HISTORIA BADAŃ I ROZWOJU

Transkrypt

INSTYTUTU BOTANIKI im. W. SZAFERA
POLSKIEJ AKADEMII NAUK
(1953 – 2012)
INSTYTUTU BOTANIKI im. W. SZAFERA
POLSKIEJ AKADEMII NAUK
(1953 – 2012)
Redakcja
Barbara Godzik, Konrad Wołowski
Kraków 2013
Barbara Godzik, Konrad Wołowski — Historia badań i rozwoju Instytutu Botaniki
im. W. Szafera Polskiej Akademii Nauk (1953−2012)
Skład tekstu − Marian Wysocki
Układ i opracowanie graficzne − Ryszard Ochyra, Marian Wysocki
Projekt okładki − Barbara Godzik, Ryszard Ochyra
© Copyright by W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences
Kraków 2013
Available from Editorial Office, W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy
of Sciences, ul. Lubicz 46, 31-512 Kraków, Poland; e-mail: [email protected]
ISBN 978-83-62975-17-4
Druk: Drukarnia Kolejowa, ul. Bosacka 31, 31-505 Kraków, Poland
Data publikacji: 15 września 2013
SPIS TREŚCI
Słowo wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Przedmowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Preface . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Pracownia Analiz Molekularnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Pracownia Briologii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Zakład Ekologii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Pracownia Fitosocjologii Leśnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Zakład Fykologii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7. Pracownia Lichenologii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8. Zakład Mykologii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9. Zakład Paleobotaniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10. Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych . . . . . . . . . . 11. Zakład Zmienności Roślin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12. Międzynarodowe Studium Doktoranckie
Nauk Przyrodniczych PAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13. Biblioteka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14. Dział Wydawnictw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
9
11
13
39
53
109
151
155
177
207
229
265
295
307
315
331
Aneks I . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343
Aneks II . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421
Wykaz pracowników naukowych IB PAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 435
SŁOWO WSTĘPNE
Jubileusze, które podobno tak lubimy w Krakowie, są okazją nie tylko do świętowania, ale
również do podsumowań i do spojrzenia wstecz. Takie spojrzenie potrzebne jest zwłaszcza
młodszej generacji naukowców. Pozwala to na określenie swojego miejsca w skomplikowanym mechanizmie, jakim jest instytucja naukowa z tradycjami i bogatą przeszłością.
60 lat to może nie tak dużo, nawet jak na życie człowieka, ale burzliwe dzieje drugiej
połowy XX wieku spowodowały, że Instytut Botaniki im. W. Szafera Polskiej Akademii
Nauk ma historię bujną i zagmatwaną, co próbuje nakreślić niniejsza publikacja.
Instytut należy do wielkiej rodziny krakowskich instytucji botanicznych o wspólnym
rodowodzie. Często ci sami uczeni przewijają się przez różne placówki jako pracownicy,
kierownicy, organizatorzy i koordynatorzy. Mimo różnej przynależności wszystkich łączy
jeden cel – praca dla nauki i dla dobra ojczystej przyrody.
Jubileusze przywołują również wspomnienia – pojawiają się sylwetki dawnych mistrzów i kolegów, których nie ma już wśród nas, ale istnieją w pracach, które stoją na półkach. Istnieją także w anegdocie, przekazywanej z pokolenia na pokolenie. Przez Instytut
przewinęła się plejada niezwykłych osobowości – wielcy uczeni o światowym rozgłosie
i cisi pracownicy nauki, produkujący dzieła ważne i potrzebne, prace – kamienie węgielne
i prace – drobne cegiełki, ale budujące wspólnie gmach nauki. Cały ten ogromny dorobek
pozwala bez kompleksów patrzeć zarówno wstecz, jak i w przyszłość.
Publikacja ta jest bardzo ważna dla pamięci o tych, którzy tworzyli podwaliny instytucji. Dla tych, którzy obecnie są związani z Instytutem – może być bodźcem, by dorównać
poprzednikom i pozostawić własny, wyraźny ślad w jego historii, a dla tych co myślą, by
związać się z botaniką w tej placówce – informacją, że wchodzą do instytucji o określonej
renomie i dorobku, który trzeba będzie nadal podtrzymywać i rozwijać.
Czego należy życzyć Instytutowi – chyba żeby mógł pracować bez niepotrzebnych
wstrząsów oraz by przy najbliższym okrągłym jubileuszu dodał do dwóch tomów bibliografii nie mniej obszerny tom trzeci.
Kraków, 30 sierpnia 2013 r.
Prof. dr hab. Bogdan Zemanek
Przewodniczący Rady Naukowej IB PAN
PRZEDMOWA
W bieżącym roku mija 60 lat od chwili, gdy do życia został powołany Zakład Botaniki
Polskiej Akademii Nauk, późniejszy Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN w Krakowie.
W tym roku przypada jednocześnie 100-lecie istnienia Instytutu Botaniki Uniwersytetu
Jagiellońskiego i 230-lecie utworzenia Ogrodu Botanicznego UJ. Nie bez przyczyny więc
rok 2013 został obwołany w Krakowie Rokiem Botaniki.
Botanika zawsze odgrywała ważną rolę w życiu naukowym Krakowa. Powstały w 1953
roku Instytut Botaniki Polskiej Akademii Nauk był zawsze silną jednostką naukową i wraz
z Instytutem Botaniki UJ stanowił główny, prężnie działający ośrodek badań botanicznych, który
wywierał przemożny wpływ na rozwój botaniki w Polsce. Historia obu instytucji jest ściśle
powiązana, nie tylko bliskością położenia. Łączy je przede wszystkim swoista unia personalna
poprzez osoby profesorów uczelni działających w Krakowskim Towarzystwie Naukowym, Akademii Umiejętności (później Polska Akademia Umiejętności), Komisji Fizjograficznej, której
schedę w dużej mierze przejął Instytut Botaniki PAN. U podstaw działalności tych instytucji
leżą dokonania tak wybitnych botaników krakowskich, jak: Feliks Berdau (1826−1895), Józef
Rostafiński (1850−1928), Marian Raciborski (1863−1917) i Władysław Szafer (1886–1970).
Pierwsi pracownicy naukowi, kładący podwaliny pod rozwój Instytutu Botaniki PAN
rekrutowali się przede wszystkim spośród naukowców Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, a po części także Państwowego Instytutu Geologicznego. Jak to zwykle bywa,
zwłaszcza w czasach trudnych i dynamicznie zmieniających się, historia początkowych lat
Instytutu Botaniki PAN jest mocno zagmatwana, a dodatkową trudność w ustaleniu faktografii stwarza brak lub niekompletna dokumentacja. Trudno jest oddzielić nawet miejsca
pracy i stanowiska zajmowane przez niektóre osoby, ponieważ w pokojach mieszczących
się w budynku przy ulicy Lubicz 46 pracowali naukowcy z obu instytucji, a ich etaty były
opłacane po części przez Polską Akademię Nauk i Uniwersytet Jagielloński. Dopiero po
uzyskaniu w 1956 roku statusu samodzielnej placówki naukowej przez Instytut Botaniki
PAN, historia botaniki w obu ściśle ze sobą związanych instytucjach zaczęła się toczyć
niezależnie swoimi torami. Zawsze jednak naukowcy obu instytucji utrzymywali ścisłe
kontakty i współpracowali ze sobą w licznych wspólnych projektach. Szereg ważnych dzieł
botanicznych, np. Szata roślinna Polski opublikowanych jest we współautorstwie botaników
obu instytucji. Prowadzący działalność dydaktyczną Instytut Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego od samego początku był głównym zapleczem Instytutu Botaniki PAN, z którego
rekrutowali się jego dzisiejsi pracownicy i doktoranci.
10
B. Godzik, K. Wołowski
Instytucją spajającą obie botaniczne jednostki jest Polskie Towarzystwo Botaniczne. Oddział
Krakowski PTB jest jednym z nielicznych, który prowadzi cotygodniowe spotkania „czwartkowe”
(w sali im. B. Pawłowskiego na II piętrze budynku przy ul. Lubicz 46), goszcząc prelegentów
reprezentujących wszystkie uczelnie krakowskie, jak też i inne ośrodki naukowe w kraju.
Mając na względzie wspólne korzenie i naukowe powiązania, dyrektorzy Instytutu Botaniki PAN, Instytutu Botaniki UJ i Ogrodu Botanicznego UJ postanowili uczcić wszystkie te
doniosłe rocznice poprzez zorganizowanie wspólnych Obchodów Jubileuszowych. Główne
uroczystości przewidziane zostały na drugą połowę września, ale w ciągu całego roku zorganizowano szereg spotkań, konferencji i wystaw naukowych, na których prezentowano
dorobek krakowskich uczelni i instytucji Polskiej Akademii Nauk.
Na Jubileuszowe Obchody 60-lecia Instytutu Botaniki im. W. Szafera PAN zostały przygotowane dwa obszerne opracowania: Historia badań i rozwoju Instytutu Botaniki Polskiej
Akademii Nauk (1953–2012) pod redakcją Barbary Godzik i Konrada Wołowskiego oraz
dwuczęściowa Bibliography of the W. Szafer Institute of Botany Polish Academy of Sciences
(1953−2012) zestawiona przez Ryszarda Ochyrę, Halinę Bednarek-Ochyra i Barbarę Godzik.
Wydawnictwa te prezentują szczegółową historię powstania i badań prowadzonych przez
poszczególne zakłady i pracownie Instytutu Botaniki PAN oraz cały publikowany dorobek
w okresie ostatnich 60 lat.
Zapraszając Państwa do lektury niniejszego opracowania nie należy zapomnieć o wielu
osobach, dzięki którym mogło ono powstać. W pierwszej kolejności podziękowania
Redaktorzy kierują do autorów poszczególnych rozdziałów dotyczących historii i badań
realizowanych w poszczególnych pracowniach i zakładach Instytutu Botaniki im. W. Szafera
PAN. Bez ich wysiłku książka ta nie mogłaby się ukazać.
Za konsultacje, krytyczne przeglądnięcie i weryfikację tekstów, uwagi i uzupełnienia
szczególne podziękowania składamy prof. Halinie Bednarek-Ochyrze i prof. Ryszardowi
Ochyrze. Ciężar wielu prac technicznych przy zestawianiu i poszukiwaniu danych opierał
się na pracy Ewy Budziakowskiej i Barbary Pawłowskiej z Zakładu Ekologii, a także Anny
Rusockiej z Działu Kadr i Renaty Czerskiej z Archiwum IB PAN. Dziękujemy również
Redakcji Działu Wydawnictw: Agnieszce Sojce, Marianowi Wysockiemu i Jackowi Wieserowi za sprawną redakcję techniczną.
Czytelników zapraszamy również na stronę internetową Instytutu Botaniki im. W. Szafera
PAN (PAN (http://www.botany.pl), gdzie można znaleźć aktualne informacje o badaniach
prowadzonych w Instytucie Botaniki PAN oraz informacje na temat bieżących działań
i wydarzeń z życia naukowego.
Kraków, 28 sierpnia 2013 r.
Barbara Godzik
Konrad Wołowski
PREFACE
This year marks 60 years since the Department of Botany of the Polish Academy of Sciences
(later the W. Szafer Institute of Botany) was established. This year also marks the centenary
of the Institute of Botany and the 230th anniversary of the Botanical Garden, both at the
Jagiellonian University. Therefore, not without reason, the year 2013 was proclaimed the
Year of Botany in Cracow.
Botany has always played an important role in the scientific life of Cracow. Formed in
1953, the Institute of Botany of the Polish Academy of Sciences has always been a strong
research institution and, together with the Institute of Botany at the Jagiellonian University,
was a major, dynamically functioning botanical research centre which exerted a profound
influence on the development of botany in Poland. The history of the two institutions is
closely related, not only because of the proximity of location but by the personal interaction
between professors in the Academic Society of Cracow, Academy of Sciences and Letters,
the Physiographic Committee and Polish Academy of Sciences and Letters, whose legacy
was largely taken over by the Institute of Botany of the Polish Academy of Sciences. At
the core of these institutions’ activities lie the achievements of such eminent Cracow botanists, as Feliks Berdau (1826–1895), Józef Rostafiński (1850–1928), Marian Raciborski
(1863–1917) and Władysław Szafer (1886−1970).
The first academics who laid the foundations for the development of the Institute of Botany
of the Polish Academy of Sciences were recruited primarily from researchers of the Institute
of Botany of the Jagiellonian University, and partly also from the State Geological Institute.
As is usually the case, especially in difficult and rapidly changing times, the early history
of the Institute of Botany of the Polish Academy of Sciences is somewhat confusing and
entangled, and the difficulty in establishing the facts results in incomplete documentation.
It is even difficult to identify the work places and positions occupied by some staff
as at the rooms in the building at Lubicz 46 street were occupied by scientists from both
institutions, and their posts were paid partly by the Polish Academy of Sciences and partly
by the Jagiellonian University. Only after obtaining the status of an independent research
institution as the Institute of Botany of the Polish Academy of Sciences in 1956, did the
history of botany in the two closely related institutions begin to separate. However, researchers from both institutions always maintained close contact and worked together on
a number of joint projects. Some important botanical works, such as Szata roślinna Polski
(Vegetation of Poland) were co-authored by botanists from both institutions. The Institute
12
B. Godzik, K. Wołowski
of Botany of the Polish Academy of Sciences, from the very beginning recruited staff and
PhD students from the Institute of Botany of the Jagiellonian University, which has a predominantly teaching role.
The institution that bonds the two botanical unit is the Polish Botanical Society (PBS).
The Cracow branch of the PBS is one of the few that runs weekly “Thursday meetings”
(in the B. Pawłowski Hall on the second floor of the building at Lubicz 46 street), hosting
speakers representing all the universities in Cracow, and also from other scientific centres
in the country.
In view of the common roots and scientific ties, the directors of the Institute of Botany
of the Polish Academy of Sciences as well as Institute of Botany and Botanical Garden
at the Jagiellonian University decided to celebrate all of these momentous anniversaries
by organising joint Jubilee Celebrations. The main celebrations are planned for 19−21
September, but throughout the 2013 year, there have been organised series of meetings,
conferences and scientific exhibitions presenting the achievements of Cracow’s universities
and the institutions of the Polish Academy of Sciences.
For the Jubilee Celebrations of the 60th anniversary of the W. Szafer Institute of Botany two
comprehensive studies were prepared: a History of research and development at the W. Szafer
Institute of Botany, Polish Academy of Sciences (1953−2012) edited by Barbara Godzik and
Konrad Wołowski and a two-volume Bibliography of the W. Szafer Institute of Botany, Polish
Academy of Sciences (1953−2012) compiled by Ryszard Ochyra, Halina Bednarek-Ochyra and
Barbara Godzik. These publications present a detailed history of the foundation and studies
conducted by various departments and laboratories at the Institute of Botany of the Polish
Academy of Sciences, as well as all the published achievements of the past 60 years.
Many people assisted us in the production of the present book. First of all, we would
like to thank the authors of the individual chapters on the history and research carried out
in the different laboratories and departments of the Institute of Botany, Polish Academy of
Sciences. Without their effort, this book could not have been published.
For consultation, revision of the text, comments and additions we would like to thank
heartily Professors Halina Bednarek-Ochyra and Ryszard Ochyra. All the technical tasks
with compiling and searching for the data was based on the work of Ewa Budziakowska
and Barbara Pawłowska from the Department of Ecology, as well as Anna Rusocka from
the Human Resources Department and Renata Czerska from the Archives of the Institute
of Botany of the Polish Academy of Sciences. We also thank Agnieszka Sojka, Marian
Wysocki and Jacek Wieser from the Publishing House Department of the Institute of Botany
for their efficient technical editing.
Readers are also welcome to visit the website of the W. Szafer Institute of Botany (http://
www.botany.pl) where the latest information about the research, current activities and
scientific events at the Institute can be found.
Kraków, 28 August 2013
Barbara Godzik
Konrad Wołowski
1
WSTĘP
Instytut Botaniki im. W. Szafera Polskiej Akademii Nauk w Krakowie (IB PAN) obchodzi
60-lecie swego istnienia. W ciągu tego długiego czasu następowały liczne zmiany w strukturze organizacyjnej, przybywało lub ubywało pracowników, powiększały się zasoby wykorzystywanej powierzchni. Zawsze jednak jasno określona była tematyka badawcza, która
rozwijała się z pojawianiem nowych kierunków, metod i nowych możliwości, nadążając za
światowymi trendami. Obchody 60-lecia są dobrym momentem dla podsumowania osiągnięć naukowych, czego najlepszym wyrazem i dokumentacją jest zestawienie wszystkich
publikacji pracowników Instytutu w formie dwuczęściowej Bibliografii obejmującej okres
od jego powstania do 2012 roku. Szczegółowe informacje dotyczące poszczególnych jednostek wewnętrznych IB PAN znajdują się w rozdziałach niniejszej książki i zawierają ich
historię oraz przegląd badań i osiągnięć.
Początkowy, kilkuletni okres istnienia Instytutu, zwanego w latach 1953–1956 Zakładem
Botaniki Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, był czasem poszukiwania i formowania
zakresu zagadnień, którymi ta jednostka miałaby się zajmować. Niestety informacje z tego
okresu są niepełne lub niedokładne. Nie przywiązywano wówczas specjalnej uwagi zarówno
do gromadzenia późniejszych archiwaliów dotyczących całej jednostki, jak i do formalnego
zatrudniania pracowników, którzy w tym pierwszym okresie rekrutowani byli głównie z spośród naukowców Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego i Państwowego Instytutu
Geologicznego. Często byli oni równocześnie pracownikami innych instytucji, a w IB PAN
zatrudnieni byli na pracach zleconych bądź części etatów. Brak archiwum z prawdziwego
zdarzenia, ograniczone możliwości kopiowania dokumentów, jak również i czas zrobiły
swoje. Dzisiaj z tego okresu mamy fragmentaryczne informacje, do których należy podchodzić z ograniczonym zaufaniem, a niekiedy brak jest jakiejkolwiek dokumentacji.
Misja
Ideą profesora Władysława Szafera było powołanie odrębnej od Uniwersytetu instytucji,
która byłaby odpowiedzialna za prowadzenie badań w zakresie poznawania flory polskiej
i zdolnej do przygotowania pełnej informacji o jej zasobach. Brak obciążenia pracowników
14
B. Godzik
zajęciami dydaktycznymi miał doprowadzić, w zamyśle Profesora, do szybkiej realizacji
podstawowego celu, jaki miał realizować Instytut Polskiej Akademii Nauk.
Z początkiem lat 70. ubiegłego wieku rozpoczęto stopniową zmianę profilu tematyki
badań dominującego w ciągu pierwszych 20 lat (florystyka, geografia roślin, fitosocjologia).
Zgodnie z zaleceniami PAN większy nacisk miał być położony na rozwój w szerszym
zakresie badań nad roślinami niższymi. W planach pojawiły się też zagadnienia dotyczące
ekologii gatunków i zbiorowisk roślinnych oraz prace taksonomiczne. Później szeroko rozwijane były badania zanieczyszczenia środowiska związanego z emisjami przemysłowymi
i szybkim rozwojem transportu.
Dzisiaj Instytut Botaniki im. W. Szafera Polskiej Akademii Nauk jest nowoczesną placówką naukową prowadzącą badania z systematyki ewolucyjnej, fitogeografii i geobotaniki
roślin i grzybów, nad różnorodnością flor współczesnych i kopalnych oraz dotyczących
ekologii teoretycznej i stosowanej. Wśród najnowszych kierunków badawczych, od kilku lat
z powodzeniem rozwijane są również badania genetyczne, ze szczególnym uwzględnieniem
analiz filogenetycznych i filogeograficznych.
Misja Instytutu jest jasno określona, niezmienna od wielu lat. Obok poszerzania wiedzy
na temat ewolucji, systematyki i ekologii roślin naczyniowych, mszaków, glonów, grzybów,
grzybów zlichenizowanych i śluzowców, do ważnych zadań należy upowszechnianie wyników
wysokiej jakości badań w tym zakresie. Głównym celem badań jest poznawanie i opisywanie
różnorodności biologicznej różnych grup organizmów, wykrywanie i wyjaśnianie dróg migracji, procesów odpowiedzialnych za dynamikę geograficznego rozmieszczenia organizmów
czy ewolucyjnych mechanizmów powstawania nowych taksonów. Są to zagadnienia o kluczowym znaczeniu dla wiedzy na temat otaczającego nas świata organizmów żywych. Mają
one charakter nauk podstawowych i są prowadzone na poziomie populacyjnym, osobniczym
i genetycznym. Służyć mają nie tylko do rejestrowania zmian następujących w czasie i przestrzeni, ale mają też dostarczać nowej wiedzy na temat biologii i ekologii roślin i grzybów
oraz wyznaczać kierunki i potrzeby ich ochrony dla zachowania unikatowych w skali globalnej pul genowych i określania perspektyw zrównoważonego gospodarowania zasobami
środowiska naturalnego.
Badania paleobotaniczne, jako podstawa dla zrozumienia kształtowania się i historii
współczesnych zasięgów roślin, dostarczają wiedzy dotyczącej pojawiania się i rozprzestrzeniania gatunków oraz roli zmian klimatycznych jako czynnika wpływającego na kształtowanie się roślinności w przeszłości. Badania dotyczące ekologii roślin pozwalają na
określenie roli człowieka we współczesnym oddziaływaniu na szatę roślinną.
Ważną częścią misji Instytutu jest także kolekcjonowanie i przechowywanie zbiorów
reprezentujących dzikie populacje roślin i grzybów dokumentujących współczesną i historyczną bioróżnorodność, w tym szczególnie kolekcji referencyjnych stanowiących podstawę
opisywania nowych taksonów.
15
Wstęp
Trudne początki
Zakład Botaniki, jako placówkę pomocniczą Polskiej Akademii Nauk, powołano do życia
Uchwałą nr 3/0/53 Sekretariatu Naukowego Prezydium Polskiej Akademii Nauk z dnia
5 października 1953 roku (Ryc. 1). Inicjatorem utworzenia Zakładu Botaniki był wybitny
uczony, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego – Władysław Szafer – pierwszy dyrektor
tej jednostki.
Ryc. 1. Uchwała nr 3/0/53 Sekretariatu Naukowego Prezydium PAN z dnia 5 października 1953 roku w sprawie
powołania Zakładu Botaniki.
16
B. Godzik
Uchwała nr 29/55 z dnia 24 lutego 1955 roku zmieniła nazwę i status Zakładu Botaniki
na Instytut Botaniki Polskiej Akademii Nauk z jednoczesnym powołaniem pierwszego składu
Rady Naukowej i wystąpieniem o nadanie osobowości prawnej. Prezes Rady Ministrów,
Józef Cyrankiewicz, zatwierdził uchwałą Prezydium Rządu nr 116/56 z dnia 5 marca 1956
roku nową nazwę jednostki i nadał jej osobowość prawną. Od tego momentu Instytut Botaniki PAN stał się samodzielną placówką naukowo-badawczą.
Trzecia zmiana nazwy nastąpiła w 1986 roku, kiedy na cześć inicjatora i założyciela,
decyzją nr 18 Sekretarza Naukowego PAN z dnia 10.06.1986, zmieniono ją na Instytut
Botaniki im. Władysława Szafera Polskiej Akademii Nauk w Krakowie.
Władze
Pierwszym dyrektorem (w początkowym okresie posługiwał się tytułem „Kierownik”) Zakładu Botaniki był prof. Władysław Szafer (1953–1962). Do tej pory rolę tę pełniło, poza
nim, sześciu profesorów: Bogumił Pawłowski (1962–1969; od początku marca do końca
października 1962 roku był pełniącym obowiązki dyrektora, potem dyrektorem), Adam
Jasiewicz (1969–1984), Kazimierz Zarzycki (1984–1990), Leon Stuchlik (1990–1999),
Zbigniew Mirek (1999–2011) i obecnie Konrad M. Wołowski (2011→) (Ryc. 2). Najdłużej,
bo przez okres 15 lat, stanowisko to piastował A. Jasiewicz. Ostatnia reorganizacja nauki
przeprowadzona w 2010 roku wprowadziła zasadę ścisłego przestrzegania kadencyjności. Na
mocy ustawy (Dziennik Ustaw Nr 96, poz. 619 z dnia 30 kwietnia 2010 r., art. 53.6) funkcję
dyrektora instytutu PAN można pełnić tylko przez okres dwóch, 4-letnich kadencji.
Nie sposób nie wspomnieć o zastępcach dyrektorów Instytutu, którzy niosą duży ciężar
prac związanych z kształtowaniem jego rozwoju naukowego. Byli nimi: prof. B. Pawłowski
(1953–1962; z-ca W. Szafera), prof. J. Kornaś (1962–1965; z-ca B. Pawłowskiego), prof.
Andrzej Środoń (1965–1979; z-ca B. Pawłowskiego i A. Jasiewicza), prof. K. Zarzycki
(1979–1982; z-ca A. Jasiewicza), prof. Jadwiga Siemińska-Słupska (1982–1984; z-ca
A. Jasiewicza), prof. Krystyna Grodzińska (1984–1990; z-ca K. Zarzyckiego), prof. Krystyna Wasylikowa (1990–1993; z-ca L. Stuchlika), prof. Marta Mizianty (1993–2011; z-ca
L. Stuchlika i Z. Mirka), która urząd ten sprawowała przez pełne 18 lat. Obecnie zastępcą
dyrektora ds. naukowych jest prof. Barbara Godzik (2011→).
Skład pierwszej Rady Naukowej powołanej w/w uchwałą Sekretariatu Naukowego Prezydium PAN (nr 29/55 z dnia 24.02.1955 r.) obejmował kilkanaście osób, spośród których
z tego dokumentu odczytać można tylko kilka nazwisk (prof. Szafer, prof. J. Jentys-Szaferowa, prof. B. Pawłowski i prof. Anatol Listowski, którego nazwisko nie pojawia się jednak
w późniejszych protokołach z posiedzeń Rady). Członkami Rady Naukowej IB PAN, od
pierwszego jej składu, byli samodzielni pracownicy Instytutu oraz osoby zatrudnione poza
tą jednostką, wybitni botanicy lub naukowcy reprezentujący pokrewne dyscypliny wiedzy.
I tak, według protokołu z posiedzenia Rady Naukowej IB PAN z 1955 roku, członkami Rady
byli: prof. Hanna Czeczottowa, prof. Zygmunt Czubiński, prof. Jadwiga Dyakowska, prof.
Wacław Gajewski, prof. Tadeusz Gieruszyński, prof. Franciszek Górski, prof. Jan Kiełpiński,
17
Wstęp
A
B
C
E
D
F
G
Ryc. 2. Kolejni dyrektorzy Instytutu Botaniki PAN. A: prof. Władysław Szafer, B: prof. Bogumił Pawłowski,
C: prof. Adam Jasiewicz, D: prof. Kazimierz Zarzycki, E: prof. Leon Stuchlik, F: prof. Zbigniew Mirek,
G: prof. Konrad Wołowski.
18
B. Godzik
Ryc. 3. Pierwsza strona protokołu z posiedzenia Rady Naukowej Zakładu Botaniki PAN w dniu 20 kwietnia
1955 roku.
Wstęp
19
Ryc. 4. Lista obecności z posiedzenia Rady Naukowej Zakładu Botaniki PAN z dnia 9 stycznia 1956 roku.
doc. Jan Kornaś, prof. Stanisław Kulczyński, prof. Józef Motyka, prof. Bogumił Pawłowski,
prof. Karol Starmach, prof. Janina Jentys-Szaferowa, prof. Władysław Szafer, prof. Bronisław
Szafran i doc. Andrzej Środoń (Ryc. 3, 4). Władysław Szafer wysyłał do członków Rady
odręcznie napisane zaproszenia (Ryc. 5). Udział w posiedzeniach traktowany był bardzo
poważnie, a każdorazowa nieobecność była wyjaśniana pisemnie (Ryc. 6).
Pierwszym przewodniczącym Rady Naukowej IB PAN był prof. Władysław Szafer
(1955–1970). W dzisiejszych czasach nie jest możliwe łączenie funkcji dyrektora i przewodniczącego Rady Naukowej. Po W. Szaferze kolejno funkcję tę pełnili: prof. B. Pawłowski
(bardzo krótko, tylko w roku 1971), prof. Franciszek Górski (1972–1982), prof. Jan Kornaś
(1982–1990), prof. Eugenia Poganowa (1990–1992), prof. Kazimierz Zarzycki (1993–1998),
prof. Krystyna Grodzińska (1999–2002), prof. Waldemar Żukowski (2003–2006), prof.
Ludwik Frey (2007–2010), a obecnie prof. Bogdan Zemanek (2011→).
20
B. Godzik
Ryc. 5. Zaproszenie na posiedzenie Rady Naukowej Zakładu Botaniki PAN z 1956 roku.
21
Wstęp
A
B
Ryc. 6. Usprawiedliwienia nieobecności na posiedzeniach Rady Naukowej. A: prof. Jana Kiełpińskiego,
B. prof. Karola Starmacha.
22
B. Godzik
Pracownicy
W roku 1953 przydział etatów dla Zakładu Botaniki wynosił: 18 pracowników naukowych
i 3 administracyjnych. Już rok później stan osobowy zwiększył się do 22 pracowników
naukowych (w tym 4 profesorów, z których 2 zatrudnionych było na połowie etatu), 2 pracowników naukowo-technicznych, 3 administracyjnych i 2 pracowników obsługi. Szereg
osób w tym czasie zatrudnionych było na pracach zleconych (część na pracach zleconych
przez Instytut Geologiczny), jak np. w Muzeum Paleobotanicznym (6), Bibliotece (1),
w Dziale Anatomii Drewna (8), Dziale Algologii (2, w tym kierownik jednostki), Dziale
Bryologicznym (2), Dziale Roślin Naczyniowych (8). W kolejnym roku w Sprawozdaniu
z działalności Zakładu Botaniki PAN za rok 1955 znajdujemy informację, iż kadra samodzielnych pracowników naukowych wynosi 10, w tym 4 na pełnym etacie i 6 na połowie.
Nie zaliczono do tego grona „Dyrektora Zakładu Prof. dr W. Szafera, który nie jest na
etacie Zakładu Botaniki” (Ryc. 7). Był to chyba jedyny, nie do pomyślenia w dzisiejszych
realiach przypadek, gdy pełniąca obowiązki dyrektora osoba jednocześnie nie była pracownikiem tej instytucji.
Ryc. 7. Informacja ze Sprawozdania z działalności Zakładu Botaniki PAN za rok 1955.
Liczba pracowników od samego początku rosła: od 31 (1954), 46 (1955), 52 (1956),
67 (1957), 72 (1958), do 74 (1959) i 73 (1960). Przez kolejne 30 lat stan osobowy oscylował
na poziomie około 80 pracowników. Dopiero w drugiej połowie lat 90 ubiegłego wieku
liczba ta zbliżyła się do 100. W stosunku do stanu początkowego obsada pracowników
naukowych podwoiła się. Na koniec 2012 roku w IB PAN pracowały 93 osoby (91,3 etatów),
w tym 8 profesorów, 6 doktorów habilitowanych, 33 doktorów i 46 pracowników technicznych, administracyjnych i obsługi. Znacząco, w stosunku do pierwotnego składu, w ciągu
kolejnych lat zwiększyła się liczba osób zatrudnionych na etatach technicznych i w szeroko
pojętej administracji. Związane było ze stale wzrastającymi wymaganiami dotyczącymi
sprawozdawczości, zarówno merytorycznej, jak i finansowej.
23
Wstęp
Struktura
Z początkiem istnienia Zakładu Botaniki PAN ukształtowała się jego struktura. Trzonem
były w 1954 roku trzy jednostki organizacyjne:
(1) Pracownia Flory Polskiej (kierownik – prof. B. Pawłowski),
(2) Pracownia Zmienności i Ewolucji Historycznej Roślin (kierownik – prof. Janina
Jentys-Szaferowa),
(3) Pracownia Paleobotaniczna (kierownik – prof. Władysław Szafer).
Schemat organizacyjny IB PAN
RADA
NAUKOWA
Z-ca Dyrektora
d/s Naukowych
B
A
Z
Y
B
O
T
A
N
I
C
Z
N
E
DYREKTOR
Sekretariat
Dział osobowy
Zakład Ekologii
Stacja
w Szarowie
Zakład Fykologii
Ikonoteka
i zbiory glonów
Pracownia Briologii
Zielnik
mszaków
Pracownia Lichenologii
Zbiory
porostów
Zakład Mykologii
Zbiory grzybów
i śluzowców
Zakład Paleobotaniki
Zbiory roślin
kopalnych
Zakład Systematyki
i Fitogeografii
Roślin Naczyniowych
Pracownia Analiz
Molekularnych
Zielnik roślin
naczyniowych
Laboratorium
molekularne
KOLEGIUM
Z-ca Dyrektora
d/s EkonomicznoAdministracyjnych
Główny
Księgowy
Dział
AdministracyjnoGospodarczy
Dział
Finansowy
Administrator sieci LAN
Międzynarodowe Studium
Doktoranckie Nauk
Przyrodniczych PAN w Krakowie
Dział Wydawnictw
Centrum Książki Przyrodniczej
Centrum Edukacji
Przyrodniczej
Muzeum
Botaniczne
Biblioteka
Ekolog.
Biblioteka
Filmoteka
Przyrodn.
Archiwum
ZBIORY NAUKOWE
Ryc. 8. Schemat organizacyjny Instytutu Botaniki PAN z 2012 roku.
24
B. Godzik
W Pracowni Flory Polskiej wydzielono 3 Działy: Dział Roślin Naczyniowych (prof.
B. Pawłowski), Dział Bryologiczny (prof. Bronisław Szafran) i Dział Algologii (doc. Karol
Starmach – zatrudniony na pracach zleconych). Pracownia Paleobotaniczna składała się
z 4 następujących jednostek wewnętrznych: Działu Flor Trzeciorzędowych, Działu Flor
Plejstoceńskich, Działu Flor Holoceńskich i Działu Anatomii Drewna, w których nie wyróżniano kierowników. W Dziale Zmienności i Ewolucji Historycznej Roślin nie wydzielono
też drobniejszych jednostek.
Oprócz pracowni naukowych w strukturze Zakładu Botaniki w ówczesnym czasie
istniała Biblioteka, którą kierowała prof. Jadwiga Dyakowska (na etacie UJ), Muzeum
Paleobotaniczne z kustoszem dr Marią Środoniową oraz Biuro z Zofią Hamerską na stanowisku zastępcy kierownika i dwoma pracownikami umysłowymi, 1 laborantem, 1 woźnym,
2 sprzątaczkami i 1 palaczem. W sprawozdaniu z 1954 roku nie wyszczególnia się w Biurze
administracyjnym osoby zajmującej się księgowością (sprawami finansowymi). Dział o nazwie „Administracyjno-finansowy” pojawił się rok później (1955), ale w kolejnych rocznych
sprawozdaniach IB PAN znowu widnieje tylko „Dział Administracyjny”. Prawdopodobnie
jednak od lat 70. funkcjonowały niezależne dwa działy: Dział Administracyjny i Dział
Finansowo-Księgowy.
Chociaż w ciągu 60-letniej historii Zakładu (Instytutu) Botaniki PAN następowały liczne
zmiany w jego strukturze, to zasadnicza myśl prof. W. Szafera, z jaką tworzył tą instytucję
przetrwała do dziś. Jednostki wewnętrzne przechodziły liczne metamorfozy, zmieniano ich
nazwy, łączyły się i rozdzielały, ale zasadniczo trwają do dziś. Istotnymi zmianami było:
(1) w 1957 roku pojawiła się na krótko Pracownia Fitosocjologii Leśnej w Warszawie,
która jednak równie szybko, bo w 1960 roku zniknęła ze struktury Instytutu;
(2) w 1993 roku, po odejściu ostatniego zatrudnionego w niej pracownika, przestał
działać Zakład Systematyki Roślin Naczyniowych. Dotychczasowy Zakład Zmienności Roślin (istniejący nieprzerwanie od początku Zakładu Botaniki) zmienił wtedy
swą nazwę i od tej chwili do 2000 roku (po odejściu kierownika Zakładu, prof.
J. Staszkiewicza na emeryturę) funkcjonował jako Zakład Systematyki Roślin Naczyniowych. W obrębie tego Zakładu utworzono dwie jednostki: Pracownię Zmienności
Roślin, Pracownię Flory Polski oraz włączono do jego struktury Pracownię Atlasu
Flory Polski;
(3) w 2011 utworzona została nowa jednostka – Pracownia Analiz Molekularnych.
W obecnej strukturze (rok 2012) Instytut ma 8 jednostek wewnętrznych (w kolejności
alfabetycznej): 1. Pracownia Analiz Molekularnych (najmłodsza jednostka utworzona w 2011
roku) (kierownik: dr Michał Ronikier), 2. Pracownia Briologii (prof. Ryszard Ochyra), 3.
Zakład Ekologii (prof. Barbara Godzik), 4. Zakład Fykologii (prof. Konrad M. Wołowski),
5. Pracownia Lichenologii (dr hab. Lucyna Śliwa), 6. Zakład Mykologii (dr hab. Andrzej
Chlebicki), 7. Zakład Paleobotaniki (dr Agnieszka Wacnik), 8. Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych (prof. Zbigniew Mirek) (Ryc. 8).
Pieczę nad prawidłową pracą Instytutu i jego rozwojem sprawuje Rada Naukowa,
która, podobnie jak w najwcześniejszych latach istnienia jednostki, składa się zarówno
Ryc. 9. Protokół z narady naukowej (późniejsze kolegium) pracowników Zakładu Botaniki Pan w 1955 roku.
Wstęp
25
26
B. Godzik
z samodzielnych pracowników Instytutu, jak i z osób niezatrudnionych w niej, a pracujących w innych ośrodkach PAN lub uczelniach.
Organem doradczym dyrektora Instytutu jest obecnie kolegium, składające się z kierowników jednostek wewnętrznych i przedstawicieli innych grup pracowniczych. W pionierskich czasach organizowane były spotkania pracowników („narady naukowe”), potem
„posiedzenia kierowników”, na których omawiano wyniki badań, planowano tematy na
przyszłość oraz dyskutowano o rozwoju poszczególnych pracowni i zakładów, zaplecza
laboratoryjnego, jak i poruszano inne zagadnienia (Ryc. 9).
Osobnymi jednostkami jest Dział Administracyjno-Gospodarczy z zastępcą dyrektora
ds. administracyjnych na czele i Dział Księgowy. Poza tym dyrektorowi IB PAN podlega
Administrator sieci LAN, Międzynarodowe Studium Doktoranckie Nauk Przyrodniczych
PAN w Krakowie, Dział Wydawnictw z Centrum Książki Przyrodniczej, Centrum Edukacji
Przyrodniczej, Biblioteka oraz Archiwum (Ryc. 8).
Ważną dla Instytutu Botaniki PAN częścią jego działalności podnoszącą jego prestiż, było
uzyskanie w 1987 roku uprawnień do nadawania stopnia naukowego doktora nauk przyrodniczych (później biologicznych w zakresie biologii) (Decyzja Sekretarza Naukowego PAN
z 4.07.1987r., wykaz jednostek opublikowany w Monitorze Polskim Nr 23, poz. 191 z 1987
jako Zarządzenie MNiSW z 30.07.1987). W związku z osiągnięciem wymaganej liczby
pracowników samodzielnych Instytut uzyskał, decyzją Centralnej Komisji Do Spraw Stopni
i Tytułów Naukowych z dnia 25.11.1991, uprawnienia do nadawania stopnia naukowego
doktora habilitowanego nauk przyrodniczych (obecnie biologicznych w zakresie biologii).
W ciągu krótkiego okresu (2001–2003) Instytut miał też prawo do nadawania stopnia
naukowego doktora nauk biologicznych w zakresie ekologii, ale w związku ze zmianą
przepisów, uprawnienia te zostały cofnięte.
Posiadane uprawnienia do nadawania stopni były podstawą do rozwinięcia szerokiej
działalności w zakresie kształcenia kadr i utworzenia w roku 2000 Studium Doktoranckiego
przy Instytucie Botaniki PAN. Dziś Międzynarodowe Studium Doktoranckie Nauk Przyrodniczych Polskiej Akademii Nauk w Krakowie skupia doktorantówz Instytutu Botaniki
i trzech innych instytucji PAN oraz jednej uczelni wyższej (por. rozdział Międzynarodowe
Studium Doktoranckie Nauk Przyrodniczych, niniejszy tom).
Sprawozdawczość i planowanie badań
Od czasów pionierskich po dzień dzisiejszy nieodłącznie działania naukowe i inne musiały
znaleźć swój wyraz w dokumentacji sprawozdawczej (Ryc. 10). Podobnie jak i dzisiaj,
sprawozdania roczne obejmowały informacje dotyczące zmian organizacyjnych (tworzenia
i rozwiązywania jednostek wewnętrznych), ale główną ich część stanowiły raporty z wykonanych prac badawczych oraz spisy publikacji. Początkowo dzielono je na publikacje
„naukowe” i „popularno-naukowe”. Dzisiaj tych kategorii jest znacznie więcej.
W sprawozdaniu zamieszczano też informacje o rozwoju zbiorów naukowych, zakupach
i wymianie książek, wydawnictwach własnych, omawiano kontakty z zagranicą (przyjazdy
27
Wstęp
Ryc. 10. Sprawozdanie z działalności Zakładu Botaniki PAN w roku 1954.
28
B. Godzik
Ryc. 11. Plany działalności statutowej Zakładu Botaniki PAN – przykład karty problemowej.
29
Wstęp
gości i wyjazdy pracowników na badania, staże, kursy, szkolenia i konferencje) oraz współpracę krajową z Uniwersytetem Jagiellońskim i innymi uczelniami. Osobną część stanowiły rozdziały dotyczące zmian personalnych i uzyskiwanych przez pracowników stopni
i tytułów. W sprawozdaniu informowano również o remontach i rozbudowie Instytutu.
Można powiedzieć, że poza znaczącym rozwojem biurokracji w ostatnich latach, nic w tej
dziedzinie się nie zmieniło przez 60 lat działalności Instytutu.
Do stałego zestawu dokumentów, które są przygotowywane co roku, nieprzerwanie od
początku istnienia Instytutu Botaniki, należą plany badań. Pracownicy ongiś wypełniali tzw.
karty problemowe (Ryc. 11), a dzisiaj są to karty działalności statutowej, które stanowią
podstawę wniosku o finansowanie badań przesyłanym do Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa
Wyższego poprzez II Wydział Nauk Biologicznych i Rolniczych PAN.
Zbiory naukowe
Nieodłącznie z Instytutem Botaniki związane są zbiory zielnikowe oznaczone międzynarodowym
akronimem KRAM. Początek tej największej i najbardziej różnorodnej w Polsce kolekcji dały
przejęte od Polskiej Akademii Umiejętności zbiory Muzeum Komisji Fizjograficznej.
Kolekcje Instytutu Botaniki, których łączna liczba numerów inwentarzowych wynosi
blisko 1,5 mln (około 200 tys. pozostaje do zinwentaryzowania), obejmują nie tylko różne
grupy roślin i grzybów, ale także materiały kopalne i jedną z trzech największych na świecie
ikonotek glonów (odpowiednik zielnika dla grupy glonów tzw. „miękkich”).
Zbiory roślin współczesnych i grzybów reprezentują wszystkie grupy systematyczne
roślin, tj. rośliny kwiatowe, paprotniki, mszaki, niektóre grupy glonów, jak też śluzowce,
grzyby i grzyby zlichenizowane. Pochodzą one z całego obszaru Polski oraz z niemal
wszystkich części świata. Poza kolekcjami zebranymi przez pracowników Instytutu, część
kolekcji spoza Polski pochodzi z darowizn i stale prowadzonej wymiany. Każda kolekcja
(rośliny kwiatowe, mszaki, grzyby, grzyby zlichenizowane i śluzowce) zawiera okazy-typy
taksonów różnej rangi.
Zbiory paleobotaniczne, obejmujące okazy ze stanowisk polskich i zagranicznych, są
największą w kraju kolekcją roślin fosylnych i subfosylnych, mającą niewiele sobie równych w Europie.
Kolekcje IB PAN są nie tylko dokumentem historycznym, ale także podstawowym
warsztatem dla wszystkich aktualnie prowadzonych badań z zakresu taksonomii, ewolucjonizmu i geografii roślin oraz paleobotaniki przez pracowników Instytutu, jak też podstawą
współpracy krajowej oraz bazą wielostronnej współpracy międzynarodowej.
Opiekę nad zbiorami naukowymi sprawują pracownicy naukowi z zakładów i pracowni
Instytutu, do których poszczególne zbiory naukowe są przypisane. Dokładniejsze informacje
o zasobach zielników i kolekcjach grzybów są zawarte w rozdziałach dotyczących historii
badań i rozwoju jednostek wewnętrznych Instytutu (por. niniejszy tom).
30
B. Godzik
Laboratoria i inne pracownie
Od samego początku działalności Zakładu/Instytutu Botaniki niezbędną potrzebą stała się
organizacja zaplecza wspomagającego badania naukowe. Jedną z pierwszych tego typu
jednostek była uruchomiona w 1954 roku pracownia fotograficzna, której działalność początkowo była ważna dla opracowań dokumentacji naukowej dla wszystkich pracowni Zakładu
Botaniki. W 1956 roku pracownia ta została dobrze wyposażona, dzięki czemu można było
wykonywać zdjęcia w formatach makro i mikro. Na etacie fotografa został zatrudniony
Stanisław Łuczko, którego w roku 1967 zastąpił Antoni Pachoński. W późniejszym okresie
wykonywano w niej dokumentację fotograficzną głównie dla Zakładu Paleobotaniki. Pracownia fotograficzna została zlikwidowana z chwilą odejścia na emeryturę A. Pachońskiego
w roku 2004. W jej miejscu powstały pomieszczenia laboratoryjne, zielnikowe i muzealne
oraz pokój gościnny (oddane do użytku w 2007 roku).
W 1957 roku zbudowano szklarnię na tarasie dawnego budynku Instytutu Botaniki UJ
dla Zakładu Zmienności, który prowadził badania nad morfogenezą roślin. W 1967 roku do
użytku oddana została duża szklarnia usytuowana na części powierzchni dachowej budynku
oficyny (B). W latach 90. ubiegłego wieku powstała też wolno stojąca szklarnia w ogrodzie
Stacji Terenowej w Szarowie, gdzie Barbara Godzik z Zakładu Ekologii prowadziła eksperymentalne badania nad wpływem ozonu na wybrane rośliny. Dzisiaj szklarnia stanowi
integralną część mieszczącego się tam nowego pawilonu laboratoryjnego. Uzupełniającym
wyposażeniem są fitotrony szafowe.
W 1959 roku uruchomiona została szlifiernia dla Zakładu Paleobotaniki. Kurs szlifierski
przeszedł na koszt Instytutu laborant Władysław Szczepański, a opiekę nad szlifiernią
sprawowała mgr Maria Reymanówna.
W wczesnych latach 70. ubiegłego wieku, wraz ze zmianą profilu badań prowadzonych przez Krystynę Grodzińską i zatrudnieniem Jana Greszty, w Zakładzie Ekologii
powstały dwa laboratoria przystosowane do analiz pierwiastków odżywczych i śladowych. Jedno zorganizowano w Stacji Terenowej w Szarowie, gdzie podstawą analiz
był zakupiony wówczas pierwszy spektrofotometr absorpcji atomowej do analiz metali
ciężkich oraz drugie w pomieszczeniach na III piętrze budynku B, gdzie siedzibę miał
Zakład Ekologii. Wreszcie przez krótki okres przy Zakładzie Zmienności Roślin działało
laboratorium biochemiczne.
Obecnie prawie każda jednostka wewnętrzna Instytutu Botaniki posiada własne laboratorium lub stanowisko laboratoryjne, wyposażone w aparaturę umożliwiającą prowadzenie badań w zakresie tematyki specyficznej dla poszczególnych Zakładów i Pracowni.
Do najbardziej rozbudowanych i wyposażonych w wiele urządzeń analitycznych należy
laboratorium Zakładu Ekologii w Szarowie, gdzie podstawą są spektrofotometry absorbcji
atomowej, chromatografy, urządzenia do analiz mikropierwiastków i innych oraz specjalistyczne laboratorium Pracowni Analiz Molekularnych, które wyposażone jest m.in. w zakupiony w 2012 roku najnowszej generacji sekwencjoner (Illumina MiSeq) (por. rozdziały
3 i 6–10, niniejszy tom).
31
Wstęp
Wydawnictwa
Pierwsza informacja o wydawnictwach własnych, jako odrębnej jednostce wewnętrznej
Instytutu, pojawia się sprawozdaniach IB PAN w roku 1957. Działanie to zapoczątkowuje
wielotomowe dzieło Flora polska, którego wydawanie rozpoczęło się jeszcze 1919 w roku.
Sześć pierwszych tomów wydanych zostało przez Polską Akademię Umiejętności (PAU).
Siódmy tom, który ukazał się w 1955 roku, był wydawnictwem Polskiej Akademii Nauk,
a dopiero tom ósmy został wydany przez Instytut Botaniki PAN.
Kolejne wydawnictwo zwarte – Atlas flory polskiej – początkowo było wydawane przez
PAU (6 pierwszych zeszytów w latach 1930–1936), potem przez PAN (4 zeszyty w latach
1954–1955), a kolejny zeszyt, który ukazał się w roku 1957 był już wydawnictwem Instytutu Botaniki. W 1956 roku przejęto od Polskiego Towarzystwa Botanicznego czasopismo
Fragmenta Floristica et Geobotanica. Pierwsze dwa roczniki ukazały się drukiem w latach
1953–1956 jeszcze pod egidą PTB, ale już pierwszy zeszyt trzeciego rocznika był wydawnictwem IB PAN. Jego redaktorem był wówczas B. Pawłowski, który szybko, bo już pod
koniec roku 1957, zrzekł się tej funkcji na rzecz Jana Kornasia, a w roku następnym przejął
ją Adam Jasiewicz. W tymże roku wydany został pierwszy tom Flory Tatr, który miał zapoczątkować serię poświęconą tej tematyce. Nigdy jednak ten tom nie miał kontynuacji.
W tym okresie zainicjowane zostało kolejne wielkie przedsięwzięcie wydawnicze – Flora
polska. Rośliny zarodnikowe Polski i ziem ościennych. W ramach tej serii ukazały się m.in.
dwutomowa flora mchów, pięć tomów porostów (w tym dwa dwuczęściowe), jeden tom
wątrobowców i śluzowców oraz 28 tomów grzybów. Były one od początku wydawane
przez IB PAN. Drugim ważnym seryjnym wydawnictwem była Flora słodkowodna Polski.
Pomysł tego wydawnictwa rzucił już w 1957 roku Karol Starmach, wówczas organizator
Pracowni Algologii IB PAN. Został on wcielony w życie w 1963 roku, kiedy ukazały się
dwa pierwsze tomy tej serii. W sumie do 1983 roku ukazało się 15 tomów.
Projektowane w tych czasach wydawanie czasopisma dla publikacji paleobotanicznych
nie doszło do skutku z powodu braku redaktora i trudności technicznych. Prace naukowe
z tego zakresu drukowane były wówczas w Monographiae Botanicae. Czasopismo o profilu
paleobotanicznym pojawiło się w 1960 roku pod nazwą Acta Palaeobotanica.
W latach 70. ubiegłego wieku zainicjowana została kolejna seria wydawnicza – Mała
flora grzybów, której pomysłodawcą był Stanisław Domański. W ramach tego wydawnictwa
ukazało się siedem części pierwszego tomu, których autorem był S. Domański oraz tom
drugi, którego autorem był Władysław Wojewoda.
„Współczesny”, dynamiczny rozwój własnych wydawnictw nastąpił od roku 1990, gdy
utworzono w IB PAN profesjonalny Dział Wydawnictw. Wszystkie prace przygotowawcze
do druku, w tym formatowanie, opracowanie graficzne, nanoszenie korekt wykonywane
są od tego czasu na miejscu. Poza kontynuacją dwóch czasopism (Fragmenta Floristica
et Geobotanica, Acta Palaeobotanica), powstały nowe czasopisma i serie wydawnicze:
Polish Botanical Studies, Fragmenta Floristica et Geobotanica Series Polonica (od 2000
roku Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica), Polish Botanical Studies Guidebook Series (od 2000 roku Botanical Guidebooks). Poza tym opracowania monograficzne
32
B. Godzik
drukowano w formie suplementów do Fragmenta Floristica et Geobotanica oraz Acta
Palaeobotanica. Wykazy gatunków różnych grup roślin i grzybów występujących w Polsce
wydawane są w serii Biodiversity of Poland. Oprócz tych głównych serii wydawniczych
publikowane są książkowe monografie i inne specjalistyczne opracowania naukowe oraz
książki popularnonaukowe (por. rozdział Dział Wydawnictw, niniejszy tom).
Rozbudowa Instytutu
Dużym problemem na początku istnienia Zakładu Botaniki były kłopoty lokalowe. Pracownicy PAN korzystali z pomieszczeń w tzw. starym budynku należącym wówczas do Instytutu
Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego przy ul. Lubicz 46. Część osób (Dział Algologii)
pracowało przy ul. Sławkowskiej 17, zajmując pomieszczenia po przeniesionym na ul.
Lubicz 46 zielniku Komisji Fizjograficznej. W 1954 roku oddano do użytku dobudowaną
do już istniejącego budynku UJ nową jego część, jednocześnie rozpoczęto przebudowę
i nadbudowę tzw. starej części, którą ukończono pod koniec 1955 roku. W latach 1958–1959
podjęto starania o zezwolenie i finansowanie nadbudowy II piętra nad pozostałą częścią
budynku przy ul. Lubicz 46. Prace te rozpoczęto w 1962 roku, a ukończono już w roku
następnym (Ryc. 12A–C).
W międzyczasie wykonywano także drobniejsze zmiany, jak np. budowa małej szklarni
(1957 rok) na tarasie dawnego budynku Instytutu Botaniki UJ, która spełniała wymagania Zakładu Zmienności Roślin w zakresie potrzeb hodowania roślin do badań nad
morfogenezą. W tymże też roku uporządkowano „małą architekturę” wokół budynku, tj.
zbudowano ogrodzenie od strony ulicy Lubicz oraz odgrodzono murem i siatką podwórze.
Wybrukowano wjazd do Instytutu, wejście dla pieszych i wybetonowano podwórze. W tym
czasie uporządkowane i obsadzone kwitnącymi roślinami zostały oba ogródki (od ulicy
i w podwórzu).
Organizację pracy i powiększanie zasobów materialnych utrudniał fakt braku formalnego aktu, która nadawałby pełną samodzielność naukową i budżetowo-administracyjną
oraz brak ścisłego ustalenia stosunku (rozdziału) do Instytutu Botaniki UJ (dwuetatowość).
Niektóre z pracowni Instytutu Botaniki PAN miały początkowo lub na stałe swoje siedziby poza Krakowem, jak np. Pracownia Fitosocjologii Leśnej w Warszawie ze Stacją
w Białowieży, Pracownia Lichenologiczna w Lublinie, a Pracownia Atlasu Flory Polski
we Wrocławiu.
Systematyczny wzrost liczby pracowników w kolejnych latach, konieczność zorganizowania nowych pracowni, jak też potrzeba przeniesienia pracowników z zielników,
gdzie zbiory były konserwowane przy użyciu szkodliwych substancji (dwusiarczek węgla
i paradwuchlorobenzen) wymusiły w późniejszych latach budowę nowego pawilonu (dziś
budynek B) w podwórcu tzw. budynku „starego” (dziś budynek A) (Ryc. 13). Jego dokumentacja techniczna została przygotowana w 1964 roku, a budowę rozpoczęto już w roku
następnym. Budynek oddano do użytku w 1967 roku. Jak na owe czasy był to bardzo
krótki czas realizacji takiego przedsięwzięcia. Sprawne zakończenie i zasiedlenie oficyny
33
Wstęp
A
B
C
Ryc. 12. „Stary” budynek Instytutu Botaniki Pan przy ul. Lubicz 46. A: koniec lat 50. ubiegłego wieku, B: lata
70. ubiegłego wieku, C: widok współczesny (rok 2012).
34
B. Godzik
było dużą zasługą ówczesnego zastępcy dyrektora ds. administracyjnych, inż. Kazimierza
Mańkowskiego. Zgodnie z zaleceniem PAN, w 6-piętrowym budynku dwa najwyższe
piętra zostały oddane w użytkowanie Zakładowi Ochrony Przyrody PAN (później Instytut
Ochrony Przyrody), a na pozostałych kondygnacjach miejsce swoje znalazł zielnik i znaczna
część księgozbioru biblioteki, jak też większość zakładów naukowych. W części dachowej
urządzona została szklarnia.
Kolejne zmiany lokalowe miały miejsce dopiero w pierwszej dekadzie obecnego wieku.
Dobudowano wówczas (2001) piętrowy segment (B1) do budynku B, w którym miejsce znalazł zielnik roślin naczyniowych, a na parterze Instytut zyskał nowoczesną salę wykładową
(tzw. sala „niebieska”). W 2002 roku nowy pawilon otrzymała biblioteka (budynek C). Na
parterze tego pawilonu parterze znalazła się, przygotowana przez Zakład Paleobotaniki,
stała wystawa „Krajobrazy roślinne Polski”, będąca częścią Muzeum Botanicznego. Po
zlikwidowaniu Pracowni Fotograficznej (2004) zajmującej część strychu w budynku A, całą
powierzchnię nad nim zaadaptowano w 2007 roku na potrzeby laboratorium molekularnego
Zakładu Systematyki Roślin Naczyniowych oraz na mniejsze laboratoria dla Zakładu Mykologii i Pracowni Lichenologii. Duże pomieszczenie przeznaczono dla zbiorów zielnikowych.
Znalazła się tam też część kolekcji muzealnej Zakładu Paleobotaniki i pokój gościnny.
W 2012 roku część pomieszczeń zmieniała przeznaczenie, ponieważ palącą potrzebą było
uzyskanie powierzchni do pracy i organizacji laboratorium dla Pracowni Analiz Molekularnych. Jako ostatni powstał w 2010 roku budynek D (tzw. „liść”), gdzie obecnie mieści
się Centrum Książki Przyrodniczej wraz z Działem Wydawnictw oraz częścią Biblioteki
(dział opracowania książek) (Ryc. 13).
Instytut w ciągu swojej historii utrzymywał kilka „stacji” naukowych: w Białowieży,
Wrocławiu, Warszawie i Pieninach. Do dzisiaj działa tylko jedna z nich – Stacja Terenowa
Zakładu Ekologii w Szarowie (por. rozdział Zakład Ekologii, niniejszy tom). Ze względu
na podjęte szerokie badania w Puszczy Niepołomickiej miejsca pracy i laboratorium zorganizowano w dzierżawionym początkowo, a w 1978 roku zakupionym budynku w małej
wsi Szarów, położonej na skraju Puszczy Niepołomickiej. W 2007 roku przeprowadzono
kompleksowy remont budynku i dobudowano duży pawilon laboratoryjny, który został
oddany w użytkowanie w 2011 roku.
W latach 2011–2013 wszystkie budynki położone przy ul. Lubicz 46 przeszły gruntowny
remont. Na budynku B nadbudowano całe piętro. Swoje miejsce znalazły tu laboratoria
Zakładu Fykologii (z możliwością prowadzenia własnych kultur glonów; w przyszłości ma
być tam Ogólnopolska Kolekcja Kultur Glonów), Ekologii (wspomagające laboratorium
dla Stacji w Szarowie) i Mykologii (przeznaczonego na prowadzenie badań mikrobiologicznych). Jedno z pomieszczeń zostało wyposażone w kompaktowe regały, do których
przeniesiono z piwnic tego budynku najbardziej wartościowe kolekcje grzybów i kolekcję
śluzowców. Wszystkie pomieszczenia „dachowe” (zarówno w budynku A, jak i B) są
obecnie w pełni klimatyzowane. Dużą powierzchnię na potrzeby rozwoju kolekcji mchów
uzyskała Pracownia Briologii na II piętrze budynku B. Po raz pierwszy w historii Instytutu
powstało też Archiwum z prawdziwego zdarzenia (2012).
35
Wstęp
PLAN INSTYTUTU BOTANIKI im. W. SZAFERA PAN
A-IV
A
ZAKŁAD PALEOBOTANIKI
UNIWERSYTET JAGIELLOŃSKI, INSTYTUT BOTANIKI
A-II
DYREKCJA, ADMINISTRACJA, KSIĘGOWOŚĆ
ARCHIWUM, ZBIORY POROSTÓW, SALA KONFERENCYJNA
A-I
UNIWERSYTET JAGIELLOŃSKI
INSTYTUT BOTANIKI
A-0
WEJŚCIE
A-P
B1
B
C
(„Nowy”)
PRZEWIĄZKA A-C
WEJŚCIE DO MUZEUM
BOTANICZNEGO
ZAKŁAD SYSTEMATYKI
I FITOGEOGRAFII ROŚLIN NACZYNIOWYCH
B-IV
B
PRZEWIĄZKA A-B
WEJŚCIE DO BUDYNKU B
PRZEWIĄZKA A-B
WEJŚCIE
(„Stary”)
D
(„Liść”)
W
J
A
Z
D
ulica Lubicz
Tu jesteś
INSTYTUT BOTANIKI im. W. SZAFERA PAN
ul. LUBICZ 46, 31-512 KRAKÓW
TEL. (48-12) 424-17-00, FAX: (48-12) 421-97-90
e-mail: [email protected]
http://www.botany.pl
SPIS POMIESZCZEŃ – NA TABLICACH OBOK
B-P
C-I
C-0
D-II
D
ZAKŁAD EKOLOGII
PRACOWNIA BRIOLOGII
ZIELNIK MSZAKÓW, ADMINISTRATOR SIECI LAN
C-II
C
ZAKŁAD MYKOLOGII
PRACOWNIA LICHENOLOGII
B-II
B-0
BUDYNEK
WEJŚCIE
B-III
B-I
A
LABORATORIA
ZBIORY GRZYBÓW I ŚLUZOWCÓW
B-V
BUDYNEK
BUDYNEK
RECEPCJA, MAGAZYN ARCHIWUM
POKOJE GOŚCINNE
ZBIORY FYKOLOGICZNE I PALEOBOTANICZNE
POMIESZCZENIA TECHNICZNE I MAGAZYNOWE
B-VI
N
PRACOWNIA ANALIZ MOLEKULARNYCH
LABORATORIA
ZIELNIKI, ZBIORY PALEOBOTANICZNE
A-III
D-I
D-0
D-P
ZIELNIK ROŚLIN NACZYNIOWYCH
ZAKŁAD FYKOLOGII
PRACOWNIE MIKROSKOPOWE
SALA
KONFERENCYJNA
ZBIORY GRZYBÓW I POROSTÓW
POMIESZCZENIA TECHNICZNE I MAGAZYNOWE
B1
BIBLIOTEKA
MAGAZYN ZBIORÓW
PRZEWIĄZKA A-C
BIBLIOTEKA
CZYTELNIA I WYPOŻYCZALNIA
MUZEUM
BOTANICZNE
WEJŚCIE
DZIAŁ WYDAWNICTW
BIBLIOTEKA
OPRACOWYWANIE ZBIORÓW
CENTRUM EDUKACJI PRZYRODNICZEJ
DZIAŁ WYDAWNICTW
WEJŚCIE
CENTRUM KSIĄŻKI PRZYRODNICZEJ
30 KM OD
KRAKOWA
Ryc. 13. Schemat sytuacyjny Instytutu Botaniki im. W. Szafera PAN (rok 2012).
ZAKŁAD EKOLOGII
STACJA TERENOWA
W SZAROWIE
36
B. Godzik
Najważniejsze osiągnięcia
Miarą aktywności naukowej pracowników Instytutu Botaniki są przede wszystkim publikacje. W ciągu całej, 60-letniej historii Instytutu powstało 4419 prac oryginalnych, 2022
publikacje popularnonaukowe i 1099 recenzji wydawniczych. Szczególnie w ciągu ostatnich 20 lat obserwuje się rozwój innej formy upowszechniania wyników badań, jakim jest
uczestnictwo w kongresach, sympozjach, konferencjach i warsztatach. Ich pokłosiem jest 979
opublikowanych streszczeń konferencyjnych. Pracownicy są także autorami prac niezwiązanych z głównym nurtem tematyki badawczej prowadzonej przez Instytut Botaniki PAN,
jak np. z zoologii, etnografii, filozofii, geografii, pogranicza religii i etyki, socjologii, itp.,
jak też autorami wierszy, esejów i inne utworów. Świadczą one o szerokich zainteresowaniach pracowników Instytutu (por. Bibliography of the W. Szafer Institute of Botany Polish
Academy of Sciences 1953−2012). Nie sposób jednak przypisać każdemu z Zakładów czy
Pracowni dokładnej liczby publikacji w każdej z wyróżnionych kategorii, ponieważ wiele
z nich powstało we współpracy między pracownikami różnych jednostek.
Publikacje, które ukazały się drukiem w ciągu pierwszych dwóch dekad działalności
Instytutu były pokłosiem realizowanej problematyki związanej z badaniami regionalnej flory
i mykobioty. Niestety, większość tych wartościowych opracowań była publikowana w języku
ojczystym, co było przeszkodą dla ich szerokiego odbioru na arenie międzynarodowej.
Nie do przecenienia jest jednak wartość takich dzieł, jak: Flora polska, Atlas flory
polskiej i ziem ościennych, Flora polska. Rośliny zarodnikowe Polski i ziem ościennych,
Flora słodkowodna Polski czy Mała flora grzybów, które skompletowały naszą wiedzę na
temat polskich zasobów roślin naczyniowych, mszaków, grzybów, śluzowców i porostów.
W późniejszym okresie powstała monografia i jednocześnie podręcznik akademicki pt.
Szata roślinna Polski, do której do dziś zaglądają studenci biologii. Z Instytutem Botaniki
PAN związane są też takie syntezy ogólnopolskie, jak większość wykazów roślin naczyniowych i kryptogamów będących kompletnymi, uporządkowanymi spisami flory polskiej
oraz wydawnictwa dotyczące gatunków rzadkich, zagrożonych i chronionych, jak Polska
czerwona księga roślin, Czerwona księga Karpat polskich – Rośliny naczyniowe i inne.
U podstawy wielu ekologicznych badań szczegółowych, podejmowanych przez naukowców
z całej Polski, leżą syntetyczne informacje zamieszczone monografii Ekologiczne liczby
wskaźnikowe roślin naczyniowych Polski. Warto również wspomnieć liczne, wartościowe
opracowania paleobotaniczne, które pokazują, jaka była historia i zmiany zasięgów roślin, dzięki czemu możemy tłumaczyć ich współczesne występowanie na obszarze Polski.
Należą do nich przede wszystkim dwa opracowania: Late Glacial and Holocene history
of vegetation in Poland based on isopollen maps i Lake Gościąż, central Poland – a monographic study.
W obecnym czasie, kiedy wyniki badań naukowych są dobrem ogólnoludzkim, a publikacji ukazuje się bardzo wiele, najcenniejszymi „perłami” są te, które dostrzegane są
w literaturze światowej. We współczesnej historii Instytutu Botaniki do najważniejszych
jego osiągnięć niewątpliwie należy opublikowanie w 2000 roku The liverworth flora of
Antarctica (H. Bednarek-Ochyra, J. Váňia, R. Ochyra, R. I. Lewis Smith) oraz w 2008
Wstęp
37
roku The illustrated moss flora of Antarctica (R. Ochyra, R. I. Lewis Smith i H. BednarekOchyra). Te dwa dzieła są pierwszymi opisowymi florami mszaków siódmego kontynentu,
a zarazem pierwszymi kontynentalnymi florami tych roślin na południowej półkuli. Są to
pierwsze flory opisowe całego kontynentu opracowane przez polskich badaczy. Publikacje
te doczekały się licznych, bardzo pochlebnych recenzji we wszystkich najważniejszych
czasopismach briologicznych i botanicznych, w których podkreślona jest ich wyjątkowa
wartość, by zacytować tylko opinie recenzentów monumentalnej The illustrated moss flora
of Antarctica, opublikowane m.in. w czasopiśmach Taxon (t. 58: 323, 2009, D. H. Norris)
“The quality and quantity of the Ochyras duo never ceases to amaze me. ... the Ochyras
provide a prototype for exceptional floras” i The Bryologistst (t. 112: 621, 2009, J. R. Shevock): “Another moss flora covering Antarctic mosses is unlikely to ever be produced and
I think it would be nearly impossible to improve on this current version”.
Dokonania zamykające się w ciągu 60 lat istnienia Instytutu Botaniki PAN oczywiście
nie wyczerpały ciekawości poszerzania i pogłębiania wiedzy. Kolejne zadania stoją więc
przed młodszymi pracownikami, choć jak powiedział Ajschylos „nikt nie jest tak stary, aby
nie mógł się jeszcze czegoś nowego nauczyć”. Niestety, w dzisiejszych czasach panowania
bibliometrycznych wskaźników, chęć stawiania i weryfikowania hipotez nie jest już li tylko
czystą radością poznawania. Jakże aktualna jest dziś myśl Konfucjusza, który powiedział:
„Dawniej ludzie uczyli się dla samych siebie, dziś to robią na pokaz”.
Barbara Godzik
2
PRACOWNIA
ANALIZ MOLEKULARNYCH
Michał Ronikier
Kalendarium
2001 Powstanie laboratorium analiz molekularnych przy Zakładzie Systematyki Roślin Naczyniowych i rozpoczęcie badań zmienności DNA w IB PAN.
2004 Zasadniczy rozwój pracowni związany z zaangażowaniem w projekt badawczy INTRABIODIV (6. Program Ramowy UE) i zakupem kapilarowego sekwencjonera automatycznego.
2011 Wyodrębnienie Pracowni Analiz Molekularnych IB PAN jako osobnej jednostki badawczej w IB PAN.
2012 Dalszy jakościowy rozwój zaplecza aparaturowego, organizacja platformy do sekwencjonowania nowej generacji (Next Generation Sequencing).
HISTORIA PRACOWNI
Pracownia Analiz Molekularnych jest najmłodszą jednostką naukowo-badawczą w Instytucie
Botaniki PAN. Została utworzona w połowie 2011 roku w oparciu o wydzielenie zaplecza
aparaturowego funkcjonującego wcześniej w ramach Zakładu Systematyki Roślin Naczyniowych. Początki rozwoju badań genetycznych w Instytucie wiązały się z organizacją
podstawowego laboratorium, które zostało utworzone w 2000 roku z inicjatywy i przy
wsparciu ówczesnego dyrektora Instytutu, prof. dr hab. Zbigniewa Mirka. Istotny udział
w tych pracach mieli pracownicy Zakładu Systematyki Roślin Naczyniowych – Elżbieta
Cieślak i Michał Ronikier, którzy przeszli odpowiednie szkolenia praktyczne (obsługa
aparatury), jak i teoretyczne. Pierwotne, niewielkie stanowiska laboratoryjne podlegały
40
M. Ronikier
stopniowej reorganizacji i rozszerzaniu w miarę realizacji kolejnych projektów badawczych, częściowo w oparciu o indywidualne granty, a częściowo o centralne granty
aparaturowe. W powiązaniu z nowymi inwestycjami i rosnącym doświadczeniem eksperymentalnym pracowników udoskonalano zaplecze sprzętowe i poszerzano spektrum
dostępnych analiz.
Najważniejsze etapy rozwoju w pierwszym okresie związane były z realizacją w Instytucie dwóch projektów europejskich w ramach 6. Programu Ramowego: INTRABIODIV
(2004 –2006) i ECOCHANGE (2007–2012), zainicjowanych i koordynowanych przez dr
Pierre’a Taberleta (Uniwersytet w Grenoble, Francja). Zespół badawczy w IB PAN odpowiedzialny był w nich m.in. za wykonanie kompleksowych analiz genotypowania. Dzięki
finansowaniu tych projektów i komplementarnemu dofinansowaniu z Ministerstwa Nauki
i Szkolnictwa Wyższego, możliwy był między innymi zakup czterokapilarowego sekwencjonera automatycznego ABI PRISM 3100-Avant (zmodernizowanego później do nowszej
wersji ABI Prism 3130). Zorganizowane zostało również stanowisko do wysokowydajnej
izolacji DNA w płytkach 96-dołkowych, co miało duże znaczenie dla efektywności prowadzonych badań populacyjnych na dużej liczbie prób. W konsekwencji powstało w pełni
samodzielne zaplecze do analiz genetycznych, od izolacji po uzyskanie sekwencji DNA
czy profilów genotypowania.
Utworzenie Pracowni Analiz Molekularnych, jako niezależnej jednostki, stanowiło
jeden z aspektów restrukturyzacji podjętej w 2011 roku przez ówczesną Dyrekcję Instytutu
(prof. dr hab. K. Wołowski i prof. dr hab. B. Godzik). Powstanie Pracowni miało na celu
stymulację dalszego rozwoju nowoczesnych badań związanych z analizami zmienności DNA
poprzez utworzenie profesjonalnego zaplecza laboratoryjnego dostępnego dla wszystkich
zespołów badawczych Instytutu. Na podstawie procedury konkursowej, funkcja kierownika
została powierzona dr Michałowi Ronikierowi, związanemu od początku z organizacją
analiz genetycznych w IB PAN.
Po utworzeniu Pracowni podjęte zostały działania mające na celu jej dalszy rozwój.
Wydzielono i wyposażono szereg stanowisk laboratoryjnych pozwalających na równoczesną
pracę wielu osób. W ramach przyznanego przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego
dofinansowania celowego na restrukturyzację w 2011 r. utworzono pierwsze stanowisko
naukowo-techniczne. Została na nim zatrudniona mgr Marta Saługa (absolwentka biologii
na Uniwersytecie Jagiellońskim), która w krótkim czasie biegle opanowała stosowane
w Pracowni procedury laboratoryjne i aktywnie zaangażowała się zarówno w bieżące
prace związane z funkcjonowaniem zaplecza badawczego, jak i w realizację projektów
badawczych.
Dzięki dofinansowaniu przyznanemu w 2012 roku przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego na zakup aparatury oraz środkom z realizowanego w Pracowni grantu
Polsko-Szwajcarskiego Programu Badawczego (por. Aneks II), możliwa była realizacja
inwestycji, która otworzyła nowe możliwości technologiczne. Zorganizowano platformę
sekwencjonowania nowej generacji (NGS – Next Generation Sequencing), której trzonem
jest aparat Illumina MiSeq (por. też wykaz wyposażenia). Pracownia stała się tym samym
pierwszą przyrodniczą jednostką badawczą w Polsce przystosowaną do prowadzenia analiz
Pracownia Analiz Molekularnych
41
z wykorzystaniem NGS, stanowiących najbardziej aktualny trend w światowych badaniach
genetycznych. Technologia NGS pozwala na realizację bardzo kompleksowych analiz zmienności sekwencji DNA, obejmujących np. sekwencjonowanie małych genomów (np. chloroplastowych), analizy złożonych prób bioróżnorodności (np. tzw. metabarkoding prób
środowiskowych), analizy transkryptomów czy kompleksowe genotypowanie populacji
gatunków w oparciu o sekwencje setek loci.
Z punktu widzenia zamierzeń związanych z restrukturyzacją Instytutu, Pracownia Analiz
Molekularnych posiada dwa zasadnicze aspekty swojej działalności naukowej: 1) jest odrębną
jednostką badawczą skupiającą się na zastosowaniu analiz molekularnych w nowoczesnych
badaniach botanicznych, a zarazem stanowi 2) ogólnoinstytutowe zaplecze techniczne
– platformę badań molekularnych nad różnymi grupami roślin (rośliny naczyniowe, mszaki,
glony) i grzybów (włączając porosty).
Organizacja laboratoryjnego
Zaplecza badawczego
Jednym z zadań Pracowni jest organizacja i koordynacja efektywnego użytkowania zaplecza laboratoryjnego przez wszystkie zainteresowane grupy badawcze Instytutu, jak też
w ramach realizowanej współpracy zewnętrznej. W swoim założeniu, jednostka ta pełni
również rolę wspierającą dla powstawania interdyscyplinarnych grup badawczych integrujących badaczy z różnych zakładów w celu efektywnego wykorzystania możliwości
analiz genetycznych.
Pracownia posiada dobrze wyposażone zaplecze badawcze obejmujące m.in. stanowisko do izolacji DNA o dużej przepustowości, kilka termocyklerów (w tym trzy umożliwiające prowadzenie reakcji w gradiencie temperatur), czterokapilarowy sekwencjoner
automatyczny ABI Prism 3130, sekwencjoner nowej generacji Illumina MiSeq oraz rozbudowane wyposażenie peryferyjne (por. szczegółowy opis wyposażenia). Możliwości
aparaturowe oraz doświadczenia Pracowni obejmują szerokie spektrum stosowanych
technik analiz DNA, m.in. amplifikację DNA metodą PCR (Polymerase Chain Reaction),
tradycyjne sekwencjonowanie DNA (metodą Sangera), masowe sekwencjonowanie DNA
nowej generacji, genotypowanie AFLP (Amplified Fragment Length Polymorphism),
PCR-RFLP (Restriction Fragment Length Polymorphism) czy analizę regionów mikrosatelitarnych.
Już z perspektywy krótkiego okresu funkcjonowania Pracowni jako odrębnej jednostki
(jeden rok), można stwierdzić, że nastąpił znaczący rozwój zainteresowania badaniami
molekularnymi. Oprócz prowadzonych już wcześniej badań nad roślinami naczyniowymi,
zainicjowane zostały m.in. prace nad glonami (Zakład Fykologii), grzybami (Zakład
Mykologii) czy porostami (Zakład Lichenologii). Realizowana jest również przez Pracownię
stała lub okresowa współpraca z grupami badawczymi spoza Instytutu (por. podrozdział
o współpracy).
42
M. Ronikier
TEMATYKA BADAWCZA
Własna działalność naukowa Pracowni
Prowadzenie własnej działalności badawczej w oparciu o zastosowanie analiz molekularnych
należy do głównych zadań Pracowni. W związku z tym, że jest to jednostka nowa i niewielka – personel obejmuje aktualnie jednego pracownika naukowego i jednego technicznego – zakres działalności naukowej jest zdeterminowany zainteresowaniami badawczymi
kierownika Pracowni, które począwszy od pracy magisterskiej związane były z funkcjonowaniem i bioróżnorodnością ekosystemów wysokogórskich. Tematyka prac koncentruje się
na zagadnieniach struktury bioróżnorodności i dynamiki jej zmian w czasie i przestrzeni,
dla których podstawowym modelem biologicznym badań są organizmy ekosystemów zimnych (alpejskich i arktycznych). Działalność naukowa w tym zakresie skupia się wokół
zainicjowanej i koordynowanej przez Pracownię interdyscyplinarnej grupy badawczej
“Molecular Biogeography”. Poza tą główną osią tematyczną, Pracownia prowadzi również
inne badania związane z zastosowaniem analiz genetycznych do rozwiązywania problemów
przyrodniczych, m.in. z zakresu filogeografii, filogenetyki i ewolucji czy tzw. genetyki
konserwatorskiej.
Biogeografia molekularna – badania wysokogórskiej bioty gór Europy
ze szczególnym uwzględnieniem Karpat
W realizowanych projektach biogeograficznych techniki analiz molekularnych stosowane są
do badań zmienności i dywergencji populacji organizmów środowisk zimnych o dysjunktywnych zasięgach. Umożliwiają one rekonstrukcję ich historii biogeograficznej i populacyjnych
procesów genetycznych, m.in. w kontekście zmian klimatu (wpływu zmian historycznych
oraz prób modelowania dynamiki przyszłych zmian w rozmieszczeniu i zmienności organizmów wysokogórskich). Pod względem geograficznym prace te obejmują zasięgi wysokogórskich i arktyczno-alpejskich gatunków roślin i grzybów, w szczególności koncentrując się
na wyspowych siedliskach alpejskich Karpat i innych gór Europy Środkowej (Ryc. 1, 2).
Do najważniejszych zagadnień badawczych należy porównawcza filogeografia i analiza
historii zasięgów wysokogórskich gatunków roślin i grzybów w górach Europy Środkowej
(Karpaty, Alpy, Sudety, góry Półwyspu Bałkańskiego [np. 4265, 4381; por. też wcześniejsze
prace w ramach Zakładu Systematyki Roślin Naczyniowych: 3895–3897] oraz w szerszej
skali geograficznej (np. zasięgów cyrkumpolarnych) [4373]. Prowadzone są także szczegółowe badania wyspowych siedlisk alpejskich Karpat pod kątem ewolucji wysokogórskich
gatunków roślin i grzybów, struktury i odrębności genetycznej populacji w Karpatach
Zachodnich, Wschodnich i Południowych, a także identyfikacji obszarów o szczególnie
wysokiej zmienności genetycznej populacji.
Opublikowano pierwsze szczegółowe analizy struktury genetycznej populacji przedstawicieli flory wysokogórskiej Karpat. Wyniki wskazują na długą izolację regionalnych grup
populacji i historyczne znaczenie szeregu barier dla przepływu genów, takich jak główne
43
Ryc. 1. Rozpoczęty w 2012 r. grant finansowany w ramach Polsko-Szwajcarskiego Programu Badawczego
dotyczy biogeografii molekularnej układu ekologicznego tworzonego przez Dryas octopetala L. i obligatoryjnie
związanymi z nim saprobiontycznym grzybem i pasożytniczym motylem. Na zdjęciu populacja D. octopetala
na Spitsbergenie Zachodnim, Archipelag Svalbard (Fot. M. Ronikier).
obniżenie śródkarpackie (Beskid Niski) czy dolina rzeki Olt w obrębie Karpat Południowych.
Wyniki z opublikowanych prac dotyczące populacji karpackich zostały zebrane w pierwszej
przeglądowej pracy na temat filogeografii wysokogórskiej Karpat [4265].
Zebranie dostępnych danych pozwoliło stwierdzić, że historia biogeograficzna flory
Karpat obejmuje zarówno procesy długiej izolacji i genetycznej dywergencji populacji
w poszczególnych częściach łańcucha, jak i zdarzenia prawdopodobnej dyspersji dalekiego zasięgu. Przykład analizy filogeograficznej całego zasięgu wysokogórskiego jaskra
Ranunculus glacialis L. wskazuje (w kontekście Karpat), że historia jednego gatunku może
obejmować wielokrotną kolonizację i współistnienie linii genetycznych pochodzących ze
stosunkowo niedawnej kolonizacji z liniami reliktowymi, które trwały w masywach karpackich nawet przez szereg cykli klimatycznych czwartorzędu [4373]. Co ważne, badania
filogeografii R. glacialis wskazują na dużą stabilność regionalnych grup genetycznych
w górach strefy umiarkowanej. Świadczącą też o potencjalnie dużej odporności gatunków
wysokogórskich na fluktuacje klimatyczne.
W ramach współpracy z Instytutem Botaniki UJ (dr Alina Stachurska-Swakoń) badania
nad florą wysokogórską Karpat rozszerzono o analizy filogeograficzne gatunków ziołoroślowych, które stanowią ważny element flory piętra subalpejskiego w górach Europy
44
M. Ronikier
Ryc. 2. Zbiór materiałów populacyjnych do badań molekularnych – góry Komovi na pograniczu Czarnogóry
i Albanii, 2009 (Fot. A. Ronikier).
[4381] (Stachurska-Swakoń et al. 2013). Do aktualnych nurtów badawczych w Pracowni
należą również analizy szczegółowej struktury genetycznej populacji wysokogórskiej flory
w mniejszej skali geograficznej, w szczególności Tatr, w kontekście jej historii oraz współcześnie zachodzących procesów populacyjnych w środowisku wysokogórskim (M. Ronikier,
dane niepubl.).
Ważne aspekty kształtowania się zasięgów geograficznych, takie jak dynamika i zakres
dyspersji, badane były na przykładzie wybranych gatunków roślin arktyczno-alpejskich
w ramach zakończonego w 2012 r. projektu ECOCHANGE (por. Aneks II). Zastosowane
zostały tu nowatorskie analizy pozwalające na oszacowanie przestrzennego zakresu dyspersji na podstawie markerów genetycznych. Był to jeden z elementów kompleksowego
projektu poświęconego opracowaniu udoskonalonych projekcji zmian bioróżnorodności
ekosystemów lądowych Europy w ramach modelowania wpływu prognozowanych zmian
klimatycznych.
45
Rozwijając realizowane koncepcje badawcze, Pracownia stopniowo zmierza od prac
nad pojedynczymi gatunkami czy grupami populacji ku kompleksowym projektom porównawczym. W badaniach nad biotą Karpat prowadzone są analizy mające na celu poznanie różnych aspektów biogeograficznych flory wysokogórskiej w oparciu o metody
filogeografii porównawczej. W 2012 roku rozpoczęto również prace nad dwoma nowymi
projektami dotyczącymi biogeografii układów ekologicznych związanych z Dryas octopetala L., jednym z kluczowych gatunków ekosystemów arktyczno-alpejskich. W ramach
polsko-szwajcarskiego projektu DRYADE – “The fate of ecological interactions in a changing
climate: using next-generation sequencing technologies to unravel adaptive and historical
processes in a community of interrelated arctic-alpine organisms”, badana jest ewolucja
i dynamika biogeograficzna powiązanych arktyczno-alpejskich układów ekologicznych.
Wykorzystywanym modelem biologicznym jest D. octopetala oraz obligatoryjnie związane
z tym gatunkiem organizmy: grzyb saprobiontyczny Rhizomarasmius epidryas (Kühner
ex A.Ronikier) A.Ronikier & M.Ronikier oraz pasożytniczy motyl Stigmella dryadella
O.Hofmann, 1868.
Z kolei w ramach grantu MNiSW pt. „Analiza uwarunkowań występowania grzybów
arktyczno-alpejskich w górach strefy umiarkowanej” (koordynowanego przez dr Annę
Ronikier z Zakładu Mykologii) badane są uwarunkowania występowania grzybów arktyczno-alpejskich oraz stopnia stałości powiązania z nimi arktyczno-alpejskich roślin
mykoryzowych w kontekście zmian zasięgów. Podstawą tego projektu jest porównawcza
analiza molekularna zbiorowisk grzybów mykoryzowych w reliktowych populacjach
D. octopetala w piętrze leśnym Karpat w stosunku do wysokogórskich populacji tego
gatunku.
We współpracy z Uniwersytetem w Lozannie (dr Nadir Alvarez) realizowane są w Pracowni również (w ramach pracy doktorskiej) badania mgr Tomasza Suchana nad genetyką
koewolucyjnego, mutualistycznego układu ekologicznego Trollius europaeus – muchówki
z grupy Chiastocheta, w kontekście uwarunkowań środowiska występowania badanych
populacji (tzw. landscape genetics) w Karpatach, Sudetach, Alpach i Jurze.
Inne badania z zastosowaniem analiz zmienności DNA
W szerokim ujęciu obszar zainteresowań badawczych Pracowni obejmuje zastosowanie
analiz genetycznych w rozwiązywaniu problemów z zakresu taksonomii, filogenezy i ewolucji, a także ekologii. Prowadzone są wieloaspektowe analizy zmienności genetycznej
w kontekście bioróżnorodności ekosystemów oraz historycznych i współczesnych czynników
kształtujących przestrzenny rozkład tej zmienności.
Badania prowadzone w ramach projektu INTRABIODIV (realizowanego jeszcze w ramach Zakładu Systematyki Roślin Naczyniowych) wykazały, na przykładzie modelowego
układu wysokogórskiej flory Alp i Karpat, że bioróżnorodność na poziomie gatunkowym nie
jest skorelowana z bioróżnorodnością na poziomie wewnątrzgatunkowym (genetycznym).
Wskazuje to, że różne historyczne i współczesne czynniki mają znaczenie dla kształtowania
się tych dwóch integralnych składników różnorodności biologicznej [4390].
46
M. Ronikier
W ramach prac z zakresu taksonomii i filogenezy, do najważniejszych długofalowych
tematów należą badania ewolucyjno-taksonomiczne mieszańcowych taksonów w rodzaju
Potamogeton, prowadzone we współpracy z dr hab. Joanną Zalewską-Gałosz (Instytut
Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego). Zastosowanie analiz zmienności genetycznej ma
kluczowe znaczenie dla dokładnej identyfikacji mieszańców, a także dla prób określenia
ich ewolucyjnego znaczenia w populacjach [np. 4289, 4410]. W wyniku tych prac opisane
zostały m.in. dwa nowe taksony mieszańcowe Potamogeton – P. ×assidens Z.Kaplan,
Zalewska-Gał. & M.Ronikier oraz P. maemetsiae Zalewska-Gał. & M.Ronikier.
