuje się przepisy
Kodeksu handlowego, chyba że ustawa stanowi inaczej.
Na tej podstawie przepisy ustawy prywatyzacyjnej będą miały zastosowanie jako przepisy szczególne z pierwszeństwem
przed przepisami Kodeksu handlowego, z czasowym zastosowaniem do rozpoczęcia sprzedaży akcji spółki i częściowym zastosowaniem, do czasu ich zbycia w ilości przekraczającej 50 % akcji.
Te regulacje wyodrębniają jednoosobowe spółki Skarbu Państwa, powstałe z przekształcenia przedsiębiorstw państwowych,
od innych jednoosobowych spółek kapitałowych - nawet jednoosobowych spółek Skarbu Państwa, które powstały w trybie przewidzianym Kodeksem handlowym, bez związku z przekształceniem
przedsiębiorstwa państwowego. Taka też spółka może być założona, jeżeli jej założycielem jest spółka, powstała zgodnie z przepisami omawianej ustawy (art. 16).
Ustawa nie przewiduje odrębnego przekształcenia w spółki
części przedsiębiorstwa państwowego, albo jego wyodrębnionych
filii lub zakładów.
Przekształcenie obejmuje całość przedsiębiorstwa na zasadzie
transformacji w spółkę, 22 co pozwala na wprowadzenie w skład
przedsiębiorstwa - spółki wszystkich składników majątkowych
przekształcanego przedsiębiorstwa.
Pozwala to na jednoczesną transformację na powstałą spółkę
wszystkich praw i obowiązków przekształconego przedsiębiorstwa w sposób mało dostrzegalny dla jego otoczenia, w którym
powstała spółka nadal jest dostrzegana jako podmiot państwowy,
prowadząca taką samą działalność gospodarczą, z zachowaniem
dotychczasowego stanu zatrudnienia i wykorzystaniem tej samej
kadry kierowniczej.
Na spółkę z mocy prawa przechodzą też wszystkie prawa i
obowiązki wynikające z uprzednio wydanych decyzji administracyjnych. Przykładowo mogą to być decyzje o przyznaniu praw do
wynalazku, patentu, projektu racjonalizatorskiego, j a k też decyzje, na podstawie których przekształcone przedsiębiorstwo nabiło prawa wieczystego użytkowania gruntów Skarbu Państwa 2 3
oraz własności lokali i urządzeń, związanych z gruntem tak państwowym j a k i komunalnym. 2 4
Zasada transformacji wszystkich praw i obowiązków przedsiębiorstwa na powstałą spółkę pozwala na bezkolizyjne prowa-
85
REJENT Nr 6/14 - czerwiec 1992 r.
dzenie działalności gospodarczej, bez zagrożenia dalszej współpracy z partnerami i kontrahentami umownymi i zagrożenia dla
wierzycieli.
Potwierdza się też w ciągłości prowadzonej rachunkowości,
bowiem bilans zamknięcia działalności przedsiębiorstwa państwowego staje się bilansem otwarcia spółki, przy czym suma
funduszu założycielskiego i funduszu przedsiębiorstwa 2 5 staje
się kapitałem własnym spółki. Statut spółki, jaki ustala za właściciela - Skarb Państwa, Minister Przekształceń Własnościowych (art. 10 ustawy) określa część kapitału własnego
tworzącego kapitał zakładowy (art. 11 ustawy).
Do czasu udostępnienia akcji osobom trzecim, spółka jest zobowiązana do stosowania odpowiednich przepisów ogólnych zasad
rachunkowości
przedsiębiorstw
państwowych,
z
uwzględnieniem przepisów Kodeksu handlowego, jeżeli Minister
Finansów, w drodze rozporządzenia, nie ustali wcześniej szczególnych zasad rachunkowości, obowiązujących dla tego typu spółek (art. 14 ustawy).