Zastosowanie analiz sekwencji DNA w kontekście filogenetycznym pozwoliło również na ustalenie właściwej pozycji taksonomicznej Rhizomarasmius epidryas (Kühner ex
A.Ronikier) A.Ronikier & M.Ronikier, jednego z najbardziej typowych przedstawicieli
mykobioty arktyczno-alpejskiej [4266].
PUBLIKACJE
Dorobek naukowy, który powstał w oparciu o wykorzystane możliwości analityczne obu
laboratoriów molekularnych (Zakładu Systematyki Roślin Naczyniowych i PAM) obejmuje
kilkadziesiąt publikacji i abstraktów konferencyjnych. W samej tylko Pracowni Analiz Molekularnych, w ciągu kilku miesięcy jej działalności jako odrębnej jednostki, opublikowanych
zostało osiem prac naukowych, m.in. w najlepszych czasopismach z zakresu biogeografii,
botaniki i ekologii, takich jak: Ecology Letters, Molecular Ecology czy Taxon.
WSPÓŁPRACA Z OŚRODKAMI KRAJOWYMI
Pracownia jest powiązana stałą współpracą przede wszystkim z Instytutem Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego. W ramach wspólnej działalności naukowej realizowane są np. kompleksowe studia nad taksonomią i ewolucją ważnego dla ekosystemów słodkowodnych rodzaju
Potamogeton L. (dr hab. J. Zalewska-Gałosz), badania nad filogeografią gatunków budujących
subalpejskie zbiorowiska ziołoroślowe w Karpatach (dr A. Stachurska-Swakoń) czy analizy
różnorodności grzybów mikoryzowych powiązanych z Dryas octopetala L. (dr Piotr Mleczko).
Okresowo nawiązywana jest również współpraca z innymi krajowymi ośrodkami badawczymi,
takimi jak Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu czy SGGW w Warszawie.
WSPÓŁPRACA MIĘDZYNARODOWA
Działalność naukowa Pracowni opiera się w dużej mierze na współpracy międzynarodowej. Aktywna współpraca utrzymywana jest przede wszystkim z ośrodkami zajmującymi
się zagadnieniami biogeografii i ekologii organizmów wysokogórskich. We współpracy
z ośrodkami szwajcarskimi (Department of Ecology and Evolution, Université de Lausanne
47
i Research Unit Biodiversity and Conservation Biology, WSL Birmensdorf) realizowany
jest od 2012 roku projekt finansowany przez Polsko-Szwajcarski Program Badawczy (por.
Aneks II).
Bliską współpracę dotyczącą badań molekularnych flory wysokogórskiej Pracownia
utrzymuje również z ośrodkami w Austrii (Institut für Botanik, Universität Innsbruck)
i Francji (Laboratoire d’Ecologie Alpine, Université de Grenoble). Szczególnie ważna jest
też współpraca z ośrodkami badawczymi w krajach karpackich, przede wszystkim z Rumunią
(Institutul de Cercetări Biologice i Grădina Botanică „Alexandru Borza” – Universitatea
Babeş-Bolyai, Cluj-Napoca) i Słowacją (Botanický ústav SAV, Bratysława).
Odrębnym zagadnieniem są międzynarodowe badania terenowe obejmujące zbiory
materiałów do badań genetycznych w wielu obszarach górskich Europy i świata. Wyprawy terenowe organizowane były m.in. we wszystkie części Karpat (Słowacja, Rumunia
i Ukraina), góry Półwyspu Bałkańskiego (m.in. Bułgaria, Grecja, Macedonia, Czarnogóra, Serbia), Alpy (Austria, Francja, Szwajcaria, Włochy), Pireneje i góry Półwyspu
Iberyjskiego (Francja i Hiszpania), Góry Półwyspu Skandynawskiego (Finlandia, Norwegia, Szwecja), Spitsbergen (archipelag Svalbard, Norwegia), Góry Skaliste (Ameryka
Północna).
DZIAŁALNOŚĆ DYDAKTYCZNA I POPULARYZATORSKA
Pracownia realizuje zróżnicowaną działalność dydaktyczną, mimo że nie należy ona do
głównych nurtów jej aktywności. Regularnie prowadzony jest cykl wykładów poświęconych zastosowaniu analiz DNA w badaniach botanicznych dla Międzynarodowego Studium
Doktoranckiego PAN w Krakowie. W ramach umowy z Akademią Górniczo-Hutniczą
w Krakowie prowadzony jest cyklicznie autorski kurs teoretyczno-laboratoryjny „Podstawy
Analiz DNA” dla studentów Fizyki Medycznej AGH (we współpracy z dr E. Cieślak z Zakładu Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych IB PAN). W Pracowni realizowane
są również indywidualne szkolenia i staże. W roku 2012 staże takie na różnych poziomach
kształcenia (skierowane do studentów lub doktorantów i programy doskonalenia zawodowego), trwające od miesiąca do pół roku, odbyło pięć osób z różnych ośrodków z Krakowa,
Lublina i Wrocławia. Pracownia uczestniczy również w ogólnoinstytutowych imprezach
popularyzujących naukę, takich jak Festiwal Nauki w Krakowie.
Metody analityczne i zaplecze aparaturowe
Pracowni Analiz Molekularnych
Pracownia dysponuje kompletną aparaturą niezbędną do realizacji analiz zmienności DNA
na bazie wielu szeroko stosowanych technik badawczych. Izolacja całkowitego DNA genomowego z roślin i grzybów możliwa jest zarówno metodami opartymi na precypitacji
(np. CTAB), na adsorpcji w kolumnach ze złożem krzemionkowym, jak i na wiązaniu na
złożach magnetycznych. Możliwa jest izolacja DNA z pojedynczych próbek, jak również
48
M. Ronikier
w systemach o wysokiej przepustowości (płytki 96×). Do najważniejszych stosowanych
metod analiz genetycznych należą:
(1) genotypowanie AFLP (Amplified Fragment Length Polymorphism),
(2) analiza loci mikrosatelitarnych,
(3) sekwencjonowanie pojedynczych amplikonów DNA (metodą Sangera), opcjonalnie
z klonowaniem DNA z zastosowaniem wektorów plazmidowych,
(4) wysokowydajne sekwencjonowanie DNA nowej generacji (Next-Generation Sequencing) i analizy pochodne (np. genotypowanie w oparciu o markery RAD).
Pracownia jest podzielona na cztery strefy funkcjonalne (A, B, C, D), z których każda
dysponuje odrębnym, kompleksowym wyposażeniem laboratoryjnym:
A. Strefa izolacji DNA (Ryc. 3). Stanowisko jest przystosowane do izolacji całkowitego
DNA zarówno metodami opartymi na precypitacji (np. CTAB), na adsorpcji w kolumnach
Ryc. 3. Stanowisko do izolacji DNA z materiału biologicznego (Fot. M. Ronikier).
49
Ryc. 4. Stanowiska amplifikacji DNA (PCR) w Pracowni Analiz Molekularnych IB PAN (Fot. A. Ronikier).
ze złożem krzemionkowym oraz na wiązaniu na złożach magnetycznych. Możliwa jest
izolacja DNA z pojedynczych próbek, jak również izolacja DNA w systemach o wysokiej
przepustowości (płytki 96×). Wyposażenie stanowiska obejmuje m.in.:
(1) wagę precyzyjną Max WPS 210/C/2 (Radwag) z dokładnością odczytu do 1 mg,
do odważania porcji materiału biologicznego do izolacji DNA,
(2) homogenizatory MM200 i Tissue Lyser II (Retsch) do wydajnego rozdrabniania
materiału roślinnego do izolacji DNA lub RNA (z opcją dla pojedynczych probówek
i płytek 96°×),
(3) wirówka Sigma 4-16K do płytek 96× z chłodzeniem,
(4) wirówka próżniowa CentriVap Concentrator (Labconco),
(5) spektrofotometr GeneQuant pro RNA/DNA Calculator (Pharmacia – GE Healthcare).
B. Strefa przygotowywania reakcji enzymatycznych (Ryc. 4). Obejmuje szereg stanowisk do przygotowania reakcji trawienia DNA, amplifikacji DNA (reakcje PCR), itp.
oraz termocyklery do inkubacji reakcji enzymatycznych w ściśle określonych warunkach
cieplnych:
(1) termocykler 96-dołkowy z gradientem Veriti (Applied Biosystems),
(2) dwa termocyklery 96-dołkowe GeneAmp PCR System 9700 (Applied Biosystems),
50
M. Ronikier
(3) termocykler z dwoma niezależnymi blokami 48-dołkowymi C1000 (BioRad),
(4) termocykler 96-dołkowy z gradientem PTC-200 (MJ Research),
(5) blok grzewczy do probówek CH-100 (Biosan).
C. Strefa sekwencjonowania DNA (Ryc. 5, 6). Umożliwia zarówno uzyskanie sekwencji
pojedynczych fragmentów DNA, jak i masowe sekwencjonowanie dużych zestawów matryc DNA. Obejmuje dwie platformy do sekwencjonowania wraz z wyposażeniem peryferyjnym:
(1) sekwencjoner 4-kapilarowy ABI Prism 3130 (Applied Biosystems),
(2) sekwencjoner nowej generacji Miseq Personal Sequencer (Illumina),
(3) fluorometr Qubit 2.0 (Invitrogen),
(4) aparat do automatycznego, precyzyjnego frakcjonowania DNA Pippin Prep (Sage
Science).
D. Strefa elektroforezy DNA. Umożliwia przeprowadzenie rozdziału cząsteczek DNA
w żelach elektroforetycznych agarozowych i poliakrylamidowych oraz wizualizację DNA
i dokumentację wyników. Najważniejsze wyposażenie obejmuje:
(1) zasilacz do elektroforezy EPS 3501XL (Amersham Biosciences),
(2) zasilacz do elektroforezy EPS-250 (CBS Scientific Company),
(3) komory do elektroforezy agarozowej SubCell GT (Biorad),
Ryc. 5. Stanowisko sekwencjonowania DNA ‘nowej generacji’ – aparat Illumina MiSeq (Fot. M. Ronikier).
51
Ryc. 6. Stanowisko sekwencjonera kapilarowego ABI 3130 (Fot. M. Ronikier).
(4) komorę do elektroforezy poliakrylamidowej Hoefer SE 600 z systemem kontroli
temperatury Multitemp III (Amersham Biosciences),
(5) zintegrowany system do wizualizacji i archiwizacji żeli elektroforetycznych obejmujący transiluminator, kamerę i komputer – GeneGenius (Syngene).
Oprócz wymienionej aparatury dedykowanej do poszczególnych stref pracy, podstawowe
wyposażenie Pracowni obejmuje również:
(1) zestawy pipet automatycznych o zmiennej nastawie, jedno- i wielokanałowych,
mechanicznych i elektronicznych – Gilson, Matrix,
(2) wirówki stołowe Minispin, 5424, 5415D (Eppendorf),
(3) mieszadła mechaniczne (worteks) Reax Top (Heidolph),
(4) wirówkę z wymiennymi rotorami i chłodzeniem 5804R (Eppendorf),
(5) łaźnie wodne LW 102, MLL 147 do inkubacji mieszanin,
(6) inkubator BD53 (Binder),
(7) inkubator z wytrząsaniem i regulacją temperatury Incubator 1000 / Unimax 1010
(Heidolph),
(8) komora laminarna do pracy w warunkach sterylnych Lamil Plus 10,
(9) destylator wody Rel 5 (Polna S.A.),
(10) stacja dejonizująca do produkcji wody ultraczystej na potrzeby biologii molekularnej,
typu I (18,2 MΩ/cm) – Water Pro PS (Labconco),
52
M. Ronikier
(11) autoklaw SterilClave 18B (Cominox),
(12) zamrażarki szafowe szufladowe, lodówko-zamrażarki, lodówki – Liebherr,
(13) zamrażarki głębokiego zamrażania – Nuaire,
(14) wytwornica lodu AF80 (Scotsman),
(15) waga laboratoryjna WPS 210/C (Radwag),
(16) mieszadło magnetyczne VarioMag.
LITERATURA
Stachurska-Swakoń A., Cieślak E., Ronikier M. 2013. Phylogeography of a subalpine tall-herb Ranunculus
platanifolius (Ranunculaceae) reveals two main genetic lineages in the European mountains. Botanical
Journal of the Linnean Society 171: 413–428.
BIOGRAMY
Pracownia Analiz Molekularnych IB PAN jest w chwili przygotowywania niniejszego
opracowania jednostką w fazie organizacji; na tym początkowym etapie posiada jednego
pracownika naukowego zajmującego się jej funkcjonowaniem i planami rozwoju.
Ronikier Michał (ur. 1974), dr, botanik, biogeograf; Zakład Systematyki Roślin Naczyniowych 2000–2011; Pracownia Analiz Molekularnych; kierownik Pracowni; 2011→;
tematyka badawcza: zastosowanie analiz genetycznych w biogeografii, ekologii i systematyce, filogeografia roślin i grzybów wysokogórskich w Europie, struktura genetyczna,
różnorodność i historia wysokogórskiej flory Karpat, badania populacji rzadkich i zagrożonych roślin górskich w Tatrzańskim Parku Narodowym, ekologia ekosystemów
wysokogórskich.
3
PRACOWNIA BRIOLOGII
Ryszard Ochyra
Kalendarium
1953 Utworzenie Działu Bryologicznego1 w Pracowni Flory Polskiej. Prof. dr Bronisław
Szafran jest jej organizatorem i zarazem pierwszym kierownikiem.
1956 Zmiana nazwy Działu Bryologicznego na Pracownię Bryologiczno-Lichenologiczną.
1957 Utworzenie osobnej Pracowni Bryologicznej. Kierownikiem nadal pozostaje prof. dr
B. Szafran.
1960 Przekształcenie Pracowni Bryologicznej w Zakład Bryologii.
1962 W marcu kończy się formalne zatrudnienie profesora B. Szafrana w Instytucie Botaniki
PAN, jednak pełni on nadal funkcję p.o. kierownika Zakładu Bryologii
1966 Po wygaśnieciu umowy o zatrudnieniu z Zakładu Briologii odchodzi dr M. Kuc.
1968 Zakład traci p.o. kierownika po nagłej śmierci profesora B. Szafrana w dniu 4 lipca.
1969 Połączenie Zakładu Briologii z Zakładem Lichenologii w Pracownię Briologii
i Lichenologii. Pełniącym obowiązki kierownika jednostki zostaje dr Janusz Nowak.
1976 Reaktywacja stacjonarnych badań briologicznych w Instytucie Botaniki PAN z chwilą
zatrudnienia w dniu 20 października w Pracowni Briologii i Lichenologii na stanowisku adiunkta dr Ryszarda Ochyry. Zostaje on jednocześnie kustoszem zielnika
mszaków.
1986 Dotychczasowa Pracownia Briologii i Lichenologii podniesiona zostaje do rangi Zakładu.
Rolę kierownika pełni doc. dr hab. J. Nowak.
1988 W obrębie Zakładu Briologii i Lichenologii zostają wydzielone dwie pracownie:
Pracownia Briologii i Pracownia Lichenologii.
W niniejszym chronologicznym zestawieniu najważniejszych wydarzeń z historii Pracowni Briologii
przyjęta została oryginalna pisownia nazwy tej jednostki, występująca w oficjalnych dokumentach do końca
lat 60. ubiegłego wieku.
1
54
R. Ochyra
1989 W zielniku mszaków zostaje wcielony stutysięczny okaz.
1992 Likwidacja Zakładu Briologii i Lichenologii. Pracownia Briologii uzyskuje status samodzielnej jednostki, kierowanej odtąd do dnia dzisiejszego przez doc. dr hab. R. Ochyrę
(obecnie profesora).
1993 Kustoszem zielnika mszaków zostaje mgr Halina Bednarek-Ochyra (obecnie profesor).
2011 W zielniku mszaków zostaje wcielony dwustutysięczny okaz.
HISTORIA PRACOWNI
Obok Zakładów Fykologii, Systematyki Roślin Naczyniowych i Paleobotaniki, Pracownia
Briologii należy do najstarszych jednostek organizacyjnych w Instytucie Botaniki PAN,
działających od chwili powołania go do życia w dniu 5 października 1953 roku. Pracownia
przechodziła różne koleje losu, a rozmaite niesprzyjające okoliczności i nieszczęśliwe
zdarzenia sprawiły, że, jak w żadnej innej dziedzinie uprawianej w Instytucie Botaniki,
w badaniach briologicznych zaznacza się wyraźny brak ciągłości pokoleniowej w działalności naukowej.
W historii Pracowni Briologii wyróżniają się wyraźnie dwa okresy aktywnej działalności: pierwszy − pionierski, trwający od momentu jej powstania do początku 1971 roku
oraz drugi − współczesny, który rozpoczął się w październiku 1976 roku i trwa do chwili
obecnej. Rozdziela je prawie sześcioletni okres przejściowy, w którym stacjonarne badania
nad mszakami nie były w Pracowni prowadzone. Mimo różnego składu personalnego i odmiennych uwarunkowań zewnętrznych, można dopatrzeć się jednak pewnych wspólnych
cech i podobieństw w działalności Pracowni w obu tych okresach. Była to zawsze niewielka,
peryferyjna jednostka organizacyjna w Instytucie Botaniki, zatrudniająca nie więcej niż
5 osób, w tym najwyżej 3 na stanowiskach naukowo-badawczych (w okresie połączenia jej
z Pracownią Lichenologii, w tej ostatniej zatrudnionych było ponadto w różnych okresach
1 lub 2 pracowników naukowych badających porosty).
Skromna obsada personalna nie miała jednak większego wpływu na naukową wydajność
Pracowni Briologii, która swym dorobkiem nie tylko dorównuje, ale w pewnych okresach
zdecydowanie przewyższa zakłady i pracownie w Instytucie Botaniki zatrudniające znacznie
więcej pracowników i posiadające znacznie bogatsze zaplecze techniczne.
Drugą cechą działalności naukowej w Pracowni Briologii było i jest śmiałe wychodzenie z problematyką badawczą daleko poza Polskę i ukierunkowanie jej zwłaszcza na
obszary polarne i tropikalne. Widomym tego efektem jest niepomiernie większy udział
prac publikowanych w zagranicznych czasopismach naukowych niż to miało miejsce w jakimkolwiek innym zakładzie czy pracowni w Instytucie Botaniki PAN. Dorobek naukowy
pracowników Pracowni Briologii plasuje się niezmiennie na czołowych miejscach wśród
innych jednostek IB PAN.
55
Pracownia Briologii
Okres pierwszy − pionierski (1953–1970)
Organizację Pracowni (wówczas Działu) Briologicznej w nowo utworzonym Instytucie
(wówczas Zakładzie) Botaniki Polskiej Akademii Nauk powierzono profesorowi Bronisławowi Szafranowi. Będąc pracownikiem naukowym Instytutu Botaniki Uniwersytetu
Jagiellońskiego, został on zatrudniony na połowie etatu, podobnie zresztą jak to miało
miejsce z organizatorami innych pracowni czy zakładów. Oprócz profesora B. Szafrana
zaczęli tu pracować: mgr Zofia Wacławska jako asystent naukowy oraz Alicja Pałkowa
i Marian Kuc, początkowo na pracach zleconych, jako studenci Wydziału Biologii i Nauk
o Ziemi Uniwersytetu Jagiellońskiego, a od 1956 roku jako pracownicy etatowi.
W tym składzie osobowym Pracownia Briologii (w międzyczasie przemianowana na
Zakład Briologii) przetrwała przez całą dekadę, aż do 1966 roku. Najpierw z Zakładu
Briologii odszedł dr Marian Kuc, którego ówczesny dyrektor Instytutu Botaniki, prof. dr
Bogumił Pawłowski, nie zatrudnił po wygaśnięciu wcześniejszej umowy o pracę. Pretekstem
do tego był brak habilitacji, gdyż przedstawiona przez dr M. Kuca rozprawa habilitacyjna
została odrzucona w 1964 roku przez komisję powołaną przez Radę Wydziału Biologii
i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Trzeba tu jasno powiedzieć, że w owym czasie w Polskiej Akademii Nauk obowiązek
habilitowania się nie był tak rygorystycznie przestrzegany, jak to ma miejsce w ostatnich
kilku latach. Wielu świetnych naukowców osiągało wiek emerytalny w stopniu doktora,
a o ich zatrudnieniu decydowała wartość naukowa, która w przypadku dr Mariana Kuca
nie podlegała dyskusji oraz dobra wola dyrektora, której w jego przypadku najwyraźniej
zabrakło. Dr Marian Kuc wyjeżdża na stypendium naukowe do Kanady, gdzie pozostaje
na stałe i z powodzeniem kontynuuje badania briologiczne i paleobotaniczne, znajdując
zatrudnienie w Narodowym Muzeum Historii Naturalnej (National Museum of Natural
History) w Ottawie, a później w Kanadyjskiej Służbie Geologicznej (Geological Survey
of Canada).
W niedługim czasie po odejściu z Zakładu Briologii kluczowego badacza, jakim był
dr Marian Kuc, śmierć zabrała kolejno profesora Bronisława Szafrana, który zmarł 4 lipca
1968 roku oraz mgr Zofię Wacławską, która po długiej chorobie zmarła 3 stycznia 1971
roku. Natomiast mgr Alicja Pałkowa przeszła w 1968 roku do Zakładu Systematyki Roślin
Naczyniowych i do emerytury pracowała w zielniku roślin naczyniowych. W ten sposób
prężnie i bardzo efektywnie działająca grupa briologiczna przestała istnieć w Instytucie
Botaniki PAN.
Okres drugi − przejściowy (1971–1976)
W 1969 roku, po nagłej śmierci profesora B. Szafrana, Zakład Briologii zostaje połączony
z Zakładem Lichenologii. Powstała w ten sposób Pracownia Briologii i Lichenologii,
mieszcząca się w systemie organizacyjnym Instytutu Botaniki w ramach Zakładu Roślin
Zarodnikowych, który faktycznie istniał tylko w teorii, gdyż nigdy nie posiadał formalnego
kierownictwa. Przetrwała ona w tej formie do 1992 roku pod kierownictwem doc. dr Janusza
56
R. Ochyra
Nowaka. Badania briologiczne usiłowała kontynuować mgr Z. Wacławska, która od 1965
roku zatrudniona była na stanowisku asystenta naukowo-technicznego. Pracowała ona w tym
czasie nad elementem atlantyckim we florze mchów Polski, które to zagadnienie miało być
przedmiotem jej rozprawy doktorskiej. Niestety, badania te przerwała długotrwała, ciężka
choroba, zakończona jej śmiercią na samym początku 1971 roku. Oznaczało to jednocześnie
kres stacjonarnych badań briologicznych w Instytucie Botaniki PAN.
Jednakże Pracownia Briologii formalnie przetrwała nie tylko w nazwie, gdyż na etacie
naukowym starszego asystenta, a później adiunkta została w niej zatrudniona mgr Maria
Koźlicka. Prowadziła ona badania w Zakładzie Genetyki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu pod kierunkiem profesora Jerzego Szweykowskiego i zajmowała się
zmiennością gatunków w kompleksie Cephalozia bicuspidata (L.) Dumort. Był to przedmiot jej rozprawy doktorskiej obronionej w 1978 roku [1234]. Ponadto brała ona udział
w zespołowych badaniach nad Pinus mugo Turra [1046, 1281].
Jako pracownik naukowy zatrudniowny w Pracowni Briologii i Lichenologii Instytutu
Botaniki PAN, dr Maria Koźlicka opublikowała w sumie 6 prac naukowych, w tym trzy
zeszyty Atlasu rozmieszczenia geograficznego wątrobowców w Polsce (Ryc. 1) [959, 1083,
1214]. Dr M. Koźlicka była formalnie pracownikiem naukowym Instytutu Botaniki PAN
do 1985 roku.
Okres trzeci − współczesny (1976−2012)
Badania stacjonarne mszaków powróciły do Instytutu Botaniki PAN 20 paździenika 1976
roku z chwilą, gdy dr Ryszard Ochyra został zatrudniony na stanowisku adiunkta w Pracowni Briologii i Lichenologii. Aby zrozumieć genezę odrodzenia się briologii w Instytucie Botaniki, należy cofnąć się kilka lat wstecz i wspomnieć o jego epizodycznym, ale
brzemiennym w skutkach kontakcie z tą Pracownią w 1972 roku. Przed końcem studiów
na Uniwerytecie Jagiellońskim w poszukiwaniu zatrudnienia R. Ochyra trafił do Instytutu
Botaniki PAN. Ówczesny dyrektor Instytutu, profesor Adam Jasiewicz, stwierdził, że pewną
szansę na przyjęcie do pracy stwarzało zajęcie się briologią, gdyż w tej dziedzinie po serii
nieszczęśliwych zdarzeń nikt tu nie pracował, a chciał, aby nauka o mszakach była nadal
obecna w Instytucie Botaniki. Wprawdzie nie udało się w owym czasie zdobyć etatu dla
briologa, ale ten pierwszy kontakt z Pracownią o tak wielkich tradycjach badań briologicznych, posiadającą bogate zbiory zielnikowe, wystarczył do „zarażenia” się „briofilią”
przez młodego człowieka.
Przez okres czterech następnych lat, będąc doktorantem na Wydziale Biologii i Nauk
o Ziemi Uniwersytetu Jagiellońskiego i przygotowując rozprawę doktorską na temat roślinności lejków krasowych w okolicach Staszowa na Wyżynie Małopolskiej [1515], R. Ochyra
jako samouk, poznawał tajniki nauki o mszakach. Na tyle skutecznie, że z chwilą zatrudnienia
go w Instytucie Botaniki PAN mógł rozpocząć normalną, w pełni samodzielną działalność
naukową na polu briologii.
Pierwsze trzy lata zatrudnienia w Pracowni Briologii i Lichenologii upłynęły R. Ochyrze
pod znakiem budowy nowoczesnego warsztatu badawczego, nazwiązywania kontaktów
Pracownia Briologii
57
z badaczami krajowymi i zagranicznymi, porządkowania i powiększania zbiorów zielnikowych, a nade wszystko uzupełniania luk w literaturze powstałych w okresie zastoju
w badaniach briologicznych oraz doskonalenia znajomości mszaków.
Punktem zwrotnym w karierze młodego naukowca oraz w badaniach naukowych prowadzonych przez niego w Pracowni Briologii i Lichenologii był udział w IV Wyprawie
Antarktycznej PAN na Wyspę Króla Jerzego w archipelagu Szetlandów Południowych
(1979–1980), na którą wyruszył z inspiracji profesora Andrzeja Środonia. Praca nad
mszakami słabo dotąd zbadanego pod względem botanicznym obszaru Ziemi, jakim była
Antarktyda, była wielkim wyzwaniem. Oznaczała bowiem konieczność zapoznania się
z problemami taksonomicznymi i fitogeograficznymi mszaków egzotycznych, ale zarazem
stanowiła świetną okazję do wejścia w problematykę badawczą o zasięgu światowym.
Stąd też przełom 1979 i 1980 roku stanowi swoistą cezurę w historii Pracowni Briologii,
ponieważ od tego czasu prowadzone tu badania nabrały charakteru kosmopolitycznego
i ogólnoświatowego, gdyż obejmują mszaki pochodzące praktycznie z wszystkich zakątków globu.
W 1984 roku do Pracowni Briologii i Lichenologii przyjęta została jako doktorantka
mgr Halina Bednarek, która wcześniej pod opieką dr R. Ochyry wykonywała tu pracę magisterską poświęconą rozmieszczeniu reliktów glacjalnych mchów w Polsce (formalnym
promotorem tej rozprawy była profesor Barbara Gumińska z Instytutu Botaniki Uniwersytetu
Jagiellońskiego). W 1987 roku została ona (już jako H. Bednarek-Ochyra) pracownikiem
etatowym.
W rok później w obrębie Zakładu Briologii i Lichenologii powstaje osobna Pracownia
Briologii, w której zostaje dodatkowo zatrudniona jako pracownik inżynieryjno-techniczny
Katarzyna Biłyk (z domu Noga). W 1992 roku po przejściu na emeryturę dotychczasowego
kierownika Zakładu doc. dr hab. Janusza Nowaka, Pracownia Briologii stała się samodzielną jednostką organizacyjną, zaś Pracownia Lichenologii została połączona na długi
czas z Pracownią Mykologii.
Przez całą pierwszą dekadę współczesnego okresu Pracownia Briologii borykała się z poważnymi problemami lokalowymi i technicznymi. Zajmowała ona tylko jedno pomieszczenie
na parterze w „nowym” budynku (B, por. schemat sytuacyjny we Wstępie, niniejszy tom)
i miała do dyspozycji tylko jednego pracownika inżynieryjno-technicznego do spółki z Pracownią Lichenologii. Sytuacja poprawiła się wydatnie w 1987 roku, gdy Pracownia otrzymała dodatkowe pomieszczenie na I piętrze w budynku B oraz zatrudniła jednego asystenta
inżynieryjno-technicznego do swej wyłącznej dyspozycji.
W 1993 roku rozproszona na dwóch piętrach Pracownia znalazła się wreszcie w jednym
miejscu po uzyskaniu trzech lokali po będącym w zaniku Zakładzie Systematyki Roślin
Naczyniowych na II piętrze w budynku B. Z czasem zajęte zostały dalsze pomieszczenia na
tym piętrze. Tu też w 2000 roku został przeniesiony zielnik mszaków do pomieszczenia po
byłym magazynie bibliotecznym. Wcześniej zbiory briologiczne znajdowały się w głównym
pomieszczeniu zielnikowym na I piętrze. Niestety, w nowym miejscu zielnik mszaków
zajął tylko część tego lokalu, obejmującą trzy pokoje. Odcięcie dwóch pozostałych pokoi
z tego dużego pomieszczenia magazynowego sprawiło, że powierzchnia użytkowa zielnika
58
R. Ochyra
mszaków nie uległa praktycznie zmianie, co w zasadniczy sposób ograniczało prawidłowy
rozwój tej najbardziej dynamicznie rozwijającej się w Instytucie Botaniki kolekcji. Dopiero
w 2012 roku, staraniem obecnej dyrekcji w osobach profesora Konrada Wołowskiego i profesor Barbary Godzik, zielnik briologiczny został powiększony o te dwa pomieszczenia, co
zapewnia mu doskonałe warunki przestrzenne i możliwość nieograniczonego powiększania
zbiorów.
Wraz z upływem lat młodzi wówczas pracownicy naukowi Pracowni Briologii zdobywali kolejne stopnie i tytuły naukowe. Były to jeszcze szczęsne lata, kiedy nie było administracyjnego przymusu wykonywania doktoratów i habilitacji w ściśle określonym przez
urzędników terminie. Dzięki temu można było spokojnie rozwijać się naukowo i pomnażać
swój dorobek, a prace „na stopień” były niejako naturalnymi produktami prawidłowego
rozwoju naukowego.
W 1988 roku habilitował się dr Ryszard Ochyra na podstawie zbioru prac poświęconych światowej rewizji taksonomicznej rodzaju Sciaromium (Mitt.) Mitt. [1622, 1623,
1664−1667] i w 1989 roku uzyskał stanowisko docenta. W pięć lat później, w 1993 roku,
otrzymuje on tytuł profesora nauk biologicznych. W tym samy roku zostaje mianowany
na stanowisko profesora nadzwyczajnego w Instytucie Botaniki PAN, a w 1996 roku na
stanowisko profesora zwyczajnego w tejże instytucji.
Mgr Halina Bednarek-Ochyra obroniła doktorat w 1995 roku na postawie rozprawy
poświęconej studiom taksonomicznym, ekologicznym i fitogeograficznym nad rodzajem
Racomitrium Brid. w Polsce [2300] i została zatrudniona jako adiunkt w Pracowni Briologii. Rozprawa habilitacyjna dr H. Bednarek-Ochyry oparta była na monograficznym
opracowaniu dotyczącym taksonomii rodzaju Codriophorus P.Beauv. [3536]. Stopień
doktora habilitowanego dr H. Bednarek-Ochyra otrzymała w roku 2007, a zaraz potem
stanowisko docenta w IB PAN. Już w 2011 roku doc. dr hab. H. Bednarek-Ochyra uzyskała
z rąk Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej tytuł profesora nauk biologicznych i od tego
momentu trzon składu personalnego Pracowni Briologii stanowią dwie osoby z tytułem
profesora.
W tym okresie Pracownia Briologii powiększała swój skład osobowy. W 2002 roku
w został zatrudniowny w niej drugi pracownik inżynieryjno-techniczny − mgr Monika
Kowalczyk (z domu Gwizdała). Dzięki temu wydatnie zostały zintensyfikowane prace
nad reorganizacją stale powiększającego się zielnika mszaków, które zostały ostatecznie
ukończone w 2012 roku, co zbiegło się z powiększeniem lokalu zajmowanego przez zbiory
briologiczne.
W 2004 roku Pracownię Briologii zasiliła mgr Beata Cykowska, która w ramach Międzynarodowego Studium Doktoranckiego w Instytucie Botaniki PAN wykonywała tu pod
kierunkiem doc. dr hab. Henryka Klamy z Akademii Techniczno-Humanistycznej w BielskuBiałej pracę doktorską, poświęconą wątrobowcom kęp torfowcowo-płonnikowych w piętrze
alpejskim w Tatrach. Rozprawa została obroniona w 2009 roku i dr B. Cykowska została
zatrudniona w Pracowni Briologii na etacie adiunkta. Tak więc po ponad 30 latach Pracownia Briologii osiągnęła większy stan zatrudnienia pracowników niż posiadała w latach
1960. w pierwszym, pionierskim okresie swej działalności.
59
Pracownia Briologii
TEMATYKA BADAWCZA
Okres pionierski (1953−1970)
Badania naukowe w Pracowni Briologii w pierwszym okresie jej istnienia koncentrowały
się na taksonomii i fitogeografii mszaków, ze szczególnym uwzględnieniem mchów.
W tej pierwszej dziedzinie najważniejszym osiągnięciem Pracowni było opublikowanie
przez profesora B. Szafrana pierwszej i jedynej, jak dotąd, dwutomowej Flory mchów
Polski, wydanej w ramach serii wydawniczej Flora polska. Rośliny zarodnikowe Polski
i ziem ościennych. Tom pierwszy tego historycznego dla polskiej briologii dzieła został
efektywnie opublikowany w 1958 roku (chociaż na stronie tytułowej widnieje rok 1957)
[111] (Ryc. 1), zaś drugi ukazał się drukiem w 1961 roku [312]. Prócz tego badacz
ten opublikował w 1963 roku klucz do oznaczania mchów wodnych w ramach serii
wydawniczej Flora słodkowodna Polski [411] (Ryc. 1). W obu tych Florach zaproponował on kilkadziesiąt nowości taksonomicznych i nomenklatorycznych, ale niestety
wszystkie nowe nazwy są nieuprawnione lub nieważnie opublikowane, gdyż autor nie
dopełnił formalności związanych z wymogami Międzynarodowego Kodeksu Nomenklatury Botanicznej. Wiodącymi kierunkami badań prowadzonymi w Pracowni w tym
czasie były krajowa brioflorystyka i briogeografia, w które zaangażowani byli wszyscy
bez wyjątku pracownicy.
Najwybitniejszym osiągnięciem na tym polu było wydane w 1964 roku obszerne studium
M. Kuca Briogeografia wyżyn południowych Polski [436] (Ryc. 1), będące podsumowaniem
licznych opracowań cząstkowych, dotyczących poszczególnych regionów geobotanicznych
tego rozległego obszaru, ciągnącego się od Wyżyny Śląskiej na zachodzie po Wyżynę
Lubelską i Roztocze na wschodzie [59, 189, 190, 192, 193, 255, 321, 326, 366]. Ta wykonana z wielkim rozmachem praca do dziś niewiele straciła ze swej wartości i nie ma
odpowiednika w żadnej innej grupie roślin i grzybów w naszym kraju.
Poza tym zostały w tym czasie opracowane flory mchów południowej części Wyżyny
Krakowsko-Częstochowskiej B. Szafrana [42] oraz Beskidu Śląskiego i Małego (Szafran
1965), Wyżyny Miechowskiej, Niecki Nidziańskiej i części Beskidu Niskiego Z. Wacławskiej
[116, 228, 461], jak też opublikowane ciekawsze znaleziska mchów z Karpat i południowej
Polski [76, 134, 367].
Na specjalną uwagę zasługuje również odkrycie przez M. Kuca kilku nowych dla Polski
gatunków mchów, w tym tak interesujących pod względem fitogeograficznym, jak Pseudocalliergon turgescens (T.Jensen) Loeske, Seligeria calcarea (Hedw.) Bruch & Schimp.,
Calliergon richardsonii (Mitt.) Kindb. i Cirriphyllum tenuicaule (Spruce) Wijk & Margad.
[30, 134, 137, 138]. Listę tę uzupełniają wartościowe odkrycia Rhynchostegiella teneriffae
(Mont.) Dirkse & Bouman i Hilpertia velenovskyi (Schiffn.) R.H.Zander dokonane przez
Z. Wacławską [80, 165] oraz Seligeria campylopoda Kindb. (Szafran 1970).
Stosunkowo niewiele miejsca zajmowały w tym czasie w Pracowni Briologii badania
ściśle taksonomiczne i chorologiczne. Ale i na tym polu warto odnotować ciekawe opracowania M. Kuca poświęcone zmienności Sciuro-hypnum ornellanum (Molendo) Ignatov
60
R. Ochyra
Ryc. 1. Opracowania naukowe opublikowane w Pracowni Briologii w okresach pionierskim i przejściowym
jej działalności.
Pracownia Briologii
61
& Huttunen [97] oraz rozmieszczeniu Bryum subneodamense Kindb. i Hilpertia velenovskyi
[96, 256].
Wszystkie badania florystyczne prowadzone w Pracowni Briologii dotyczyły w zasadzie
tylko mchów. Jedynymi opracowaniami poświęconymi wątrobowcom była hepatikoflora
Ojcowskiego Parku Narodowego A. Pałkowej [300] oraz praca A. Pałkowej i M. Kuca
o rozmieszczeniu Mannia fragrans (Balbis) Frye & Clark na wyżynach południowej
Polski [200].
Ówczesne badania w Pracowni nie ograniczały się tylko do flory krajowej. Marian Kuc
prowadził również badania brioflorystyczne poza granicami Polski, ogłaszając drukiem
przyczynki do flory mchów Słowacji [257], Bułgarii [473], Alp Julijskich w Słowenii [543]
oraz przede wszystkim Arktyki [364, 365, 503]. Trzeba wyraźnie stwierdzić, że w owym
czasie zarówno prowadzenie badań botanicznych poza granicami kraju, jak też publikowanie ich wyników w zagranicznych czasopismach należało do wielkiej rzadkości, nie
tylko w Instytucie Botaniki, ale i w skali całego kraju. Bez wątpienia M. Kuc należał na
tym polu do pionierów, publikując niemal co roku artykuły briologiczne w renomowanych
czasopismach we Francji, Norwegii, na Węgrzech i w Czechosłowacji.
Ryc. 2. Marian Kuc podczas badań terenowych w Hornsundzie na Spitsbergenie w 1958 roku (autor nieznany,
fotografia w posiadaniu siostry – J. Kuc, Chrzanów).
62
R. Ochyra
W 1958 roku za sprawą dr Mariana Kuca (Ryc. 2), który wziął udział w Polskiej Wyprawie Polarnej na Spitsbergen, podjęte zostały w Pracowni szeroko zakrojone badania flory
i szaty roślinnej tej arktycznej wyspy. Wyniki badań arktycznych przedstawił on w kilkunastu
publikacjach [297, 364, 365, 369, 435, 437, 438, 500, 608−616], z których wydana w 1963
roku Flora of mosses and their distribution on the north coast of Hornsund (S.W. – Svalbard) [365] jest jednym z ważniejszych opracowań mchów arktycznych w Europie. Były
to zarazem pierwsze w Instytucie Botaniki PAN badania prowadzone z takim rozmachem
poza granicami kraju. Pracę tę dr M. Kuc przedstawił jako rozprawę habilitacyjną, ale niestety, nie znalazła ona uznania w oczach komisji powołanej przez Radę Wydziału Biologii
i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jest swoistym paradoksem, że po dziś dzień
jest to jedno z najważniejszych opracowań flory mchów Spitsbergenu.
Chociaż dr Marian Kuc opuścił Instytut w 1966 roku, pracując w Kanadzie z dużym
powodzeniem kontynuował badania briologiczne w Arktyce, a później także w tropikach
amerykańskich. Opublikował on wiele wartościowych prac poświęconych mchom Spitsbergenu i Kanadyjskiego Archipelagu Arktycznego, a także Ameryki Południowej i Antarktydy.
Ponadto rozszerzył on spektrum zainteresowań badawczych na mchy kopalne, a wyniki
swych badań w tej dziedzinie przedstawił w szeregu prac paleobriologicznych (Kuc 2012)
[6429, 6430]. Zresztą mchy kopalne stale stanowiły boczny nurt badań w ówczesnej Pracowni Briologii, gdyż B. Szafran współpracował dość często z Zakładem Paleobotaniki
i oznaczał mchy z różnych flor kopalnych, a wyniki publikował w osobnych pracach, m.in.
ze Starych Gliwic [163] i Zatoki Gdowskiej (Szafran 1964).
Z głównego nurtu prowadzonych w owym czasie w Pracowni Briologii badań brioflorystycznych wyodrębniła się jako boczna gałąź problematyka ochrony mszaków i ich
biotopów. W obecnej dobie kompleksowej ochrony naturalnego środowiska przyrodniczego takie podejście wydaje się sprawą oczywistą, ale rzucona wówczas przez M. Kuca
[43, 136, 191] myśl objęcia ochroną reliktowych oraz innych drobnych i niepozornych
gatunków mchów na Wyżynie Śląskiej była tylko śmiałą, pionierską ideą, której niestety
w owym czasie nie można było zrealizować. Skutkowało to prawie całkowitym wyginięciem niektórych z tych gatunków na tym obszarze, np. Pseudocalliergon turgescens
[1709]2. Tym niemniej, można uznać tego badacza za jednego z pionierów ochrony
mszaków w świecie.
Na koniec warto jeszcze wspomnieć, że w Pracowni Briologii prowadzone były również badania nad roślinami naczyniowymi i grzybami. Doprowadziły one do odkrycia
kilku nowych dla Polski gatunków roślin synantropijnych: Veronica filiformis Sm. [6],
Iva xanthifolia Nutt. [28, 89] i Gypsophila trichotoma Wender (= G. perfoliata L.) [135],
a także nowych stanowisk tak rzadkich i zagrożonych gatunków roślin naczyniowych, jak:
Aldrovanda vesiculosa L. [29] i Linnaea borealis L. [31] oraz grzybów, np. Pisolithus tinctorius (Pers.) Coker & Couch [368]. Prowadzona tu była również intensywna działalność
Ostatnio niewielka populacja tego gatunku została odnaleziona przez pana Łukasza Krajewskiego
w pobliżu stacji kolejowej w Sławkowie. Jest ona ewidentnie reliktem jego dawnego rozległego zasięgu w tej
części Wyżyny Śląskiej
2
63
Pracownia Briologii
popularyzatorska, przybliżająca rozmaite aspekty biologii mchów współczesnych [112,
4446, 4537, 4547] (Szafran 1966, 1968b) i kopalnych [347].
Okres współczesny (1976−2012)
Podobnie jak w przeszłości, współczesne badania naukowe w Pracowni Briologii koncentrują się głównie na taksonomii oraz biogeografii i chorologii mszaków krajowych
i egzotycznych. Badania te prowadzone są w skali całego świata, przy czym większość
z nich dotyczy południowej półkuli, ze szczególnym uwzględnieniem obszarów polarnych
(Antarktyka i Subantarktyka), Ameryki Południowej i Afryki tropikalnej. W praktyce trudno
jest jednak wskazać taki zakątek Ziemi, którego mszaki nie byłyby przedmiotem badań
w Pracowni Briologii.
Pracownicy naukowi Pracowni Briologii prowadzą aktywną działalność eksploracyjną
w mało zbadanych i trudno dostępnych regionach Ziemi. Zainicjował je Ryszard Ochyra,
który w trakcie IV Wyprawy Antarktycznej PAN w latach 1979−1980 prowadził badania
terenowe na Wyspie Króla Jerzego i na Wyspie Deception w archipelagu Szetlandów Południowych w Antarktyce oraz na Falklandach i Teneryfie na Wyspach Kanaryjskich. W 1988
Ryszard Ochyra i Halina Bednarek-Ochyra (Ryc. 3) badali mszaki w Górach Uluguru,
na Kilimandżaro i na Mt. Meru oraz w innych regionach Tanzanii w Afryce Wschodniej,
a w 1995 roku R. Ochyra (Ryc. 4) prowadził badania briologiczne na Ziemi Ognistej.
Najbardziej znaczące i najważniejsze badania eksploracyjne prowadził R. Ochyra na
odległych i trudno dostępnych wyspach w sektorze afrykańskim Subantarktyki, w tym na
Wyspach Księcia Edwarda (1999, 2001 i 2003), Wyspach Kerguelena (2006−2007) i Wyspach Crozeta (2006 i 2012). Ponadto badał on intensywnie brioflorę Afryki Południowej
w latach 1999, 2001, 2003, 2007 (Ryc. 5) i 2009 (wraz z H. Bednarek-Ochyra) (Ryc. 22D).
Wreszcie Beata Cykowska (Ryc. 6) prowadziła badania mszaków w Boliwii i Peru (2008,
2010). Wszystkie te badania w odległych i egzotycznych obszarach zaowocowały wielkimi
zbiorami zielnikowymi mchów, wątrobowców i glewików. Wydatnie wzbogacily one zielnik
briologiczny oraz dostarczyły doskonałego materiału na wymianę, dzięki której zielnik
mszaków stale się powiększa.
Oprócz tego głównego nurtu badań poświęconego taksonomii i biogeografii mszaków,
w Pracowni Briologii sporo czasu i uwagi poświęca się problemom nomenklatorycznym,
badaniom paleobotanicznym, kariologicznym, biohistorycznym, ekologicznym i ochronie
mszaków oraz wydawnictwom zielnikowym. Ponadto prowadzona jest tu także intensywna
działalność popularyzatorska, edukacyjna i wydawnicza. Za osiągnięcia w działalności
naukowej pracownicy z Pracowni Briologii byli wielokrotnie nagradzani prestiżowymi
nagrodami krajowymi i zagranicznymi (por. rozdział Nagrody i odznaczenia).
Taksonomia mszaków
W trwającym ponad 36 lat okresie współczesnym w Pracowni Briologii opublikowano kilkaset prac o charakterze taksonomicznym poświęconych mszakom całego świata.
64
R. Ochyra
Ryc. 3. Halina Bednarek-Ochyra i Ryszard Ochyra podczas badań terenowych na Kilimandżaro, Afryka
Wschodnia 1988 (Fot. T. Pócs).
Dokładne ich policzenie jest trudne, gdyż z reguły publikacje taksonomiczne zawierają
elementy biogeograficzne, zaś prace, których zasadniczym celem jest rozmieszczenie geograficzne badanych taksonów, często opatrzone są mniej lub bardziej obszernymi dyskusjami i komentarzami taksonomicznymi i nomenklatorycznymi. W sumie w trzecim okresie
działalności badacze z Pracowni Briologii odkryli i opisali 51 nowych dla nauki gatunków
mchów i wątrobowców oraz wyróżnili 36 nowych rodzajów, 7 rodzin, 9 podrodzin i 4
taksonów w randze powyżej rodziny. Zaproponowali też ogółem 640 nowych kombinacji
nomenklatorycznych, które są uzewnętrznieniem nowych koncepcji taksonomicznych (por.
Aneks I. A). Innym przejawem nowych ujęć taksonomicznych jest redukacja około 500
nazw taksonów różnej rangi do synonimów.
Mszaki holantarktyczne — Obiektem szczególnego zainteresowania w badaniach taksonomicznych prowadzonych w Pracowni Briologii są mchy i wątrobowce południowej
Pracownia Briologii
65
półkuli, których wyniki przedstawiono w około 230 artykułach, po części drukowanych
w różnych czasopismach w ramach serii Antipodal mosses [2153, 2272, 2273, 2404, 2405,
2419, 2485, 2675−2679, 3150, 3315, 3316, 4126, 4295].
Kulminacyjnymi osiągnięciami są opisowe Flory mszaków południowych obszarów
polarnych. Podsumowują one rozliczne cząstkowe studia taksonomiczne nad mchami antarktycznymi [np. 1514, 1516, 1628, 1630, 1669, 1783, 1784, 1842, 2160, 2272, 2405, 2406,
2414, 2419, 2587, 2590, 2594, 2631, 2675, 2687, 2695, 2763, 3017, 3152, 3315, 3317,
4153], których publikowanie było nieodzowne zed względu na koniecznośc zachowania
priorytetu ogłaszanych drukiem nowych nazw taksonów czy dokonywanych nowych odkryć.
Na czoło wysuwają się tu trzy dzieła:
(1) The Moss Flora of King George Island, Antarctica [2589] (Ryc. 7), która jest
drugą w historii polskiej botaniki Florą określonej grupy roślin polskiego autorstwa
z obszarów egzotycznych (pierwszym i jedynym opracowaniem tego typu była Flora
paprotników Jawy − Raciborski 1898);
Ryc. 4. Ryszard Ochyra w trakcie badań terenowych w Ushuaia na Ziemi Ognistej w Argentynie, 1995 (Fot.
M. M. Schiavone).
66
R. Ochyra
Ryc. 5. Ryszard Ochyra podczas badań terenowych w Mpumalanga (dawniej Transvaal) w Afryce Południowej,
2007 (Fot. J. van Rooy).
(2) The Liverwort Flora of Antarctica [2736] (Ryc. 7);
(3) The Illustrated Moss Flora of Antarctica [3859] (Ryc. 7).
Te dwa ostatnie dzieła są pierwszymi opisowymi Florami mszaków siódmego kontynentu, a zarazem pierwszymi kontynentalnymi Florami tych roślin na południowej półkuli.
Ponadto są to pierwsze Flory opisowe całego kontynentu opracowane przez polskich badaczy.
Flory te doczekały się licznych, bardzo pochlebnych recenzji we wszystkich najważniejszych
czasopismach briologicznych i botanicznych, w których podkreślona jest ich wyjątkowa
naukowa wartość oraz fundamentalne znaczenie dla badaczy innych specjalności, gdyż są
one podstawowymi narzędziami do oznaczania badanych organizmów.
Po opracowaniu Flor opisowych mchów i wątrobowców Antarktydy, punkt ciężkości
w badanich taksonomicznych prowadzonych w Pracowni Briologii został przesunięty na
wyspy Oceanu Południowego, a ich głównym celem jest opracowanie bliźniaczych Flor
mchów i wątrobowców tego obszaru. W większości przypadków brioflora wysp subantarktycznych była niezmiernie słabo zbadana i R. Ochyra był pierwszym lub jednym
z pierwszych profesjonalnych briologów prowadzącym badania terenowe na tych silnie
izolowanych i trudno dostępnych skrawkach lądów. Z jednej strony prowadzona jest więc
ekspoloracja wysp subantarktycznych wysp, a z drugiej strony poszczególne grupy mchów
i wątrobowców poddawane są rewizjom taksonomicznym, które prowadzone są w skali
Pracownia Briologii
67
globalnej, aby ustalic definitywne nazwy dla gatunków tam wystepujących oraz określić
ich aktualne zasiegi geograficzne.
Te opracowania taksonomiczne dotyczą przede wszystkim mchów całej Holantarktyki
[np. 1516, 1627, 2153, 2154, 2594], jak też różnych jej części. W tej drugiej grupie zdecydowanie przeważają opracowania taksonomiczne poświęcone mszakom południowoamerykańskim [np. 1513, 1712, 1767, 1780, 1838, 1850, 2015, 2038, 2155, 2156, 2273,
2413, 2416, 2420, 2492, 2632, 2667, 2678, 2681, 2684, 2685, 2688, 2689, 2694, 2864,
3015, 3149, 3154, 3321, 3714, 4128, 4195, 4244, 4294] oraz subantarktycznym [np. 1670,
1711, 2016, 2153, 2417, 2485, 2495, 2544, 2592, 2676, 2677, 2679, 2680, 2682, 2683,
2685, 2692, 3012, 3018, 3150, 3155, 3158, 3162, 3316, 3325, 3348, 4162–4166, 4247,
4293]. Nieco mniejszy ilościowy, co nie znaczy mniej ważny udział mają opracowania
taksonomiczne dotyczące mszaków Afryki tropikalnej [np. 1320, 1381, 1517, 1518, 1629,
1713, 1843, 2159, 2271, 2337, 2484, 2486, 2760, 2762, 2764, 2860, 3014, 3019], a należy
pamiętać, że właśnie na tym kontynencie R. Ochyra rozpoczął swoje studia nad mszakami
egzotycznymi, publikując pierwsze prace na temat mchów Afryki Wschodniej.
Stosunkowo najmniej opracowań taksonomicznych poświęcono w Pracowni Briologii mchom Australazji, która stanowi wschodnią część pradawnego superkontynentu
Ryc. 6. Beata Cykowska w trakcie badań terenowych w Boliwii, 2010 (Fot. F. Mogro).
68
R. Ochyra
Gondwany. Mają one jednak dużą wartość naukową, gdyż zawierają przeważnie opisy
nowych dla nauki taksonów odkrytych na Nowej Zelandii [1512, 1837, 2161, 2359, 2671,
4085, 4195], w Australii [1625, 1841, 1911, 2686, 2690, 2866, 3011, 4245] oraz na Nowej
Gwinei [1919, 3009, 4136].
Mszaki holarktyczne  Mimo że główny punkt ciężkości w badaniach taksonomicznych prowadzonych w Pracowni Briologii znajduje sie na południowej półkuli, nie zaniedbywane były również mszaki holarktyczne, którym także poświęcono wiele opracowań
taksonomicznych. Tylko nieliczne z nich dotyczącą całej Holarktydy [np. 1626, 1714,
3320, 3855], a najczęściej są to opracowania traktujące o taksonach poszczególnych mas
kontynentalnych. Najwięcej z nich dotyczy brioflory Azji, od Arktyki po strefę tropikalną
i od Dalekiego Wschodu po Półwysep Arabski [np. 1618, 1684, 1710, 1758, 1779, 1835,
1836, 1839, 1840, 1914, 2100, 2229, 2256, 2279, 2316, 2338, 2588, 2630, 2664, 3132,
3164, 3208−3210, 3260, 3611, 4016, 4086, 4127, 4199, 4269, 4276, 4347].
Mimo że Europa jest kolebką nowoczesnej briologii i ma najlepiej poznaną florę
mszaków, badania taksonomiczne prowadzone w Pracownii Briologii zaowocowały odkryciem szeregu nowych gatunków i rodzajów mchów oraz wyjaśnieniem statusu taksonomicznego wielu zapomnianych taksonów. Podobnie jak w Azji, badania te rozciągają
się na rozległym obszarze od Arktyki po Obszar Środziemnomorski i od Uralu po wyspy
Makaronezji na Oceanie Atlantyckim. Odkrycia te zostały przedstawione w licznych publikacjach [np. 1715, 1912, 1915, 1917, 2020, 2026, 2332, 2333, 2339, 2340, 2493, 2586,
2596, 2691, 2696, 3090, 3318, 3360, 3671, 3682].
Mchom północnoamerykańskim poświęcono stosunkowo niewiele uwagi w Pracowni
Briologii. Tym niemniej badania te zaznaczyły sie odkryciem trzech nowych gatunków dla
tego kontunentu [2629, 2734, 2735], dwoma rewizjami taksonomicznymi [1666, 1668],
kilkoma opracowaniami systematycznymi różnych taksonów [np. 2280, 2491, 2496, 2811,
4087, 4239] oraz odkryciem dwóch gatunków nowych dla tego kontynentu: Dicranum
bonjeanii De Not. [2491] i Didymodon tectorum (Müll.Hal.) K.Saito [2922].
Monografie i rewizje taksonomiczne  Oprócz szeroko zakrojonych badań taksonomicznych nad mchami południowej półkuli, w Pracowni Briologii prowadzone są studia
monograficzne nad wybranymi grupami mchów w skali światowej. Sporo uwagi, zwłaszcza
w latach 1980., R. Ochyra poświęcił mchom wodnym zaliczanym do szeroko ujmowanej
rodziny Amblystegiaceae. Efektem tych badań były światowe rewizje taksonomiczne szeregu rodzajów mchów, m.in. Sciaromium (Mitt.) Mitt. [1664−1667], Limbella (Müll.Hal.)
Broth. [1668], Handeliobryum Broth. [1618, 1777], Sciaromiopsis Broth. i Sciaromiella
Ochyra [1623], Vittia Ochyra [1665], Platylomella A.L.Andrews [1666], Cratoneuron
(Sull.) Spruce (Ochyra [1776], Parathamnium (M.Fleisch.) Ochyra [1840] i Holodontium
(Mitt.) Broth. [2153]. Ponadto opracowane zostaly monografie rodziny Amblystegiaceae
do Flory roślin zarodnikowych Ziemi Ognistej [2864] (Ryc. 7) i Flory mszaków Nowej
Gwinei [1919] oraz rewizja gatunków z rodzaju Hygrohypnum Lindb. w Ameryki Środkowej
i Południowej [1913, 2688, 4128], Cratoneuron w subsaharyjskiej Afryce [2271] i Vittia
na Georgii Południowej [1711].
Pracownia Briologii
Ryc. 7. Flory mszaków opublikowane w Pracowni Briologii we współczesnym okresie jej działalności.
69
70
R. Ochyra
Drugą grupą mchów nad którą prowadzone są studia monograficzne w skali globalnej
jest rodzina Grimmiaceae. Poświęcono jej w sumie około 250 publikacji taksonomicznych,
briogeograficznych i nomenklatorycznych, z których prawie 200 dotyczy szeroko ujętego
rodzaju Racomitrium Brid. Spośród nich na czoło wysuwają się trzy opracowania. W kolejności chronologicznej są to:
(1) Modelowa monografia rodzaju Racomitrium Polsce H. Bednarek-Ochyry [2300],
w której zaproponowana została nowa, oryginalna klasyfikacja wewnątrzrodzajowa
tego rodzaju (Ryc. 8). W wyniku dalszych badań rodzaj ten został podzielony przez
H. Bednarek-Ochyrę i R. Ochyrę [3163] na 4 odrębne rodzaje: Racomitrium s. str.,
Niphotrichum (Bednarek-Ochyra) Bednarek-Ochyra & Ochyra, Bucklandiella Roiv.
i Codriophorus, które zostały zaliczone do odrębnej, wyróżnionej przez nich podrodziny Racomitrioideae.
(2) Światowa monografia rodzaju Codriophorus (Ryc. 8), obejmującego 15 gatunków
[3536].
(3) Opracowanie podrodziny Racomitrioideae do monumentalnej flory mchów Ameryki
Północnej (Moss Flora of North America north of Mexico) (Ryc. 8), obejmującej na
tym kontynencie 27 gatunków i 2 podgatunki należące do 4 rodzajów [3656, 3677,
3704, 3706, 3711, 3712].
Badania nad rodzajem Racomitrium zaowocowały odkryciem i opisaniem 12 nowych dla
nauki gatunków z tego rodzaju lub rodzajów wydzielonych z tradycyjnie ujmowanego Racomitrium: R. aduncoides Bednarek-Ochyra [2629], R. norrisii Bednarek-Ochyra & Ochyra
[2735] i R. ryszardii Bednarek-Ochyra (Ryc. 9) [2734] z Ameyki Północnej, R. lusitanicum
Ochyra & Sérgio [2026] i R. hespericum Sérgio, J.Muñoz & Ochyra [2339] z Europy, Bucklandiella shevockii Bednarek-Ochyra & Ochyra z Azji [4086], Racomitrium valdon-smithii
Ochyra & Bednarek-Ochyra [2692] z Marion Island w Subantarktyce, R. patagonicum
Bednarek-Ochyra & Ochyra [3092] z Ameryki Południowej, R. curiosissimum BednarekOchyra & Ochyra [2359] oraz Bucklandiella allanfifei Bednarek-Ochyra & Ochyra [4085]
z Nowej Zelandii i B. angustissima Bednarek-Ochyra & Ochyra [4195] z Nowej Zelandii
i Ameryki Południowej, B. longtonii Bednarek-Ochyra & Ochyra z Georgii Południowej
[4295], B. nivalis Köckinger, Bednarek-Ochyra & Ochyra z Alp w Europie [3682] oraz
Codriophorus corrugatus Bednarek-Ochyra [3208] z Azji. Nie jest to ostateczna liczba,
gdyż na opisanie czekają dalsze gatunki, które zostały odkryte w trakcie monograficznych
studiów nad rodzajem Bucklandiella, m.in. dzięki zastosowaniu technik molekularnych
w badaniach taksonomicznych.
Drugim rodzajem z rodziny Grimmiaceae, któremu poświęcono około 50 opracowań
jest Schistidium Bruch & Schimp. Podobnie, jak w przypadku Racomitrium, opracowana
została przez R. Ochyrę pierwsza klasyfikacja wewnątrzrodzajowa tego rodzaju [3163],
a sama nazwa Schistidium została zaproponowana do zachowania przez R. Ochyrę i P. Isoviitę [1782], gdy okazało się, że jej lektotyp − S. pulvinatum (Hedw.) Brid. − jest faktycznie
tożsamy z Grimmia anodon Bruch & Schimp. [1778]. Badania nad tym rodzajem zaowocowały opisaniem 9 nowych gatunków, w tym 5 z Antarktydy: S. steerei Ochyra [1669],
Pracownia Briologii
71
Ryc. 8. Opracowania taksonomiczne opublikowane w Pracowni Briologii we współczesnym okresie jej działalności.
72
R. Ochyra
Ryc. 9. Racomitrium ryszardii Bednarek-Ochyra, nowy gatunek mchu opisany z Ameryki Północnej. (Reprodukcja
za pozwoleniem z Cryptogamie, Bryologie 21: str. 280, 2000).
Schistidium
Pracownia Briologii
251
73
Ryc. 10. Schistidium halinae Ochyra, nowy gatunek mchu opisany z Antarktydy. (Reprodukcja za pozwoleniem
z Annales Botanici Fennici 35: str. 269, 1998).
74
R. Ochyra
S. halinae Ochyra (Ryc. 10) [2587], S. lewis-smithii Ochyra [3152], S. deceptionense
Ochyra, Bednarek-Ochyra & R.I.L.Sm. [3161], dwóch z Chin: S. riparium H.H.Blom, Shevock, S.He & Ochyra i S. mucronatum H.H.Blom, Shevock, D.G.Long & Ochyra [4199]
oraz po jednym z Peru − S. deguchianum Ochyra & Bednarek-Ochyra [4244] i z Czukotki
− S. frahmianum Ochyra & Afonina [4127].
Nowe taksony  Ogółem badacze z Pracowni Briologii opisali 51 nowych dla nauki
gatunków, w tym 49 mchów i 2 wątrobowców z różnych części świata. Najwięcej, bo po
13, opisanych zostało z Azji [1758, 1779, 1835, 1836, 2316, 3208, 3260, 4016, 4086, 4127,
4199, 4269] oraz z Antarktydy i Subantarktyki [1669, 2406, 2587, 2594, 2682, 2692, 3152,
3161, 3317, 4055, 4126, 4295]. Nieco mniej, bo „tylko” 9 nowych gatunków opisanych
zostało z Australii i Nowej Zelandii [1512, 1625, 1837, 1841, 2161, 2359, 4085, 4195]
i 8 z Europy [2020, 2026, 2339, 2340, 2596, 2691, 2696, 3682]. Należy jednak pamiętać,
że Stary Kontynent posiada najlepiej zbadaną florę mchów i odkrycie tu nowych gatunków
mchów jest prawdziwym ewenementem. Wreszcie, 4 nowe gatunki mchów opisane zostały
z Ameryki Południowej [1838, 1850, 3092, 4195, 4244], a 3 z Ameryki Północnej [2629,
2734, 2735], których muskoflora również należy, obok Europy, do bardzo dobrze zbadanych.
Stawkę tę zamyka opisanie jednego nowego gatunku z Nowej Gwinei w Oceanii [1781].
Tak więc, w Pracowni Briologii opisywane były nowe dla nauki gatunki z wszystkich kontynentów, z wyjątkiem Afryki. Luka ta zostanie wypełniona w niedalekiej przyszłości, gdyż
w kolejce na opisanie czekają również nowe gatunki z tego kontynentu (por. Aneks I. A).
Oprócz odkrywania i opisywania nowych dla nauki gatunków mchów i wątrobowców,
R. Ochyra i H. Bednarek-Ochyra biorą aktywny udział w tworzeniu systemu klasyfikacyjnego mszaków. Wyrazem tego jest wyróżnianie i opisywanie nowych dla nauki rodzajów
i taksonów ponadrodzajowych. Do końca 2012 roku badacze ci zaproponowali 36 nowych
nazw rodzajowych. Tylko 8 z nich ma charakter zmian nomenklatorycznych, wynikających
z błędnej aplikacji zasad Międzynarodowego Kodeksu Nomenklatury Botanicznej przez
autorów proponujących określone nazwy rodzajowe. W ten sposób wprowadzone zostały
powszechnie dziś przyjęte takie nazwy, jak Kindbergia Ochyra [1317], Andoa Ochyra
[1318], Austrophilibertiella Ochyra [2409], Cleistocarpidium Ochyra & Bednarek-Ochyra
[2418], czy Roellobryon Ochyra [4239].
Aż 10 nazw rodzajowych zostało zaproponowanych dla nowo opisanych monotypowych
rodzajów z różnych części świata. Należą do nich m.in. tak wybitne taksony, jak Hypnobartlettia fontana Ochyra z Nowej Zelandii [1512], Touwia laticostata Ochyra z Australii
[1625], Gradsteinia andicola Ochyra z Ameryki Południowej (Kolumbia) [1838] i Yunnnanobryon rhyacophilum Shevock, Ochyra, S.He & D.G.Long [4269].
Najwięcej, bo aż 18 rodzajów zostało wyróżnionych dla dobrze znanych gatunków,
które okazały się być elementami nie pasującymi do koncepcji rodzajów, w których były
wcześniej klasyfikowane. W ten sposób opisano kilka powszechnie akceptowanych rodzajów
o szerokich zasięgach, jak Palustriella Ochyra [1776], Niphotrichum [3163] czy Streptocolea (I.Hagen) Ochyra & Żarnowiec, Diobelonella Ochyra [3163], Vittia Ochyra [1665],
Valdonia Ochyra [3150] i Hylocomiadelphus Ochyra & Stebel [3855].
Pracownia Briologii
75
Powyższą statystykę uzupełniają opisy nowych taksonów wewnątrzrodzajowych.
Ogółem w Pracowni Briologii opisanych zostało 7 podrodzajów, 27 sekcje i 11 podsekcje mchów i wątrobowców. Ponadto zaproponowano tu w sumie 30 nazw taksonów
ponadrodzajowych. Należy do nich 8 podklas, np. Funariidae Ochyra, Orthotrichidae
Ochyra, Timmiidae Ochyra i Encalyptidae Ochyra [3163] i Splachnidae Ochyra [3859],
3 rzędy: Hedwigiales Ochyra, Splachnales Ochyra i Timmiales Ochyra [3163] i 3 podrzędy: Catoscopiineae Ochyra, Fissidentiineae Ochyra i Schistostegineae Ochyra [3163].
Tę kategorię nowych taksonów zamykają opisy 7 nowych rodzin mchów i wątrobowców,
np. Hypnobartlettiaceae Ochyra [1512], Helodiaceae Ochyra [1776], Vittiaceae Ochyra
[1665] i Leiosporocerotaceae Ochyra [4240] oraz 7 podrodzin, np. w rodzinie Meesiaceae:
Amblyodontoideae Matteri & Ochyra, Neomeesioideae Matteri & Ochyra, Paludelloideae
Matteri & Ochyra i Leptobryoideae Ochyra [2667, 3163], czy Campylopodoideae Ochyra
w rodzinie Dicranaceae [3010].
Wykazy mchów Polski  W Pracowni Briologii opracowane zostały także dwa katalogi
mchów Polski. Pierwszy, opublikowany w 1978 roku przez R. Ochyrę i P. Szmajdę [1113]
był w ogóle pierwszym opublikowanym w naszym kraju wykazem gatunków określonej
grupy roślin. Natomiast drugi, zrewidowany wykaz ukazał się w ćwierć wieku później
[3163] (Ryc. 8) i ma on znaczenie uniwersalne, gdyż zaproponowano w nim szereg rewolucyjnych zmian taksonomicznych, liczne nowości nomenklatoryczne, a w szczególności
uporządkowano nazewnictwo taksonów ponadrodzajowych. Prócz tego zaprezentowano
w nim ujednolicony system polskich nazw mchów.
Briogeografia
Podobnie, jak w przypadku taksonomii, badania briogeograficzne prowadzone w Pracowni Briologii mają charakter globalny. W pierwszej dekadzie okresu współczesnego
z oczywistych względów więcej uwagi poświęcano mszakom krajowym, natomiast w latach
późniejszych zdecydowanie zaczęły dominować badania nad mszakami egzotycznymi,
zwłaszcza afrykańskimi, polarnymi południowej półkuli i południowoamerykańskimi. Wśród
prac o charakterze biogeograficznym warto zwrócić uwagę na jedno z pierwszych w briologii
opracowań podsumowujących kwestie związane z mszakami synantropijnymi [1378].
Brioflora Polski  Badania florystyczne prowadzone są przede wszystkim na obszarach
słabo dotąd zbadanych pod względem briogeograficznym, zwłaszcza w polskich Karpatach
i mają one głównie na celu dostarczanie danych chorologicznych dla Atlasu rozmieszczenia
geograficznego mchów w Polsce. Opracowane zostały m.in. flory mszaków Półwyspu
Helskiego [1624], lejków krasowych w Okręgu Staszowskim na Wyżynie Małopolskiej
[1194], Pasma Policy w Beskidach Zachodnich [3361] (Ryc. 11), Skalic Nowotarskich
i Spiskich na Podhalu [1315, 3851], Magurskiego Parku Narodowego w Beskidzie Niskim
[2782, Małych Pienin [3856] i Pienin [4157] (Ryc. 11) w Karpatach Zachodnich. Na
specjalną uwagę zasługuje obszerne studium poświęcone rewizji taksonomicznej mchów
tatrzańskich w zielniku Tytusa Chałubińskiego, który jest przechowywany w Muzeum
76
R. Ochyra
Tatrzańskim jego imienia w Zakopanem, przeprowadzone przez R. Ochyrę i G. Cisło
[2693] (Ryc. 11).
Do badań nad mszakami karpackimi zostali wciągnięci praktycznie wszyscy działający
w Polsce briologowie, a wyniki badań zostały opublikowane w trzech osobnych tomach
„karpackich” [8615, 8644, 8661] (Ryc. 12).
Badania florystyczne doprowadziły do odkrycia po raz pierwszy w Polsce szeregu
gatunków mchów, m.in. Orthodontium lineare Schwägr. [1319], Dicranella staphylina
H.Whiteh. [1620], Rhodobryum ontariense (Kindb.) Kindb. [1384], Racomitrium macounii
Kindb., R. obtusum (Brid.) Brid. i R. elongatum Frisv. [2300], Grimmia teretinervis Limpr.
i Didymodon validus Limpr. [4135, 4156, 4254] oraz Schistidium helveticum (Schkuhr)
Deguchi [3212].
Obok opracowań florystycznych pracownicy Pracowni Briologii opublikowali liczne
prace chorologiczne poświęcone wybranym gatunkom mchów i wątrobowców w Polsce,
np. Heterocladium heteropterum Schimp. [1878], Ulota phyllantha Brid. [1918], Calliergon megalophyllum Mikut. [1322], Ricciocarpus natans (L.) Corda [1155, 2662], Riccia
beyrichiana Hampe [2865], Fissidens fontanus (Bach.Pyl.) Steud. [2361], Orthodicranum
tauricum (Sapjegin) Smirnova [3908, 4382] i Cleistocarpidium palustre (Bruch & Schimp.)
Ochyra & Bednarek-Ochyra [2358]. Opracowano także regionalne mapy rozmieszczenia
gatunków z wybranych gatunków i rodzajów mchów w polskich Karpatach, np. Hookeria
lucens (Hedw.) Sm. [3362] oraz gatunków z rodzajów Codriophorus [3359], Hymenoloma
Dusén [3862], Niphotrichum [4198] i Paraleucobryum (Limpr.) Loeske [4255].
Nadrzędnym celem, który przyświeca gromadzeniu danych florystycznych i badaniom
nad zasięgami geograficznymi mchów w Polsce jest opracowanie Atlasu rozmieszczenia
geograficznego mchów w Polsce (ATMOS) [1249, 1321, 5127] (Ryc. 12), który zajmuje
naczelne miejsce w badaniach chorologicznych prowadzonych w Pracowni Briologii. Jest
to unikatowe w skali światowej wydawnictwo, prezentujące monografie briogeograficzne
poszczególnych gatunków mchów, z oryginalnymi mapami rozmieszczenia w Polsce, Europie, Holarktydzie i w świecie, opartymi na zrewidowanych okazach zielnikowych i krytycznej analizie danych z literatury oraz konsultacjach z lokalnymi briologami. ATMOS jest
wydawnictwem ciągłym i dotychczas wydano 9 zeszytów zawierających mapy zasięgowe
dla 90 gatunków i jednego podgatunku mchów [1383, 1520, 1716−1737, 1800−1810,
1851−1860, 1931−1940, 2027−2037].
Mapy globalnego i lokalnego rozmieszczenia taksonów mszaków ilustrują większość
rewizji i monografii taksonomicznych publikowanych w Pracowni Briologii. Zawierają
je również Flory mchów i wątrobowców Antarktydy, co należy do wyjątków w tego typu
dziełach, gdyż żadna wcześniej opublikowana kontynentalna Flora mchów czy wątrobowców
nie posiada map ilustrujących światowe rozmieszczenie gatunków.
Brioflora subsaharyjskiej Afryki  Na początku lat 1980. rozpoczęte zostały w Pracowni Briologii badania mszaków Afryki tropikalnej. Realizował je R. Ochyra, często we
współpracy z profesorem Tamásem Pócsem w ramach współpracy z Instytutem Botaniki
i Ekologii Węgierskiej Akademii Nauk, a wyniki publikowane były w serii East African
Pracownia Briologii
77
Ryc. 11. Opracowania fitosocjologiczne i florystyczne opublikowane w Pracowni Briologii we współczesnym
okresie jej działalności.
78
R. Ochyra
Bryophytes [1320, 1517, 1518, 1629]. Na specjalną uwagę zasługują tu pierwsze podsumowania brioflory Zambii [1738] i Mozambiku [1518]. W sumie dla całej Afryki tropikalnej
stwierdzono po raz pierwszy ponad 20 gatunków mszaków, np. Anthelia juratzkana (Limpr.)
Trev. i Campylium polygamum (Schimp.) Lange & C.E.O.Jensen [2021], Isopterygium
tenerum (Sw.) Mitt. [3323], Bucklandiella crispipila (Taylor) Bednarek-Ochyra & Ochyra
[2159], Adelothecium bogotense (Hampe) Mitt. [2038], Plagiothecium lucidum (Hook.f.
& Wilson) Paris [2762], Entodon concinnus (De Not.) Paris [2760], Pleurozium schreberi
(Brid.) Mitt. [3014], Didymodon tectorum (Müll.Hal.) K.Saito [4379] oraz Campylium
stellatum (Hedw.) Lange & C.E.O.Jensen, Plagiothecium standleyi E.B.Bartram, P. novogranatense (Hampe) Mitt. i Brachytheciastrum velutinum (Hedw.) Ignatov & Huttunen
[3019]. Ponadto stwierdzono po raz pierwszy liczne gatunki dla poszczegółnych krajów
lub regionów geograficznych, np. 64 gatunki nowe dla Zambii [1738], 24 dla Mozambiku
[1518], ponad 30 dla Tanzanii oraz po jednym dla Sudanu, Angolii, Kenii, Egiptu i Afryki
Południowej [1713, 4267, 4355, 4356].
Flora mszaków Antarktydy i wysp Oceanu Południowego  Intensywne badania brioflorystyczne prowadzone są od początku lat 1980. w obszarach polarnych i w strefie umiarkowanej południowej półkuli. Ich wynikiem było pierwsze w historii opracowanie flory
wątrobowców wyspy Króla Jerzego w Antarktyce [1783], obszernie omawiające lokalne
rozmieszczenie, ekologię i elementy geograficzne tych roślin oraz pierwszy katalog tych
roślin dla Antarktydy [1784]. W efekcie tych badań po raz pierwszy podano około 35 gatunków mchów i wątrobowców z Antarktydy, np. Schistidium falcatum (Hook.f. & Wilson)
B.Bremer [1454], Bryum dichotomum Hedw. [1511], Dicranella campylophylla (Taylor)
A.Jaeger [1516], Stegonia latifolia (Schwägr.) Broth. [2419], Tortula hoppeana (Schultz)
Ochyra [3319], Holodontium strictum (Hook.f. & Wilson) Ochyra [2153], Ditrichum heteromallum (Hedw.) E.Britton [2594], Hygrolembidium isophyllum R.M.Schust. i H. ventrosum
(Mitt.) Grolle [1783], Scapania gamundiae R.M.Schust. [2736] oraz opracowano pierwszy
pełny wykaz mchów występujących na Antarktydzie [2593].
Prócz tego badano mchy i wątrobowce wysp Oceanu Południowego, należących do
Subantarktyki i zimnej strefie umiarkowanej. Obok kilku nowo opisanych gatunków, np.
Bucklandiella longtonii [4295], Sematophyllum lebouvieri Ochyra [4126], Dicranella
gremmenii Ochyra [2682] oraz Scapania valdonii Váňa, Bednarek-Ochyra & Cykowska
i Paracromastigum ryszardii Váňa, Bednarek-Ochyra & Cykowska [4055] i rodzajów, np.
Valdonia [3150], z różnych wysp tego regionu podano po raz pierwszy liczne nowe gatunki,
które wydatnie wzbogaciły ich brioflorę i jednocześnie zmieniły status fitogeograficzny
wielu gatunków.
I tak w Subantarktyce 28 gatunków stwierdzono po raz pierwszy dla Georgii Południowej
[np. 2417, 3018, 3160, 3708], 35 dla Wysp Księcia Edwarda [np. 1848, 3156−3158, 3162,
3849, 4197, 4246, 4249, 4250, 4357], 28 dla Wysp Kerguelena [np. 2485, 2544, 3155,
3961, 4017–4019, 4056−4058, 4060, 4130, 4133, 4248, 4350, 4351], 20 dla Wysp Crozeta
[np. 3587, 3651, 3710, 3762, 3924, 3958, 3962, 4129, 4131, 4132, 4134, 4298, 4352],
Pracownia Briologii
79
Ryc. 12. Opracowania fitogeograficzne opublikowane w Pracowni Briologii we współczesnym okresie jej
działalności.
80
R. Ochyra
15 dla Wyspy Heard [np. 3852, 3853, 4083, 4124, 4249−4253, 4353, 4354] i 8 dla Wyspy
Macquarie [np. 3654, 3858, 4256, 4257].
Natomiast dla wysp zimnej strefy umiarkowanej południowej półkuli stwierdzono po
raz pierwszy 8 gatunków dla Wyspy Amsterdam [np. 3960, 4060, 4061, 4162, 4297, 4304,
4391], 5 dla Tristan da Cunha [np. 2582, 3708, 4188], 5 dla Wyspy Gough [np. 2680, 4293,
4349], 9 dla Falklandów [np. 1767, 3151, 3321], 8 dla Ziemi Ognistej [np. 2015, 2420,
2864, 3154, 3713, 4013, 4232] oraz 1 dla Wysp Campbella i Aucklanda [4125].
Kilka bipolarnych gatunków mszaków podanych zostało po raz pierwszy z południowej
półkuli, np. Scapania obcordata (Berggr.) S.W.Arnell z Antarktydy [1783, 1784], Amblyodon
dealbatus (Hedw.) P.Beauv. i Arctoa fulvella (Dicks.) Schimp. z Ziemi Ognistej [2015, 3154]
i Prasanthus suecicus (Gottsche) Lindb. z Wysp Księcia Edwarda [4166], zaś południowy
gatunek Sanionia georgicouncinata (Müll.Hal.) Ochyra & Hedenäs został po raz pierwszy
stwierdzony na północnej półkuli [2589].
Flora mszaków Ameryki Południowej  Wiele nowych znalezisk florystycznych zanotowano dla całej Ameryki Południowej, np. Hamatocaulis vernicosus (Mitt.) Hedenäs [2155],
Warnstorfia trichophylla (Warnst.) Tuom. & T.J.Kop. [2416], Bucklandiella subsecunda
(Harv.) Bednarek-Ochyra & Ochyra, B. elegans (Müll.Hal.) Bednarek-Ochyra & Ochyra
i B. membranacea (Mitt.) Bednarek-Ochyra & Ochyra [2632, 4191, 4193] lub z poszczególnych krajów tego kontynentu, np. Brachythecium austrosalebrosum (Müll.Hal.) Kindb.
i Schistidium saxatile (Mitt.) Ochyra z Boliwii [2681, 4015], Dicranella hookeri (Müll.
Hal.) Cardot z Peru [3655], czy Ditrichum gemmiferum Ochyra i Schistidium praemorsum
(Müll.Hal.) Herzog z Chile [2694, 4020]. Opracowane też zostały mchy z rodziny Amblystegiaceae dla flory mchów Peru [1663].
Nowe odkrycia mszaków dla innych obszarów Ziemi  Nowe odkrycia mszaków były
dokonywane dla wszystkich pozostałych kontynentów czy ważnych pod względem biogeograficznym obszarów Ziemi. I tak na Nowej Zelandii stwierdzono po raz pierwszy Hypnum
revolutum (Mitt.) Lindb. [1707] i Bucklandiella sudetica (Funck) Bednarek-Ochyra & Ochyra
[4192], na Tasmanii B. sudetica (Funck) Bednarek-Ochyra & Ochyra [4189], a na Nowej
Gwinei Leptodictyum humile (P.Beauv.) Ochyra, Campylium polygamum, Warnstorfia sarmentosa (Wahlenb.) Hedenäs, Bucklandiella crispipila (Taylor) Bednarek-Ochyra & Ochyra
i Grimmia incrassicapsulis B.G.Bell [1919, 3652, 4136], w Ameryce Północnej Didymodon
tectorum (Müll.Hal.) K.Saito [2922], na Półwyspie Arabskim Philonotis falcata (Hook.)
Mitt., Bryum pseudotriquetrum (Hedw.) P.Gaertn., B.Mey. & Scherb. i Erpodium glaziovii
Hampe [2664, 3132], a w Europie Bucklandiella lamprocarpa (Müll.Hal.) Bednarek-Ochyra
& Ochyra [1715], w Europie Środkowej Seligeria oelandica C.E.O.Jensen & Medel. [1915],
w Eurazji Schistidium cryptocarpum H.H.Blom & Mogensen [2229, 2338], a w Azji Seligeria acutifolia Lindb., S. campylopoda Kindb. i Ulota rehmannii Jur. [2248, 2256].
Nie sposób wyliczać wszystkie nowe znaleziska mszaków dla poszczególnych krajów
europejskich i egzotycznych, a jako przykłady na tym polu mogą służyć Isopterygiopsis
muelleriana (Schimp.) Z.Iwats. dla Czech [3131], Dichelyma capillaceum (Dicks.) Myrin
dla Ukrainy [4392], Hygrohypnum cochlearifolium (Venturi) Broth. dla Rumunii [3016],
Pracownia Briologii
81
Bucklandiella microcarpa (Hedw.) Bednarek-Ochyra & Ochyra dla Węgier [4196], Dryptodon hartmanii (Schimp.) Limpr. dla Krymu [2357], Seligeria campylopoda dla Wielkiej
Brytanii, Niemiec i Francji [2738], Polytrichastrum longisetum (Brid.) G.L.Sm., Bryum
subneodamense Kindb., Diobelonella palustris (Dicks.) Ochyra i Meesia hexasticha (Funck)
Bruch dla Spitsbergenu [2101, 4023], Codriophorus carinatus (Lindb.) Bednarek-Ochyra
& Ochyra dla Rosji [3091], Seligeria donniana (Sm.) Müll.Hal. i Niphotrichum canescens
(Hedw.) Bednarek-Ochyra & Ochyra subsp. latifolium (C.E.O.Jensen) Bednarek-Ochyra
& Ochyra dla Chin [2595, 4084], Straminergon stramineum (Brid.) Hedenäs dla Gwatemali
[4343] czy też 12 gatunków nowych dla Mongolii [1197].
Nomenklatura mszaków
Poprawne i stabilne nazewnictwo roślin, pozostające w jak najdalej idącej zgodności
z ogólnie przyjętymi normami regulowanymi przez Międzynarodowy Kodeks Nomenklatury
Botanicznej, jest jednym z fundamentów nowoczesnej taksonomii roślin, grzybów i glonów.
Stąd też zagadnieniom nomenklatorycznym mszaków poświęca się stosunkowo dużo uwagi
w działałności naukowej Pracowni Briologii, a w latach 1993–1995 R. Ochyra był stałym
członkiem Committee for Bryophyta zajmującego się problemami nomenklatury mchów
przy International Association of Plant Taxonomists (IAPT). Właśnie tu zostały wysunięte
propozycje do zachowania dwóch bardzo dobrze znanych i powszechnie akceptowanych
nazw rodzajowych mchów: Schistidium Bruch & Schimp. [1782] i Drepanocladus (Müll.
Hal.) G.Roth [1818]. Jak wykazały szczegółowe badania stosowanie tych nazw było poważnie zagrożone i dopiero akceptacja przez Międzynarodowy Kongres Botaniczny w Tokio
w 1993 roku, zgłoszonych wcześniej propozycji do ich zachowania sprawiła, że zostały one
wpisane na listę Nomina generica conservanda. Również na Międzynarodowym Kongresie
Botanicznyym w Melbourne w 2011 roku została zaakceptowana propozycja zachowania
nazwy gatunkowej Hypnum molle Hedw. [3715].
Wyniki badań nomenklatorycznych były po części publikowane w serii Nomenclatural
notes on mosses [2157, 2158, 2274−2278, 2408−2412, 2418, 2488−2490, 2584, 2585, 2685,
2686]. Do najważniejszych odkryć na tym polu należy m.in. zastąpienie nazwy rodzajowej
Microdus Besch. przez Leptotrichella (Müll.Hal.) Lindb. [2487] i Felipponea Broth. przez
Pterogoniadelphus M.Fleisch. [3326], nazwy podrodziny Thamnobryoideae Ochyra przez
Porotrichoideae Grout [1621, 2158], ustalenie właściwego nazewnictwa podrodzin w rodzinie Dicranaceae [3010], propozycje szeregu nowych nazw rodzajowych dla mchów
[1317, 1318, 3163, 4239], przeniesienie wielu taksonów do rodzaju Syntrichia Brid. [2018]
i Schistidium [2583, 2761, 4242].
Ponadto odkryte zostały i rozwikłane nomenklatoryczne pułapki w protologu Hypnum
lycopodioides Brid., co w konsekwencji doprowadziło do uratowania tej używanej od prawie
dwóch wieków nazwy dla ongiś częstego europejskiego gatunku mchu bagiennego z grupy
reliktów glacjalnych [3159]. W podobny sposób rozwiązane zostały zawiłe problemy nomenklatoryczne w rodzaju Schistidium [1778]. Ustalono także autora najwcześniejszego opisu
rodziny Amblystegiaceae [3153], datę efektywnej publikacji Barbula pagorum Milde [3469]
82
R. Ochyra
i Orthotrichum microcarpum De Not. [4236], zasadność stosowania nazwy Platyhypnidium
lusitanicum (Schimp.) Ochyra & Bednarek-Ochyra [3589] oraz poprawnych nazwisk autorów
dla nazw wielu gatunków mchów, m.in. Pseudephemerum nitidum (Hedw.) Loeske [2336],
Seligeria patula (Lindb.) I.Hagen [2276, 2415], Campylopus schimperi Milde i C. subulatus
Milde [3013], Eucladium verticillatum (Brid.) Bruch & Schimp. [3471] i Meesia triquetra
(Jolycl.) Ångstr. [2863].
Dokonano także lektotypizacji kilku starych nazw gatunkowych mchów, np. Dicranum
aciculare Hedw. [2231], Trichostomum aquaticum Schrad. [3213] i T. fasciculare Hedw.
[3405], Bryum pallescens Schwägr. [4243], Leptotrichum praealtum Mitt. [2494], L. cylindricarpum Müll.Hal. [2690]. W podobny sposób lektotypowane zostały rozmaite nazwy
rodzajowe, np. Chorisodontium (Mitt.) Broth. [3859] oraz Porotrichum (Brid.) Hampe
i Porothamnium M.Fleisch. [4237]. Wreszcie, jednym z najważniejszych osiągnięć na polu
nomenklatury mchów jest uporządkowanie po raz pierwszy w historii muskologii nazewnictwa ponadrodzajowych taksonów w tej grupie roślin [3163, 3592].
Mszaki kopalne
Mszaki kopalne stanowią zupełnie boczny nurt w badaniach prowadzonych w Pracowni
Briologii, aczkolwiek i w tej dziedzinie należy odnotować ważne osiągnięcia. Jednym
z najbardziej interesujących odkryć R. Ochyry jest pierwsze wśród mszaków znalezienie
żyjącego przedstawiciela rodzaju mchu (Sciaromiella), który wpierw został znaleziony
w plioceńskich osadach z Baszkiri pod Uralem w Rosji i opisany jako Sciaromiadelphus
longifolius Abramova & I.I.Abramov [1623]. Można je porównać do odkrycia żyjącego
przedstawiciela rodzaju Metasequoia Hu & W.C.Cheng, który najpierw został opisany na
podstawie materiałów kopalnych, a dopiero później odkryto jego żyjącego współcześnie
przedstawiciela M. glyptrostroboides Hu & W.C.Cheng. Innym ciekawym odkryciem jest
stwierdzenie, że obecny północnoamerykański endemiczny rodzaj Platylomella A.L.Andrews miał w Pleistocenie znacznie szerszy zasięg, gdyż jego kopalny przedstawiciel
występował w Baszkiri na Uralu w Eurazji, skąd był opisany jako Sciaromium laxirete
Abramova & I.I.Abramov [1666].
W ostatnich latach R. Ochyra jest zaangażowany w badania paleoekologiczne na subantarktycznej wyspie Georgia Południowa mające na celu odtworzenie historii roślinności
i zmian klimatycznych na podstawie badań makroszczątków roślin i mszaków [3348, 4030].
O ile badania tego typu są powszechnie prowadzone na półkuli północnej, to w obszarach
polarnych południowej półkuli są one dopiero w fazie inicjalnej. Jedną z przyczyn tego
stanu rzeczy była bardzo słaba znajomość mszaków, które są podstawowym składnikiem
szaty roślinnej na tych obszarach. Z tej problematyki wyrosła interesująca praca poświęcona
roślinom naczyniowym wysp subantarktycznych [4143], w której zadane zostało fundamentalne pytanie, czy są one reliktami preglacjalnymi czy też postglacjalnymi kolonistami. Na
podstawie szczegółowej analizy danych paleoekologicznych i paleosiedliskowych wysunięta została hipoteza, że rodzime rośliny naczyniowe raczej przetrwały na tym obszarze
w lokalnych refugiach.
Pracownia Briologii
83
Wcześniej R. Ochyra analizował subfosylny torf z Wyspy Króla Jerzego w Antarktyce
i badania te dostarczyły dowodów na istnienie tu szaty roślinnej już około 5 tys. lat temu
[1463]. Wreszcie ważne znaczenie ma odkrycie subfosylnego mchu Pohlia nutans (Hedw.)
Lindb. w osadach jeziornych z Oazy Schirmachera na kontynencie antarktycznym, datowanych na 10650 lat [4374].
Kariologia mszaków
Badaniami kariologicznymi zajmowano się w Pracowni Briologii od wczesnych lat
1980. do połowy lat 1990. i prowadzono je we współpracy z profesorami Elżbietą Kutą
i Leszkiem Przywarą z Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego. W tym czasie
opublikowano cykl ośmiu prac poświęconych kariologii mszaków Polski, w tym siedem
prac w serii zatytułowanej Chromosome studies on Polish bryophytes. W sumie ustalono
liczby chromosomów dla 180 gatunków mchów i wątrobowców, w tym dla 25 gatunków
po raz pierwszy [1390, 1434, 1519, 1696, 1821, 1849, 2319, 2472]. Zestawiony został
również wykaz liczb chromosomów dla polskich mszaków [1922].
Badaniami kariologicznymi objęto także mszaki egzotyczne. Ustalono liczby chromosomów dla 26 gatunków mchów i 5 wątrobowców z Antarktydy, w tym dla 14 gatunków
po raz pierwszy [1304, 1323, 1455]. Zbadano również pod względem cytologicznym 10
gatunkow mchów i wątrobowców z Nowej Zelandii, ustalając po raz pierwszy liczby
chromosomów dla czterech z nich [2040]. Ustalono także liczby chromosomów dla dwóch
gatunków atlantyckich z zachodniej Europy: mchu Hyocomium armoricum Brid.) Wijk
& Margad. i wątrobowca Douinia ovata (Dicks.) H.Buch, przy czym dla tego ostatniego
było to pierwsze stwierdzenie liczby chromosomów [1657].
Studia biohistoryczne
Najważniejszymi opracowaniami z tej dziedziny są obszerne monografie poświęcone Tytusowi Chałubińskiemu, wybitnemu badaczowi mchów tatrzańskich [2693, 6240] (Ryc. 11).
Prezentują ona szkic biograficzny, jego zasługi i osiągnięcia na polu briologii oraz szczegółowe studium nad jego prywatną biblioteką briologiczną i zielnikiem mchów. Osobną
pracę poświęcono nowym nazwom dla mchów opublikowanym przez tego badacza [2335],
a zdjęcie nagrobka wraz z rysem biograficznym T. Chałubińskiego opublikowano w jednym
z najważniejszych na świecie czasopism zajmujących się mszakami The Bryologist [5946].
W ten sam sposób zaprezentowane zostały biografia i nagrobek A. Rehmanna [5748].
Podobne opracowania R. Ochyra poświęcił nowym gatunkom i nazwom mchów zaproponowanym przez wybitnego ukraińskiego briologa A. S. Lazarenkę [1708] oraz francuskich botaników N. Jolyclerca [2863, 2996] i A. M. F. J. Palisota de Beauvoisa [2813,
3324]. Natomiast w obszernym studium historycznym, nomenklatorycznym i bibliofilskim
zaprezentowano wydaną w latach 1826–1828 przez F. F. Chevalliera Flore générale des
environs de Paris [3133]. Opracowano również biografię Karla G. Limprichta, jednego
z najwybitniejszych briologów europejskich w XIX wieku [5598] oraz naukowe biografie
84
R. Ochyra
wybitnych polskich briologów i botaników Stanisława Lisowskiego [5461] i Marian Kuca
[6429, 6430].
Ekologia mszaków
Badaniami ściśle ekologicznymi w Pracowni Briologii niewiele się zajmowano, aczkowiek we wszystkich wydanych tu opisowych Florach mchów i wątrobowców znajdują się
szczegółowe opisy wymagań siedliskowych badanych gatunków. W tej grupie tematycznej
na specjalną uwagę zasługuje opracowanie zbiorowisk roślinnych antarktycznej tundry
w rejonie Zatoki Admiralicji na Wyspie Króla Jerzego, a w szczególności wykorzystanie
unikatowej wówczas metody analizy wielospektralnych zdjęć lotniczych do kartowania szaty
roślinnej [1286]. W Antarktyce prowadzono także badania nad wykorzystaniem mchów
i śmiałka antarktycznego (Deschampsia antarctica Desv.) przez mewy do budowy gniazd
w Antarktyce [4361]. Ponadto R. Ochyra i H. Bednarek-Ochyra brali udział w multidyscyplinarynych badaniach ekologicznych nad roślinnością gleb galmanowych w Olkuskim
Okręgu Rudnym prowadzonych w ramach grantu finansowanego przez Europejski Obszar
Gospodarczy i Norweski Mechanizm Finansowy kierowanego przez profesor B. Godzik.
Wydawnictwa zielnikowe (eksykaty)
Pracownia Briologii przejawia wyjątkową aktywność na tym polu, gdyż wydawane
eksykaty stanowią znakomite źródło pozyskiwania materiałów zielnikowych w drodze
wymiany. Oczywiście wartość wydawnictw zielnikowych wzrasta wraz z aktrakcyjnością
dystrybuowanych okazów, zwłaszcza gdy pochodzą one z obszarów egzotycznych. Stąd
też szczególnym zainteresowaniem cieszą się dwie unikatowe serie, które po raz pierwszy
obejmując swym zasięgiem całą Afrykę tropikalną i Antarktydę. Ponadto wydawane są
eksykaty mchów Polski oraz mszaków Spitsbergenu. Szczegółowe dane tych wydawnictw
przedstawiają się następująco:
(1) Musci Poloniae Exsiccati — Wydawnictwo to obejmuje swym zasięgiem całą Polskę.
Okazy rozsyłane są w centuriach po 100 numerów (Ryc. 13). W latach 1978–1990
wydano 12 centurii (1200 numerów), w tym centurie I–VII pod redakcją R. Ochyry
[1111, 1112, 1195, 1196, 1247, 1248, 1452] oraz centurie VIII–XII pod redakcją
R. Ochyry i H. Bednarek-Ochyry [1671, 1844−1847]. Dalsze centurie są w przygotowaniu.
(2) Bryophyta Antarctica Exsiccata — Ryszard Ochyra wydał w 1984 roku 200 numerów
mchów i wątrobowców zebranych na Szetlandach Południowych w Zachodniej Antarktyce [1450] (Ryc. 13). Wydawnictwo to obejmuje reprezentatywny zestaw gatunków
dla tego obszaru, opatrzony komentarzem taksonomicznym i fitogeograficznym [1630].
Jest to w ogóle pierwsze i jedyne wydawnictwo zielnikowe z Antarktyki. Planowana
jest kontynuacja tej serii obejmująca mszaki zebrane w Subantarktyce.
(3) Bryophyta Svalbardensia Exsiccata — W 1987 roku Halina Bednarek-Ochyra we
współpracy z Barbarą Godzik i Krystyną Grodzińską wydała 4 fascykuły (każdy po
Pracownia Briologii
85
Ryc. 13. Najważniejsze eksykaty mszaków dystrybuowane przez zielnik mszaków Instytutu Botaniki PAN.
86
R. Ochyra
20 numerów) mchów i wątrobowców ze Spitsbergenu [1647−1650] (Ryc. 13). Materiały te były zebrane w rejonie fjordu Hornsund przez dwie ostatnie autorki podczas
badań terenowych na tej arktycznej wyspie w latach 1985−1986.
(4) Bryophyta Africana Selecta — Wydawnictwo obejmuje swym zasięgiem całą Afrykę
tropikalną na południe od Sahary. Okazy rozsyłane są w fascykułach po 25 numerów
(Ryc. 13). W latach 1992–1993 wydano 8 fascykułów (200 numerów) [2022−2025,
2162−2165], którym towarzyszyły kometarze taksonomiczno-briogeograficzne [2021,
2281]. Dalsze fascykuły są w przygotowaniu.
(5) Musci Fuegiani Exsiccati — Wydawnictwo obejmuje swym zasięgiem Ziemię
Ognistą i zawiera materiały zebrane w 1995 roku na tym obszarze przez Ryszard
Ochyrę i Maríę M. Schiavone. W latach 1998 i 2000 Celina M. Matteri i Ryszard
Ochyra wydali 2 fascykuły (każdy po 25 numerów) z serii V (w sumie 50 numerów)
[2577, 2756].
Oprócz oficjalnie wydawanych eksykatów R. Ochyra przesłał wiele gatunków mchów
i wątrobowców z Polski i innych regionów świata do wydawanych przez H. Inouego i M. Higuchiego w Narodowym Muzeum Nauki (National Science Museum) w Tokio eksykatów
Bryophyta Selecta Exsiccata oraz do wydawanego przez J.-L. De Sloovera w Uniwersytecie
w Namur w Belgii Herbier Bryologique.
Ochrona mchów
W Pracowni Briologii opracowana została pierwsza czerwona lista mchów zagrożonych
w Polsce, która doczekała się trzech wydań [1619, 2017, 3400] oraz pierwsza czerwona lista
mchów polskich Karpat [3400]. Ponadto prowadzone są badania nad wybranymi rzadkimi
gatunkami mchów z weryfikowaniem ich stanowisk w terenie. Potwierdziły one m.in. wyginięcie jedynych w Europie Środkowej stanowisk Pseudocalliergon turgescens na Wyżynie
Śląskiej [1709] oraz doprowadziły do odkrycia wielu nowych stanowisk prawnie chronionego
w Europie gatunku Buxbaumia viridis (Lam. & DC.) Moug. & Nestl. [3337, 3775, 4281]
i zagrożonego wyginięciem w Polsce Dicranum viride (Sull. & Lesq.) Lindb. [4275].
Bardzo często pracownicy Pracowni Briologii uczestniczyli w badaniach mszaków na
obszarach chronionych. Ich efektem było podsumowanie flory mchów czterech polskich
parków narodowych: Tatrzańskiego [2407], Magurskiego [2782], Ojcowskiego [3906] oraz
Pienińskiego Parku Narodowego [4157]. Ponadto R. Ochyra opracował mszaki i porosty
obszaru chronionego (Site of Special Scientific Interest) No. 8 w Rejonie Zatoki Admiralicji
na Antarktydzie [1908], zaś Beata Cykowska wykonała swoją pracę doktorską na terenie
Tatrzańskiego Parku Narodowego, badając ekologię wątrobowców w kępach torfowcowopłonnikowych [3549, 3774].
Ikonografia botaniczna
Nieodłącznym elementem prac poświęconych roślinom zarodnikowym, w tym także
mszakom, są ryciny ilustrujące ich ważne pod względem diagnostycznym cechy. Stąd
Pracownia Briologii
87
Ryc. 14. Awers i rewers Medalu im. Jill Smythies, którym została uhonorowana H. Bednarek-Ochyra przez
Londyńskie Towarzystwo Linneuszowskie.
też ikonografia botaniczna jest ważnym elementem działalności naukowej Haliny Bednarek-Ochyry, należącej bez wątpienia do najlepszych w świecie specjalistów w dziedzinie
ikonografii briologicznej. Do tej pory wykonała ona ponad 500 pełnych tablic mchów
i wątrobowców, w tym wszystkie ryciny do wspomnianej wyżej Flory mchów Antarktydy
(115 całostronicowych tablic ilustrujących każdy ze 113 taksonów mchów stwierdzonych
w Antarktyce). Jej działalność na tym polu została uhonorowana przez Londyńskie Towarzystwo Linneuszowskie (Linnean Society of London) przyznaniem jej w 2009 roku
prestiżowej nagrody oraz Medalu im. Jill Smythies (Ryc. 14, 15).
Działalność popularyzatorska
W okresie współczesnym w Pracowni Briologii powstało stosunkowo niewiele artykułów
o charakterze ściśle popularyzatorskim [1380, 1453, 5063, 6183]. Natomiast sam Ryszard
Ochyra opublikował 645 recenzji książek briologicznych, co stanowi jedyny w swoim
rodzaju przewodnik po współczesnej literaturze briologicznej, przybliżający polskiemu
czytelnikowi światowe piśmiennictwo poświęcone mszakom.
Inna działalność naukowa
Chociaż mszaki stanowią główny obiekt badań w Pracowni Briologii, pracownicy tej
jednostki okazjonalnie publikują prace poświęcone innym grupom organizmów. Jest ich
w sumie niewiele, a na specjalna uwagę zasługują tu m.in. pierwsze odkrycie porostu Hypogymnia lugubris (Pers.) Krog na Antarktydzie przez R. Ochyrę [1305], pierwsze odkrycie
w Polsce porostu Epigloea medioincrassata (Grummann) Döbbeler [3423] oraz opisanie
dalszych nowych stanowisk porostu Cetraria crispata (Ach.) Flotow var. cetrariiformis
88
R. Ochyra
Ryc. 15. Uroczystość wręczenia Medalu im. Jill Smythies prof. dr hab. Halinie Bednarek-Ochyra przez prof.
Davida F. Cultera, prezydenta Londyńskiego Towarzystwa Linneuszowskiego, Londyn, 2009 (autor nieznany,
fotografia w posiadaniu H. i R. Ochyrów).
(Delise) Vainio w Tatrach przez B. Cykowską [3716]. Prócz tego R. Ochyra opracował
florę roślin naczyniowych lejków krasowych w okolicach Staszowa na Wyżynie Małopolskiej [1154], a R. Ochyra i H. Bednarek-Ochyra opracowali rozmieszczenie Pinguicula
vulgaris L. na Suwalszczyżnie w północno-wschodniej Polsce [2812].
ZBIORY ZIELNIKOWE
Zakrojone na szeroką skalę badania taksonomiczne i fitogeograficzne prowadzone w Pracowni Briologii znajdują mocne oparcie w zielniku mszaków. Obecny zielnik mszaków
powstał na bazie zbiorów Komisji Fizjograficznej działającej przy Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie. Zostały one przekazane do Instytutu Botaniki w kilka lat po utworzeniu
tej instytucji w wyniku włączenia Polskiej Akademii Umiejętności do Polskiej Akademii
Nauk. Ich trzon stanowiły materiały zbierane w Polsce m.in. przez Antoniego Rehmanna,
Józefa Krupę, Ignacego Szyszyłowicza, Tytusa Chałubińskiego i Antoniego Żmudę oraz
zbiory uzyskane w drodze wymiany, m.in. za dwie wydawane wówczas serie eksykatów.
Pracownia Briologii
89
Pierwszym w Polsce wydawnictwem zielnikowym mchów była Bryotheca Polonica,
której wydawanie zainicjował Antoni Żmuda. W latach 1911–1916 wydał on 4 fascykuły
(200 numerów) tych eksykatów, a ostatni, piąty fascykuł został wydany w 1930 roku po
śmierci inicjatora tego wydawnictwa zielnikowego przez Tadeusza Wiśniewskiego. Ponadto
latach 1910–1911 Flora Lilienfeldówna wydała w 2 fascykuły (100 numerów) Hepaticae
Poloniae Exsiccatae [2543].
W zielniku briologicznym zgromadzone są zbiory mszaków z całego świata, chociaż
z oczywistych względów największą część kolekcji stanowią mszaki z Polski. W zbiorach
zdecydowanie przeważają mchy, które zawsze stanowiły główny przedmiot badań w Pracowni Briologii, podczas gdy kolekcja wątrobowców i glewików jest zdecydowanie mniejsza.
Zdeponowane są tu materiały dokumentujące wszystkie prace florystyczne, które powstały
w Pracowni Briologii, a więc zbiory Bronisława Szafrana, Mariana Kuca (w tym cała kolekcja
mchów ze Spitsbergenu), Zofii Wacławskiej, Alicji Pałkowej, Ryszarda Ochyry, Haliny Bednarek-Ochyry oraz Beaty Cykowskiej. Ponadto znajdują się tu prawie pełne zbiory mchów
i wątrobowców wspomnianych wyżej zbieraczy działających w ramach Komisji Fizjograficznej, które stanowią dokumentację do ich prac publikowanych najczęściej w Sprawozdaniach Komisji Fizjograficznej Polskiej Akademii Umiejętności. Licznie reprezentowane są też
w zielniku mszaków zbiory współczesnych polskich briologów, którzy deponują tu liczne
dublety lub oryginalne kolekcje, m.in. Stanisław Lisowski (Poznań), Kazimierz Karczmarz
(Lublin), Jan Żarnowiec (Bielsko-Biała), Ewa Fudali (Wrocław), Henryk Klama (BielskoBiała), Adam Stebel (Sosnowiec), Bartłomiej Hajek (Gdańsk), Monika Staniaszek-Kik (Łódź),
Sylwia Wierzcholska (Wrocław) oraz Lidia i Krzysztof Gosowie (Gdańsk).
Na specjalną uwagę zasługuje kolekcja mszaków z obszarów polarnych południowej
półkuli, która jest jedną z największych, jeśli nie największą w świecie. Obejmuje ona
zbiory mszaków z całej Antarktydy, ze szczególnym uwzględnieniem Wyspy Króla Jerzego
i Wyspy Deception w archipelagu Szetlandów Południowych oraz ze subantarktycznych
wysp Georgia Południowa, Wyspy Księcia Edwarda, Wyspy Crozeta, Wyspy Kerguelena
i Wyspa Heard, a także dość duży zbiór mchów z Wyspy Macquarie. Znaczące są też
zbiory z izolowanych wysp w zimnej strefie umiarkowanej na Południowym Atlantyku
(Tristan da Cunha, Wyspa Gough) i na Południowym Oceanie Indyjskim (Wyspa Amsterdam
i Wyspa Saint-Paul). Z obszarów egzotycznych szczególnie bogato reprezentowane są
w zbiorach zielnika mszaków Afryka tropikalna, Australia, Nowa Zelandia, umiarkowane
i zimne obszary Ameryki Południowej, Nowa Gwinea oraz Chiny.
Obok dubletów rozmaitych kolekcji, zielnik briologiczny posiada liczne wydawnictwa
zielnikowe. Eksykaty nie one przechowywane w osobnych fascykułach, w których były często
oryginalnie dystrybuowane, lecz są wcielone do głównej kolekcji, co znacznie ułatwia ich
wyszukiwanie i badanie. Jednakże w przypadku gatunków, które często były wydawane w eksykatach, okazy takie są przechowywane w osobnych teczkach. Spośród wielu wydawnictw
zielnikowych w zielniku mszaków na specjalną uwagę zasługują kompletne historyczne serie,
m.in. Musci Sueciae Excsiccati S. J. Lindgrena, K. F. Thedeniusa i O. L. Silléna (1835−1838),
Hepaticae Europaeae G. L. Rabenhorsta i C. M. Gottschego (1855−1879), Bryotheca Europaea G. L. Rabenhorsta (1858−1884), Flora exsiccata Austro-Hungarica A. J. Kernera
90
R. Ochyra
von Marilauna, K. Fritscha i R. Wettsteina (1881−1913), Kryptogamae Exsiccatae editae
a Museo Palatino Vindobonensi (1894−1986), Musci Europaei Exsiccati i Musci Europaei et
Americani Exsiccati E. Bauera (1903−1936), Bryotheca Saxonica A. Kopscha (1919−1936)
i Musci Brasilienses V. F. Schiffnera (1932). Ponadto są tu niekompletne serie Musci Austro-Africani A. Rehmanna (1878−1879, 1886), Musci Galliae P. T. Husnota (1870−1907),
Bryotheca Bohemica E. Bauera (1898−1904), Musci Frondosi Archipelagi Indici Exsiccati
M. Fleischera (1898−1933), Flora Exsiccata Bavarica: Bryophyta I. Famillera (1901−1913)
oraz Musci Acrocarpi Boreali-Americani J. M. Holzingera (1904−1929).
Ze współczesnych serii wydawnictw zielnikowych, które zapoczątkowane zostały po
drugiej wojnie światowej należy zwrócić uwagę na Bryotheca Polonica (Stanisław Lisowski), Hepaticotheca Polonica (Jerzy Szweykowski), Musci Exsiccati Palatinatus Lublinensis − Polonia i Hepaticae Exsiccatae Palatinatus Lublinensis − Polonia (Kazimierz
Karczmarz), Bryophyta Selecta Exsiccata (Hiroshi Inoue i Masanobu Higuchi), Bryophyta
Hawaiica Exsiccata (Joseph D. Hoe), Herbier Bryologique (Jean Louis De Sloover), Mosses
of North America (Howard A. Crum i Lewis E. Anderson), Bryophyta Neotropica Exsiccata
(S. Robbert Gradstein), Bryophyta Canadensia (Wilfred B. Schofield), Musci Australasiae
Exsiccati (Heinar Streimann), Musci Japonici (Akira Noguchi i Sinske Hattori), Bryophytes
of Asia (Hironori Deguchi i T. Yamaguchi), Bryophyta Exsiccata Generis Plagiochilae (Jochen Heinrichs), Sphagna Čechoslovenica Exsiccata (Zdeněk Pilous), Musci Macroregioni
Meridionali Poloniae Exsiccati i Hepaticae Macroregioni Meridionali Poloniae Exsiccatae
(Krzysztof Jędrzejko, Jan Żarnowiec, Henryk Klama i Adam Stebel) i wiele innych.
W końcu 1968 roku zielnik mszaków liczył 33046 okazów, w tym 13289 okazów
złożonych tu w stałym depozycie przez Katedrę Systematyki i Geografii Roślin Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zielnik mszaków zaczął się gwałtownie powiększać z chwilą, gdy
w 1976 roku jego kustoszem został R. Ochyra. Przyrost zbiorów odbywało się głównie
dzięki prowadzonym w Polsce i poza granicami kraju badaniom florystycznym, a przede
wszystkim w wyniku intensywnej wymiany materiałów zielnikowych prowadzonej z ponad
70 instytucjami i osobami prywatnymi w całym świecie. Początkowe tempo powiększania
kolekcji nie osłabło, a nawet uległo zwiększeniu, gdy w 1993 roku kustoszem zielnika
została H. Bednarek-Ochyra.
W chwili obecnej zielnik mszaków w Instytucie Botaniki PAN jest największym zbiorem
tych roślin w Polsce. W październiku 2011 roku został wcielony do niego 200-tysieczny
okaz (Ryc. 16). Na koniec 2012 roku liczył on 205679 okazów, co stawia go w rzędzie
dwudziestu pięciu największych zielników mszaków w świecie. Trzeba dodać, że na opracowanie i wcielenie do głównej kolekcji czeka około 50000 okazów, w tym wielki zbiór
mchów afrykańskich przekazany w 1991 roku do Instytutu Botaniki PAN przez profesora
Stanisława Lisowskiego roku oraz zielnik mszaków zmarłego w Kanadzie dr Mariana
Kuca, przekazany w 2012 roku Instytutowi Botaniki po Jego śmierci przez Dr Lindę Ley
z Ottawy, wykonawczynię testamentu.
Obecnie zbiory briologiczne znajdują się w osobnych przestronnym pomieszczeniu
przy Pracowni Briologicznej i są przechowywane w wygodnych szafach kompaktowych
(Ryc. 17). Początkowo zielnik ułożony był alfabetyczny według rodzajów, a poszczególne
Pracownia Briologii
91
Ryc. 16. Moment przybijania 200-tysięcznego numeru na okazie Bucklandiella seppeltii Bednarek-Ochyra
& Ochyra w zielniku mszaków (od lewej Barbara Godzik, Ryszard Ochyra i Halina Bednarek-Ochyra) (Fot.
Konrad Wołowski).
torebki z okazami przyklejane były na arkusze zielnikowe. W 1976 roku przyjęty został
systematyczny układ zielnika, uwzględniający najnowsze trendy w sytemach klasyfikacyjnych mchów, glewików i wątrobowców, a poszczególne rodzaje mchów, wątrobowców
i glewików są ponumerowane kolejno od 1 (Sphagnum) do 888 (Steereobryon) w przypadku
mchów, od 1 (Leiosporoceros) do 14 (Phaeomegaceros) w przypadku glewików i od 1
(Treubia) do 384 (Prasanthus) dla wątrobowców. Okazy zielnikowe przechowywane są
luzem w specjalnych teczkach (Ryc. 18), dzięki czemu można je bezproblemowo wyjmować
do badania czy do wypożyczeń.
W 2012 roku zakończona została trwająca wiele lat reorganizacja zielnika polegająca
na wymianie teczek i przyjęciu klucza geograficznego dla układu okazów poszczególnych
gatunków. Teczki z poszczególnych kontynentów oznaczone są innymi kolorami, co ułatwia
szybkie dotarcie do zbiorów z określonych obszarów, zwłaszcza że kontynenty, z których
zbiory są szczególnie bogato reprezentowane w zielniku, np. Europa, Antarktyda, Ameryka
Południowa czy Afryka są dodatkowo podzielone na regiony geograficzne.
W trakcie reorganizacji zielnika katalogowane były typy nomenklatoryczne. W sumie
zlokalizowano około 2000 typów (Ryc. 19), co stawia zielnik mszaków Instytutu Botaniki
PAN w rzędzie najbogatszych w typy nomenklatoryczne zielników w Polsce. Planowane
jest opublikowanie ich katalogu, po wnikliwym wyjaśnieniu statusu niektórych dyskusyjnych okazów.
92
R. Ochyra
Ryc. 17. Zielnik mszaków Instytutu Botaniki PAN (od lewej H. Bednarek-Ochyra, K. Biłyk) (Fot. R. Ochyra).
Ryc. 18. Składka zielnikowa (Fot. B. Cykowska).
93
Pracownia Briologii
Ryc. 19. Etykiety wybranych okazów-typów z zielnika mszaków Instytutu Botaniki PAN.
UDZIAŁ W ŻYCIU NAUKOWYM
Działalność dydaktyczna
Ze względu na specyfikę instytucji, jaką jest Polska Akademia Nauk, pracownicy naukowi
Pracowni Briologii nigdy nie mieli formalnych obowiązków dydaktycznych. Niemniej
jednak przez szereg lat prowadzili oni zajęcia dydaktyczne z briologii w ramach praktyk
studenckich organizowanych przez Instytut Botaniki PAN (R. Ochyra) oraz wykłady dla
94
R. Ochyra
doktorantów w ramach Międzynarodowego Studium Doktoranckiego działającego przy
Instytucie (H. Bednarek-Ochyra, B. Cykowska). Ponadto H. Bednarek-Ochyra prowadziła
na zaproszenie wykłady dla doktorantów studium doktoranckiego na Wydziale Biologii
Uniwersytetu Gdańskiego oraz udzielała konsultacji uczniom szkół średnich w ramach tzw.
dni otwartych Instytutu i uczestnikom olimpiad przedmiotowych z biologii.
Pracownia Briologii nie zaniedbywała też kształcenia kadry naukowej w macierzystej
jednostce, jak również poza nią. Pod kierunkiem R. Ochyry wykonało tu prace magisterskie sześciu studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego: mgr Wiesława Drewniak, mgr Alina
Czerwińskiej i mgr Małgorzata Matyjaszkiewicz − wszystkie w 1977 roku, mgr Halina
Bednarek w 1984 roku, mgr Halina Liszka w 1986 roku i mgr Rafał Kempa w 2000 roku.
Ze względu na obowiązujące przepisy R. Ochyra nie mógł być formalnym promotorem
tych prac, ale jego autorstwa były zarówno tematy, jak i formalna opieka naukowa nad
ich wykonaniem.
W Pracowni Briologii wykonane były trzy rozprawy doktorskie: w 1994 roku dr Lidia
Gos z Uniwersytetu Gdańskiego ukończyła i obroniła doktorat zatytułowany Rewizja rodzaju Seligeria (Musci, Seligeriaceae) w Europie, a w 1996 roku dr Ewa Fudali z Wyższej
Szkoły Rolniczej w Szczecinie wykonała pracę doktorską pt. Zróżnicowanie gatunkowe
flory mszaków Szczecina i ich rozmieszczenie. W obu przypadkach prace były wykonane
pod kierunkiem R. Ochyry. Natomiast H. Bednarek-Ochyra była promotorem rozprawy
doktorskiej dr Bartłomieja Hajka z Uniwersytetu Gdańskiego Wpływ gospodarki leśnej na
różnorodność i strukturę brioflory buczyn Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego, która
została obroniona w 2010 roku.
Dysponująca największym w kraju zielnikiem mszaków, najlepiej zaopatrzoną biblioteką specjalistyczną oraz wysoce profesjonalną kadrą naukową Pracownia Briologii
zawsze przyciągała briologów z całego kraju, z których wielu odbywało tu krótsze lub
dłuższe staże naukowe, szlifując i doskonaląc swoją wiedzę briologiczną. W kilku wypadkach te pierwsze kontakty przerodziły się w trwałą, wieloletnią współpracę (J. Żarnowiec, A. Stebel).
Bardzo często Pracownię Briologii odwiedzalią stażyści lub przyjeżdżali tu na konsultacje briologowie z zagranicy. Na dłuższych stażach naukowych przebywali tu m.in. Virendra
Nath (Lucknow, Indie), Cao Tong (Shenyang, Chiny), Ivan Novotný (Brno, Republika
Czeska), Oksana Tyszczenko (Kijów, Ukraina), Hans-Joachim Zündorf (Jena, Niemcy)
(dwukrotnie) i Juan Larraín (Concepción, Chile). Natomiast na konsultacje naukowe lub
w ramach współpracy nad konkretnymi projektami przyjeżdżali tu m.in. Hiroshi Kanda
(Tokio, Japonia), Heinar Streimann (Canberra, Australia) (dwukrotnie), Shiv M. Singh
(Goa, Indie), Olga M. Afonina (St. Petersburg, Rosja), Niek Gremmen (Diever, Holandia),
Valdon R. Smith (Stellenbosch, Republika Południowej Afryki), Jíři Váňa (Praga, Republika
Czeska) (kilkakrotnie), Vítezslav Plášek (Ostrava, Republika Czeska) (wielokrotnie), Riclef
Grolle (Jena, Niemcy), Michaił S. Ignatow (Moskwa, Rosja), Florian Schultz (Hamburg,
Niemcy), Carmela Cortini-Pedrotti (Camerino, Włochy), Erik Sjögren (Uppsala, Szwecja),
Robin C. Stevenson (King’s Lynn, Wielka Brytania), Tamás Pócs (Vácrátót i Eger, Węgry)
(trzykrotnie) i Mychajło Zahulskij (Lwów, Ukraina) (trzykrotnie).
95
Pracownia Briologii
Z inicjatywy R. Ochyry i przy współpracy profesor Elżbiety Kuty i profesora Leszka
Przywary z Uniwersytetu Jagiellońskiego została przetłumaczona na język polski i wydana
w 1993 roku książka Taksonomia roślin i biosystematyka C. A. Stace’a. Jest to jedyny do
tej pory dostępny w Polsce nowoczesny podręcznik akademicki z tej dziedziny.
Współpraca z ośrodkami krajowymi
Briologia jest niszową dziedziną botaniki, którą zajmuje się niepomiernie mniej badaczy
niż na przykład roślinami naczyniowymi. W Polsce uprawiana jest ona tylko w kilku
ośrodkach akademickich w kraju, m.in. w Poznaniu, Lublinie, Katowicach i we Wrocławiu.
W pierwszym, pionierskim okresie w historii briologii w Instytucie Botaniki PAN współpraca
z innymi ośrodkami w kraju była raczej mało znacząca. Wynikało to głównie ze specyfiki
prowadzonych badań, które ogniskowały się przeważnie na lokalnej problematyce florystycznej. Jedynie M. Kuc współpracował z dr Kazimierzem Karczmarzem z Uniwersytetu
Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie i efektem tej współpracy były 3 wspólne publikacje
poświęcone mchom Wyżyny Lubelskiej, rozmieszczeniu Iva xanthifolia w Polsce i występowaniu Calliergon orbicularicordatum (Renauld & Cardot) Broth. na Spitsbergenie.
Kiedy w 1976 roku R. Ochyra został zatrudniony w Pracowni Briologii, jednym z pierwszych jego kroków było nawiązanie ścisłej współpracy z dr Piotrem Szmajdą z Zakładu
Geobotaniki w Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Głównym jej celem
było zainicjowanie prac nad rozmieszczeniem mchów w Polsce w ramach realizowanego
w ośrodku poznańskim projektu Atlas rozmieszczenia geograficznego roślin zarodnikowych
w Polsce. Na wstępie opracowane zostały założenia metodyczne systemu ATMOS, według
którego mapy rozmieszczenia poszczególnych gatunków miały być przygotowane w dziesięciokilometrowej siatce kwadratów. W sumie w latach 1983−1994 opublikowanych zostało
9 zeszytów Atlasu rozmieszczenia geograficznego mchów w Polsce. Niestety, odejście dr
P. Szmajdy z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza i zajęcie się własną działalnością wydawniczą na wiele lat zahamowało realizację tego przedsięwzięcia. Jednakże projekt ten
nie umarł i w dalszym ciągu w Pracowni Briologii gromadzone są dane do rozmieszczenia
gatunków mchów w Polsce, które w niedługim czasie powinny doczekać się publikacji.
Na początku lat 1980. zainicjowana została owocna współpraca R. Ochyry z Zakładem
Anatomii i Cytologii Roślin Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, a jej celem były
pierwsze w naszym kraju kompleksowe badania nad kariologią mszaków polskich i egzotycznych. Efektem tej współpracy było opublikowanie przez R. Ochyrę współnie z profesorem
Leszkiem Przywarą i profesor Elżbietą Kutą szeregu artykułów, w których podano liczby
chromosoów dla wielu gatunków mchów i wątrobowców z Polski, Antarktydy i Nowej
Zelandii, niejednokrotnie po raz pierwszy.
Prowadzone w Pracowni Briologii prace nad egzotycznymi mszakami na pewno nie
sprzyjały zacieśnianiu współpracy z krajowymi briologami, w większości zajmujących się
lokalną problematyką badawczą. Nie została ona jednak całkowicie zarzucona i od kilkunastu lat R. Ochyra i H. Bednarek-Ochyra współpracują z dr J. Żarnowcem z Akademii
Techniczno-Humanistycznej w Bielsku-Białej oraz z dr A. Steblem ze Śląskiej Akademii
96
R. Ochyra
Medycznej. Efektem tej współpracy jest m.in. katalog mchów Polski oraz liczne opracowania poświęcone rozmieszczeniu mchów w polskich Karpatach, a także trzecie wydanie
czerwonej listy mchów w Polsce. Współpraca ta uległa dalszemu zacieśnieniu z chwilą
zatrudnienia w Pracowni Briologii dr B. Cykowskiej, zajmującej się w większym stopniu
mszakami krajowymi.
Współpraca międzynarodowa
Ukierunkowanie prowadzonych w Pracowni Briologii badań na mszaki egzotyczne w sposób
naturalny skutkowało nawiązaniem przez R. Ochyrę współpracy z badaczami pracującymi
w ośrodkach zagranicznych. Najwcześniej, bo już na początku lat 1980. taka kooperacja
podjęta została z profesorem Tamásem Pócsem, wówczas pracownikiem Instytutu Botaniki i Ekologii Węgierskiej Akademii Nauk w Vácrátót, uznanym już wtedy ekspertem od
mszaków tropikalnych. Ta trwająca po dzień dzisiejszy współpraca zaowocowała licznymi
publikacjami na temat mchów afrykańskich. Mniej więcej w tym samym czasie nawiązana
została podobna współpraca z profesorem Jiřím Váňą z Instytutu Botaniki Uniwersytetu
Karola w Pradze, specjalistą od wątrobowców zimnych i umiarkowanych obszarów Ziemi.
Jej efektem były pierwsze prace poświęcone wątrobowcom Antarktydy, a ich kulminacją
jest opisowa Flora tych roślin siódmego kontynentu, a w ostatnich latach prace nad wątrobowcami wysp Oceanu Południowego.
Prowadzenie badań nad mszakami antarktycznymi było praktycznie niemożliwe bez
nawiązania współpracy z badaczami zatrudnionymi w British Antarctic Survey w Penicuik i w Cambridge, zwłaszcza z dr Stanleyem W. Greenem, dr B. Grahamem Bellem
i dr Ronaldem I. Lewisem Smithem, wówczas czołowymi badaczami flory i szaty roślinnej
Antarktydy. Dzięki tej współpracy R. Ochyra uzyskał nieograniczony dostęp do ogromnych
kolekcji mszaków zdeponowanych w tej instytucji i, co najważniejsze, pozwolenie na
wykonywanie dubletów badanych okazów. Ta wieloletnia współpraca została uwieńczona
opracowaniem Flory mchów Antarktydy.
W podobny sposób R. Ochyra nazwiązał współpracę z profesor Celina M. Matteri
z Museo Argentino de Ciencias Naturales „Bernardino Rivadavia” w Buenos Aires. Była
ona wówczas jedynym południowoamerykańskim briologiem pracującym nad mchami
Ziemi Ognistej i zimnej strefy umiarkowanej. Efektem trwającej do jej śmierci w 2004
roku współpracy były liczne opracowania taksonomiczne oraz studium nad rodziną Amblystegiaceae do Flory roślin zarodnikowych Ziemi Ognistej.
W 1999 roku R. Ochyra nawiązał współpracę z profesorem Valdonem R. Smithem
z Uniwersytetu w Stellenbosch w Afryce Południowej, której głównym celem były badania
nad brioflorą Wysp Księcia Edwarda w Subantarktyce. Wynikiem tej kooperacji był udział
w trzech wyprawach badawczych na te dziewicze wyspy w 1999, 2001 i 2003 roku, których efektem był y ogromne zbiory mszaków oraz liczne publikacje naukowe, a docelowo
opisowe Flory mchów i wątrobowców tego archipelagu.
W 2005 roku R. Ochyra nawiązał współpracę w dr Markiem Lebouvierem z Francuskiego
Instytutu Polarnego i Uniwersytetu w Rennes. Jako uznany znawca mszaków polarnych
Pracownia Briologii
97
południowej półkuli został zaproszony do wzięcia udziału w ekspedycji badawczej na Wyspy
Crozeta i Kerguelena w latach 2006−2007 i w 2012 roku. Brioflora tych wysp należała
do słabo poznanych i efektem badań terenowych były ogromne zbiory mszaków i liczne
odkrycia gatunków, nowych dla nauki i dla badanych wysp.
Z chwilą rozpoczęcia szeroko zakrojonych badań taksonomicznych, Ryszard Ochyra
i Halina Bednarek-Ochyra rozpoczęli również badania w wielu europejskich zielnikach
briologicznych, w których gromadzone są ważne zbiory historyczne, a w szczególności
typy nomenklatoryczne. Na szlaku ich wędrówek znalazły się m.in. zielniki w muzeach
historii naturalnej w Meise, Sztokholmie (Ryc. 20A), Paryżu, Oksfordzie, Helsinkach
(Ryc. 20B, D), Londynie (Ryc. 20C), Pradze, Jenie, Leningradzie (obecnie Sankt Petersburgu), Kijowie, Wiedniu i Budapeszcie. W niektórych z nich prowadzono badania
kilkakrotnie. Wizyty takie stwarzały jednocześnie okazję do ważnych dyskusji naukowych
z pracującymi tam badaczami.
Na koniec należy wspomnieć, że H. Bednarek-Ochyra i R. Ochyra, jako specjaliści
od rodzaju Racomitrium, zostali zaproszeni do opracowania podrodziny Racomitrioideae
do projektu Flory mchów Ameryki Północnej, której pierwszy tom ukazał się drukiem
w 2007 roku. Wcześniej, bo w 1990 roku R. Ochyra opracował rodzinę Amblystegiaceae
do Flory mszaków Nowej Gwinei, realizowanej przez profesora T. Koponena z Uniwersytetu w Helsinkach, a w chwili obecnej na zaproszenie Południowoafrykańskiego Instytutu
Bioróżnorodności (South African National Biodiversity Institute) R. Ochyra i H. BednarekOchyra opracownują do Flory mchów Afryki Południowej rodziny Amblystegiaceae, Brachytheciaceae i Plagiotheciaceae.
Trudno wymieniać tu wszystkie większe i mniejsze projekty podejmowane wspólnie
przez R. Ochyrę i H. Bednarek-Ochyrę z zagranicznymi ośrodkami briologicznymi. Dość
wspomnieć, że opublikowali oni w sumie 171 prac badawczych we współautorstwie z innymi badaczami. Z tej liczby aż 111 współautorów pochodzi z 27 krajów z całego świata,
a „tylko” 59 z Polski. Liczby te najlepiej chyba świadczą o zdolnościach „kooperacyjnych”
badaczy z Pracowni Briologii.
Udział w ekspedycjach i eksploracja obszarów pozaeuropejskich
Cechą charakterystyczną współczesnych badaczy roślin i grzybów, odróżniającą ich od
zdecydowanej większości XIX-wiecznych botaników jest możliwość prowadzenia badań
terenowych w nawet najbardziej odległych i niedostępnych zakątkach naszego globu.
Dzięki temu mogą oni poznawać i zbierać badane rośliny w ich naturalnym środowisku, co
skutkuje znacznie większą wiedzą na temat ich zmienności, czy warunków siedliskowych,
w których one żyją. Ponadto znawcy danej grupy organizmów mogą odnaleźć i zebrać
znacznie więcej gatunków niż dawni naturaliści towarzyszący rozmaitym ekspedycjom.
Wychodząc naprzeciw tym postulatom nowoczesnej systematyki i biogeografii, badacze
z Pracowni Briologii od samego początku prowadzą intensywną działalność eksploracyjną
w odległych częściach Ziemi. Dzięki niej odkrytych zostało wiele nowych gatunków, a także
powiększony został wydatnie zielnik mszaków Instytutu Botaniki PAN.
D
C
Ryc. 20. Ryszard Ochyra i Halina Bednarek-Ochyra podczas pobytu w różnych zielnikach europejskich. A: Muzeum Historii Naturalnej w Sztokholmie
(z lewej Lars Hedenäs), 1995 (Fot. H. Bednarek-Ochyra); B: Muzeum Botaniczne w Helsinkach (z lewej Sinikka Piippo), 1995 (Fot. R. Ochyra);
C: Muzeum Historii Naturalnej w Londynie (od lewej Brian O’Shea, Len T. Ellis, Ryszard Ochyra, Alan J. Harrington, Halina Bednarek-Ochyra, Ron
I. Lewis Smith), 2009 (Fot. E. Smith); D: Muzeum Botaniczne w Helsinkach (od lewej Pekka Isoviita, Ryszard Ochyra, Timo Koponen), 2010 (Fot.
H. Bednarek-Ochyra).
B
A
98
R. Ochyra
Pracownia Briologii
99
(1) Udział R. Ochyry w półrocznej IV Wyprawie Antarktycznej PAN trwającej od
listopada 1979 roku do maja 1980 roku (Ryc. 22A). W wyniku badań terenowych
na Wyspie Króla Jerzego oraz Wyspie Deception w archipelagu Szetlandów
Południowych zebrał on ponad 3000 okazów mszaków i porostów. Materiały te
zostały zaprezentowane w licznych publikacjach, na czele z opisową Florą mchów
badanej wyspy The Moss Flora of King George Island, Antarctica oraz w pierwszym opracowaniu taksonomicznym antarktycznych wątrobowców. Na podstawie
zebranych przez niego okazów porostów opisanych zostało kilka nowych dla nauki
gatunków oraz jeden rodzaj Austroloecia Hertel (Hertel 1984; Øvstedal & Lewis
Smith 2001, 2009). W drodze powrotnej z Antarktydy, R. Ochyra prowadził
także badania na Falklandach, które zaowocowały odkryciem kilku nowych dla
tego archipelagu gatunków, m.in. Kindbergia praelonga i Didymodon vinealis.
Niewielka kolekcja mszaków została również zebrana na Teneryfie na Wyspach
Kanaryjskich.
(2) W 1988 roku H. Bednarek-Ochyra i R. Ochyra prowadzili w maju i czerwcu wraz
z profesorem Tamásem Pócsem badania w Tanzanii we Wschodniej Afryce, m.in.
w Górach Uluguru, Kilimandżaro (Ryc. 3) i na Mt. Meru. Zebrano ponad 2500
okazów mszaków, które po części były dystrybuowane w Bryophyta Africana Selecta. Odkryto m.in. nowy dla Afryki gatunek Adelothecium bogotense.
(3) Badania flory mchów Ziemi Ognistej przeprowadzone w listopadzie i grudniu 1995
roku przez R. Ochyrę (Ryc. 4). Zebrano prawie 1000 okazów mchów, w tym kilka
nowych dla Ameryki Południowej gatunków (np. Andreaea gainii Cardot i Guembelia kidderi (James) Ochyra & Żarnowiec). Efektem tych badań było opracowanie
rodziny Amblystegiaceae do seryjnego wydawnictwa Flora criptogamica de Tierra
del Fuego.
(4) W latach 1999, 2001 i 2003 R. Ochyra brał udzial wraz profesorem Valdonem R.
Smithem z Uniwersytetu w Stellenbosch w trzech południowoafrykańskich wyprawach na subantarktyczne Wyspy Marion i Księcia Edwarda należące do archipelagu
Wysp Księcia Edwarda (Ryc. 22B). Był on pierwszym profesjonalnym muskologiem, który prowadził badania terenowe na tych odległych wyspach. Efektem była
ogromna kolekcja mchów i wątrobowców, obejmująca ponad 10000 okazów. Na
podstawie zebranych materiałów opisano kilka nowych dla nauki gatunków, np.
Racomitrium valdon-smithii, Dicranella gremmenii, Paracromastigum ryszardii
i Scapania valdonii, a wiele gatunków zostało znalezionych po raz pierwszy w prowincji kergueleńskiej.
(5) Od listopada 2006 roku do stycznia 2007 roku R. Ochyra wziął udział we francuskiej
wyprawie organizowanej przez Francuski Instytut Polarny na Wyspy Crozeta i Wyspy
Kerguelena (Ryc. 21). Efektem badań terenowych na tych odległych archipelagach
było zebranie prawie 7000 okazów mchów i wątrobowców. W zebranych materiałach wiele gatunków zostało po raz pierwszy odkrytych dla badanych wysp, w tym
także dwa nowe dla nauki gatunki Sematophyllum lebouvieri Ochyra i Syntrichia
christophei Ochyra & R.H.Zander.
100
R. Ochyra
Ryc. 21. Ryszard Ochyra na Wyspach Kerguelena (z lewej Marc Lebouvier), 2006 (Fot. D. Renault).
(6) W 2006 i 2010 roku B. Cykowska prowadziła badania terenowe mszaków w Boliwii
na obszarze Amazonii boliwijskiej w departamencie Pando i Beni, w lasach mgłowych
w departamencie Cochabamba i La Paz, w wyższych partiach Andów w departamencie La Paz oraz w lasach Tucumano-Boliviano w departamencie Tarija (Ryc. 6).
Ponadto w 2006 roku prowadziła eksplorację briologiczną w rejonie Chanchamayo
w departamencie Junin i w Kanion Colca w departamencie Arequipa w Peru. Efektem
tych badań było wielka kolekcja mszaków, obejmująca ponad 8000 okazów. Szereg
gatunków glewików zostało zebranych po raz pierwszy w Boliwii, np. Phaeoceros
carolinianus (Michx.) Prosk.
(7) W sierpniu i wrześniu 2009 roku H. Bednarek-Ochyra i R. Ochyra prowadzili badania terenowe w Afryce Południowej, głównie w Parku Narodowym w Richtersveld
w Kraju Namakwa i w Kraju Przylądkowym (Ryc. 22C, D). Zebrano ponad 1000
okazów mchów, z których wiele będzie wydanych w Bryophyta Africana Selecta.
(8) W listopadzie i grudniu 2012 roku R. Ochyra wziął ponownie udział we francuskiej wyprawie organizowane przez Francuski Instytut Polarny na Wyspy Crozeta.
Chociaż wyprawa zakończyła się niepowodzeniem, gdyż statek ekspedycyjny
rozbił się na skałach na Wyspie Possession, kilkudniowy pobyt na tej wyspie
zaowocował zebraniem 500 okazów mszaków, w tym kilku gatunków nowych
dla archipelagu.
101
Pracownia Briologii
A
B
C
D
Ryc. 22. Ryszard Ochyra i Halina Ochyra podczas badań terenowych. A: Wyspa Króla Jerzego, Antarktyda,
1980 (Fot. A. Kozik); B: Wyspa Marion, archipelag Wysp Księcia Edwarda (V. R. Smith z lewej), 1999 (autor
nieznany, fotografia ze zbiorów H. i R. Ochyrów); C: Park Narodowy Richtersveld, Republika Południowej
Afryki, 2009 (Fot. M. Smith); D: Kraj Przylądkowy, Afryka Południowa, 2009 (Fot. R. Ochyra).
102
R. Ochyra
Działalność wydawnicza
W 1990 roku w Instytucie Botaniki PAN powstała komórka wydawnicza, której celem była
publikowanie czasopism i książek. W podsumowaniu działalności tej jednostki w ostatnich
dwóch dekadach przez Z. Mirka [6370] znalazła się lakoniczna wzmianka, że „R. Ochyra
pełnił przez jakiś czas funkcję redaktora Fragmenta Floristica et Geobotanica”, ale w opracowaniu tym jego nazwisko zostało pominięte aż w sześciu tomach tego czasopisma.
Ryszard Ochyra bardzo głęboko zaangażował się w działalność wydawniczą, zwłaszcza
w tworzenie w 1990 roku nowego czasopisma Polish Botanical Studies, które miało ukazywać się regularnie dwa razy do roku jako czasopismo o międzynarodowym zasięgu,
drukujące prace wyłącznie w obcych językach. Zaproponował on nie tylko tytuł tego czasopisma, ale opracował jego szablon redakcyjny (layout) i zredagował osobiście 12 z 13
artykułów publikowanych w pierwszym tomie (str. 1−184). W podobny sposób R. Ochyra
opracował szablon redakcyjny drugiego zeszytu Polish Botanical Studies Guidebook Series
oraz zredagował jedyną publikowaną w nim pracę Polish herbaria autorstwa Z. Mirka.
Niestety, nie zostało to zupełnie uwidocznione w opublikowanym tomie.
W latach 1991–1996 w Pracowni Briologii znajdowała się siedziba redakcji jednego
z najważniejszych czasopism botanicznych w Polsce – Fragmenta Floristica et Geobotanica. Jego redaktorem naczelnym był R. Ochyra (początkowo wspólnie z A. Jasiewiczem),
zaś H. Bednarek-Ochyra pełniła funkcję sekretarza redakcji. W tym czasie Fragmenta
Floristica et Geobotanica zmieniły zasadniczo swą szatę graficzną, uzyskały nowy szablon redakcyjny opracowany przez R. Ochyrę i z lokalnego czasopisma przekształciły się
w czasopismo o uznanej renomie międzynarodowej. Warto dodać, że w czasopismie tym
były zamieszczane indeksy nazw łacińskich roślin, co dotychczas nie było praktykowane
w polskich czasopismach botanicznych.
Ponieważ nowo utworzone czasopismo Polish Botanical Studies nie spełniało pokładanych w nim nadziei, zwłaszcza jeśli idzie o regularność ukazywania się, co było (i jest nadal)
jednym z podstawowych warunków znalezienia się na tzw. „liście filadelfijskiej”, R. Ochyra
podjął próbę przekształcenia Fragmenta Floristica et Geobotanica w czasopismo o zasięgu
międzynarodowym. Aby uzyskać ten efekt, utworzył on osobne czasopismo Fragmenta
Floristica et Geobotanica Series Polonica, które przeznaczone było do drukowania prac
o tematyce krajowej w języku polskim. Został on jego pierwszym redaktorem i do współredaktorstwa zaprosił dr L. Freya, który do tej pory nie miał doświadczenia redakcyjnego
i miał w ten sposób poznawać tajniki pracy redakcyjnej. Niestety, ten fakt został całkowicie
„przeoczony” we wspomnianym wyżej opracowaniu Z. Mirka [6370] i R. Ochyra został
całkowicie pominięty jako współredaktor trzech pierwszych tomów Fragmenta Floristica
et Geobotanica Series Polonica.
W zmienionym czasopiśmie Fragmenta Floristica et Geobotanica drukowane były
prace wyłącznie w językach kongresowych, głównie angielskim. Pismo zaczęło znajdować
uznanie w szerokich kręgach botaników, o czym świadczą coraz liczniejsze prace nadsyłane do redakcji z całego świata. Zewnętrzym wyrazem tego była także zwiększająca się
miara oddziaływania (impact factor) czasopisma, które było na jak najlepszej drodze do
Pracownia Briologii
103
dostania się na „listę filadelfijską”. Niestety, stale powtarzające się kłopoty z dotrzymaniem terminowości formatowania i drukowania czasopisma, stwarzane przez kierownictwo
komórki wydawniczej i brak jakiegokolwiek wsparcia ze strony krakowskiego środowiska
botanicznego, wymusiło w 1995 roku rezygnację R. Ochyry z funkcji redaktora Fragmenta
Floristica et Geobotanica. Tylko na prośbę ówczesnego dyrektora Instytutu Botaniki,
profesora L. Stuchlika, zgodził się on „dociągnąć” redakcję do końca upływającej w 1996
roku kadencji i przyuczenia w tym czasie do pełnienia tej funkcji redaktora dr J. Wołka.
W ten sposób została zaprzepaszczona ogromna szansa na zaistnienie kolejnego polskiego
czasopisma botanicznego na „liście filadelfijskiej”.
W sumie, R. Ochyra zredagował 7 tomów Fragmenta Floristica et Geobotanica, które
były najobszerniejszymi w całej historii tego czasopisma i obejmowały około 310 arkuszy
wydawniczych. Ponadto w owym czasie wydane zostały również 4 obszerne (w sumie około
130 arkuszy wydawniczych) suplementy do Fragmenta Floristica et Geobotanica, zawierające wybitne opracowania o ważnym znaczeniu dla światowej botaniki, m.in. dwutomowe
Les Asteraceae dans la flore d’Afrique centrale S. Lisowskiego (1991), Systema orchidalium
D. L. Szlachetko (1995) i Flora hellenica bibliography A. Strida (1996).
Warto również wspomnieć, że dwa zeszyty i jeden suplement do Fragmenta Floristica
et Geobotanica zawierały obszerne zbiory prac dedykowanych wybitnym polskim botanikom
w prezencie na ich siedemdziesiąte urodziny: dwutomowe Botanostephane Kornasiana
dla profesora Jana Kornasia [8567], Festschrift commemorating the seventieth birthday
of Stanisław Lisowski [8571] oraz Munera Bryologica dedykowane profesorowi Jerzemu
Szweykowskiemu [8579]. Zapoczątkowały one tak modną później w Instytucie Botaniki
serię okolicznościowych tomów dedykowanych odchodzącym na emerytury pracownikom
naukowym.
W latach późniejszych Pracownia Briologii tylko dwukrotnie współpracowała z komórką
wydawniczą Instytutu Botaniki, kiedy w 2003 roku R. Ochyra zredagował trzeci tom z serii
Biodiversity of Poland zawierajacy katalog mchów Polski. W 2006 roku R. Ochyra był
redaktorem światowej monografii rodzaju Codriophorus H. Bednarek-Ochyry.
Od 1990 roku R. Ochyra jest redaktorem wydawnictwa seryjnego Atlas of the geographical distribution of mosses in Poland, a H. Bednarek-Ochyra pełni funkcję sekretarza redakcji. Warto dodać, że piąty zeszyt tego wydawnictwa, który ukazał się w maju
1990 roku był pierwszą publikacją wydaną przez komórkę wydawniczą Instytutu Botaniki
PAN. Od 2002 roku R. Ochyra pełni funkcję współredaktora najstarszego pisma briologicznego w świecie – Cryptogamie, Bryologie – wydawanego przez Muzeum Historii
Naturalnej w Paryżu. Odpowiedzialny jest on w nim za publikację dotyczące Afryki
i Antarktydy.
Wcześniej, bo w latach 1989–1991 R. Ochyra był członkiem rady redakcyjnej międzynarodowego czasopisma polarnego poświęconego badaniom antarktycznym Antarctic
Science wydawanego przez British Antarctic Survey w Cambridge. W ostatnich ośmiu
latach R. Ochyra był współredaktorem trzech tomów „karpackich” wydawanych przez
wydawnictwo „Sorus” w Poznaniu. Ogółem w swojej karierze redaktorskiej R. Ochyra
zredagował około 10 tys. stron czasopism i książek.
104
R. Ochyra
DOROBEK PUBLIKACYJNY
Na dorobek Pracowni Briologii składa się około 1430 publikacji naukowych, z których ok.
70 powstało w okresach pierwszym i przejściowym jej działalności, zaś reszta, tj. 1360
publikacji w okresie współczesnym. Składają się na to oryginalne publikacje naukowe (ok.
725 pozycji), popularne (ok. 55), recenzje książek (ok. 645) i tylko 10 abstraktów konferencyjnych. W sumie stanowi to około 18% ogólnego dorobku publikacyjnego całego Instytutu
Botaniki, przy czym dorobek z ostatniego okresu jej działalności, trwającego niewiele ponad
35 lat stanowi i będący dziełem tylko trzech pracowników naukowych stanowi ponad 18%
całego dorobku Instytutu Botaniki w tym okresie.
Jeszcze korzystniej przedstawia się statystyka prac publikowanych w czasopismach
i wydawnictwach zagranicznych. Z ogólnej liczby około 920 oryginalnych artykułów
i książek naukowych opublikowanych w latach 1953−2012 przez pracowników Instytutu
Botaniki PAN za granicą w Pracowni Briologii powstało około 340 pozycji, które stanowią
około 37% całego dorobku Instytutu w tej kategorii publikacji.
W pierwszym okresie działalności większość prac drukowana była w krajowych
czasopismach, chociaż M. Kuc opublikował w tym czasie siedem artykułów z czasopismach zagranicznych, w tym także w krajach Europy Zachodniej (Francja i Norwegia).
W okresie współczesnym przez całą dekadę, od 1982 roku poczynając, R. Ochyra regularnie drukował artykuły naukowe w międzynarodowych czasopismach, które dzisiaj
znajdują się na tzw. „liście filadelfijskiej”, m.in. Journal of Bryology, Nova Hedwigia,
The Bryologist, Taxon, Annales Botanici Fennici, Cryptogamie, Bryologie − Lichénologie,
British Antarctic Survey Bulletin oraz w najbardziej wówczas prestiżowym Journal of
the Hattori Botanical Laboratory. Przez całą dekadę lat 1992−2001 większość prac
z Pracowni Briologii drukowana była we Fragmenta Floristica et Geobotanica, co było
podyktowane m.in. próbą podniesienia rangi tego czasopisma przez drukowanie prac
o problematyce światowej.
Kiedy w początkiem nowego millenium wprowadzony został system parametrycznej
oceny pracowników i instytucji naukowych, pracownicy Pracowni Briologii powrócili
na wcześniejsze szlaki i zdecydowaną większość prac opublikowali w specjalistycznych casopismach znajdujących się na „liście filadelfijskiej”, głównie w Journal of Bryology, C
ryptogamie Bryologie, The Bryologist, Nova Hedwigia, Taxon i Annales Botanici
Fennici.
NAGRODY I ODZNACZENIA
Osiągnięcia naukowe Pracowni Briologii znalazły uznanie w kraju i za granicą. Wyrazem
tego są liczne nagrody i odznaczenia, którymi zostali uhonorowani Ryszard Ochyra i Halina
Bednarek-Ochyra. W poniższym zestawieniu ułożone są one w porządku chronologicznym,
aczkolwiek najbardziej prestiżowymi i znaczącymi spośród nich są: nagroda Prezesa Rady
Ministrów, którą Ryszard Ochyra otrzymał w 2000 roku i międzynarodowa nagroda i medal
Pracownia Briologii
105
im. Jill Smythies przyznana Halinie Bednarek-Ochyrze przez Londyńskie Towarzystwo
Linneuszowskie.
(1) W 1986 roku Ryszard Ochyra otrzymał nagrodę 3 stopnia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego za opublikowana w 1985 roku pracę doktorską Zarastanie lejków
krasowych w okolicach Staszowa na Wyżynie Malopolskiej.
(2) W 1987 roku Ryszard Ochyra otrzymał nagrodę Wydziału Nauk Biologicznych
PAN za cykl prac taksonomicznych składających się na rozprawę habilitacyjną,
w tym za trzyczęściowe studium A revision of the moss genus Sciaromium (Mitt.)
Mitt.
(3) W 1996 roku Halina Bednarek-Ochyra otrzymała wyróżnienie Sekretarza Naukowego
PAN za opublikowaną w 1995 roku rozprawę doktorską Rodzaj Racomitrium (Musci,
Grimmiaceae) w Polsce: taksonomia, ekologia i fitogeografia.
(4) W 1999 roku Ryszard Ochyra otrzymał nagrodę Wydziału Nauk Biologicznych PAN
za wybitne osiągnięcie naukowe, którym była opublikowana w 1998 roku The Moss
Flora of King George Island, Antarctica.
(5) W 2000 roku Ryszard Ochyra otrzymał nagrodę Prezesa Rady Ministrów za wybitne
osiągnięcie naukowe − opublikowaną w 1998 roku The Moss Flora of King George
Island, Antarctica.
(6) W 2004 roku Ryszard Ochyra i Halina Bednarek-Ochyra otrzymali nagrodę Wydziału
Nauk Biologicznych PAN za wybitne osiągnięcie naukowe, którym była wydana
w 2003 roku monografia Census catalogue of Polish mosses.
(7) W 2008 roku Halina Bednarek-Ochyra została uhonorowana nagrodą Wydziału Nauk
Biologicznych PAN za wybitne osiągnięcie naukowe − wydaną w 2006 roku światową monografią taksonomiczną rodzaju Codriophorus [A taxonomic monograph of
the moss genus Codriophorus P. Beauv. (Grimmiaceae)], stanowiąca przedmiot jej
rozprawy habilitacyjnej.
(8) Najważniejszym międzynarodowym odznaczeniem było uhonorowanie w 2009 roku
Haliny Bednarek-Ochyry prestiżową nagrodą i medalem im. Jill Smythies przez Towarzystwo Linneuszowskie w Londynie (The Linnean Society of London) za ilustracje
do dzieła The Illustrated Moss Flora of Antarctica.
(9) W 2009 roku roku Ryszard Ochyra i Halina Bednarek-Ochyra otrzymali nagrodę
Wydziału Nauk Biologicznych PAN za wybitne osiągnięcie naukowe, którym było
dzieło The Illustrated Moss Flora of Antarctica, wydane w 2008 przez Cambridge
University Press.
W naukach przyrodniczych od samego początku historii nowoczesnej nomenklatury
roślin i zwierząt utarła się tradycja wyrażania uznania dla osiągnięć naukowych przez wykorzystywanie imion i nazwisk badaczy w nazewnictwie botanicznym czy zoologicznym.
W ten sposób osoby te stają się eponimami, a ich nazwiska i imiona zostają uwiecznione w
nazwach konkretnych rodzajów i gatunków roślin czy zwierząt. W uznaniu zasług na polu
taksonomii roślin Ryszard Ochyra stał się eponimem trzech nazw rodzajowych i kilkunastu
nazw gatunkowych mszaków i roślin naczyniowych oraz jednego rodzaju mchów kopalnych.
106
R. Ochyra
Natomiast Halina Bednarek-Ochyra została uhonorowana w nazwie endemicznego gatunku
mchu Schistidium halinae Ochyra z Antarktydy. Pełna lista taksonów roślin, którym Ryszard
Ochyra „użyczył” swojego nazwiska i imienia wygląda następująco:
Nazwy rodzajowe
1. Ochyraea Váňa, J. Bryol. 14: 261. 1985. – Typ: Ochyraea tatrensis Váňa [Bryophyta, Hypnobartlettiaceae]. Rodzaj monotypowy. [Słowacja, Niżne Tatry].
2. Ochyrella Szlach. & R.Gonzáles, Fragm. Florist. Geobot. 41: 698. 1996. – Typ: Ochyrella lurida
(M.N.Correa) Szlach. & R.Gonzáles [Orchidaceae, Stenorrhynchidinae]. Rodzaj obejmujący 5 gatunków:
Ochyrella brachycentron (Szlach.) Szlach. & R. Gonzáles
Ochyrella dalessandroi (Dodson) Szlach. & R.Gonzáles
Ochyrella misera (Kraenzl.) Szlach. & R.Gonzáles
Ochyrella triloba (Lindl.) Szlach. & R.Gonzáles.
3. Ochyrorchis Szlach., Richardiana 4(2): 52. 2004 (IV). – Typ: Ochyrorchis multipartita (Blume ex
Kraenzlin) Szlach. [Orchidaceae, Haberiinae]. Rodzaj obejmujący 22 gatunki i jedną odmianę:
Ochyrorchis arietina (Hook.f.) Szlach.
Ochyrorchis cavatibrachia (Summerhayes) Szlach.
Ochyrorchis davidii (Franchet) Szlach.
Ochyrorchis ensifolia (Lindley) Szlach.
Ochyrorchis egregia (Summerhuyes) Szlach.
Ochyrorchis gilbertii (S. Thomas & P.J.Cribb) Szlach.
Ochyrorchis godefroyi (Rchb.f.) Szlach.
Ochyrorchis intermedia (D.Don) Szlach.
Ochyrorchis keniensis (Summerhuyes) Szlach.
Ochyrorchis limprichtii (Schlechter) Szlach.
Ochyrorchis macrantha (A.Richard) Szlach.
Ochyrorchis mannii (Hook.f.) Szlach.
Ochyrorchis occlusa (Summerhuyes) Szlach.
Ochyrorchis oligoschista (Schlechter) Szlach.
Ochyrorchis pectinata (D.Don) Szlach.
Ochyrorchis praestans (Rendle) Szlach.
Ochyrorchis praestans var. umbrosa (G.Williamson) Szlach.
Ochyrorchis quartiniana (A.Richard) Szlach.
Ochyrorchis schaijesii (Geerinck) Szlach.
Ochyrorchis splendens (Rendle) Szlach.
Ochyrorchis splendentior (Summerhuyes) Szlach.
Ochyrorchis tosariensis (J.J.Smith) Szlach.
4. Proto-ochyraea Ignatov, Palaeontographica Abt. B 217: 160. 1990. – Typ: Proto-ochyraea polymorpha
Ignatov [Mchy kopalne]. Monotypowy rodzaj.
Nazwy gatunkowe i wewnątrzgatunkowe
1. Cheirostylis divina (Guinée) Summerh. var. ochyrae Szlach. & Olszewski in Satabie & Morat, Fl.
Cameroun 34: 252, f. 87e–g. 1998 [Orchidaceae, Cheirostylidinae] [Kamerun].
2. Crepidium ochyraeanum Szlach. & Margońska, Adansonia Sér. 3, 20: 346, f. 5. 1998.
3. Cynorkis ochyrae Szlach. & Olszewski in Satabie & Morat, Fl. Cameroun 34: 92, f. 26a–i. 1998 [Orchidaceae, Haberiinae] [Kamerun].
107
Pracownia Briologii
4. Eulophia ochyrae Szlach. & Olszewski in Achoundong & Morat, Fl. Cameroun 35: 616, f. 258a–f.
1998 [Orchidaceae, Cymbidiinae] [Kamerun].
5. Grimmia ochyriana J.Muñoz, Nova Hedwigia 66: 235, f. 1–11. 1998 [Bryophyta, Grimmiaceae] [Nepal,
Gwatemala, Meksyk] [=Dryptodon ochyrianus (J.Muñoz) Ochyra & Żarnowiec].
6. Habenaria ochyrae Szlach. & Olszewski in Satabie & Morat, Fl. Cameroun 34: 126, f. 38a–g. 1998
[Orchidaceae, Haberiinae] [Kamerun].
7. Paracromastigum ryszardii Váňa, Bednarek-Ochyra & Cykowska, Nova Hedwigia 89: 122, f. 1. 2009
[Marchantiophyta, Lepidoziaceae] [Wyspa Księcia Edwarda, Subantarktyka].
8. Pelexia ochyrae Szlach., Fragm. Florist. Geobot. 41: 858, f. 11. 1996 [Orchidaceae, Cyclopogoninae]
[Panama].
9. Platycoryne ochyreana Szlach., Mytnik, Rutk., Jerchewicz & Baranow, Richardiana 10(3): 22−28. 2010
[Orchidaceae, Habenariinae] [Republika Środkowoafrykańska].
10. Racomitrium ryszardii Bednarek-Ochyra, Cryptogamie, Bryol. 21: 276, f. 1–3. 2000 [Bryophyta, Grimmiaceae] [Kanada (Kolumbia Brytyjska), U.S.A. (Alaska, Washington, Oregon)] [≡ Codriophorus ryszardii
(Bednarek-Ochyra) Bednarek-Ochyra & Ochyra].
11. Rhipidoglossum ochyrae Szlach. & Olszewski in Achoundong & Morat, Fl. Cameroun 36: 868,
f. 387f–m. 2001 [Orchidaceae, Rhaesteriinae] [Kamerun].
12. Vanilla ochyrae Szlach. & Olszewski in Satabie & Morat, Fl. Cameroun 34: 291, f. 103f. 1998
[Orchidaceae, Vanillinae] [Kamerun].
13. Vernonia ochyrae Lisowski in Kalanda & Lisowski, Fragm. Florist. Geobot. 40: 572. 1995 [Asteraceae]
[Demokratyczna Republika Kongo].
LITERATURA
Hertel H. 1984. Über saxicole, lecideoide Flechten der Subantarktis. Nova Hedwigia Beiheft 79: 399−495
+ 4 pls.
Kuc M. 2012. An autobiography. [W:] Wołowski K., Godzik B. & Wójcicki J. J. (Red.), Return to the roots.
A Gedenkschrift dedicated to the memory of Marian Kuc. Polish Botanical Journal 57(1): 21−33.
Øvstedal D. O. & Lewis Smith, R. I. 2001. Lichens of Antarctica and South Georgia. A guide to their identification and ecology. Cambridge: Cambridge University Press.
Øvstedal D. O. & Lewis Smith R. I. 2009. Further additions to the lichen flora of Antarctica and South
Georgia. Nova Hedwigia 88: 157−168.
Raciborski M. 1898. Die Pteridophyten der Flora von Buitenzorg. Leiden, Buchhandlung und Druckerei
vormals E. J. Brill.
Szafran B. 1964. Tortońskie mchy z Zatoki Gdowskiej. Acta Societatis Botanicorum Poloniae 33(3): 557−561.
Szafran B. 1965. Mchy Beskidu Śląskiego i Małego. Fragmenta Floristica et Geobotanica 11(4): 605−630.
Szafran B. 1966. Rola mszaków w przyrodzie i gospodarstwie człowieka. Kraków, Państwowe Wydawnictwo
Naukowe, Oddział w Krakowie.
Szafran B. 1968a. Wykaz mchów zebranych w okolicach Przemysla. Fragmenta Floristica et Geobotanica
14(2): 237−239.
Szafran B. 1968b. Takakia Hatt. et. in. [sic!] nowy rodzaj wątrobowca. Wiadomości Botaniczne 12(4):
279–282.
Szafran B. 1970. Seligeria campylopoda Kindb. w Polsce. Fragmenta Floristica et Geobotanica 14(2):
357−359.
108
R. Ochyra
BIOGRAMY
Bednarek-Ochyra Halina Krystyna (ur. 1959), prof. dr hab., briolog; studia doktoranckie,
Instytut Botaniki PAN 1984–1987, Pracownia Briologii 1987→; sekretarz redakcji Fragmenta Floristica et Geobotanica 1991−1996, sekretarz redakcji Fragmenta Floristica
et Geobotanica 1994−1996, sekretarz redakcji 1990−1996 i współredaktor serii Atlas of
the geographical distribution of mosses in Poland 1997→; kustosz zielnika mszaków
w Instytucie Botaniki 1993→; tematyka badawcza: taksonomia, fitogeografia i ikonografia mszaków, ze szczególnym uwzględnieniem rodzaju Racomitrium s. lato.
Cykowska Beata (ur. 1979), dr, briolog; studia doktoranckie, Instytut Botaniki PAN 2004–
2008, Pracownia Briologii 2009→; tematyka badawcza: ekologia i chorologia górskich
mszaków, zwłaszcza wątrobowców karpackich, florystyka słabo zbadanych regionów
Ameryki Południowej (Boliwia i Peru), taksonomia i biogeografia wątrobowców wysp
subantarktycznych.
Koźlicka Maria (ur. 1930), dr, briolog; Pracownia Briologii 1971−1985; tematyka badawcza:
zmienność i fitogeografia wątrobowców, genetyka sosny.
Kuc Marian (1932–2011), dr, briolog; Pracownia Briologii 1956−1966; tematyka badawcza:
florystyka i fitogeografia mchów Polski ze szczególnym uwzględnieniem wyżyn południowych i Karpat oraz fitogeografia, ekologia i systematyka mchów arktycznych.
Ochyra Ryszard (ur. 1949), prof. dr hab., briolog; Pracownia Briologii 1976→; kierownik
Pracowni 1991→; redaktor Fragmenta Floristica et Geobotanica 1991−1996, redaktor
Fragmenta Floristica et Geobotanica Series Polonica 1994−1996, redaktor serii Atlas of
the geographical distribution of mosses in Poland 1990→, współredaktor najstarszego
pisma briologicznego w świecie Cryptogamie, Bryologie 2002→; kustosz zielnika
mszaków w Instytucie Botaniki 1976−1992; tematyka badawcza: taksonomia, fitogeografia i nomenklatura mszaków w skali całego świata, ze szczególnym uwzględnieniem
obszarów polarnych południowej półkuli, kariologia mszaków, badania paleoekologiczne
w Subantarktyce, roślinność wodna i torfowiskowa.
Szafran Bronisław Wiesław Sulimir (1897–1968), prof. dr, briolog; Dział Briologiczny,
potem Pracownia Briologiczno-Lichenologiczna i Zakład Briologii 1954−1968; kierownik lub p.o. kierownika jednostki 1962−1968; tematyka badawcza: florystyka mchów
w Karpatach Zachodnich (Tatry, Pieniny, Beskidy) i Wschodnich (Czarnohora), na
Polesiu oraz na Wyżynie Małopolskiej i Jurze Krakowsko-Częstochowskiej, badania
mchów kopalnych, m.in. z flory dryasowej z Krościenka, tortońskie mchy ze Starych
Gliwic i „Zatoki Gdowskiej”.
Wacławska Zofia (1923–1971), mgr, briolog; Pracownia Briologii 1953−1971; tematyka
badawcza: florystyka mchów, badania prowadzone głównie w Beskidzie Niskim, na
Ziemi Miechowskiej i w Niecce Nidziańskiej.
4
ZAKŁAD EKOLOGII
Krystyna Grodzińska, Barbara Godzik, Kazimierz Zarzycki
Kalendarium
1957 Utworzenie Pracowni Flory Polskiej, Socjologii i Geografii Roślin – zalążka obecnego
Zakładu Ekologii – w ramach Działu Roślin Naczyniowych Zakładu Flory Polskiej.
Kierownikiem Pracowni zostaje prof. dr Bogumił Pawłowski.
1958 Zmiany w strukturze organizacyjnej Instytutu Botaniki PAN: powołanie Działu Socjologii, Ekologii i Geografii Roślin w obrębie Zakładu Flory Polskiej. Pracownia Flory
Polskiej, Socjologii i Geografii Roślin otrzymuje nową nazwę i zostaje włączona do
Działu Socjologii, Ekologii i Geografii Roślin jako Pracownia Socjologii i Ekologii
Roślin.
1960 Utworzenie samodzielnego Zakładu Socjologii, Ekologii i Geografii Roślin Naczyniowych w miejsce Pracowni Socjologii i Ekologii Roślin. W ramach Zakładu powstają
3 Pracownie: Pracownia Socjologii i Ekologii Roślin (kierownik – prof. dr B. Pawłowski),
Pracownia Geografii Roślin (kierownik – doc. dr Jan Kornaś) i Pracownia Gleboznawstwa
(kierownik – mgr inż. Kazimierz Zarzycki). Kierownictwo całego Zakładu sprawuje
prof. dr B. Pawłowski.
1962 Zmiana nazwy i struktury Zakładu. Zakład Socjologii, Ekologii i Geografii Roślin
Naczyniowych otrzymuje nazwę Zakładu Geografii, Socjologii i Ekologii Roślin. Jest
w nim wyodrębniona tylko Pracownia Geografii Roślin. Pracownie Socjologii i Ekologii
oraz Gleboznawstwa ulegają likwidacji. Na kierownika Zakładu i Pracowni zostaje
powołany doc. dr J. Kornaś.
1965 Zakład Geografii, Socjologii i Ekologii Roślin, po odejściu prof. J. Kornasia z Instytutu
Botaniki PAN, traci kierownika. Opiekę nad Zakładem przejmuje na rok prof. B. Pawłowski.
1966 Kierownictwo Zakładu Socjologii, Ekologii i Geografii Roślin (nieco zmieniona nazwa)
obejmuje doc. dr hab. K. Zarzycki.
1969 Kolejna drobna zmiana nazwy Zakładu: Zakład Socjologii, Ekologii i Geografii Roślin
staje się Zakładem Ekologii i Geografii Roślin.
110
K. Grodzińska
i in.
1972 Utworzenie przy Zakładzie Ekologii i Geografii Roślin Stacji Terenowej w Szarowie.
Jej organizatorem i opiekunem zostaje dr Jan Greszta.
1974 W ramach Zakładu wyodrębniają się nieformalnie 2 zespoły badawcze: jeden kierowany
przez doc. dr K. Zarzyckiego, drugi przez dr Krystynę Grodzińską i dr J. Gresztę.
1982 W Zakładzie w miejsce dwóch powstają 3 zespoły badawcze. Zespół I kierowany jest
przez doc. dr hab. J. Gresztę, zespół II przez doc. dr hab. K. Grodzińską, a zespół III
przez prof. dr hab. K. Zarzyckiego.
1984 Z Zakładu odchodzi doc. dr hab. J. Greszta, opiekunem Stacji Terenowej w Szarowie
zostaje doc. dr hab. K. Grodzińska. Pełna nazwa Zakładu to Zakład Ekologii i Geografii
Roślin ze Stacją Terenową w Szarowie.
1991 Kolejna zmiana nazwy Zakładu i jego struktury. Nowa nazwa to Zakład Ekologii w ramach którego zostają powołane 2 Pracownie: Pracownia Ekologii Roślin (kierownik
– prof. dr hab. K. Zarzycki) i Pracownia Ekologii Środowiskowej ze Stacją Terenową
w Szarowie (kierownik – prof. dr hab. K. Grodzińska).
2001 Z końcem 2000 roku przechodzi na emeryturę prof. dr hab. K. Zarzycki. Kierownictwo
Zakładu obejmuje prof. dr hab. K. Grodzińska. Kierownikiem Pracowni Ekologii Roślin
zostaje doc. dr hab. Jerzy Wołek, kierownikiem pracowni Ekologii Środowiskowej ze
Stacją Terenową w Szarowie jest nadal prof. dr hab. K. Grodzińska. Opiekę nieformalną
nad Stacją sprawuje doc. dr hab. Barbara Godzik.
2003 Następuje likwidacja obu Pracowni, której powodem jest odejście z Instytutu Botaniki
doc. dr hab. J. Wołka – kierownika Pracowni Ekologii Roślin i uszczuplenie kadry
naukowej tej Pracowni.
2005 Z początkiem roku stanowisko kierownika Zakładu Ekologii obejmuje doc. dr hab.
B. Godzik (obecnie profesor). Obecnie w strukturze Instytutu Botaniki im. W. Szafera
PAN istnieje Zakład Ekologii ze Stacją Terenową w Szarowie.
Historia Zakładu i tematyka badawcza
Historia Zakładu, jak wynika z przedstawionego kalendarium, jest mocno skomplikowana.
Wyróżnić w niej należy 3 okresy: pierwszy obejmujący lata 1957–1965, drugi przypadający
na lata 1966–2000 i trzeci od 2001 roku i trwający do chwili obecnej.
Okres pierwszy (1957–1965)
Pracownia Flory Polskiej, Socjologii i Geografii Roślin, stanowiąca zalążek Zakładu Ekologii, była utworzona przez prof. dr Bogumiła Pawłowskiego, który był pełnoetatowym
pracownikiem Zakładu Flory Polskiej w Instytucie Botaniki PAN oraz w Katedrze Systematyki i Geografii Roślin Uniwersytetu Jagiellońskiego. W Pracowni tej został zatrudniony na
połowie etatu doc. dr Jan Kornaś, którego głównym miejscem pracy pozostawała Katedra
Systematyki i Geografii Roślin UJ. Młodzi ówcześnie mgr inż. Kazimierz Zarzycki, mgr
Krystyna Grodzińska, mgr Elżbieta Pancer i mgr Bolesław Brzyski stali się pełnoetatowymi
pracownikami Instytutu Botaniki PAN w tejże Pracowni. Gdy w roku 1961 ukazało się
Zakład Ekologii
111
zarządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego zakazujące zatrudnienia pracowników
uczelni na pełnym etacie w placówkach PAN, prof. B. Pawłowski wybrał etat w PAN, a w obrębie Instytutu Botaniki PAN, kierownictwo Zakładu Systematyki Roślin Naczyniowych.
W 1962 roku kierownictwo Zakładu Geografii, Socjologii i Ekologii zostało powierzone
prof. J. Kornasiowi zatrudnionemu nadal na ½ etatu w Instytucie Botaniki PAN. W tym
samym roku zaczęli pracować w Zakładzie doc. dr Anna Medwecka-Kornaś, mgr Małgorzata
Guzikowa i Janusz Guzik. Po 2 latach odeszły z Zakładu 2 osoby: doc. dr A. MedweckaKornaś objęła kierownictwo Zakładu Ochrony Przyrody PAN, a mgr B. Brzyski przeszedł
do Zakładu Geologii Złóż Węgla Akademii Górniczo-Hutniczej. Z końcem 1964 roku
zrezygnował z pracy w Instytucie Botaniki PAN prof. J. Kornaś. Z początkiem 1965 roku
w Zakładzie zatrudnionych było 5 osób (dr K. Zarzycki, dr K. Grodzińska, dr E. PancerKotejowa, mgr M. Guzikowa i J. Guzik), a Zakład pozostawał formalnie przez rok bez
kierownika.
W pierwszym okresie działalności Zakładu Ekologii badania koncentrowały się głównie
na problemach geobotanicznych i fitosocjologicznych. W centrum uwagi pozostawały
również zagadnienia dotyczące rozmieszczenia geograficznego roślin. Obszarem studiów
były przede wszystkim Karpaty, w mniejszym zaś stopniu tereny wyżynne i nizinne Polski.
Powstały w tym czasie obszerne monograficzne opracowania zbiorowisk leśnych Bieszczadów Zachodnich [424], pasma Bukowicy w Beskidzie Niskim [467] i Wzniesienia
Gubałowskiego [476], zbiorowisk łąk Tatr i Podtatrza [274], zbiorowisk łąkowych i pol
nych Wzniesienia Gubałowskiego [293], a także geobotaniczne opracowanie Wzniesienia
Gubałowskiego [244]. Na podkreślenie zasługują pionierskie badania nad roślinnością
denną Zatoki Gdańskiej [182, 252], studia nad florą i roślinnością synantropijną [188, 295],
opracowania kartograficzne – mapa zbiorowisk roślinnych Ojcowskiego Parku Narodowego
[381–383].
Zaczęto także rozwijać badania nad warunkami siedliskowymi i ich wpływem na kształtowanie się zbiorowisk roślinnych. Należy tu wymienić studia nad wahaniem poziomu wód
gruntowych w zespołach łąkowych doliny górnej Wisły [167, 168], w sąsiedztwie odkrywkowej kopalni siarki w Piasecznie koło Tarnobrzega [290] oraz w zbiorowiskach leśnych
Nadleśnictwa Bliżyn w Górach Świętokrzyskich [527]. Nie można pominąć w tym pierwszym okresie działalności Zakładu badań nad konkurencją roślin wyższych [493, 494].
Pod kierunkiem prof. J. Kornasia rozpoczęto opracowanie Atlasu Rozmieszczenia Roślin Naczyniowych w polskich Karpatach. Ukazały się też liczne artykuły o występowaniu
gatunków rzadkich lub częstszych, lecz na swych kresowych stanowiskach [169, 288].
W badaniach szaty roślinnej nie ograniczano się jedynie do obszaru Polski. Opublikowano obszerne prace o roślinności garrique na skalistych wapieniach pasma Montagra
de la Gardiole k. Montpellier we Francji [133] i o roślinności wydm Camargue we Francji
[318], będące rezultatem kilkumiesięcznych stypendiów naukowych pracowników Zakładu
w Stacji Geobotanicznej w Montpellier – kierowanej przez twórcę fitosocjologii dra Josiasa
Braun-Blanqueta.