8. Zasada transformacji wszystkich praw i obowiązków przekształconego przedsiębiorstwa na powstałą spółkę odnosi się też
do pracowników związanych stosunkiem pracy z przedsiębiorstwem. 2 0 Pracownicy przekształconego przedsiębiorstwa z mocy
prawa stają się pracownikami spółki - z wyjątkiem pracowników,
których stosunek pracy nawiązany został z przedsiębiorstwem
na zasadzie powołania (art. 9 ustawy). 2 7
Osoby powołane na stanowiska w przedsiębiorstwie państwowym, tj. dyrektor przedsiębiorstwa, jego zastępcy i główny księgowy,28 tracą swój dotychczasowy status z dniem wykreślenia
przedsiębiorstwa z rejestru przedsiębiorstw państwowych, co następuje z urzędu z chwilą wpisania spółki do rejestru handlowego
(art. 12 ust. 2 ustawy).
Ustanie stosunku pracy osób powołanych, jest równoznaczne
w skutkach prawnych z rozwiązaniem stosunku pracy, wskutek
odwołania ze stanowiska. 2 9
Pracownicy tej kategorii mogą być dalej zatrudnieni w spółce
na nowych warunkach, uzgodnionych przez strony.
Brak możliwości dalszego ich zatrudnienia w spółce uprawnia
do świadczeń przewidzianych ustawą z dnia 28 grudnia 1989 r. 3 0
86
Przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego .,
Do odprawy przewidzianej przepisami ustawy o przedsiębiorstwach państwowych uprawniony też będzie dyrekor przedsiębiorstwa, 31 jeżeli w powstałej spółce nie zostanie zatrudniony
jako członek jej zarządu (art. 9 ust. 3 ustawy prywatyzacyjnej).
Spółka będzie też ponosić odpowiedzialność za zobowiązania,
wynikające ze stosunku pracy, powstałe przed przekształceniem
przedsiębiorstwa (art. 9 ust. 4 ustawy).
Poza uprawnieniami do dalszego zatrudnienia w powstałej
spółce, pracownicy przedsiębiorstwa uzyskują szczególne uprawnienia do wyboru ze swojego grona jednej trzeciej składu rady
nadzorczej, która w jednoosobowych spółkach Skarbu Państwa,
powstałych z przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego,
jest organem obligatoryjnym.
Te uprawnienia pracowników nie mogą być uchylone lub
zmienione w statucie spółki ustalanym za Skarb Państwa przez
Ministra Przekształceń Własnościowych, do czasu, gdy ponad
połowa akcji spółki pozostaje w ręku Skarbu Państwa, chyba że
zgodę na zmianę wyrazi większość członków rady nadzorczej,
wybranych przez pracowników.
Pracownicy przedsiębiorstwa, wybrani do rady nadzorczej
spółki, podlegają ochronie w zakresie stosunku pracy na analogicznych zasadach, j a k członkowie rad pracownicach w przedsiębiorstwach państwowych (art. 17 ust. 3 ustawy). 32
Wybór członków rady nadzorczej w spółce akcyjnej, dokonywany w drodze głosowania, w trybie określonym przepisami Kodeksu handlowego (art. 379 Kh.) może dotyczyć tylko tej części
rady, która nie jest wybrana przez pracowników (art. 17 ust. 4
ustawy).
Na gruncie omawianej ustawy, pracownicy przedsiębiorstwa
państwowego, przekształconego w spółkę, zachowują szczególne
uprawnienia do zakupu na zasadach preferencyjnych do 20 %
ogólnej liczby akcji spółki - z zastrzeżeniem wykorzystania tego
uprawnienia w ciągu jednego roku od dnia ich udostępnienia do
sprzedaży. Po tym terminie uprawnienia szczególne pracowników z mocy prawa wygasają.
Ustawa zastrzega też termin udostępnienia pracownikom
akcji preferencyjnych, co powinno nastąpić nie później niż w
ciągu dwóch miesięcy od chwili udostępnienia pierwszych akcji
na zasadach ogólnych.
87
REJENT Nr 6/14 - czerwiec 1992 r.
Ustawa nie przewiduje analogicznych uprawnień dla tych
pracowników, którzy podjęli pracę w powstałej spółce, nie będąc
uprzednio pracownikami przedsiębiorstwa, przed jego przekształceniem w spółkę.
Akcje spółki zbywane pracownikom na zasadach preferencyjnych, są sprzedawane po cenach obniżonych o połowę w stosunku
do ceny ustalonej dla osob fizycznych, obywateli polskich, oferowanych w pierwszym dniu sprzedaży. Cena ta nie podlega zmianie w ciągu jednego roku, niezależnie od wahań cenowych w tym
okresie. Łączna wartość ulg, przypadających pracownikom
przedsiębiorstwa, przekształconego w spółkę nie może przekroczyć iloczynu średniej wartości wynagrodzeń, wypłacanych w gospodarce państwowej na jednego zatrudnionego w ciągu 12
miesięcy, poprzedzających wpisanie spółki do rejestru handlowego oraz liczby pracowników nabywających akcje.
Liczbę sprzedawanych akcji, na zasadach preferencyjnych,
poszczególnym grupom pracowników oraz warunki i terminy
spłaty określi statut spółki z uwzględnieniem wniosków w tym
zakresie, o których mowa w art. 5 ustawy (art. 24 ustawy).
Na tej podstawie statut spółki, ustalony za Skarb Państwa
przez Ministra Przekształceń Własnościowych (art. 10 ustawy)
może przewidywać dalsze preferencje, polegające na ratalnej zapłacie za zakupione akcje, jak też ulgową stopę oprocentowania
w ciągu jednego roku i po jego upływie.
Statut może też upoważnić radę nadzorczą lub inny organ
spółki do podejmowania stosownych w tym zakresie uchwał.
Wykorzystanie uprawnień preferencyjnych nie ogranicza pracowników przedsiębiorstwa przekształconego w spółkę, j a k też
pracowników spółki, którzy nie byli zatrudnieni w przedsiębiorstwie do nabywania i obejmowania dalszych akcji spółki na zasadach ogólnych (art. 24 ust. 1 ustawy).
9. Zbywanie i obciążanie akcji jednoosobowej spółki Skarbu
Państwa, powstałej z przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego następuje na zasadach określonych w Kodeksie handlowym, jednakże z uwzględnieniem zmian, jakie w tym zakresie
wprowadza ustawa prywatyzacyjna (art. 18 ust. 1 ustawy).
O udostępnieniu akcji spółki postanawia Minister PrzeksztaLceń Własnościowych, co powinno nastąpić w ciągu dwóch
88
Przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego .,
lat od dnia wpisania spółki do rejestru handlowego, chyba że
Rada Ministrów ustali dłuższy termin.
W tym okresie Minister Przekształceń Własnościowych może
zarządzić przeprowadzenie analizy ekonomiczno-finansowej
przedsiębiorstwa, celem ustalenia jego wartości i ta wycena zastąpi przewidziane w art. 312 i 313 Kh. sprawozdanie piśmienne
założycieli spółki akcyjnej w odniesieniu do wnoszonych do spółki
aportów rzeczowych i ich wartości, j a k też ewentualnej kontroli
tego sprawozdania, do jakiej jest uprawniony sąd rejestrowy.
Minister Przekształceń Własnościowych może też odstąpić od
przeprowadzenia tych analiz, jeżeli wycena przedsiębiorstwa została już dokonana przed jego przekształceniem a udostępnienie
akcji ma nastąpić bezpośrednio po przekształceniu, j a k też uzależnić udostępnienie akcji od wprowadzenia, w przedsiębiorstwie
spółki, określonych zmian organizacyjnych, ekonomicznych lub
technicznych.
Udostępnienie akcji spółki osobom trzecim związane jest z
dalszymi uprawnieniami Ministra Przekształceń Własnościowych w wykonywaniu których może podejmować określone decyzje samodzielnie lub w oparciu o uzgodnienia z innymi organami.
W uzgodnieniu z Ministrem Finansów, przed udostępnieniem
akcji osobom trzecim, Minister Przekształceń Własnościowych,
może za Skarb Państwa przejąć część długów spółki, o czym
ogłasza w sposób przewidziany dla ogłoszeń spółki i powiadamia
jej wierzycieli celem zgłoszenia ewentualnych zastrzeżeń w określonym terminie.
W odniesieniu do wierzycieli, którzy nie wyrażą zgody na
przyjęcie ich długów, zaspakaja lub zabezpiecza ich roszczenia
przed przyjęciem innych długów spółki (art. 22 ustawy).