Wymienione w tym przeglądzie dokonania stały się ważnymi „cegiełkami” budującymi
obraz roślinności Polski. Weszły one w części do pierwszego wydania Szaty roślinnej Polski
112
K. Grodzińska
i in.
[8523] i jej angielskiego tłumaczenia [8530], a prawie w całości do wydania drugiego
tego podstawowego dzieła [8535] (Ryc. 1). Stały się one również ważnymi materiałami,
które pozwoliły po kilkudziesięciu latach poznawać przemiany, jakim ulega roślinność
pod wpływem czynników antropogenicznych. Znaczenie Szaty roślinnej Polski zostało
docenione i wyróżnione w 1973 roku nagrodą zespołową Ministra Nauki, Szkolnictwa
Wyższego i Techniki.
Okres drugi (1966–2000)
Okres ten, to ponad 30–letnie kierowanie Zakładem Ekologii przez docenta, a później
profesora Kazimierza Zarzyckiego. Do małej grupy naukowej (4 osoby – K. Zarzycki,
K. Grodzińska, E. Pancer-Kotejowa, M. Guzikowa) dołączyło w ciągu tych lat wiele osób.
Część z nich spędziła w Zakładzie jedynie kilka lat, część natomiast związała się z nim
na znacznie dłużej (Jan Greszta, Krystyna Falińska, Jerzy Wołek) kształtując jego problematykę badawczą.
W połowie lat 80. z Zakładu odeszli, na kierownicze stanowiska na Wydziale Leśnym
Akademii Rolniczej w Krakowie, doc. E. Pancer-Kotejowa i prof. J. Greszta. Odeszła też,
ze względu na stan zdrowia, dr M. Guzikowa. W ostatnich miesiącach 2000 roku Zakład
zyskał nowego, samodzielnego pracownika nauki – doc. dr hab. Jana Holeksę, zatrudnionego wcześniej na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Rok 2000, kończący drugi okres
działalności Zakładu, to równocześnie rok odejścia na emeryturę prof. K. Zarzyckiego.
Rok ten zamyka grupa 11 pracowników naukowych, w tym 6 samodzielnych (K. Zarzycki,
K. Falińska, K. Grodzińska, B. Godzik, J. Holeksa, J. Wołek) i 6 pracowników inżynieryjno-technicznych.
W ciągu 30 lat tematyka badawcza Zakładu była stale rozszerzana. Było to związane
nie tylko ze zwiększającym się gronem pracowników i ich zainteresowaniami, ale także
z powstawaniem nowych kierunków badań i nowych technik badawczych. Pewien wpływ
wywierał także system organizacji i finansowania nauki w kraju. W drugim okresie działalności Zakładu nadal prowadzono badania geobotaniczne, zmierzające do pełnego poznania
roślinności poszczególnych pasm karpackich (Ryc. 2), ale coraz więcej uwagi zaczęto
poświęcać studiom związków przyczynowych pomiędzy komponentami fitocenoz, między
roślinnością a siedliskiem, badaniom dotyczącym konkurencji roślin wyższych, badaniom
autekologicznym i wreszcie populacyjnym, tak gatunków rodzimych, jak i obcych. Zaczął
też „kiełkować” nowy kierunek, nieuprawiany dotychczas w Instytucie Botaniki PAN, poświęcony wpływom zanieczyszczeń gazowych i pyłowych na różne elementy środowiska.
Coraz wyraźniej zaznaczające się różnice tematyczne doprowadziły do wydzielenia dwu
zespołów badawczych. Jeden z nich, określany potocznie jako zespół „czysty”, kierowany
był przez prof. K. Zarzyckiego, a drugi, nazywany z kolei „brudnym” lub „zanieczyszczeniowym” przez prof. J. Gresztę i prof. K. Grodzińską. Te dwa nieformalne zespoły po
kilkunastu latach stały się odrębnymi Pracowniami.
Tematykę tych grup badawczych/Pracowni omówiono dla przejrzystości oddzielnie.
Zakład Ekologii
113
Ryc. 1. Przykładowe opracowania naukowe opublikowane w Zakładzie Ekologii w pierwszym i drugim okresie
działalności.
114
K. Grodzińska
i in.
Grupa I – Pracownia Ekologii Roślin
Badania obejmowały 4 szerokie tematy, które były realizowane z różną intensywnością
w ciągu 30 lat.
Roślinność i czynniki kształtujące skład gatunkowy fitocenoz — Terenem, który skupił
uwagę dużej grupy badaczy stał się w początkach lat 70. XX w. Pieniński Pas Skałkowy,
a w jego obrębie masyw Pienin (Ryc. 3). Opracowanie tego obszaru stało się pilną koniecznością, ze względu na projektowaną budowę zapory – zbiornika wodnego na Dunajcu koło
Czorsztyna i związaną z tym rozbudową sieci dróg i nowych osiedli. Przystąpiono więc do
badań zespołowych pod kierunkiem prof. Zarzyckiego. Ich wynikiem stało się poznanie
flory i zbiorowisk roślinnych tego terenu, powstały mapy roślinności i gleb w dokładnych
skalach (1:10 000). Opublikowano wiele szczegółowych artykułów [m.in. 685, 806, 818,
887, 888, 901, 974, 1032, 1074, 1273, 1277, 1412, 2442] oraz obszerną monografię pt.
Przyroda Pienin w obliczu zmian podsumowującą zespołowe badania [8538] (Ryc. 1).
Zarysowano w niej również spodziewane kierunki przemian roślinności pod wpływem
dużej inwestycji wodnej i zwiększonego ruchu turystycznego – zwiększonej antropopresji.
Praktycznym aspektem badań były wskazówki dla działań dyrekcji Pienińskiego Parku
Narodowego, których celem było zachowanie cennych zbiorowisk i ich różnorodności,
m.in. bogactwa „ciepłych” łąk pienińskich [2094]. Materiały zawarte w wymienionych
Ryc. 2. Badania terenowe w Karpatach, Bieszczady, rok 1971. Od lewej: Hanna Piotrowska, Kazimierz Zarzycki,
Janusz Faliński (autor nieznany, fotografia w posiadaniu K. Grodzińskiej).
Zakład Ekologii
115
Ryc. 3. Badania terenowe w Pienińskim Pasie Skałkowym, rok, Na zdjęciu Krystyna Grodzińska (autor nieznany,
fotografia w posiadaniu K. Grodzińskiej).
publikacjach stały się nieocenionymi dla botaników śledzących przemiany roślinności
Pienin i powtarzających, po 30 latach, kartowanie zbiorowisk tego obszaru (Kaźmierczakowa red., 2004).
Na uwagę zasługują badania dotyczące gospodarki azotowej łąk pienińskich [1074].
Ten „azotowy” kierunek podjęty, na krótko, przez E. Pancer-Kotejową długo jednak nie
znajdował w Zakładzie kontynuatorów.
Zainteresowania badawcze nie skupiały się li tylko na roślinności kraju. Pod koniec
lat 80. XX w. skierowano uwagę ku obszarom antarktycznym. Udział prof. Zarzyckiego
w letniej wyprawie na Wyspę Króla Jerzego w rejonie Zatoki Admiralicji zaowocował
kilkoma artykułami [2091, 2228] i zapoczątkował późniejszą, częstą eksplorację Wyspy
przez pracowników Instytutu.
Biologia i ekologia roślin naczyniowych — Przez wiele lat gromadzone były w Zakładzie,
we współpracy z licznymi ośrodkami botanicznymi, materiały dotyczące rozmieszczenia
i wymagań siedliskowych poszczególnych gatunków roślin naczyniowych. Doprowadziły
one do wzorcowego opracowania Ekologicznych liczb wskaźnikowych roślin naczyniowych
Polski [1462, 3086] (Ryc. 1, 4). Oba wydania „liczb”, tak pierwsze, jak i drugie uzupełnione, są stale używane przez botaników – ekologów i wykorzystywane w opracowaniach
lokalnych. Opracowania te wzbogacają z kolei wiedzę o gatunkach i dodają w ten sposób
wiele informacji do ogólnopolskich danych zawartych w „liczbach”.
116
K. Grodzińska
i in.
Alarmujące artykuły w literaturze światowej, a także własne obserwacje terenowe dotyczące ginięcia i zagrożenia wymarciem gatunków roślin, spowodowały przystąpienie do
szczegółowych badań tego problemu w Polsce. Powstały Czerwone listy gatunków krajowych,
obejmujące rośliny naczyniowe, mchy, porosty, grzyby i glony [1645, 2095], opublikowano
też zbiorowe dzieło Polska czerwona księga roślin (Ryc. 4). Pierwsze wydanie ukazało się
w 1993 roku [8570], a drugie, znacznie rozszerzone, 8 lat później [8601] (Ryc. 4). O wartości Czerwonej księgi świadczy przyznana w roku 1994 nagroda I stopnia Ministra Ochrony
Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa. Dane z Polski weszły też w części do
Czerwonej księgi Regionu Bałtyckiego [2209] i Red data book of the Baltic Region (Ingelög
i in. 1993).
Z początkiem lat 70. XX w. coraz częstsze stawały się badania eksperymentalne, tak
laboratoryjne, jak i terenowe, zmierzające do poznania mechanizmów ekologicznych i genetycznych regulujących liczebność osobników różnych płci w populacjach roślin dwupiennych. Z tego okresu pochodzą artykuły dotyczące dwupiennych szczawi – Rumex
thyrsiflorus, R. acetosa [881, 908, 991, 1255, 1631]. W późniejszych latach badania tego
typu były kontynuowane pod kierunkiem prof. K. Zarzyckiego i prof. Krystyny Urbańskiej
(ETH, Zürich) na populacjach dwupiennych roślin – Antennaria dioica i Aruncus sylvestris
przez Urszulę Korzeniak (rozprawa doktorska).
Z ważnych studiów należy wymienić eksperymentalne badania nad konkurencją i allelopatią między roślinami wolnopływającymi [964–966, 1461], eksperymentalne prace dotyczące wymiany radioaktywnego fosforu między roślinami w kulturach wodnych i glebowych
[683, 1007], a także rozpoczęte prace dotyczące biologii i ekologii wybranych gatunków
endemicznych – Cochlearia polonica, C. tatrae, Galium cracoviense, G. sudeticum, Erysimum pieninicum (U. Korzeniak, materiały niepublikowane).
Badania populacyjne — Badania populacyjne zapoczątkował w Zakładzie Ekologii
prof. Kazimierz Zarzycki. Opublikował on w 1976 roku pionierską pracę o małych populacjach pienińskich roślin reliktowych i endemicznych zwracając szczególną uwagę na ich
zagrożenie i potrzebę ochrony [1054]. Populacjami Spergula vernalis na wydmach w okolicach Torunia zajmowała się również, pracująca krótko w Zakładzie, dr Ewa Symonides
(Symonides 1974a–d). Studia populacyjne na szerszą skalę rozwinęła doc. dr hab. Krystyna
Falińska, która stała się formalnie pracownikiem Zakładu w 1980 roku. Jej zapleczem
badawczym była nadal Białowieska Stacja Geobotaniczna Uniwersytetu Warszawskiego.
Bliskość Puszczy Białowieskiej, umożliwiła badania na wielu stałych powierzchniach, tak
leśnych, jak i łąkowych. Długoterminowe obserwacje doprowadziły do poznania nie tylko
biologii i ekologii populacji gatunków wieloletnich, w tym gatunków klonalnych, lecz także
mechanizmów sukcesji zbiorowisk i roli banku nasion w dynamice roślinności. Rzadko
spotykane również obecnie, ponad 30-letnie, serie badawcze zaowocowały wieloma artykułami [1223, 1224, 1284, 1354, 1590–1592, 1753, 1754, 2309, 2457, 2556, 2645, 2743],
rozdziałami w książkach wydanych w Polsce i za granicą [1583–1585, 1597] i wreszcie
książkami [1884, 8585], podręcznikami [1812, 2371] i przewodnikiem do badań populacyjnych [2967] (Ryc. 5). Służą one zarówno zawodowym ekologom, jak i doktorantom
Zakład Ekologii
117
Ryc. 4. Przykładowe opracowania naukowe opublikowane w Zakładzie Ekologii w drugim okresie działalności.
118
K. Grodzińska
i in.
i studentom. Prace K. Falińskiej są jednymi z najczęściej cytowanych, zdobyły znaczące
miejsce na arenie międzynarodowej. Zostały one docenione i kilkakrotnie nagrodzone
(Nagroda Wydziału II Nauk Biologicznych PAN). Badaniami populacyjnymi zostały objęte
też gatunki obcego pochodzenia (Solidago gigantea, S. canadensis) rozprzestrzeniające się
ekspansywnie w Polsce [1602].
Metodyczne podstawy badań ekologicznych — Na uwagę zasługują zainicjowane w Zakładzie przez dr Jerzego Wołka badania wzorców współwystępowania gatunków w zbiorowiskach wolnopływających (pleustonowych) roślin, zaliczanych do klasy Lemnetea,
z wykorzystaniem hipotezy zerowej i własnej wersji modelu zerowego [1410]. Wykazano,
że skład gatunkowy klasy Lemnetea stanowią zgrupowania determinowane przez przypadek i czynniki abiotyczne, nie ma więc dostatecznych podstaw do wyróżniania typów
zbiorowisk pleustonowych w sensie fitosocjologicznym Braun-Blanqueta [1747, 2533,
2800]. Metodę hipotezy zerowej wykorzystano również do analizy wzorców współwystępowania 10 gatunków rodzaju Luzula, potencjalnie dostępnych na terenie Polski [1748].
Wymienione prace, publikowane w części w zagranicznych czasopismach, doczekały się
licznych cytowań.
Grupa II – Pracownia Ekologii Środowiskowej
Rozwój przemysłu i wzrastające z nim emisje przemysłowe doprowadziły do uszkodzeń
drzewostanów na dużych obszarach Europy i Ameryki Północnej. Zaczęto badać, przy
użyciu różnych metod, stopień tych uszkodzeń i wielkość zaburzeń w funkcjonowaniu
ekosystemów, głównie leśnych. Ten kierunek badań, prężnie rozwijający się na świecie,
zaczęli uprawiać w Zakładzie z początkiem lat 70. XX w. dr K. Grodzińska i dr J. Greszta.
Dzięki funduszom amerykańskim uzyskanym przez obie te osoby w ramach programu im.
M. Curie-Skłodowskiej oraz funduszom polskim zorganizowano zaplecze laboratoryjne
w Stacji Terenowej w Szarowie i małe pomocnicze laboratorium w Krakowie, a także
zatrudniono kilku pracowników inżynieryjno-technicznych. Dr Jan Greszta wraz z dużym
zespołem pracowników Stacji Terenowej w Szarowie zajmował się badaniami dotyczącymi
głównie rekultywacji terenów poprzemysłowych [817, 886, 1097, 1119, 1177] (Ryc. 6).
Prowadzono szerokie badania terenowe, jak i eksperymentalne, zorganizowane na poletkach badawczych zlokalizowanych na terenie ogrodu w Szarowie i w jednym z oddziałów
leśnych w Puszczy Niepołomickiej.
Badania wpływu zanieczyszczeń przemysłowych na roślinność obejmują szeroki blok
tematyczny, w którym wydzielić można kilka odrębnych zagadnień.
Dopływ zanieczyszczeń do ekosystemów leśnych w Polsce południowej – zmiany w czasie
i przestrzeni
(1) Puszcza Niepołomicka
Na wiele lat obiektem badań stała się Puszcza Niepołomicka znajdująca się od lat 50.
XX. wieku pod działaniem emisji gazowych i pyłowych huty stali im. Lenina/Sendzimira
Zakład Ekologii
119
120
K. Grodzińska
i in.
(obecnie Arcelor Mittal Poland S.A. Oddział w Krakowie). Z początkiem 70. lat powstało
kilka interdyscyplinarnych polskich, a później polsko-amerykańskich programów, których
celem było określenie poziomu zanieczyszczeń ekosystemu leśnego przy użyciu różnorodnych metod. W programach tych od początku uczestniczyli pracownicy Zakładu. W lasach
Puszczy badano skład gatunkowy różnych grup (rośliny naczyniowe i beznaczyniowe, porosty), dopływ zanieczyszczeń z atmosfery, poziom zanieczyszczeń ekosystemu przy użyciu
różnych wskaźników (kora drzew, igły sosny zwyczajnej, porosty epifityczne, uszkodzenia
koron sosny zwyczajnej), akumulację toksycznych pierwiastków w łańcuchach troficznych.
Prowadzono także eksperymenty na kilkudziesięciu powierzchniach leśnych polegające na
wprowadzeniu do lasu różnych dawek toksycznych metali ciężkich (Cd, Pb, Zn). Badania
te zaowocowały licznymi pracami publikowanymi w znanych, zagranicznych czasopismach
ekologicznych, a także w czasopismach polskich w języku angielskim [m.in. 1061, 1063,
1134, 1135, 1178–1182, 1290–1292, 1295, 1360, 1414, 1653, 1655] oraz rozdziałami
w książce pt. Forest ecosystems in industrial regions redagowanej przez W. Grodzińskiego,
J. Weinera i P. Maycocka, a wydanej w „zielonej”, ekologicznej serii Springer Verlag w 1984
roku [1423, 1424] (Ryc. 6). Książka ta znalazła uznanie w środowisku ekologów, a redaktorzy książki i redaktorzy rozdziałów (w tym K. Grodzińska) zostali nagrodzeni w 1988
roku zespołową nagrodą państwową I stopnia przyznawaną przez Premiera RP. Wyniki tych
badań weszły także do podręczników (m.in. Ellenberg 1978; Weiner 1999, 2003).
Badania prowadzone w latach 70. ubiegłego wieku wskazywały na znaczne obciążenie
Puszczy związkami siarki i metalami ciężkimi oraz przewidywały zwiększenie zaburzeń
w ekosystemach w przyszłości, przy założeniu stałego wzrostu emisji zanieczyszczeń. W latach 90. nastąpiło obniżenie emisji przemysłowych w aglomeracji krakowskiej. To zadecydowało o podjęciu powtórnych badań w Puszczy Niepołomickiej, w zakresie podobnym jak
przed 30. laty. Badania te nie potwierdziły prognozy z lat 70., a wręcz przeciwnie, wykazały
powolne poprawianie się kondycji drzewostanów i porostów – czułych bioindykatorów oraz
niższą akumulację metali w roślinach wskaźnikowych [2833, 3048, 3183].
Badania w Puszczy w obu okresach były prowadzone w ramach dużych polskich programów resortowych (nr 21) i międzyresortowych (MR II 15), grantu KBN oraz programów
polsko-amerykańskich finansowanych z funduszu Marii Curie-Skłodowskiej (PL 480) (por.
Aneks II).
(2) Zlewnia leśna potoku Ratanica na Pogórzu Karpackim
Drugim obok Puszczy Niepołomickiej terenem wieloletnich (1986–1995) zespołowych
badań biogeochemicznych była zlewnia potoku Ratanica (prawobrzeżny dopływ Raby,
obecnie bezpośredni dopływ do zbiornika retencyjnego), położona w sąsiedztwie zbiornika
wody pitnej dla miasta Krakowa. Poznano dopływ biogenów i skażeń przemysłowych, ich
akumulację i odpływ ze zlewni, poziom stężeń SO2, NO2 i pyłów w powietrzu, wielkość
i skład chemiczny różnego typu opadów atmosferycznych oraz wód potoku, wielkość
biomasy i jej skład chemiczny, przeprowadzono inwentaryzację roślinności. Stwierdzono
chroniczny, choć średniej wielkości, dopływ zanieczyszczeń do zlewni, silną akumulację
metali ciężkich i azotu w ekosystemie, odpływ większości składników odżywczych oraz
Zakład Ekologii
121
122
K. Grodzińska
i in.
znaczne zakwaszenie opadów atmosferycznych i wód glebowych. Drzewostany zniszczone były w średnim stopniu, co zostało określone poprzez defoliację i zmiany barwy
igieł sosny. Wyniki badań opublikowano w specjalnym tomie czasopisma Ekologia Polska
zredagowanym przez Grodzińską i Weinera [2131, 2179, 2191, 8565], w czasopismach
zagranicznych [2313, 2345] i polskich [2569] oraz w książce wydanej w serii Biblioteka
Monitoringu Środowiska, zredagowanej przez K. Grodzińską i R. Laskowskiego [2375]
(Ryc. 6). Zlewnia potoku Ratanica, traktowana jako modelowa, została włączona (jako
jedna z 4 polskich zlewni) do europejskiego programu badań.
Dziesięcioletnie studia w dolinie Ratanicy prowadzono we współpracy z ekologami
z Uniwersytetu Jagiellońskiego, w ramach szerokiego, polskiego problemu centralnego
(CP BP 0409), grantów KBN i programu polsko-szwedzkiego (umowa pomiędzy PAN
a Królewską Szwedzką Akademią Nauk i Królewską Szwedzką Akademię Nauk Rolniczych
i Leśnych) (por. Aneks II).
Bioindykacja zanieczyszczeń środowiska — Do oceny stanu środowiska, będącego pod
presją różnych zanieczyszczeń gazowych (SO2, NOx) i pyłów (metale ciężkie), zaczęto
używać roślin. Metody bioindykacyjne rozwijające się w krajach zachodnich, głównie
w Skandynawii, zostały wprowadzone w Polsce w początkach lat 70. ubiegłego wieku
przez K. Grodzińską, a rozwijane później przez B. Godzik i G. Szarek-Łukaszewską. Jej
prace o zakwaszeniu kory drzew [729, 1061, 1139, 1227, 1359, 1423] wskazywały na
silne obciążenie uprzemysłowionych regionów Polski związkami siarki. Wyniki tych badań
weszły do podręczników (m.in. Ellenberg 1978) oraz dały początek licznym, podobnym
opracowaniom z różnych regionów kraju.
Najlepszymi wskaźnikami, które zaczęto stosować już w końcu lat 60. ubiegłego wieku
w krajach skandynawskich do określania poziomu toksycznych metali w środowisku były
mchy (Pleurozium schreberi, Hylocomium splendens). Oba gatunki zostały użyte po raz
pierwszy w Polsce w połowie lat 70. do oceny stopnia zanieczyszczenia metalami ciężkimi
polskich parków narodowych [1098, 1099, 1182]. W latach późniejszych powstały w Zakładzie liczne prace obrazujące poziom obciążenia metalami ciężkimi wielu regionów Polski
i jego zmiany na przestrzeni lat [1817, 1891, 1892, 2121, 2376, 2658, 2840, 3048].
Badania dotyczące zanieczyszczenia całego obszaru Polski metalami ciężkimi od połowy
lat 80. zostały włączone do europejskiego programu “Heavy Metals in European Mosses” –
obejmującego swym zasięgiem około 30 krajów. Materiały zbierane w odstępach 5-letnich
są analizowane i opracowywane w poszczególnych krajach uczestniczących w programie,
a dane przekazywane przez osobę odpowiedzialną za badania w danym kraju (wówczas
w Polsce K. Grodzińska, obecnie B. Godzik) do Centrum programowego w Wielkiej Brytanii
(Centre for Ecology & Hydrology, Bangor, UK). Wynikiem badań są szczegółowe mapy
obrazujące poziom zanieczyszczenia metalami krajów europejskich. Są one publikowane
w wydawnictwach skandynawskich (m.in. Rühling, red. 1994, Rühling, Steinnes, red. 1998),
angielskich (Buse i in. 2003; Harmens i in. 2008) i polskich [2468] (Ryc. 7). Mapy te pokazywały, że mimo znacznego obniżenia emisji, Polska była do końca XX wieku jednym
z najbardziej obciążonych metalami ciężkimi krajów Europy.
Zakład Ekologii
123
Studia bioindykacyjne przy użyciu mchów prowadzono również na terenach dalekiej
północy, tj. w trakcie dwóch ekspedycji naukowych w latach 1985 i 1986 na Spitsbergen
[1890, 1893], na półwyspie Kola [2657] i w okolicach Nowosybirska [1894]. Szerokie
omówienie badań bioindykacyjnych prowadzonych w Polsce i w innych krajach europejskich zawiera jeden z rozdziałów [3205] książki Bioindicators and biomonitors (Breure,
Markert, Zechmeister, red. 2003) (Ryc. 7).
Poza mchami, jako wskaźników skażenia metalami ciężkimi, używano również porostów
[2125, 2568], drewna buka – Fagus sylvatica [1432] i rośliny runa leśnego – Moehringia
trinervia [1972, 3432, 3569].
Monitoring ekologiczny krakowskiej aglomeracji miejsko-przemysłowej — W wyniku inicjatywy przewodniczącego Krakowskiej Rady Ochrony Środowiska (profesora Władysława
Grodzińskiego) oraz pracowników Wydziału Ochrony Środowiska Urzędu Miasta Krakowa
i Ośrodka Badań i Kontroli Środowiska w roku 1982 rozpoczęto realizację pierwszego
w kraju programu pt. “Monitoring Ekologiczny Województwa Krakowskiego” pod opieką
merytoryczną W. Grodzińskiego. Program ten finansowany był przez Wojewódzki Fundusz
Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie. W 1989 roku jego kierownikiem
została Krystyna Grodzińska. Celem tego interdyscyplinarnego programu było określenie
stanu „ekosystemu miejskiego” – jego poszczególnych elementów. Do programu tego przystąpili od samego początku pracownicy Zakładu Ekologii IB PAN. Przez kilkanaście lat
(1982–1998) oceniali oni poziom zanieczyszczenia gleb i warzyw w ogrodach działkowych
Krakowa toksycznymi metalami ciężkimi (K. Grodzińska, B. Godzik, G. Szarek), a przez
kilka lat (1992–1998) również odczyn (pH) i skład chemiczny opadów atmosferycznych
(B. Godzik), zanieczyszczenie gleb województwa krakowskiego metalami ciężkimi i siarką
(B. Godzik) i poziom ozonu (B. Godzik). Wyniki badań, pokazujące wysoki poziom skażenia
środowiska miejskiego Krakowa i województwa w pierwszych latach monitoringu i poprawę
sytuacji w późniejszych okresach, opublikowano w licznych artykułach naukowych i popularno-naukowych [m.in. 1425, 1654, 2311, 2374, 2434, 2464, 2652] oraz w obszernych
zbiorowych pracach pod redakcją Grodzińskiej [2244, 2362], Turzańskiego i Godzik [2456,
2466] oraz rocznych Raporach o stanie środowiska w województwie krakowskim [2308, 2466,
3414] (Ryc. 8). Obok walorów poznawczych badania te miały duże znaczenie praktyczne.
Zalecenia zawarte w artykułach oraz bezpośrednie kontakty z krakowskimi działkowiczami
przyczyniły się do wyeliminowania z upraw warzyw akumulujących w swych tkankach
zanieczyszczenia metaliczne w ponadnormatywnych stężeniach.
Z początkiem pierwszej dekady nowego tysiąclecia, gdy wzrosło w Krakowie zagrożenie ze strony wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA), w związku
ze znaczącym wzrostem liczby pojazdów samochodowych, rozpoczęto określanie stężeń
tych związków w opadach atmosferycznych i w roślinach (M. Klich, rozprawa doktorska)
[2985, 2986]. Badania takie prowadzono również w Bieszczadach w ramach rozprawy
doktorskiej realizowanej w Zakładzie Ekologii (E. Lisowska).
Wpływ ozonu troposferycznego na roślinność — Nowy rodzaj zanieczyszczenia gazowego powietrza – podwyższona zawartość ozonu w troposferze – z początkiem lat 90. stał
124
K. Grodzińska
i in.
Ryc. 7. Przykładowe opracowania naukowe opublikowane w Zakładzie Ekologii w drugim i trzecim okresie
działalności.
Zakład Ekologii
125
126
K. Grodzińska
i in.
się przedmiotem badań również w Polsce. We współpracy z ekologami amerykańskimi
z Uniwersytetu Massachusetts i USDA Forest Service w Riverside (Kalifornia) wykonano
w 1992 roku pilotowe badania, które pokazały wysokie stężenie O3 w powietrzu okolic
Krakowa i znaczne uszkodzenia eksponowanej w terenie rośliny wskaźnikowej – Nicotiana
tabacum (Bel-W3, odmiana wrażliwa na ozon) [2108]. Wyniki były na tyle interesujące,
że strona amerykańska zaproponowała finansowanie badań w Polsce. Początkowo badania
te były realizowane tylko na obszarze ówczesnego województwa krakowskiego (głównie
w ramach jednego z projektów w obrębie „Programu Monitoringu Ekologicznego Województwa Krakowskiego”), a następnie w południowych, górskich parkach narodowych (badania polsko-amerykańskie). W połowie lat 90. powstał obszerny, amerykańsko-europejski
program koordynowany przez A. Bytnerowicza (USA) oraz K. Grodzińską i B. Godzik
(por. Aneks II). Obiektem badań stały się lasy w całym łuku karpackim (Ryc. 9). Określono w nich metodami pasywnymi i aktywnymi stężenie ozonu w powietrzu, metodami
bioindykacyjnymi uszkodzenia roślinności leśnej, a metodą fitosocjologiczną skład florystyczny zbiorowisk. Okazało się, że najwyższe stężenia ozonu występują w zachodniej
części łuku Karpat (w obrębie Polski na stanowiskach na Babiej Górze i w Tatrach), tam
też pojawiają się uszkodzenia roślin. Intensywne, szeroko zakrojone badania prowadzono
do roku 2004 na obszarze Tatr. Oprócz pomiarów stężenia ozonu określono także gatunki
wrażliwe na O3 (m.in. Lonicera nigra, Chaerophyllum aromaticum, Sambucus racemosa,
Ryc. 9. Badania dotyczące poziomu ozonu przygruntowego w Karpatach i jego wpływu na rośliny, Pieniny
1997. Od lewej: Barbara Godzik, Ovidiu Badea, Blanka Mankowska, Daniela Postelnicu; z przodu: William
Manning, Oleg Blum (Fot. A. Bytnerowicz).
127
Zakład Ekologii
Stachys sylvatica) wyrażone stopniem uszkodzenia liści (charakterystyczne nekrozy). Ich
wrażliwość na ozon została potwierdzona w eksperymentalnych badaniach prowadzonych
przez B. Godzik i W. J. Manninga w laboratorium Uniwersytetu w Amherst, USA. Liczne
artykuły ukazały się w znaczących, międzynarodowych czasopismach ekologicznych [2108,
2463, 2565–2567, 2956, 2957, 3116, 3565, 3974].
Rośliny synantropijne w obszarach miejsko-przemysłowych — W ciągu ponad 20 lat
mgr Janusz Guzik zgromadził w Zakładzie wiele materiałów florystycznych z terenu miasta
Krakowa oraz różnych stanowisk w Polsce. Szczególnie wiele uwagi poświęcił on roślinom
inwazyjnym, w tym dwu groźnym gatunkom barszczy – Heracleum sosnowskyi i H. mantegazzianum, a także roślinom kwarantannowym, podlegającym obowiązkowi zwalczania.
Do tej pory ukazały się artykuły o wielu gatunkach synantropijnych [m.in. 2255, 2431,
2497, 2834, 2984, 3122, 3123], opracowane zostały również obszerne ekspertyzy dla Ministerstwa Ochrony Środowiska.
Okres trzeci (od 2001 roku)
W 2001 roku kierownictwo Zakładu Ekologii objęła na okres 4 lat prof. Krystyna Grodzińska. Od 2005 roku Zakładem kieruje prof. Barbara Godzik. W ciągu pierwszej dekady
XXI wieku zmienił się skład osobowy jednostki. Na emeryturę przeszło kilku pracowników,
w tym prof. Krystyna Falińska i prof. K. Grodzińska oraz z grupy inżynieryjno-technicznej
mgr Alina Sidor i mgr Janusz Guzik, a do innych jednostek naukowych doc. Jerzy Wołek
(Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie), dr Jerzy Smykla (Instytut Ochrony Przyrody PAN)
i dr Marek Krywult (Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej). Pojawili się
nowi pracownicy: dr Magdalena Żywiec, dr Alicja Kostecka (A. Babst-Kostecka), dr Paweł
Kapusta i dr Anna Stefanowicz.
Tematyka Zakładu uległa pewnym zmianom. Powrócono do kierunku „leśnego”, który
w początkowych okresach działalności Zakładu był znaczący. Rozwój tej problematyki
nastąpił dzięki zatrudnieniu w Zakładzie doc. Jana Holeksy. W ciągu krótkiego czasu
stworzył on prężną, młodą grupę złożoną głównie z doktorantów. Prowadzi ona badania
dotyczące dynamiki i struktury drzewostanów, a także roli martwego drewna w lasach
karpackich, zarówno w naturalnych drzewostanach, jak i zmienionych poprzez gospodarkę
człowieka. Najwięcej uwagi poświęca się świerczynom górnoreglowym w Tatrach i na
Babiej Górze. Dzięki posiadanym materiałom sprzed 10, 30 i 50 lat odtworzono dynamikę
tych świerczyn i poznano tempo rozkładu martwego drewna oraz jego rolę w odnawianiu
się świerka, a także strategię kolonizacji luk drzewostanowych przez pionierską jarzębinę
– Sorbus aucuparia [m.in. 2751, 2836, 2837, 2942, 2943, 3647, 3678, 3679, 3955, 3956,
4419). W oparciu o wyniki badań zaproponowano metody właściwej przebudowy drzewostanów górnoreglowych, a także metody właściwej ich ochrony. Szczegółowe badania
prowadzono również na obszarze górnoreglowego lasu w Tatrach słowackich, które zostały
zniszczone w wyniku wiatrowału w roku 2004 (Ryc. 10). Grupa „leśna” prowadzi badania
częściowo we współpracy z naukowcami z zagranicy, w tym Tomasz Zielonka z ekologami
128
K. Grodzińska
i in.
szwedzkimi, Jan Holeksa ze słowackimi, a Magdalena Żywiec z hiszpańskimi. Badania
M. Żywiec w parku narodowym Doñana w Hiszpanii (współpraca z Estatión Biológica
de Doñana) dotyczą ekologii populacji Pyrus bourgaeana, m.in. określenia struktury wiekowej tego gatunku, cech dotyczących owoców i nasion, określenia źródeł różnicowania
kwiatów i różnic w sukcesie reprodukcyjnym między osobnikami rosnącymi pojedynczo
i w grupach, rozsiewania nasion przez ssaki i innych zagadnień szczegółowych (Ryc. 11).
Wyniki tych badań są publikowane w wysokoimpaktowych czasopismach międzynarodowych [4308, 4416].
Wzrost azotu w środowisku, związany głównie z działalnością człowieka, spowodował
rozwój studiów dotyczących wpływu związków azotu na ekosystemy. Badano wpływ zarówno nadmiaru, jak i niedoboru azotu na dynamikę wzrostu roślin oraz kinetykę reakcji
enzymatycznych. Prace prowadzone są w ekosystemach różniących się dopływem związków
azotowych – od poddanych minimalnej antropopresji (lasy tropikalne, lasy borealne, tundra
antarktyczna) do narażonych na silne przenawożenie antropogeniczne (lasy strefy umiarkowanej lub naturalne kolonie pingwinów). Równolegle przeprowadzano eksperymenty
w komorach fumigacyjnych w celu określenia zmian aktywności szlaku enzymatycznego
redukcji azotanów w warunkach kontrolowanych [2384, 2754, 2989]. Badania były wykonywane w ramach grantów KBN i grantów Unii Europejskiej (LAPBIAT). Po odejściu
z Zakładu dr Marka Krywulta (2006 rok) badania te nie były kontynuowane.
Ryc. 10. Badania dotyczące dynamiki i struktury drzewostanów – wielkopowierzchniowy wiatrował w Tatrach
słowackich, rok 2006. Od lewej: Tomasz Zielonka, Jan Holeksa, Paweł Kapusta (Fot. M. Żywiec).
Zakład Ekologii
129
Ryc. 11. Magdalena Żywiec w trakcie zbioru kwiatów Pyrus bourgaeana, park narodowy Doñana, Hiszpania,
2008 (Fot. G. Calvo).
Poszerzono znacznie problematykę antarktyczną. Udział M. Krywulta i J. Smykli
w letniej wyprawie na Wyspę Króla Jerzego w rejonie Zatoki Admiralicji zaowocował
opublikowaniem wstępnych wyników badań nad dwoma antarktycznymi gatunkami roślin
naczyniowych (Deschampsia antarctica, Colobanthus quitensis), ich zmienności ekologicznej i genetycznej oraz adaptacji i strategii życiowych umożliwiających im egzystencję
w ekstremalnych warunkach środowiska (J. Smykla – rozprawa doktorska) [2807, 3089].
Nawiązano współpracę z amerykańskimi ekologami, z którymi (w ramach projektu US
Arctic Program NFS i grantu KBN – J. Smykla) (por. Aneks II) przeprowadzono badania
nad strukturą i funkcjonowaniem antarktycznych ekosystemów lądowych. Po odejściu
z Zakładu J. Smykli i M. Krywulta (2006 rok) badań tych nie kontynuowano.
W ramach działalności Zakładu Ekologii coraz więcej uwagi zaczęto poświęcać zagadnieniom renaturyzacji obszarów zniszczonych działalnością człowieka, włączając się do
rozwijającego się prężnie kierunku “restoration ecology”. Zainteresowanie się problematyką
renaturyzacji terenów zdegradowanych było, przynajmniej w części, wywołane udziałem
K. Grodzińskiej w Kongresie Europejskiej Ekologicznej Federacji (1995), poświęconemu
tym zagadnieniom oraz współredagowaniem pokongresowej książki pt. Restoration ecology
in Europe [8580] (Ryc. 12). Badania te podjęła później G. Szarek-Łukaszewska w ramach
grantu MNiSW [4044, 4045] (Ryc. 13).
130
K. Grodzińska
i in.
Z początkiem XXI wieku zaczęto rozwijać badania nad roślinnością galmanową
porastającą hałdy pogórnicze w okolicach Olkusza, zapoczątkowane przez B. Godzik
w ramach rozprawy doktorskiej (1985) [1889, 2119]. Prowadzono je w ramach grantu pt.
„Powstawanie układów o wysokiej różnorodności biologicznej na terenach pogórniczych
silnie skażonych metalami ciężkimi” kierowanego przez prof. K. Grodzińską, a stanowiącego jedną z części dużego projektu zamawianego przez Komitet Badań Naukowych
(kierownik prof. J. Uchmański) (por. Aneks II). Poznano florę i zbiorowiska roślin, bank
nasion w glebie i opad nasion. Określono poziom metali ciężkich (Pb, Zn, Cd) w glebie
i kilkunastu gatunkach roślin (m.in. Biscutella leavigata, Plantago lanceolata, Armeria
maritima) oraz ich tolerancję w stosunku do ekstremalnych warunków edaficznych panujących na hałdach. Zalecono metody renaturyzacji hałd oparte na spontanicznej kolonizacji
i sukcesji gatunków miejscowych. Wynikiem tych studiów jest szereg artykułów [2614,
2668, 2838, 2847, 2981, 3047] i innych ogłoszonych w większości w czasopismach
z listy filadelfijskiej. Dzięki pracom „hałdowym” fragment muraw na hałdach pogórniczych z reliktowym stanowiskiem Biscutella laevigata został w roku 1997 objęty ochroną
w formie użytku ekologicznego pod nazwą „Pleszczotka górska”. Później teren ten uzyskał status obszaru NATURA2000. Do sieci tej zaszeregowano również inny fragment
muraw – z licznie występującą Armeria maritima (http://obszary.natura2000.org.pl; kod
PLH120092, PLH12_58).
Ryc. 12. Przykładowe opracowania naukowe opublikowane w Zakładzie Ekologii w drugim i trzecim okresie
działalności.
Zakład Ekologii
131
Ryc. 13. Grażyna Szarek-Łukaszewska i Przemysław Ryszka na poletkach eksperymentalnych – badania dotyczące renaturyzacji terenów zdegradowanych. Stawy osadowe Zakładów Górniczo-Hutniczych „Bolesław”,
2008 (Fot. M. Zarzyka-Ryszka).
Kolejny etap szeroko zakrojonych badań nad roślinnością metalonośnego obszaru olkuskiego związany był z realizacją w latach 2008–2011 projektu finansowanego przez
Europejski Obszar Gospodarczy i Norweski Mechanizm Finansowy pt. “Vegetation of
calamine soils and its importance for biodiversity and landscape conservation in post-mining areas” („Roślinność gleb galmanowych i jej znaczenie dla zachowania różnorodności
biotycznej i krajobrazowej terenów pogórniczych”), kierowanym przez prof. B. Godzik
(por. Aneks II). Na obszarze tym prowadzono wcześniej wiele różnorodnych badań, nigdy
jednak nie obejmowały one całościowo opisu walorów przyrodniczych tego obszaru. Badania wspomagane były przez pracowników Uniwersytetów: Śląskiego, Jagiellońskiego,
Pedagogicznego i Uniwersytetu w Oslo. Ich celem było uzyskanie pełnej charakterystyki
botanicznej i ekologicznej roślinności zasiedlającej zdegradowane przez górnictwo rud cynkowo-ołowiowych tereny Olkuskiego Regionu Rudnego (OOR) – w szczególności poznanie
jej składu gatunkowego, różnorodności biotycznej, rozmieszczenia i obfitości występowania
gatunków oraz stopnia mozaikowatości pokrywy roślinnej. W projekcie określone zostały:
1) zależność tych atrybutów od skali przestrzennej, zmienności czynników środowiskowych
(właściwości fizykochemicznych gleb, geologii, topografii, typu użytkowania i rzeźby terenu)
i relacji międzygatunkowych, 2) ich wpływ na aktywność biologiczną gleby i stabilizację
warunków geochemicznych podłoża, a także 3) ich znaczenie dla rehabilitacji zniszczonego
132
K. Grodzińska
i in.
krajobrazu. Te szczegółowe badania obejmowały obszar 48 km2, określany jako Olkuski
Okręg Rudny (OOR) (19°25′–19°32′W, 50°15′–50°19′N). Okazało się, że flora badanego
terenu jest stosunkowo bogata. Stanowi ona prawie połowę flory Jury Krakowsko-Częstochowskiej i ok. 40% flory Wyżyny Śląskiej. Obejmuje 857 gatunków, w tym 810 rodzimych
i trwale zadomowionych antropofitów oraz 47 niezadomowionych. W tej liczbie zawiera się
778 roślin okrytozalążkowych, 6 – nagozalążkowych, 13 – paprociowych, 9 – skrzypowych
oraz 4 – widłakowych. W ostatnich badaniach nie odnaleziono 121 gatunków podawanych
wcześniej z tego obszaru. Wykaz wszystkich taksonów oraz mapy ich rozmieszczenia
(kartogramy) zamieszczono w monografii The vascular plants of the Olkusz Ore-bearing
Region [4231] (Ryc. 12). W OOR zdecydowanie przeważają gatunki rodzime – jest ich
633. Wśród zadomowionych antropofitów kenofity (90) są liczniejszą grupą niż archeofity
(73). Najmniej jest ergazjofigofitów (nietrwałe elementy flory) – 47 gatunków. W grupie
gatunków trwale zadomowionych, aż 108 to gatunki nowe, po raz pierwszy stwierdzone
na badanym terenie; liczba ta obejmuje zarówno gatunki rodzime (77), jak i kenofity (26)
i archeofity (5). Duży udział gatunków rodzimych świadczy o stosunkowo dobrej kondycji
szaty roślinnej utrzymującej się pomimo znacznego stopnia przekształcenia krajobrazu
i silnej presji antropogenicznej. Inwentaryzacja florystyczna wykazała występowanie w OOR
46 gatunków objętych ochroną prawną, w tym 39 ściśle chronionych i 7 chronionych częściowo. Wiele z tych gatunków występuje powszechnie na terenach pogórniczych, a ich
populacje bywają niezwykle liczne. Występuje tu ponadto 20 gatunków uznanych za zagrożone w skali Polski. Wymiernym wynikiem badań prowadzonych w ramach tego projektu
jest publikacja blisko 70 różnego rodzaju prac naukowych [m.in. 3978, 3979, 4005, 4098,
4158, 4221, 4230, 4277] Pełna informacja o projekcie zamieszczona jest na stronie http://
info.botany.pl/metalflora.
Rozwinięciem zagadnień „hałdowych” są rozpoczęte w 2011 roku ekologiczne i ekotoksykologiczne badania niewielkich obiektów (zwanych „warpiami”) związanych z historycznym górnictwem rud Zn-Pb w zachodniej Małopolsce (A. Stefanowicz, M. Woch
z Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie oraz P. Kapusta) (Ryc. 14) . Pierwszym celem
badań jest identyfikacja hałd w terenie, ocena stopnia zanieczyszczenia gleby cynkiem,
ołowiem i kadmem, jak również talem (pierwiastek rzadko do tej pory badany, a silnie
toksyczny) oraz analiza oddziaływania hałd na glebę terenów przyległych. Drugim problemem badawczym projektu jest analiza roślinności porastającej stare hałdy oraz aktywności
mikrobiologicznej gleby i ocena związku tych parametrów z poziomem zanieczyszczenia
gleby. Wstępne wyniki wskazują na bardzo silne zanieczyszczenie gleb tych hałd przez
Zn, Pb, Cd i Tl, co może zagrażać zarówno środowisku, jak i okolicznym mieszkańcom,
ponieważ hałdy zlokalizowane są często w pobliżu domów, ogrodów czy pól uprawnych
[4158, 4383]. We współpracy z Uniwersytetem Śląskim prowadzone są również badania na
hałdach związanych z górnictwem węgla kamiennego. Analizowany jest wpływ 3 gatunków
roślin dominujących na hałdach oraz właściwości podłoża na funkcjonowanie żyjących
w nim mikroorganizmów.
Od 2007 roku A. Babst-Kostecka prowadzi badania nad czasową i przestrzenną adaptacją
roślin do wysokich zawartości metali ciężkich w glebie. Głównym ich celem jest zgłębienie
Zakład Ekologii
133
Ryc. 14. Anna Stefanowicz w trakcie poboru prób gleby do badań aktywności mikrobiologicznej. Lasy w rejonie
Bolesławia, 2010 (Fot. P. Kapusta).
wiedzy i zrozumienie procesu powstania i ewolucji cech odpowiedzialnych za tolerancję
na metale ciężkie, ich akumulację przez populacje różnych gatunków metalofitów, a także
odtworzenie historii migracji badanych gatunków w Polsce południowej. Dotychczas, przy
współpracy z GEPV Uniwersytetu Lille, dokładnie przebadano przypadek Arabidopsis halleri L. (Brassicaceae) [4115]. W badaniach tych po raz pierwszy wykazano, że utworzenie
populacji nie-metalolubnych (NM) z metalolubnych (M) jest także możliwe i zaproponowano nazwanie takich niedawno wyewoluowanych NM populacji jako „nowe” – NM. Od
2010 r. analogiczne badania A. Babst-Kostecka prowadzi na gatunku pokrewnym, Biscutella laevigata L. s. lato (Brassicaceae) dla populacji z okolic Olkusza i Tatr Zachodnich
(Ryc. 15). Oprócz analiz genetycznych i fenotypowych (hydroponicznych testów tolerancji
i akumulacji w warunkach kontrolowanych), temat ten, we współpracy z WSL Szwajcaria,
poszerzono o obserwacje fizjologicznych symptomów stresu oraz makro– i mikrolokalizację
metali w tkankach i komórkach badanych genotypów.
Cykliczne (w okresach 5-letnich) badania depozycji metali ciężkich przy użyciu mchów
jako wskaźników są kontynuowane dla krajów Grupy Wyszehradzkiej w ramach projektu
NATO (koordynator dr I. Suchara, Czechy; z Polski prof. B. Godzik i dr P. Kapusta), jak
też europejskiego programu UNECE ICP Vegetation i grantu MNiSW (Ryc. 7). Koordynatorem europejskim jest dr H. Harmens z CEH (Centre for Ecology & Hydrology, Bangor,
GB), a w Polsce kieruje nimi prof. B. Godzik. W 2010 roku przeprowadzono kolejny zbiór
134
K. Grodzińska
i in.
Ryc. 15. Alicja Babst-Kostecka prowadzi badania nad metalo– i niemetalolubnymi populacjami Biscutella
laevigata w Tatrach, 2010 (Fot. M. Żywiec).
mchów w całym kraju (ponad 320 stanowisk). Wyniki analiz przekazano do europejskiego
centrum. Drukiem ukazało się kilka publikacji z tego zakresu, m.in. [3737, 3738] (Harmens,
Norris i in. 2008; Harmens, Norris, Mills i in. 2013) (Ryc. 7).
Badania dotyczące poziomu ozonu przygruntowego i jego wpływu na rośliny w poszerzonym zakresie tematycznym prowadzone były do roku 2004 (por. Aneks II). Terenem
badań były Tatry Wysokie i najwyższe pasmo Karpat Południowych – masyw Retezat.
W badaniach wykonywanych w ramach programu “Effects of ambient ozone on Swiss
stone pine (Pinus cembra) in the Tatra and Retezat Mountains, Central Europe” brali udział
ekolodzy słowaccy i rumuńscy. W Polsce kierowała nimi doc. B. Godzik. Uwaga skoncentrowana była na limbie i jej wrażliwości/odporności na ozon troposferyczny. Pomimo
zakończenia tego cyklu badań w ciągu następnych lat ukazywały się kolejne publikacje
[3097, 3218–3220, 3242, 3248, 3282, 3288, 3289, 3431, 3564, 3565, 3974].
Tematyka badawcza Zakładu Ekologii mieści się obecnie w 4 obszernych blokach:
(1) Wpływ zanieczyszczeń powietrza na środowisko; (2) Biologia i ekologia organizmów
w terenach obciążonych metalami ciężkimi; (3) Renaturyzacja obszarów zdegradowanych;
(4) Struktura i dynamika fitocenoz leśnych.
Obecnie w Zakładzie Ekologii pracuje 14 osób, w tym 2 profesorów tytularnych
(B. Godzik, J. Holeksa), dwóch profesorów PAN (dr hab. G. Szarek-Łukaszewska, dr hab.
T. Zielonka), 4 doktorów (M. Żywiec, A. Babst-Kostecka, P. Kapusta, A. Stefanowicz)
135
Zakład Ekologii
i 6 pracowników technicznych (dr Urszula Korzeniak, dr Stanisław Braniewski, mgr inż.
Elżbieta Chrzanowska, mgr Barbara Pawłowska, mgr Małgorzta Stanek i Ewa Budziakowska-Kubik). Profesorowie emeryci (prof. K. Zarzycki i prof. K. Grodzińska) nie przerwali
swej działalności naukowej, nadal biorą czynny udział w życiu Zakładu. Do jednostki
przypisana jest Stacja Terenowa w Szarowie, w której znajduje się dobrze wyposażone
laboratorium. Wykonuje się tu wszystkie analizy dla potrzeb projektów realizowanych
w Zakładzie Ekologii.
Publikacje
Pracownicy Zakładu opublikowali ponad 800 prac oryginalnych, blisko 320 artykułów
przeglądowych, popularno-naukowych i około 60 recenzji oraz 240 komunikatów konferencyjnych. Do lat 70. XX w. większość prac ukazała się w wydawanym przez IB PAN
czasopiśmie Fragmenta Floristica et Geobotanica oraz czasopismach krajowych Acta
Societatis Botanicorum Poloniae, Ekologia Polska, Monographiae Botanicae, Ochrona
Przyrody. W latach późniejszych zaczęto publikować także w renomowanych czasopismach
zagranicznych (m.in. Environmental Pollution, Environmental Monitoring and Assessment,
Ecological Bulletins, Canadian Journal of Botany, Journal of Ecology, The Science of the
Total Environment, Water, Air and Soil Pollution, Journal of Vegetation Science, Canadian Journal of Forest Research, International Journal of Wildland Fire, Plant Ecology,
Protoplasma, Plant and Soil, Environment International, Scandinavian Journal of Forest
Research, Journal of Plant Physiology i in.).
Ukazało się również szereg rozdziałów w książkach i podręcznikach polskich, m.in. Szata
roślinna Polski – K. Zarzycki [829, 849–852], Nasze drzewa leśne – E. Pancer-Kotejowa,
K. Zarzycki [1198], Populacje roślin i zwierząt – K. Falińska, K. Zarzycki [1583–1585, 1594,
1595, 1639], a także zagranicznych (m.in. wydawnictwa Kluwer Acad. Publ. – K. Falińska
[1884]; Elsevier Science B. V. – K. Grodzińska, G. Szarek-Łukaszewska [3205]; W. Junk
– K. Falińska [1465, 1591, 1593, 1596, 1597]; Springer Verl. – K. Grodzińska [1423,
1424]; NATO Science Series, Series I: Life and Behavioural Sciences – K. Grodzińska,
B. Godzik [2957, 2982, 2983, 2997, 3006, 3049]. Pracownicy Zakładu są też autorami
książek i podręczników [m.in. 1812, 2085, 2371, 2967, 8585] lub współautorami książek
(Walasz, Smykla i in. 2000) [4231], redaktorami lub współredaktorami obszernych opracowań (m.in. Polska czerwona księga roślin – K. Zarzycki [8570, 8601], Przyroda Pienin
w obliczu zmian – K. Zarzycki [8538]).
Kierownicy Zakładu dużą wagę przywiązywali do kontaktów z botanikami i ekologami
z innych ośrodków działających w Polsce. Od początku istnienia Zakładu żywe kontakty
istniały i nadal istnieją z pracownikami Uniwersytetu Jagiellońskiego (Instytut Botaniki,
136
K. Grodzińska
i in.
Instytut Nauk o Środowisku, Instytut Geografii) i wielu uczelni polskich (m.in. Uniwersytet
Warszawski, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Uniwersytet im. Mikołaja Kopernika,
Uniwersytet Śląski, Uniwersytet Gdański, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie, Uniwersytet
Przyrodniczy we Wrocławiu, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Uniwersytet Jana
Kochanowskiego w Kielcach, Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie), a także pracownikami placówek PAN (m.in. Instytut Ochrony Przyrody, Instytut Dendrologii, Instytut
Fizjologii, Centrum Badań Ekologicznych, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, Zakład Biologii Antarktyki; Ogród Botaniczny – CZRB w Powsinie) i innych
placówek naukowych (m.in. Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych w Katowicach,
Arboretum i Zakład Fizjografii w Bolestraszycach k. Przemyśla).
Wiele związków łączy pracowników Zakładu Ekologii z Instytucjami zajmującymi
się sprawami ochrony środowiska (Wydział Środowiska w Urzędzie Wojewódzkim
w Krakowie, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie, Regionalna
Dyrekcja Ochrony Środowiska) i ochrony przyrody (m.in. Tatrzański Park Narodowy,
Pieniński PN, Babiogórski PN, Ojcowski PN). Dobrym przykładem współpracy naukowców z przedstawicielami władz gminnych (Bolesław, Bukowno), powiatowych
(Olkusz) i zakładów pracy (ZGH „Bolesław” w Bukownie) były badania prowadzone
w regionie Olkusza.
Współpraca międzynarodowa w początkowym okresie istnienia Zakładu Ekologii (lata
50. i 60. XX w.) była niewielka, wydatnie się ożywiła od lat 70. XX w. Nastąpiły liczne
wyjazdy pracowników do wielu krajów świata. Obejmowały one zarówno kilkumiesięczne
staże naukowe, jak i krótsze pobyty w znanych ośrodkach ekologicznych świata (Francja/
Montpellier, Szwajcaria/Zürich, Niemcy/Göttingen – K. Zarzycki; Szwecja/Lund, Niemcy/
Marburg, Finlandia/Helsinki, Oulu, USA/Laramie – K. Grodzińska; Rosja/Moskwa, Leningrad, Szwecja/Göteborg, USA/Massachusets, Ukraina/Kijów – B. Godzik; Szwecja/
Alnarp, USA/Missouri – T. Zielonka; Szwajcaria/Zürich – U. Korzeniak, J. Wołek; Kanada/
Toronto – M. Guzikowa; Niemcy/Erlangen – M. Krywult; USA/California – M. Krywult,
J. Smykla; Finlandia – M. Krywult, J. Smykla, T. Zielonka; Hiszpania – M. Żywiec; Francja,
Szwajcaria – A. Babst-Kostecka).
Pracownicy uczestniczyli również w wyprawach naukowych (Antarktyda / Wyspa Króla
Jerzego – K. Zarzycki, G. Szarek-Łukaszewska, M. Krywult, J. Smykla; Arktyka / Spitsbergen
– K. Grodzińska, B. Godzik, U. Korzeniak; Afryka równikowa – M. Krywult; Argentyna –
K. Zarzycki; Korea – K. Zarzycki, B. Godzik, G. Szarek-Łukaszewska; Półwysep Bałkański
– K. Zarzycki), wycieczkach IPE (International Phytogeographical Excursion) (Francja,
Grecja, Ameryka Północna, Japonia – K. Zarzycki, Niemcy, Japonia – K. Grodzińska),
kongresach botanicznych, konferencjach i sympozjach ekologicznych (m.in. byłe ZSRR,
Niemcy, Włochy, Wielka Brytania, Szwecja, USA, Węgry, była Czechosłowacja, Grecja,
Norwegia, Portugalia, w tym Wyspy Azorskie, Szwajcaria, Słowacja, Austria, Finlandia).
Zakład Ekologii
137
Efektem tych licznych kontaktów naukowych było zapraszanie pracowników Zakładu
do prowadzenia wspólnych projektów badawczych (m.in. współpraca polsko-szwedzka
dotycząca studiów biogeochemicznych w zlewniach leśnych, współpraca polsko-amerykańsko-środkowo i wschodnio-europejska nad wpływu ozonu troposferycznego na lasy,
polsko-amerykańska w ramach programu Funduszu Marii Curie-Skłodowskiej o wpływie
zanieczyszczeń przemysłowych na lasy – J. Greszta, K. Grodzińska, B. Godzik), udziału
w programie europejskim dotyczącym oceny zanieczyszczenia środowiska Europy metalami ciężkimi przy użyciu metod bioindykacyjnych (K. Grodzińska, B. Godzik), programu
NATO dotyczącym depozycji metali ciężkich w krajach Grupy Wyszehradzkiej (B. Godzik,
P. Kapusta) i programu NATO związanym z badaniami wpływu ozonu na rośliny (B. Godzik). Rozwijane w ostatnich latach badania genetyczne dotyczące populacji Biscutella
laevigata z terenów metalonośnych i czystych są wykonywane we współpracy z ośrodkami
we Francji i Szwajcarii (A. Babst-Kostecka), a badania związane z rolą pożarów i innych
zaburzeń w kształtowaniu zbiorowisk leśnych północnej Europy we współpracy ze Szwecją
(T. Zielonka) (por. Aneks II).
Udział w międzynarodowym życiu naukowym przejawiał się również w organizowaniu
konferencji i wycieczek, w czasie których zaznajamiano zagranicznych ekologów z roślinnością Polski i problemami jej ochrony, spotkań roboczych w ramach prowadzonych
wspólnych projektów (19 IPE – międzynarodowa wycieczki botaniczna, Mogilany 1987,
1993, Balice 1997, Kraków 1991, Nieborów 1991, 2000). Prowadzono również wycieczki
dla grup studentów i doktorantów, m.in. z Uniwersytetu w Lund (Szwecja).
Działalność dydaktyczna i popularyzatorska
Mimo pracy w placówce PAN, w której nie jest wymagane prowadzenie wykładów i ćwiczeń, pracownicy Zakładu rozwijają stale działalność dydaktyczną. W ciągu kilkudziesięciu
lat istnienia Zakładu prowadzono wykłady m.in. z zakresu geobotaniki dla studentów
biologii Uniwersytetu Warszawskiego, na Wydziale Leśnym Akademii Rolniczej w Krakowie (K. Zarzycki), wykłady monograficzne z zakresu szeroko pojętej ochrony przyrody
i środowiska dla studentów Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Jagiellońskiego
i Akademii Świętokrzyskiej w Kielcach (K. Zarzycki, K. Grodzińska, B. Godzik), wykłady
na Podyplomowym Studium Ochrony Przyrody przy Wydziale Leśnym AR w Krakowie
(K. Zarzycki, B. Godzik) i Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego (SGGW) w Warszawie (K. Zarzycki), wykłady i ćwiczenia na kursach semestralnch z przedmiotu „Biologia
i ekologia” dla studentów studiów stacjonarnych i zaocznych Wydziału Górnictwa i Geoinżynierii Akademii Górniczo-Hutniczej (2000–2010) i przedmiotu „Monitoring środowiska”
dla studentów Wydziału Rolniczo-Ekonomicznego AR w Krakowie (B. Godzik).
W Zakładzie opublikowanych zostało kilka książek o charakterze podręczników dla
studentów i młodych adeptów nauki, jak np. Vademecum statystyki dla biologów [2085]
(Ryc. 16), Osobnik, populacja, fitocenoza [1812] (Ryc. 5), Ekologia roślin. Podstawy teoretyczne, populacja, zbiorowisko, procesy [2371] (Ryc. 5) czy Przewodnik do badań biologii
138
K. Grodzińska
Ryc. 16. Przykładowe podręczniki i publikacje popularnonaukowe.
i in.
Zakład Ekologii
139
populacji roślin [2967] (Ryc. 5). W ramach praktyk wakacyjnych organizowanych przez
Instytut Botaniki PAN i UJ z zakresu botaniki, ekologii i ochrony środowiska prowadzono
wykłady i zajęcia terenowe dla studentów biologii z różnych uczelni polskich (K. Zarzycki,
K. Grodzińska, E. Pancer-Kotejowa, J. Wołek), a w ramach Dni Otwartych dla uczniów
szkół podstawowych i średnich wykłady z zakresu ekologii i ochrony środowiska (wszyscy
pracownicy Zakładu).
Pracownicy Zakładu prowadzą również wykłady dla uczestników Międzynarodowego
Studium Doktoranckiego Nauk Przyrodniczych przy IB PAN (B. Godzik, J. Holeksa, T. Zielonka, G. Szarek-Łukaszewska). Od kilku lat J. Holeksa wraz z zespołem prowadzi, cieszące
się dużym zainteresowaniem młodych naukowców i studentów, cykliczne Białowieskie
Seminaria Geobotaniczne oraz Warsztaty Naukowe w Babiogórskim Parku Narodowym
(Ryc. 17). Odbywające się nieregularnie seminaria zakładowe są otwarte dla innych pracowników Instytutu. Od czasu do czasu organizowane są wycieczki zakładowe, w których
uczestniczą zarówno pracownicy, jak i doktoranci (Ryc. 18).
Działalność popularyzatorska pracowników Zakładu wyraża się w licznych publikacjach,
wśród których można wymienić np. Bieszczady [4806], Rośliny Tatr Polskich. Ilustrowany
przewodnik turystyczny [4929] (Ryc. 16), Puszcza Białowieska. Zielonym szlakiem [5728]
(Ryc. 16), Przyroda terenów pogórniczych [6354, 6373, 6378] (Ryc. 16) i inne.
Ryc. 17. Wycieczka geobotaniczna na zorganizowana w ramach Białowieskiego Seminarium Geobotanicznego,
Pojezierze Suwalskie, 2008. W centrum Jan Holeksa (fot. M. Żywiec).
140
K. Grodzińska
i in.
Od samego początku istnienia Zakładu Ekologii kierownicy dbają o kształcenie kadry
naukowej w macierzystej jednostce, jak również poza nią. Pod kierunkiem samodzielnych
pracowników naukowych Zakładu kilkadziesiąt osób uzyskało tytuł magistra i stopień
doktora z dyscypliny biologia (do roku 2004 także ekologa). Tylko od 2000 roku 11 osób
(8 doktorantów Międzynarodowego Studium Doktoranckiego przy IB PAN, 3 osoby – eksterniści) uzyskali stopień doktora (promotorzy: J. Holeksa, B. Godzik, K. Grodzińska,
K. Falińska).
Obecnie dwoje kolejnych uczestników Studium wykonuje prace doktorskie pod opieką
J. Holeksy i G. Szarek-Łukaszewskiej. Znaczna część osób zatrudnionych w Zakładzie
uzyskała kolejne stopnie i tytuły przeprowadzając postępowania przed Radą Naukową
IB PAN. W ostatnim 10-leciu dwie osoby uzyskały tytuł profesora (B. Godzik, J. Holeksa)
i dwie stopień doktora habilitowanego (G. Szarek-Łukaszewska, T. Zielonka).
Ryc. 18. Wycieczka zakładowa, Tatry, 2007. Od lewej: Małgorzata Wesołowska (doktorantka), Paweł Kapusta,
Grażyna Szarek-Łukaszewska, Krystyna Grodzińska, Jan Holeksa, Barbara Godzik, Kazimierz Zarzycki (Fot.
M. Żywiec).
Zakład Ekologii
141
Stacja Terenowa Zakładu Ekologii
IB PAN w Szarowie
Stacja Terenowa Zakładu Ekologii Instytutu Botaniki PAN mieści się w Szarowie przy ul.
Spokojnej 144 (Ryc. 19). Miejscowość ta położona jest 30 km na wschód od Krakowa, na
południowo-zachodnim obrzeżu Puszczy Niepołomickiej. Od 1972 roku budynek Stacji
(o powierzchni ponad 400 m2) był dzierżawiony wraz z przylegającym ogrodem (0.75 ha).
W roku 1978 budynek i ogród został zakupiony i stanowi własność Instytutu. Pierwszym
kierownikiem Stacji był prof. dr hab. Jan Greszta, a po jego odejściu w roku 1984 na Wydział Leśny Akademii Rolniczej w Krakowie, kierownictwo objęła prof. dr hab. Krystyna
Grodzińska. Nieformalną opiekę nad Stacją sprawowała prof. Barbara Godzik, która po
odejściu na emeryturę prof. K. Grodzińskiej objęła stanowisko kierownika Zakładu Ekologii
i jednocześnie Stacji Terenowej należącej do jednostki (2005).
Stacja Terenowa ZE w Szarowie początkowo służyła jako baza naukowa dla pracowników wykonujących badania w lasach Puszczy Niepołomickiej oraz prowadzących doświadczenia polowe w ogrodzie należącym do Stacji. Stopniowo budynek przekształcany
był na laboratorium Zakładu Ekologii IB PAN. W latach 2006–2007 przeprowadzono
kompleksową modernizację budynku, w wyniku czego Stacja zyskała salę wykładową
(na ok. 30 osób), pokoje do pracy biurowej, jak też dwa pokoje gościnne.
Ryc. 19. Stacja Terenowa Zakładu Ekologii w Szarowie, 2012 (Fot. K. Kozielec).
142
K. Grodzińska
i in.
W latach 2007–2010, staraniem prof. B. Godzik, wybudowano nowoczesny pawilon
o łącznej powierzchni 900 m2, który przejął funkcję laboratorium. Wydzielono w nim
specjalistyczne pomieszczenia laboratoryjne, jak np. laboratoria chromatograficzne, laboratorium spektrofotometrii, laboratorium analiz siarki i węgla, laboratorium analiz azotu
i inne. Najniższe poziom w obu budynkach zajmują magazyny prób.
W ciągu ostatnich 10 lat laboratorium zostało wyposażone w wysokiej jakości urządzenia
pomiarowe (do najważniejszych należą spektrofotometry i chromatografy), co stworzyło
możliwość wykonywania specjalistycznych analiz chemicznych z zakresu ekotoksykologii
na poziomie światowym (Ryc. 20, 21). Laboratorium to może wykonywać następujące
pomiary:
(1) określanie stężeń następujących metali: aluminium, arsen, kadm, ołów, miedź,
cynk, żelazo, nikiel, tal, chrom, mangan, wapń, magnez, sód, potas – spektrofotometr absorbcji atomowej Varian 280 FS (z wewnętrzną korekcją tła), Australia
oraz spektrofotometr absorpcji atomowej Varian 220 FS z korekcją tła. Urządzenie
wyposażone dodatkowo w kuwetę grafitową GTA 110, Australia,
(2) określanie śladowych stężeń metali ciężkich (j.w.) – spektrofotometr absorbcji
atomowej Varian 280 Zeeman z kuwetą grafitową GTA 120, Australia,
(3) określanie stężeń podstawowych anionów w wodach i wyciągach wodnych (F–, Cl–,
NO2–, NO3–, SO42–, Br–, PO43–) – chromatograf jonowy Dionex ICS 1100, USA,
(4) określanie stężeń kationów w wodach i wyciągach wodnych (amoniak, wapń, magnez, sód, potas, lit) – chromatograf jonowy Dionex-100, USA,
(5) określanie stężeń 16 węglowodorów aromatycznych oraz innych związków organicznych (WWA) – chromatograf gradientowy Dionex-500 (USA) z detektorem
fluoroscencyjnym RF 2000 Dionex,
(6) analiza chromatograficzna związków organicznych na chromatografie gazowym firmy
Varian 3900 z detektorem masowym typu pułapka jonowa wyposażony w pompę
turbomolekularną pracujący w trybie jonizacji elektronowej firmy Varian model
Saturn 2100T GC/MS wraz z autosamplerem firmy Varian model CP-8410,
(7) analiza chromatograficzna związków organicznych (oznaczanie C10 do C40) na
chromatografie gazowym firmy Varian model 450 z detektorem FID płomieniowojonizacyjnym DEFC 11 oraz stacją generowania gazów do detektora FID,
(8) ekstrakcja dowolnych składników z gleb, roślin i innych stałych substancji – ASE200, Dionex, USA,
(9) zatężanie ekstraktów organicznych w wyparce próżniowej RapidVap Vertexer firmy
Labconco,
(10) określanie stężeń azotu ogólnego w glebach i roślinach oraz białek – analizator
Kjeldahl 2300 Tecator, Szwecja,
(11) określania zawartości węgla całkowitego, organicznego i nieorganicznego oraz
LOI – analizator firmy LECO RC 612,
Zakład Ekologii
Ryc. 20. Stacja Terenowa Zakładu Ekologii w Szarowie. Laboratorium spektrofotometrii.
Ryc. 21. Stacja Terenowa Zakładu Ekologii w Szarowie. Laboratorium chromatografii.
143
144
K. Grodzińska
i in.
(12) badanie zawartości rtęci w glebach i roślinach – analizator LECO AMA 254,
(13) określanie stężeń siarki ogólnej i węgla – analizator firmy LECO SC144,
(14) określanie stężeń ozonu przygruntowego – 3 mierniki Thermo Environmental Instruments Inc., model 49 i 49C, USA wraz z dataloggerami Campbell, Wielka
Brytania,
(15) pomiary meteorologiczne (13 parametrów) – dwie automatyczne stacje meteorologiczne Campbell, Wielka Brytania,
(16) określanie wysokości mokrej frakcji opadów atmosferycznych – trzy automatyczne
deszczomierze, Polska.
Poza urządzeniami pomiarowymi laboratorium jest wyposażone również w drobniejszy
sprzęt umożliwiający wykonanie podstawowych analiz i przygotowanie prób do analiz
chemicznych, jak np.
(1) pomiar odczynu (pH) – pehametr Mettler Toledo MP125, Szwajcaria,
(2) pomiar przewodności właściwej – konduktometr Elmetron CC311, Polska,
(3) miksowanie prób stałych (gleby, rośliny) – młynek pulsacyjny Fritsch Pulverisette
14 z zestawem wymiennych rozcieraków (plastikowych, agatowych, stalowych),
Niemcy oraz homogenizator małych prób roślinnych Analysette3 Spartan Fritsch,
Niemcy,
(4) sucha mineralizacja prób roślinnych – piec muflowy Ströhlein CSF-1100,
Niemcy,
(5) mineralizacja mokra prób roślinnych i glebowych – piec 2020 Digestor (20 miejsc
do spalania, kolby 250 ml); piec 2020 (40 miejsc do spalania, kolby 100ml), FOSSTecator, Szwecja,
(6) odwirowywanie i zagęszczanie prób w roztworach – wirówka laboratoryjna MPW340, Polska,
(7) próżniowe odwirowywanie i odparowywania prób wirówka firmy Labconco CentrifugaVap Concentration,
(8) suszenie sublimacyjne zamrożonych substancji w liofilizatorze firmy Labconco
FreeZone6,
(9) zamrażanie w zamrażarce SANYO (do temperatury –86°C),
(10) wytrząsanie prób – wytrząsarki poziome, Polska,
(11) odważanie prób – 2 wagi laboratoryjne wysokiej dokładności (0.0005 g) WA 36,
Polska; 2 wagi firmy FAWAG ONYX 610 i 410,waga laboratoryjna Sartorius
CPA1245-OCE (dokładność 0,0001g) waga laboratoryjna – techniczna Sartorius
3706 (dokładność 0.1 g),
(12) suszenie prób – suszarki laboratoryjne Ecocell firmy BMT oraz VNB500 firmy
Memmert o zakresie temperatur 0–250°C.
145
Zakład Ekologii
(13) zatężanie ekstraktów organicznych do analiz na chromatografach – aparat SPE-12G
firmy Baker,
(14) redestylacja i dejonizacja wody – redestylator Rel 5, Polska; dejonizator Labconco,
USA,
(15) dokładne odmierzanie objętości prób i objętości odczynników – pipety automatyczne,
elektroniczne dozowniki,
(16) rozcieńczanie – automatyczna biureta do rozcieńczania prób Gilson 402 DilutorDispenser,
(17) pomiary kolorymetryczne na kolorymetrze Hach Lange typ DR3800.
Literatura
Breure A. M., Markert B. A., Zechmeister H. G. (Red.). 2003. Bioindicators and Biomonitors. Principles,
concepts and applications. Amsterdam: Elsevier Science B.V. [Seria: Trace Metals and other Contaminats
in the Environment, Vol. 6].
Buse A., Harmens H., Bücker P., Ashenden T., Mills G. 2003. Heavy metals in European mosses: 2000/2001
survey. Bangor: Centre for Ecology and Hydrology, Natural Environment Research Council.
Ellenberg H. 1978. Vegetation Mitteleuropas mit den Alpen in ökologischer Sicht. Stuttgart: Verlag Eugen
Ulmer.
Godzik B. 1985. Tolerancja wybranych gatunków roślin na metale ciężkie. Kraków: Instytut Botaniki im.
W. Szafera PAN (rozprawa doktorska).
Grodziński W. Weiner J., Maycock P. F. (Red.). 1984. Forest ecosystems in industrial regions. Studies on
the Cycling and Energy Nutrients and Pollutants in the Niepołomice Forest, Southern Poland. Ecological
Studies 49. Berlin, Heidelberg, New York, Tokyo: Springer–Verlag,.
Harmens H., Norris D. 2008. Spatial and Temporal Trends in Heavy Metal Accumulation in Mosses in Europe
(1990–2005). Bangor: Centre for Ecology and Hydrology, Natural Environment Research Council.
Harmens H., Norris D., Mills G., and the participants of the moss survey. 2013. Heavy metals and nitrogen
in mosses: spatial patterns in 2010/2011 and long-term temporal trends in Europe. Bangor: Centre for
Ecology and Hydrology, Natural Environment Research Council.
Ingelög T., Andersson R., Tjernberg M. (Red.). 1993. Red Data Book of the Baltic Region. Part 1. List of
treatened vascular plants and vertebrate. Uppsala: Swedish Treatened Species Unit.
Kaźmierczakowa R. (Red.). 2004. Charakterystyka i mapa zbiorowisk roślinnych Pienińskiego Parku Narodowego. Kraków: Polska Akademia Nauk, Instytut Ochrony Przyrody. [Seria Studia Naturae 49].
Klich M. 2005. Stężenia wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA) w biotycznych i abiotycznych składnikach ekosystemu miejskiego. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN (rozprawa
doktorska).
Korzeniak U. 1999. Strategie reprodukcji i struktura przestrzenna populacji dwupiennych gatunków roślin:
Antenaria dioica (L.) Gaertn. i Aruncus sylvestris Kostel. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN
(rozprawa doktorska).
Lisowska E. 2011. Wpływ wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych i metali ciężkich emitowanych
przez bieszczadzkie wypalanie węgla drzewnego na gleby i wybrane gatunki roślin. Kraków: Instytut
Botaniki im. W. Szafera PAN (rozprawa doktorska).
Rühling Ǻ. (Red.). 1994. Atmospheric heavy metal deposition in Europe: estimations based on moss analysis.
Copenhagen: Nordic Council of Ministers. [Seria: Nord 1994: 9].
146
K. Grodzińska
i in.
Rühling Ǻ., Steinnes E. (Red.). 1998. Atmospheric heavy metal deposition in Europe 1995–1996. Copenhagen:
Nordic Council of Ministers. [Seria: Nord 1998: 15].
Smykla J. 2001. Zmiany składu gatunkowego i strategii życiowych roślin w gradiencie oddziaływania kolonii
pingwinów (Wyspa Króla Jerzego, Antarktyka Morska). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN
(rozprawa doktorska).
Symonides E. 1974a. Changes in the chlorophyll a and b content in differentage leaves of Spergula vernalis
Willd. Acta Societatis Botanicorum Poloniae 43(2): 235–241.
Symonides E. 1974b. Morphological variability of Spergula vernalis Willd. from different dune biotopes of
the Toruń Basin. Ekologia Polska 22(2): 417–440.
Symonides E. 1974c. Population of Spergula vernalis Willd. on dunes in the Toruń Basin. Ekologia Polska
22(2): 379–416.
Symonides E. 1974d. The phenology of Spergula vernalis Willd. in relation to microclimatic conditions. Ekologia Polska 22(2): 441:456.
Weiner J. 1999. Życie i ewolucja biosfery. Podręcznik do ekologii ogólnej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe
PWN.
Weiner J. 2003. Życie i ewolucja biosfery. Podręcznik do ekologii ogólnej. Wyd. 2. Warszawa: Wydawnictwo
Naukowe PWN.
Biogramy
Babst-Kostecka Alicja (d. Kostecka) (ur. 1980), dr, ekolog; Zakład Ekologii 2009 →; tematyka badawcza: adaptacje roślin do skrajnie niekorzystnych siedlisk metalonośnych,
mechanizmy ewolucyjne związane z adaptacją, rozmieszczenie, ekologia i genetyka
populacyjna wybranych gatunków pseudometalofitów, analizy genetyczne w filogenezie
i filogeografii pseudometalofitów.
Brzyski Bolesław (ur. 1931), dr, botanik, geograf roślin, później paleobotanik; Dział Roślin Naczyniowych Zakładu Flory Polskiej 1956, Pracownia Flory Polskiej, Socjologii
i Geografii Roślin 1957–1958, Pracownia Socjologii i Ekologii Roślin 1958–1960,
Zakład Socjologii, Ekologii i Geografii Roślin Naczyniowych 1960–1962, Zakład Geografii, Socjologii i Ekologii Roślin 1962–1963; tematyka badawcza: geografia roślin,
rozmieszczenie i ochrona kresowych stanowisk buka i jodły w Polsce, występowanie
i ochrona gatunków rzadkich.
Ermich Karol (1904–1976), prof. dr hab., leśnik; Dział Roślin Naczyniowych Zakładu
Flory Polskiej 1953–1961; tematyka badawcza: mikroklimat w różnych zespołach leśnych, zależność przyrostu drzew od wahań klimatycznych, roczne przyrosty różnych
gatunków drzew.
Falińska Krystyna (ur. 1932), prof. dr hab., ekolog; Zakład Ekologii i Geografii Roślin
1980–1991, Zakład Ekologii 1991–2002; tematyka badawcza: ekologia populacji gatunków roślin, mechanizmy sukcesji roślinności, rola banku nasion w dynamice roślinności i metodyka ich badań, ekologia gatunków klonalnych.
Zakład Ekologii
147
Godzik Barbara (ur. 1953), prof. dr hab., ekolog; Zakład Ekologii i Geografii Roślin
1978–1980, studia doktoranckie, Instytut Botaniki PAN 1980–1984, Zakład Ekologii
i Geografii Roślin ze Stacją Terenową w Szarowie 1984–1991, Zakład Ekologii 1991→;
kierownik Zakładu Ekologii 2005 →, z-ca dyrektora ds. naukowych IB PAN 2011→;
tematyka badawcza: ocena stopnia skażenia środowiska przy użyciu metod bioindykacyjnych, wpływ metali ciężkich i innych zanieczyszczeń powietrza na roślinność,
chemizm opadów atmosferycznych, obiegi biogeochemiczne pierwiastków toksycznych
i biofilnych, poziomy ozonu troposferycznego i ich wpływ na roślinność.
Greszta Jan (ur. 1926), prof. dr hab.; gleboznawca, ekolog; Zakład Ekologii i Geografii
Roślin 1971–1984; kierownik Stacji Terenowej w Szarowie 1981–1984; tematyka badawcza: oddziaływanie przemysłu na lasy, rekultywacja i zagospodarowanie terenów
przekształconych przez działalność człowieka.
Grodzińska Krystyna (ur. 1934), prof. dr hab., ekolog; Dział Roślin Naczyniowych Zakładu
Flory Polskiej 1956, Pracownia Flory Polskiej, Socjologii i Geografii Roślin 1957–1958,
Pracownia Socjologii i Ekologii Roślin 1958–1960, Zakład Socjologii, Ekologii i Geografii Roślin Naczyniowych 1960–1962, Zakład Geografii, Socjologii i Ekologii Roślin
1962–1966, Zakład Socjologii, Ekologii i Geografii Roślin 1966–1969, Zakład Ekologii
i Geografii Roślin 1969–1984, Zakład Ekologii i Geografii Roślin ze Stacją Terenową
w Szarowie 1984–1991, Zakład Ekologii 1991–2006; z-ca dyrektora ds. naukowych
IB PAN 1984–1990, kierownik Pracowni Ekologii Środowiskowej 1992–2002, kierownik
Zakładu Ekologii 2001–2004; członek PAU, członek Honorowy PTB; tematyka badawcza: flora i roślinność pasm karpackich, obiegi biogeochemiczne w zlewniach leśnych
w Polsce południowej, ocena skażenia środowiska przy użyciu wskaźników roślinnych,
wpływ zanieczyszczenia powietrza na funkcjonowanie ekosystemów leśnych w Polsce
południowej, degradacja i rekultywacja hałd cynkowo-ołowiowych w Polsce.
Guzikowa Małgorzata (ur. 1936), dr, florysta, ekolog; Zakład Geografii, Socjologii i Ekologii Roślin 1962–1966, Zakład Socjologii, Ekologii i Geografii Roślin 1966–1969,
Zakład Ekologii i Geografii Roślin 1969–1984, Zakład Ekologii i Geografii Roślin
ze Stacją Terenową w Szarowie 1984–1989; tematyka badawcza: biologia i ekologia
ekspansywnych roślin synantropijnych, flora i roślinność synantropijna Pienin.
Holeksa Jan (ur. 1954), doc. dr hab., ekolog; Zakład Ekologii 2000 →; tematyka badawcza:
metody ochrony lasów w parkach narodowych i rezerwatach, procesy kształtujące dynamikę i strukturę drzewostanów w górskich lasach Karpat Zachodnich, rola martwego
drewna w ekosystemach leśnych.
Kapusta Paweł (ur. 1976), dr, ekolog; Zakład Ekologii 2006 →; tematyka badawcza: wpływ
czynników antropogenicznych na funkcjonowanie ekosystemów, zależność przebiegu
procesów ekologicznych od skali przestrzennej, czynniki determinujące przebieg procesów dekompozycji i mineralizacji materii organicznej, zastosowanie geograficznych
systemów informacji i geostatystyki w ekologii.
148
K. Grodzińska
i in.
Kinasz Włodzimierz (ur. 1936), dr, ekolog; Zakład Socjologii, Ekologii i Geografii Roślin 1966–1969, Zakład Ekologii i Geografii Roślin 1969–1970; tematyka badawcza:
ekologiczne podstawy kształtowania ekosystemów łąkowych.
Kornaś Jan (1923–1994), prof. dr hab., fitogegraf, ekolog, taksonom; Dział Roślin Naczyniowych Zakładu Flory Polskiej 1953–1956, Pracownia Flory Polskiej, Socjologii
i Geografii Roślin 1957–1958, Pracownia Socjologii i Ekologii Roślin 1958–1960, Zakład
Socjologii, Ekologii i Geografii Roślin Naczyniowych 1960–1962, Zakład Geografii,
Socjologii i Ekologii Roślin 1962–1964 (1/2 etatu); z-ca dyrektora d.s. naukowych
1962–1965, kierownik Pracowni Geografii Roślin 1960–1964; członek PAN i PAU,
członek Honorowy PTB; tematyka badawcza: biologia kwiatów i rozsiewania, rozmieszczenie roślin naczyniowych w Karpatach polskich, procesy synantropizacji flory
i roślinności, fitosocjologia i kartografia geobotaniczna – zespoły nieleśne; lasy w USA
i ich gatunki zastępcze w stosunku do Europy, sukcesja w śródziemnomorskiej makchii,
zbiorowiska podwodne w polskim Bałtyku, geografia roślin, systematyka, ekologia
i rozmieszczenie paprotników w Afryce tropikalnej.
Korzeniak Urszula (ur. 1958), dr, ekolog; Zakład Ekologii i Geografii Roślin zz Stacją
Terenową w Szarowie 1987–1991, Zakład Ekologii 1991→ (od 2000 roku specjalista–biolog); tematyka badawcza: ekologia populacji roślin, strategie życiowe gatunków
dwupiennych, różnorodność genetyczna małych populacji.
Kotońska Bożena (ur. 1958), dr, botanik; Zakład Ekologii i Geografii Roślin ze Stacją
Terenową w Szarowie 1988–1990); tematyka badawcza: florystyka, ochrona gatunkowa
i rezerwatowa.
Krywult Marek (ur. 1962), dr, ekolog; Zakład Ekologii 1992–2006; tematyka badawcza:
obieg azotu w biosferze, dynamika czynników sygnalnych u roślin, asymilacja azotanów i jej podłoże genetyczne, wpływ promieniowania UV na fizjologiczne adaptacje
roślin.
Malec Magdalena (ur. 1977), dr, ekolog; Zakład Ekologii 2007–2009; tematyka badawcza:
ochrona torfowisk, znaczenie mokradeł w krajobrazie, rekultywacja torfowisk (aktywna
ochrona torfowisk w obszarach chronionych), przemiany ekosystemów torfowiskowych,
szata roślinna torfowisk, dynamika wzrostu torfowisk wysokich.
Marczyńska-Gałkowska Krystyna (d. Marczyńska), dr, mikrobiolog; Zakład Ekologii
i Geografii Roślin 1975–1982; tematyka badawcza: wpływ emisji przemysłowych na
mikroflorę glebową.
Medwecka-Kornaś Anna (ur. 1923), prof. dr hab., fitosocjolog, fitogeograf, ekolog; Zakład
Ekologii 1962–1963; członek Honorowy PTB; tematyka badawcza: roślinność podwodna
polskiego Bałtyku, biologia rozsiewania roślin, florystyka i fitosocjologia – zespoły
murawowe i leśne (lasy w Polsce, Kanadzie i na Bałkanach), kartografia geobotaniczna
Zakład Ekologii
149
– roślinność rzeczywista i potencjalna, geografia roślin, ochrona roślin i ochrona rezerwatowa, wpływ ognia na rośliny w Afryce, produkcyjność ekosystemów łąkowych
i leśnych, wpływ człowieka na zbiorowiska roślinne i inne elementy środowiska.
Mirek Zbigniew → por. Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych.
Pancer-Kotejowa Elżbieta (ur. 1933), prof. dr hab., ekolog; Dział Roślin Naczyniowych
Zakładu Flory Polskiej 1956, Pracownia Flory Polskiej, Socjologii i Geografii Roślin
1957–1958, Pracownia Socjologii i Ekologii Roślin 1958–1960, Zakład Socjologii,
Ekologii i Geografii Roślin Naczyniowych 1960–1962, Zakład Geografii, Socjologii
i Ekologii Roślin 1962–1966, Zakład Socjologii, Ekologii i Geografii Roślin 1966–1969,
Zakład Ekologii i Geografii Roślin 1969–1984, Zakład Ekologii i Geografii Roślin ze
Stacją Terenową w Szarowie 1984–1985; tematyka badawcza: flora i roślinność pasm
karpackich, rola azotu w ekosystemach łąkowych, struktura i dynamika zbiorowisk
leśnych.
Pawłowski Bogumił → por. Zakład Systematyki i Fitosocjologii Roślin Naczyniowych.
Piórecki Jerzy (ur. 1939), prof. dr hab., ekolog; Zakład Ekologii i Geografii Roślin ze
Stacją Terenową w Szarowie 1986–1989; tematyka badawcza: dendrologia, ochrona
przyrody.
Smykla Jerzy (ur. 1966), dr, ekolog; Zakład Ekologii 1999–2006; tematyka badawcza:
funkcjonowanie antarktycznych ekosystemów lądowych, procesy kształtujące florę
oraz wzorce zróżnicowania roślinności w czasie i przestrzeni, rola koloni pingwinów
w kształtowaniu ekosystemów lądowych, cykle biogeochemiczne, strategie życiowe.
Stefanowicz Anna (ur. 1978), dr, ekolog; Zakład Ekologii 2009→; tematyka badawcza:
właściwości fizykochemiczne i mikrobiologiczne gleb wytworzonych na odpadach po
górnictwie rud Zn-Pb i węgla kamiennego, wpływ roślinności na właściwości fizykochemiczne i aktywność biologiczną gleby, stan mikrobiologiczny gleby w uprawach
ekologicznych i konwencjonalnych, zmiany właściwości gleb w wyniku ekspansji roślin
inwazyjnych, bioróżnorodność a funkcjonowanie ekosystemów.
Symonides Ewa (ur. 1944), prof. dr hab., ekolog; Zakład Ekologii i Geografii Roślin
1974–1976; tematyka badawcza: ewolucja strategii życiowych terofitów, adaptacje
roślin do niestabilnych warunków siedliskowych.
Szarek-Łukaszewska Grażyna (ur. 1960), dr hab., ekolog; Zakład Ekologii i Geografii
Roślin ze Stacją Terenową w Szarowie 1985–1991, Zakład Ekologii 1991→; tematyka
badawcza: obieg pierwiastków w ekosystemach leśnych, bioindykacja skażeń środowiska, degradacja i rekultywacja hałd cynkowo-ołowiowych w Polsce, metale ciężkie
w glebie i roślinach.
Szeląg Zbigniew → por. Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych.
150
K. Grodzińska
i in.
Trzcińska-Tacik Helena (ur. 1936), prof. dr hab., botanik, ekolog; Pracownia Socjologii
i Ekologii Roślin 1959 (asystent techniczny), Zakład Socjologii, Ekologii i Geografii
Roślin Naczyniowych 1960–1962 (asystent techniczny), Zakład Geografii, Socjologii
i Ekologii Roślin 1962–1965; tematyka badawcza: ekologia roślin, systematyka roślin
i florystyka.
Wołek Jerzy (1942–2012), prof. dr hab., ekolog; Zakład Socjologii, Ekologii i Geografii
Roślin 1967–1969, Zakład Ekologii i Geografii Roślin 1969–1984, Zakład Ekologii
i Geografii Roślin ze Stacją Terenową w Szarowie 1984–1991, Zakład Ekologii 1991–
2002; tematyka badawcza: interakcje międzygatunkowe (konkurencja, allelopatia),
wzorce i procesy ekologiczne, ekologia biocenozy (czynniki determinujące strukturę
i organizację fitocenoz, zasady zrzeszania się roślin), modele zerowe w ekologii; metaekologia, metody statystyczne w badaniach ekologicznych (techniki statystyki jednoi wielowymiarowej).
Zarzycki Kazimierz (ur. 1930), prof. dr hab., ekolog; Dział Roślin Naczyniowych Zakładu
Flory Polskiej 1956, Pracownia Flory Polskiej, Socjologii i Geografii Roślin 1957–1958,
Pracownia Socjologii i Ekologii Roślin 1958–1960, Zakład Socjologii, Ekologii i Geografii Roślin Naczyniowych 1960–1962, Zakład Geografii, Socjologii i Ekologii Roślin
1962–1966, Zakład Socjologii, Ekologii i Geografii Roślin 1966–1969, Zakład Ekologii
i Geografii Roślin 1969–1984, Zakład Ekologii i Geografii Roślin ze Stacją Terenową
w Szarowie 1984–1991, Zakład Ekologii 1991–2000; dyrektor IB PAN 1984–1990;
kierownik Zakładu 1966–2000; członek PAN i PAU; tematyka badawcza: charakterystyka roślinności na tle warunków siedliskowych, przemiany, zagrożenia i ochrona flory
i roślinności, ekologia wybranych gatunków roślin, badanie mechanizmów regulujących
liczebność osobników męskich i żeńskich w populacjach roślin dwupiennych.
Zielonka Tomasz (ur. 1970), dr hab. inż., ekolog; Zakład Ekologii 1995–2012; tematyka
badawcza: dynamika drzewostanów naturalnych, struktura wiekowa i przestrzenna lasów,
procesy odnawiania świerka w górnoreglowych borach świerkowych, rola martwego
drewna w ekosystemach leśnych.
Żywiec Magdalena (ur. 1976), dr, ekolog; Zakład Ekologii 2004 → ; tematyka badawcza:
ekologia lasu, dynamika drzewostanu, dynamika populacji roślin runa leśnego, interakcje roślina–zwierzę.
5
PRACOWNIA
FITOSOCJOLOGII LEŚNEJ
Barbara Godzik
Kalendarium
1957 Włączenie Pracowni Fitosocjologii Leśnej w Warszawie do Zakładu Flory Polskiej
IB PAN. Rolę kierownika Pracowni pełni prof. dr Władysław Matuszkiewicz.
1959 Wyłączenie Pracowni z Instytutu Botaniki PAN. Formalnie jednostka przestała istnieć
w schemacie organizacyjnym IB PAN w roku 1960.
Historia i tematyka badawcza
Historia Pracowni Fitosocjologii Leśnej w Warszawie, jako jednostki Instytutu Botaniki PAN,
jest dość niejasna. Był to okres formowania struktury i zakresu badań Instytutu Botaniki.
Nie przywiązywano wówczas istotnej roli do nazewnictwa i wydaje się też przynależności
placówek do określonych jednostek naukowych, jak i zatrudnienia pracowników, którzy
sami często nie zdawali sobie sprawy, która z instytucji płaci im za pracę. Część działań
była nieformalna, albo też brak jest zapisów w sprawozdaniach, czy innych dokumentach
i dziś trudno odtworzyć rzetelne dane dla efemerycznej pracowni, które na krótko pojawiały
się w strukturze IB PAN.
Formalnie Pracownia Fitosocjologii Leśnej w Warszawie została włączona do struktury
organizacyjnej Instytutu Botaniki PAN w Krakowie w kwietniu 1957 roku. Kierownikiem
Pracowni był prof. dr Władysław Matuszkiewicz. W Pracowni zatrudnionych było w tym
czasie, poza kierownikiem, 6 pracowników naukowych (w tekście Sprawozdania z działalności Instytutu Botaniki PAN z 1957 roku jest 6 osób, które nie zostały wymienione
152
B. Godzik
z imienia i nazwiska, natomiast w opisie prac wykonanych w ramach poszczególnych
tematów osób tych jest 7. Byli to: mgr Maria Borowik (później M. Borowik-Dąbrowska),
mgr Aniela Matuszkiewiczowa, mgr Tadeusz Traczyk, mgr Henryka Traczyk, mgr Mieczysław Dąbrowski, mgr Aleksander Sokołowski i mgr Zofia Kaliszczuk. Pracownia zatrudniała pracownika naukowo-technicznego, prawdopodobnie jedna z wymienionych wyżej
osób była na tym etacie – mgr Henryka Traczyk (?) i techniczno-laboratoryjnego – mgr
Zofia Kaliszczuk (?), a ponadto pracownika obsługi i pracownika płatnego godzinowo.
W informacjach zawartych w sprawozdaniach IB PAN za lata 1957–1959 wymienione są
nazwiska mgr Mariana Garbacika i W. Wojciuka. Pierwszy z nich pomagał w obserwacjach
mikroklimatycznych prowadzonych w Białowieskim Parku Narodowym przez A. Sokołowskiego, a drugi (W. Wojciuk, miejscowy rolnik; inf. uzyskana od prof. A. Sokołowskiego)
wykonywał codzienne pomiary minimów, maksimów i amplitud dziennych temperatur
oraz w sezonie wegetacyjnym pomiary parowania na wybranych powierzchniach leśnych
w lasach białowieskich. Pracownia miała częściowo samodzielność finansową, która polegała na wyodrębnieniu budżetu tej jednostki w ramach ogólnego finansowania Instytutu
Botaniki PAN.
W 1959 roku nastąpiły zmiany w zatrudnieniu pracowników. Z początkiem roku mgr
M. Borowik otrzymała etat asystenta naukowego, w lipcu 1959 roku dr M. Dąbrowski
przeszedł na etat adiunkta, natomiast mgr A. Sokołowski na etat starszego asystenta naukowego. W czerwcu 1959 roku zatrudniony został na etacie asystenta technicznego mgr Janusz
Faliński, a w październiku inż. Krystyna Czerwińska (informacje zawarte w Sprawozdaniu
Instytutu Botaniki PAN z działalności w roku 1959; w dokumentach archiwalnych Instytutu
brak jest jakiegokolwiek zapisu wskazującego na zatrudnienie J. Falińskiego i K. Czerwińskiej przez IB PAN, natomiast publikacje J. Falińskiego od roku 1958 do 1962 są opatrzone
afiliacją „Instytut Botaniki PAN, Pracownia Fitosocjologii Leśnej w Warszawie”).
Pracownia, formalnie przypisana IB PAN, miała siedzibę w Warszawie. Część osób
(M. Dąbrowski, A. Sokołowski, pracownicy techniczni i pomocniczy) na stałe pracowało
w zorganizowanej przez M. Dąbrowskiego Stacji Botanicznej w Białowieży, pierwotnie
należącej do Instytutu Botaniki PAN(?), a później pozawarszawskiej placówki Uniwersytetu Warszawskiego. Stacja Botaniczna w Białowieży dysponowała dwoma niewielkimi
pomieszczeniami znajdującymi się wówczas w budynku Białowieskiego Parku Narodowego
(inf. uzyskana od prof. A. Sokołowskiego). O przynależności Stacji do Instytutu Botaniki
świadczy zapis w pracy H. Traczyk: Bibliografia fitosocjologiczna Polski, Część 1: do
1958 r., która została opublikowana w Materiałach Zakładu Fitosocjologii Stosowanej I.
B. PAN (Nr 1, Warszawa – Białowieża, 1960). Już od numeru 2 tego czasopisma pojawia
się zapis „Materiały...UW” [Uniwersytetu Warszawskiego]. Henryka Traczyk w afiliacji
w w/w bibliografii podaje jednakże nazwę „Zakład Fitosocjologii Stosowanej I. B. PAN”
z adresem: Warszawa, Aleje Ujazdowskie 4 i Białowieża, Osada Pałacowa. Ta nazwa
jednostki nigdy nie pojawiała się w strukturze organizacyjnej Instytutu Botaniki PAN
w Krakowie. W publikacji W. Matuszkiewicza [4500] autor ten informuje o „utrzymaniu
skromnej, dwuosobowej placówki, należącej do Zakładu Fitosocjologii Leśniej Instytutu
Botaniki PAN w Białowieży”.
Zakład Fitosocjologii Leśnej
153
Historia Pracowni Fitosocjologii Leśnej istniejącej w ramach struktury organizacyjnej
Instytutu Botaniki PAN była krótka. Już w październiku 1959 roku Rada Naukowa postanowiła wyłączyć jednostkę z IB PAN. Uchwałę tę poprzedziło porozumienie między Dyrekcją IB
PAN a prof. W. Matuszkiewiczem. Do końca roku 1960 Wydział II Nauk Biologicznych PAN
nie podjął ostatecznej decyzji co do pozycji tej jednostki w strukturze Polskiej Akademii Nauk,
wobec czego sprawozdanie z działalności naukowej w roku 1960 zostało częściowo włączone
do sprawozdania IB PAN (dołączono spis prac naukowych opublikowanych lub oddanych do
druku w 1960). Do sprawozdania nie włączono już planów naukowych tej jednostki. Prof.
W. Matuszkiewicz został zobligowany do załatwiania wszelkich spraw naukowych w bezpośrednim uzgodnieniu z II Wydziałem PAN. Wyniki badań przeprowadzonych jeszcze pod
egidą Instytutu Botaniki PAN publikowane w latach 1960–1963 w większości miały afiliację
„Pracownia Fitosocjologii Leśnej w Warszawie, Instytut Botaniki PAN”. Powodem wyłączenia
placówki z Instytutu Botaniki był konflikt między prof. Władysławem Szaferem (dyrektorem
IB PAN) a prof. Władysławem Matuszkiewiczem. Jego podstawą była publikacja wyników
badań prowadzonych przez W. Matuszkiewicza z użyciem niemieckojęzycznych nazw polskich miejscowości (prace zostały opublikowane w języku niemieckim) [258, 329]. Wszystkie
materiały naukowe i personalne zostały zabrane z chwilą wyłączenia placówki z IB PAN,
prawdopodobnie jednak część pracowników miała etat przypisany do IB do roku 1962.
Badania Pracowni Fitosocjologii Leśnej realizowane były w ramach 7 tematów w obrębie
jednego problemu pt. „Zespoły roślinne i ich sukcesje”. Władysław i A. Matuszkiewiczowie,
T. i M. Traczykowie oraz M. Borowik i Z. Kaliszczuk przygotowywali opracowania dotyczące systematyki zespołów: olsowych [141], łęgowych [98], grądowych, systematyki
buczyn i zespołów pokrewnych [140] oraz zespołów borowych w Polsce. Badania te oparte
były o intensywne prace terenowe, które objęły: Beskid Żywiecki, Pogórze Karpat, Nizinę
Sandomierską, Pojezierze Mazurskie i północno-wschodnią część Niziny MazowieckoPodlaskiej. Badania zespołów leśnych nadleśnictw Zwierzyniec (Roztocze) i Tereszpol
(Nizina Sandomierska) prowadzone przez W. i A. Matuszkiewiczów, T i H. Traczyków
i Z. Kaliszczuk wiązały się ze zbiorem i analizami glebowymi.
Część z badań wykonywana była w Białowieskim Parku Narodowym (BPN). Mieczysław
Dąbrowski i M. Borowik zajmowali się analizą stratygraficzną i pyłkową torfowisk wysokich
BPN oraz zagadnieniami związanymi z rozmnażaniem się drzew [85, 4554] czy historią lasów
Puszczy Białowieskiej [170]. Aniela Matuszkiewiczowa prowadziła obserwacje zmian (sukcesji) roślinności w zbiorowisku boru świeżego objętego pożarem. Badania mikroklimatyczne
(zmienności niektórych parametrów) w zespołach Querceto-Carpinetum i Pineto-Vaccinietum
myrtilli w BPN wykonywał A. Sokołowski, który prowadził też obserwacje fenologiczne
i obserwacje nad zamarzaniem gleby, powierzchnią śnieżną (pomiary grubości i struktury
pokrywy śnieżnej) oraz badaniami mikroklimatu na 10 leśnych powierzchniach doświadczalnych w BPN i innych kompleksach leśnych [105, 280, 306, 341].
Badania te wspomagał technicznie laborant (W. Wojciuk), który zajmował się codziennymi pomiarami temperatur (min, max i amplitudy dzienne) i w sezonie wegetacyjnym
również pomiarami parowania. Aleksander Sokołowski zbierał też materiały do fitosocjologicznej charakterystyki zbiorowisk leśnych w różnych regionach Polski [342, 403, 404].
154
B. Godzik
Materiały te posłużyły później do opracowania przez W. Matuszkiewicza Przewodnika do
oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski.
Dorobek publikacyjny Pracowni Fitosocjologii Leśnej w Warszawie w latach 1957–1963
to 23 prace oryginalne oraz 13 popularnonaukowych. Włączono do nich artykuły J. Falińskiego, który w tych latach zamieszczał afiliację IB PAN [m.in. 123, 243, 319].
Podziękowania
Autorka serdecznie dziękuje prof. dr hab. Aleksandrowi Sokołowskiemu za cenne informacje, które zostały wykorzystane do napisania powyższego tekstu oraz koleżankom z Biblioteki IB PAN / UJ: mgr Barbarze
Znamierowskiej i mgr Lidii Chlebickiej, które znacznie pomogły w wyszukiwaniu danych do biogramów.
Biogramy
Borowik Maria, później Borowik-Dąbrowska M. (ur. 1934), dr, fitosocjolog, palinolog;
Pracownia Fitosocjologii Leśnej w Warszawie 1957–1961; tematyka badawcza: późnoplejstoceńska i holoceńska palinologia, paleoetnobotanika.
Dąbrowski Mieczysław (1928–2003), dr, botanik, palinolog; Pracownia Fitosocjologii Leśnej w Warszawie 1957–1961; tematyka badawcza: późnoglacjalna i holoceńska historia
lasów Puszczy Białowieskiej, fitosocjologia zespołów leśnych (m. in. Roztocze, Białowieski Park Narodowy), ekologia roślin, palinologia czwartorzędu, palinochronologia,
aeropalinologia (kalendarz pyłkowy dla alergików), paleobotanika makroszczątków
(badania anatomiczne drewien), dendrochronologia.
Faliński Janusz (1934–2004), prof. dr hab., botanik; Pracownia Fitosocjologii Leśnej
w Warszawie 1957–1960(?); tematyka badawcza: geobotanika, ekologia roślin, ochrona
przyrody.
Matuszkiewicz Aniela (1914–2004), dr inż., fitosocjolog; Pracownia Fitosocjologii Leśnej
w Warszawie 1957–1962(?); tematyka badawcza: fitosocjologia zbiorowisk leśnych,
bibliografie fitosocjologiczne.
Matuszkiewicz Władysław (ur. 1921), prof. dr hab., botanik, fitosocjolog; Pracownia
Fitosocjologii Leśnej w Warszawie 1957–1962; tematyka badawcza: fitosocjologia,
ekologia i geografia roślin.
Sokołowski Aleksander (ur. 1932), prof. dr hab., botanik; Pracownia Fitosocjologii Leśnej
w Warszawie 1957–1962(?); tematyka badawcza: fitosocjologia zbiorowisk leśnych, ekologia roślin, florystyka, mikroklimat różnych zbiorowisk leśnych, ochrona przyrody.
Traczyk Tadeusz (ur. 1923), prof. dr hab., botanik; Pracownia Fitosocjologii Leśnej w Warszawie 1957–1962(?); tematyka badawcza: fitosocjologia zespołów roślinnych, ekologia
(produktywność ekosystemów lądowych, krążenie materii, fitosorbcja).
6
ZAKŁAD FYKOLOGII
Konrad Wołowski, Jadwiga Siemińska, Jolanta Piątek
Kalendarium
1953 Powołanie Pracowni Flory Polskiej w ramach Zakładu Botaniki PAN.
1954 Utworzenie Działu Algologicznego w Pracowni Flory Polskiej. Doc. Karol Starmach
jest organizatorem jednostki i zostaje pierwszym jej kierownikiem.
1956 Zmiana nazwy z Działu Algologicznego na Pracownię Algologii w Dziale Niższych
Roślin Zarodnikowych.
1958 Po rezygnacji K. Starmacha kierownikiem Pracowni zostaje doc. Jadwiga Siemińska.
1960 Podniesienie rangi Pracowni do Zakładu Algologii.
1992 Po przejściu na emeryturę J. Siemińskiej p.o. kierownikiem Zakładu zostaje dr Konrad
Wołowski.
2000 Zmiana nazwy Zakładu Algologii na Zakład Fykologii. Objęcie kierownictwa przez
doc. dr hab. K. Wołowskiego (obecnie profesora).
HISTORIA ZAKŁADU
Od początku marca 1954 roku, a więc zaledwie kilka miesięcy po powołaniu do życia
Zakładu Botaniki (od 1956 roku Instytutu Botaniki) Polskiej Akademii Nauk nastąpiło
poszerzenie zakresu jego działalności o badania fykologiczne. W obrębie Pracowni Flory
Polskiej kierowanej przez prof. Bogumiła Pawłowskiego utworzono wówczas nową jednostkę – Dział Algologiczny. Jego organizacją, z polecenia prof. W. Szafera (dyrektora
Zakładu), zajął się doc. Karol Starmach (Ryc. 1). W 1956 roku Dział Algologiczny zmienił
156
K. Wołowski
i in.
Ryc. 1. Prof. Karol Starmach – założyciel Zakładu Fykologii i pierwszy jego kierownik (Fot. A. Pachoński).
nazwę na Pracownię Algologiczną, a w 1960 roku na Zakład Algologii. W wyniku porządkowania nazewnictwa (przyjęto nazwy pochodzące z łaciny), od roku 2000 Zakład Algologii
ostatecznie posługuje się nazwą Zakład Fykologii.
Zgodnie z założeniem K. Starmacha, kierowana przez niego jednostka miała być ogólnopolskim centrum skupiającym naukowców – znawców glonów – do przygotowania
opracowań poszczególnych grup systematycznych tej grupy organizmów występujących
w Polsce. Fykologia obejmuje wiele grup systematycznych, jak prokariotyczne sinice i prochlorofity oraz eukariotyczne glaukofity, krasnorosty, różnowiciowe (w tym złotowiciowce,
okrzemki i brunatnice), haptofity, bruzdnice, eugleniny, chloromonadofity i zielenice (C. Van
den Hoek, D. G. Mann, H. M. Jahns 1995). Spośród tych grup tylko zielenice nawiązują do
roślin naczyniowych. Sinice natomiast nie są traktowane jako bakterie, gdyż w badaniach
fykologicznych i hydrobiologicznych stosuje się do nich przepisy nomenklatury botanicznej,
a nie bakteriologicznej. Poza tym w zbiorowiskach glonów sinice często panują nad przedstawicielami innych grup systematycznych.
Głównym zadaniem Pracowni Flory Polskiej, a zatem również Działu Algologicznego, miało być opracowanie monograficznych tomów w serii wydawniczej Flora Polski.
Sześćdziesiąt lat temu kadra fykologów zatrudnionych we wszystkich polskich ośrodkach
była bardzo skromna, konieczne więc było zachęcenie większej liczby osób do specjalizowania się w tym zakresie, by można było podjąć się wykonania tomów dotyczących
mocno zróżnicowanej i często trudnej do opracowania grupy organizmów, jakimi są glony.
Ponieważ w tomach Flory Polski należało uwzględnić także dotychczasowy stan wiedzy
o występowaniu poszczególnych gatunków, pierwszymi zadaniami do wykonania stało
Zakład Fykologii
157
się: 1) zebranie literatury dotyczącej tego zagadnienia i opracowanie kartoteki stanowisk
glonów podawanych z Polski w obecnych granicach, 2) przygotowanie indeksu łacińskich
nazw glonów odnotowywanych w Polsce oraz 3) zgromadzenie dla celów porównawczych
danych ikonograficznych glonów z całego świata.
Na początku swego istnienia Dział Algologiczny mieścił się przy ul. Sławkowskiej 17,
gdzie zajmował dwa pokoje po zielniku Komisji Fizjograficznej Polskiej Akademii Umiejętności, który został przejęty przez Zakład Botaniki i przeniesiony do budynku przy ul. Lubicz 46.
Ułatwiało to kontakt z kierownikiem Działu, doc. K. Starmachem, który równocześnie kierował
pracami, również niedawno powstałego, a mieszczącego się przy ul. Sławkowskiej 17 Zakładu
Biologii Wód PAN. Dopiero w 1966 roku, po oddaniu do użytku oficyny przy ul. Lubicz 46
(obecnie budynek B; por. schemat sytuacyjny w rozdziale Wstęp, niniejszy tom) Pracownia
Algologii została przeniesiona do mieszczących się na III piętrze tego budynku pomieszczeń.
Od 2011 roku Zakład Fykologii zajmuje kilka pokoi na parterze budynku B.
W początkowym okresie działalności Działu Algologicznego, oprócz K. Starmacha (zatrudnionego na pracach zleconych), zaczęli pracę w tej jednostce: dr Jadwiga Siemińska (początkowo na pracach zleconych, potem na 1/2 etatu, a następnie na pełnym etacie) (Ryc. 2),
Ryc. 2. Prof. Jadwiga Siemińska – odpoczynek w trakcie badań terenowych w Tatrach, 1959 (Fot. J. Słupski).
158
K. Wołowski
i in.
mgr Cecylia Szklarczyk-Gazdowa (początkowo na 1/2 etatu) i dr Bolesława Kawecka-Starmachowa (na pracach zleconych). Już w pierwszym roku działania jednostki na staż naukowy przyjęci zostali: mgr Józefa Sosnowska z Olsztyna i mgr Ryszard Bohr (późniejszy
rektor UMK w Toruniu). Wówczas także swoje prace magisterskie przygotowywali studenci
Uniwersytetu Jagiellońskiego: Teresa Mrozińska i Kazimierz Wasylik, późniejsi pracownicy
Zakładu Algologi. W ciągu istnienia Zakładu Algologii podjęło w nim pracę na dłuższy
lub krótszy okres kilkanaście osób: Antoni Amirowicz, Krystyna Hojda, Irena Kaczmarska,
Barbara Nawrat-Chmielowska, Jacek Noskowski, Wiesława Przybyłowska-Lange, Dorota
Sieminiak, Ewa Skalna, Cecylia Szklarczyk-Gazdowa, Barbara Tarnowska-Kownacka, Iwona
Wawrzecka i Lubosza Wesołowska-Żurek. Część z tych osób przeszła później do pracy w Zakładzie Biologii Wód lub innych jednostek, pozostali zakończyli swą działalność naukową
przechodząc na emeryturę.
Aktualnie zespół Zakładu Fykologii liczy pięciu pracowników naukowych: dr Joanna
Lenarczyk, mgr Magdalena Łukaszek, dr Jolanta Piątek, dr Agata Z. Wojtal i prof. dr hab.
Konrad M. Wołowski, piastujący rolę kierownika. Emerytowana prof. Jadwiga Siemińska
nie przerwała swojej działalności naukowej i pracuje jako wolontariusz. W Zakładzie jest
jeden pracownik techniczny – Lucyna Żak-El Shahed (Ryc. 3).
Ryc. 3. Pracownicy Zakładu Fykologii, 2013. Od lewej: Joanna Lenarczyk, Lucyna Żak-El Shahed, Jolanta
Piątek, Konrad Wołowski, Magdalena Łukaszek, Agata Wojtal (Fot. K. Duangjan).
159
Zakład Fykologii
TEMATYKA BADAWCZA
Flora słodkowodna Polski
Profesor Starmach, na początku prac zdążających do opracowania Flory słodkowodnej
Polski i dla przyszłego kształcenia młodej kadry fykologów zaproponował opracowanie
kluczy do oznaczania gatunków w obrębie każdej grupy systematycznej, pierwszych w języku polskim. Przy opracowaniu poszczególnych tomów tego dzieła brali udział fykolodzy
i botanicy zatrudnieni również w innych ośrodkach naukowych.
Pod redakcją K. Starmacha (przy współudziale J. Siemińskiej) wydano w Instytucie
Botaniki w latach 1963–1983 trzynaście tomów poświęconych glonom z różnych grup
systematycznych, w tym Chrysophyta miały dwa wydania (Ryc. 4). Poza pierwszym tomem
pt. Rośliny słodkowodne. Wstęp i ogólny zarys metod badania (1963) wydano następujące
opracowania poszczególnych grup systematycznych autorstwa K. Starmacha, jak: Cyanophyta, Glaucophyta (1966), Xanthophyceae (1968), Chrysophyta (1968) [1207], Chlorophyta: Ulotrichales, Ulvales, Prasiolales, Sphareopleales, Cladophorales, Chaetophorales,
Trentepohliales Siphonales [863], Cryptophyceae, Dinophyceae, Rhaphidophyceae [955],
Phaeophyta, Rhodophyta [1080], Euglenophyta [1395] oraz autorstwa I. Dąmbskiej Charophyta (1964), J. Siemińskiej Bacillariophyceae [449], T. Mrozińskiej: Oedogoniales [656],
J. Z. Kadłubowskiej: Zygnemales (1972).
Były to w tamtych latach najbardziej kompletne klucze do oznaczania glonów. Rozeszły się w setkach egzemplarzy, na wszystkich kontynentach i do dziś dnia w większości
używane są w wielu placówkach, nie tylko w Polsce, ale również w świecie. Dały one
początek do unowocześnienia przedwojennej serii kluczy do oznaczania A. Paschera w postaci publikowanych tomów serii Süsswasserflora Deutschlands, Österreichs und Schweiz
(wydawanej od 1910 roku). Do opracowania niektórych tomów nowej niemieckiej serii
zaproszono również czterech autorów z Polski: J. Z. Kadłubowską do opracowania Zygnemales (1984), T. Mrozińską do Oedogoniophyceae [1507], K. Starmacha do Chrysophyceae
i Haptophyceae [1531] oraz I. Dąmbską do Charophyta (tomu tego jednak nie opublikowano
z powodu śmierci autorki i zaginięcia maszynopisu). Obecnie do tej serii w przygotowaniu
jest jeszcze tom dotyczący Euglenophyta (K. Wołowski).
Badania taksonomiczno-florystyczne w Polsce i poza granicami kraju
W Zakładzie Fykologii od początku istnienia prowadzone są na szeroką skalę badania taksonomiczno-florystyczne zbiorowisk glonów Polski i świata. Początkowo badania zbiorowisk
glonów prowadzono w rozmaitych typach zbiorników, głównie na terenie Polski południowej.
Były to przede wszystkim źródła, rzeki, zbiorniki zaporowe, stawy rybne, stawki krasowe
na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, w Tatrach, Pieninach i okolicach Krynicy.
Z pośród wielu opracowań wykonanych przez pierwszych pracowników Zakładu na
szczególną uwagę zasługują liczne publikacje K. Starmacha o krasnorostach, sinicach i innych glonach nie tylko z Polski, ale i ze świata, głównie z materiałów przysyłanych mu
160
K. Wołowski
Ryc. 4. Opracowania naukowe opublikowane w Zakładzie Algologii.
i in.
Zakład Fykologii
161
przez innych badaczy. Starmach był niewątpliwie najbardziej znaczącą osobistością działającą w Zakładzie. Razem z Jadwigą Wołoszyńską z Zakładu Botaniki Farmaceutycznej
Uniwersytetu Jagiellońskiego został on zaliczony w poczet najwybitniejszych fykologów
XX wieku (Garbary, Wynne red., 1996).
Duży wkład w poznanie zielenic z rzędu Oedogoniales i opisanie szeregu nowych dla
nauki gatunków wniosła T. Mrozińska (por Aneks I. B). Zbiorowiska rozległych torfowisk
nowotarskich opisał Kazimierz Wasylik [317]. Opublikowano pierwszy, szczegółowy opis
zbiorowisk glonów (też bakterii i grzybów) tworzących się na powierzchni złoża otwartej
oczyszczalni ścieków komunalnych [1798]; zwrócono też uwagę na praktyczne znaczenie
koloru tych zbiorowisk dla określenia jakości działania złoża. Prowadzono obserwacje nad
glonami glebowymi w uprawach warzyw [1162] (Wesołowska 1992). Opracowano sinice
zebrane z gleb ugorów na transekcie przebiegającym od wybrzeża Adriatyku po Przylądek
Północny [1163]. Do światowej literatury weszły informacje o pojawach glonów naśnieżnych
odnotowanych w Tatrach [66]. Opublikowano czerwoną listę gatunków glonów zagrożonych
w zbiornikach wodnych Polski [1632, 2048, 3612].
Prowadzone od ponad 40 lat badania na terenie Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej
pozwoliły niewątpliwie na dokładne poznanie i śledzenie zmian we florze glonów różnych
siedlisk tego regionu. Opisują je prace Amirowicza [1174, 1350] i Wołowskiego [3078]
o woszeriach; Wołowskiego o eugleninach [2620]; Hojdy [739], Nawrat [2148] i Wojtal
[3196, 4069] o okrzemkach potoków; Skalnej [665, 909] oraz Wojtal i in. [4070] i Wojtal
i Sobczyk [4405] o okrzemkach źródeł; Piątek o zbiorowiskach glonów Pustyni Błędowskiej
[3222, 3729]. Te długoletnie badania zaowocowały kolejnymi monografiami, jak poświęcona występowaniu gatunków euglenin [2620], okrzemek w potoku Kobylanka [4069] czy
glonom ginącego torfowiska w Modlniczce [3720].
W ostatnim dziesięcioleciu rozszerzono obszar badań także na wybrane tereny Polski
północnej (Pobrzeże Południowobałtyckie, Pojezierze Wschodnio– i Południowobałtyckie),
środkowej (Niziny Środkowopolskie, Polesiu, Wyżynie Śląsko-Krakowskiej) oraz Sudety.
Joanna Lenarczyk zajmuje się obecnie taksononomią i ekologią zielenic (Chlorophyta), ze
szczególnym uwzględnieniem rodzaju Pediastrum na terenie całej Polski, prowadzi też badania nad zielenicami stawów tatrzańskich. Jolanta Piątek zajmuje się taksonomią, ekologią
i biogeografią stomatocyst (formami przetrwalnikowymi złotowiciowców) oraz taksonów
należących do Synurophyceae. Badania te prowadzi na terenie Polski [2958, 3098, 3100,
3412, 3413, 3221, 3477, 3478, 3598, 3721–3723, 3869] (Ryc. 5), a ostatnio też w Afryce
równikowej (Gabon, Ghana, Kamerun, Kenia, Togo) [3868, 4365] (Ryc. 6).
Kontynuowane są nadal badania okrzemek przez Agatę Z. Wojtal, która zajmuje się taksonomią i ekologią okrzemek głównie z rodzajów Achnanthes, Achnanthidium, Diadesmis,
Eunotia, Kobayasiella, Navicula, Nupela, Pinnularia i Puncticulata [3391, 3411, 3662, 3766,
3964, 4172]. Szczególną uwagę A. Z. Wojtal w swoich pracach zwraca na okrzemki zagrożonych środowisk oligotroficznych oraz źródeł mineralnych i słonych. Konrad Wołowski nadal
zajmuje się taksonomią i biogeografią euglenin Polski i świata [3751, 3752, 4285, 4286].
W ostatnim okresie sukcesywnie rozwijane są przez niego i mgr Magdalenę Łukaszek
badania nad mikrosiedliskami glonów zasiedlających pułapki różnych roślin mięsożernych
162
K. Wołowski
i in.
Ryc. 5. Jolanta Piątek w trakcie badań terenowych, Zadni Staw Gąsienicowy, Tatry, 2007 (Fot. M. Piątek).
Ryc. 6. Jolanta Piątek w trakcie badań terenowych, Kamerun, 2007 (Fot. M. Piątek).
Zakład Fykologii
163
[3889, 4287, 4371]. Ciekawe wyniki przynoszą obserwacje nad glonami siedlisk ekstremalnych Polski i Europy [3940, 4054].
Od początku istnienia jednostki jej pracownicy uczestniczą w zorganizowanych wyprawach naukowo-badawczych (Ryc. 6, 7). Przyczynili się do poznania flor glonów rozmaitych
krajów europejskich (Anglii, Bułgarii, Czech, Francji, Rosji, Rumuni, Słowacji, Turcji, Węgier, Włoch), ale też Afryki (Egipt, Kamerun), Azji (Chiny, Indie, Korea, Nepal, Tajlandia)
oraz Stanów Zjednoczonych i Antarktydy. Na wyróżnienie zasługuje opracowanie glonów
słodkowodnych z antarktycznej oazy Thala Hills [2343] z materiałów dostarczonych przez
Krzysztofa W. Opalińskiego i Stanisława Rakusę-Suszczewskiego.
Znaczącym osiągnięciem były opracowania dotyczące flory euglenin południowowschodnich stanów Ameryki Północnej [2534, 3752]. Na zaproszenie The Natural History
Museum w Londynie i British Phycological Society opracowano spis taksonów euglenin
znanych z Wielkiej Brytanii do A coded list of freshwater algae of the British Isles [2619]
oraz euglenin barwnych i bezbarwnych do The freshwater algal flora of the British Isles
[3079, 4286].
Współpraca z prof. Františkiem Hindákiem z Instytutu Botaniki Słowackiej Akademii
Nauk w Bratysławie zaowocowała także opracowaniem flory euglenin Słowacji [2443, 3395,
3533], a ostatnio też z Uniwersytetem Chang Mai w Tajlandii pracami dotyczącymi euglenin
tego kraju [4306]. Wiele nowych dla nauki stomatocyst różnych siedlisk Afryki równikowej
Ryc. 7. Badania terenowe, Chiang Mai, Tajlandia, 2012. Od lewej: Phitsanu Chaimongkhon, Kritsana Duangjan,
Konrad Wołowski (Fot. K. Pinyo).
164
K. Wołowski
i in.
(Gabon, Ghana, Kamerun, Kenia, Togo) opisała J. Piątek [4365] (por. Aneks I. B). Interesujące dane przyniosły badania A. Z. Wojtal nad okrzemkami występującymi w wodach
śródlądowych oraz okrzemkami środowisk ekotonalnych Bułgarii, Rosji, Rumunii, Turcji,
Węgier oraz Indii i Antarktydy [3390, 3411, 3662, 3766, 3964, 4172].
Pracownicy Zakładu uczestniczyli w popularyzowaniu osiągnięć badawczych publikując
między innymi szereg podsumowań nad stanem poznania flory glonów różnych regionów
Polski, jak np. Tatrzańskiego Parku Narodowego [339], Popradzkiego Parku Krajobrazowego [2801], Ojcowskiego Parku Narodowego [3900] oraz świata, np. Ameryki Łacińskiej
[6322]. W ostatnim okresie pracownicy Zakładu Fykologii są współautorami popularnych,
polskojęzycznych kluczy do oznaczania glonów z różnych grup taksonomicznych, jak np.
Flora Zatoki Gdańskiej i wód przyległych (Bałtyk Południowy) [3888, 4370] oraz gatunków
fitoplanktonowych polskich jezior i rzek [4169, 4175] (Ryc. 8).
Odrębną częścią badań prowadzonych w Zakładzie Algologii w latach 1974–1989 były
prace dotyczące kopalnych okrzemek, które prowadziła W. Przybyłowska-Lange. Dotyczyły
one późnoglacjalnych i holoceńskich okrzemek z przymorskich jezior Bukowno, Druzno,
Jamno, Sarbsko, Zalewu Wiślanego i Zalewu Szczecińskiego [1035, 1116, 1157]. Badania
te stanowią wkład do poznania historii Bałtyku i zmian zasięgu jego linii brzegowej. Szczegółowo udokumentowano również pełny profil osadów z interglacjału eemskiego z Imbramowic koło Wrocławia [1065] (Kaczmarska 1976) wysuniętego najdalej na południe
spośród zbadanych przez diatomologów stanowisk europejskich. Wyniki wszystkich tych
badań zostały wykorzystane w redagowanych przez Wandę i Edwarda Rühle tomach 2 i 3
książki Budowa geologiczna Polski (1989) dotyczących czwartorzędu.
Oddźwięk w literaturze znalazły też pierwsze w Polsce badania nad okrzemkami z trzeciorzędowych diatomitów z Fliszu Karpackiego [1656]. Emocje i kontrowersyjne uwagi
(m.in. Crawford 2002, Sims i in. 2006) wzbudziło odkrycie przy użyciu transmisyjnego
mikroskopu elektronowego maleńkich szczątków okrzemek w proterozoicznych marmurach
z Przeworna [934, 2755]. Znalezisko to przesuwa dolną granicę występowania okrzemek
(i złotowiciowców) o 260–300 milionów lat licząc od dolnej kredy. Do literatury światowej
weszło opracowanie dotyczące kopalnych nitkowatych sinic Schizothrichites ordoviciensis
z Gór Świętokrzyskich (Starmach 1963a).
BIBLIOGRAFIA FYKOLOGICZNA POLSKI
Bibliografię, w oparciu o czasopisma polskie, zaczął sporządzać K. Starmach wraz ze swoją
żoną (Bolesławą Starmachową) w 1944 roku, jeszcze w czasie konspiracyjnej działalności
Uniwersytetu Jagiellońskiego podczas wojny. Nieco uzupełniony spis został powielony
w 30 egzemplarzach i rozesłany do zainteresowanych osób. W następnych latach, korzystając z zasobów wielu polskich bibliotek, była ona uzupełniana.
Dużo trudu kosztowało zestawienie bibliografii prac dotyczących zachodnich Ziem
Odzyskanych. Do bibliografii włączono również publikacje polskich autorów oparte na
materiałach z innych krajów (szczególnie z utraconych ziem wschodnich), które dotyczyły
165
Zakład Fykologii
Ryc. 8. Przykładowe opracowania opublikowane w Zakładzie Fykologii.
166
K. Wołowski
i in.
flor kopalnych oraz fizjologii, biochemii i ewolucji glonów. Efektem tych prac było opublikowanie w 1990 roku pierwszej bibliografii fykologicznej [5228]. Dwa lata później ukazał
się drugi jej tom [5330]. Ostatnio opublikowano kolejny tom obejmujący dane do 2000
roku [6433] (Ryc. 9). Podano w niej 5370 pozycji z literatury fykologicznej. Jednocześnie
trwają prace nad uzupełnieniem treści poprzednich tomów i nad następnym tomem bibliografii za lata 2001–2010. Na bieżąco gromadzone są odbitki prac i prowadzona jest także
komputerowa baza danych bibliograficznych. Obecnie dla wszystkich zainteresowanych
udostępnione są dane do 1990 roku jako baza danych Bibliograficznych Zakładu Fykologii
IB PAN (http://info.botany.pl/ib/biblia.htm).
KARTOTEKA STANOWISK TAKSONÓW GLONÓW
PODAWANYCH Z POLSKI
Na podstawie zebranych publikacji zestawiano kartoteki stanowisk taksonów glonów znanych z naszego kraju. Wzór karty podany został przez K. Starmacha. W opracowaniu kartoteki brało początkowo udział szereg osób zależnie od specjalizacji (desmidie – Kazimierz
Wasylik, oedogoniowe – Teresa Mrozińska, okrzemki – Jadwiga Siemińska, a pozostałe
grupy glonów (sinice, glaukofity, eugleniny, dinofity, kryptofity, chryzofity, zielenice i krasnorosty) – Bolesława Starmachowa). Później dane gromadziły głównie Anna Hrebenda,
a następnie Anna Derlaga, Krystyna Hojda, Zofia Kubica, Jadwiga Grzbiela, Jolanta Pająk,
Zofia Dyrga i obecnie Lucyna Żak-El Shahed. W kartotece zgromadzone są dane do 1980.
Karty te mogą być wykorzystywane przy opracowaniach rodzajów lub tylko gatunków. Jako
przykład ich wykorzystania może posłużyć opracowanie Bożena Zakryś (1986). Obecnie,
podobnie jak wcześniej, każdy ze specjalistów zatrudnionych w Zakładzie opracowuje
indywidualnie do swoich celów badawczych kartoteki, np. euglenin, okrzemek, złotowiciowców i zielenic.
INDEKS ŁACIŃSKICH NAZW TAKSONÓW GLONÓW
ODNOTOWANYCH W POLSCE
Na podstawie kartotek stanowisk gatunków glonów sporządzono Indeks łacińskich nazw
taksonów glonów odnotowanych w Polsce do 1990 roku. Podano w nim numery opracowań
(wg Polskiej Bibliografii Fykologicznej), w których dany takson był opisany. Indeks jest
dostępny w formie publikacji [2341, 3181]. W ostatnich latach udostępniono również
w internecie bazę łacińskich nazw gatunków okrzemek i sinic podawanych z Polski wraz
z bazą bibliograficzną do 1990 roku (http://info.botany.pl/ib/biblia.htm). W specjalnym
programie komputerowym (opracowanym przez mgr Marka Vereya) techniczne prace nad
indeksem cierpliwie i skrupulatnie prowadziła mgr Jolanta Pająk, obecnie wykonuje je
Lucyna Żak-El Shahed. Aktualnie tworzone są i w miarę możliwości uzupełniane bazy dla
wszystkich grup systematycznych glonów z Polski do 2000 roku.
167
Zakład Fykologii
Ryc. 9. Przykładowe opracowania opublikowane w Zakładzie Fykologii.
168
K. Wołowski
i in.
IKONOTEKA GLONÓW
Od 1959 roku zaczęto kolekcjonować ilustracje gatunków glonów z rozmaitych grup systematycznych, czyli Ikonotekę glonów (Ryc. 10). Jest ona sporządzona na wzór Fritsch
Collection of Freshwater Algal Illustrations istniejącej wówczas w Institute of Freshwater
Ecology nad jeziorem Windermere w Anglii. Kolekcje tego typu spełniają taką samą rolę,
jak zielniki. Zgromadzony w Instytucie Botaniki zbiór obejmuje obecnie ponad 408 000
kopii rysunków i fotografii z mikroskopów świetlnych i elektronowych (Ryc. 11). Bardzo
ważne jest włączanie rysunków, fotografii i opisów gatunków nowo opisanych dla nauki,
których nie ma jeszcze w najnowszych kluczach do oznaczania.
Ikonoteka glonów Instytutu Botaniki PAN jest trzecim co do wielkości tego typu zbiorem
na świecie (po USA i Anglii). W ostatnich latach zbiory Ikonoteki wzbogaciły się o kolekcję odbitek z całego świata, darowaną przez dr J. W. G. Lunda z Anglii. Do tej kolekcji
włączane są też ryciny gatunków z opracowań własnych lub historycznych (Ryc. 12, 13).
Ikonoteka glonów IB PAN jest najbogatszym w Polsce zbiorem danych o glonach naszego
kraju i świata, które ułatwiają, pomagają i przyspieszają prowadzenie badań florystycznych,
biogeograficznych i taksonomicznych o glonach.
W roku 2011, po przeniesieniu Zakładu Fykologii do nowych pomieszczeń na parterze
w budynku B (por. schemat sytuacyjny w rozdziale Wstęp, niniejszy tom), cenne zbiory
Ryc. 10. Ikonoteka glonów. Na zdjęciu mgr Kritsana Duangjan, doktorantka z Uniwersytetu Chiang Mai,
Tajlandia (Fot. K. Wołowski).
169
Zakład Fykologii
Ryc. 11. Przykładowa karta z Ikonoteki glonów (Fot. K. Wołowski).
Ryc. 12. Glony morskie – Laminariace. Litografie autorstwa Józefa Rostafińskiego (Fot. K. Wołowski).
170
K. Wołowski
i in.
Ryc. 13. Ikonografia euglenin bezbarwnych (K. Wołowski, 1994, USA, tusz piórkiem).
Ikonoteki umieszczono w nowoczesnych szafach, funkcjonalnych i łatwych w obsłudze,
co znacznie usprawniło korzystanie z jej bogatych zbiorów. Od 1959 do 1994 roku prace
w Ikonotece wykonywała Anna Siemińska, w latach 1995–2000 Jolanta Pająk, a w 2001
roku Iwona Wawrzycka. Obecnie opiekę nad zbiorem sprawuje Lucyna Żak-El Shahed.
ŻYCIE NAUKOWE, DZIAŁALNOŚĆ DYDAKTYCZNA
Dla ułatwienia kontaktów i lepszej, ścisłej współpracy, z inicjatywy pracowników Zakładu
(J. Siemińska, K. Starmach), powołano do życia w 1971 roku Sekcję Fykologiczną w Polskim
Towarzystwie Botanicznym. Pierwszym, długoletnim przewodniczącym, a następnie przewodniczącym honorowym był profesor Karol Starmach. W latach 1989–1992 przewodniczącą,
a później przewodniczącą honorową była Jadwiga Siemińska. Obie te osoby dostały zaszczytny tytuł honorowego członka Polskiego Towarzystwa Botanicznego. W 2005 z inicjatywy
członków Sekcji Fykologicznej PTB powołano do życia Polskie Towarzystwo Fykologiczne,
które wchodzi w skład Europejskiego Towarzystwa Fykologicznego. Pracownicy Zakładu
są członkami krajowych towarzystw naukowych, jak: Polskie Towarzystwo Fykologiczne,
Zakład Fykologii
171
Polskie Towarzystwo Botaniczne, Polskie Towarzystwo Hydrobiologiczne oraz międzynarodowych: International Society for Diatom Research, Societas Internationalis Limnologorum,
International Phycological Society, The Phycological Society of America. Prof. K. Wołowski
od roku 2008 pełni funkcję Przewodniczącego Krakowskiego Oddziału PTB.
Pracownicy Zakładu brali udział w organizowaniu Kongresu Societas Internationalis
Limnologorum, który odbył się w Polsce w 1965 roku. Zorganizowali również trzy z dorocznych zjazdów członków Sekcji Fykologicznej PTB: w 1991 dziesiąty (jubileuszowy)
w Bukownie, w 1995 w Krakowie i w 2010 w Krakowie–Niedzicy.
Pracownicy Zakładu czynnie uczestniczyli w licznych konferencjach naukowych organizowanych w kraju (Ryc. 14) i za granicą, m.in. w Europie (Chorwacja, Czechy, Dania
(Bornholm), Grecja, Francja, Holandia, Luksemburg, Niemcy, Rosja, Słowacja, Węgry,
Włochy), w Afryce (Kamerun) oraz Stanach Zjednoczonych. Współpracują oni z ośrodkami naukowymi praktycznie z całego świata. Gościli u siebie naukowców m.in. z Anglii,
Austrii, Bułgarii, Chorwacji, Danii, Egiptu, Finlandii, Indii, Izraela, Niemiec, Portugalii,
Rosji, Słowacji, Turcji, Ukrainy, Węgier, Włoch oraz Tajlandii, USA i Kanady. Za udział
Ryc. 14. Zjazd Fykologów, Karpacz, 2002. Od lewej: Horst Lange-Bertalot, Jadwiga Siemińska, Konrad
Wołowski (Fot. J. Słupski).
172
K. Wołowski
i in.
Ryc. 15. Laboratorium Hodowli Glonów – fitotrony i komora laminarna (Fot. K. Duangjan).
Ryc. 16. Awers i rewers medalu Jozefa L’udevíta Holubyego Słowackiej Akademii Nauk, którym uhonorowani
zostali Jadwiga Siemińska i Konrad Wołowski.
i rozwijanie współpracy między fykologami ze Słowacji i Polski dwie osoby z Zakładu
Fykologii, Jadwiga Siemińska w 1997 roku i Konrad Wołowski w 2010 roku, odznaczeni
zostali medalem Holubyego Słowackiej Akademii Nauk (Ryc. 16).
173
Zakład Fykologii
Zakład prowadzi szeroko zakrojoną działalność dydaktyczną przejawiającą się prowadzeniem staży naukowych, szkoleń metodycznych, konsultacji i udostępnianiem zbiorów
Ikonoteki oraz kartoteki stanowisk. W oparciu o doświadczenie pracowników Zakładu prace
magisterskie wykonali: H. Bucka, J. Ćwiertnia, C. Rolecka, T. Rams, P. Hanczakowski,
J. Stępień, K. Kądziołka, a ostatnio M. Łukaszek. Tytuł doktora nauk biologicznych uzyskali:
T. Mrozińska, K. Wasylik, C. Szklarczyk-Gazdowa, J. Sosnowska-Półtoracka, E. Skalna,
K. Hojda, T. Skalska, T. Różycka, B. Tarnowska, D. Sieminiak, K. Wołowski, Cz. Mrowca,
A. Z. Wojtal, J. Piątek i J. Lenarczyk. Stopień doktora habilitowanego uzyskali T. Mrozińska
i K. Wołowski; tytuł profesora zwyczajnego uzyskali J. Siemińska i K. Wołowski.
NAJWAŻNIEJSZE OSIĄGNIĘCIA
Osiągnięcia naukowe pracowników Zakładu Fykologii w okresie 60 lat zostały zawarte
w ponad 330 pracach oryginalnych, około 170 artykułach popularnonaukowych i przeglądowych, jak też 120 recenzjach wydawniczych i 130 komunikatach konferencyjnych. Do
najważniejszych z nich zaliczyć należy wydawanie przez Instytut Botaniki PAN podstawowej dla fykologów serii opracowań pt. Flora Słodkowodna Polski. Prace nad nią zostały
zainicjowane przez prof. K. Starmacha, a pracownicy Zakładu Fykologii byli autorami
kilku tomów z tej serii [np. 449, 1449], jak również autorami w niemieckojęzycznej serii
Süsswasserflora von Mitteleuropa [1507, 1531]. Do ważnych opracowań należą anglojęzyczne monografie o eugleninach [2619, 4286, 3533, 3752] oraz o okrzemkach [482, 4069]
i glonach torfowisk [3720]. Pracownicy Zakładu Algologii (Fykologii) byli autorami kilku
podręczników [39, 109, 781, 1041, 1792, 3888, 4175, 4370] oraz katalogu nazw łacińskich
glonów prokariotycznych i eukariotycznych podawanych z Polski [3181] (Ryc. 4, 8, 9).
Nie ulega wątpliwości, że najważniejszymi osiągnięciami systematyków są dokonane
odkrycia nowych gatunków dla nauki i flory rodzimej. Pracownicy Zakładu wnieśli do tego
poznania wiele danych. W sumie opisano 127 nowych taksonów dla flory świata, w tym
6 sinic, 2 krasnorosty, 12 złotowiciowców, 51 stomatocyst złotowiciowców, 1 ksantofit,
15 okrzemek (w tym 2 rodzaje), 4 eugleniny i 36 zielenic. Z wyżej wymienionych nowo
opisanych taksonów 26 zostało opisanych niezgodnie z Międzynarodowym Kodeksem nomenklatury botanicznej (por. Aneks I. B).
Do osiągnięć zaliczyć należy zorganizowanie i wyposażenie w niezbędny sprzęt laboratorium oraz prowadzenie w oparciu o to zaplecze własnych kultur glonów. Są one
zaczątkiem Ogólnopolskiej Kolekcji Kultur Glonów (Ryc. 15).
LITERATURA
Crawford R. 2002. The velum of species of the diatom Aulacoseira Thwaites. [W:] John J. (Red.). Proceeding
of the 15th International Diatom Symposium. Ruggell, Liechtenstein: A. R. G. Gantner Verlag K. G.
Dąmbska I. 1964. Charophyta – Ramienice. [W:] Starmach K. (Red.). Flora Słodkowodna Polski. Tom 13.
Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe,.
174
K. Wołowski
i in.
Garbary D. J., M. J. Wynne (Red.). 1996. Prominent Phycologists of the 20th Century. Hantsport, Nova Scotia:
Lancelot Press.
Kaczmarska Irena. 1976. Analiza okrzemkowa eemskiego profilu osadów słodkowodnych z Imbramowic koło
Wrocławia. Diatom analysis of Eemian profile in fresh-water deposits at Imbramowice near Wrocław.
Acta Paleobotanica 17(2): 3–34.
Kadłubowska J. Z. 1972. Chlorophyta V. Conjugales – Zygnemaceae, Zrostnicowate. [W:] Starmach K. & Siemińska J. (Red.). Flora Słodkowodna Polski. 12A. Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kadłubowska J. Z. 1984. Conjugatophyceae I. Chlorophyta VIII, Zygnematales. [W:] Ettl H., Gerloff J.,
Heyning H. & Mollenhauer D. (Red.). Süßwasserflora von Mitteleuropa. 16. Stuttgart, New York: Gustav
Fischer Verlag.
Pascher A. (seria wydawana od 1910 r.). Süsswasserflora Deutschlands, Österreichs und Schweiz. Jena: Verlag
von Gustaw Fischer.
Rühle W., Rühle E. 1989. Budowa geologiczna Polski. Tom III. Atlas skamieniałości przewodnich i charakterystycznych. Część 3b. Kenozoik, Czwartorzęd. Warszawa: Wydawnictwo Geologiczne.
Sims, P.A., Mann, D.G., and Medlin, L.K. 2006. Evolution of the diatoms: insights from fossil, biological and
molecular data. Phycologia 45 (4), 361–402.
Starmach K. 1963. Rośliny słodkowodne. Wstęp ogólny i zarys metod badań. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. [seria Flora Słodkowodna Polski].
Starmach K. 1963a. Blue-green algae from the Tremadocian of the holy Cross Mountains (Poland). Acta Paleobotanica Polonica 8(4): 451–460 + I–II Plates.
Starmach K. 1966. Cyanophyta − Sinice, Glaucophyta − Glaukofity. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo
Naukowe. [seria Flora Słodkowodna Polski].
Starmach K. 1968. Chrysophyta I. Chrysophyceae − Złotowiciowce oraz wiciowce bezbarwne − Zooflagellata
wolnożyjące. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. [seria Flora Słodkowodna Polski].
Starmach K. 1968. Chrysophyta III. Xanthophyceae − Różnowiciowe. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo
Naukowe. [seria Flora Słodkowodna Polski].
Van den Hoek C., Mann D. G., Jahns H. M. 1995. Algae. An introduction to phycology. Cambridge University
Press.
Wesołowska L. 1992. Soil algae at Prusy near Cracow in southern Poland. Fragmenta Floristica et Geobotanica
37(2): 517–525.
Zakryś B. 1986. Contribution to the monograph of Polish members of the genus Euglena Ehrenberg 1830.
Nova Hedwigia 42(2–4): 491–540.
BIOGRAMY
Amirowicz Antoni (ur. 1956), dr, biolog, ichtiobiolog; Zakład Algologii 1977–1982; tematyka badawcza: taksonomia i występowanie przedstawicieli rodzaju Vaucheria (Xanthophyceae) okolic Krakowa.
Hojda Krystyna (ur. 1942), dr, biolog, fykolog; Zakład Algologii 1970–1983; tematyka badawcza: występowanie planktonowych okrzemek, zielenic i sinic w stawach rybnych.
Kaczmarska Irena (ur. 1951); dr, botanik, cytolog, diatomolog; Zakład Algologii 1977–
1983; tematyka badawcza: flora i stratygrafia okrzemek kopalnych czwartorzędowych
Zakład Fykologii
175
i diatomitów trzeciorzędowych, opracowania współczesnych okrzemek oceanicznych
i śródlądowych z materiałów zebranych w Stanach Zjednoczonych.
Lenarczyk Joanna (d. Kowalska) (ur. 1981); dr, biolog, fykolog; Zakład Fykologii 2011→;
tematyka badawcza: taksononomia i ekologia zielenic (Chlorophyta) ze szczególnym
uwzględnieniem rodzaju Pediastrum Meyen w Polsce.
Łukaszek Magdalena (ur. 1988); mgr, biolog; Zakład Fykologii 2010→; tematyka badawcza: taksonomia i ekologia glonów w mikrosiedliskach (pułapki roślin mięsożernych)
oraz glonów środowisk ekstremalnych, taksonomia i ekologia kryptofitów.
Mrozińska-Broda Teresa (ur. 1931); prof. dr hab., botanik, fykolog; Dział Algologiczny
1954–1956, Pracownia Algologii 1956–1960, Zakład Algologii 1960–1992; tematyka
badawcza: taksonomia i występowanie przedstawicielami różnych grup systematycznych
glonów, a szczególnie zielenic z rzędu Oedogoniales.
Nawrat (Nawrat-Chmielowska) Barbara (ur. 1967); mgr, biolog; Zakład Algologii 1991–
1992; tematyka badawcza: systematyka i występowanie organizmów z grupy Bacillariophyceae.
Noskowski Jacek (ur. 1964); mgr, biolog; Zakład Algologii 1991–1992; tematyka badawcza:
systematyka i występowanie przedstawicieli rodzaju Vaucheria (Xanthophyceae) potoków Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej.
Piątek Jolanta (d. Cabała) (ur. 1974); dr, botanik, fykolog; Zakład Algologii 1999–2000,
Zakład Fykologii 2000→; tematyka badawcza: taksonomia, ekologia i biogeografia
Chrysophyceae i Synurophyceae oraz innych grup glonów, zajmuje się też gromadzeniem zbiorów trwałych stomatocyst.
Przybyłowska-Lange Wiesława (ur. 1931); dr, botanik, diatomolog; Zakład Algologii
1970–1991; tematyka badawcza: występowanie kopalnych okrzemek czwartorzędowych, szczególnie z dennych osadów jezior i zalewów polskiego pobrzeża Bałtyku
oraz dokumentujących istnienie interglacjału ferdynandowskiego.
Sieminiak Dorota (ur. 1950); dr, biolog, fykolog; Zakład Algologii 1982–1983; tematyka
badawcza: występowanie glonów dennych w zbiornikach zaporowych na Śląsku, rozpoczęła badania nad sinicami tworzącymi współczesne trawertyny w potokach.
Siemińska Jadwiga (ur. 1922); prof. dr hab., botanik, fykolog, hydrobiolog; Dział Algologiczny 1954–1956, Pracownia Algologii 1956–1960, Zakład Algologii 1960–1992
i 1995–2000 (na 1/8 etatu jako profesor–konsultant); kierownik jednostki w latach
1958–1992, z-ca dyrektora IB PAN d/s naukowych 1982–1984; tematyka badawcza:
zbiorowiska glonów współczesnych, kopalne i współczesne okrzemki.
Skalna Ewa (1940–2003); dr, hydrobiolog, fykolog; Zakład Algologii 1967–1979; tematyka
badawcza: zbiorowiska glonów rzecznych i glebowych.
176
K. Wołowski
i in.
Starmach Karol (1900–1988); prof. nadzw.; biolog, fykolog, hydrobiolog, ichtiolog; Dział
Algologiczny 1954–1956, Pracowania Algologii 1956–1958; organizator i kierownik
jednostki w latach 1954–1958; tematyka badawcza: taksonomia, biogeografia glonów
słodkowodnych Polski i świata.
Szklarczyk-Gazdowa Cecylia (ur. 1927); dr, botanik; Zakład Algologii 1962–1974; tematyka badawcza: zbiorowiska glonów planktonowych jezior i stawów polskich.
Tarnowska-Kownacka Barbara (ur. 1943); dr, biolog, fykolog; Zakład Algologii 1969–
1982; tematyka badawcza: zbiorowiska okrzemek potoków i rzek.
Wasylik Kazimierz (1925–2001); dr hab., hydrobiolog; Dział Algologiczny 1954/1955
(praca magisterska), Pracownia Algologii 1955–1959 (studia aspiranckie), potem zatrudniony do końca stycznia 1962 roku w Zakładzie Algologii; tematyka badawcza:
systematyka glonów ze szczególnym uwzględnieniem okrzemek i desmidii.
Wawrzycka Iwona (ur. 1973); mgr, fykolog; Zakład Fykologii 2001–2006; tematyka badawcza: taksononomia i ekologią rodzaju Pediastrum Meyen, w tym również taksonów
kopalnych.
Wesołowska (Wesołowska-Żurek) Lubosza (ur. 1947); dr, biolog; Zakład Algologii 1972–
1977; tematyka badawcza: zbiorowiska glonów aerofitycznych i glebowych.
Wojtal Agata (ur. 1967); dr, botanik, fykolog, diatomolog; Zakład Algologii 1993–2000, Zakład
Fykologii 2000→; tematyka badawcza: wpływ naturalnych i antropogenicznych czynników
środowiskowych na strukturę zbiorowisk okrzemek torfowisk, źródeł, rzek i jezior.
Wołowski Konrad Marceli (ur. 1952); prof. dr hab., dydaktyk, botanik, fykolog; Zakład
Algologii 1984–2000, Zakład Fykologii 2000→; kierownik Zakładu 1992→, dyrektor
IB PAN 2011→; tematyka badawcza: taksonomia i biogeografia glonów słodkowodnych, w tym wód zanieczyszczonych, mikrosiedliska glonów, glony środowisk ekstremalnych, taksonomia i ekologia Euglenophyta i przedstawicieli rodzaju Vaucheria
(Xanthophyceae).
7
PRACOWNIA LICHENOLOGII
Urszula Bielczyk, Lucyna Śliwa
Kalendarium
1957 Utworzenie Pracowni Lichenologii, której kierownikiem zostaje prof. Józef Motyka.
1962 Po odejściu prof. J. Motyki funkcję kierownika Pracowni Lichenologii oraz kustosza
zielnika porostów obejmuje dr Janusz Nowak.
1969 Połączenie Pracowni Lichenologii z Pracownią Briologii w Pracownię Briologii
i Lichenologii, której p.o. kierownika zostaje dr J. Nowak.
1986 Podniesienie Pracowni Briologii i Lichenologii do rangi Zakładu, którego kierownikiem
pozostaje doc. dr hab. J. Nowak.
1988 Rozdzielenie Zakładu na dwie odrębne pracownie: Pracownię Lichenologii pod kierownictwem doc. J. Nowaka i Pracownię Briologii pod kierownictwem dr Ryszarda Ochyry.
1992 W związku z przejściem doc. J. Nowaka na emeryturę zespół lichenologów zostaje
włączony do Pracowni (później Zakładu) Mikologii kierowanej przez prof. Władysława
Wojewodę.
1993 Objęcie funkcji kustosza zbiorów porostów przez dr Urszulę Bielczyk.
2002 Reaktywacja Pracowni Lichenologii pod kierownictwem dr U. Bielczyk.
2008 Objęcie funkcji kierownika Pracowni Lichenologii oraz kustosza zbioru porostów przez
dr hab. Lucynę Śliwę w związku z odejściem dr hab. U. Bielczyk.
HISTORIA PRACOWNI
Pracownia Lichenologii Instytutu Botaniki Polskiej Akademii Nauk powstała z inicjatywy
prof. Władysława Szafera w roku 1957, a jej pierwszym kierownikiem został prof. Józef
Motyka, zatrudniony w IB na pół etatu. W tym samym roku w ramach powstałej Pracowni
178
U. Bielczyk, L. Śliwa
rozpoczął swą naukową działalność Janusz Nowak, który uznany został za twórcę krakowskiej szkoły lichenologicznej (Ryc. 1). Zorganizował od podstaw niezbędny dla jej rozwoju
warsztat pracy (zielnik, zbiory bibliograficzne, kontakty zawodowe). W roku 1969 Pracownia
Lichenologii połączona została z Pracownią Briologii w Pracownię Briologii i Lichenologii, której kierownikiem został dr J. Nowak. W roku 1972 pracę naukową w tej Pracowni
Ryc. 1. Janusz Nowak podczas badań terenowych, Bolestraszyce, 1992 (Fot. H. Wójciak).
rozpoczęła mgr Urszula Bielczyk (Ryc. 2A). Następnie jednostka ta została podniesiona
w roku 1986 do rangi Zakładu. W roku 1988 w obrębie Zakładu zostały wydzielone dwie
pracownie: Pracownia Briologii oraz Pracownia Lichenologii. Kierownikiem Zakładu pozostał nadal doc. J. Nowak. W roku 1992, po przejściu J. Nowaka na emeryturę, Pracownia
Lichenologii zostaje wcielona do Pracowni (później Zakładu) Mikologii, którą kierował
prof. Władysław Wojewoda. Od roku 1970 aż do chwili obecnej w zespole lichenologów
pracuje na etacie technicznym Bożena Jędrychowska.
W roku 2001 na etacie naukowym została zatrudniona dr Beata Krzewicka (Ryc. 2B).
Po blisko 10. latach, w 2002 roku przywrócono ponownie Pracownię Lichenologii, a funkcję
kierownika objęła dr U. Bielczyk. W roku 2003 w Pracowni zatrudniona została dr Lucyna
Śliwa (Ryc. 2C), a mgr Karina Wilk (Ryc. 2D) i mgr Adam Flakus (Ryc. 2E) rozpoczęli
studia doktoranckie z lichenologii. Następnie w 2007 roku na etat techniczny przyjęta
179
C
A
D
B
E
Ryc. 2. Współczesny zespół lichenologów. A: Urszula Bielczyk, Ukraina, 2003 (Fot. L. Śliwa), B: Beata
Krzewicka, Bułgaria, 2006 (Fot. D. Ju. Stojkow), C: Lucyna Śliwa, Kalifornia, 2008 (Fot. K. Wilk), D: Karina
Wilk, Mongolia, 2003 (Fot. T. Wilk), E: Adam Flakus, Boliwia, 2011 (Fot. O. Plata).
180
została Dorota Hollitzer-Zielińska. W roku 2008, po przejściu dr hab. U. Bielczyk na
Akademię Pedagogiczną w Krakowie, kierownictwo Pracowni oraz opiekę nad zielnikiem
powierzono dr hab. L. Śliwie. W tym samym roku na etacie adiunkta zatrudniony został
dr A. Flakus, a rok później dr K. Wilk. W roku 2012 na studia doktoranckie z lichenologii
przyjęta została mgr Natalia Kapek.
Rozwojowi kadry naukowej Pracowni towarzyszyło rozwinięcie lichenologicznego
warsztatu pracy. Polegało ono na znacznym wzbogaceniu (zarówno w aspekcie taksonomicznym, jak i geograficznym) zbiorów zielnikowych i bibliograficznych. Poszerzono i zintensyfikowano współpracę naukową, zwłaszcza na areanie międzynarodowej. Na potrzeby
badań lichenologicznych, przy dużym wkładzie L. Śliwy, zorganizowano także nowoczesne
zaplecze laboratoryjne. W roku 2005 uruchomione zostało stanowisko do chromatografii
cienkowarstwowej. Natomiast w roku 2010 utworzono stanowisko do izolacji i amplifikacji
DNA wraz z komorą laminarną przeznaczoną do klonowania. Oba stanowiska do pracy nad
porostami mieszczą się w obecnej Pracownii Analiz Molekularnch IB PAN.
TEMATYKA BADAWCZA
Od momentu powstania Pracowni jej działalność badawcza w zakresie lichenologii koncentrowała się wokół następujących zgadnień: taksonomia, flora porostów Polski, różnorodność
gatunkowa porostów w kraju i na świecie, rozmieszczenie geograficzne (lichenogeografia),
fitosocjologia i syntaksonomia, ekologia, lichenoindykacja oraz przemiany, zagrożenia
i ochrona porostów.
Taksonomia i biogeografia
Badania taksonomiczne wybranych grup porostów
Początek badań taksonomicznych w Pracowni obejmuje działalność Józefa Motyki
[261–267, 331] oraz Janusza Nowaka, który wraz z Zygmuntem Tobolewskim (Uniwersytet
im. A. Mickiewicza w Poznaniu) zaproponował wiele nowych ujęć taksonomicznych [985].
Zainteresowanie J. Nowaka taksonomią zaowocowało ponato opisaniem nowych dla nauki
gatunków, np. Verrucaria polonica Nowak [199], Amphoridium ionaspicarpum Nowak [508],
Protoblastenia szaferi Nowak [944] oraz Melaspilea subarenacea Nowak & Kiszka [945].
Kolejne studia taksonomiczne dotyczyły wybranych grup systematycznych i ekologicznych
porostów m.in. Absconditella [2815, 2952], Gyalectaceae (U. Bielczyk), Umbilicariaceae,
Verrucariaceae (B. Krzewicka), Lecanora (L. Śliwa), Caloplaca (K. Wilk) oraz porostów
tropikalnych (w szczególności nalistnych) i grzybów naporostowych (A. Flakus). W wyniku
rewizji poszczególnych grup porostów, odkryte zostały nowe taksony dla badanych terenów.
Opisano wiele gatunków nowych dla nauki [2842, 3358, 3673, 3779, 3972, 3990, 3993,
3994, 4210, 4279, 4307, 4310, 4319, 4324, 4331] (Ryc. 3, 4) oraz zaproponowano nowe
kombinacje nomenklatoryczne [3746, 4109, 4312, 4323, 4389] (por. Aneks I. C).
181
Ryc. 3. Melaspilea subarenacea Nowak & Kiszka – nowy gatunek porostu opisany w Pracowni Lichenologii
(Fot. U. Bielczyk).
Ważnym wydarzeniem było opublikowanie monograficznego opracowania dotyczącego
rodzaju Lasallia i Umbilicaria w Tatrach Polskich [3273] (Ryc. 5). Znaczącym dokonaniem
w zakresie taksonomii była rewizja trudnej grupy Lecanora dispersa w Ameryce Północnej
ukończona monografią [3746] oraz cyklem poprzedzających ją publikacji [3625, 3626,
3747]. W ostatnim czasie powstały w Pracowni dwie kolejne monografie. Pierwsza to
rewizja rodzaju Verrucaria s. lato w Polsce [4323] (Ryc. 5) – unikatowe opracowanie nie
tylko w skali kraju. Druga interesująca monografia dotyczy zróżnicowania gatunkowego
kalcyfilnych gatunków rodzaju Caloplaca w polskich Karpatach Zachodnich [4403] (Ryc. 5).
Powstaniu obu tych prac towarzyszyło opublikowanie kilku artykułów przyczynkowych
[3636, 3684, 3803, 3922, 3991, 3992, 4283, 4404] (Ryc. 5).
W ostatnich latach znacząco rozwinął się w Pracowni nurt chemotaksonomiczny. Identyfikacja substancji (metabolitów wtórnych) wytwarzanych przez porosty, zwłaszcza te
występujące w stanie płonnym, umożliwiła wyróżnienie i opisanie wielu gatunków nowych
dla nauki. Badania chemizmu porostów prowadzone przez Adama Flakusa we współpracy
z Martinem Kukwą z Uniwersytetu Gdańskiego wykorzystano głównie w pracach nad
182
Ryc. 4. Capronia etayoi Flakus & Kukwa – nowy gatunek grzyba naporostowego z Boliwii. A: pokrój. B: przekrój przez owocnik. C: zarodniki. D: worek z zarodnikami. E: seta. Skale: A = 2 mm, B = 25 µm, C–E = 10 µm
(Fot. A. Flakus, za pozwoleniem Lichenologist 44(4): 470, 2012, zmienione).
rodzajem Lepraria. Zaowocowały one cyklem publikacji, które wniosły wiele nowych
danych o tym rodzaju [3673, 3997, 4210, 4211]. Jednym z bardziej oryginalnych odkryć
w zakresie chemotaksonomii było stwierdzonie po raz pierwszy w rodzaju Lepraria obecności
4-0-metyloleprolominy, bardzo rzadkiego metabolitu wtórnego [4210] oraz odkrycie po raz
pierwszy u porostów nalistnych fusarubiny [4307]. Skład substancji porostowych wykorzystano także w badanich nad rodzajem Lecanora [3746, 4279, 4311] oraz nad rodziną
Parmeliaceae [4312, 4325].
Nowym, rozwijającym się nurtem w badanich taksonomicznych są badania z zastosowaniem metod molekularnych. Warto podkreślić, że w roku 2009 powstało pierwsze
opracowanie taksonomiczne oparte na badanich genetycznych i poświęcone rodzajowi Umbilicaria [3994]. Ważnym osiągnięciem był także udział Beaty Krzewickiej w molekularnym
opracowaniu Verrucaria [3980]. Kolejna praca powstała w oparciu o analizy molekularne
to opublikowane w roku 2012, pierwsze w literaturze opracowanie poświęcone zmienności
genetycznej oraz filogenezie grupy Lecanora dispersa [4389].
Ryc. 5. Wybrane opracowania naukowe opublikowane w Pracowni Lichenologii.
183
184
Flora porostów Polski
Określenie „flora porostów” pochodzi z okresu, kiedy uważano, że porosty należą do
świata roślin. We współczesnym rozumieniu porosty (grzyby zlichenizowane) ujmowane są
w obrębie królestwa grzybów i termin „flora” zastępowany jest zwykle terminem „biota”.
Wieloletnie badania nad porostami Polski zaowocowały wydaniem przez J. Nowaka wspólnie
z Z. Tobolewskim flory terenowej Porosty polskie [985]. Książka obejmuje klucze do
oznaczania oraz opisy 1656 gatunków porostów (Ryc. 6). Dla wielu taksonów zamieszczono
oryginalne ilustracje dotyczące pokroju oraz ich najważniejszych cech diagnostycznych.
Opublikowano tu po raz pierwszy polskie nazwy dla wszystkich gatunków porostów znanych
z obszaru Polski. Jest to do chwili obecnej podstawowe opracowanie lichenologiczne
w Polsce.
W ramach serii wydawniczej Flora polska. Rośliny zarodnikowe Polski i ziem ościennych
zostały opracowane i wydane dwa tomy poświęcone porostom: Parmeliaceae [260] i Usneaceae [331]. Prace nad tą serią wydawniczą były kontynuowane w latach późniejszych
przez J. Nowaka i zaowocowały edycją kolejnych tomów: Arthoniaceae, Opegraphaceae,
Lecanactidaceae, Roccelaceae [1377], Physciaceae s. str. [2149] i Buelliaceae (Physciaceae
s. lato) [2580] (Ryc. 6). Późniejsze badania w tym zakresie nie przyniosły już tak kompleksowych opracowań, niemniej przyczyniły się do lepszego poznania lichenobioty Polski
poprzez bardzo liczne dane dotyczące nowych gatunków dla kraju oraz poszczególnych
jego rejonów.
Rozmieszczenie geograficzne
Badania fizjograficzne obejmowały głównie obszar Polski południowej, a mianowicie:
Wyżynę Krakowsko-Częstochowską [198, 299], Wyżynę Wieluńską [551] oraz Nieckę
Nidziańską [943]. Opublikowano szereg prac monograficznych o porostach poszczególnych
pasm i grup górskich w Karpatach [474, 550, 624, 942]. Na podkreślenie zasługuje pionierska
praca lichenogeograficzna o problemach pionowego i poziomego rozmieszczenia porostów
podokręgu śląsko-babiogórskiego w Beskidach Zachodnich [832]. Praca ta poprzedzona
była wieloletnimi badaniami terenowymi autora i rzetelną dokumentacją zasięgów porostów.
Wiele danych o rozmieszczeniu porostów w Polsce południowej, a zgromadzonych w Pracowni Lichenologii, zostało wykorzystanych przy opracowywaniu przez Z. Tobolewskiego
kolejnych dziewięciu zeszytów Atlasu rozmieszczenia roślin zarodnikowych w Polsce, ser.
III – Porosty.
W Pracowni Lichenologii, w latach 1993–2004, wydawany był Atlas of the geographical
distribution of lichens in Poland (Cieśliński i Fałtynowicz, red. 1993, 1999) [8602, 8610]
(Ryc. 5). Była to kontynuacja Atlasu rozmieszczenia roślin zarodnikowych w Polsce, ser.
III – Porosty, publikowanego do roku 1988 pod redakcją Jerzego Szweykowskiego i Teofila
Wojterskiego, a później Z. Tobolewskiego i T. Wojterskiego. W nowej serii wydawniczej
ukazały się cztery zeszyty, które powstały przy współpracy z lichenologami z innych
ośrodków naukowych z Polsce. Zawierają one monografie lichenologiczne poszczególnych
Ryc. 6. Wybrane opracowania naukowe opublikowane w Pracowni Lichenologii.
185
186
gatunków porostów z oryginalnymi mapami rozmieszczenia. Każdemu gatunkowi poświęcony jest w atlasie oddzielny rozdział zawierający krótką charakterystykę taksonomiczną
i ekologiczną oraz uwagi o ogólnym rozmieszczeniu w Europie i na świecie. Podany jest
także pełny wykaz stanowisk z Polski i literatura przedmiotu. Opracowanie opiera się na
zrewidowanych materiałach zielnikowych, krytycznej analizie danych z literatury i oryginalnych wynikach badań terenowych.
Różnorodność gatunkowa bioty porostów
Poznawanie różnorodności gatunkowej organizmów to jeden z najważniejszych trendów
w dziedzinie badań podstawowych podejmowanych w Pracowni. Prace terenowe pod tym
kątem prowadzone były współcześnie w słabo jeszcze poznanych pod względem lichenologicznym pasmach polskich Karpat Zachodnich, tj. w Tatrach [2451, 2634, 3234, 3235,
3272, 3273, 3426, 3553–3556, 3624, 3636, 3672, 3921, 3973, 4279, 4311, 4386, 4387] oraz
na Pogórzu [3375, 4161, 4385]. Dokumentują one obecność gatunków porostów w poszczególnych rejonach, wnosząc często informacje o kolejnych taksonach nowych dla danego
regionu. Warto zaznaczyć, że w ostatnim dziesięcioleciu lichenolodzy z IB PAN podali
wiele gatunków porostów nowych dla Polski. Przyczynili się także do lepszego poznania
bioty grzybów naporostowych dzięki unikatowej kolekcji tych organizmów z obszaru Tatr
[3998].
Ważnym osiągnięciem w omawianej dziedzinie jest synteza różnorodności gatunkowej
porostów w Karpatach opracowana przez Urszulę Bielczyk. Podsumowanie takie powstało
dzięki wnikliwym studiom bibliograficznym, analizie materiałów zielnikowych, badaniom
terenowym oraz współpracy lichenologów ze wszystkich „państw karpackich”. Efektem
końcowym projektu są dwie pozycje książkowe: wykaz porostów i grzybów naporostowych
dla obszaru Karpat polskich [3093] oraz lista porostów Karpat Zachodnich z obszaru Austrii,
Czech, Polski, Słowacji i Węgier, która jest pierwszym tego typu opracowaniem [3216]
(Ryc. 6). Podsumowanie wiedzy o problemach rozmieszczenia porostów w polskich Karpatach zawarte zostało w opracowaniu The lichen biota of the Polish Carpathians – general
characteristic [3540].
W zakresie poznania zróżnicowania gatunkowego porostów poza granicami naszego
kraju pierwsze opracowania powstały na bazie kolekcji porostów zebranych przez Andrzeja
Środonia i Mariana Kuca – uczestników Polskiej Wyprawy Polarnej na Spitsbergen w latach 1957–1960 [475, 623]. Prace nad porostami rejonów polarnych były kontynuowane
w oparciu o materiały zebrane także przez innych badaczy [3275, 3507, 3804, 4272].
Badania nad różnorodnością porostów poza granicami naszego kraju dotyczyły również
innych obszarów m.in. Podola na Ukrainie [2737, 3406], Półwyspu Bałkańskiego [3331,
3685], Rosji [4226], Rumunii [4050] czy Mongolii [3332, 3594, 3749]. W zakresie badań
międzynarodowych na podkreślenie zasługuje udział Lucyny Śliwy w opracowaniu rodzaju
Lecanora do monografii porostów rejonu Pustyni Sonora w Ameryce Północnej [3358].
Szczególnie dynamicznie rozwijającym się nurtem są badania nad różnorodnością porostów w rejonach tropikalnych i subtropikalnych. Badania te zapoczątkowała pionierska
187
wyprawa Kariny Wilk i Adama Flakusa do Boliwi w roku 2004 i pierwsze publikacje
prezentujące wstępne wyniki badań [3557, 3558]. Lichenologiczne badania na terenie
Ameryki Południowej omówione zostały w dwóch publikacjach przeglądowych [4168,
6266]. Dalsza działalność naukowa na tym polu możliwa była dzięki środkom finansowym
uzyskanym przez A. Flakusa z Narodowego Centrum Badań i Rozwoju (NCBiR) na
badania nad zróżnicowaniem biologicznym tropikalnej Ameryki Południowej na przykładzie porostów Boliwii (program LIDER) (por. Aneks II). Grant ten pozwolił na znaczne
rozszerzenie współpracy naukowej oraz zintensyfikowanie badań zarówno terenowych,
jak i laboratoryjnych. Efektem kolejnych wypraw A. Flakusa w latach 2009, 2010, 2011
i 2012 (w większości wspólnych z Martinem Kukwą z Uniwersytetu Gdańskiego i Pamelą
Rodriguez Flakus z Herbario Nacional de Bolivia) było zgromadzenie bardzo bogatego
materiału badawczego. Dotychczas opracowana została m.in. kolekcja z rodzin Acarosporaceae, Umbilicariaceae, Parmeliaceae, Stereocaulaceae, Graphidaceae, Lecideaceae
i Physciaceae oraz częściowo Lecanoraceae, jak również w dużej części zbiór porostów
nalistnych i grzybów naporostowych. W wyniku prowadzonych badań opisano wiele
nowych dla nauki gatunków porostów i grzybów naporostowych. Podano także ponad
400 taksonów nowych dla Boliwii, w tym wiele nie notowanych dotychczas w Ameryce Południowej. Uzyskane wyniki opublikowano w serii artykułów naukowych [3673,
3779, 3780, 3972, 3990, 3997, 4110, 4211, 4212, 4307, 4309, 4310, 4324, 4325, 4388].
Ważnym elementem realizacji projektu jest katalog porostów i grzybów naporostowych
Boliwii on-line (http:// http://botany.pl/lichens-bolivia/), który jest na bieżąco aktualizowany. Niezależnie od powyższych badań K. Wilk prowadzi studia nad zróżnicowaniem
taksonomicznym rodzaju Caloplaca w Boliwii oraz opracowuje kolekcję porostów z rejonu
Madidi w tym kraju [4167, 4168]. Dodatkowo, w ramach badań lichenologicznych na
obszarze Ameryki Południowej L. Śliwa, uczestniczyła w opracowaniu grupy Lecanora
dispersa w Argentynie [4305].
W wyniku zaprezentowanych powyżej badań, jak również w efekcie studiów nad materiałami porównawczymi z różnych zielników na świecie, lichenolodzy z IB PAN opublikowali informacje (często nowe gatunki i/lub dane o rozmieszczeniu porostów) dla
następujących rejonów geograficznych i krajów: Europa (oprócz Polski), Azja, Ameryka
Północna i Południowa, Afryka, Arktyka (Spitsbergen) i Antarktyka (Wyspa Króla Jerzego,
Ziemia Wictorii) oraz Argentyna, Austria, Boliwia, Bułgaria, Chile, Chorwacja, Estonia,
Jamajka, Kanada, Kazachstan, Kirgistan, Kolumbia, Kostaryka, Korea Płn., Peru, Rosja,
Rumunia, Słowacja, Stany Zjednoczone, Tadżykistan, Ukraina, Wenezuela, Węgry i Wietnam
(por. Aneks I. C).
Fitosocjologia i syntaksonomia
Badania w tym zakresie zapoczątkował J. Nowak, a ich przedmiotem były naskalne zespoły
porostów kalcyfilnych na obszarze Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej [269] oraz zespoły
naziemne wzgórz gipsowych nad Dolną Nidą [943]. Opisano stamtąd nowe dla nauki zespoły porostów: Physcio nigricantis-Candelarielletum mediantis Nowak 1960, Verrucario
188
velanae-Caloplacetum xantholytae Nowak 1960 oraz Peccanio coralloides-Thyretum
pulvinatae Nowak 1960 [269]. Lichenocenologiczny nurt badań U. Bielczyk dotyczył
zbiorowisk epifitycznych porostów związanych z lasami reglowymi Karpat Zachodnich
[1415]. Unikatowe studia w tym obszarze dały wiedzę na temat zmienności wyróżnionych syntaksonów oraz ilościowego udziału i powiązań biocenotycznych porostów, co
po 25 latach pozwoliło udokumentować i wskazać kierunek przemian, jakim one uległy
[1587, 2951]. Wkład do wiedzy z zakresu syntaksonomii porostów obejmuje również
wyróżnienie i ważne opisanie 6 syntaksonów infraspecyficznych w randze podzespołu
[1415, 1587] (por. Aneks I. C).
Ekologia
Autekologia
Badania nad ekologią poszczególnych grup gatunków prowadzone są często równolegle
z badaniami nad ich taksonomią i rozmieszczeniem. Wzorcowe studium ekologiczne stanowi monografia rodzajach Lasallia i Umbilicaria w Tatrach polskich [3273]. Warto tutaj
również przytoczyć opracowanie prezentujace wyniki obserwacji nad ekologią wybranych
wodnych naskalnych porostów z rodzaju Verrucaria (Hydroverrucaria) na obszarze Tatrzańskiego Parku Narodowego [3572, 3573]. Obecnie, pod kierunkiem B. Krzewickiej,
realizowany jest w Pracowni projekt dotyczący porostów słodkowodnych w Polsce, ich
różnorodności, ekologii i znaczenia bioindykacyjnego. Interesujące obserwacje na temat
ekologii porostów występujących w tatrzańskim piętrze subniwalnym odnotowane zostały
w pracy doktorskiej A. Flakusa (2008).
Lichenoindykacja
W Pracowni wykonywane były ekspertyzy naukowe w celu określenia stopnia degradacji
środowiska przy użyciu porostów, jako wskaźników zarówno w rejonach zurbanizowanych, jak i na obszarach objętych ochroną (w rezerwatach, parkach narodowych i krajobrazowych). Ekspertyzy wykonywane były dotychczas z zastosowaniem różnych metod
lichenoindykacyjnych, m.in. z wykorzystaniem skali biologicznej w celu wyznaczenia stref
lichenoindykacyjnych.
Ochrona porostów
Badania w zakresie przemian bioty porostów następujących w wyniku działalności człowieka prowadzono na obszarze Tatrzańskeigo Parku Narodowego w ramach unijnego projektu dotyczącego kształtowania krajobrazu i różnorodności biologicznej obszarów wypasu
wspólnotowego w Europie LACOPE [3624] (por. Aneks II).