Udostępnienie podmiotom zagranicznym akcji spółki wymaga
uprzedniej zgody Prezesa Agencji do Spraw Inwestycji Zagranicznych jeżeli minimalna wartość tych akcji przewyższa 10 %
kapitału akcyjnego spółki (art. 311 Kh.) lub są to akcje uprzywilejowane.
Dotyczy to również udostępnienia akcji spółki osobom prawnym z siedzibą w kraju, kontrolowanych bezpośrednio lub pośrednio przez podmiot zagraniczny (art. 19 pkt 2 i 3 ustawy),
który uprawniony też jest do podejmowania decyzji o podwyższeniu kapitału akcyjnego spółki, w drodze emisji akcji, oraz w
89
REJENT Nr 6/14 - czerwiec 1992 r.
porozumieniu z Ministrem Finansów, w drodze rozporządzenia,
określa zasady finansowania udostępniania akcji.
Na podstawie porozumienia, zawartego z gminą lub związkiem gmin Minister Przekształceń Własnościowych może przyjmować czynności związane z przekształceniem w spółkę
przedsiębiorstwa komunalnego, utworzonego na podstawie przepisów ustawy z dnia 10 maja 1990 r. 3 3
Na podstawie art. 26 ustawy z dnia 19 października 1991 r. 3 4
uwzględniając wniosek Agencji Własności Rolnych Skarbu Państwa można przekształcić państwowe przedsiębiorstwo gospodarki rolnej w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa, bądź też na
wniosek dyrektora przedsiębiorstwa i rady pracowniczej, po zasięgnięciu opinii Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej.
10. Akcje jednoosobowych spółek Skarbu Państwa, jak też
akcje Skarbu Państwa, pod rygorem nieważności dokonanej
transakcji, zbywane są:
- w drodze przetargu,
- na podstawie oferty ogłoszonej publicznie,
- w wyniku rokowań, podjętych na podstawie publicznego
zaproszenia (art. 23 ustawy).
Na inny tryb zbycia akcji, jak też udziałów, wymagana jest
zgoda Rady Ministrów, wyrażona na wniosek Ministra Przekształceń Własnościowych.
Wyjątkiem od tej zasady są akcje udostępniane pracownikom
przedsiębiorstwa na zasadach preferencyjnych.
Zapłata za akcje lub udziały może być dokonywana w gotówce
j a k też w papierach wartościowych (art. 27 ustawy).
Ustawa przewiduje możliwość zapłaty także w bonach prywatyzacyjnych. Jednak do tej pory odpowiednie przepisy, o których
mowa w art. 25 ustawy nie zostały wydane, co uniemożliwia
emisję tych bonów. Należy oczekiwać, że rozliczne problemy
związane z emisją bonów prywatyzacyjnych i ich udostępnianiem
obywatelom polskim zostaną rozwiązane w zapowiadanej nowelizacji ustawy bądź też w nowej ustawie o prywatyzacji powszechnej. Ze znaczną szkodą dla programu przekształcenia
gospodarki, ustawy te oczekują zbyt długo na ich uchwalenie.
Na gruncie aktualnie obowiązujących uregulowań, akcje lub
udziały nie nabyte w okresie ustalonym na ich udostępnienie,
90
Przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego .,
Minister Przekształceń Własnościowych przekazuje bankom lub
innym instytucjom finansowym, na warunkach ustalonych umową. Dochody uzyskane z tego tytułu, instytucja finansowa przekazuje na rzecz Skarbu Państwa (art. 28 ustawy).
Jednakże bez zgody Ministra Finansów, państwowe osoby
prawne są wyłączone z prawa nabywania akcji i udziałów Skarbu Państwa (art. 29 ustawy).
11. Ustawa o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych była
oczekiwana z wielkim zainteresowaniem.
W przekonaniu wielu osób, ustawa miała uzupełnić lub zstąpić niedostatki uregulowań prawnych w zakresie prywatyzacji,
przyjętych w ustawie o przedsiębiostwach państwowych według
stanu z roku 1990.
W publikacjach prasowych, wypowiedziach oficjalnych przedstawicieli, w środkach masowego przekazu i wydawnictwach,
przeznaczonych do popularyzacji zasad prywatyzacji dla zakładów pracy, zakładano że w wyniku prowadzonej prywatyzacji
będą osiągane różne cele.
Chociaż to nie wynika bezpośrednio z przepisów ustawy, ważne znaczenie miał cel polityczny, wyrażający się w powszechnej
akceptacji istniejącego systemu gospodarczego.
Najważniejsze znaczenie miał jednak cel ekonomiczny, sprowadzony do zwiększenia efektywności gospodarczej rozległych
obszarów sektora państwowego, w liczbie kilku tysięcy przedsiębiorstw państwowych, szerokim zaangażowaniem właścicielskim; stopniowe zmniejszanie tych obszarów, z jednoczesnym
pomniejszaniem kosztów społecznych, które w różnych wymiarach związane były z ich mało efektywną działalnością.
W perspektywie prywatyzacja sektora państwowego miała
zmniejszyć obciążenia budżetu i zwiększyć jego wpływy dochodami uzyskanymi ze sprzedaży m a j ą t k u państwowego i opłatami za
jego gospodarcze wykorzystywanie.
Pośrednie korzyści płynące z zaangażowania kapitału właścicielskiego w produkcji i wymianie z perspektywą zaangażowania
kapitałów zagranicznych.
Tak społeczne poparcie prowadzonej prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych jak i przewidywane wyniki ekonomiczne
wydają się być problematyczne.
91
REJENT Nr 6/14 - czerwiec 1992 r.
Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych nie znalazła dostatecznego poparcia załóg pracowniczych. Rozczarowani do
wszystkich dotychczas podejmowanych prób, bezskutecznych dla
reformowania gospodarki, czuli się zagrożeni utratą stanowisk
pracy.
Z tych też względów nie uzyskała należytego poparcia organów samorządowych j a k też organizacji związkowych.
Po prawie dwuletnim funkcjonowaniu ustawy prywatyzacyjnej, a jeszcze dłuższym ustawy o przedsiębiorstwach państwowych,
zmiana
form
własności
nastąpiła
w
1430
przedsiębiorstwach państwowych, co stanowi 17,4 % ogólnej ich
liczby. 35
Na wzrost zainteresowania prywatyzacją nie wpłynął, opracowany w Ministerstwie Przekształceń Własnościowych, program
powszechnej prywatyzacji dla wytypowanej grupy przedsiębiorstw państwowych, które za ich zgodą mogą być przekształcone w jednoosobowe spółki Skarbu Państwa w trybie
uproszczonym, jak też powołanie Zarządu Majątku Narodowego,
który jednak bezskutecznie oczekuje na odpowiednie akty ustawodawcze.
W powszechnych oczekiwaniach mają to być regulacje prawne, które pozwolą na dalsze prowadzenie prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych - zarówno prywatyzację likwidacyjną j a k i
kapitałową w sposób rzetelny i sprawiedliwy, a jednocześnie zdecydowany i możliwie szybki, skutecznie eliminując bulwersujące
opinię społeczną wypaczenia - często typu aferowego.
92
Przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego .,
Przypisy
1. Jednolity t e k s t Dz. U. Nr 18 poz. 80 z 1991 r., z m i a n a Dz. U. z 1991 r. Nr 75 poz.
329, Nr 101, poz. 444 i Nr 107, poz. 464, dalej z w a n a u s t a w ą p.p.
2. Dz. U. N r 24 poz. 123, z 1986 r. N r 17 poz. 88, z 1987 r. N r 33 poz. 181, z 1989
r. N r 10 poz. 57, z 1990 r. N r 17 poz. 99, z 1991 r. Nr 2 poz. 6 i Nr 75 poz. 329.
3. Por. a r t . 2 u s t a w y p.p.
4. Por. a r t . 49 u s t a w y p.p.
5. Por. a r t . 30 u s t a w y p.p.
6. Por. a r t . 2 ust. 1 u s t a w y p.p.
7. Por. a r t . 46, 46a, 46b u s t a w y p.p.
8. U s t a w a z dnia 14 czerwca 1991 r. o spółkach z u d z i a ł e m z a g r a n i c z n y m (Dz. U.
Nr 60, poz. 350).