W tym temacie prowadzone były także badania w celu określenia różnorodności oraz
stanu zachowania porostów na obszarach objętych ochroną prawną w południowej Polsce,
189
a zwłaszcza na terenach rezerwatów przyrody i parków narodowych w Karpatach [3094,
3375, 4385]. Badania te zmierzały do określenia stopnia zagrożenia porostów oraz wskazania
sposobów ich ochrony. Wiedza ta wykorzystywana jest praktycznie przy konsultacjach lub
opracowywaniu operatów ochrony porostów dla różnych rejonów kraju. Lichenolodzy z IB
PAN uczestniczyli w przygotowaniu planów ochrony Tatrzańskiego Parku Narodowego
oraz wielu rezerwatów przyrody, jak np. Bór na Czerwonem, Pilsko, Polica, Ruskie Góry,
Skamieniałe Miasto.
W ramach tej tematyki badawczej zestawiono listę porostów prawnie chronionych
w Polsce [2546]. Na szczególną uwagę zasługuje opracowanie U. Bielczyk z roku 1994
dotyczące zagrożeń i ochrony porostów w Polsce w ramach programu prowadzonego przez
Międzynarodowy Komitet Ochrony Porostów (ICCL) działający w obrębie Międzynarodowego Towarzystwa Lichenologicznego (IAL). Lichenolodzy z Pracowni (U. Bielczyk,
B. Krzewicka i L. Śliwa) uczestniczyli również w międzynarodowym projekcie opracowującym Ostoje Roślinne, IPA [3461].
AKTUALNE KIERUNKI BADAŃ
Pracownia Lichenologii prowadzi obecnie badania z zakresu taksonomii i filogenezy,
różnorodności, chorologii i ekologii wybranych grup porostów. Zajmuje się również
zagadnieniami związanymi z dynamiką bioty porostów oraz ich zagrożeniem i ochroną.
Najszerzej zakrojone badania prowadzone są na obszarze Europy i Ameryki Południowej;
ponadto, w węższym zakresie, na terenie Ameryki Północnej, Azji oraz w rejonach polarnych. Bieżąca działalność naukowa Pracowni skupia się wokół następujących nurtów
badawczych:
Taksonomia i filogeneza (z uwzględnieniem chemotaksonomii i zmienności genetycznej) — Badania te dotyczą wybranych rodzajów (Lecanora, Lepraria, Lyromma, Caloplaca s. lato, Hypotrachyna, Umbilicaria i Verrucaria s. lato) i grup ekologicznych
porostów (porosty nalistne, porosty wodne) oraz grzybów naporostowych.
Różnorodność porostów i grzybów naporostowych Ameryki Południowej — Badania realizowane są w kilku kierunkach: 1) taksonomii, zróżnicowania gatunkowego i rozmieszczenia
porostów nalistnych oraz grzybów naporostowych; 2) taksonomii, ekologii i rozmieszczenia
porostów z różnych grup systematycznych m.in. z rodzin Graphidaceae, Lecanoraceae,
Lecideaceae, Physciaceae i Teloschistaceae; 3) chemizmu porostów w obszarach tropikalnych i subtropikalnych; 4) inwentaryzacji porostów i grzybów naporostowych różnych
rejonów Boliwii m.in. regionu Madidi. Postępy w zakresie tych badań są szczegółowo
omówione i aktualizowane na stronie internetowej założonej i prowadzonej przez A. Flakusa
(http://botany.pl/lichens-bolivia).
Biota porostów i grzybów naporostowych Polski — Badania obejmują: 1) rewizje taksonomiczne krytycznych grup porostów (rodzaje Caloplaca s. lato, Lecanora, Verrucaria
s. lato, grzyby naporostowe); 2) studia nad różnorodnością oraz stanem zachowania porostów
190
w Karpatach, w szczególności na Pogórzu i w Tatrach; 3) badania nad gatunkami rzadkimi,
zagrożonymi i chronionymi; 4) inwentaryzacje bioty obszarów objętych ochroną (parki
narodowe, parki krajobrazowe, rezerwaty przyrody).
Taksonomia i chorologia oraz inwentaryzacja bioty porostów innych obszarów na
świecie — Badania te dotyczą obszaru Europy, Azji (Kirgistanu, Mongolii i Syberii), Arktyki (Spitsbergenu) i Antarktyki (Wyspa Króla Jerzego i Ziemii Wiktorii) oraz wybranych
ekosystemów Ameryki Północnej (np. lasów obszaru Wielkich Jezior).
Wpływ działalności człowieka na porosty — W tym aspekcie prowadzone są badania
nad zróżnicowaniem bioty porostów w zależności od sposobu użytkowania terenu przez
człowieka i/lub statusu ochronnego obszaru, na przykładzie polan górskich oraz wychodni
skalnych. Podjęto także badania nad znaczeniem bioindykacyjnym słodkowodnych gatunków
porostów.
NAJWAŻNIEJSZE OSIĄGNIĘCIA
Dorobek publikacyjny pracowników Pracowni Lichenologii składa się z około 200
prac oryginalnych, 30 artykułów popularnonaukowych i przeglądowych i 60 komunikatów
konferencyjnych. Stosunkowo duży udział w publikacjach stanowią opracowania monograficzne. Do najważniejszych dzieł zaliczyć należy:
• Porosty polskie. Opisy i klucze do oznaczania porostów w Polsce dotychczas stwierdzonych lub prawdopodobnych [985],
• Porosty w ramach serii Flora polska. Rośliny zarodnikowe Polski i ziem ościennych
– pięć części w ramach trzech tomów [260, 331, 1377, 2149, 2580],
• Atlas of the geographical distribution of lichens in Poland [8602, 8610],
• Naskalne zespoły porostów Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej [269],
• Problemy rozmieszczenia porostów (Lichenes) w polskich Beskidach Zachodnich
(Podokręg śląsko-babiogórski) [832],
• Zbiorowiska porostów epifitycznych w Beskidach Zachodnich [1415],
• The lichens and allied fungi of the Polish Carpathians – an annotated checklist
[8607],
• Checklist of lichens of the Western Carpathians [3216],
• The lichen genera Lasallia and Umbilicaria in the Polish Tatra Mts [3273],
• A revision of the Lecanora dispersa complex in North America [3746],
• A revision of Verrucaria s. lato (Verrucariaceae) in Poland [4323],
• Calcicolous species of the genus Caloplaca in the Polish Western Carpathians
[4403].
191
UDZIAŁ W ŻYCIU NAUKOWYM
Przez wiele lat istniała ścisła współpraca Janusza Nowaka i Zygmunta Tobolewskiego
z Uniwersytetu im A. Mickiewicza w Poznaniu, która zaowocowała m.in. wydaniem dzieła
Porosty polskie. Z czasem współpraca Pracowni Lichenologii IB PAN rozszerzyła się na
lichenologów z wielu innych ośrodków naukowych w Polsce: Józefa Kiszkę i Ryszarda Kozika (Akademia Pedagogiczna w Krakowie, później Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji
Edukacji Narodowej), Marię Olech (Uniwersytet Jagielloński), Stanisława Cieślińskiego
(Akademia Świętokrzyska w Kielcach, później Uniwersytet Jana Kochanowskiego), Wiesława Fałtynowicza (Uniwersytet Gdański, Uniwersytet Wrocławski), Krystynę Czyżewską
(Uniwersytet Łódzki) czy Jerzego Fabiszewskiego (Akademia Rolnicza we Wrocławiu,
później Uniwersytet Przyrodniczy).
Aktualnie kontynuowana jest współpraca z większością wymienionych ośrodków lichenologicznych, reprezentowanych przez kolejne pokolenie lichenologów. Ośrodkiem,
z którym współpraca ta jest szczególnie ożywiona i efektywna jest Uniwerytet Gdański,
który reprezentuje Martin Kukwa. Większość projektów badawczych podjętych w ramach
tej współpracy zaowocowała współautorskimi publikacjami.
W 1990 roku w Pracowni Lichenologii powołana została redakcja Atlasu geograficznego
rozmieszczenia porostów w Polsce, w której funkcję sekretarza w latach 1990–2003 pełniła
Urszula Bielczyk. Wtedy też nasiliła się współpraca z S. Cieślińskim i W. Fałtynowiczem,
którzy zostali redaktorami tego wydawnictwa. Od tego czasu Atlas wydawany był w nowej,
bardzo zmienionej formie, a wydawnictwo to zyskało duże uznanie w opinii światowej. Od
roku 2003 U. Bielczyk została włączona do zespołu redaktorów, a obowiązki sekretarza redakcji
przejęła Beata Krzewicka. Owocna współpraca z lichenologami ze wszystkich ośrodków
w kraju pozwoliła na wydanie w roku 2003 i 2004 kolejnych dwóch zeszytów Atlasu. Warto
nadmienić także o kontaktach Pracowni z redakcjami różnych czasopism naukowych w kraju,
m.in. udział w Radzie Redakcyjnej Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica.
Podkreślić należy również udział lichenologów IB PAN w życiu towarzystw naukowych, zwłaszcza Polskiego Towarzystwa Botanicznego. Biorą oni czynny udział w corocznych spotkaniach Sekcji Lichenologicznej PTB, gdzie prezentują swój dorobek naukowy
oraz uczestniczą w zespołowych pracach terenowych. Janusz Nowak w latach 1982–1986
przewodniczył nowo utworzonej Sekcji Lichenologicznej PTB. Urszula Bielczyk w latach
2000–2004 pełniła funkcję sekretarza tej sekcji, a następnie od roku 2005 do 2013 była
jej przewodniczącą. W latach 2005–2013 członkiem zarządu sekcji była również Lucyna
Śliwa. W ramach działalności Sekcji Lichenologicznej PTB, Pracownia Lichenologii dwukrotnie zorganizowała zjazd naukowy członków sekcji: w roku 1985 w Krempnej w Beskidzie Niskim oraz w roku 2003 na Podolu na Ukrainie. Ten drugi, międzynarodowy zjazd
połączony był z jubileuszem 50-lecia Instytutu Botaniki PAN. Następnie w roku 2004
w IB PAN odbyły się warsztaty lichenologiczne „Porosty Parku Narodowego Podolskie
Tovtry na Ukrainie” poświęcone opracowaniu materiałów zebranych w czasie wspólnych
192
prac terenowych. Zjazd oraz warsztaty zaowocowały wydaniem wspólnej publikacji przez
członków sekcji biorących w nich udział [3406].
Ważnym wydarzeniem w życiu naukowym Pracowni była Ogólnopolska Konferencja
„Polskie badania środowiska przyrodniczo-kulturowego w Ameryce Łacińskiej”, którą
współorganizowali Karina Wilk i Adam Flakus. Konferencja odbyła się w Krakowie w roku
2007 i skupiła liczne grono osób oddanych interdyscyplinarnym badaniom naukowym
na tym kontynencie. W ramach konferencji przygotowana została wystawa poświęcona
porostom Boliwii.
W działalności Pracownii Lichenologii duże znaczenie ma współpraca z ośrodkami lichenologicznymi spoza granic naszego kraju, która datuje się od początku jej istnienia, nasiliła
się natomiast w ostanim dziesięcioleciu (Ryc. 7–10). Współpraca ta obejmuje kontakty z lichenologami z Argentyny, Austrii, Boliwii, Brazylii, Bułgarii, Chile, Czech, Danii, Francji,
Hiszpanii, Islandii, Kanady, Litwy, Niemiec, Rosji, Słowacji, Stanów Zjednoczonych, Szwajcarii, Ukrainy, Węgier oraz Wielkiej Brytanii. Dotyczy ona realizacji różnych projektów
badawczych, zakończonych w większości przypadków wspólnymi publikacjami.
Najdłuższą tradycję ma współpraca z instytucjami pokrewnymi Polskiej Akademii
Nauk w krajach Europy Wschodniej, a więc Słowacką, Czeską, Węgierską, Bułgarską,
Rumuńską, Ukraińską, Litewską i Rosyjską Akademią Nauk. W ramach tej współpracy
miały miejsce liczne dwustronne wizyty naukowo-badawcze; w kilku przypadkach były
to wizyty wielokrotne. Wymienić tutaj warto wyjazdy U. Bielczyk do Sankt Petersburga
oraz U. Bielczyk i B. Krzewickiej do Bratysławy, Pragi, Wilna, B. Krzewickiej do Warny,
a także A. Flakusa do Vácrátót na Węgrzech.
Gośćmi Pracowni Lichenologii IB PAN byli natomiast m.in. Ivan Pišút, Klára Verseghy,
Nina S. Gołubkowa, Bozana Železova, Jiří Liška, Anna Lackovičová, Eva Lisická, Sergiej Ju. Kondratiuk, Aleksander Titow, Dimitar Ju. Stojkow, Ioana Onut, Anna Guttowa,
László Lőkösz, Edit Farkas, Alica Dingová, Katalin Molnar i Jewgenia Muchnik. Spektatularnym efektem tej współpracy było opublikowanie listy porostów Karpat [3216]. W roku
2005, z inicjatywy U. Bielczyk zespół lichenolgów z Pracowni wspólnie z lichenologami
z Bratysławy przeprowadził badania terenowe na wiatrołomach w Tatrach Słowackich.
Inne realizowane tematy to: “Investigation of Verrucaria in the Black Sea coast region
of Bulgaria” (B. Krzewicka i D. Ju. Stojkow, 2006–2008), “Lichen diversity of Eastern
Europe” (L. Śliwa, K. Wilk i E. Muchnik, 2010–2013) i “Perspectives in lichenological
research – biodiversity, lichen chemistry”. Ostatni z nich to projekt OTKA finansowany
przez Hungarian National Scientific Research Fund (2009–2013). Kierownikiem projektu
jest E. Farkas, a wykonawcami: L. Lőkösz, K. Molnár, A. Guttowa, A. Flakus i L. Śliwa
(por. Aneks II).
Od roku 2004 w ramach bezpośrednich porozumień prowadzona jest ścisła współpraca
z Herbario Nacional de Bolivia, Universidad Mayor de San Andrés w La Paz reprezentowanym
D
C
Ryc. 7. Prace terenowe w ramach różnych projektów badawczych: A: Podole, Ukraina, 2003. Od prawej S. Ju. Kondratiuk i U. Bielczyk (Fot. L. Śliwa),
B: Tatry słowackie, 2005. Od prawej E. Lisická, L. Śliwa, B. Krzewicka, U. Bielczyk, A. Flakus (Fot. A. Lackovičová), C: Karpaty, 2007. Od lewej
U. Bielczyk, I. Pišút, M. Lisický, E. Lisická (Fot. H. Wójciak), D: Tatry polskie, 2009. Od lewej E. Farkas i A. Flakus (Fot. L. Śliwa).
B
A
193
194
przez Stephana Becka, później także Pamelę Rodriguez i Rosę I. Meneses Q. Dzięki
nawiązaniu tej współpracy możliwe były liczne ekspedycje naukowe doktorantów (obecnie
adiunktów) Pracowni Lichnologii IB PAN do Boliwii: K. Wilk w 2004, 2006 i 2007 oraz
A. Flakusa w 2004, 2006, 2008, 2009, 2010, 2011 i 2012 roku.
Badania boliwijskie były inspiracją do nawiązania szerokiej współpracy z lichenologami
z całego świata specjalizującymi się w różnych grupach porostów, zwłaszcza tropikalnych. I tak w projekcie opracowania porostów Boliwii (program LIDER) w kooperacji
z A. Flakusem czynny udział biorą: Teuvo Ahti (Finlandia), Javier Etayo (Hiszpania),
E. Farkas (Węgry), Kerry Knudsen (USA), Robert Lücking (USA), Ulf Schiefelbein (Niemcy), Camille Truong (Szwajcaria) i inni. Karina Wilk, w związku z inwentaryzacją
porostów rejonu Madidi, nawiązała współpracę z Peterem Jørgensenem (USA). Natomiast
w związku ze swoimi zainteresowaniami rodziną Teloschistaceae w Boliwii i rodzajem
Caloplaca w skali świata współpracuje z Ester Gaya (Hiszpania), Reinaldo Vargas Castillo
(Chile), Ulrikiem Søchtingiem (Dania), Ulfem Arupem (Szwecja) i innymi.
Bardzo dobrze rozwinęta jest w Pracowni indywidualna współpraca lichenologów
z kolegami, specjalistami z zagranicy. Beata Krzewicka badania nad Umbilicaria prowadzi
we współpracy z Leopoldo Sancho, Pradeepem K. Divakarem i Marí P. Martín (Hiszpania).
W badaniach nad Verrucaria współpracowała i nadal współpracuje z: Cécile Gueidan,
Alanem Orange i Holgerem Thüsem (Wielka Brytania), Othmarem Breussem (Austria)
oraz Pere Navarro-Rosinésem (Hiszpania).
Lucyna Śliwa w zakresie taksonomii, w tym szczególnie badań nad rodzajem Lecanora,
współpracowała lub współpracuje z następującymi osobami: Cliffordem M. Wetmore (USA),
Irvinem M. Brodo i Christopherem J. Lewisem (Kanada), Davidem L. Hawksworthem
(Wielka Brytania), Iris N. de la Rosa i Marí I. Messuti (Argentyna), H. Thorstenem Lumbschem (USA) oraz Jolantą Miądlikowską i Françoisem Lutzonim (USA), a także z bardzo
wieloma osobami, dla których oznaczała lub weryfikowała materiały (m.in. Jackiem R. Laundonem, Brucem McCunem, Alanem Frydayem, Davidem Richardsonem, Markiem R. D.
Seawardem, Pieterem P. G. van den Boomem i Damienem Ertzem). Ponadto, w ramach
projektu dotyczącego porostów pustyni Sonora, współpracowała z Thomasem H. Nashem
III (USA), Christianem Printzenem (Niemcy) i Brucem D. Ryan (USA). Natomiast w projekcie LACOPE współpracowała z Christophem Scheideggerem (Szwajcaria). Współpracę
K. Wilk i A. Flakusa omówiono w poprzednim akapicie.
W oparciu o szeroką współpracę międzynarodową możliwe były wizyty badawcze i szkoleniowe lichenologów z Pracowni w różnych ośrodkach naukowych na świecie (Ryc. 11).
Beata Krzewicka odbyła wizytę badawczą na Universidad Complutense de Madrid (2005)
oraz szkolenie z zakresu analiz molekularnych w Real Jardin Botanico de Madrid (2006,
2010). Lucyna Śliwa odbyła wizyty badawcze na University of Minnesota (2008), w Field
Museum w Chicago (2009) oraz w Duke University (2009; szkolenie z zakresu technik
molekularnych). W wyjazdach szkoleniowych brali również udział: K. Wilk na University
of Minnesota (2008) i A. Flakusa w zielniku w Berlinie (2008) i Helsinkach (2012).
Warto też podkreślić udział lichenologów z IB PAN w specjalistycznych kursach szkoleniowych: B. Krzewickiej w “Summer Workshop Centered on The Lake District Concentrating
D
C
Ryc. 8. Prace terenowe w ramach różnych projektów badawczych: A: potoki w Polsce, 2012. Od prawej B. Krzewicka, J. Galas i L. Śliwa (Fot. R. Dziedzic), B: Boliwia, 2007. Na zdjęciu K. Wilk (Fot. T. Wilk), C: Boliwia, 2012. Od lewej M. Kukwa, J. Etayo i U. Schiefelbein (Fot. A. Flakus), D: Boliwia,
2012. Od lewej A. Apaza Choque, T. L. Ortuño, A. Flakus (Fot. O. Plata).
B
A
195
196
on Pyrenocarps Growing on Rocks” w Cumbri w Anglii (2006) oraz w “2nd Workshop
on Verrucariales” w Akureyri na Islandii (2007); K. Wilk w kursie OTS (Organization
for Tropical Studies) “Tropical lichen as models to study ecological communities using
multivariate techniques” w Las Cruces na Costa Rica (2007) i w “Workshop on Teloschistales: Towards a unified and phylogenetically based classification” w Kristiansminde
w Danii (2012) oraz A. Flakusa w “Young lichenologist’ workshop” w Vácrátót na
Węgrzech (2009).
Lichenolodzy IB PAN są członkami naukowych towarzystw zagranicznych i mię
dzynarodowych: British Lichen Society, International Association for Lichenology,
American Bryological and Lichenological Society i Grupo Latino Americano de Liquenólogos. Biorą aktywny udział w życiu tych towarzystw m.in. poprzez uczestnictwo
w ich sympozjach i spotkaniach. Od roku 2000 Pracownia była reprezentowna na każdym
z czterech sympozjów Międzynarodowgo Towarzystwa Lichenologicznego (IAL), tj.
w Barcelonie (U. Bielczyk, L. Śliwa), Tartu (B. Krzewicka, L. Śliwa), Asilomar (L. Śliwa,
K. Wilk) i Bangkoku (A. Flakus, B. Krzewicka, L. Śliwa). Ponadto, lichenolodzy z Pracowni uczestniczyli w Międzynarodowym Kongresie Botanicznym w Wiedniu (2005,
K. Wilk) oraz w Międzynarodowym Kongresie Mykologicznym w Edynburgu (2010,
L. Śliwa).
Szczególnym wyróżnieniem na arenie międzynarodowej było uhonorowanie w roku 2007
Urszuli Bielczyk za działalność naukową medalem “Nummum Memorialem Holubianum”
nadanym przez Kapitułę Orderu Słowackiego Towarzystwa Botanicznego w Bratysławie.
Wyróżnieniem był także wybór Lucyny Śliwy na członka Komitetu Nominacyjnego Międzynarodowgo Towarzystwa Lichenologicznego na lata 2008–2012.
Pracownia Lichenologii zorganizowała przy ogromnym wkładzie i zaangażowaniu
U. Bielczyk Międzynarodowy Zjazd Lichenologiczny na Podolu na Ukrainie (2003)
(Ryc. 7A) oraz International Conference “Lichens of the Carpathians – knowledge and
prospects” w Krakowie (2007). Z inicjatywy L. Śliwy natomiast w IB PAN odbył się cykl
seminariów z udziałem prelegentów zagranicznych: “Pandora’s Mycological Box: molecular sequences vs. morphology in understanding fungal relationships and biodiversity”
(prof. dr Dawid L. Hawksworth, Universidad Complutense de Madrid, Hiszpania, 2006)
(Ryc. 9B); “Lichens, agents of monumental destruction” (prof. dr Mark R.D. Seaward,
Bradford University, UK, 2006) (Ryc. 9C); “Progress and challenges with circumscribing
species using molecular data” (prof. H. Thorsten Lumbsch, Field Museum, Chicago,
USA, 2010). W roku 2012 L. Śliwa była jednym ze współorganiztorów 7th International
Symbiosis Society Congress w Krakowie. W ramach kongresu zorganizowano warsztaty
lichenologiczne poświęcone symbiozie porostowej (L. Śliwa, K. Wilk). Ponadto, Pracownia zorganizowała w IB PAN międzynarodowe spotkanie lichenologów (uczestników
ISSC7) (Ryc. 10D).
Warto nadmienić także o współpracy Pracowni z redakcjami czasopism zagranicznych.
Dotyczy aktywnej działalności lichenologów z IB PAN w zakresie recenzowania prac dla
wielu renomowanych czasopism międzynarodowych, takich jak np. Botany, Bryologist,
Herzogia, Lichenologist, Mycotaxon i Nova Hedwigia.
D
C
Ryc. 9. Wizyty lichenologów w Pracowni. A: Clifford M. Wetmore, 2000. Od lewej C. M. Wetmore, J. Nowak, L. Śliwa (Fot. B. Morawska), B: David
L. Hawskworth, 2006 (Fot. M. Piątek), C: Mark R. D. Seaward, 2006 (Fot. K. Wilk), D: László Lőkösz, 2006 (Fot. K. Wilk).
B
A
197
D
C
Ryc. 10. Wizyty lichenologów w Pracowni. A: Anna Lackovičová, 2007 (Fot. K. Wilk), B: H. Thorsten Lumbsch, 2010. Od lewej L. Śliwa, H. T. Lumbsch,
B. Krzewicka (Fot. K. Wilk), C: Edit Farkas, 2010. Od lewej E. Farkas, A. Flakus (Fot. L. Śliwa), D: lichenolodzy uczestnicy ISSC7, 2012. Od prawej
F. Lutzoni, S. S. Manoharan, D. Armaleo, J. Miądliowska, B. B. Xavier (Fot. K. Wilk).
B
A
198
D
C
Ryc. 11. Wyjazdy szkoleniowe i dydaktyczne. A: Beata Krzewicka w Real Jardín Botánico de Madrid, 2006 (autor nieznany, fotografia w posiadamiu
B. Krzewickiej), B: Lucyna Śliwa w Duke University, 2009 (Fot. K. Molnar), C: Karina Wilk w University of Minnesota z C. M Wetmore, 2008 (Fot.
L. Śliwa), D: Adam Flakus w Herbario Nacional de Bolivia, 2012 (warsztaty dotyczące porostów nalistnych) (Fot. P. Rodriguez Flakus).
B
A
199
200
DZIAŁALNOŚĆ DYDAKTYCZNA
I POPULARYZATORSKA
W całej historii swego istnienia Pracownia Lichenologii przyciągała wielu, zwłaszcza
młodych lichenologów, którzy korzystali tu z bogatej biblioteki lichenologicznej, zbiorów
zielnikowych i konsultacji naukowych. Pod kierunkiem Janusza Nowaka zostały wykonane
dwie prace doktorskie (Urszuli Bielczyk i Krzysztofa Toborowicza). Janusz Nowak był
recenzentem w licznych przewodach doktorskich i habilitacyjnych oraz wykształcił wielu
lichenologów. Do swoich uczniów zaliczał m.in.: Krystynę Czyżewską, Marię Olech, Józefa
Kiszkę, Ryszarda Kozika i Ludwika Lipnickiego.
W późniejszym okresie staże naukowe w Pracowni odbyli m.in.: Marcin Wierzba,
Edyta Adamska, Irina Prigodina-Lukosiene, Maria Kossowska, Beata Krzewicka, Paweł
Czarnota, Anna Zalewska, Dariusz Kubiak i Anna Łubek. Powstały tutaj też kolejne prace
doktorskie: Adama Flakusa (pod kierunkiem U. Bielczyk) oraz Kariny Wilk (pod kierunkiem
L. Śliwy). Urszula Bielczyk i Lucyna Śliwa były też recenzentami lub członkami komisji
w kilku innych przewodach doktorskich.
Od roku 2005 lichenolodzy z Pracowni (U. Bielczyk, L. Śliwa i B. Krzewicka) prowadzili
i prowadzą regularnie wykłady z zakresu swojej specjalności dla doktorantów z Międzynarodowego Studium Doktoranckiego Nauk Przyrodniczych PAN w Krakowie.
Działalność dydaktyczna Pracowni rozciągnęła się także poza granice naszego kraju.
Adam Flakus zorganizaował warsztaty lichenologiczne w Boliwii: “Lichens of Bolivia: First
introductory course (taxonomy of lichens, methodology, morphology, anatomy, chemistry)”
(Herbario Nacional de Bolivia, La Paz, 2008) i „Hongos liquenizados foliícolas de Bolivia”
(Herbario Nacional de Bolivia, La Paz, 2012) (Ryc. 11D).
Lichenolodzy z IB PAN bardzo poważnie traktują obowiązek upowszechniania wiedzy
o porostach. Na tę aktywność składają się zwłaszcza: artykuły popularnonaukowe, prelekcje
dla studentów i uczniów, szkolenie nauczycieli, audycje i wywiady radiowe oraz wystawy. Prelekcje wygłaszane były m.in. na posiedzeniu Towarzystwa Przyrodniczego im.
M. Kopernika w Krakowie (U. Bielczyk), dla członków Krakowskiego Oddziału PTB
(L. Śliwa, K. Wilk), dla członków Klubu Ekologicznego LOP przy Zespole Szkół w Głogowie
Małopolskim (L. Śliwa) oraz dla nauczycieli i uczniów wielu liceów ogólnokształcących,
gimnazjów oraz szkół podstawowych (U. Bielczyk, L. Śliwa, A. Flakus). Wygłoszono
wykład dla studentów IV roku SGGW z Warszawy (U. Bielczyk). Przeprowadzono także
zajęcia terenowe z lichenologii w Puszczy Niepołomickiej oraz Dolinie Będkowskiej dla
członków Koła Przyrodników Studentów Uniwesytetu Jagiellońskiego (L. Śliwa). Na
bieżąco udzielane są konsultacje z zakresu lichenologii dla uczniów, studentów i amatorów.
Urszula Bielczyk i B. Krzewicka współuczestniczyły w konsultacjach przy realizacji filmu
pt. „Porosty” w reżyserii K. Dembskiego wyprodukowanego przez Wytwórnię Filmów
Oświatowych i Programów Edukacyjnych w Łodzi (2004). Urszula Bielczyk brała też
udział w audycjach radiowych i wywiadach poświęconych porostom.
Duże znaczenie popularyzatorskie miała wystawa porostów zorganizowana z okazji
40-lecia IB PAN przez U. Bielczyk i eksponowana w kilku miejscach w Polsce: Muzeum
201
Ryc. 12. Wystawa Porosty Kraków 1993–1994. A: Janusz Nowak i Urszula Bielczyk w dniu otwarcia wystawy
z okazji 40-lecie Instytutu Botaniki PAN (autor nieznany, fotografia w posiadaniu U. Bielczyk), B: okolicznościowy folder informacyjny.
Przyrodniczym w Krakowie (1993/1994), Ogrodzie Botanicznym w Warszawie−Powsinie
(1994), Muzeum Wolińskiego Parku Narodowego w Międzyzdrojach (1995) oraz Muzeum
Ziemi Chrzanowskiej w Chrzanowie (1996) (Ryc. 12). Głównym przesłaniem wystawy
było wykazanie współczesnych zagrożeń oraz potrzeby ochrony środowiska, a także
możliwości wykorzystania porostów w biomonitoringu. Opublikowany został folder Porosty
zawierający elementarne informacje o porostach oraz uproszczoną wersję skali porostowej
do określania stopnia skażenia powietrza dwutlenkiem siarki [5355]. Urszula Bielczyk wraz
z A. Falkusem wspomagała też przygotowania do nowej wystawy przyrody ożywionej
w Muzeum Tatrzańskim w Zakopanem (2003) oraz w przygotowaniu wystawy „Przyroda
Jury Częstochowskiej i jej badacze” w Muzem Częstochowskim (2003).
Ważnym wydarzeniem w tej dziedzinie była wystawa „Porosty w krajobrazach Boliwii – od
lasów amazońskich po szczyty Andów” zorganizowana w ramach ogólnopolskiej konferencji
poświęconej polskim badaniom środowiska przyrodniczo-kulturowego w Ameryce Łacińskiej
w 2007 roku. Wystawę zorganizowali: Adam Flakus, Karina Wilk i Beata Cykowska. Na
potrzeby wystawy opracowano specjalny, bogato ilustrowany przewodnik. Upowszechnieniu
wiedzy o porostach Boliwii służyło także wydanie terenowego przewodnika do oznaczania
wysokogórskich porostów andyjskich „Líquenes de alta montaña. AMNI Apolobamba, Parque
Nacional Tuni Condoriri y Parque Nacional Sajama – zona altoandina. Serie de guias de
202
bolsillo” [6312]. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że za upowszechnianie wiedzy botanicznej U. Bielczyk w roku 1995 została laureatką Medalu im. Prof. B. Hryniewieckiego
przyznawanego przez Polskie Towarzystwo Botaniczne.
ZIELNIK POROSTÓW
Zielnik porostów istnieje od 1957 roku tj. od momentu zatrudnienia w Instytucie Janusza
Nowaka, który swą twórczość naukową rozpoczął od zorganizowania kolekcji lichenologicznej. Janusz Nowak odkrył i udostępnił dla nauki zbiory Komisji Fizjograficznej przy
Polskiej Akademii Umiejętności, które zostały przekazane do Instytutu Botaniki PAN. Były
to materiały zbierane m.in. przez Władysława Boberskiego i Antoniego Rehmana oraz
cenne eksykaty, np. Arnolda i Rabenhorsta. Dzięki intensywnym badaniom florystycznym
J. Nowaka w kraju i poza jego granicami, a także prowadzonej wymianie eksykatowej,
zielnik porostów bardzo szybko się powiększał. Janusz Nowak pozostał kustoszem zielnika porostów do roku 1993, później funkcję tę przejęła Urszula Bielczyk. Od roku 2008
kustoszem zielnika jest Lucyna Śliwa.
Początkowo porosty przechowywane były w głównym pomieszczeniu zielnikowym wraz
z innymi grupami roślin. W ostatnich latach, po gruntownej reorganizacji zielników Instytutu
Botaniki, porosty znalazły się w odrębnym pomieszczeniu, w nowoczesnych szafach kompaktowych (Ryc. 13). Okazy przechowywane są w papierowych torebkach umieszczonych
w tekturowych pudłach. Gatunki ułożone są według porządku alfabetycznego.
Zielnik porostów to zinwentaryzowana i na bieżąco numerowana kolekcja licząca
obecnie blisko 70 000 okazów (w tym: ok. 250 typów nomenklatorycznych oraz ponad
6 500 eksykatów). Kolekcja ta jest na bieżąco wzbogacana materiałami dokumentującymi
badania prowadzone w Pracowni, pozyskanymi na drodze wymiany naukowej lub przekazane w darze. Wymiana zielnikowa (eksykatów i dubletów) prowadzona jest z ponad 50
instytucjami i osobami prywatnymi, dzięki czemu uzupełniane są zbiory z całego świata,
zarówno historyczne, jak i współczesne.
Największą część stanowią porosty z obszaru Polski południowej, a zwłaszcza Karpat.
Znaczące kolekcje spoza granic naszego kraju to porosty z ukraińskich Karpat Wschodnich
i Podola, Ameryki Południowej i Północnej, Azji, Australii oraz rejonów polarnych. Do
ważniejszych kolekcji należą zbiory polskich lichenologów: Janusza Nowaka (Polska, Bułgaria; głównie Verrucariaceae, Physciaceae), Urszuli Bielczyk (Karpaty, Polska, Ukraina),
Kazimierza Glanca (Gorce, Bieszczady), Józefa Kiszki i Jerzego Pióreckiego (Polska południowa, w tym materiały zdeponowane pierwotnie w Zielniku Arboretum i Zakładu Fizjografii w Bolestraszycach – BDPA), Władysława Boberskiego (Karpaty, Podole Zachodnie,
Ukraina), Józefa Motyki (Polska; Lecanora, Usnea), Zygmunta Tobolewskiego (Polska),
Stanisława Cieślińskiego (Polska północno-wschodnia), Krystyny Czyżewskiej (Polska
centralna), Wiesława Fałtynowicza (Pomorze), Martina Kukwy (Pomorze; grzyby naporostowe), a także Lucyny Śliwy (Polska, Ameryka Północna; Lecanora), Beaty Krzewickiej
(Tatry, Bieszczady, Finlandia; Umbilicariaceae, Verrucariaceae i porosty wodne), Adama
203
A
B
Ryc. 13. Zielnik porostów. A: sala zbiorów (Fot. K. Wilk), B: przykłady okazów historycznych i współczesnych
(Fot. U. Bielczyk i L. Śliwa).
Flakusa (Tatry, Ameryka Południowa; porosty nalistne, grzyby naporostowe), Kariny Wilk
(Krym, Kirgistan, Mongolia, Syberia, Boliwia; Caloplaca) oraz innych badaczy: Antoniego
Rehmana, Józefa Mądalskiego, Eustachego Wołowszczaka, Bolesława Namysłowskiego,
Walentego Augustynowicza, Andrzeja Środonia, Mariana Kuca, Longina Olesińskiego,
Wojciecha Paula, Jana J. Wójcickiego, Elżbiety Cieślak, Krystyny Grodzińskiej, Barbary
Godzik i Jerzego Smykli (Polska, Europa, Spitsbergen, Antarktyka). Spośród kolekcjonerów
zagranicznych wymienić warto: Clifforda M. Wetmore’a, Seville Flowersa, H. Thorstena
Lumbscha, Johna A. Elixa, Roberta S. Egana, Jima P. Schustera, Ninę S. Golubkową.
204
Z grup systematycznych najważniejszą kolekcję stanowią gatunki z rodzin Verrucariaceae, Physciaceae, Buelliaceae, Umbilicariaceae, Lecanoraceae i Teloschistaceae. Inne
ważne kolekcje to zbiór grzybów naporostowych oraz unikatowa kolekcja porostów nalistnych.
Zielnik porostów Instytutu Botaniki PAN to obecnie największy i najbardziej znaczący
zielnik lichenologiczny w Polsce funkcjonujący w obiegu krajowym i międzynarodowym.
Warto podkreślić, że współczesne kolekcje są na bieżąco komputeryzowane. Do komputerowej bazy danych sukcesywnie wprowadzane są także materiały historyczne.
Kolekcja eksykatów
Eksykaty stanowią odrębną kolekcję wydzieloną ze zbioru głównego. Katalog eksykatów dostępny jest zarówno w wersji tradycyjnej, jak i elektronicznej. Wśród kolekcji
eksykatowej znajdują się rzadkie i szczególnie cenne wydawnictwa historyczne oraz
serie współczesne. Najważniejsze z nich to: Cladoniae Europaeae (G. L. Rabenhorst,
1860), Flora exsiccata Austro-Hungarica, a museo botanico universitatis vindobonensis
edita (A. Kerner von Marilaun i K. Fritsch, 1881–1902), Kryptogamae exsiccatae editae
a Museo Palatino Vindobonensi (A. Zahlbruckner, 1900–1923), Lichenes Alpium et
regionum confinium (J. Poelt, M. Steiner i H. Hertel, 1956–1982), Lichenes Bohemoslovakiae exsiccati (J. Suzy, 1926–1935), Lichenes Danici exsiccati (E. S. Hansen,
1995–2004), Lichenes delicati exsiccati editae in memoriam Antonín Vězda (1920–2008)
(E. Farkas, 2010–2011), Lichenes Europaei exsiccati (G. L. Rabenhorst, 1855–1879),
Lichenes exsiccati (F. C. G. Arnold, 1879–1900), Lichenes exsiccati distributed by the
University of Colorado Museum (W. A. Weber, 1961–1985), Lichenes exsiccati (Minnesota) (C. M. Wetmore, 1997–2011), Lichenes exsiccati distributed by Arizona State
University (T. H. Nash III, 1977–2006), Lichenes minus cogniti exsiccati (H. Kashiwadani i Y. Ohmura, 1994–2011), Lichenes Norvegiae occidentalis exsiccati, a museo
Bergensi editi (J. J. Havaas, 1912–1954), Lichenes Poloniae exsiccati (W. Fałtynowicz,
J. Miądlikowska, M. Kukwa i P. Czarnota, 1994–2007), Lichenes selecti Scandinavici exsiccati (A. H. Magnusson, 1927–1952), Lichenes Slovakiae exsiccati (I. Pišut,
1964–1982), Lichenotheca Polonica, Lichenes Posnanienses (F. J. Krawiec, 1930–1935),
Lichenotheca Rossica, regionibus confinibus completa, edidit Institutum Botanicum
nomine V. L. Komarovii Academiae Scientiarum URSS (W. P. Sawicz, 1925–1976),
Plantae Varsavienses exsiccatae (J. Zielińska, 1961), Reliquiae Suzaianae e Museo
Nationali Pragensi anno 1966 distributae (1966), Teloschistaceae exsiccati (C. M. Wetmore, 1998–2013), Zielnik porostów Polski [Lichenotheca Polonica] (Z. Tobolewski,
1952–1959), Zielnik porostów, Doświadczalnego Nadleśnictwa Zielonka pod Poznaniem
(K. Glanc, 1956–1961).
205
Wydawnictwa zielnikowe
W Pracowni Lichenologii wydane zostały dotychczas dwie serie eksykatów porostów:
Lichenes Poloniae Meridionalis Exsiccati Janusza Nowaka obejmujace 10 fascykułów
[751, 984, 2331] oraz Lichenes Selecti Exsiccati Beaty Krzewickiej [3271]. Pierwsza z nich
obejmuje porosty z południowej Polski (z interesującymi gatunkami karpackimi oraz kalcyfilnymi porostami Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej), natomiast w drugiej wydano
25 gatunków z Finlandii. Dzięki wydawanym eksykatom w drodze wymiany spływają do
zielnika KRAM cenne materiały z całego świata.
LITERATURA
Cieśliński S., Fałtynowicz W. (Red.). 1993. Atlas of the Geographical Distribution of Lichens in Poland.
Part 1. Kraków: W. Szafer Institute of Botany of the Polish Academy of Sciences.
Cieśliński S., Fałtynowicz W. (Red.). 1999. Atlas of the Geographical Distribution of Lichens in Poland.
Part 2. Kraków: W. Szafer Institute of Botany of the Polish Academy of Sciences.
Flakus A. 2008. Porosty piętra turniowego w Tatrach polskich na tle czynników siedliskowych. Kraków, Instytut
BIOGRAMY
Bielczyk Urszula (z d. Pasich) (ur. 1947), dr hab., lichenolog; Pracownia Briologii i Lichenologii 1972–1986, Zakład Briologii i Lichenologii 1986–1988, Pracownia Lichenologii
1988–1992, Pracownia Mikologii (później Zakład) 1992–2002, Pracownia Lichenologii
2002–2007; kierownik Pracowni 2002–2007; kustosz zielnika 1992–2007; tematyka
badawcza: różnorodność gatunkowa i zmiany w biocie porostów, głównie Karpat, syntaksonomia, chorologia, ekologia, zagrożenia i ochrona oraz wykorzystanie porostów
w bioindykacji antropogenicznych przekształceń środowiska.
Flakus Adam (ur. 1979), dr, lichenolog; studia doktoranckie, Instytut Botaniki PAN 2003–
2007, Pracownia Lichenologii 2008→; tematyka badawcza: taksonomia i biogeografia
neotropikalnych grzybów zlichenizowanych i naporostowych, w szczególności porostów nalistnych oraz korelacje pomiędzy różnorodnością biologiczną a czynnikami
siedliskowymi.
Krzewicka Beata (z d. Witusik) (ur. 1972), dr hab., lichenolog; Zakład Mikologii 2001, Pracownia Lichenologii 2002→; tematyka badawcza: taksonomia, filogeneza i rozmieszczenie grzybów zlichenizowanych z rodziny Umbilicariaceae i Verrucariaceae oraz
ekologia porostów w szczególności powiązania pomiędzy różnorodnością porostów
wodnych a czynnikami środowiska.
206
Motyka Józef (1900–1984), prof. dr hab., lichenolog, Pracownia Lichenologii 1957–1962;
kierownik Pracowni 1957–1962; tematyka badawcza: taksonomia w szczególności
dawnej rodziny Usneaceae, rozmieszczenie, ekologia i ochrona porostów w Polsce.
Nowak Janusz Stanisław (1930–2005), prof. dr hab., lichenolog, Pracownia Lichenologii
1957–1969, Pracownia Briologii i Lichenologii 1969–1986, Zakład Briologii i Lichenologii 1986–1988, Pracownia Lichenologii 1988–1992; kierownik Pracowni/Zakładu
1962–1992; kustosz zielnika 1962–1992; tematyka badawcza: taksonomia, fitosocjologia
porostów naskalnych, różnorodność gatunkowa, rozmieszczenie i ekologia porostów
głównie w Polsce.
Śliwa Lucyna (z d. Pustelniak) (ur. 1964,), dr hab., lichenolog; Pracownia Lichenologii
2003→; kierownik Pracowni 2008→; kustosz zielnika porostów 2008→; tematyka
badawcza: taksonomia, filogeneza i biogeografia grzybów zlichenizowanych, w szczególności rodzaju Lecanora oraz synantropizacja, zagrożenia i ochrona bioty porostów.
Wilk Karina (z d. Palka) (ur. 1978), dr, lichenolog; studia doktoranckie, Instytut Botaniki
PAN 2003–2007, Pracownia Lichenologii 2009→; tematyka badawcza: taksonomia
i biogeografia rodzaju Caloplaca oraz różnorodność gatunkowa grzybów zlichenizowanych wybranych ekosystemów w Boliwii oraz w Azji.
8
ZAKŁAD MYKOLOGII
Andrzej Chlebicki
Kalendarium
1955 W obrębie Pracowni Flory Polskiej powstaje Dział Systematyki Śluzowców z siedzibą
we Wrocławiu. Kierownikiem zostaje prof. dr Helena Krzemieniewska.
1956 Powstaje Pracownia Systematyki Śluzowców.
1957 Obok Pracowni Systematyki Śluzowców powstaje Pracownia Mykologiczna zorganizowana przez doc. dr Alinę Skirgiełło.
1958 Kierownikiem Pracowni Mykologicznej zostaje doc. dr Alina Skirgiełło.
1958 Zmiana nazwy Pracowni Systematyki Śluzowców na Pracownię Systematki Śluzowców
i Myksobakterii (od 1960 roku jednostka nie istnieje w strukturze organizacyjnej
IB PAN).
1969 Zakład Mykologii wchodzi w skład Zakładu Roślin Zarodnikowych jako Pracownia
Mikologii.
1981 Doc. dr Władysław Wojewoda zostaje kierownikiem Pracowni Mikologii.
1987 Powstaje Zakład Mikologii.
1992 Ranga Zakładu zostaje obniżona do Pracowni Mikologii. Dwie osoby z Pracowni
Lichenologii zostają włączone do tej jednostki.
2000 Podniesienie rangi Pracowni Mikologii do Zakładu Mikologii.
2002 Oddzielenie Pracowni Lichenologii od Zakładu Mikologii.
2004 Kierownictwo Zakładu przejmuje doc. dr Andrzej Chlebicki.
208
A. Chlebicki
HISTORIA ZAKŁADU
Pomimo że śluzowce nie należą do grzybów, zwyczajowo były przedmiotem badań mykologów. Właśnie ta grupa organizmów stała się najwcześniej przedmiotem badań w Instytucie Botaniki. W roku 1955 został tu utworzony Dział Systematyki Śluzowców, a rok
później Pracownia Systematyki Śluzowców, którą kierowała pracująca we Wrocławiu
prof. Helena Krzemieniewska. Od 1958 roku pracownia zmienia nazwę na Pracownię
Systematyki Śluzowców i Myksobakterii. Nazwa tej jednostki widnieje w dokumentach
jeszcze w 1959 roku.
W 1960 roku nie ma żadnej wzmianki o tej pracowni w systemie organizacyjnym
Instytutu Botaniki. Prof. H. Krzemieniewska w latach 1955–1960, korzystając ze
wsparcia IB PAN, opracowała monografię pt. Śluzowce Polski na tle flory śluzowców europejskich [254] w serii Flora Polski. Rośliny zarodnikowe Polski i ziem ościennych. Monografia H. Krzemieniewskiej była bardzo ceniona i stała się podstawą pracy dla przyszłych
badaczy tej grupy. W 1960 roku prof. H. Krzemieniewska przestała być etatowym pracownikiem IB PAN. Przed odejściem prof. Krzemieniewskiej Dyrekcja Instytutu podjęła działania w celu utworzenia w swojej strukturze zespołu badającego dużą, ważną i słabo u nas
poznaną grupę grzybów.
W październiku 1957 prof. Władysław Szafer zaproponował doc. Alinie Skirgiełło,
kierującej wówczas Zakładem Systematyki i Geografii Roślin Uniwersytetu Warszawskiego,
objęcie kierownictwa projektowanej Pracowni Mykologicznej. Upoważnił ją także do
podjęcia pracy nad nowym wydawnictwem Instytutu, serii Grzyby wydawanej w ramach
Flory roślin zarodnikowych Polski. W końcu roku Instytut Botaniki PAN powołał Pracownię
i przydzielił do niej pomocniczego pracownika naukowego, pracującą już w Instytucie mgr
Barbarę Gumińską.
W 1958 roku Rada Naukowa Instytutu Botaniki PAN na posiedzeniu 25 stycznia przyjęła
wniosek o powołanie doc. A. Skirgiełło na kierownika Pracowni Mykologicznej. W tym
samym roku Pracowni przyznano także etat pracownika techniczno-naukowego i asystenta
(etatowego lub na pracach zleconych), niezależnie od pracującej w Krakowie B. Gumińskiej.
Jednocześnie doc. A. Skirgiełło jako współpracowników dobrała doc. Wandę Truszkowską
z Wrocławia oraz pomoc techniczną w osobie Jadwigi Chojnackiej. Ostatecznie, w Pracowni zostały zatrudnione: jedna osoba na połowie etatu (B. Gumińska) i trzy na pracach
zleconych (A. Skirgiełło, W. Truszkowska i J. Chojnacka).
W tym też czasie doc. A. Skirgiełło rozpoczęła rozmowy z mykologami z innych
ośrodków uniwersyteckich, aby podjęli się opracowania kolejnych tomów Flory grzybów
Polski. Zgodę na współpracę wyrazili: doc. Henryk Orłoś (Polyporaceae), doc. Stanisław
Domański (rodzaj Poria), dr Andrzej Nespiak (Cortinarius), prof. Karol Zaleski i doc. Karol
Mańka (Penicillium, Aspergillus, Fusarium i Trichoderma), mgr Lesław Badura (Chaetomiaceae), doc. Tadeusz Pietkiewicz (Mucoraceae) i mgr Sabina Czyżewska (Alternaria).
W roku 1958 doc. A. Skirgiełło przekazała do druku pierwszy tom tej serii Boletales (Skirgiełło 1960) i rozpoczęła pracę nad tomami obejmującymi Amanitoideae i Rhodophyllaceae,
a doc. W. Truszkowska pracowała nad Pyrenomycetes.
Zakład Mykologii
209
W tym czasie w Krakowie mgr Barbara Gumińska z Uniwersytetu Jagiellońskiego
zajmowała się między innymi opracowaniem nowych okazów grzyba Wawelia regia
zebranego po raz drugi w Ogrodzie Botanicznym UJ [88]. Wawelia regia jest gatunkiem
opisanym przez Bolesława Namysłowskiego (1909), zebranym w szklarni Ogrodu Botanicznego UJ na odchodach króliczych. Z tego też względu prof. Władysław Szafer odradzał Namysłowskiemu użycie tak górnolotnej nazwy do opisania niewielkiego gatunku
grzyba rosnącego na tak prozaicznym podłożu. Wawelia w czasach Namysłowskiego była
monotypowym rodzajem, obecnie jest tych gatunków znacznie więcej (Gumińska 2000).
W 1960 roku przestała być pracownikiem IB PAN. Niemniej jej związki i współpraca
z mykologami z IB PAN nadal trwały. Była promotorką pracy magisterskiej Haliny Komorowskiej, recenzentką prac doktorskich Zofii Heinrich, Haliny Komorowskiej i Andrzeja
Chlebickiego. Barbara Gumińska (razem z Z. Heinrich) opracowała materiały Marii Olech
ze Spitsbergenu [1895] i Szetlandów Południowych [2254], wzięła też udział w jubileuszowym tomie Polish Botanical Journal poświęconym profesorowi Władysławowi
Wojewodzie (Gumińska 2002).
W latach 1959–1965 pracowała w Pracowni Mykologicznej na pracach zleconych
Elżbieta Stipiczyńska-Tober. Zajmowała się grzybami wodnymi [484]. Tomasz Majewski
został zatrudniony w 1965 roku w Pracowni Mykologicznej w Warszawie na pełnym etacie
jako starszy asystent. Zajmował się on w tym czasie grzybami z rzędów Peronosporales,
Uredinales i Ustilaginales. Wiodącą i bardzo ważną rolę pełniła nadal prof. dr Alina Skirgiełło z Uniwersytetu Warszawskiego. Była redaktorką lub współredaktorką 27 tomów
znanej w świecie serii Flora polska. Rośliny zarodnikowe Polski i ziem ościennych. Grzyby
(Mycota), sporządziła kartotekę rozmieszczenia grzybów w Polsce oraz Polską bibliografię
mikologiczną (1988). Zainicjowała, finansowane przez IB PAN, badania grzybów w Bieszczadach [240, 351, 682]. Prof. A. Skirgiełło stworzyła i redagowała (w latach 1965–2002)
czasopismo Acta Mycologica. Wystarała się o stanowiska pracy dla mgr T. Majewskiego
i mgr Bogusławy Ginko w Warszawie, starała się także o fundusze na prace zlecone (w ten
sposób został zatrudniony A. Chlebicki we Wrocławiu). Była recenzentem prac habilitacyjnych T. Majewskiego i W. Wojewody, a także recenzentem prac doktorskich Z. Heirich,
H. Komorowskiej i A. Chlebickiego. W Pracowni Mykologicznej w tym czasie pracowali
uczeni zarówno z Krakowa, jak i z Warszawy.
Władysław Wojewoda został zatrudniony w IB PAN w lipcu 1969 roku (Ryc. 1). Od
tego momentu dotychczasowe kolekcje grzybów zostały znacznie wzbogacone. Najwięcej
grzybów zebrał w swoim długim życiu prof. W. Wojewoda, spore kolekcje zgromadzili
także młodsi pracownicy, jak Z. Heinrich, Izabela Jałocha, H. Komorowska, Janusz Łuszczyński, A. Chlebicki, Marcin Piątek, Anna Ronikier i Dariusz Karasiński. Od początku
istnienia jednostki (pracowni lub zakładu) zatrudnionych było w niej osiemnastu pracowników, w tym profesorowie: W. Wojewoda, B. Gumińska, T. Majewski, A. Chlebicki,
J. Łuszczyński, pięciu doktorów (Z. Heinrich, H. Komorowska, M. Piątek, A. Ronikier,
D. Karasiński), trzech magistrów (Anna Cichocka, B. Ginko, I. Jałocha), a także pięciu
pracowników naukowo-technicznych ze średnim wykształceniem (Elżbieta Kot, Barbara
Pleban, Magdalena Wacławik, Zdzisława Zegadło, Barbara Skoczek).
210
A. Chlebicki
Ryc. 1. Prof. dr Władysław Wojewoda (Fot. A. Chlebicki).
Nazwa jednostki ulegała wielokrotnie zmianie, głównie wynikało to ze zmian w aktualnej pisowni polskiej. Najpierw była to Pracownia Mykologiczna (1957–1958), potem
Pracownia Mykologii (1959–1960), Zakład Mykologii (1961–1962), Zakład Mikologii
(1963), potem znowu Zakład Mykologii (1964–1968), Pracownia Mikologii (1969), Zakład
Mikologii (1987), ponownie Pracownia Mikologii (1992), Zakład Mikologii (2000) i Zakład
Mykologii (2012)1.
W skład jednostki w latach 1992–2002 wchodzili lichenologowie z Pracownii Lichenologi. W 2012 roku w Zakładzie pracowało sześć osób: jeden profesor, trzech adiunktów
W „Sprawozdaniu z działalności Instytutu Botaniki Polskiej Akademii Nauk za rok 1960” w strukturze
Instytutu widnieje Samodzielny Dział Mykologii (kierownik: A. Skirgiełło) z dwiema pracowniami: Pracownią
Opisowej Flory Grzybów i Pracownią Ekologii i Socjologii Grzybów. Żadne inne późniejsze dokumenty nie
potwierdzają istnienia takich jednostek organizacyjnych w Instytucie. Zapisy w sprawozdaniach nazw: Pracownia Mikologii bądź Pracownia Mykologii wynikały z ówczesnej ortografii, a nie z rzeczywistych zmian
w strukturze jednostek Instytutu. Podobny jest źródłosłów obowiązującej od 2012 roku nazwy w brzmieniu
„Zakład Mykologii”.
1
211
Zakład Mykologii
i dwóch pracowników technicznych. Po przejściu na emeryturę w 2004 roku do roku
2010 w pracach Zakładu uczestniczył prof. W. Wojewoda oraz emerytowani pracownicy:
Z. Heinrich i B. Pleban.
W trakcie działalności Zakładu Mykologii siedmiu pracowników uzyskało stopień doktora (A. Chlebicki, Z. Heinrich, D. Karasiński, H. Komorowska, T. Majewski,
M. Piątek, A. Ronikier), trzech stopnie doktora habilitowanego, a następnie tytuły profesora (A. Chlebicki, T. Majewski, W. Wojewoda). Władysław Wojewoda był promotorem
rozprawy doktorskiej Janusza Łuszczyńskiego z Akademii Świętokrzyskiej w Kielcach.
Prof. Wojewoda był także zaangażowany w prowadzeniu prac magisterskich pięciu osób
(Barbara Książek – Uniwersytet Jagielloński, Agata K. Maj – Akademia Pedagogiczna
w Krakowie, Marcin Piątek – Uniwersytet Rolniczy im. H. Kołłątaja w Krakowie, Maciej
Z. Szczepka i Leszek Trząski – Uniwersytet Śląski w Katowicach). Obecnie pod opieką
A. Chlebickiego dwie osoby rozpoczęły realizację prac doktorskich w ramach Międzynarodowego Studium Doktoranckiego Nauk Przyrodniczych przy IB PAN (Magdalena
Owczarek, Anna Wilczek).
Pracownicy Zakładu / Pracowni opublikowali w latach 1957–2012 blisko 460 prac
oryginalnych, ponad 170 popularnonaukowych przeglądowych, około 40 komunikatów
konferencyjnych. Są oni autorami i współautorami kilkunastu książek, w tym szeregu
monografii naukowych, m.in. w wydawanych przez IB PAN seriach Flora polska. Grzyby
(Mycota), Mała flora grzybów, Polish Botanical Studies, Monographiae Botanicae oraz
Atlas of the geographical distribution of Fungi in Poland, a także podręczników oraz
atlasów grzybów (Ryc. 2).
TEMATYKA BADAWCZA
Taksonomia grzybów i śluzowców
Badania taksonomiczne grzybów doprowadziły do wielu zmian, w ostatnich latach były to
bardzo burzliwe i brzemienne w skutki badania filogenetyczne pociągające za sobą zmiany
w nazewnictwie. Śluzowce (Myxomycetes) zostały wyłączone z grzybów i umieszczone
w królestwie pierwotniaków (Protozoa), natomiast Oomycetes znalazły się w królestwie
Chromista. Pierwsze badania śluzowców z obszaru Polski opublikowane przez H. Krzemieniewską w książce pt. Śluzowce Polski na tle flory śluzowców europejskich było autorstwa
[254] znalazły kontynuatorów w osobach dr Wandy Stojanowskiej i dr Eugeniusza Panka
pracujących we Wrocławiu. W Krakowie badania nad tą grupą organizmów prowadziły dr
Anna Drozdowicz (IB UJ), dr H. Komorowska i ostatnio też dr A. Ronikier (d. Miśkiewicz)
[1101, 1147, 1302, 2379, 2855, 3892, 4035]. Anna Ronikier badała śluzowce także poza
granicami Polski, m.in. w Hiszpanii, Słowenii, Bułgarii i Argentynie [3733, 4148, 3454,
3805, 4001]. W Zakładzie Mykologii IB PAN, przy współudziale A. Ronikier, opracowano
listę śluzowców Polski [3110]. W latach 70. opracowano kolejne tomy serii Flora polska.
Grzyby (Mycota): Peronosporales [688], Ustilaginales, obecnie Ustilaginomycotina [892],
212
A. Chlebicki
z kolei T. Majewski [1067, 1150] opracował dwa tomy poświęcone Uredinales (obecnie
należące do Pucciniomycotina).
Władysław Wojewoda [1088,1269] opracował monografię Auriculariales, Tremellales
i Septobasidiales Polski oraz kilka innych prac z tej dziedziny [961, 962]. Obecnie dwa
pierwsze rzędy zalicza się do podgromady Agaricomycotina, a ostatni rząd do podgromady
Pucciniomycotina. Ponadto W. Wojewoda [1269] opracował te same grupy grzybów dla całej
kuli ziemskiej. Jest to jedyne tego rodzaju opracowanie w światowej literaturze mykologicznej.
Rozmieszczenie tych grzybów zostało przedstawione w wielu innych artykułach. Profesor
W. Wojewoda jest także głównym autorem pozycji Macrofungi of North Korea [3389] oraz
opracowania Checklist of the Polish larger Basidiomycetes [3193] (Ryc. 2). Władysław
Wojewoda opracował także grzyby z rzędów Dacrymycetales i Tulasnellales Polski [1050,
1090, 1127, 1409, 1642].
Jednymi z najważniejszych opracowań taksonomicznych wykonanych w Zakładzie, są
prace T. Majewskiego wykonane w latach 1971–1990, poświęcone Laboulbeniales. Są to
grzyby pasożytujące na owadach i pajęczakach. Tomasz Majewski badał Laboulbeniales nie
tylko z Polski, także z wielu innych krajów, m.in. z Malezji oraz Japonii, w tym ostatnim
kraju przebywał na rocznym stażu naukowym [748, 827, 895, 896, 897, 936, 1191, 1238,
1373, 1437, 1698, 1699, 1700, 1764, 1765, 1825). W swych badaniach T. Majewski współpracował z innymi mykologami, m.in. z prof. Kazunari Sugiyama z Japonii [1048, 1104, 1105,
1499–1501, 1535–1537, 1609]. Już po przeniesieniu się do SGGW w Warszawie (1994 r.)
opublikował on w serii Polish Botanical Studies wydawanej przez IB PAN monografię The
Laboulbeniales of Poland (Ryc. 2). Podstawy tej monografii powstały jeszcze w czasie jego
pracy w IB PAN, w latach 1970–1990.
Współpraca z prof. T. Majewskim jest nadal kontynuowana. W 2008 roku opracował, do
wydawanej przez nasz Instytut serii Atlas ot the geographical distribution of Fungi in Poland, mapy rozmieszczenia wszystkich polskich gatunków Laboulbeniales. Dzięki badaniom
prof. T. Majewskiego Polska jest jedynym krajem, w którym tak wszechstronnie poznana
jest ta specyficzna i trudna grupa grzybów. W czasie pracy w Instytucie prof. T. Majewski
opublikował wiele opisów nowych dla nauki rodzajów oraz gatunków Laboulbeniales
(z Polski, Bali, Nowej Gwinei, Japonii, Półwyspu Malajskiego, Borneo, Ekwadoru, Peru,
Meksyku). Ponadto opisał nowe taksony z rodziny Pyxidiophoraceae oraz dawnych rzędów
Peronosporales, Uredinales oraz Ustilaginales.
Andrzej Chlebicki (Ryc. 3) badał grzyby z dawnej klasy Pyrenomycetes (Ascomycota
– stadia doskonałe i ich anamorfy oraz grzyby mitosporowe) [1752, 1811, 1881, 1882,
2304, 2959, 3415, 3416, 2306, 3107, 3225, 3420, 3418, 3419, 3543, 3663, 3665, 4155,
4268]. Do najważniejszych opracowań należy monografia Biogeographic relationships
between fungi and selected glacial relict plants [2959] obejmująca grzyby reliktów glacjalnych oraz prace poświęcone granicy roślinności w Tien Szanie [3966, 3967] i dryfowi
symbiotycznemu [3666].
Zofia Heinrich opracowuje grzyby blaszkowe, tzw. ciemnozarodnikowe z rodzin Bolbitiaceae, Coprinaceae, Cortinariaceae oraz Strophariaceae, ze szczególnym uwzględnieniem
rodzajów Hypholoma, Psilocybe i Stropharia oraz rodzaj Pholiota. Przygotowuje m.in. mapy
213
Zakład Mykologii
Ryc. 2. Ważniejsze publikacje Zakładu Mykologii.
214
A. Chlebicki
Ryc. 3. Pracownicy naukowi Zakładu Mykologii, rok 2013. Od lewej: Dariusz Karasiński, Anna Ronikier,
Marcin Piątek, Andrzej Chlebicki (Fot. A. Flakus).
rozmieszczenia wymienionych grzybów do serii Atlas of the geographical distribution of Fungi
in Poland. Opracowała ciemnozarodnikowe grzyby Korei Północnej [3389].
Dariusz Karasiński (Ryc. 3) zajmuje się grzybami nadrzewnymi z dawnego rzędu Aphyllophorales. Halina Komorowska opracowuje tzw. grzyby białozarodnikowe z rodzin Hydnangiaceae, Marasmiaceae, Pleurotaceae i Tricholomataceae, w szczególności bada rodzaj
Clitocybe [1820, 2752, 2753, 3447–3451, 3571]. Do książki poświęconej grzybom Korei
Północnej H. Komorowska opracowała rodzaje Asterophora, Flammulina, Hohenbuehelia
i Laccaria [3389].
Marcin Piątek (Ryc. 3) w trakcie opracowywania pracy doktorskiej zajmował się głównie
makroskopowymi grzybami nadrzewnymi z dawnego rzędu Aphyllophorales, a od 2004
roku bada grzyby z podgromady Ustilaginomycotina oraz rzędu Microbotryales z podgromady Pucciniomycotina. Jest obecnie uznanym europejskim badaczem głowni, śnieci i rdzy,
a zwłaszcza takich rodzajów, jak Anthracoidea oraz Microbotryum (Microbotryales). Anna
Ronikier (Ryc. 3) zajmuje się taksonomią, ekologią oraz biogeografią grzybów arktycznoalpejskich oraz śluzowców przyśnieżnych.
215
Zakład Mykologii
Katalogi grzybów i śluzowców Polski
Pierwszym opracowaniem w Polsce obejmującym spis wszystkich gatunków wielkoowocnikowych podstawczaków jest Checklist of Polish larger Basidiomycetes [3193]. Zawiera
ona opisy 400 rodzajów i 2650 gatunków (Ryc. 2), gdzie dla każdego gatunku podana jest
aktualna nazwa, najważniejsze synonimy, określone jest siedlisko i podłoże, rozmieszczenie
w Polsce w poszczególnych podprowincjach fizyczno-geograficznych oraz zagrożenie niektórych gatunków. Zacytowano większość dotychczasowych publikacji uwzględniających
dany gatunek w Polsce i najważniejsze źródła taksonomiczne z ikonografią. W tej książce
autor zaproponował kilkaset nowych polskich nazw podstawczaków. Wstęp opracowania
jest dwujęzyczny, angielski i polski, tekst zasadniczy – angielski. Dzieło to należy uznać
za szczytowe osiągnięcie żmudnej, wręcz benedyktyńskiej pracy prof. W. Wojewody.
Następną tego typu pozycją jest tom A preliminary checklist of micromycetes in Poland
pod redakcją Wiesława Mułenki, Tomasza Majewskiego i Małgorzaty Ruszkiewicz-Michalskiej (2008) obejmujący 5969 gatunków grzybów z takich królestw, jak Chromista, Fungi
i Protozoa. Wśród 16 autorów tego opracowania znalazło się dwóch autorów z Zakładu
Mykologii IB PAN: M. Piątek brał udział w opracowaniu Ustilaginales w dawnym ujęciu
(obecnie Ustilaginomycotina i Pucciniomycotina) [3812], a A. Chlebicki opracował Kickxellales, Boliniales i Xylariales [3767, 3770, 3772]. Jest to pierwsze tego typu opracowanie
w Polsce i jak nadmieniają autorzy, zdają sobie sprawę z jego niedostatków. Niemniej należy
podkreślić niebywałą ilość pracy włożoną w tak obszerne dzieło (752 strony).
Kolejny tom – A checklist Myxomycetes of Poland obejmuje 204 taksony śluzorośli [3110].
W opracowaniu tym zestawiono i uporządkowano wiedzę na temat gatunków występujących
w Polsce (Ryc. 2). Utworzono polskie nazwy dla gatunków, które tych nazw jeszcze nie
miały. Zamieszczono kompletną bibliografię prac uwzględniających rozmieszczenie śluzorośli
w Polsce. Dla każdego gatunku podano nazwę łacińską, polską i synonimy, pod którymi dany
takson był publikowany w polskiej literaturze, informacje o siedlisku oraz pełny wykaz prac
źródłowych. Opracowanie jest dwujęzyczne, angielskie i polskie.
Ekologia grzybów i śluzowców
Opracowania mykosocjologiczne
Pracownicy Zakładu Mykologii są autorami licznych oparcowań dotyczących inwentaryzacji grzybów w obszarach objętych ochroną prawną, w przede wszystkim
w parkach narodowych. Opracowywano grzyby Gorczańskiego, Ojcowskiego, Magurskiego (W. Wojewoda), Wigierskiego, Karkonoskiego, Bieszczadzkiego, Babiogórskiego,
Białowieskiego, Słowińskiego (A. Chlebicki) oraz Tatrzańskiego Parku Narodowego
(A. Ronikier, A. Chlebicki).
Na podkreślenie zasługują badania nad udziałem grzybów w zbiorowiskach oddziału
256 w Białowieskim Parku Narodowym. W latach 1987–1991 brali w nich udział pracownicy Zakładu: H. Komorowska, A. Chlebicki i T. Majewski. Efektem tych prac było
216
A. Chlebicki
opracowanie czterech tomów wydanych w Phytocoenosis redagowanych przez prof. Janusza
B. Falińskiego [1960–1969, 2301, 2303, 2453]. Opublikowane opracowania przynajmniej
częściowo można potraktować jako dość wszechstronne badania mykosocjologiczne i ekologiczne leśnych zbiorowisk białowieskich lasów. Oprócz grzybów badano także rośliny
naczyniowe, mszaki, porosty i częściowo glony oraz śluzowce. Po śmierci prof. J. B. Falińskiego zaniechano wydawania kolejnych takich opracowań dla tego obszaru.
Władysław Wojewoda wraz z Z. Heinrich zainicjowali kilkuletnie obserwacje grzybów
w borze sosnowym koło Katowic, w uprzemysłowionym obszarze Górnego Śląska. Wraz
z H. Komorowską i D. Karasińskim badali także grzyby w zbiorowiskach roślinnych Puszczy
Niepołomickiej i Kotliny Orawsko-Nowotarskiej. W latach 2007–2010 Dariusz Karasiński
badał grzyby afylloforoidalne Pojezierza Kaszubskiego. Efektem tych badań była bogato
ilustrowana dysertacja doktorska o charakterze monografii. W oparciu o międzynarodowy
monitoring Copernicus związany z grzybami lasów dębowych zainicjowano badania ekologiczne w Puszczy Niepołomickiej. Wpływ aglomeracji miasta Krakowa uwidocznił się
w wyraźnym zaniku grzybów mykoryzowych obszarów leśnych [2727].
W latach 2009–2010 Dariusz Karasiński prowadził inwentaryzację mykologiczną i był
głównym autorem planu ochrony grzybów wielkoowocnikowych w Białowieskim Parku
Narodowym (BPN) na lata 2010–2020. Uczestniczył również w opracowaniu założeń monitoringu grzybów w BPN. W latach 2009–2012 Dariusz Karasiński inwentaryzował grzyby
Bieszczadzkiego Parku Narodowego (BdPN) i był współautrem planu ochrony grzybów
wielkoowocnikowych BdPN [3977]. W 2012 roku D. Karasiński rozpoczął inwentaryzację
mykologiczną Kampinoskiego Parku Narodowego.
Grzyby miast i obszarów uprzemysłowionych
W kręgu zainteresowań naukowych mykologów z IB PAN była także mykobiota obszarów miejskich i uprzemysłowionych. Zbadano bioróżnorodność grzybów Krakowa,
Tarnowa, Kielc i wielu innych drobniejszych miast Górnego Śląska. Władysław Wojewoda
prawie przez 60 lat zajmował się grzybami wielkoowocnikowymi Krakowa. Pewna część
tych wyników została już opublikowana [1947, 2440]. Marcin Piątek opracował historię
badań nad mikroskopijnymi grzybami pasożytniczymi Ogrodu Botanicznego UJ w Krakowie
i uzupełnił dotychczasowe dane z tego miejsca nowymi obserwacjami [2770]. Władysław
Wojewoda zajmował się także badaniem grzybów swego rodzinnego miasta Przemyśla
i jego okolic (jak np. Arboretum w Bolestraszycach) [3069]. Także uprzemysłowione obszary
Alwerni, Chrzanowa, Jaworzna, Krzeszowic i Libiąża były przedmiotem Jego badań [925,
1168, 1268]. Należy również wspomnieć o badanich W. Wojewody w Zagłębiu Miedziowym
w okolicach Lubina koło Legnicy. Janusz Łuszczyński (pod kierunkiem W. Wojewody)
w swojej pracy doktorskiej zajmował się grzybami Agaricomycotina Kielc. Marcin Piątek
w latach 1994–2003 prowadził badania nad grzybami mikroskopijnymi i nadrzewnymi Tarnowa [2701, 2702, 2771, 2873, 3024, 3169, 3170, 3341]. Ich efektem była jego rozprawa
doktorska. Dariusz Karasiński badał mykobiotę rezerwatu przyrody Ochojec położonego
na terenie miasta Katowice [3987].
217
Zakład Mykologii
Badania grzybów jaskiń i kopalń
Badaniami objęto głównie jaskinie i kopalnie w Sudetach, a także kilka wybranych
jaskiń tatrzańskich. Grzyby występują tam na skalnych ścianach, detrytusie, w wodzie,
bakteryjnym biofilmie i na innych grzybach [3421, 3545, 3768, 3773]. Najciekawsze badania
przeprowadzono w Kopalni Złota (arsenu) w Złotym Stoku, gdzie stwierdzono obecność
bakteryjnego naskalnego biofilmu w sztolni Gertrudy [3421]. Przeprowadzono badania
interakcji pomiędzy bakteriami i grzybami w tym materiale. Badania miały na celu poznanie organizmów ułatwiających usuwanie metali ciężkich i metaloidów z hałd i zatrutych
obszarów w Sudetach. Wyizolowano nowe gatunki, jak Exophiala sideris [4268] i interesujące z punktu widzenia biotechnologii: Amorphotheca resinae, Geomyces pannorum,
Cephalotrichum stemonitis, Aureobasidium pullulans oraz Zasmidium cellare.
Koegzystencja i powiązania grzybów z roślinami i owadami
Powiązania workowców i ich anamorf z różnymi roślinami, a zwłaszcza opracowanie
metody markerów grzybowych wykorzystywanych w fitogegrafii i paleografii roślin
arktyczno-alpejskich było przedmiotem badań A. Chlebickiego. Określono kierunek
migracji wielu roślin naczyniowych. Badania te były prowadzone w górach różnych
krajów Europy, m.in. w Skandynawii, w Karpatach, w Alpach, na Uralu, także w górach
Ryc. 4. Andrzej Chlebicki na przedpolu lodowca w Zachodnich Himalajach w roku 2003 (Fot. M. Suková).
218
A. Chlebicki
Tien Szan w Azji oraz na Grenlandii. Andrzej Chlebicki [2959, 2962] badał powiązania
grzybów z takimi roślinami, jak Acer pseudoplatanus, Betula nana, B. pubescens subsp.
carpatica, Carex magellanica, C. rupestris, Cerastium alpinum, C. cerastoides, C. eriophorum, Chamaedaphne calyculata, Dryas octopetala, Juncus trifidus, Pedicularis sudetica, Rubus chamaemorus, Salix herbacea, S. lapponum i S. reticulata. Przeprowadził
również eksperymentalne badania interakcji pomiędzy endofitami mannicy Puccinellia
distans i określił wpływ zasolenia na rozmieszczenie grzybów. Andrzej Chlebicki prowadził także badania endofitów situ skuciny Juncus trifidus z Tatr i Babiej Góry oraz dębika
ośmiopłatkowego Dryas octopetala z Smolegowej Skały (wspólnie z Anną Wilczek).
Interesujące były także badania grzybów z rodzaju Anthracoidea i owadów z rodzaju
Phalacrus żerujących na sorusach tych grzybów [3664]. Wspomniane chrząszcze są
uznawane za wektory przenoszenia zarodników tych grzybów.
Dzięki znajomości grzybów arktyczno-alpejskich można było podjąć się trudnego zadania, jakim było zbadanie relacji między grzybami i roślinami na górnej granicy zasięgu
w Tien Szanie i Himalajach (Ryc. 4). Grzyby wykazywały głównie ujemny wpływ na
rośliny [3966, 3967].
Precyzyjne badania górskich populacji Dryas octopetala w Karpatach [3225] i na
Grenlandii [3420] umożliwiły wysuniecie hipotezy dryfu symbiotycznego opublikowanej
w artykule pt. Symbiotic drift as a consequence of declining host plant populations
[3666]. Ostatnie badania wskazują, że nie jest to proces typowo stochastyczny, tak jak
to ma miejsce w przypadku dryfu genetycznego. Kolejne opracowanie tej hipotezy jest
na ukończeniu. Dotyczy ona utraty gatunków symbiontów w trakcie zmniejszania się powierzchni populacji rośliny, a zwłaszcza w momencie, gdy rozerwana populacja przestaje
mieć status metapopulacji. Marcin Piątek zajmuje się powiązaniami między roślinami
żywicielskimi Caryophyllaceae i grzybami z rodzaju Microbotryum (Pucciniomycotina),
a także pomiędzy gatunkami z rodzaju Carex i grzybami z rodzaju Anthracoidea (Ustilaginomycotina).
Różnorodność grzybów
Badania poświęcone bioróżnorodności grzybów będą się czasem pokrywały z opracowaniami
mykoscjologicznymi, niemniej jest ich znacznie więcej. Opracowania te dotyczą następujących parków narodowych: Babiogórskiego [1752, 1811, 3224], Białowieskiego [747,
1960–1969, 2303, 3988, 4159], Bieszczadzkiego [240, 351, 682, 3977], Gorczańskiego 926,
3769, 4202], Kampinoskiego [546], Magurskiego [2725], Ojcowskiego [963, 1006, 1023,
1089, 1341] i Tatrzańskiego [1581, 2441, 2959, 3037, 3038, 3041, 3042, 3968, 4369].
Ponadto badano także inne obszary, jak Beskid Niski [2530], Beskid Sądecki [2792],
Ziemia Chrzanowska [925, 1168, 1269], Puszcza Niepołomicka [1126, 1187, 1368, 2727],
Pomorze Zachodnie [691], obszary występowania halofitów koło Gniezna [2821, 2960],
Polska północno-wschodnia [1521, 3416] i Pojezierze Kaszubskie (D. Karasiński – rozprawa
doktorska). Marcin Piątek od 1994 roku badał grzyby Pogórza Ciężkowickiego i Pogórza
Rożnowskiego [2598, 2767, 2768, 2874, 2877–2879, 3022, 3025]. Wcześniejsze prace
219
Zakład Mykologii
M. Piątka nie są tu cytowane. Był wtedy studentem, nie pracował na etacie w IB PAN
i jego publikacje z lat 1994–1997 nie są uwzględnione, podobnie jak publikacje doktoranta
Zakładu, mgr Macieja Szczepki.
Opracowania chorograficzne (rozmieszczenie grzybów)
Analizę geograficzną grzybów z rzędu Uredinales w Polsce opracował T. Majewski.
W Zakładzie wykonano wiele map rozmieszczenia grzybów. Mapy takie opracowywali
A. Chlebicki (m.in. 140 lokalnych map dotyczących rozmieszczenia wybranych grzybów
w oddziale 256 Białowieskiego Parku Narodowego), W. Wojewoda, H. Komorowska,
M. Piątek, A. Ronikier, A. Chlebicki, D. Karasiński opublikowali 66 map w wydawanej
przez IB PAN serii Atlas of the geographical distribution of fungi in Poland [8597, 8606,
8620, 8638], Laboulbeniales zostało przedstawione na 206 mapach przez T. Majewskiego
(Majewski 2008). Dzięki analizie rozmieszczenia stanowisk Anthracoidea caricis wykazano,
że gatunek ten ma antropogeniczne pochodzenie w Gorcach [4202].
INNE KIERUNKI BADAŃ
Badania grzybów poza Polską
Pracownicy Zakładu Mykologii uczestniczyli bądź obecnie uczestniczą w badaniach różnych grup grzybów występujących na wszystkich kontynentach. Tomasz Majewski badał
grzyby m.in. Ukrainy, wyspy Bali, Borneo, Ekwadoru, Indonezji, Japonii, Meksyku, Nowej
Gwinei, Peru, Półwyspu Malajskiego i Rwandy [1307, 1499–1501, 1535–1537, 1609, 1680,
1698–1700, 1765].
Andrzej Chlebicki badał głównie grzyby z dawnej klasy Pyrenomycetes (Ascomycota)
zebrane w obszarach arktyczno-alpejskich Austrii, Bułgarii, Chile, Czech, Grenlandii,
Kazachstanu, Rosji, Rumunii, Słowacji, Szwecji, Ukrainy i Włoch, a zwłaszcza gatunki
występujące na Dryas octopetala [2109, 2110, 2306, 2363, 2364, 2550–2552, 2820, 2959,
3105, 3225, 3966, 3967]. Badał także grzyby z podgromady Ustilaginomycotina zebrane
w Chile, Indiach oraz Kazachstanie [3419, 3665, 3810). Zofia Heinrich była współautorem
prac o grzybach z Spitsbergenu i Szetlandów Południowych [1895, 2254].
Władysław Wojewoda, Z. Heinrich, H. Komorowska, K. Zarzycki i jego żona (Barbara
Zarzycka) w latach 1982–1986 zebrali w Korei Północnej bogate materiały w trakcie kilku
ekspedycji. Macrofungi of North Korea collected in 1982–1986 W. Wojewody, Z. Heinrich
i H. Komorowskiej to pierwsze opracowanie grzybów wielkoowocnikowych Korei Północnej
obejmujące ok. 430 gatunków [3389]. Wcześniejsze informacje o grzybach tego kraju były
publikowane w języku koreańskim i jako takie stosunkowo rzadko cytowane w literaturze
światowej [2796, 5250].
Anna Ronikier (Ryc. 5) prowadzi badania m.in. w Alpach, Karpatach i Pirenejach, we
Francji, Hiszpanii, Rumunii i Słowacji, a także w Skandynawii, np. w Finlandii i Szwecji
220
A. Chlebicki
Ryc. 5. Anna Ronikier – badania związane z arktyczno-alpejską mykobiotą gór europejskich, góry Komovi,
Czarnogóra, 2009 (Fot. M. Ronikier).
oraz w Argentynie i Stanach Zjednoczonych. Marcin Piątek (Ryc. 6) prowadzi badania
Ustilaginomycotina w Afryce: Beninie, Egipcie, Ghanie, Kamerunie oraz Togo. Studiował
także materiały zielnikowe pochodzące z wszystkich kontynentów świata (z wyjątkiem
Antarktydy). Dariusz Karasiński prowadzi badania taksonomiczne nad grzybami z dawnego
rzędu Aphyllophorales (głównie grzyby kortycjoidalne) w Europie (Austria, Czechy, Francja,
Słowacja, Włochy) i Ameryce Południowej (Boliwia). Studiował typy i i inne materiały
zielnikowe pochodzące z Europy, Afryki, Ameryki Południowej, Ameryki Północnej i Azji.
Badał również Agaricomycetes zebrane na Antarktydzie [4359].
Pracownicy Zakładu opublikowali nowe gatunki grzybów dla Białorusi, Chile, Czeskiej
Republiki, Ekwadoru, Grenlandii, Indonezji, Japonii, Kazachstanu, Kamerunu, Korei Północnej, Mauritiusa, Madagaskaru, Meksyku, Nowej Gwinei, Peru, Półwyspu Malajskiego,
Rosji i Ukrainy (por. Aneks I. D).
Czerwone listy grzybów i śluzowców
Opracowania poświęcone zanikaniu grzybów wielkoowocnikowych zostały zainicjowane
przez Wojewodę [1051]. Maria Ławrynowicz i W. Wojewoda opracowali Czerwoną listę
grzybów wielkoowocnikowych zagrożonych w Polsce. Ukazały się trzy wydania tej listy
[1643, 2084, 3638]. W pierwszym z tych wydań zamieszczono spis 800 gatunków, w drugim
221
Zakład Mykologii
1013 gatunków, a w trzecim 892 gatunki. Z kolei A. Ronikier uczestniczyła w wydaniu
Czerwonej listy śluzowców rzadkich w Polsce [3552]. Została też opracowana lokalna
czerwona lista dla obszaru Górnego Śląska [2722].
Historia botaniki, mykologii i fitopatologii
Tomasz Majewski, W. Wojewoda i A. Chlebicki zajmowali się historią botaniki, fitopatologii
i mykologii. Dzięki ich aktywności powstał szereg opracowań biograficznych, poświęconych
badaczom grzybów i roślin, m.in. wybitnym polskim i zagranicznym uczonym. Andrzej
Chlebicki pisał o Józefie Mądalskim [4994, 5265], w innych artykułach o Józefie I. Łagowskim [5778] oraz Elżbiecie Skwirzyńskiej [5880] i Januszu B. Falińskim [5969].
Tomasz Majewski pisał natomiast o Tadeuszu Dominiku [4962], Zdzisławie Dąbrowskim
[4882], Karolu Kaniewskim [5002], Wandzie Konopackiej [5003], Stefanie Krupko [5004],
Ryszardzie Kruszyńskim [4888], Florze Lilienfeldównie [5070], Andrzeju Michalskim
[5005], Janie Miechowiczu [5071], Andrzeju Nespiaku [4903, 5006], Irenie Rejment-Grochowskiej [5007], Janinie Woronieckiej-Siemaszkowej [4933] oraz Ludwiku Garbowskim
[4853, 5001], któremu poświęcił też książkową monografię [1237]. Scharakteryzował również fitopatologię w działalności Puławskich Instytutów Rolniczych [1306].
Władysław Wojewoda pisał o Stanisławie Batko [5339], Franciszku Berdau [4836],
Franciszku Błońskim [4733], Stanisławie Chełchowskim [4847], Stanisławie Domańskim
Ryc. 6. Marcin Piątek na tle baobabu, badania mykobioty Togo, Afryka, 2011 (Fot. N. S. Yorou).
222
A. Chlebicki
[5482, 5483, 5628], Marinusie A. Donku [4817], Bogumirze Eichlerze [4826], Barbarze
Gumińskiej [6320], Irenie Mazaraki [5626], Mieczysławie A. Mazarakim [6319], Bolesławie Namysłowskim [4911], Albercie Pilácie [4825], Andrzeju Nespiaku [5911],
Bronisławie Zysce [6081], a w obszernym opracowaniu o działalności na polu mykologii
wybitnego polskiego botanika i mykologa Mariana Raciborskiego [4991].
Anna Miśkiewicz i Michał Ronikier [5900] napisali artykuł poświęcony pamięci wybitnego szwajcarskiego mykologa Julesa Favre’a.
ZBIORY GRZYBÓW I ŚLUZOWCÓW
Od 1969 roku W. Wojewoda zaczął gromadzić okazy do kolekcji grzybów. Obecnie
(w 2012 r.) znajduje się ponad 60 000 torebek numerowanych i co najmniej połowa
z tego nie numerowanych. Jest to największy zbiór grzybów w Polsce (Ryc. 7). Główna
część kolekcji to materiały zebrane przez W. Wojewodę, H. Komorowską, Z. Heinrich
i M. Piątka. Znajdują się tam także zbiory mykologów z przed pierwszej i drugiej wojny
światowej (np. J. Krupy, B. Namysłowskiego i wielu innych). W 2002 roku do kolekcji
grzybów IB PAN został dołączony jako depozyt niezwykle cenny zbiór grzybów Stanisława Domańskiego z Wydziału Leśnego Uniwersytetu Rolniczego im. H. Kołłątaja
w Krakowie. Zbiór grzybów S. Domańskiego zawiera około 100 typów opisanych przez
niego taksonów grzybów nowych dla nauki. W 2010 roku T. Majewski odsprzedał kolejny niezwykle cenny zbiór grzybów Laboulbeniales wraz z kolekcją owadów i typów
nomenklatorycznych, kolekcją rdzy i literaturę. Kolejną ważną kolekcją są grzyby zebrane
na roślinach z rodzaju Dryas przez A. Chlebickiego oraz głównie i śniecie zebrane przez
M. Piątka.
W Zakładzie, oprócz kolekcji grzybów, znajdują się zbiory śluzowców (Ryc. 8). Zbiory
te zostały wydzielone w roku 2003 z zielnika głównego KRAM i stanowią obecnie osobną
kolekcję, która liczy około 3500 okazów, z czego dużą część stanowi kolekcja H. Krzemieniewskiej. Najstarsze zbiory pochodzą z XIX w., w tym okazy zbierane przez M. Raciborskiego. W zielniku znajduje się co najmniej 30 typów nomenklatorycznych (m.in. gatunki
opisane przez M. Raciborskiego, H. Krzemieniewską i A. Ronikier).