9. Por. a r t . 12-14 u s t a w y z dnia 31 stycznia 1989 r. o gospodarce finansowej
przedsiębiorstw państwowych, jednolity t e k s t Dz. U. Nr 6, poz. 27 z 1992 r.
10. Por. a r t . 16 t e j u s t a w y .
11. Por. a r t . 4 u s t a w y p.p.
12. Dz. U. N r 4 poz. 18.
13. Dz. U. N r 107 poz. 464.
14. Dz. U. N r 5 1 poz. 299 i Dz. U. N r 85 poz. 489, z 1991 r. Dz. U. N r 60 poz. 253.
15. Por. J. K r a u s s : „Umowa leasingu" w prywatyzacji przedsiębiorstw p a ń s t w o wych. Przegląd U s t a w o d a w s t w a Gospodarczego Nr 8-9 z 1991 r. str. 129 i n a s t .
16. Por. §§ 51-60 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 listopada 1981 r. w
s p r a w i e wykonywania u s t a w y o przedsiębiorstwach p a ń s t w o w y c h (Dz. U. Nr 31
poz. 170).
17. Projekt Pełnomocnictwa Rządu ds. Prywatyzacji z dnia 25 listopada 1989 r. Nr
III.
18. Z. Kubot: Spółki pracownicze, Zielona Góra, 1991 r. t a k ż e R. Krawczyk:
Akcjonariat pracowniczy - w a r i a n t polski, Wrocław, 1992 r.
19. Por. U s t a w a z dnia 13 lipca 1990 r. o u t w o r z e n i u Ministra Przekształceń
Własnościowych (Dz. U. Nr 51, poz. 300).
20. Por. a r t . 2 u s t . 3 u s t a w y omówionej w punkcie 2.
21. Por. P. Dubowski: Uprawnienia o r g a n u założycielskiego wobec przedsiębiors t w a , Wydawnictwo „Rejent" Nr 6 z 1991 r. str. 56 i n a s t .
93
REJENT Nr 6/14 - czerwiec 1992 r.
22. Por. Słownik wyrazów i zwrotów obcojęzycznych pod red. W. Kopalińskiego,
W a r s z a w a 1990 r. str. 520.
23. A r t . 2 u s t a w y z dnia 29 września 1990 r. o zmianie u s t a w y o gospodarce
g r u n t a m i i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. Nr 79 poz. 464).
24. Por. a r t . 5 u s t a w y z dnia 10 m a j a 1990 r. przepisy w p r o w a d z a j ą c e u s t a w ę o
s a m o r z ą d z i e t e i y t o r i a l n y m i pracownikach s a m o r z ą d o w y c h (Dz. U. Nr 32 poz. 191
ze z m i a n a m i ) .
25. Por. a r t . 3 u s t a w y omówionej w p u n k c i e 9.
26. Por. a r t . 2 i 3 Kodeksu pracy.
27. Por. a r t . 68 Kodeksu pracy w z w i ą z k u z Rozporządzeniem Rady Ministrów z
dnia 20 listopada 1974 r. w sprawie określenia s t a n o w i s k kierowniczych, na
których z a t r u d n i a się pracownikow na podstawie powołania (Dz. U. N r 4 5 p o z . 2 6 8
ze z m i a n a m i ) i a r t . 34 u s t a w y p.p.
28. Por. a r t . 44 u s t a w y p.p.
29. Por. a r t . 70 Kodeksu pracy
30. Dz. U. Nr 4 poz. 19 z późniejszymi z m i a n a m i
31. Por. a r t . 39 u s t a w y p.p.
32. Por. art. 6 u s t a w y omówionej w p u n k c i e 2
33. Por. a r t . 5 u s t a w y prywatyzacyjnej
34. Por. a r t . 26 u s t a w y o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi S k a r b u
P a ń s t w a (Dz. U. Nr 107 poz. 464).
35. Por. „Rzeczpospolita" z dnia 6 m a j a 1992 r.
94