LABORATORIUM MIKROBIOLOGICZNE
Od 2004 roku zostało utworzone przez prof. A. Chlebickiego Laboratorium Mikrobiologiczne. Fundacja Nauki Polskiej umożliwiła zakup komory laminarnej. Początkowo
laboratorium mieściło się w niewielkim pokoju w budynku A, następnie (od 2012 roku)
w dużym pomieszczeniu w budynku B (Ryc. 9) (por. schemat sytuacyjny w rozdziale Wstęp,
ninieszy tom). W laboratorium wykonywane są izolacje grzybów z roślin i skał, kopalń
i jaskiń, przechowywane są kultury grzybów w inkubatorze, zamrażarce i szafach, a także
wykonywane są podstawowe prace związane z izolacją DNA.
223
Zakład Mykologii
Ryc. 7. Zbiory grzybów (Fot. D. Karasiński, A. Chlebicki).
224
A. Chlebicki
DYDAKTYKA I UPOWSZECHNIANIE wiedzy
O GRZYBACH I ŚLUZOWCACH
Klucz do oznaczania grzybów autorstwa B. Gumińskiej i W. Wojewody doczekał się trzech
wydań (Gumińska, Wojewoda 1968) [1361, 1479] oraz jednego wznowienia (Gumińska,
Wojewoda 1988). Władysław Wojewoda, IrenaTurowska oraz Zbigniew Podbielkowski
byli autorami skryptu dla studentów Wydziału Farmacji ówczesnej Akademii Medycznej
w Krakowie [4754, 4835, 4988].
Tomasz Majewski prowadził wykłady z botaniki ogólnej w filii Uniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku. Wykłady z tematu „Ochrony grzybów w lesie” dla studentów Wydziału Leśnego Akademii Rolniczej im. H. Kołłątaja w Krakowie prowadził W. Wojewoda,
ponadto prowadził wykłady dla słuchaczy Podyplomowego Studium Ochrony Przyrody AR
w Krakowie. Władysław Wojewoda wygłaszał także wykłady dla nauczycieli biologii w liceach ogólnokształcących Krakowa, prowadził także wycieczki mykologiczne dla uczniów
szkół średnich i mieszkańców Krakowa. Kolejną ważną inicjatywą w upowszechnianiu
wiedzy o grzybach były wydania atlasów grzybów, w tym Poradnik grzybiarza W. Wojewody [5342, 5953] był wydany w dużym nakładzie. Władysław Wojewoda był autorem
przekładu wydań atlasu grzybów [5038, 5433]. Brał też udział w opracowywaniu kilkuset
haseł o tematyce mykologicznej w dwu encyklopediach [5700–5705, 5757–5759, 5811–5814,
Ryc. 8. Zbiory śluzowców (Fot. A. Ronikier).
Zakład Mykologii
225
Ryc. 9. Laboratorium mikrobiologiczne w nowym (od 2012 roku) pomieszczeniu, w budynku B (Fot.
A. Chlebicki).
5909]. Ponadto mykolodzy z IB PAN są autorami i współautorami bardzo wielu popularnonaukowych artykułów i rozdziałów w książkach (W. Wojewoda, A. Chlebicki, A. Ronikier,
D. Karasiński) o różnorodnej tematyce.
Wystawy grzybów (W. Wojewoda, Z. Heinrich, H. Komorowska, A. Cichocka i B. Pleban)
były organizowane we współpracy z różnymi partnerami, jak Katedra Botaniki Farmaceutycznej Akademii Medycznej, Klinika Toksykologii AM i Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Krakowie. W 1986 roku wystawa była zorganizowana w klinice
Toksykologii przy ul. Kopernika, następna wystawa w 1987 roku w pałacu Potockich w Rynku
Głównym, kolejna w 1988 roku w Instytucie Botaniki PAN przy ul. Lubicz, w 1990 roku na
dziedzińcu rektoratu byłej Akademii Medycznej przy ul. Św. Anny i ostatnia w 1993 roku
w Muzeum Zoologicznym PAN przy ul. Św. Sebastiana. Brak funduszy uniemożliwił organizowanie następnych wystaw. Dariusz Karasiński w trakcie pracy nad doktoratem (w latach
2007–2011) uczestniczył w organizacji wystaw grzybów Puszczy Białowieskiej w Białowieży i Hajnówce [6316, 6382]. Władysław Wojewoda, Z. Heinrich oraz H. Komorowska
prowadzili poradnię mykologiczną w Klinice Toksykologii Akademii Medycznej w Krakowie
(1986 rok). Andrzej Chlebicki i W. Wojewoda uczestniczyli w audycjach radiowych i telewizyjnych poświęconym grzybom, mykologii i botanice: A. Chlebicki brał udział w takich
programach we Wrocławiu, a W. Wojewoda w Krakowie, Katowicach i w Szczecinie, a także
w polskiej sekcji radia w Pradze, dla Polaków mieszkających w Republice Czeskiej.
226
A. Chlebicki
Podziękowania
W przygotowaniu niniejszego tekstu wykorzystane zostały w dużym stopniu informacje zebrane przez
prof. W. Wojewodę do opracowania historii Instytutu Botaniki PAN na obchody 50-lecia. Opracowanie to
nigdy nie ujrzało światła dziennego, a rodzina prof. W. Wojewody nie zgodziła się na opublikowanie tamtego
tekstu w obecnym tomie, gdyż wymagał on uzupełnienia o ostatnią dekadę. Dzięki uprzejmości prof. Tomasza
Majewskiego wykorzystano również dokumentację ze zbiorów prof. A. Skirgiełło. Zestawienie nowo opisanych
taksonów i nowych kombinacji nomenklatorycznych przygotował dr Marcin Piątek, a bibliografię i informacje
o badaniach prof. W. Wojewodzie przygotował dr Dariusz Karasiński.
Literatura
Gumińska B. 2000. Wawelia – historia i nowe odkrycia. Wiadomości Botaniczne 44(3/4): 23–25.
Gumińska B. 2002. New localities of two interesting species of fungi growing on sawdust. Polish Botanical
Journal 47(2): 139–142.
Gumińska B., Wojewoda W. 1968. Grzyby owocnikowe i ich oznaczanie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo
Rolnicze i Leśne.
Gumińska B., Wojewoda W. 1988. Grzyby i ich oznaczanie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze
i Leśne.
Karasiński D. 2011. Grzyby afylloforoidalne Kaszubskiego Parku Krajobrazowego. Kraków: Instytut Botaniki
im. W. Szafera PAN (rozprawa doktorska).
Majewski T. 2008. Laboulbeniales. [W]: W. Wojewoda (Red.). Atlas of the geographical distribution of Fungi
in Poland. Kraków: W. Szafer Institute of Botany.
Mułenko W., Majewski T., Ruszkiewicz-Michalska M. (Red.). 2008. A preliminary checklist of micromycetes in Poland. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polska Akademia Nauk. [Series: Biodiversity of
Poland, Vol. 9].
Namysłowski B. 1909. Sur la structure et le developpment de Wawelia regia nov. subf. nov. sp. Bulletin
International de ľAcademie des Sciences de Cracovie, Classe des Sciences Mathématiques et Naturelles
7: 597–603.
Skirgiełło A. 1960. Podstawczaki (Basidiomycetes), borowikowe (Boletales). W: J. Kochman, A. Skirgiełło
(Red.). Flora Polska, Rośliny Zarodnikowe Polski i Ziem Ościennych, Grzyby (Fungi). Warszawa: PWN.
Skirgiełło A. 1988. Polska Bibliografia Mikologiczna I–III. Warszawa: PWN.
Biogramy
Chlebicki Andrzej (ur. 1949), prof. dr hab., botanik, mykolog, herpetolog; Pracowania Atlasu
Flory Polski we Wrocławiu IB PAN 1979–1994, kierownik Pracowni Atlasu Flory Polski
we Wrocławiu 1990–1993, Pracownia Mikologii 1994–1999, Zakład Mikologii 2000–
2011, Zakład Mykologii 2000→; kierownik Zakładu Mykologii 2004→; kustosz Kolekcji
Grzybów IB PAN od 2000→; tematyka badawcza: taksonomia, ekologia i rozmieszczenie
geograficzne grzybów zwłaszcza z grup Xylariales, Dothideomycotina i grzbów mitosporowych, koegzystencja grzybów z roślinami i bakteriami, powiązania biogeograficzne
grzybów arktyczno-alpejskich z reliktami glacjalnymi w obszarach górskich Polski i innych
krajów, ekstremofile jaskiń i kopalń.
Zakład Mykologii
227
Ginko Bogusława (daty ur. brak), mgr, mykolog; Pracownia Mikologii 1981–1986 (stanowisko pracy w Warszawie); tematyka badawcza: ekologia i rozmieszczenie geograficzne
grzybów z dawnych klas Asco- i Basidiomycota.
Gumińska Barbara (ur. 1924), prof. dr hab., mykolog; Pracownia Systematyki Śluzowców
1956, Pracownia Mykologiczna 1957–1959; tematyka badawcza: taksonomia, ekologia
i rozmieszczenie geograficzne grzybów z dawnych klas Asco- i Basidiomycota, szczególnie
w Polsce południowej, m.in. w Karpatach.
Heinrich Zofia (ur. 1938), dr, mykolog; Pracownia Mikologii 1970–1986, Zakład Mikologii
1987–1991, Pracownia Mikologii 1992–1998; tematyka badawcza: taksonomia grzybów
z rzędu Agaricales, ze szczególnym uzwzględnieniem grzybów ciemnozarodnikowych
z rodzin: Bolbitiaceae, Coprinaceae, Cortinariaceae i Strophariaceae.
Karasiński Dariusz (ur. 1972), dr, mykolog; Zakład Mykologii 2012→; tematyka badawcza:
taksonomia, filogeneza, ekologia i chorologia resupinowatych Agaricomycotina zasiedlających martwe drewno w lasach pierwotnych i naturalnych strefy umiarkowanej
północnej półkuli i obszarów tropikalnych świata.
Komorowska Halina (ur. 1951), dr, mykolog; Pracownia Mikologii 1975–1986, Zakład
Mikologii 1987–1991, Pracownia Mikologii 1994–1999, Zakład Mikologii 2000–2011,
Zakład Mykologii 2012→; tematyka badawcza: taksonomia i ekologia grzybów wielkoowocnikowych z dawnych klas Asco- i Basidiomycota, szczególnie tzw. grzybów
białozarodnikowych z rodzin: Hydnangiaceae, Marasmiaceae, Pleurotaceae i Tricholomataceae oraz śluzorośli (Myxomycota), zwłaszcza w Polsce południowej (Puszcza
Niepołomicka, Bory Orawsko-Nowotarskie, Gorce, Pieniny, Tatry), a poza Polską
w Korei Północnej.
Krzemieniewska Helena (1878–1966), profesor, fizjolog roślin, mykolog i mikrobiolog;
Dział Systematyki Śluzowców 1955, Pracownia Systematyki Śluzowców 1956, Pracownia Mykologiczna 1957–1960; tematyka badawcza: taksonomia, ekologia i rozmieszczenie geograficzne śluzowców.
Łuszczyński Janusz (ur. 1956), dr hab., botanik, fitosocjolog, ekolog i mykolog; Zakład
Mikologii 1991–1992; tematyka badawcza: taksonomia, ekologia i rozmieszczenie geograficzne grzybów wielkoowocnikowych, przede wszystkim Agaricomycotina, głównie
w Górach Świętokrzyskich.
Majewski Tomasz (ur. 1940), prof. dr hab., mykolog; Pracownia Mykologiczna 1965–1968,
Pracownia Mikologii 1969–1986, Zakład Mikologii 1987–1990 (stanowisko pracy
w Warszawie); tematyka badawcza: taksomomia i ekologia grzybów mikroskopijnych
w szerokim znaczeniu, w szczególności Laboulbeniales oraz Peronosporales, Erysiphales, Uredinales i Ustilaginomycotina, udział grzybów mikroskopijnych w zbiorowiskach roślinnych.
228
A. Chlebicki
Piątek Marcin (ur. 1974), dr inż., mykolog, fitopatolog; Zakład Mikologii 1998–2011,
Zakład Mykologii 2012→; tematyka badawcza: taksonomia, filogeneza, koegzystencja
grzybów i roślin, ekologia oraz rozmieszczenie geograficzne grzybów: w przeszłości
Agaricomycotina, a obecnie głównie Ustilaginomycotina w skali światowej.
Ronikier Anna (z d. Miśkiewicz) (ur. 1975), dr, mykolog; Zakład Mikologii 2000–2011,
Zakład Mykologii 2012→; kustosz kolekcji śluzowców (Myxomycetes) w Instytucie
Botaniki PAN; tematyka badawcza: ekologia, taksonomia, biogeografia kapeluszowych
Agaricomycotina, ze szczególnym uwzględnieniem grzybów w ekosystemach górskich
w Karpatach, ekologia i mykoryza grzybów wielkoowocnikowych piętra alpejskiego,
filogeografia grzybów arktyczno-alpejskich, śluzowce przyśnieżne gór świata (Europa,
Ameryka Północna, Ameryka Południowa).
Wojewoda Władysław Ryszard (1932–2010), prof. dr hab., mykolog; Pracownia Mikologii 1969–1986, Zakład Mikologii 1987–2003; p. o. kierownika Zakładu 1971–1980,
kierownik Zakładu 1981–2003; założyciel (1969) i kustosz (do roku 2000) zbiorów
grzybów IB PAN; redaktor serii Atlas of the geographical distribution of fungi in Poland
(2000–2005); tematyka badawcza: taksonomia, ekologia i rozmieszczenie geograficzne
grzybów wielkoowocnikowych głównie Agaricomycotina, w szczególności z dawnych
rzędów Aphyllophorales, Auriculariales, Tremellales, Dacrymycetales i Tulasnellales.
9
Leon Stuchlik, Ewa Zastawniak-Birkenmajer
Kalendarium
1953 Powstanie Pracowni Paleobotaniki Czwartorzędu w ramach Zakładu Botaniki PAN.
Kierownictwo Pracowni obejmuje prof. Władysława Szafera.
1956 Przekształcenie Pracowni Paleobotaniki Czwartorzędu w Zakład Paleobotaniki. Kierownictwo sprawuje nadal prof. W. Szafer.
1958 Wyodrębnienie w obrębie Zakładu dwóch jednostek: Pracowni Flor Trzeciorzędowych
i Starszych kierowanej przez prof. W. Szafera oraz Pracowni Flor Czwartorzędowych
kierowanej przez prof. Andrzeja Środonia.
1961 Formalna likwidacja odrębności Pracowni w ramach Zakładu, który kierowany jest od
tego momentu przez prof. A. Środonia, po przejściu prof. W. Szafera na emeryturę.
1961 Współorganizacja międzynarodowego kongresu International Association of Quaternary
Research (INQUA).
1979 Po przejściu prof. A. Środonia na emeryturę kierownictwo Zakładu obejmuje prof.
Krystyna Wasylikowa.
1982 Zmiana na stanowisku kierownika Zakładu. Funkcję tę obejmuje prof. Leon Stuchlik.
1997 Organizacja Second International Conference on Preservation of Botanical Collection.
1998 Organizacja 5th European Palaeobotanical-Palynological Conference.
2002 Po przejściu prof. L. Stuchlika na emeryturę kierownikiem Zakładu zostaje prof. Ewa
Zastawniak.
2007 Organizacja 14th Symposium of the International Work Group for Palaeoethnobotany.
2012 Objęcie funkcji p. o. kierownika Zakładu przez dr Agnieszkę Wacnik po przejściu prof.
E. Zastawniak-Birkenmajer na emeryturę.
230
L. Stuchlik, E. Zastawniak-Birkenmajer
HISTORIA ZAKŁADU
Początki Zakładu Paleobotaniki, jako jednostki Instytutu Botaniki PAN w Krakowie, sięgają
kilku lat przed formalnym utworzeniem Zakładu (później Instytutu) Botaniki PAN. Jeszcze
w 1949 roku zostało zawarte porozumienie o współpracy pomiędzy Dyrektorem Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie – prof. Janem Czarnockim a prof. Władysławem
Szaferem, w zakresie geologii i paleobotaniki czwartorzędu. Umowę tę realizował ze strony
Instytutu Geologicznego w latach następnych prof. Edward Rühle. W wyniku tej umowy
powstała Pracownia Paleobotaniki Czwartorzędu przy Wydziale Geologii Regionalnej
Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Pracownia, kierowana przez prof.
W. Szafera, miała siedzibę w Krakowie, w Instytucie Botanicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. W ramach jej prac prowadzono badania czwartorzędu Polski oraz zajmowano się
problematyką młodszego „trzeciorzędu”. Z chwilą utworzenia w Krakowie w 1953 roku
Zakładu Botaniki Polskiej Akademii Nauk – Pracownia Paleobotaniczna weszła w jego
skład, pozostając do 1960 roku – pod kierownictwem prof. W. Szafera (Ryc. 1). Pracownia
składała się z następujących działów: A – Flory Trzeciorzędowe, B – Flory Plejstoceńskie,
Ryc. 1. Profesorowie Władysław Szafer (z lewej) i Andrzej Środoń w Ogrodzie Botanicznym UJ pod drzewem
metasekwoi (1966) (Fot. W. Puchalski).
231
Ryc. 2. „Herbata” w Zakładzie Paleobotaniki (1960). Od lewej: Maria Łańcucka-Środoniowa, Wanda Koperowa,
Janina Oszast, Barbara Pawlikowa, Maria Reymanówna, Maria Sobolewska, Kazimierz Szczepanek (UJ), Leon
Stuchlik, Kazimiera Mamakowa, Krystyna Wasylikowa, Magdalena Ralska-Jasiewiczowa (Fot. S. Łuczko).
C – Flory Holoceńskie, D – Anatomia Drewna. Współpraca z Instytutem Geologicznym,
a zwłaszcza jego Stacją Karpacką, wyrażająca się w finansowaniu dwóch etatów trwała
do 1956 roku.
W 1956 roku Zakład Botaniki PAN przekształcił się w Instytut Botaniki PAN, a Pracownia Paleobotaniczna w Zakład Paleobotaniki. W obrębie Zakładu doszło w 1958 roku do
wyodrębnienia dwóch jednostek: Pracowni Flor Trzeciorzędowych i Starszych (kierownik
W. Szafer) i Pracowni Flor Czwartorzędowych (kierownik Andrzej Środoń).
Prof. Władysław Szafer przeszedł na emeryturę z końcem 1960 roku. Był on najwybitniejszym polskim paleobotanikiem, znanym również szeroko w świecie, stworzył Krakowską
Szkołę Paleobotaniki i wydźwignął paleobotanikę polską na poziom światowy. W 1964 roku
prof. W. Szafer otrzymał medal Albrechta Pencka za wybitne osiągnięcia w badaniach nad
czwartorzędem. Szkoła Profesora Władysława Szafera jest dobrze znana w nauce światowej,
a jego uczniowie, liderzy różnych działów paleobotaniki, kontynuowali kierunki badawcze
swojego Mistrza i kreowali nowoczesne kierunki badań (Ryc. 2).
Od 1961 roku obie pracownie Zakładu Paleobotaniki formalnie przestały istnieć, kierownictwo Zakładu objął Andrzej Środoń, który jako następca W. Szafera i wieloletni kierownik
Zakładu, kontynuował i rozwijał uprawiane kierunki badawcze (Ryc. 1). Przez wszystkie
późniejsze lata koncentrowały się one na trzech głównych tematach: flora mezozoiku
232
Ryc. 3. Pracownicy Zakładu Paleobotaniki, 2012. Od prawej: Grzegorz Worobiec, Leon Stuchlik, Jadwiga
Ziaja, Krzysztof Stachowicz, Aldona Mueller-Bieniek, Agnieszka Wacnik, Elżbieta Worobiec, Renata Stachowicz-Rybka, Ewa Madeyska, Krystyna Wasylikowa, Agnieszka Sojka, Joanna Krupnik (doktorantka), Dorota
Nalepka, Katarzyna Cywa, Ewa Zastawniak-Birkenmajer (Fot. K. Romejko-Hurko).
(głównie triasu i jury), flora i roślinność „trzeciorzędu” oraz flora i roślinność czwartorzędu.
Profesor A. Środoń przeszedł na emeryturę w 1978 roku, kolejnymi kierownikami Zakładu
byli profesorowie: Krystyna Wasylikowa w latach 1979–1981, Leon Stuchlik w latach
1982–2001, Ewa Zastawniak(-Birkenmajer) w latach 2002–2011, a od 2012 roku obowiązki
kierownika pełni dr Agnieszka Wacnik. Obecnie w Zakładzie Paleobotaniki zatrudnionych
jest (na koniec 2012 roku) 8 pracowników naukowych, w tym 3 samodzielnych, 5 doktorów
oraz 4 pracowników technicznych (Ryc. 3). Emerytowani profesorowie (K. Wasylikowa,
E. Zastawniak-Birkenmajer, L. Stuchlik i A. Obidowicz) nadal pracują naukowo, wspierają
Zakład publikując, jak też prowadząc prace redakcyjne dla Acta Palaeobotanica (prof.
L. Stuchlik)
Od czasów prof. W. Szafera, przez kolejne dziesiątki lat, Zakład Paleobotaniki Instytutu
Botaniki PAN był największym w kraju ośrodkiem badań paleobotanicznych i jednym
z nielicznych tego typu w Europie. Gościło w nim wielu uczonych, w tym większość
najwybitniejszych europejskich paleobotaników, jak m.in.: S. Archangelsky (Argentyna),
J. Kovar-Eder (Austria), E. Palamarev (Bułgaria), Č. Bůžek (Czechy), E. M. Friis, J. Iversen
(Dania), W. Zagwijn, J. van Konijnenburg-Van Cittert, W. van Zeist (Holandia), K. E.
Behre, A. Czaja, J. H. Gregor, D. H. Mai, V. Wilde (Niemcy), J. K. Faegri (Norwegia),
233
A. L. Tachtadżjan (Rosja), R. Givulsecu (Rumunia), B. Amman (Szwajcaria), G. Erdtman
(Szwecja), S. Manchester (USA), L. Hably, E. Nagy (Węgry), D. Batten, J. Birks, M. Boulter,
W. Chaloner, M. Collinson, C. Palmer (Wielka Brytania). Pracownicy Zakładu kształcili
kolejne liczne pokolenia paleobotaników, zarówno polskich, jak i zagranicznych na stażach
naukowych we wszystkich dziedzinach badań (Ryc. 4, 5).
Od 1991 roku finansowanie badań było wspomagane przez własne projekty badawcze,
dzięki którym nastąpiło nie tylko unowocześnienie technik badawczych, ale przede wszystkim
poszerzenie tematyki badań i osiągnięcie rezultatów na poziomie światowym (por. Aneks II).
Liczne zaproszenia do współpracy w grantach z innych placówek naukowych w Polsce,
a także w Europie, dowodzą wysokiego poziomu naukowego pracowników Zakładu Paleobotaniki. Potwierdzeniem wiodącej rangi Zakładu Paleobotaniki przez cały okres jego
działalności, był fakt organizacji wielu konferencji, zarówno krajowych (Ryc. 6), jak i międzynarodowych, w tym w 1961 roku kongresu International Association of Quaternary Research (INQUA) (Ryc. 7), w 1997 roku Second International Conference on Preservation of
Botanical Collections, w 1998 roku 5th European Palaeobotanical–Palynological Conference
oraz w 2007 roku 14th Symposium of the International Work Group for Palaeoethnobotany,
wysoko ocenionych przez licznych uczestników z Polski i całego Świata.
Ryc. 4. Pracownicy Zakładu Paleobotaniki i stażyści, 1972. Od prawej: Andrzej Środoń, Leon Stuchlik, Tran
Dinh Nghia (Wietnam), Gabor Soliman (Palestyna), Kazimiera Mamakowa, Ewa Zastawniak, Maria Sobolewska,
Aleksandra Wieserowa, Maria Godlewska, Danuta Zdebska, Janina Oszast, Magdalena Ralska-Jasiewiczowa,
Maria Reymanówna, Krystyna Harmata, Barbara Pawlikowa, Krystyna Wasylikowa, Irena Bednarska, Maria
Łańcucka-Środoniowa, Józef Kurdziel, Danuta Moszyńska, Barbara Balicka, Zofia Tomczyńska (Fot. A. Pachoński).
234
Ryc. 5. Zakład Paleobotaniki na pożegnanie stażystki Grethy Jørgensen (Norwegia) na dziedzińcu Instytutu,
1974. Stoją od lewej: Irena Kaczmarska (Zakład Algologii IB PAN), Maryla Sobolewska, Ewa Zastawniak,
Janina Oszast, Andrzej Obidowicz, Józef Kurdziel, Andrzej Środoń, Małgorzata Jakóbek, Barbara Balicka,
Zofia Tomczyńska; w pierwszym rzędzie od lewej: Krystyna Wasylikowa, Kazimiera Mamakowa, Aleksandra
Wieserowa, Leon Stuchlik i Gretha Jørgensen (Fot. A. Pachoński).
TEMATYKA BADAWCZA
Badania prowadzone w Zakładzie Paleobotaniki obejmują historię rozwoju flory i przemiany szaty roślinnej od ery paleofitycznej po czasy historyczne, a zwłaszcza ery mezofitycznej i kenofitycznej (paleogenu, neogenu i czwartorzędu), w oparciu o metodę analizy
pyłkowej oraz analizę szczątków makroskopowych roślin, głównie kopalnych owoców,
nasion, kwiatów, szyszek, pędów i liści, a także drewien i węgli drzewnych. W latach 60.
XX wieku zainicjowano prace nad współczesnym opadem pyłku w Krakowie, ważne zarówno dla palinologicznych badań podstawowych, jak i dla nauk medycznych oraz studia
palinotaksonomiczne, początkowo taksonów roślin współczesnych, później także kopalnych.
Z czasem zakres badań palinologicznych prowadzonych w Zakładzie poszerzono o badania
prób powierzchniowych, jako pomocniczej metody przy interpretacji wyników badań palinologicznych osadów kopalnych. W latach 70. XX wieku zaczęto stosować do badań
późnego glacjału i holocenu analizę torfoznawczą, oznaczano owoce, nasiona oraz drewna.
W Zakładzie Paleobotaniki intensywnie rozwijane były również badania archeobotaniczne
szczątków roślin ze stanowisk archeologicznych.
235
Flory paleo- i mezofityczne
Badania kopalnych drewien zainicjowała w Zakładzie Paleobotaniki Maria Reymanówna,
analizując budowę anatomiczną trzech gatunków Dadoxylon z górnego karbonu, głównie
z arkozy kwaczalskiej [337]. Głównym tematem badawczym rozwijanym w Zakładzie Paleobotaniki – jako jedynym ośrodku w Polsce – były studia mezofitycznych makroszczątków
roślin. Obejmowały one także szczątki mikroskopowe roślin z mezozoiku Polski, głównie
triasu i jury. Z triasu opisano liczne nieznane wcześniej taksony sporomorf kopalnych oraz
scharakteryzowano paleoklimat tego okresu [758, 903]. Szczególnie interesujące i ważne
z ewolucyjnego punktu widzenia okazały się wyniki badań M. Reymanówny wczesnojurajskiej (obecnie uważaną za środkowojurajską) flory z Grojca pod Krakowem, opisanej
po raz pierwszy przez Mariana Raciborskiego (Raciborski 1894).
Niewątpliwym osiągnięciem było znalezienie w niej (po raz pierwszy w Polsce) żeńskich organów rozmnażania Caytoniales, znanych z kilku zaledwie stanowisk na świecie
[907]. Caytoniales są to rośliny kopalne licznie reprezentowane w mezozoicznych florach
półkuli północnej, głównie w postaci liści znanych pod nazwą Sagenopteris oraz rzadziej
spotykanych żeńskich organów rozmnażania zwanych Caytonia i męskich Caytonanthus.
Z flory jurajskiej Grojca M. Raciborski (1894) opisał dwa gatunki liści Sagenopteris phillipsi
Presl. i S. goeppertiana Zingo, trzeci – S. colpodes – wyróżniła M. Reymanówna [907]
(por. Aneks I. E). Pełny skład flory Grojca został ostatnio ustalony w wyniku szczegółowej
Ryc. 6. Otwarcie 5th European Palaeobotanical-Palynological Conference w sali wykładowej Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie, 1998 (Fot. A. Pachoński).
236
Ryc. 7. Wystawa w Zakładzie Paleobotaniki przygotowana na VI Kongres INQUA, 1961 (Fot. S. Łuczko).
rewizji wszystkich dostępnych materiałów z tego stanowiska (A. Jarzynka – rozprawa
doktorska).
Po raz pierwszy opisano z Polski organy rozmnażania nowego gatunku Caytonia harrisi
Reymanówna oraz C. sewardi Thomas i mikrosporangium Caytonanthus sp. z niedojrzałymi
ziarnami pyłku [907, 953]. Dzięki zastosowaniu nowoczesnych metod maceracji można było
wykonać mikrotomowe przekroje uwęglonych kopalnych owoców w trzech płaszczyznach
oraz preparaty z dobrze widoczną budową mikroskopową. Pozwoliło to na szczegółowe
zbadanie budowy anatomicznej kajtonii i opisanie po raz pierwszy wewnętrznej epidermy
kupul, systemu wiązek przewodzących i budowy tracheid. Odkrycia te przyczyniły się do
ugruntowania poglądów, że grupa Caytoniales należy jeszcze do roślin nagozalążkowych,
choć pewnymi cechami nawiązuje już do okrytozalążkowych. Prace M. Reymanówny [907,
953] z tego zakresu weszły powszechnie do literatury światowej, w tym do podręczników
paleobotaniki. Maria Reymanówna opisała nowy takson rośliny jurajskiej z rzędu Ginkgoales
237
– Mirovia szaferi [1528]; takson ten został w ostatnich latach zreinterpretowany i dla rodzaju podano nową diagnozę [3703] (por. Aneks I. E). Maria Reymanówna badała szczątki
jurajskich Podocarpaceae [1674] oraz przygotowała interesującą rozprawę o znalezionym
w Polsce pniu bennetyta z rodzaju Cycadeoidea [277].
Późniejsze badania wczesnojurajskiej flory z Odrowąża w rejonie Gór Świętokrzyskich
zostały zakończone kilkoma publikacjami, które obok prac o florze glinek grojeckich
stanowią najobszerniejsze opracowania flory tego okresu w Polsce. W pracy poświęconej
makroflorze [4081] opisano m.in. jeden nowy rodzaj Odrolepis (sporofil Lycopodiales),
trzy nowe gatunki: Odrolepis liassica (sporofil Lycopodiales), Pterophyllum alinae (liście
Bennetitales), Paracycas minuta (liście Cycadales) oraz jedną nową formę Todites princeps forma trilobata (liście Osmundaceae). Stwierdzono, że środowiskiem życia badanych
roślin były głównie tereny nadrzeczne. Szczegółowym badaniom poddano także ulistnione
pędy i szyszki męskie oraz żeńskie Hirmeriella muensteri z wymarłej rodziny szpilkowych
Cheirolepidiaceae, z zachowanymi in situ ziarnami pyłku Classopollis, które uznano za
identyczne z rozproszonymi w osadzie ziarnami pyłku Classopolis torosus (Reissinger)
Couper [3643, 3649]. Badano również kwiatostany Stachyopitys preslii Schenk z Ginkgoales [2081] zaliczane obecnie do nowego rodzaju i gatunku Schmeissneria microstachys
Kirchner & van Konijnenburg-van Cittert. W wyniku analizy palinologicznej jurajskich
osadów z Odrowąża [3643] wyróżniono i opisano 63 taksony kopalnych ziaren pyłku
i zarodników, reprezentujących wszystkie główne grupy roślin jurajskich, a mianowicie:
mszaki, widłaki, paprocie, paprocie nasienne, sagowce, benetyty, gniotowe oraz szpilkowe.
Obraz środowiska, w którym rozwijała się roślinność dolnej jury i triasu na obszarze Gór
Świętokrzyskich został w istotnym stopniu uzupełniony dzięki analizie palinofacjalnej
– nowej metodzie badawczej (J. Krupnik – rozprawa doktorska).
W syntetycznym opracowaniu wczesnojurajskiej (lias, hetang) flory okolic Pécs i Komló
w paśmie gór Mecsek (południowe Węgry) zastosowano po raz pierwszy dla badań nad
mezofitikum metody statystyczne dla rekonstrukcji paleośrodowiska [4187]. Nowością jest
użycie analizy zgodności we współwystępowaniu taksonów na tych samych fragmentach
skał. Metoda ta pozwoliła na uściślenie preferencji ekologicznych kopalnych zbiorowisk
roślinnych oraz stosunkowo najdokładniejsze określenie bioróżnorodności wczesnej jury
na obszarze badań [4187].
W Zakładzie Paleobotaniki powstało jedyne, jak dotychczas w świecie, opracowanie
górnokredowej antarktycznej flory kopalnej na podstawie badań odcisków liści z formacji
Zamek na Wyspie Króla Jerzego, w Archipelagu Południowych Szetlandów w Antarktydzie
Zachodniej [2296].
Flory paleogenu i neogenu
Badania nad roślinnością tych okresów geologicznych w Polsce, zapoczątkowane przez
W. Szafera opracowaniem flory plioceńskiej Krościenka (Szafer 1946, 1947) i Czorsztyna [19] (Ryc. 8), koncentrowały się w zasadzie wyłącznie na poznaniu flor kopalnych
neogenu, licznie reprezentowanych na obszarze Polski. Ich celem było poznanie historii
238
flory i roślinności Polski w tym okresie oraz odtworzenie istniejących wówczas warunków
ekologicznych i klimatycznych. Badania prowadzono przy zastosowaniu dwóch głównych
metod: analizy pyłkowej i szczątków makroskopowych (owoce, nasiona, liście, drewna
kopalne, kwiaty), które – gdy tylko było to możliwe – stosowano łącznie. Otrzymywano
wtedy najbardziej wyczerpujący obraz kopalnych zbiorowisk roślinnych, zarówno lokalnych,
jak i regionalnych. W ten sposób opracowano klasyczne, znane w świecie stanowiska, takie
jak Mizerna na Podhalu [19] i szereg innych z Polski południowej: Zatoka Gdowska [504],
Kotlina Sądecka [1148], Domański Wierch [882, 899], Czarny Dunajec [693], Koniówka
[1073], Lipnica Mała [960, 2262], Stare Bystre [2294], a także Polski zachodniej: Stare
Gliwice [311], Gozdnica [2002, 2132], Kłodzko [1429], Mirostowice [1128], Sośnica [1236,
2625, 2822, 3085, 3516, 3691].
Opracowano nowe stanowiska dla Polski środkowej, m.in. w Piasecznie [553], Górach
Świętokrzyskich [1219, 2353] i na Mazowszu [1001, 1662] oraz dla Polski północnej z Rypina [455]. Natomiast w Sobniowie koło Jasła w Polsce południowo-wschodniej znaleziono
makroszczątki kilku subtropikalnych roślin (m.in. Palaeocarya orsbergensis, Laurophyllum
princeps oraz Theaceae) z fragmentami plech glonów. Szczątki te, zachowane w głębokomorskich łupkach jasielskich, są – jak dotychczas – jedynymi makroskopowymi okazami
z polskiego oligocenu [2541]. Kilka taksonów roślin kopalnych, w tym odciski liści palmy
Sabalites oraz owoc palmy Nypa oznaczono z eocenu tatrzańskiego [2651].
Wieloletnie prace paleobotaniczne nad neogenem Karpat Zachodnich i Polski południowej, przy zastosowaniu metody analizy pyłkowej i szczątków makroskopowych, doprowadziły nie tylko do podsumowania badań nad historią roślinności na tym obszarze
w neogenie, ale także do wielu ważnych i interesujących odkryć z zakresu paleotaksonomii
roślin, jak np. opisanie nowych dla trzeciorzędu taksonów z rodzajów, m.in. Hemiptelea,
Weigela, Hydrangea, Schefflera, Carex, Gratiola, Campanula, Acorellus czy szczątków
kopalnych karłowatej jemioły (Arceuthobium) w późnym miocenie [545, 978, 1066, 1189].
Oznaczono i opisano florę kopalną wydobytą z badeńskich osadów soli Wieliczki [1435,
2445, 2473].
Dzięki badaniom palinologicznym wiercenia Mizerna Nowa zrewidowano wiek całej
serii osadowej dla Mizernej – jednego z najważniejszych stanowisk młodego neogenu
w Europie – ustalając go na pliocen s. lato oraz pozyskano nowe dane dotyczące paleośrodowiska sedymentacji tych słodkowodnych osadów [4401]. Zainicjowane ostatnio badania
palinologiczne neogeńskich lejów krasowych z okolic Opola, obejmujące zarówno ziarna
pyłku i zarodniki, jak i mikroszczątki glonów słodkowodnych, głównie zielenic, pozwoliły
datować liczne formy paleokrasowe na tym terenie oraz określić środowisko sedymentacji
osadów wypełniających leje (Elżbieta Worobiec, badania w latach 2010–2012).
Badania palinologiczne wykonane w Zakładzie Paleobotaniki zaowocowały nie tylko
syntezą historii rozwoju roślinności neogenu Polski południowej [1073]. Dostarczyły także
wielu danych do wydawnictwa Atlas of pollen and spores of the Polish Neogene, dzieła
o uniwersalnym znaczeniu dla badań tego typu nie tylko w Europie, ale i na całej Północnej
Półkuli, którego poszczególne tomy ukazały się w latach 2001 [2891], 2002 [3045], 2009
[4042] (Ryc. 8), a ostatni (czwarty) ukaże się w 2013 roku.
Ryc. 8. Przykładowe opracowania naukowe opublikowane w Zakładzie Paleobotaniki.
239
240
Krytyczne badania górnomioceńskiej flory kopalnej z Sośnicy na Dolnym Śląsku pozwoliły na zrewidowanie i uściślenie oznaczeń szczątków roślin, głównie kopalnych liści,
z rodzin Betulaceae [2625], Fagaceae [1943], Salviniaceae [2822], Sapindaceae [3516]
i Trapaceae [3085]. Zaproponowano także zmianę statusu taksonomicznego kwiatów kopalnego rodzaju Chaneya [3691] oraz opisano nowe taksony kopalnych kwiatów i kwiatostanów Myrica goeppertii, Pterocarya sosnicensis, Ulmus stuchlikii i Nyssa silesiaca oraz
znalezionych w nich in situ ziaren pyłku [3265]. Szczątki liści z osadów piroklastycznych
na stanowisku w Starym Bystrym w Kotlinie Orawsko-Nowotarskiej, datowanych na 8.7
± 0.6 mln lat BP, potwierdziły obecność w późnym miocenie na tym obszarze mezofilnych
lasów liściastych i określiły warunki klimatyczne ich występowania [2294].
Istotna rewizja wieku osadów tzw. serii witowskiej była możliwa dzięki zbadaniu
makroszczątków roślin pochodzących ze stanowiska w Witowie koło Koszyc na Wyżynie
Małopolskiej. Reprezentowane tam zbiorowiska roślinności bagiennej, łęgowej, mezofilnych
lasów oraz w niewielkim stopniu także roślinności kserofilnej pozwoliły datować tę serię
na późny miocen lub pliocen [3199].
Od lat 80. prowadzono intensywne prace nad genezą i stratygrafią złóż węgla brunatnego w rejonie Bełchatowa. Badania te, o podstawowym znaczeniu praktycznym dla korelacji pokładów węgla brunatnego i warstw międzyległych, wykonywane początkowo we
współpracy z Kopalnią Węgla Brunatnego Bełchatów i Instytutem Geologii Uniwersytetu
Wrocławskiego, miały na celu m.in. wypracowanie metodyki, która umożliwiałaby szybką
i dokładną charakterystykę złóż węgli, rozpoznanych na podstawie wierceń. Opublikowano
wyniki badań palinologicznych i szczątków makroskopowych z głównego profilu odkrywki [1867, 2611]. Zastosowanie w szerokim zakresie do badań flor liściowych metody
analizy kutykularnej [3201] pozwoliło oznaczyć szereg taksonów kopalnych nowych dla
„trzeciorzędu” Polski, jak Zingiberoideophyllum liblarense, Acer integrilobum, Aesculus
cf. hippocastanoides, „Castanea” kubinyii, Cyrilla thomsonii, Kalmia cf. saxonica, Smilax
cf. protolancaefolia, Smilax sagittifera, Bambusa lugdunensis, Laurus abchasica oraz
zanalizować szczątki kopalnych liści Betulaceae, potwierdzając występowanie taksonów
olszy (Alnus gaudinii, Alnus julianiformis i Alnus menzelii), brzozy (Betula plioplatyptera
i Betula subpubescens) oraz graba (Carpinus grandis) [3754].
Występowanie ziaren pyłku bambusów oraz szczątków liści Bambusa lugdunensis
w osadach Legnicy i Bełchatowa okazało się bezspornym dowodem obecności tych roślin
w neogenie Polski [3534].
Szczegółowe badania kopalnych taksonów roślin, zachowanych w postaci szczątków
liści, były możliwe dzięki opracowaniu oryginalnej techniki ich izolowania ze skał ilastych
[3200]. Utrwalone dzięki tej metodzie okazy prezentują doskonale widoczne cechy morfologiczne liści, co ma istotne znaczenie dla prawidłowego ich oznaczenia i co spowodowało
znaczący postęp w badaniach flory i roślinności neogenu Polski.
Z materiałów zebranych ze złóż węgla brunatnego Legnica i Ruja w Legnickim
Kompleksie Złóż Węgla Brunatnego opracowano florę pyłkową towarzyszącą szczątkom
kopalnych liści [4072], oznaczono współwystępujące w badanych osadach rozproszone
kutykule, w których stwierdzono dwa nowe dla nauki gatunki Salix semihausruckensis
241
i Dicotylophyllum rujense oraz opisano nowe dla flor kopalnych Polski taksony roślin: Salix
hausruckensis, Salix cf. kicktonii, Ulmus pseudopyramidalis i cf. Varipilicutis liblarensis
[3942, 4074].
W badaniach palinologicznych ostatnich lat szczególną uwagę zwraca się na tzw. palinomorfy niepyłkowe, jako istotne uzupełnienie w rekonstrukcji paleośrodowiska, a zwłaszcza
ocenie paleoklimatu. W tym celu podjęto badania mikroszczątków glonów słodkowodnych
zachowanych w osadach neogenu, m.in. ze stanowisk w Bełchatowie i Józefinie [3941]
oraz grzybów z rodzaju Tetraploa [4073].
Niezależnie od prac nad neogenem Polski, prowadzono badania ziaren pyłków i szczątków
makroskopowych rejonów polarnych. Opracowania flory paleogenu Zachodniej Antarktydy
[1265, 1274, 1463, 1582, 1588, 1683, 1750, 1876, 2370] były badaniami pionierskimi,
na podstawie których po raz pierwszy określono i scharakteryzowano poszczególne fazy
rozwoju roślinności na Szetlandach Południowych, od górnej kredy po oligoceńskie zlodowacenie [2624]. Prowadzono również badania szczątków liści z flory kopalnej paleogenu ze
Spitsbergenu [1275, 3409] oraz badania palinologiczne osadów ze wschodniej Grenlandii
[4088].
Od chwili swojego powstania Zakład Paleobotaniki był w Polsce ośrodkiem wiodącym
w zakresie badań nad roślinnością neogenu Polski. Znalazło to swój wyraz w licznych cytowaniach prac wykonanych w Zakładzie w publikacjach autorów polskich i zagranicznych,
m.in. w światowej monografii D. H. Maia pt. Tertiäre Vegetationsgeschichte Europas (1995)
oraz w najnowszym syntetycznym opracowaniu T. N. Taylor, E. L. Taylor i M. Krings pt.
Paleobotany (2009).
Informacja o polskich badaniach „trzeciorzędu” ukazała się w publikacji zwartej pt.
Polskie badania paleobotaniczne trzeciorzędu [2941] (Ryc. 9).
Flory czwartorzędowe
Ze względu na uzyskiwane wyniki i ich znaczenie dla rekonstrukcji ówczesnej szaty roślinnej
i paleoklimatu, a także dla badań geologicznych i stratygraficznych tego okresu, osiągnięcia
Zakładu Paleobotaniki dawały czołową pozycję w Polsce w badaniach flor czwartorzędowych. Liczne wykonane w Zakładzie opracowania biostratygraficzne i paleoekologiczne
dotyczyły głównie flor interglacjalnych i holoceńskich. Zapoczątkowane przez W. Szafera
pionierskie studia roślinności wczesnego czwartorzędu były następnie kontynuowane na
terenie Polski centralnej we współpracy z geologami Państwowego Instytutu Geologicznego
w Warszawie. Już w 1953 roku ukazało się ważne, syntetyczne opracowanie W. Szafera
Stratygrafia plejstocenu w Polsce na podstawie florystycznej (Szafer 1953), podsumowujące
wyniki badań prowadzonych w Polsce w okresie przedwojennym i wczesnych latach powojennych. Dalsze wyniki badań flor czwartorzędu Polski zostały zaprezentowane w 1961
roku na forum międzynarodowego Kongresu INQUA w Polsce, którego Instytut Botaniki
PAN był współorganizatorem, a W. Szafer wice-przewodniczącym. Badania te spotkały
się z żywym zainteresowaniem uczestników Kongresu. Niewątpliwym osiągnięciem było
wówczas przedstawienie po raz pierwszy przez A. Środonia pełnej Tabeli stratygraficznej
242
plejstoceńskich flor Polski (wraz z holocenem) [283]. Lata 60. XX wieku przyniosły dalszy
rozwój badań flor interglacjalnych i holoceńskich, prowadzonych zarówno metodą analizy
palinologicznej, jak i szczątków makroskopowych. Wyniki tych badań wyczerpująco opisał
A. Środoń w rozdziale pt. „Roślinność Polski w czwartorzędzie” w podręczniku Szata
roślinna Polski [8535].
Plejstocen
Odtworzenie szaty roślinnej na obszarze Karpat i ich przedpola podczas plejstocenu
było przedmiotem szczególnej uwagi. Dzięki szerszemu stosowaniu metody datowania
bezwzględnego uzyskiwano coraz precyzyjniejsze wyniki, pozwalające na charakterystykę
roślinności okresów stadialnych i interstadialnych ostatniego zlodowacenia (vistulianu) oraz
na uściślenie stratygrafii tego okresu.
Z najważniejszych opracowań flor plejstoceńskich Polski, wykonanych w Zakładzie
Paleobotaniki, wymienić należy publikacje z wynikami analiz paleobotanicznych osadów,
m.in. w Białce Tatrzańskiej [305], Wadowicach [451], Brzezinach [239], Tarzymiechach
[20], Dobrej koło Limanowej [641], Zatorze [471], Łążku koło Zaklikowa [619], Józefowie
[516], Stanowicach [1079] i Wilamowicach [666]. Z lat późniejszych są to prace z Kątów
koło Sromowiec Wyżnych [979], Rzochowa koło Mielca [1047], Węgorzewa [992], Góry
Kalwarii [959], Doliny Wisłoki [937], Nowej Huty [1069] i Hamerni [1460].
Niektóre rodzaje i gatunki roślin występujące w plejstocenie na obszarze Polski były
przedmiotem osobnych studiów, jak np. Picea excelsa [588, 1869], Pterocarya [45],
Larix [1638], Abies [1401], Hippophaë rhamnoides [715], Pleurospermum austriacum
[716], Polemonium coeruleum [920], Vitis [489], Silene [922], Fagus [1575], Hippuris
vulgaris [1793], Ligustrum vulgare [1794] i Staphylea pinnata [5332]. Bardzo interesującym odkryciem było znalezienie w osadach interglacjału mazowieckiego i oznaczenie
nasion i kolców Euryale ferox Salisb. – rośliny wodnej, która współcześnie występuje
w Azji Wschodniej [705].
Lata późniejsze przyniosły wysokiej rangi monograficzne opracowanie flory interglacjału
eemskiego z Imbramowic wraz z całościowym spojrzeniem na interglacjał eemski w Polsce
oraz opracowania takich stanowisk flor plejstoceńskich, jak Brzeźnica, Jasło-Bryły i Kryspinów [937, (Mamakowa i Rutkowski „B” 1989a, b). Duże znaczenie miały także badania
klimatu interglacjału eemskiego w Europie w ramach grantu Unii Europejskiej PECO 1993
(K. Mamakowa, W. Granoszewski). Obszerne studium dotyczące historii roślinności, paleoekologii i paleoklimatu interglacjału eemskiego oraz wczesnego i środkowego vistulianu
Polski środkowo-wschodniej w oparciu o profil ze stanowiska w Horoszkach uwzględnia
najnowsze trendy europejskie w zakresie metodyki i interpretacji danych, uzyskanych na
podstawie badań palinologicznych i szczątków makroskopowych [3119].
W kontynuacji wybitnych badań plejstoceńskich flor owocowo-nasiennych prowadzonych od początku istnienia Zakładu Paleobotaniki powstało pierwsze w Polsce opracowanie
osadów interglacjału augustowskiego [4039, 4273] (Ryc. 9). Wypełniło ono istniejący
od lat hiatus w historii rozwoju roślinności wczesnego plejstocenu Polski i wzbogaciło
243
244
polską listę plejstoceńskich roślin o nowe taksony, takie jak Stratiotes goretskyi, S. brevispermus, Potamogeton perforatus, Scirpus kreczetoviczii, Elatine hydropiperoides, Alisma
plantago-minima, Typha aspera, Selaginella tetraedra, Urtica cf. laethevirens i Urtica cf
thunbergiana. Flora kopalna z dwóch stanowisk (Czarnucha i Żarnowo), wyróżniająca się
bogatym składem taksonomicznym, była podstawą odtworzenia zmian w szacie roślinnej
i określenia warunków klimatycznych w obu okresach optimum tego interglacjału.
Z okazji 100-lecia odkrycia nosorożca włochatego w kopalni ozokerytu (wosku ziemnego) w Staruni na Ukrainie, podjęto badania paleobotaniczne osadów plenivistulianskich,
wczesnego glacjału i holocenu na tym stanowisku, zainicjowane w początkach XX wieku
przez W. Szafera i M. Raciborskiego. Badania palinologiczne oraz szczątków makroskopowych [4040, 4041] pozwoliły odtworzyć ówczesne zbiorowiska roślinne typu stepu
i stepotundry z licznymi gatunkami tolerującymi zwiększone zasolenie siedlisk, jak Zannichellia palustris, Triglochin maritimum, Schoenoplectus tabernaemontani, Puccinelia
distans i Eleocharis palustris.
Późny glacjał zlodowacenia wisły i holocen
Zakład Paleobotaniki odgrywał przez wszystkie lata swojej działalności wiodącą rolę
dla całej Polski w badaniach historii roślinności późnego glacjału ostatniego zlodowacenia
i holocenu, inicjując interdyscyplinarne programy badawcze i kierując ich realizacją. To
właśnie w Krakowie powstała polska szkoła badań paleoekologicznych holocenu w oparciu
o wcześniejsze, długoletnie badania palinologiczne, karpologiczne, antrakologiczne i ksylologiczne osadów późnoglacjalnych i holoceńskich, zwłaszcza osadów jeziornych i torfowiskowych. Najwcześniejszą publikacją, w której uwzględniono nowoczesne kierunki
w palinologii późnego glacjału zlodowacenia Wisły i holocenu, było opracowanie profilu
z Żuchowa, w którym po raz pierwszy w Polsce oznaczono ziarna pyłku Ephedra i licznych roślin zielnych oraz odczytano wpływ prahistorycznego człowieka na roślinność
[101]. Początkowo badania były skoncentrowane przede wszystkim na obszarze Karpat
i Polski południowej, w tym Kotliny Orawsko-Nowotarskiej i Tatr [131, 324, 1110, 1775,
2402], Dołów Jasielsko-Sanockich [689] i Kotliny Sandomierskiej [328]. Potem objęły one
Polskę centralną – stanowisko w Witowie k. Łodzi [462] i północno-wschodnią – Jezioro
Mikołajskie [515], Jezioro Miłkowskie i in. [4064, 4393] (Ryc. 9) oraz Sudety na zachodzie [3458].
Badania na Podhalu, w Tatrach, w Beskidzie Żywieckim i Beskidzie Makowskim
doprowadziły do ustalenia genezy i stratygrafii torfowisk oraz zrekonstruowania historii
pięter roślinnych w ostatnich 13 tysiącach lat w tej części Karpat Zachodnich [3148]. Dzięki
studiom nad historią roślinności Bieszczadów odtworzono formowanie się pięter roślinnych
w polskiej części Karpat Wschodnich i określono wpływ działalności człowieka na szatę
roślinną na tym obszarze [1203]. Nadal prowadzono badania późnoglacjalno-holoceńskich
przemian roślinności na terenie Małopolski (Puszcza Niepołomicka [2269, 3144, 3467],
Wolbrom [1658]), Jęzor-Jaworzno [3366], w których wiele uwagi poświęcono roli człowieka
w kształtowaniu ówczesnego krajobrazu.
245
Pierwszym w Polsce zespołowym opracowaniem multidyscyplinarnym z zakresu paleoekologii, którego część paleobotaniczna realizowana była w Zakładzie Paleobotaniki pod
kierunkiem M. Ralskiej-Jasiewiczowej, były badania osadów zanikłego jeziora w Worytach, w sąsiedztwie osady kultury łużyckiej. Zainicjowane one zostały przez archeologów
z Instytutu Kultury Materialnej PAN. W 1976 roku Zakład Paleobotaniki włączył się do
kierowanego przez UNESCO Programu Międzynarodowej Korelacji Geologicznej IGCP
Nr 158 “Palaeohydrological changes in the temperate zone in the last 15 000 years”. Międzynarodowym koordynatorem podprojektu B dotyczącego zbiorników jeziornych i torfowisk był Björn E. Berglund (Uniwersytet w Lund, Szwecja), a koordynatorem krajowym
dla 17 ośrodków w Polsce M. Ralska-Jasiewiczowa, która od 1978 roku pełniła ponadto
funkcję sekretarza podprojektu (por. Aneks II). Konsekwencją udziału w programie IGCP
158B było powszechne wprowadzenie w polskim holocenie zespołowych badań paleoekologicznych. Szczegółowe rezultaty tych badań ukazały się drukiem w trzech tomach Acta
Palaeobotanica [1325, 1672, 1790] oraz w wydawnictwie książkowym Palaeoecological
events during the last 15 000 years [8581].
Wybitnym osiągnięciem w badaniach nad holocenem są wyniki uzyskane w efekcie
wszechstronnej analizy osadów rocznie laminowanych z Jeziora Gościąż. Pozwoliły one na
rozpoznanie zmian klimatu i roślinności oraz wpływu człowieka na środowisko przyrodnicze
i datowanie tych zjawisk w skali kalendarzowej, niekiedy z dokładnością do kilku zaledwie
lat. Wyniki tych badań, opublikowane w monografii Lake Gościąż, Central Poland – a monographic study [8588] (Ryc. 9) weszły do nauki światowej jako dane o bardzo wysokim
stopniu wiarogodności, służące do przedłużenia wieku skali kalibracyjnej dla datowań
radiowęglowych poniżej zasięgu skali dendrochronologicznej.
W kolejnych latach badania osadów z jeziora Gościąż zostały uzupełnione o wykonane
z 2-letnią rozdzielczością analizy palinologiczne i paleoalgologiczne rocznie laminowanych
osadów z granicy późny glacjał/holocen [3177]. Studia te stały się podstawą wykonanej po
raz pierwszy w Polsce z tak wysoką rozdzielczością rekonstrukcji szybkich zmian środowiskowych i klimatycznych na przejściu późny glacjał/holocen. Badaniami palinologicznymi
wraz z rozpoznaniem archeologicznym bezpośredniego sąsiedztwa i szczegółową chronologią kalendarzową objęto nowe stanowiska, jak Jezioro Lucieńskie, Białe oraz kopalne
jezioro Gąsak. Pozwoliły one nie tylko na skorelowanie danych paleośrodowiskowych
z wcześniejszymi opracowaniami z jeziora Gościąż, ale przede wszystkim na wyznaczenie
wzorcowego obszaru w Polsce centralnej pod względem poznania późnoglacjalnej i holoceńskiej historii roślinności. Dały one także możliwość rozpoznania relacji człowiek-środowisko
i rekonstrukcji procesu kształtowania się krajobrazu kulturowego [4282].
Bardzo interesującym zagadnieniem z punktu widzenia sukcesji roślinnej oraz paleofitogeografii są wędrówki roślin w czasie i przestrzeni. Do badań tego typu stosuje się m.in.
metodę izopoli, wprowadzoną do nauki światowej przez W. Szafera jeszcze w 1935 roku.
Posługując się tą metodą M. Ralska-Jasiewiczowa [1392] przedstawiła mapy izopolowe
ilustrujące rozprzestrzenianie się kilku rodzajów drzew w Polsce w czasie holocenu.
Z końcem lat 80. powstała w Zakładzie Paleobotaniki palinologiczna baza danych dla
późnego glacjału i holocenu (Adam Walanus, Ewa Madeyska, Dieter Demske) obejmująca
246
najnowsze dane z całej Polski i przystosowana do opracowania map izopolowych metodami numerycznymi. Prace te, prowadzone pod kierunkiem M. Ralskiej-Jasiewiczowej
i przy zaangażowaniu innych pracowników Zakładu (K. Mamakowa, K. Wasylikowa,
D. Nalepka, E. Madeyska, A. Wacnik, A. Obidowicz, W. Granoszewski) oraz 19 autorów
spoza Instytutu, stały się podstawą dla scharakteryzowania i opisania ewolucyjnej fitogeografii Polski w dziele Late Glacial and Holocene history of vegetation in Poland based
on isopollen maps [8614] (Ryc. 10). W ostatnich latach został zrealizowany projekt rekonstrukcji holoceńskiej historii roślinności w oparciu o mapy izopolowe dla całego obszaru
Karpat Zachodnich pod kierunkiem A. Obidowicza (współpraca: D. Nalepka, E. Madeyska,
A. Wacnik, A. Sojka). Wyniki przedstawiono w monografii Postglacial history of vegetation in the Polish part of the Western Carpathians based on isopollen maps (Obidowicz,
Madeyska, Turner, red., 2013).
Prowadzone są ponadto badania interdyscyplinarne osadów późnego glacjału i holocenu
na terenie Niecki Skaliskiej w rejonie Wielkich Jezior Mazurskich (koordynacja R. Stachowicz-Rybka). Mają one na celu określenie genezy zbiorników sedymentacyjnych na
tym dotychczas niebadanym obszarze oraz odtworzenie historii roślinności i działalności
człowieka. Badania palinologiczne i paleoalgologiczne osadów z jezior: Miłkowskiego,
Wojnowo, Łazduny i kopalnego Jeziora Staświńskiego oraz opracowanie kalendarzowych
skal czasowych dla tych profili pyłkowych umożliwiły precyzyjne rozpoznanie wzorca
regionalnych przemian roślinności, charakterystycznego dla Krainy Wielkich Jezior Mazurskich. Profil pyłkowy z Jeziora Miłkowskiego jest pierwszym w tej części Polski ze
zrekonstruowaną historią zmian roślinności w okresie ostatnich 16 tys. lat, uwzględniającą
również ewolucję wybranych rodzajów zielenic w zbiorniku [4065, 4393].
Badania archeobotaniczne
Rozpoczęte przed drugą wojną światową z inicjatywy prof. W. Szafera badania archeobotaniczne doczekały się prawdziwego rozkwitu w Instytucie Botaniki PAN i powstania
polskiej szkoły archeobotanicznej rozwijanej się pod kierunkiem prof. K. Wasylikowej.
Studia szczątków roślin (owoców, nasion, kłosów, pędów, drewien) pochodzących z obiektów
archeologicznych różnego wieku dostarczyły istotnych danych do historii roślin uprawnych
oraz towarzyszących im zbiorowisk chwastów polnych i ruderalnych, a analizy ksylologiczne
i antrakologiczne uzupełniły wiedzę o historii drzew i użytkowaniu drewna.
Opracowano materiały z licznych stanowisk archeologicznych w Polsce. Szczególnie
interesujące badania dotyczyły roślin z neolitu w Osłonkach na Kujawach [2954], z okresu
rzymskiego w Wąsoszu Górnym na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej [2636, 4396]
i ze średniowiecza w Krakowie [1123, 1124, 1167, 4336]. Badania przyrodnicze i archeo
logiczne prowadzone na szeroką skalę na starym zakolu Wisły w Pleszowie koło Krakowa
pozwoliły na określenie warunków paleoekologicznych i rekonstrukcję gospodarki rolnej
wczesnego neolitu na obszarze lessowym [1579, 1651, 1796]. Podobne studia przeprowadzono na Kujawach [3008, 3465, 3466, 3847, 4119, 4300]. Opracowano syntetyczną
historię flory synantropijnej w Polsce [1338]. W ostatnich latach prowadzone są intensywne
247
248
badania interdyscyplinarne na stanowiskach archeologicznych zlokalizowanych w rejonie
Łodzi [4222].
W ramach kontynuowanych od lat 50. XX wieku w Zakładzie Paleobotaniki badań
archeobotanicznych nad funkcjonowaniem średniowiecznego Krakowa i roli roślin w życiu
jego mieszkańców wykonano badania palinologiczne, karpologiczne, antrakologiczne i ksylologiczne warstw kulturowych odsłoniętych w wielu punktach miasta. Dostarczyły one
nowych danych nie tylko o zmieniających się w czasie formach i intensywności zasiedlenia wybranych obszarów Krakowa w okresie przed– i polokacyjnym, ale pozwoliły na
wysunięcie sugestii dotyczących przeznaczenia badanych obiektów. Syntezę tych badań
przedstawiła A. Mueller-Bieniek [4337].
Badania polskiej szkoły archeobotanicznej nie zawęziły się do obszaru Polski, ale były
także prowadzone na stanowiskach archeologicznych w kilku innych krajach.
Miarą intensywnej działalności dydaktycznej i popularyzatorskiej krakowskich archeobotaników były „Warsztaty Archeobotaniczne” (1990–2003) oraz szkoły letnie „Wprowadzenie
do archeobotaniki” (1991–1992) organizowane we współpracy z Instytutem Archeologii
i Etnologii PAN – Oddział w Krakowie, Muzeum Archeologicznym w Krakowie oraz Instytutem Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego (Ryc. 10). Archeobotanicy krakowscy brali
aktywny udział w pracach europejskiej grupy paleoetnobotanicznej uczestnicząc w sympozjach
International Work Group for Palaeoethnobotany, a dwa sympozja w latach 1974 i 2007 były
zorganizowane przez Instytut Botaniki PAN (K. Wasylikowa, A. Mueller-Bieniek).
W ostatnich latach nastąpił rozwój badań w zakresie archeologii środowiskowej pozwalający na poznanie kontekstu przyrodniczego osadnictwa na różnowiekowych stanowiskach
archeologicznych. Tej tematyki dotyczyły badania osadów kopalnych z torfowisk niskich
ze stanowisk Regetovká i Kružlowa z północno-wschodniej Słowacji prowadzone w ramach interdyscyplinarnego polsko-słowackiego projektu pt. „Pierwsi rolnicy i pasterze po
obu stronach Beskidu Niskiego”. Dostarczyły one szczegółowego zapisu historii lokalnej
roślinności od ok. 7500 14C BP i pozwoliły na korelację roślinnych wskaźników upraw
i osadnictwa kultur pradziejowych [2347, 2903, 3630].
Badaniom wpływu społeczności łowiecko-zbierackich na przekształcenia lokalnej szaty
roślinnej oraz określeniu charakteru gospodarki paraneolitycznej kultury Zedmar w Krainie Wielkich Jezior Mazurskich poświęcone są wykonywane po raz pierwszy w Polsce
szczegółowe analizy paleobotaniczne osadów z warstw kulturowych na stanowiskach archeologicznych Szczepanki 8, 8a i Dudka oraz rdzeni jeziorno-torfowiskowych z terenu
kopalnego Jeziora Staświńskiego. Badania pozwoliły zrekonstruować przekształcenia roślinności w sąsiedztwie obozowisk wspomnianej kultury i potwierdziły nasiloną od ok.
5600–3700 14C BP trzebież okolicznych lasów, przypadającą na okres kultury Zedmar
i post-Zedmar [3926, 4209].
Badania paleośrodowiskowe prowadzone były też na Suwalszczyźnie, gdzie objęto
nimi osady denne jeziora Kluczysko, sąsiadującego z centrum osadnictwa jaćwieskiego na
Górze Zamkowej w Szurpiłach. Ich efektem było wykazanie związku pomiędzy zmianami
roślinności a działalnością człowieka, poczynając od niewielkich zaburzeń powodowanych
przez społeczności o zbieracko-łowieckim typie gospodarki, poprzez intensywne odlesienia
249
i działalność rolniczą w okresie funkcjonowania grodu Jaćwingów w średniowieczu, aż po
nasilenie eksploatacji środowiska w ostatnich trzech stuleciach, po powstaniu wsi Szurpiły
(A. Wacnik, w opracowaniu).
Analogicznie badania uzupełniające wiedzę na temat historii roślinności i jej związku
z działalnością człowieka prowadzono w ostatnim czasie w Złotorii koło Białegostoku
(R. Stachowicz-Rybka, A. Mueller-Bieniek, K. Cywa, A. Wacnik), a także na stanowiskach
Bechcice, Orenice i Rogaszyn koło Łodzi (A. Wacnik) oraz Lutomiersk-Koziówki. Analiza
paleobotaniczna osadów datowanych na ok. 200 14C BP, wypełniających zbiornik wodny na
stanowisku Lutomiersk-Koziówki wykazała, że służył on do roszenia konopi [6423].
Analiza palinologiczna osadów lessowych w Dzierżysławiu na Górnym Śląsku pozwoliła określić charakter roślinności w okresie funkcjonowania społeczności paleolitycznej
kultury magdaleńskiej zamieszkującej obozowisko (ok. 13700/13500 14C BP; A. Wacnik).
Są to pierwsze badania palinologiczne typu „on-site” stanowiska magdaleńskiego w Polsce.
Kolejnym miejscem objętym ostatnio badaniami archeologii środowiskowej na Płaskowyżu Głubczyckim jest górnopaleolityczne stanowisko kultury szeleckiej w Lubotyniu
(A. Wacnik, K. Cywa).
Agnieszka Wacnik brała udział w projekcie kierowanym przez J. Madeję (Instytut
Botaniki UJ), którego celem było znalezienie w osadach holoceńskich bezspornych wskaźników lokalnej obecności człowieka, poprzez zastosowanie metod molekularnych do badań
osadów kopalnych i ich korelację z prowadzonymi równolegle badaniami palinologicznymi.
Wykonano analizy osadów kopalnych z dwóch stanowisk na Pojezierzu Mazurskim: stanowisko archeologiczne Szczepanki 8 i Jezioro Miłkowskie pod kątem obecności kopalnego
DNA beztlenowych bakterii z grup Bacteroides-Provotella i Bifidobacterium – indykatorów
zanieczyszczeń fekalnych powodowanych przez ludzi i bydło. Obie zastosowane metody
(molekularna i palinologiczna) dostarczyły zbliżonych informacji o intensywności działalności człowieka w otoczeniu jeziora.
PUBLIKACJE
W ciągu 60 lat istnienia Zakładu Paleobotaniki jego pracownicy opublikowali ponad 800
artykułów oryginalnych, blisko 550 prac przeglądowych, popularno-naukowych i artykułów
wspomnieniowych, około 80 recenzji wydawniczych i 340 komunikatów konferencyjnych.
Większość wyników badań paleobotanicznych była drukowana w wydawanym regularnie
od 1960 roku specjalistycznym czasopiśmie Acta Palaeobotanica, którego inicjatorem
i wieloletnim redaktorem był W. Szafer. Aktualnym redaktorem naczelnym, nieprzerwanie
od 1986 roku, jest L. Stuchlik. W 2000 r. Acta Palaeobotanica, którego komitet doradczy
składa się z 29 wysokiej rangi paleobotaników z Polski i wielu krajów świata (Argentyna,
Białoruś, Chiny, Czeska Republika, Finlandia, Francja, Holandia, Kanada, Niemcy, Rosja,
Szwajcaria, Szwecja, USA, Wielka Brytania), uzyskały rangę International Journal of
Palaeobotany and Palynology (Ryc. 11). Jest to jedyny tego typu periodyk w Centralnej
i Wschodniej Europie.
250
W polskich wydawnictwach podręcznikowych ukazało się opracowanie historii roślinności czwartorzędu Polski [876] oraz wskazówki metodyczne do badań paleobotanicznych
[4802] i archeobotanicznych [3456] (Ryc. 11). Historię naszych najważniejszych drzew,
poczynając od neogenu, omawiają artykuły A. Środonia w monografiach popularno-naukowych Nasze drzewa leśne, wydawanych przez Instytut Dendrologii PAN. W ten sposób
opublikowana została historia cisa [1004], świerka [1086], brzozy [1166], olszy [1207],
jodły [1401], buka [1868], lipy [1941], graba [2201] oraz dębu [3574].
Pracownicy Zakładu publikowali także w licznych wydawnictwach zagranicznych, zarówno czasopismach (m.in. Nature, New Phytologist, Palaeontographica, Palaeo 3, Review
of Palaeobotany and Palynology, Radiocarbon, Quaternary Sciences Review, Journal of
Paleolimnology, The Palaeobotanists, Geophytology, Vegetation History and Archaeobotany,
Journal of Archaeological Sciences), jak i publikacjach książkowych. Wyniki programu
IGCP 158 w skali całej Europy opublikowano w dziele zbiorowym pod redakcją B. E.
Berglunda, H. J. B. Birksa, M. Ralskiej-Jasiewiczowej i H. E.Wrighta Palaeoecological
events during the last 15 000 years. Regional synthesis of Palaeoecological Studies of
Lakes and Mires in Europe [8581].
W kategorii opracowań syntetycznych można wymienić także dwie publikacje, których współredaktorką i autorką kilku rozdziałów była K. Wasylikowa. Pierwsza z nich
zawiera omówienie postępu badań paleoetnobotanicznych w Europie i na Bliskim Wschodzie w publikacji Progress in Palaeoethnobotany [8557], a druga stanowi rekonstrukcję
zmian paleoekologicznych w południowo-zachodnim Iranie w czasie ostatnich 48 000 lat
(The palaeoecology of Lake Zeribar and surrounding areas, Western Iran, during the last
48,000 years [8646].
M. Ralska-Jasiewiczowa jest współredaktorem podręcznika Handbook of Holocene
Palaeoecology and Palaeohydrology [8542] i współautorką rozdziału Pollen analysis
[1586] w tej książce, do której rozdział Analysis of fossil fruits and seeds napisała K. Wasylikowa [1640]. Magdalena Ralska-Jasiewiczowa jest również autorką kilku rozdziałów
w dwóch wydaniach Geografii Polski [1923, 1924, 2708], poświęconych ewolucji szaty
roślinnej, środowisku przyrodniczemu holocenu i nakładaniu się ingerencji człowieka na
zmiany klimatu. Wybitnym dziełem wydanym w Instytucie Botaniki im. W. Szafera PAN
w Krakowie jest Lake Gościąż, Central Poland – a monographic study” [8588] (Ryc. 9).
Innym unikatowym dziełem jest publikacja Late Glacial and Holocene history of vegetation
in Poland based on isopollen maps (2004) pod redakcją M. Ralskiej-Jasiewiczowej i in.
przedstawiająca historię naszych drzew, krzewów i niektórych roślin zielnych w czasie
ostatnich 14 tys. lat. W 2005 r. ukazał się pierwszy polski podręcznik archeobotaniki
Przewodnik do badań archeobotanicznych [3456] (Ryc. 11).
W Zakładzie Paleobotaniki powstały dwa ważne atlasy. Pierwszy czterotomowy Atlas
of pollen and spores of the Polish Neogene [2891, 3045, 4042], jest nie tylko podsumowaniem całej dotychczasowej wiedzy o palinologii polskiego neogenu, ale przede wszystkim
opracowaniem niezbędnym w nauce i stosowaniu analizy palinologicznej trzeciorzędu
(Ryc. 8). Drugi, autorstwa F. Ju. Wieliczkiewicza i E. Zastawniak, to Atlas of the Plejstocene vascular plant macrofossils of Central and Eastern Europe [3628, 3925] (Ryc. 11)
251
252
zawiera opisy i ilustracje wszystkich taksonów roślin naczyniowych (zielnych), których
owoce i nasiona zostały znalezione w osadach plejstocenu Polski i Europy wschodniej
oraz charakterystykę poszczególnych etapów ewolucji flory plejstoceńskiej na podstawie
paleokarpologii.
ŻYCIE NAUKOWE ZAKŁADU PALEOBOTANIKI
Od 1954 roku w Zakładzie (początkowo Pracowni) Paleobotaniki odbywały się referatowe
posiedzenia paleobotaniczne, początkowo pod przewodnictwem prof. W. Szafera. Przedstawiano na nich wyniki badań własnych pracowników lub prace z literatury obcej, a także
wygłaszane były referaty przez paleobotaników przybyłych do Instytutu z różnych krajów
świata. Pracownicy Zakładu brali również udział w licznych konferencjach, sesjach naukowych, zjazdach towarzystw naukowych itp., referując wyniki własnych badań, a od roku
1981 przedstawiając je w formie posterów. Liczba wygłoszonych referatów na konferencjach
krajowych i zagranicznych, w tym także prezentowanych na seminariach paleobotanicznych
w Zakładzie i posiedzeniach krakowskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Botanicznego
oraz prezentowanych posterów wynosi do roku 2012 blisko 1400.
Współpraca z innymi ośrodkami naukowymi
w kraju oraz dydaktyka
Kontakty pracowników Zakładu Paleobotaniki z pracownikami z innych ośrodków badawczych w kraju i to zarówno paleobotanikami, jak i geologami, geomorfologami, paleontologami, archeologami i specjalistami z innych dziedzin, były bardzo ożywione od samego
początku istnienia jednostki. Wyraża się to w liczbach wykonanych ekspertyz (blisko 600),
prowadzonych konsultacji oraz wykładów (ponad 850). Przede wszystkim znacząca jest
liczba osób przybywających do Zakładu na staże naukowe (73), liczba wykonanych prac
magisterskich (27) i doktorskich (32) wykonywanych pod kierunkiem pracowników Zakładu,
jak też innych działań dydaktycznych, w tym: wykładów i ćwiczeń dla studentów (głównie
biologii i geologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, geologii Akademii Górniczo-Hutniczej,
geografii Uniwersytetu Śląskiego oraz biologii i archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego)
oraz doktorantów Międzynarodowego Studium Doktoranckiego Nauk Przyrodniczych PAN,
praktyk wakacyjnych dla studentów i Dni Otwartych dla uczniów szkół podstawowych
i średnich.
Inicjowano różnego rodzaju szkolenia, jak np. w zakresie archeobotaniki (K. Wasylikowa,
warsztaty, szkoła letnia), palinologii ogólnej, palinologii holocenu, obsługi komputerowego
programu autorskiego POLPAL (D. Nalepka, A. Walanus).
Przez wszystkie lata funkcjonowania studium doktoranckiego w Instytucie Botaniki im.
W. Szafera PAN pracownicy Zakładu pełnili funkcję Kierownika Studium (E. Zastawniak
w latach 2000–2007, D. Nalepka od 2007 roku).
253
Zbiory naukowe Zakładu oraz aparatura były zawsze do dyspozycji studentów i pracowników naukowych innych ośrodków badawczych w kraju, w tym przede wszystkim
Zakładu Paleobotaniki Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, sąsiadującego
w tym samym budynku z Zakładem Paleobotaniki IB PAN.
Pracownicy Zakładu Paleobotaniki od samego początku utrzymywali liczne kontakty z paleobotanikami z innych krajów. Do Zakładu przyjeżdżano na staże naukowe, podczas których
poznawano metody i tematykę uprawianych w Krakowie badań paleobotanicznych, zwłaszcza
palinologicznych. Po odbyciu stażu osoby te inicjowały badania z tego zakresu w swoich
krajach ojczystych. Blisko 960 osób przybywających do Zakładu w poszczególnych latach
reprezentuje prawie wszystkie kraje Europy oraz kraje byłego ZSRR, Ameryki Północnej
i Południowej, Azji i Afryki. W Zakładzie Paleobotaniki gościli wszyscy najwybitniejsi
paleobotanicy Europy, w tym wielu kilkakrotnie. Liczne były także wyjazdy pracowników
Zakładu Paleobotaniki do wielu krajów świata (ponad 400) i to zarówno wyjazdów krótkich,
w tym konferencyjnych, jak i długoterminowych, w tym także na staże naukowe.
Jak ożywiona była współpraca międzynarodowa świadczy najlepiej fakt zapraszania
krakowskich paleobotaników do opracowywania materiałów kopalnych ze stanowisk spoza
granic Polski. Badania te dotyczyły zarówno flor kredowych, paleogeńskich, neogeńskich, jak
i czwartorzędowych, w tym materiałów archeobotanicznych. O ich randze i skali świadczy
lista krajów i regionów świata, a to: Białoruś (K. Mamakowa, M. Lesiak, W. Granoszewski,
E. Zastawniak), Chiny (E. Zastawniak), Egipt (K. Wasylikowa, E. Madeyska, A. Bieniek,
Z. Tomczyńska), Grenlandia (E. Worobiec), Gruzja (L. Stuchlik, A Obidowicz), Hiszpania,
Korea Północna, Kuba, Republika Czeska, Ukraina (L. Stuchlik), Holandia (K. Wasylikowa),
Iran, Libia (K. Wasylikowa), Japonia (G. Worobiec), Mongolia (J. Oszast), Norwegia
(K. Mamakowa, K. Wasylikowa), Szwajcaria (M. Pautsch, A. Obidowicz), Szwecja i Rosja
(W. Granoszewski), Słowacja (L. Stuchlik, A. Wacnik), Tadżykistan (M. Reymanówna),
Ukraina (R. Stachowicz-Rybka, A. Hrynowiecka), USA (E. Zastawniak, K. Wasylikowa,
E. Worobiec), Węgry (E. Zastawniak. G. Worobiec) oraz Antarktyda (L. Stuchlik, E. Zastawniak) i Spitsbergen (A. Środoń, E. Zastawniak).
Badania poza granicami kraju podejmowano w ograniczonym zakresie. W ramach
współpracy z Uniwersytetem w Bergen w Norwegii K. Mamakowa opracowała historię
roślinności jednej z wysp przybrzeżnych [620]. Krystyna Wasylikowa we współpracy
z Uniwersytetem stanu Minnesota uczestniczyła w wieloletnich interdyscyplinarnych badaniach osadów jeziora Zeribar w Iranie, które pozwoliły na prześledzenie zmian roślinności
i klimatu w czasie ostatniego zlodowacenia i holocenu. Wyniki podsumowano w wieloautorskim opracowaniu The palaeoecology of Lake Zeribar and surrounding areas, Western
Iran, during the last 48,000 years (Wasylikowa, Witkowski red., 2008).
Prowadzona od wielu lat współpraca z Muzeum Historii Naturalnej w Budapeszcie zaowocowała opracowaniami flor jurajskich i triasowych z Polski i Węgier [2788, 2945, 3088,
254
3649, 4081]. Prowadzone były ponadto wspólne badania wybranych zagadnień z zakresu
historii badań [6256] oraz studia dotyczące taksonomii neogeńskich roślin kopalnych [2835,
4180]. Efektem wieloletniej współpracy z Muzeum Geologii i Paleontologii w Dreźnie
była krytyczna rewizja neogeńskiej flory Sośnicy [1236, 1943, 2625, 3516] oraz wyprawa
L. Stuchlika do Indii [1340] Wspólnie z chińskimi paleobotanikami (Wang Yu-Fei, Xiang
Qiao-Ping) z Instytutu Botaniki Chińskiej Akademii Nauk badano szczątki Keteleeria
[3632]. Grzegorz Worobiec kontynuuje współpracę z paleobotanikami japońskimi (Arata
Momohara) z Uniwersytetu w Chiba nad historią rodzaju Fagus.
Korelacji pomiędzy neogeńskimi profilami Polski i Czech oraz opracowanie profilu
wzorcowego służyły wieloletnie badania paleobotaniczne w Kotlinie Chebu w Zachodnich
Czechach i na Morawach kontynuowane przez wiele lat we współpracy z Instytutem Geologii
i Geotechniki Czechosłowackiej (Czeskiej) Akademii Nauk w Pradze [1282, 1336, 1370,
2055]. Pokłosiem tej współpracy z palinologami czeskimi, a później także słowackimi, były
syntetyczne opracowanie palinologii neogenu Europy środkowej [2175], które do pewnego
stopnia zainspirowało prace nad polskim dziełem Atlas of pollen and spores of the Polish
Neoegene [2297, 2298, 2891, 3045, 4042] (Ryc. 8).
Badania realizowane we współpracy z Instytutem Paleobiologii Gruzińskiej Akademii
Nauk w Tbilisi dotyczyły porównań flor neogeńskich z obszarów Paratetydy Centralnej
i Wschodniej [1679, 2428] oraz interpretacji spektrów pyłkowych prób powierzchniowych
w zależności od składu florystycznego lasu w ostojach trzeciorzędowych lasów Kaukazu
i Zakaukazia [1677, 1697, 1823, 1898, 2129, 2344, 2386, 2610, 2995]. W ramach współpracy
międzynarodowej nad korelacją neogenu Europy środkowej prowadzone były także badania
porównawcze Polski i Ukrainy [2287, 3364]. Podsumowanie wyników analiz korelacyjnych
na bazie wieloletniej współpracy międzynarodowej zainicjowanej i kontynuowanej przez
L. Stuchlika zostało opublikowane w 1992 roku [2055].
Współpraca polsko-czeska była od wielu lat kontynuowana także w zakresie badań
kopalnych makroszczątków roślin neogeńskiego wieku [2822, 4180].
Opracowanie mikroszczątków glonów słodkowodnych oraz ziaren pyłku i zarodników
na stanowisku Gray Fossil Site w stanie Tennessee pozwoliło określić warunki sedymentacji
badanych osadów (E. Worobiec, współpraca z East Tennessee State University).
Ostatnio została zainicjowana współpraca z Instytutem Bioróżnorodności i Badań Ekosystemu (Institute of Biodiversity and Ecosystem Research) Bułgarskiej Akademii Nauk
dotycząca porównania palinoflor neogenu Polski i Bułgarii (E. Worobiec, G. Worobiec).
Szczególnie istotne znaczenie dla badań nad czwartorzędem miały prowadzone we
współpracy z paleobotanikami z Instytutu Nauk Geologicznych Narodowej Akademii Nauk
w Mińsku na Białorusi krytyczne studia plejstoceńskich flor makroskopowych z terenu Polski,
których wyniki rzuciły dodatkowe światło na historię rozwoju roślinności w tym przedziale
czasowym w Europie środkowo-wschodniej [2134, 3191]. Dotychczas badania te zaowocowały
nowym spojrzeniem na florę interglacjału mazowieckiego i vistulianu. Dla flor mazowieckich odkryto wiele nowych dla Polski, egzotycznych, wymarłych u nas taksonów roślin, jak
np. Aldrovanda dokturovskyi, Carex paucifloroides, Caulinia goretskyi, Nymphaea cinerea,
Brasenia borysthenica var. heterosperma czy Scirpus torreyi. Szczególnie interesujące było
255
znalezienie na stanowiskach mazowieckiego wieku nasion Aracites interglacialis – wymarłej
rośliny prawdopodobnie z rodziny Araceae [2133]. Współpraca ta, w której uczestniczyli
K. Mamakowa, L. Stuchlik, K. Wasylikowa, W. Granoszewski, M. Lesiak, R. StachowiczRybka i E. Zastawniak zaowocowała licznymi publikacjami [1942, 2436, 2437, 2525, 2716,
2717, 3057, 3191, 3377, 3513, 3690, 3748] oraz unikatową monografią flor karpologicznych
plejstocenu pt. Atlas of the Plejstocene vascular plant macrofossils of Central and Eastern
Europe [3628, 3925] (Ryc. 11). Kolejne badania w ramach tej współpracy dotyczyły rodzaju
Potamogeton [2436, 2437, 2525, 2716], a studia karpologicznej flory ze stanowiska Chołmecz na Białorusi umożliwiły rozpoznanie i opis różnorodnych zbiorowisk roślin wodnych
i błotnych, dominujących w górnym pliocenie na tym obszarze, a także dostarczyły nowych
danych do znajomości flor tego wieku z Polski i Europy środkowej [3057, 3191].
Także badania polskiej szkoły archeobotanicznej nie były zawężone do obszaru Polski,
ale prowadzono je na stanowiskach archeologicznych w południowym Egipcie, zachodniej
Libii i Syrii, we współpracy z polskimi, włoskimi i amerykańskimi archeologami. Przedmiotem badań na tych terenach były rośliny użytkowane przez ludy łowiecko-zbierackie
w późnym paleolicie, wczesnym neolicie i w epoce brązu [1759, 2079, 2203, 2204]. We
wczesnych latach 90. dwudziestego wieku odkryto w Egipcie najstarsze znane wówczas
pozostałości dzikiego sorga, datowane na ok. 8000 lat temu [2083, 2348, 2907]. Rezultatem
zainteresowań dziejami roślin afrykańskich było zorganizowanie w 1994 r. w Mogilanach
koło Krakowa pierwszych międzynarodowych warsztatów poświęconych archeobotanice
północnej Afryki, które od tego czasu odbywają się co 3 lata w różnych krajach. Na początku
XXI w. podjęto badania archeobotaniczne na terenie Gruzji we współpracy z gruzińskimi
naukowcami (A. Mueller-Bieniek).
ZBIORY NAUKOWE
Muzeum Paleobotaniczne, wyodrębnione jako samodzielna jednostka Zakładu Botaniki
PAN w 1954 r., funkcjonowało do 2008 roku, kiedy to – jako Dział Paleobotaniczny – stało
się częścią Muzeum Botaniki Instytutu Botaniki PAN. Kustoszem Muzeum była od samego
początku aż do 1983 r. prof. M. Łańcucka-Środoniowa, autorka i wykonawczyni wielu
cennych i bardzo instruktywnych zestawów szczątków kopalnych roślin dla celów dydaktycznych i wystawienniczych. W latach 1983–2011 opiekę nad zbiorami paleobotanicznymi
sprawowała E. Zastawniak (-Birkenmajer), a od 2012 roku zajmuje się nimi dr Jadwiga Ziaja.
Od samego początku istnienia, tzn. od 1954 roku, prowadzone były w Muzeum prace polegające na pozyskiwaniu, konserwacji i wcielaniu materiałów kopalnych oraz materiałów
porównawczych roślin współczesnych, w tym sporządzaniu preparatów palinologicznych.
Prace te były finansowane początkowo w ramach prac zleconych, zarówno przez Polską
Akademię Nauk, jak i Instytut Geologiczny. W latach 70. XX wieku wykonywali je pracownicy techniczni Zakładu Paleobotaniki IB PAN.
Najstarsze (stosunkowo jednak nieliczne) okazy w kolekcjach paleobotanicznych pochodzą z dawnego Muzeum Komisji Fizjograficznej PAU. Zbiory paleobotaniczne Zakładu
256
mają przede wszystkim charakter dokumentacyjny. Są one unikalne nie tylko w skali krajowej. Zawierają wszystkie szczątki roślinne z licznych stanowisk flor kopalnych badanych
w Zakładzie Paleobotaniki, starsze kolekcje gromadzone jeszcze przez prof. W. Szafera
oraz współcześnie gromadzone okazy z różnych europejskich i pozaeuropejskich stanowisk
z klasycznymi florami kopalnymi (Ryc. 12–14).
Ryc. 12. Zbiory paleobotaniczne – kolekcje kopalnych szczątków makroskopowych (Fot. K. RomejkoHurko).
257
Ryc. 13. Zbiory paleobotaniczne – kolekcje kopalne i porównawcze w zestawach (Fot. K. Romejko-Hurko).
Zbiory paleobotaniczne są podzielona na trzy działy: flory starsze od „trzeciorzędu”, flory
paleogenu i neogenu oraz flory czwartorzędowe razem z materiałami archeobotanicznymi.
Dział flor czwartorzędowych w ostatnich latach wzbogaciły cenne, unikatowe kolekcje
kopalnych owoców i nasion przekazane przez F. Yu. Wieliczkiewicza.
258
Ważną częścią Działu Paleobotanicznego są kolekcje porównawcze roślin współczesnych, które zainicjowane jeszcze przez prof. W. Szafera, powstawały od 1954 roku, były
i są uzupełniane aż do chwili obecnej. Jest to przede wszystkim bogaty zbiór sporomorf
współczesnych taksonów roślin w formie specjalnie wykonanych preparatów palinologicznych, ponadto zbiór nasion, owoców oraz liści z wielu gatunków współczesnych rodzajów
i rodzin. W latach 80. XX wieku powstały kolejne kolekcje porównawcze epiderm liści roślin
współczesnych i kopalnych, współczesnych drewien oraz roślin torfotwórczych i torfu.
W 2003 roku otwarta została stała ekspozycja paleobotaniczna pt. „Krajobrazy roślinne
Polski” (Ryc. 15) w Muzeum Botanicznym znajdującym się w pawilonie C (por. schemat
sytuacyjny w rozdziale Wstęp, niniejszy tom). Wystawa ilustruje ewolucję szaty roślinnej od
mezozoiku po czasy historyczne, jednocześnie dokumentuje znaczące dokonania naukowe
pracowników Zakładu Paleobotaniki Instytutu Botaniki PAN.
Ryc. 14. Zbiory paleobotaniczne – kolekcje palinologiczne (Fot. K. Cywa).
259
Ryc. 15. Wystawa paleobotaniczna „Dzieje Krajobrazów roślinnych Polski”, 2003 (Fot. K. Romejko-Hurko).
Stan liczbowy muzealnych materiałów kopalnych
Flory starsze od trzeciorzędu (62 stanowisk jurajskich i 30 stanowisk kredowych)
okazy makroskopowe – 1715
preparaty z kutykulami liści – 2175
szlify drewien – 436
Flory trzeciorzędowe (247 stanowisk)
Szczątki kopalne – 1232 taksonów
Jednostki muzealne – 7732 + 912 preparatów kutykul liści roślin kopalnych
Flory czwartorzędowe (232 stanowisk)
Szczątki kopalne – 21 927
Zbiór porównawczy torfów
Preparaty tkanek roślinnych – 283
Preparaty jednostek torfowych – 302
260
Istniejące kolekcje porównawczych roślin współczesnych
Zbiór palinologicznych preparatów porównawczych — Preparaty: 16 638, w tym 2655
gatunków, 807 rodzajów i 182 rodzin
Zbiór palinologiczny „Flora Polski” — 1097 preparatów
Zbiór palinologiczny „Flora Kuby” — 1700 preparatów
Zbiór porównawczy preparatów kutykularnych — Preparaty epiderm liści roślin współczesnych – 593, w tym 320 gatunków, 192 rodzajów i 99 rodzin
Zbiór karpologiczny — Pozycji – 26 998, w tym 12 293 gatunków, 2392 rodzajów
i 240 rodzin
Zielnik liści — Arkusze – 4699, w tym 2620 gatunków, 790 rodzajów i 182 rodzin
Zbiór porównawczy drewien współczesnych — Próbki – 242, w tym 232 gatunków
i 132 rodzajów
Preparaty anatomiczne — 297 ze 137 gatunków i 81 rodzajów.
W Zakładzie Paleobotaniki istnieje również Archiwum (założone w 1981 roku) przechowujące dane dotyczące stanowisk badawczych, które liczy obecnie 348 jednostek.
LITERATURA
Jarzynka A. 2012. Środkowojurajska flora glinek grojeckich – taksonomia i paleoekologia. Kraków: Instytut
Krupnik J. 2012. Rekonstrukcja paleośrodowiska na podstawie badań palinologicznych osadów triasu i jury
z rejonu Gór Świętokrzyskich. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN (rozprawa doktorska).
Mai D. H. 1995. Tertiäre Vegetationsgeschichte Europas. Jena, Stuttgart, New York: G. Fischer Verlag.
Obidowicz A., Madeyska E., Turner Ch. (Red.). Postglacial history of vegetation in the Polish part of the
Western Carpathians based on isopollen maps. Kraków: W Szafer Institute of Botany, Polish Academy
of Sciences (w druku).
Raciborski M. 1894. Flora kopalna ogniotrwałych glinek krakowskich. I. Rodniowce (Archaegoniatae). Pamiętniki Wydziału matematyczno-przyrodniczego Akademii Umiejętności 18: 141–243.
Szafer W. 1946. Flora plioceńska z Krościenka nad Dunajcem. I. Część ogólna. Rozprawy Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego PAU, B, 72(1): 1–162.
Szafer W. 1947. Flora plioceńska z Krościenka nad Dunajcem. II. Część opisowa. Rozprawy Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego PAU, B, 72(2): 163–375.
Szafer W. 1953. Stratygrafia plejstocenu w Polsce na podstawie florystycznej. Roczniki Polskiego Towarzystwa
Geologicznego 22(1): 1–99.
Taylor T. N., Taylor E. L., Krings M. 2009. Paleobotany: The Biology and Evolution of Fossil Plants.
Second Edition. Academic Press.
261
Podziękowania
Autorzy dziękują wszystkim p.t. Koleżankom i Kolegom z Zakładu Paleobotaniki IB PAN za współpracę
przy uzupełnieniu danych.
BIOGRAMY
Barbacka-Boká Maria (ur. 1957), dr hab., paleobotanik mezozoiku; Zakład Paleobotaniki
1991 i 2008→; tematyka badawcza: badania tafonomiczne i systematyczne makroflory
mezozoicznej z obszaru Polski i Węgier, badania historii roślinności mezozoiku i paleoklimatu, cechy anatomiczne roślin mezozoicznych jako wyraz przystosowania do
środowiska.
Demske Dieter (ur. 1960), dr, paleobotanika czwartorzędu; Zakład Paleobotaniki (1993–
1995); tematyka badawcza: palinologia późnego glacjału i holocenu dodatkowych
profili z jeziora Gościąż.
Granoszewski Wojciech (ur. 1961), dr, paleobotanika czwartorzędu; Zakład Paleobotaniki
1989–2004; tematyka badawcza: paleobotanika i palinologia czwartorzędu, badania
palinologiczne osadów dennych Jeziora Bajkał, flory interstadialne i interglacjalne
obszaru Polski.
Hrynowiecka-Czmielewska Anna (ur. 1980), paleobotanika czwartorzędu; Zakład Paleobotaniki 2008–2012; tematyka badawcza: palinologia plejstocenu Polski i Ukrainy,
paleokarpologia, melitopalinologia.
Koperowa Wanda (1913–1990), dr, palinolog holocenu, aeropalinolog; Zakład Paleobotaniki 1956–1974); tematyka badawcza: historia roślinności późnego glacjału i holocenu
południowej Polski w oparciu o analizę pyłkową, badania opadu pyłku na obszarze
Krakowa, wpływ człowieka na szatę roślinną w czasach prehistorycznych, badania
palinologiczne torfowisk.
Lesiak Maria (ur. 1954), mgr, paleokarpolog; Zakład Paleobotaniki 1979–2002; tematyka
badawcza: badania flor owocowo-nasiennych neogenu Polski Południowej.
Łańcucka-Środoniowa Maria (1913–1995), prof. dr hab., paleobotanik; Pracownia Paleobotaniki Czwartorzędu 1953–1956, Zakład Paleobotaniki 1956–1983, 1988–1990
(1/4 etatu jako profesor–konsultant); kustosz Muzeum Paleobotanicznego IB PAN
1953–1983; tematyka badawcza: flory owocowo-nasienne trzeciorzędu Polski.
Mamakowa Kazimiera (ur. 1930), prof. dr hab., paleobotanik czwartorzędu, palinolog,
paleokarpolog; Pracownia Paleobotaniki Czwartorzędu 1954–1956, Zakład Paleobotaniki
1956–2002; tematyka badawcza: palinologia i paleobotanika osadów późnego glacjału
i holocenu Polski, palinologia i paleokarpologia plejstocenu Białorusi i holocenu Norwegii, historyczna geografia roślin plejstocenu Polski.
262
Mueller-Bieniek Aldona (ur. 1972), dr, archeobotanik; Zakład Paleobotaniki (1996→);
tematyka badawcza: archeobotanika, analiza nasion, owoców i węgli drzewnych pochodzących z wykopalisk archeologicznych, paleoekonomia.
Nalepka Dorota (ur. 1955), dr hab., prof. IB PAN, palinolog holocenu; Zakład Paleobotaniki 1979→); kierownik Międzynarodowego Studium Nauk Przyrodniczych PAN
w Krakowie (2007→); tematyka badawcza: palinologia i paleobotanika osadów późnego
glacjału i holocenu Polski, analiza palinologiczna profili glebowych, budowa i rozwijanie
pakietu programów POLPAL (współautorstwo z dr hab. A. Walanusem) .
Obidowicz Andrzej (ur. 1941), dr hab., palinolog holocenu, torfoznawca; Zakład Paleobotaniki 1974–2007; tematyka badawcza: polodowcowa historia szaty roślinnej Karpat
Zachodnich, geneza, rozwój i klasyfikacja torfowisk w górach Europy.
Oszast Janina (1908–1986), dr hab., palinolog trzeciorzędu i czwartorzędu; Zakład Paleobotaniki 1956–1978; tematyka badawcza: analiza palinologiczna osadów neogenu
i holocenu Polski południowej, palinologia kenozoicznych osadów Mongolii.
Pautsch Maria (1923–2008), dr, palinolog mezozoiku; Zakład Paleobotaniki 1970–1983;
tematyka badawcza: taksonomia i systematyka mikroflory triasu Polski.
Ralska-Jasiewiczowa Magdalena (ur. 1934), prof.dr hab., paleobotanik czwartorzędu;
Zakład Paleobotaniki 1956–2007; tematyka badawcza: historia roślinności vistulianu
i holocenu na podstawie badan palinologicznych, palinologia laminowanych osadów
jeziornych, historia roślinności w świetle map izopolowych.
Reymanówna Maria (1920–1997), dr hab., paleobotanik mezozoiku; Pracownia Paleobotaniki Czwartorzędu 1954–1956, Zakład Paleobotaniki 1956–1990; tematyka badawcza:
flory kopalne mezozoiku Polski – systematyka, ekologia, sposoby rozmnażania, budowa
anatomiczna liści i innych organów roślin kopalnych, analiza współczesnych i kopalnych
drewien, zasady nomenklatury botanicznej.
Skawińska-Wieser Krystyna (ur. 1954), dr, palinolog neogenu; Zakład Paleobotaniki
1977–1999; tematyka badawcza: palinologia neogenu Polski.
Sobolewska Maria (1907–1988), dr, paleobotanik czwartorzędu; Zakład Paleobotaniki
1957–1977; tematyka badawcza: badania palinologiczne i paleokarpologiczne flor interstadialnych, stratygrafia, historia roślinności i klimatu plejstocenu Polski.
Stachowicz-Rybka Renata (ur. 1973), dr, paleobotanik czwartorzędu, paleokarpolog; Zakład Paleobotaniki 2005→; tematyka badawcza: paleokarpologia plejstocenu Polski,
rekonstrukcja zmian paleoklimatu i paleośrodowiska, dolny plejstocen oraz późny glacjał
i holocen północno-wschodniej Polski, późny plejstocen i holocen SW Ukrainy, interdyscyplinarne badania późnoglacjalnych i holoceńskich osadów jeziornych i torfowiskowych Niecki Skaliskiej (Kraina Wielkich Jezior Mazurskich), badania archeobotaniczne
na stanowiskach mezo– i neolitycznych północno-wschodniej Polski.
263
Stuchlik Leon (ur. 1931), prof. dr hab., systematyk, florysta, paleobotanik trzeciorzędu;
Pracownia Paleobotaniki Czwartorzędu 1955–1956, Zakład Paleobotaniki 1956–2001;
kierownik Zakładu 1982–2001, dyrektor IB PAN 1990–1999; redaktor Acta Palaeobotanica 1986→; tematyka badawcza: geobotanika pasma Policy, florystyka, palinologia,
paleobotanika.
Szafer Władysław (1886–1970), prof. dr., systematyk, fitosocjolog, paleobotanik, popularyzator ochrony przyrody; Pracownia Paleobotaniki Czwartorzędu 1953–1956, Zakład
Paleobotaniki 1956–1960; dyrektor Zakładu/ Instytutu Botaniki PAN 1953–1962, kierownik Zakładu Paleobotaniki 1953–1962; redaktor Acta Palaeobotanica 1960–1970;
tematyka badawcza: historia flory i roślinności neogenu Polski Południowej na podstawie
badań flor owocowo-nasiennych i liściowych, fitosocjologia współczesnej flory Polski,
ochrona przyrody.
Środoń Andrzej (1908–1998), prof. dr., paleobotanik czwartorzędu; Pracownia Paleobotaniki Czwartorzędu 1953–1956, Zakład Paleobotaniki 1956–1978; kierownik
Zakładu 1961–1978, z-ca dyrektora IB PAN d/s naukowych 1965–1979; redaktor
Acta Palaeobotanica 1970–1986; tematyka badawcza: flory czwartorzędowe Polski,
stratygrafia czwartorzędu, czwartorzędowa historia drzew i krzewów, palinologia
Spitsbergenu.
Wacnik Agnieszka (ur. 1971), dr hab. paleobotanik czwartorzędu; Zakład Paleobotaniki
1995→, pełniąca obowiązki kierownika Zakładu 2012→; tematyka badawcza: historia
roślinności vistulianu i holocenu Polski i Słowacji w oparciu o analizę pyłkową oraz badania wybranych rodzajów kopalnych zielenic, analiza wpływu gospodarczo-osadniczej
aktywności człowieka na środowisko, poszukiwanie indykatorów antropogenicznych,
analiza pyłkowa warstw kulturowych i obiektów na różnowiekowych stanowiskach
archeologicznych.
Walanus Adam (ur. 1952), dr hab, informatyk; Zakład Paleobotaniki 1986–1989; tematyka
badawcza: programowanie komputerowe w palinologii, współautor pakietu programów
POLPAL.
Wasylikowa Krystyna (ur. 1932), prof. dr hab., paleobotanik czwartorzędu, archeobotanik;
Pracownia Paleobotaniki Czwartorzędu 1954–1956, Zakład Paleobotaniki 1956–2002;
kierownik Zakładu 1979–1981, z-ca dyrektora IB PAN d/s naukowych 1990–1993;
tematyka badawcza: roślinność i klimat w późnym czwartorzędzie, archeobotanika.
Wcisło-Luraniec Elżbieta (ur. 1957), mgr, paleobotanik mezozoiku; Zakład Paleobotaniki
1982–1994; tematyka badawcza: szczątki makroskopowe roślin z osadów jurajskich
Polski, inwentaryzacja flor kopalnych starszych od trzeciorzędu.
Wieliczkiewicz Feliks Julianowicz (1942–2006), prof. dr hab., paleobotanik, paleokarpolog; Zakład Paleobotaniki 2004–2006; tematyka badawcza: paleokarpologia neogenu
i plejstocenu Polski i Białorusi.
264
Worobiec Elżbieta (ur. 1972), dr., palinolog trzeciorzędu; Zakład Paleobotaniki 2000→; tematyka badawcza: palinologia trzeciorzędowych (głównie neogeńskich) osadów z terenu
Polski oraz rekonstrukcja roślinności trzeciorzędu na podstawie kopalnych zespołów
sporowo-pyłkowych, taksonomia ziaren pyłku z neogenu Polski, badania fitoplanktonu
słodkowodnego z osadów neogeńskich i rekonstrukcja środowiska sedymentacji, palinologia trzeciorzędowych osadów z Grenlandii.
Worobiec Grzegorz (ur. 1968), dr hab., paleobotanika trzeciorzędu; Zakład Paleobotaniki
1992→; tematyka badawcza: bioróżnorodność i paleoekologia neogenu Polski i Europy
na podstawie badań makroszczątków liści z zastosowaniem analizy kutykularnej, taksonomia makroszczątków liści przedstawicieli rodzin Betulaceae oraz Malvaceae s. lato,
tafonomia szczątków roślin, kopalne grzyby nalistne Microthyriaceae.
Zastawniak (-Birkenmajer) Ewa (ur. 1941), prof. dr hab., paleobotanik; Zakład Paleobotaniki 1970–2010; kierownik Zakładu 2002–2010; kustosz Muzeum Paleobotanicznego
1984–2006 oraz Działu Paleobotanicznego Muzeum Botaniki IB PAN 2007–2011,
kierownik Studium Doktoranckiego w Instytucie Botaniki im. W. Szafera PAN w Krakowie 2000–2007; tematyka badawcza: kopalne flor liściowych i owocowo-nasiennych
trzeciorzędu Polski, Białorusi, trzeciorzędu Spitsbergenu, kredy i paleogenu Antarktydy
Zachodniej.
Ziaja Jadwiga, (ur. 1961), dr, paleobotanika mezozoiku; Zakład Paleobotaniki 1985→;
tematyka badawcza: palinologia mezozoiku, głównie jury, zmiany ewolucyjne i środowiskowe flory jurajskiej na obszarze Polski południowej i środkowej.
10
ZAKŁAD
SYSTEMATYKI I FITOGEOGRAFII
ROŚLIN NACZYNIOWYCH
Zbigniew Mirek, Marta Mizianty, Wojciech Paul,
Jan J. Wójcicki, Magdalena Zarzyka-Ryszka
Kalendarium
1953 Z inicjatywy prof. Władysława Szafera powstaje Zakład Botaniki Polskiej Akademii
Nauk w Krakowie. W obrębie tej jednostki powstaje Pracownia Flory Polskiej (rośliny
naczyniowe). Kierownictwo obejmuje prof. Bogumił Pawłowski.
1954 We Wrocławiu powstaje Pracownia Atlasu Flory Polski dla kontynuacji działalności
wydawnictwa istniejącego od 1930 roku, kierowana z ramienia Instytutu Botaniki PAN
przez prof. Józefa Mądalskiego. Jednostka później włączona do Zakładu Systematyki
Roślin Naczyniowych IB PAN.
1956 Zmiana nazwy jednostki z Pracowni Flory Polskiej na Zakład Systematyki Roślin Naczyniowych. Rolę kierownika pełni nadal prof. B. Pawłowski.
1969 Objęcie kierownictwa Zakładu Systematyki Roślin Naczyniowych przez prof. Adama
Jasiewicza.
1984 Przekazanie przez prof. J. Mądalskiego kierownictwa Pracowni Atlasu Flory Polski
z siedzibą we Wrocławiu dr Tadeuszowi Tacikowi z Zakładu Systematyki Roślin
Naczyniowych IB PAN.
1989 Objęcie kierownictwa Atlasu Flory Polski przez dr Andrzeja Chlebickiego.
1993 Restrukturyzacja jednostek Instytutu Botaniki. Połączenie Zakładu Zmienności Roślin
z Zakładem Systematyki Roślin Naczyniowych w Zakład Systematyki Roślin Naczyniowych. Objęcie kierownictwa Zakładu przez prof. Jerzego Staszkiewicza. W obrębie jednostki utworzenie dwóch pracowni: Pracowni Zmienności Roślin (kierownik
prof. J. Staszkiewicz) i Pracowni Flory Polski (p.o. kierownika dr Zbigniew Mirek).
Do Zakładu włączona zostaje również Pracowni Atlasu Flory Polski (kierownik dr
A. Chlebicki).
1995 Połączenie Pracowni Flory Polski i Pracowni Atlasu Flory Polski w Pracownię Flory
Polski i Atlasu (kierownik dr hab. Z. Mirek).
266
Z. Mirek
i in.
1998 Przemianowanie Pracowni Flory Polski i Atlasu na Pracownię Flory Polski i Ikonografii.
2000 Utworzenie w ramach Zakładu Systematyki laboratorium analiz molekularnych.
2000 Objęcie kierownictwa Zakładu przez prof. Z. Mirka po przejściu prof. J. Staszkiewicza
na emeryturę. Likwidacja odrębności pracowni w Zakładzie.
2012 Zmiana nazwy Zakładu Systematyki Roślin Naczyniowych na Zakład Systematyki
i Fitogeografii Roślin Naczyniowych.
Historia Zakładu i tematyka badawcza
W historii Zakładu daje się zauważyć pewne mniej lub bardziej wyraźnie zaznaczające się
okresy, tak w sferze organizacyjnej, jak i w tematyce badawczej.
Okres 1953–1954
To czas organizacji i przyjęcia pierwszych pracowników, którzy będą budowali Zakład
w jego pierwszym okresie: Ireny Kucowej, Stanisławy Pawłowskiej, Marii Zając (Sychowej), Tadeusza Tacika i Adama Jasiewicza. Z wyjątkiem I. Kucowej, która przechodzi
do Zakładu jako kustosz likwidowanych zbiorów Muzeum Komisji Fizjograficznej PAU,
przejmowanych przez Instytut (wówczas Zakład) Botaniki, pozostałe osoby to młodzi absolwenci Uniwersytetu Jagiellońskiego, którzy stopniowo będą się doktoryzować u prof.
Bogumiła Pawłowskiego, kierownika Zakładu (Ryc. 1). W tym czasie nakreślone zostają
główne kierunki aktywności badawczej, które trwać będą aż do lat 1990-tych.
Okres 1955–1969
Jest to okres rozwijania nakreślonych na początku kierunków badawczych w oparciu o przyjętą wówczas nową kadrę. To także okres doktoratów wykonanych pod kierunkiem prof.
B. Pawłowskiego, który nadal pełni rolę kierownika Zakładu. Wzrost liczbowy kadry w tym
okresie jest niewielki. W roku 1964 przechodzi z UJ do IB PAN wraz z prof. B. Pawłowskim
(po likwidacji dwuetatowości) Halina Piękoś, która doktoryzuje się w roku 1968. Dwie
kolejne osoby przyjęte pod koniec tego okresu to Ludwik Frey (1967) i Marta Mizianty
(1969), którzy doktoryzować się będą już u prof. A. Jasiewicza i stąd przynależą niejako już
do kolejnego okresu. Pod koniec lat 1960-tych Zakład liczy 9 pracowników. Od początku
swego istnienia miał być silnym i wiodącym w Polsce ośrodkiem w zakresie systematyki,
florystyki i fitogeografii; profesor Pawłowski pisał: „systematyka roślin była, jest i pozostanie
podstawą nie do zastąpienia dla wszystkich gałęzi botaniki”. Najważniejszym zadaniem dla
istniejącego wówczas Zakładu Systematyki była kontynuacja dzieła Flora polska. Rośliny
naczyniowe Polski i Ziem Ościennych, której wydawanie rozpoczęte zostało jeszcze w 1919 r.
Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych
267
Ryc. 1. Prof. Bogumił Pawłowski w czasie badań terenowych (autor nieznany, fotografia w posiadaniu
Z. Mirka).
pod egidą Polskiej Akademii Umiejętności, a zakończone publikacją 14 tomu w 1980 r.
Redaktorami poszczególnych tomów (począwszy od tomu VII wydanego w 1955 r.) byli:
prof. Władysław Szafer i prof. B. Pawłowski (VII, VIII i IX), prof. B. Pawłowski (X i XI),
prof. B. Pawłowski i prof. A. Jasiewicz (XII i XIII), prof. A. Jasiewicz (XIV) (Ryc. 2).
W latach 1985–1992 ukazały się nowe wydania tomów III, IV i V pod zmienionym nieco
tytułem: Flora Polski. Rośliny naczyniowe pod red. prof. A. Jasiewicza. Było to konieczne
ze względu na przestarzałe pod względem taksonomicznym i nomenklatorycznym ujęcia
tomów I–VI, wydanych jeszcze przed wojną. W roku 1995 ukazał się podsumowujący tom
XV, pod redakcją prof. Zbigniewa Mirka (Ryc. 2). Kiedy mowa o Florze Polski, trzeba
także wspomnieć drugie, kompletnie zmienione, w związku ze zmianą powojennych granic,
wydanie klucza Rośliny polskie. Dzieło to przygotowywane było już wcześniej, ale ukazało
się w roku 1953, inaugurując niejako początek prac Zakładu Systematyki. Mimo, że ukazało
268
Z. Mirek
i in.
się ono w tym samym zestawie autorskim, to, jak podkreślał później pierwszy z autorów
prof. W. Szafer, główny ciężar przygotowania tej edycji spoczywał na prof. B. Pawłowskim. Równolegle w Zakładzie Systematyki opracowywane też były flory regionalne: Flora
Tatr. Tom 1 [62] (Ryc. 2), Rośliny Naczyniowe Bieszczadów Zachodnich [469] (Ryc. 2),
Z zagadnień geobotanicznych Beskidu Niskiego [115].
Do ważnych opracowań tego okresu należą też monografie lub szczegółowe opracowania rodzajów w skali Polski lub Europy, jak Melampyrum [126, 127], potem pojawiają
się dalsze opracowania grup krytycznych: Scabiosa [1020], Hieracium [1186], Alchemilla
(liczne prace B. Pawłowskiego – Polygala, Symphytum), Rhinanthus [1008, 1009] i innych
rodzajów.
Okres 1969–1992
Jest to czas dość burzliwy dla Zakładu. Prof. A. Jasiewicz zostaje kierownikiem Zakładu.
W okresie tym przyjmowani są kolejni pracownicy: Zbigniew Mirek (1972), Maria Pawlus
(1977), Małgorzata Jagiełło (1979), Jolanta Mesjasz-Przybyłowicz (1981), Zbigniew Szeląg
(1986), Maria Gostyńska-Jakuszewska (1991) i Maria Mandecka (później Gajdek, 1991).
Równocześnie kolejne osoby odchodzą z Zakładu, czy to w związku z osiągnięciem wieku
emerytalnego, czy też z innego powodu. Ostatecznie pod koniec tego okresu zostaje w Zakładzie już tylko jedna osoba z tytułem magistra – M. Mandecka, co ostatecznie, w powiązaniu z podobieństwem tematyki, decyduje o połączeniu Zakładu Systematyki z Zakładem
Zmienności. W tym okresie doktoraty uzyskują: L. Frey, M. Mizianty, M. Pawlus, M. Jagiełło, J. Mesjasz-Przybyłowicz oraz Teresa Jasińska.
Wydawane są kolejne tomy Flory polskiej (XII–XIV). Powstają też opracowania krytycznych grup flory. W połowie lat 1980. wzrosło zainteresowanie zagrożeniem flory i Zakład
podjął badania, a także zaczął koordynować w skali ogólnopolskiej, tematy dotyczące gatunków rzadkich i zagrożonych we florze Polski. W 1988 r. ukazała się pierwsza publikacja
na ten temat, w której A. Jasiewicz przedstawił szczegółowo założenia projektu [1694].
Wszystkie opracowania gatunków zawarte w tej pracy zostały przygotowane przez autorów
spoza Instytutu Botaniki PAN (tom 33, zeszyt 3–4 Fragmenta Floristica et Geobotanica).
W późniejszych latach tematyka ta została przejęta przez Zakład Ekologii, w ścisłej jednak
współpracy z Zakładem Systematyki.
Prowadzono intensywne badania liczb chromosomów – w rezultacie podano liczby dla
około 150 taksonów roślin naczyniowych z Polski i innych obszarów Europy (w tym 8 liczb
nowych dla nauki i 24 dla Polski) [898, 1029, 1056, 1225, 1312, 1375]. W ramach badań
kariologicznych przeprowadzono pierwsze prace taksonomiczne z zastosowaniem metody
analizy kariotypu [1108]. Na podkreślenie zasługują podjęte w tym okresie pionierskie prace
dotyczące analizy wzorów prążkowych chromosomów roślin [1506]; opublikowano także
bibliografię prac dotyczących wzorów prążkowych chromosomów roślin naczyniowych,
które ukazały się w literaturze światowej od początku stosowania tej metody (1970) do
roku 1980 [1446, 1447, 1505, 1506]. W latach 1987–1993 ukazało się wiele prac Z. Mirka
związanych z florą Tatr.
269
Ryc. 2. Opracowania naukowe Zakładu Systematyki Roślin Naczyniowych opublikowane w latach 1955–
1995.
270
Z. Mirek
i in.
Okres 1993–2000
Kierownictwo Zakładu przejmuje w tym okresie prof. dr hab. Jerzy Staszkiewicz (Ryc. 3).
W tym czasie do Zakładu trafiają kolejne osoby: Elżbieta Cieślak (1993) i Wojciech Paul
(1995) – późniejsi doktoranci Z. Mirka oraz Magdalena Szczepaniak (1994) i Beata Paszko
(1996) – późniejsze doktorantki M. Mizianty i L. Freya. W wyniku restrukturyzacji w 1993 r.
połączono jednoosobowy wówczas Zakład Systematyki Roślin Naczyniowych z Zakładem
Zmienności Roślin liczącym wtedy kilkanaście osób, a w 1995 roku włączono do Zakładu
wrocławską Pracownię Atlasu Flory Polski. Powstał w ten sposób Zakład Systematyki Roślin
Naczyniowych z dwiema pracowniami: Pracownią Zmienności Roślin (kierownik: prof.
J. Staszkiewicz z dotychczasowym zespołem tego Zakładu (patrz: szczegółowe opracowanie
w materiałach dotyczących Zakładu Zmienności) i Pracownią Flory Polski (przejmującą
schedę po dotychczasowym Zakładzie Systematyki) – kierownik: prof. Z. Mirek), którą
należało budować od nowa, gdyż w praktyce pozbawiona była kadry. Do końca lat 90.
jednostka zmieniała swoją nazwę jeszcze dwukrotnie.
Ryc. 3. Jubileusz 80-lecia urodzin prof. Jerzego Staszkiewicza – kierownika Zakładu Systematyki Roślin
Naczyniowych w latach 1993–2000. Życzenia składa ówczesny dyrektor IB PAN prof. Zbigniew Mirek, 2009
(Fot. K. Romejko-Hurko).
271
Pracownia Flory Polski
1. Kontynuowano prace związane z przygotowaniem kolejnych tomów dzieła:
Flora Polski. Rośliny naczyniowe. Nowa Seria (Z. Mirek, E. Cieślak, W. Paul, M. Mandecka).
2. Opracowywano regionalne flory dla monografii: Przyroda Tatrzańskiego Parku Narodowego [8583] (Ryc. 4), Przyroda Popradzkiego Parku Krajobrazowego [8595] oraz
do oddzielnie opublikowanych Roślin naczyniowych Masywu Śnieżnika i Gór Bialskich
[2786] (Ryc. 4).
3. Analizowano zmienność i taksonomię krytycznych gatunków roślin naczyniowych:
Veronica hederifolia s. lato, Caltha (E. Cieślak), Camelina, Glyceria, Milium, Neslia, Phleum,
Sanguisorba minor s. lato (M. Mandecka), Symphytum officinale (Z. Mirek), Hieracium
(Z. Szeląg), Ranunculus oreophilus (Łukasz Wilk).
Okres 2000–2012
Opiekę nad Zakładem przejmuje prof. Z. Mirek. W tym czasie zatrudnieni zostaja kolejni
pracownicy naukowi: Agnieszka Nikel (2005), Wojciech Bieniek i Michał Combik (2008).
Doktoryzują się także kolejne osoby, które tu pracują lub trafiają do pracy w innych placówkach: E. Cieślak (2001), W. Paul (2002), A. Nikel (2005) i Michał Ronikier (2005),
Dariusz Wróbel (2006), Agata Smieja (2009), Piotr Kiełtyk (2010), Agnieszka Habel (2011),
Joanna Sosnowska (2012) (promotor – prof. Z. Mirek), W. Bieniek (2010, promotor – prof.
M. Mizianty), B. Paszko (promotor – prof. L. Frey); a obecnie także: Agnieszka Baca,
Anna Delimat, Magdalena Bregin, Dominika Kustosz i Edward Walusiak (promotor – prof.
Z. Mirek).
W roku 2000 zlikwidowano podział Zakładu na Pracownie. W 2000 roku powstaje
najpierw skromne, później (2007) rozbudowane laboratorium molekularne (od 2007 roku
w zmodernizowanych i powiększonych pomieszczeniach) (Ryc. 5). Realizowane są w nim
analizy populacyjne, biogeograficzne i filogenetyczne, a także badane są sekwencje chloroplastowego DNA w ramach zadania „Barcoding flory Polski” (Z. Mirek, M. Combik,
W. Bieniek). Badania z użyciem analiz molekularnych obejmują coraz większy obszar geograficzny: od całego łuku Karpat po Eurazję (W. Bieniek, E. Cieślak, Z. Mirek, B. Paszko,
W. Paul, M. Ronikier, Z. Szeląg, J. J. Wójcicki). W 2012 roku zmieniono nazwę Zakładu
na Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych, lepiej oddającą tematykę
obecną od początku w profilu Zakładu.
W omawianym okresie kontynuowano prace prowadzone w dotychczasowych dwóch
Pracowniach. W tym okresie ukazują się duże syntetyczne opracowania z udziałem pracowników Zakładu: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist [3000] (Ryc. 4),
Polska czerwona księga roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe [8601], Czerwona księga
Karpat polskich. Rośliny naczyniowe [8642] (Ryc. 4), syntetyczne opracowania poświęcone
trawom czy pierwsze prace z zastosowaniem metod molekularnych.
Główne tematy badawcze realizowane w Zakładzie Systematyki w tym czasie to:
272
Z. Mirek
i in.
ROŚLINY NACZYNIOWE
MASYWU ŚNIEŻNIKA
I GÓR BIALSKICH
ZBIGNIEW SZELĄG
Ryc. 4. Przykładowe opracowania naukowe Zakładu Systematyki Roślin Naczyniowych opublikowane w latach
1993–2012.
273
Ryc. 5. Laboratorium molekularne Zakładu Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych (Fot. K. Kozielec).
(1) Prace związane z przygotowaniem kolejnych tomów dzieła: Flora Polski. Rośliny
naczyniowe. Nowa Seria (Z. Mirek, L. Frey, B. Paszko, M. Szczepaniak, E. Cieślak,
W. Paul),
(2) Kontynuacja badań nad zmiennością i taksonomią krytycznych gatunków roślin naczyniowych (Caltha (E. Cieślak), Veronica hederifolia s. lato (E. Cieślak, Z. Mirek),
Camelina, Glyceria, Milium, Neslia, Phleum, Symphytum officinale (Z. Mirek), Sanguisorba (M. Mandecka, Z. Mirek), Rhinanthus (M. Mizianty), Euphrasia, Centaurea,
Pinus, Picea, Larix (J. Staszkiewicz), Hieracium (Z. Szeląg), Bolboschoenus, Cardamine, Cuscuta, Trapa (współczesne i kopalne) i kompleks Saxifraga moschata-exarata
(J. J. Wójcicki), Ranunculus oreophilus (Z. Mirek, Ł. Wilk). Studia taksonomiczne
nad rodzajem Trapa obejmujące materiały z Europy, Azji i Afryki oraz nad rodziną
Trapaceae w trzeciorzędzie Europy i Azji (J. J. Wójcicki),
(3) Badania nad biosystematyką traw z Polski i innych obszarów Europy obejmujące
zagadnienia taksonomiczne, chorologiczne i populacyjne rodzajów: Molinia, Deschampsia, Avenula, Trisetum, Koeleria, Avena, Aira, Holcus, Agrostis, Leymus,
Agropyron, Dactylis, Hordelymus, Hordeum, Elymus (L. Frey, M. Mizianty, M. Szczepaniak), Brachypodium, Calamagrostis (B. Paszko), a także badania zmienności
genetycznej wybranych taksonów traw w Polsce i poza jej granicami: Elymus repens, Elymus hispidus, Melica sp. (M. Szczepaniak), Elymus caninus (M. Mizianty),
274
Z. Mirek
i in.
Hordeum murinum (M. Mizianty, W. Bieniek), Calamagrostis – sekcje Deyeuxia
i Calamagrostis (B. Paszko). Szczególną uwagę poświęcono rewizji taksonomicznej
plemienia Triticeae (M. Mizianty, W. Bieniek, L. Frey, M. Szczepaniak, B. Paszko)
(Ryc. 6),
(4) Rozmieszczenie rzadkich gatunków traw w Polsce: Beckmannia, Ventenata, Vulpia,
Scolochloa (L. Frey, B. Paszko),
(5) Filogeografia molekularna oraz genetyka populacyjna roślin: badania zmienności
genetycznej gatunków na całym lub znacznej części zasięgu – Cochlearia polonica,
C. pyrenaica, C. tatrae (E. Cieślak, M. Ronikier), Galium sudeticum, G. cracoviense (Z. Szeląg, E. Cieślak), Hieracium spp. (M. Ronikier, Z. Szeląg), Pulsatilla
vernalis, Androsace obtusifolia (M. Ronikier), Saxifraga hirculus (E. Cieślak), Viola
uliginosa (E. Cieślak, W. Paul, M. Ronikier), Dentaria glandulosa, Leucanthemum
waldsteinii (Z. Mirek, G. Korbecka), Saxifraga perdurans (E. Cieślak, Z. Mirek),
Festuca carpatica (Z. Mirek, M. Ronikier), Solidago virgaurea s. lato (M. Combik,
P. Kiełtyk, Z. Mirek), Scilla bifolia (A. Baca, M. Combik, Z. Mirek), Artemisia
eriantha (M. Combik, Z. Mirek), Saxifraga paniculata, Empetrum, Vaccinium, Anthoxanthum odoratum-alpinum (M. Combik, Z. Mirek). Prowadzona jest również
analiza filogeograficzna Hordeum murinum (W. Bieniek), wybranych przedstawicieli
Triticeae (W. Bieniek, M. Mizianty, L. Frey) oraz kserotermicznych gatunków w Europie Środkowej (E. Cieślak, W. Paul).
(6) Badania taksonomiczno-fitogeograficzne endemitów flory Polski i endemitów Karpat
(Z. Mirek),
(7) Czerwona księga Karpat polskich. Rośliny naczyniowe [8642]. (Ryc. 4). Pracownicy
Zakładu przygotowali do niej opracowania kilkudziesięciu gatunków (E. Cieślak,
L. Frey, Z. Mirek, W. Paul),
(8) Badania nad systematyką rodzaju Euphrasia (J. Staszkiewicz),
(9) Kontynuacja badań nad florą Pirynu (Z. Szeląg).
Aktualna kadra Zakładu liczy łącznie 17 pracowników, w tym naukowych: prof.
dr hab. Zbigniew Mirek – kierownik, dr inż. Wojciech Bieniek, dr Elżbieta Cieślak,
dr Michał Combik, prof. dr hab. Ludwik Frey, prof. dr hab. Marta Mizianty, dr Beata
Paszko, dr Wojciech Paul, dr Magdalena Szczepaniak, dr Magdalena Zarzyka-Ryszka
oraz technicznych: mgr Lucyna Musiał, dr Agnieszka Nikel, inż. Kaj Romejko-Hurko,
mgr inż. Jolanta Urbanik, dr Jan J. Wójcicki i obsługujących zielnik: Danuta Cyganek
i Beata Nęcka. Z Zakładem współpracują: emerytowany prof. dr hab. Jerzy Staszkiewicz
oraz mgr Łukasz Wilk.
Najważniejsze osiągnięcia
Pracownicy Zakładu są autorami blisko 900 publikacji oryginalnych, około 460 populanonaukowych, 30 recenzji wydawniczych oraz 150 komunikatów konferencyjnych.
Wiele publikacji znajduje się w grupie niezwiązanej ściśle z głównym nurtem działalności
275
Ryc. 6. Przykładowe opracowania naukowe Zakładu Systematyki Roślin Naczyniowych opublikowane w ostat
nim 10-leciu jego działalności.
276
Z. Mirek
i in.
naukowej Instytutu. Publikacje naukowe to w znacznej mierze opracowania taksonomiczno-florystyczne, fitogeograficzne oraz opracowania rodzajów i gatunków do Flory Polski,
dwóch wydań Polskiej czerwonej księgi roślin, Czerwonej księgi Karpat polskich. Rośliny
naczyniowe (Ryc. 4), jak też wiele innych publikacji, głównie publikowanych w języku
angielskim.
Poza tym pracownicy Zakładu byli i są autorami wielu monografii i rozdziałów w książkach. Na ogólną liczbę publikacji składają się również liczne prace popularnonaukowe
i recenzje (942), a także abstrakty (106).
Do najważniejszych dzieł, których autorami, redaktorami lub ważnymi współautorami
byli pracownicy Zakładu zaliczyć należy:
(1) Flora polska [8524–8526, 8530, 8532, 8533, 8537], nowe wydanie Flora Polski. Rośliny naczyniowe [8540, 8545, 8559] oraz tom podsumowujący [8575] (Ryc. 2),
(2) dwa kolejne wydania krytycznej, adnotowanej listy roślin naczyniowych Polski:
Vascular plants of Poland. A checklist (1995) i Flowering plants and pteridophytes
of Poland. A checklist [3000] (Ryc. 4),
(3) szereg regionalnych monografii florystycznych: Bieszczady Zachodnie [469]
(Ryc. 2), fragmenty Tatr i Gór Świętokrzyskich [629, 776], Kotlina Zakopiańska
[1660] (Ryc. 6), Masyw Śnieżnika i Góry Bialskie [2786], Pogórze Spiskie [3585]
(Ryc. 6),
(4) pierwszy tom dzieła Flora Tatr (drugi nie został dokończony z powodu śmierci
autora, B. Pawłowskiego) (Ryc. 2),
(5) opracowania wybranych taksonów do dzieła Flora Europaea (S. Pawłowska, B. Pawłowski, A. Jasiewicz),
(6) opracowania i monografie, dotyczące gatunków rzadkich i zagrożonych we florze
Polski, w tym opracowań taksonów dla Polskiej czerwonej księgi roślin [8570, 8601]
i Czerwonej księgi Karpat – Rośliny naczyniowe [8642] (Ryc. 4) oraz gatunków
chronionych (np. Ryc. 6) i inwazyjnych,
(7) polski przekład Międzynarodowego Kodeksu Nomenklatury Botanicznej
(T. Tacik),
(8) zainicjowane i redagowane serie wydawnicze: Biodiversity of Poland (11 tomów),
Biodiversity of the Tatra National Park (2 tomy), Biodiversity of the Carpathians
(1 tom, drugi w przygotowaniu), Polish Botanical Studies (27 tomów) (Ryc. 7),
Polish Botanical Studies, Guidebook Series (kontynuowany jako Botanical Guidebooks, 30 tomów), Invasive species in Poland,
(9) większość roczników Fragmenta Floristica et Geobotanica, Fragmenta Floristica
et Geobotanica Series Polonica i 8 tomów Supplementa,
(10) opracowania poświęcone zjawisku endemizmu i endemitom flory Polski i Europy:
Der Endemismus in der Flora der Alpen, der Karpaten und der Balkanischan Gebirge [660], Endemic vascular plants in the Polish Tatra Mts. – distribution and
ecology [2424] (Ryc. 7), Endemic taxa of vascular plants in the Polish Carpathians
[3174], Endemic vascular plants in the Polish Carpathians – threat and conservation
277
Ryc. 7. Opracowania naukowe Zakładu Systematyki Roślin Naczyniowych opublikowane w ostatnim 10-leciu
jego działalności.
278
Z. Mirek
i in.
[3495], Distribution patterns and habitats of endemic vascular plants in the Polish
Carpathians [4029],
(11) monograficzne i seryjne opracowania taksonomiczne: Crataegus (M. GostyńskaJakuszewska), Dactylorhiza (M. Jagiełło), Melampyrum, Ranunculus (A. Jasiewicz),:
Rhinanthus (M. Mizianty), Calamagrostis (B. Paszko), Festuca ovina agg. (M. Pawlus),
Saxifraga (S. Pawłowska), Alchemilla, Delphinium, Erigeron, Polygala, Symphytum,
Thymus (B. Pawłowski), Dryopteris (H. Piękoś-Mirkowa), Podocarpus angustifolius
s. lato (J. Staszkiewicz), Myosotis (M. Sychowa), Hieracium (Z. Szeląg), Mentha
(T. Tacik), Trapa (J. J. Wójcicki),
(12) serię opracowań dotyczących traw, w tym syntetyczne dzieło Księga polskich traw/
The book of Polish grasses pod red. L. Freya. Do serii tej należą też opracowania
pokonferencyjne z organizowanych przez pracowników Zakładu (prof. L. Frey i prof.
M. Mizianty, a od 2010 roku dr M. Szczepaniak i dr B. Paszko) co dwa lata (od 1993
roku) ogólnopolskich spotkań dotyczących problematyki traw (Ryc. 7 i 8),
(13) opracowania filogeograficzne i taksonomiczne sporządzone z użyciem technik molekularnych (np. Hordeum murinum agg. (W. Bieniek), Cochlearia polonica (E. Cieślak
Ryc. 8. Jubileuszowe X spotkanie w 2009 roku poświecone trawom połączone z pożegnaniem dwójki pracowników Zakładu – prof. Marty Mizianty i prof. Ludwika Freya (inicjatorów i organizatorów ośmiu pierwszych
spotkań). Z lewej (w tle) dr Wojciech Bieniek, w środku prof. Konrad Wołowski – dyrektor IB PAN (Fot.
K. Romejko-Hurko).
279
Ryc. 9. Jeden z wielu opisanych przez prof. Bogumiła Pawłowskiego gatunków przywrotników – Alchemilla
ladislai (przywrotnik Władysława – nazwa nadana na cześć prof. Władysława Szafera) – w zbiorach zielnika
roślin naczyniowych KRAM (Fot. K. Romejko-Hurko).
et al.), Campanula alpina, Pulsatilla vernalis (M. Ronikier i in.), prace nad przestrzennymi wzorcami różnych poziomów bioróżnorodności w ramach konsorcjum
IntraBioDiv).
Zakład Systematyki został powołany do badań w zakresie systematyki, florystyki i fitogeografii. Znaczącymi osiągnięciami w tym obszarze badań jest niewątpliwie liczba opisanych
taksonów i utworzonych kombinacji nomenklatorycznych. Na przestrzeni historii Zakładu
jego pracownicy opisali łącznie 204 nowe dla nauki taksony w randze rodzajów, sekcji,
podsekcji, serii, podserii, gatunków, podgatunków, odmian, pododmian i form. Utworzyli
280
Z. Mirek
i in.
też 172 nowe kombinacje gatunkowe, podgatunkowe i na poziomie niższym (z tej liczby
nieliczne opisy nowych taksonów roślin naczyniowych były dokonane przez pracowników
Zakładu Zmienności Roślin i Zakładu Ekologii). Nie wszystkie nowe nazwy i utworzone
kombinacje zachowały swą ważność, ale ich liczba odzwierciedla aktywność pracowników
Zakładu na polu taksonomii. Największe osiągnięcia w tym zakresie ma prof. B. Pawłowski
(129 taksonów nowo opisanych i 57 kombinacji) (Ryc. 9), znaczący wkład mają tu także:
T. Tacik, A. Jasiewicz, Z. Szeląg, J. J. Wójcicki i in. (por. Aneks I. F).
Ogólnopolski charakter wielu przedsięwzięć podejmowanych w Zakładzie wymagał współpracy z wieloma innymi ośrodkami krajowymi o podobnym profilu. Instytut, ze względu
na istniejącą tradycję, był tu często instytucją wiodącą i koordynującą, ale równocześnie
współpracującą blisko z wieloma podmiotami. Dotyczyło to głównie prac wymienionych
poniżej.
Prace nad dziełem Flora polska, koordynowane przez redaktorów tej książki – prof.
W. Szafera, prof. B. Pawłowskiego i prof. A. Jasiewicza, a potem kontynuowane przez
redaktora nowego wydania Flory – prof. Z. Mirka, od samego początku opierały się na
współpracy z innymi polskimi ośrodkami. Większość opracowań wykonywana była przez
botaników z Zakładu i Instytutu Botaniki PAN, a także botaników krakowskich z innych instytucji (Uniwersytet Jagielloński, Wyższa Szkoła Pedagogiczna/Uniwersytet Pedagogiczny,
Akademia Rolnicza/Uniwersytet Rolniczy). Znaczący udział w powstaniu dzieła mieli też
botanicy z ośrodków: poznańskiego, wrocławskiego, warszawskiego i katowickiego.
Zagadnienia opracowywane w skali ogólnopolskiej, jak np. dotyczące gatunków rzadkich i zagrożonych we florze Polski, koordynowane lub współkoordynowane były przez
pracowników Zakładu. W 1988 r. ukazała się publikacja A. Jasiewicza [1694], stanowiąca
pierwszą część opracowania na ten temat, natomiast najnowsza, trzecia wersja (Czerwona
lista roślin i grzybów w Polsce), powstała pod red. Z. Mirka, K. Zarzyckiego, W. Wojewody
i Z. Szeląga ukazała się w 2006 roku [8625]. W 2008 roku ukazała się Czerwona księga
Karpat polskich. Rośliny naczyniowe [8642].
Całość przedsięwzięcia dotyczącego serii dzieł (11 tomów) obejmujących listy gatunków
z różnych grup świata żywego, wchodzących tradycyjnie w zakres zainteresowania botaniki,
pod wspólnym tytułem Biodiversity of Poland, realizowana była pod kierunkiem Z. Mirka
z szerokim udziałem wszystkich ośrodków akademickich kraju. Zakład skupiał się jednak
głównie na pracach poświęconych roślinom naczyniowym. Pokłosiem tych prac było wydanie w ramach wspomnianej serii drugiej edycji krytycznej listy roślin naczyniowych
Flowering plants and pteridophytes in Poland. A checklist [3000] (Ryc. 4), zrealizowanej
we współpracy z Instytutem Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego i przy udziale kilku
innych ośrodków akademickich.
Od wielu lat prace zmierzające do opublikowania dzieła Rośliny naczyniowe Polski
– terenowy klucz do oznaczania roślin realizowane są w ścisłej współpracy z Instytutem
281
Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz innymi ośrodkami krajowymi. Pieczę nad tym
zadaniem sprawuje prof. Z. Mirek.
Kooperacja z innymi instytucjami i instytutami krajowymi obejmowała i nadal obejmuje prace w zakresie ochrony gatunków rzadkich i zagrożonych (Instytut Ochrony
Przyrody PAN – E. Cieślak, Z. Mirek, W. Paul, M. Ronikier, J. Urbanik i in.) oraz
badania dotyczące anatomii, cytologii, kariologii i zmienności genetycznej wybranych
gatunków i ich grup (Uniwersytet Jagielloński, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie,
Uniwersytet Rolniczy w Krakowie, Centrum Zachowania Bioróżnorodności i Ogród
Botaniczny PAN w Powsinie, Uniwersytet Gdański – W. Bieniek, E. Cieślak, L. Frey,
M. Mizianty, M. Szczepaniak).
Od początku swego istnienia, tj. od 1953 roku Zakład współpracował z licznymi naukowymi
ośrodkami zagranicznymi. Było to możliwe dzięki szerokim kontaktom prof. W. Szafera
i prof. B. Pawłowskiego. Szeroką współpracę z ośrodkami botanicznymi w większości krajów
europejskich utrzymywał od początku działalności profesor B. Pawłowski (w szczególności
z Austrią, Bułgarią, Francją, Jugosławią, Niemcami, Rumunią, Słowacją, Szwajcarią, Ukrainą
oraz wieloma innymi) i współpraca ta jest obecnie kontynuowana.
Współpraca z zagranicą przejawiała się często podpisanymi oficjalnymi planami
współpracy z ośrodkami zagranicznymi, np. pięcioletnim z Włochami czy dwuletnim ze
Słowenią dotyczącymi szeroko zakrojonych badań rodzaju Dactylis (M. Mizianty) oraz
długoterminowymi – z partnerami z różnych ośrodków naukowych (Austria, Chiny, Czechy,
Grecja, Hiszpania, Japonia, Niemcy, Rosja, Rumunia i Węgry) nad problemem “The family
Trapaceae in the Tertiary of Eurasia” (J. J. Wójcicki) czy też badań endemitów Karpat
i rozmieszczenia wysokogórskiej flory Karpat (Rumunia, Słowacja, Ukraina – Z. Mirek)
i współpracy w ramach badań nad filogeografią roślin górskich w Europie (Szwajcaria,
Hiszpania – M. Ronikier).
Pracownicy Zakładu Systematyki uczestniczyli również w kilku międzynarodowych programach naukowych: w ramach 5. Programu Ramowego UE LACOPE (Z. Mirek, W. Paul,
Ł. Wilk), w ramach 6. Programu Ramowego UE INTRABIODIV (Z. Mirek, M. Ronikier,
E. Cieślak, Z. Szeląg, G. Korbecka, Ł. Wilk), w ramach IPA (Z. Mirek, W. Paul, M. Ronikier,
A. Nikel, Ł. Wilk), w projekcie UE ECOCHANGE (Z. Mirek, M. Ronikier, E. Cieślak)
i w programie EDIT (Z. Mirek, J. J. Wójcicki) (por. Aneks II).
Działalność dydaktyczna i popularyzatorska
Od początku istnienia Zakładu przygotowanie młodej kadry do prowadzenia badań naukowych na odpowiednim poziomie pozostawało w polu szczególnego zainteresowania.
W pierwszych dekadach stopnie naukowe pod kierunkiem pracowników Zakładu uzyskiwali
282
Z. Mirek
i in.
pracownicy jednostki, z czasem działalnośc ta znacznie poszerzyła się. Ważną rolę dla całego
Instytutu odgrywa Międzynarodowe Studium Doktoranckie powołane do istnienia w 2000
roku z inicjatywy ówczesnego dyrektora Instytutu (prof. Z. Mirka). Tematyka realizowanych
rozpraw doktorskich dotyczyła głównie zmienności i rozmieszczenia gatunków na obszarze
Polski i całego zasięgu występowania, taksonomii i chorologii wybranych kompleksów
roślin naczyniowych, później także zagadnień fitogeograficznych, zróżnicowania genetycznego i fitogeografii roślin. W czasie całej historii Zakładu powstało łącznie 20 doktoratów.
Pierwsze doktoraty, mimo iż były realizowane w Zakładzie pod promotorstwem prof.
B. Pawłowskiego, bronione były ze względu na brak odpowiednich uprawnień, na Uniwersytecie Jagiellońskim, później postępowania odbywały się przed Radą Naukową Instytutu
Botaniki PAN. Uzyskały je następujące osoby (w nawiasach podano rok obrony i promotora): M. Sychowa (1962, B. Pawłowski), T. Tacik (1962, B. Pawłowski), H. Piękoś (1968,
B. Pawłowski), L. Frey (1974, A. Jasiewicz), M. Mizianty (1978, A. Jasiewicz), M. Pawlus
(1983, A. Jasiewicz), M. Jagiełło (1986, A. Jasiewicz), E. Cieślak (2001, Z. Mirek), W. Paul
(2002, Z. Mirek), M. Szczepaniak (2002, M. Mizianty), B. Paszko (2003, L. Frey), D. Wróbel
(2006, Z. Mirek), A. Nikel (2005, Z. Mirek), M. Ronikier (2005, Z. Mirek), A. Smieja
(2009, Z. Mirek), W. Bieniek (2010, M. Mizianty), P. Kiełtyk (2010, Z. Mirek), A. Habel
(2011, Z. Mirek), J. Sosnowska (2012, Z. Mirek); A. Baca (2013, Z. Mirek). Aktualnie
pod promotorstwem Z. Mirka realizowane są kolejne doktoraty: M. Bregin, A. Delimat,
D. Kustosz i E. Walusiaka.
Wprawdzie w ramach placówek Akademii nie prowadzi się stałych zajęć dydaktycznych, niektórzy z pracowników udzielają się na tym polu. Jest to ważna w historii
Zakładu forma działalności dydaktycznej. Pierwszy kierownik Zakładu, prof. B. Pawłowski, związany wcześniej z Uniwersytetem Jagiellońskim, prowadził przez wiele lat,
początkowo jako pracownik etatowy tej uczelni, a potem nieodpłatnie, regularne wykłady
i zajęcia terenowe z botaniki. Organizował także cieszące się dużą popularnością wycieczki botaniczne z Kołem Przyrodników UJ. Corocznie prowadził również w latach 60.
ubiegłego wieku, aż do swej śmierci, 2–3-dniowe zajęcia terenowe w Tatrach w ramach
ogólnopolskich miesięcznych praktyk naukowych, organizowanych przez Uniwersytet
Jagielloński w Obidowej (Gorce). Obecnie pracownicy Zakładu prowadzą (lub prowadzili)
także wykłady na Międzynarodowym Studium Doktoranckim Nauk Przyrodniczych PAN
w Krakowie (E. Cieślak, L. Frey, M. Mizianty, Z. Mirek, B. Paszko, W. Paul, M. Ronikier) oraz wykłady monograficzne na Wydziale Architektury Krajobrazu Politechniki
Krakowskiej pt. „Ochrona przyrody i środowiska przyrodniczego” (Z. Mirek – od 2002),
na studiach podyplomowych Politechniki Krakowskiej (Z. Mirek) oraz Akademii Rolniczej (Z. Mirek) i w ramach Akademii Ochrony Przyrody organizowanej przez Instytut
Ochrony Przyrody PAN (Z. Mirek). Osobno warto wymienić kurs dla studentów AGH
w Krakowie „Podstawy metod molekularnych – analizy DNA” zorganizowany w latach
2004 i 2009 przez E. Cieślak i M. Ronikiera. W latach 90-tych ubiegłego wieku oraz
w ostatnich dwunastu latach, niektórzy z pracowników Zakładu prowadzili także okazjonalne wykłady i odczyty dla uczniów gimnazjalnych i licealnych (L. Frey, Z. Mirek,
J. Staszkiewicz, W. Paul).
283
Ryc. 10. Grupa uczestników ogólnoeuropejskiej VI Konferencji Planta Europa (Kraków, maj 2011) podczas
jednej z sesji terenowych w Ojcowskim Parku Narodowym. Od lewej: Jerzy Partyka (z-ca dyrektora OPN),
prof. Zbigniew Mirek (członek Komitetu Sterującego), Jan Willem Sneep (dyrektor generalny Planta Europa),
Galina Pronkina i Anca Sârbu (prezydent Planta Europa) (autor nieznany, fotografia w posiadaniu Z. Mirka).
Działalność popularyzatorska także należy do tradycji Zakładu i miała miejsce, z różnym
natężeniem, w całej jego historii. Szczególnie mocno zaznaczyła się w ostatnim ćwierćwieczu. Obejmuje ona bardzo różne formy aktywności pracowników Zakładu (różnorodne
publikacje popularno-naukowe, organizacje wystaw i in.), które dziś zalicza się do szeroko
pojętej edukacji ekologicznej. W zależności od swojego „temperamentu popularyzatorskiego” różni pracownicy z różną intensywnością angażowali się na tym polu. Z początków
aktywności Zakładu (lata 50. i 60. ubiegłego wieku) warto wymienić publikacje profesora
B. Pawłowskiego poświęcone roli geobotaniki w ochronie przyrody i planowaniu przestrzennym, a także prace innych pracowników poświęcone różnym gatunkom lub zagadnieniom. Późniejsze publikacje pracowników dotyczą z jednej strony upowszechniania
wiedzy o roślinach, a z drugiej – ich ochrony. W tej pierwszej grupie wymienić warto
publikacje H. Piękoś-Mirkowej i Z. Mirka poświęcone florze Tatr i szerzej florze gór, m.in.:
Rośliny gór polskich [5799], Kwiaty Tatr [5943], Rośliny górskie [6135], minimonografia
szarotki [5315] czy dwa wydania Roślin chronionych [5947, 6076]. Tu należą także: Opowieści o roślinach Pienin [6274], Atlas roślin pienińskich. Kwiaty Św. Kingi [6420], a także
zbiór wierszy Poezja traw [6059] i seria publikacji w czasopiśmie Gotek [4661, 4662,
4688, 4689]. Wśród publikacji dedykowanych specjalnie ochronie przyrody lub szerzej
284
Z. Mirek
i in.
środowisku przyrodniczemu warto wymienić minimonografię rosiczek Polski w Chrońmy
Przyrodę Ojczystą [4693] oraz kilka rozdziałów autorstwa lub współautorstwa Z. Mirka
w zredagowanej przez niego monografii TPN Przyroda Tatrzańskiego Parku Narodowego
[5566, 5567, 5569] (Ryc. 4), czy rozdział poświęcony szacie roślinnej Zakopanego w monografii Zakopane 400 lat, a także plansze i mapy w Atlasie TPN (1985). Należy tutaj
wspomnieć o udziale w 2011 roku większości pracowników Zakładu w zorganizowaniu VI
ogólnoeuropejskiej konferencji Planta Europa, dedykowanej ochronie przyrody (Ryc. 10).
Sprawy szeroko ujętej ochrony przyrody dotyczą liczne artykuły Z. Mirka publikowane
w czasopismach: Akademia, Aura, Politechnika, Podtatrze, Tatry, Tygodnik Podhalański,
W górach, Kurier Lanckoroński, Dzikie Życie, Pamiętnik Towarzystwa Tatrzańskiego czy
Wierchy. Tu także należą publikacje innych pracowników, np. teksty w takich tytułach, jak
Materiały szkoleniowe SKPG czy Górska Gazeta Internetowa – M. Ronikier. Warto także
wspomnieć o dużym zaangażowaniu Zbigniewa Mirka w przygotowanie pytań do konkursu
organizowanego przez szkoły podhalańskie i redakcyjnym opracowaniu oraz wydaniu albumiku prac uczniów, nagrodzonych w jednym z takich konkursów – Tradycja i zwyczaje
pasterskie Karpat w twórczości dzieci. Wśród publikacji encyklopedycznych upowszechniających wiedzę warto także wspomnieć udział Z. Mirka w redakcji i współautorstwie działu
przyrodniczego Encyklopedii Krakowa oraz Michała Ronikiera w opracowaniu Encyklopedii
gór i alpinizmu. Ponadto wśród publikacji należy wymienić albumową, popularno-naukową
pozycję Polska. Parki narodowe [5936], a także płytę CD poświęconą ochronie przyrody
w Polsce opracowaną przez K. Romejko-Hurko przy współpracy dziesiątek osób z całego
kraju, pod merytorycznym nadzorem Z. Mirka.
Wśród ważnych działań na polu upowszechniania botaniki należy wspomnieć utworzenie, z inicjatywy Z. Mirka, we współpracy z szerokim gronem polskich paleobotaników
(m.in. E. Zastawniak, M. Ralską-Jasiewiczową, K. Mamakową, D. Nalepką i L. Stuchlikiem
oraz z koleżankami i kolegami z Muzeum Ziemi PAN w Warszawie) Muzeum Botanicznego IB PAN oraz prezentowanie w nim stałej wystawy „Historia krajobrazów roślinnych
Polski”. Wystawa ta służy studentom wielu wyższych uczelni Krakowa, a także nauczycielom
i uczniom szkół średnich. W oprowadzaniu grup po Muzeum od wielu lat biorą udział
Z. Mirek i K. Romejko-Hurko. Grupa pracowników Zakładu od kilkunastu lat uczestniczy
w przygotowywaniu wystaw adresowanych zarówno do uczniów szkół różnego szczebla
i studentów wyższych uczelni, jak i szerokiego ogółu społeczeństwa. Prezentowane one są
jako wystawy okresowe, bądź w ramach działalności Muzeum Botanicznego IB PAN, jak
też bezpośrednio w szkołach. Na przestrzeni ostatnich dziesięciu lat przygotowano kilka
takich wystaw pod kierunkiem Z. Mirka we współpracy z pracownikami Zakładu (L. Musiał, W. Paul, K. Romejko-Hurko, J. Urbanik, J. J. Wójcicki). Wystawy te poświęcone były
różnym zagadnieniom szeroko pojętej botaniki. Tu warto wspomnieć takie tematy, jak:
„Gatunki ginące i zagrożone flory Polski” (Z. Mirek, H. Piękoś-Mirkowa, J. J. Wójcicki),
„Inwazje w świecie roślin” (Z. Mirek), „Starorzecza – ginący element przyrodniczego
krajobrazu Polski” (Z. Mirek, K. Romejko-Hurko, J. Urbanik), „Rośliny symboliczne Tatr
i Podtatrza” (Z. Mirek, K. Romejko-Hurko, J. Urbanik), „Endemizm we florze Polski”
(Z. Mirek, H. Piękoś-Mirkowa) i inne. Na osobną uwagę zasługuje duża i wieloaspektowa
285
wystawa „Drzewo w naturze i kulturze” (2007), przygotowana pod kierunkiem Z. Mirka
z dużym udziałem wielu współautorów (J. Holeksa, M. Żywiec, M. Swadźba, M. Wesołowska, T. Zielonka, B. Znamierowska i in.), którzy przygotowali poszczególne bloki
tematyczne. Osobnej wzmianki warta jest także wystawa fotograficzna „Fotoróżnorodność
traw” (2008) przygotowana w ramach VIII konferencji poświęconej biologii traw (W. Paul
przy współudziale innych pracowników Zakładu).
Poza wyżej wymienionymi formami upowszechniania wiedzy pracownicy Zakładu
uczestniczą w innego rodzaju aktywności na tym polu. Warto tu wspomnieć prezentacje
A
B
C
D
Ryc. 11. Zbiory w zielniku roślin naczyniowych KRAM. A, B: zielnik ks. Józefa Jundziłła; C: zielnik w budynku
B, D: zielnik w budynku A (Fot. K. Romejko-Hurko).
286
Z. Mirek
i in.
Ryc. 12. Lokalizacja ośrodków naukowych, z którymi zielnik roślin naczyniowych KRAM prowadzi wymianę
zbiorów.
na posiedzeniach towarzystw nastawionych na popularyzację wiedzy dla uczniów w szkołach, szkolenia nauczycieli (E. Cieślak, L. Frey, Z. Mirek), a także wystąpienia telewizyjne
i udział w charakterze eksperta w teleturnieju promującym wiedzę ogólną (Z. Mirek).
Równie ważne są wywiady i audycje radiowe oraz wywiady i teksty publikowane w prasie
(L. Frey, Z. Mirek, M. Mizianty, W. Paul).
Zielnik roślin naczyniowych (KRAM)
Kolekcja roślin naczyniowych Instytutu Botaniki PAN, mająca charakter kolekcji narodowej,
jest największym tego typu zbiorem w Polsce i jednym z cenniejszych w Europie. Obecnie
liczy ponad 607 tysięcy arkuszy numerowanych (około 100 tysięcy dalszych czeka na opracowanie i wcielenie do zbioru głównego). Początki regularnej kolekcji sięgają roku 1867
i związane są z dawnym Muzeum Komisji Fizjograficznej Polskiej Akademii Umiejętności,
po którym Instytut Botaniki PAN przejął całą schedę. W momencie przejęcia zbiór ten
liczył około 120 tys. arkuszy. W większości były to zbiory nieopracowane, nieoznaczone,
często z terenowymi tylko opisami. Stąd pierwsze 30-lecie funkcjonowania Instytutu to
intensywne prace nad opracowaniem i wcielaniem do zbioru głównego tych najstarszych
kolekcji. Od początku zbiór ten dynamicznie się rozwijał i z czasem stał się największą i pod
wieloma względami najważniejszą kolekcją tego typu w Polsce. Zielnik obejmuje zbiory
z całego obszaru Polski oraz z niemal wszystkich części świata, m.in. z Karpat, Półwyspu
Bałkańskiego, Alp Tyrolskich i innych części tego pasma górskiego, Podola, Wołynia,
287
Pokucia, obszaru śródziemnomorskiego, Meksyku, Kuby, Chin, Afryki, obu Ameryk, Azji
i wielu innych obszarów. Poza zbiorami własnymi, znacząca część kolekcji spoza Polski
pochodzi z darowizn i stale prowadzonej wymiany. W zielniku znajduje się ponad 1000
typów nomenklatorycznych taksonów różnej rangi.
Ważniejsze kolekcje — A. Andrzejowski (Ukraina), E. Janczewski (Ribes, flora Wołynia),
B. Kotula (Karpaty, Alpy Tyrolskie), A. Jasiewicz (Półwysep Bałkański, Meksyk, Chiny,
Karpaty), J. Sosnowska (Palmae), L. Stuchlik (Kuba), B. Pawłowski (Karpaty, Półwysep
Bałkański, Alchemilla), T. Wilczyński (z Podola i Wołynia), A. Śleńdziński (Pokucie),
J. Mądalski (Europa południowo-wschodnia, Ameryka, Polska), A. Rehman, W. Szafer,
F. Karo, E. Wołoszczak, H. Zapałowicz (Karpaty), A. Żmuda i in. W kolekcji KRAM jest
kilka starych zielników z XVIII i XIX wieku, m.in. oryginalny zbiór S. Udzieli z przełomu
XIX i XX stulecia o charakterze etnobotanicznym. Jednym z najstarszych (XVII i XVIII
w.) jest zielnik J. Jundziłła z Litwy (z okolic Kowna) liczący ponad 8500 arkuszy samych
tylko roślin naczyniowych (Ryc. 11A, B). Z przełomu XVIII i XIX w. pochodzi też zielnik
J. Giliberta. Wymiana stanowi bardzo ważną formę pozyskiwania zbiorów. Podstawą wymiany są własne wydawnictwa zielnikowe i dublety. Na przestrzeni historii Zakładu wymiana
objęła ponad 30 instytucji w kraju oraz blisko 80 instytucji zagranicznych (w sumie ok.
110 placówek badawczych) (Ryc. 12).
Ryc. 13. Przykładowe wydawnictwa zielnikowe.
288
Z. Mirek
i in.
Wydawnictwa zielnikowe i publikacje na temat zbiorów — Flora Poloniae Exsiccata
(rośliny naczyniowe), w latach 1969–1983 ukazało się 8 centurii (numery 1–800) zawierających wykazy gatunków roślin naczyniowych z różnych regionów Polski: [662, 701,
778, 860, 905, 1005, 1142, 1385].
Plantae Vasculares Svalbardenses Exsiccatae – 1987 [1652].
Polish Herbaria [2480] (Z. Mirek, L. Musiał, J. J. Wójcicki 1990) (Ryc. 13).
Polish Exsiccata of Vascular Plants [2576] (Ryc. 13).
Pomieszczenia na zbiory — obejmują łącznie około 200 m2 i zajmują obecnie większą
część pierwszego piętra budynku B oraz poddasze budynku A, wyremontowane i wyposażone w szafy kompaktowe w roku 2007 (Ryc. 11C, D) (por. schemat sytuacyjny w rozdziale Wstęp, niniejszy tom). Sala zbioru głównego na I piętrze w budynku B, gruntownie
wyremontowana w 2012 roku, posiada odpowiednie stałe miejsce służące do pracy z materiałami zielnikowymi.
Organizacja i konserwacja zbioru. — Całość kolekcji roślin kwiatowych uporządkowana jest według systemu Th. Duranda (Index generum phanerogamorum…, Bruxelles,
1888) z niezbędnymi późniejszymi uzupełnieniami. Rodzaje w obrębie rodzin ponumerowane są kolejno od 1 do 8348, a w obrębie rodzajów gatunki ułożone są alfabetycznie. Paprotniki (grupa nieujęta w w/w pracy) ułożone są oddzielnie z podziałem
na podstawowe grupy (widłaki, widliczki, skrzypy, porybliny, paprocie), a następnie
w kolejności alfabetycznej rodzajów. Okazy z każdego stanowiska, naklejone na arkusz
o wymiarach 31×44 cm paskami podgumowanego papieru, trzymane są w koszulkach
gatunkowych, a te z kolei – w rodzajowych. Okazy typowe trzymane są w osobnych
koszulkach koloru czerwonego. Wypustki rodzajowe z zaznaczeniem zakresu gatunków,
które obejmuje dany fascykuł ułatwiają korzystanie ze zbioru. Orientację w zbiorze ułatwia też kartoteka, dawniej na kartach katalogowych, obecnie wprowadzana stopniowo
do numerycznej bazy danych.
Dawniej zbiory były konserwowane przy pomocy paradichlorobenzenu umieszczanego
w szafach i w pudłach zielnikowych. Obecnie zbiór jest regularnie przemrażany w temperaturze do –30°C i stale monitorowany pułapkami feromonowymi. Kolejnymi opiekunami
i kustoszami zbioru byli: B. Pawłowski (1953–1969), A. Jasiewicz (1970–1993) i Z. Mirek
(1993 →).
Pracownicy
W okresie 60-letniej historii Zakładu w realizacji jego zadań uczestniczyło dotychczas 33
pracowników naukowych i 20 pracowników technicznych. Niektórzy pracowali krótko,
niekiedy zaledwie kilka miesięcy lub kilka lat. Inni przepracowali w Zakładzie kilka dziesięcioleci. Dokładniejsze informacje o pracownikach naukowych Zakładu podane są w biogramach. Alfabetyczny wykaz pracowników naukowych z podaniem okresu pracy w Zakładzie
Systematyki przedstawiono poniżej.
289
Bieniek Wojciech (2010→), Chwastowski Bohdan Kazimierz (1980–1981), Cieślak
Elżbieta (1993→), Combik Michał (2009→), Frey Ludwik (1967–1986) oraz (2000→),
Gostyńska-Jakuszewska Maria (1975–1992), Gumieniak Artur (2007–2009), Jagiełło Małgorzata (1985–1990), Jasiewicz Adam (1955–1992), Korbecka Grażyna (2004–2007), Kornaś
Jan (1955–1964), Kucowa Irena (1953–1980), Mandecka (Gajdek) Maria (1991–2004),
Mesjasz-Przybyłowicz Jolanta (1981–1982), Mirek Zbigniew (1972–1974) oraz (2000→),
Mizianty Marta (1969–1986) oraz (2000→), Nikel Agnieszka (2005–2009), Paszko Beata
(2000→), Paul Wojciech (1995–2011), Pawlus Maria (1977–1990), Pawłowska Stanisława
(1953–1975), Pawłowski Bogumił (1953–1969), Piękoś-Mirkowa Halina (1965–1976),
Ronikier Michał (2000–2011), Szczepaniak Magdalena (2000→), Staszkiewicz Jerzy (1993–
2000), Sychowa Maria (1953–1989), Szafer Władysław (1953–1960), Szeląg Zbigniew
(1999–2010), Tacik Tadeusz (1954–1989), Wilk Łukasz (1999–2001), Wójcicki Jan J.
(2000–2006), Zarzyka-Ryszka Magdalena (2011→).
Jak każdy inny, tak i Zakład Systematyki i Fitogeografii nie mógłby funkcjonować,
gdyby nie oddanie i kompetentne wsparcie pomocniczych pracowników nauki. Każda z tych
osób wniosła twórczy i niezbędny wkład w działalność Zakładu. Na szczególne wyróżnienie zasługuje praca osób przez wiele lat związanych z Zakładem. Na początek trzeba
wspomnieć Alicję Pałkową (1956–1989), która z jednej strony wykonywała ilustracje do
kolejnych tomów Flory, z drugiej sprawowała bezpośrednią pieczę nad pracami związanymi
z bieżącym funkcjonowaniem Zielnika. W tym ostatnim wspomagał ją z oddaniem laborant
Józef Nęcka (1965–1993), którego potem zastąpiła jego córka Beata Nęcka (1993→). Po
przejściu A. Pałkowej na emeryturę (1989) zastąpiła ją Danuta Cyganek, współpracująca
z nią Zielniku od roku 1975. W szczególny sposób należy podkreślić zaangażowanie i pomoc
w rozmaitych pracach badawczych i edytorskich takich osób, jak Lucyna Musiał (1985→),
Kaj Romejko-Hurko (2003–2012), Jolanta Urbanik (1994 →), Agnieszka Nikel (2010 →),
Anna Trela (1981–2012), a także Anna Ociepa (2010–2011) oraz z wcześniejszych lat:
Barbara Bzowska (1970–1978) i Maria Ptak-Mitka (1970–1973). Przejściowo, w początkowym okresie budowania karier naukowych, rozwijanych później w innych miejscach,
na etatach technicznych związani byli z Zakładem późniejsi doktorzy: Jerzy Kruszelnicki
(1981–1982) i Marian Szewczyk (1978–1981) oraz Teresa Nowakowska-Jasińska (obecnie
profesor Uniwersytetu Rzeszowskiego) (1975). Kilka kolejnych osób, jak Magdalena Nowak
(wcześniej w Bibliotece IB) czy Jan J. Wójcicki (2006 →) i Wojciech Paul (2012→), wcześniej na etatach naukowych w Zakładzie, poświęcili się pracom edytorskim lub wykonują
prace pomocnicze do badań.
Poniżej zestawiono w porządku alfabetycznym listę pracowników inżynieryjno-technicznych (oraz okresy ich pracy w Zakładzie Systematyki).
Bzowska Barbara (1970–1978), Cyganek Danuta (1975→), Kruszelnicki Jerzy (1981–
1982), Musiał Lucyna (1985→), Nęcka Beata (1993→), Nęcka Józef (1965–1993), Nikel
Agnieszka (2010 →), Nowak Magdalena (1976–2011), Nowakowska-Jasińska Teresa (1975),
Ociepa Anna (2010–2011), Pałkowa Alicja (1956–1989), Paul Wojciech (2012 →), PtakMitka Maria (1970–1973), Romejko-Hurko Kaj (2003–2012), Szewczyk Marian (1978–
1981), Trela Anna (1981–2012), Urbanik Jolanta (1994 →), Wójcicki Jan J. (2006 →).
290
Z. Mirek
i in.
Biogramy
Bieniek Wojciech (ur. 1981), dr inż., biotechnolog, botanik; Zakład Systematyki Roślin
Naczyniowych 2010–2011, Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych
2012→; tematyka badawcza: filogeografia, filogenetyka, genetyka molekularna, barkoding DNA.
Chlebicki Andrzej → por. Zakład Mykologii.
Cieślak Elżbieta (ur. 1969), dr, biolog-botanik, Zakład Systematyki Roślin Naczyniowych
1993–2011, Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych 2012→ (od 2010
pracownik techniczny); tematyka badawcza: taksonomia i chorologia wybranych grup
gatunków, związki podstawowych poziomów różnorodności biologicznej (wewnątrzgatunkowej, międzygatunkowej i siedliskowej) na przykładzie gatunków kserotermicznych
w Europie, mechanizmy i czynniki kształtujące strukturę genetyczną populacji gatunków
rzadkich, biogeografia roślin (filogeografia) górskich w Europie.
Combik Michał (ur. 1978), dr, genetyka i hodowla roślin; Zakład Systematyki Roślin
2012→; tematyka badawcza: wykorzystanie technik biologii molekularnej i metod
bioinformatycznych w analizie zmienności genetycznej gatunków, barkoding oraz sekwencjonowanie genów, analiza bioinformatyczna sekwencji nukleotydowej.
Frey Ludwik (ur. 1942), prof. dr hab., biosystematyk, cytolog, embriolog, historyk botaniki;
Zakład Systematyki Roślin Naczyniowych 1967–1986, Zakład Zmienności Roślin 1986–
1993, Pracownia Zmienności Roślin w Zakładzie Systematyki Roślin Naczyniowych
1993–2000, Zakład Systematyki Roślin Naczyniowych 2000–2011, Zakład Systematyki
i Fitogeografii Roślin Naczyniowych 2012; redaktor czasopisma: Fragmenta Floristica
et Geobotanica Polonica; tematyka badawcza: zmienność, rozmieszczenie i kariologia
traw w Polsce, embriologia wybranych gatunków z rodzaju Scabiosa.
Gostyńska-Jakuszewska Maria (ur. 1929), doc. dr hab., systematyk i geograf roślin,
ochrona przyrody; Zakład Systematyki Roślin Naczyniowych 1975–1992; tematyka
badawcza: systematyka i rozmieszczenie kilkudziesięciu gatunków drzew i krzewów
opublikowanych w dziele: Atlas rozmieszczenia drzew i krzewów w Polsce, rozmieszczenie kilkunastu gatunków do dzieła Atlas Florae Europeae, rozmieszczenie, zmienność
i ekologia szeregu gatunków w Polsce, Czechosłowacji oraz Litewskiej SRR.
Gumieniak Artur (ur. 1975), dr, botanik, ochrona środowiska; Zakład Systematyki Roślin
Naczyniowych 2007–2009; tematyka badawcza: zadomawianie się wybranych grup
antropofitów w pasmach Jałowca i Policy.
Jagiełło Małgorzata (ur. 1956), dr, systematyk; Zakład Systematyki Roślin Naczyniowych
1985–1990; tematyka badawcza: cytotaksonomia, zmienność populacyjna i rozmieszczenie rodzaju Dactylorhiza.
291
Jasiewicz Adam (1928–2001), prof. dr hab., systematyk, fitogeograf i fitosocjolog, florysta;
Zakład Systematyki Roślin Naczyniowych 1955–1992, kierownik Zakładu Systematyki
Roślin Naczyniowych 1969–1992; dyrektor IB PAN 1969–1984; wieloletni redaktor dzieła
Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych; wieloletni redaktor czasopisma Fragmenta Floristica et Geobotanica; tematyka badawcza: florystyka, geografia
i taksonomia roślin naczyniowych, flora Bieszczadów zachodnich oraz Tatr i Podtatrza.
Korbecka Grażyna (ur. 1974), dr, botanik, biotechnolog; Zakład Systematyki Roślin Naczyniowych 2004–2007; tematyka badawcza: analiza struktury genetycznej wybranych
gatunków roślin naczyniowych, zwłaszcza zagrożonych i endemitów.
Kucowa Irena (1911–1995), dr, systematyk; Zakład Systematyki Roślin Naczyniowych
1953–1980; tematyka badawcza: systematyka, anatomia, geografia roślin naczyniowych,
ochrona przyrody, opracowania wybranych rodzin (Droseraceae i Rubiaceae) do dzieła
Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych.
Mandecka-Gajdek Maria (ur. 1966), mgr, botanik; Zakład Systematyki Roślin Naczyniowych 1991–2004; tematyka badawcza: rozmieszczenie i ekologia wybranych gatunków
Sanguisorba.
Mądalski Józef (1988–1990), prof. dr, systematyk, florysta; Pracownia Atlasu Flory Polskiej
we Wrocławiu Instytutu Botaniki Polskiej Akademii Nauk w Krakowie 1988–1990;
redaktor serii Atlas Flory Polskiej i Ziem Ościennych; tematyka badawcza: opracowania
wybranych rodzajów do dzieła Flora Polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych (np. Orobanchaceae, Achillea, Centaurea, Crupina, Chartolepis).
Mesjasz-Przybyłowicz Jolanta (ur. 1952), dr, systematyk, ekolog; Zakład Systematyki
Roślin Naczyniowych 1981–1982; tematyka badawcza: taksonomia i rozmieszczenie
Gentiana. sec. Endotricha w Polsce.
Mirek Zbigniew (ur. 1951), prof. dr hab., botanik; Zakład Systematyki Roślin Naczyniowych
1972–1974, Zakład Ekologii i Geografii Roślin 1974–1986, Zakład Zmienności Roślin
1986–1993, Zakład Systematyki Roślin Naczyniowych 1993–2011, Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych 2011→; kierownik Pracowni Flory Roślin
Naczyniowych 1993–1995 i Pracowni Flory Polski i Atlasu (od 1998 Pracowni Flory
Polski i Ikonografii) 1995–2000 w obrębie Zakładu Systematyki Roślin Naczyniowych,
kierownik Zakładu Systematyki Roślin Naczyniowych 2000–2011, kierownik Zakładu
Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych 2012→, dyrektor IB PAN 1999–2011;
kustosz Zielnika Roślin Naczyniowych 1993→; współorganizator i kierownik Działu
Wydawnictw IB PAN 1990–1993, redaktor serii: Flora Polski. Rośliny naczyniowe,
Biodiversity of Poland, Biodiversity of the Tatra National Park, Biodiversity of the
Carpathians, redaktor czasopism: Polish Botanical Studies, Wiadomości Botaniczne;
tematyka badawcza: taksonomia i chorologia roślin naczyniowych, synantropizacja
szaty roślinnej (ze szczególnym uwzględnieniem Tatr i Podtatrza), historia botaniki oraz
292
Z. Mirek
i in.
informacja naukowa i dokumentacja botaniczna, ochrona szaty roślinnej (ze szczególnym
uwzględnieniem Tatr i Podtatrza), szeroko pojęta popularyzacja wiedzy botanicznej.
Mizianty Marta (ur. 1946), prof. dr hab., botanik, biosystematyk; Zakład Systematyki
Roślin Naczyniowych 1969–1986, Zakład Zmienności Roślin 1986–1993, Pracownia
Zmienności Roślin w Zakładzie Systematyki Roślin Naczyniowych 1993–2000, Zakład
Systematyki Roślin Naczyniowych 2000–2011, Zakład Systematyki i Fitogeografii
Roślin Naczyniowych 2012→; zastępca dyrektora Instytutu Botaniki PAN 1993–2011;
tematyka badawcza: ewolucja, biosystematyka, badania populacyjne, cytologia, kariologia, analizy molekularne i filogeografia, głównie traw.
Nikel Agnieszka (ur. 1975), dr, botanik; Zakład Systematyki Roślin Naczyniowych 2005–
2009, Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych 2012→ (od 2010 pracownik techniczny); tematyka badawcza: florystyka, systematyka roślin wyższych,
fitosocjologia, ochrona przyrody.
Paszko Beata (ur. 1971), dr, botanik; Pracownia Zmienności Roślin w Zakładzie Systematyki Roślin Naczyniowych 1996–2000, Zakład Systematyki Roślin Naczyniowych
2000–2011, Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych 2012→; tematyka
badawcza: systematyka, geografia, anatomia, filogeneza i cytologia roślin, taksonomia
i rozmieszczenie wybranych kompleksów gatunków traw z rodzajów Agrostis, Calamagrostis i Deyeuxia (Poaceae) w Europie, Azji i Ameryce Północnej, zmienność populacyjna roślin i genetyka populacyjna wybranych grup taksonów z rodzajów Brachypodium
i Calamagrostis oraz przedstawicieli kompleksu Triticeae, chorologia rzadkich gatunków
traw w Polsce, naturalna hybrydyzacja w rodzajach Calamagrostis i Deyeuxia, relacje
filogenetyczne w obrębie grupy „Aveneae-type plastid DNA clade” (Poaceae).
Paul Wojciech (ur. 1966), dr, botanik, geograf roślin i florysta; Zakład Systematyki Roślin
Naczyniowych 1995–2011; Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych
2012→ (od 2012 pracownik techniczny); tematyka badawcza: flora Polski i Europy,
geografia i filogeografia wybranych gatunków flory Polski, metodyka badań terenowych,
geograficzne systemy informacyjne.
Pawlus Maria (ur. 1954), dr, systematyk i geograf roślin; Zakład Systematyki Roślin
Naczyniowych 1977–1990; tematyka badawcza: systematyka i chorologia wybranych
gatunków rodzajów: Festuca, Alchemilla, Biscutella, Capsella i innych.
Pawłowska Stanisława (1905–1985), dr, systematyk, geograf roślin; Zakład a później
Instytut Botaniki PAN 1953–1975; tematyka badawcza: systematyka, florystyka, fitosocjologia, ochrona przyrody, popularyzacja wiedzy botanicznej, autorka opracowań wielu
taksonów do dzieła Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych.
Pawłowski Bogumił (1898–1971), prof. dr hab., systematyk, florysta, geograf roślin i fitosocjolog; Pracownia Flory Polskiej, która w 1956 roku została przemianowana w Zakład
293
Systematyki Roślin Naczyniowych 1953–1968; z-ca dyrektora IB PAN 1953–1962, pełniący obowiązki dyrektora Instytutu Botaniki PAN 1962, dyrektor IB PAN 1962–1969;
tematyka badawcza: pionierskie badań fitosocjologiczne w Polsce, których efektem są
monografie fitosocjologiczne Tatr, Sądecczyzny i innych terenów, opracowanie dzieł:
Rośliny Polskie, Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych czy Flora
Tatr, systematyka rodzajów: Delphinium, Alchemilla, Callitriche, Polygala, Thymus,
Symphytum, Procopiana, flora gór Europy (jeden z jej najwybitniejszych znawców).
Piękoś-Mirkowa Halina (1939–2013), prof. dr hab., botanik; Zakład Systematyki Roślin
Naczyniowych 1965–1976; tematyka badawcza: fitogeografia i ochrona gatunkowa
roślin, zmienność i taksonomia paproci z grupy Dryopteris dilatata, rozmieszczenie
roślin regla dolnego i górnego w Tatrach.
Ronikier Michał → por. Pracownia Analiz Molekularnych.
Szczepaniak Magdalena (ur. 1970), dr, botanik, systematyk; Pracownia Zmienności Roślin
w Zakładzie Systematyki Roślin Naczyniowych 1994–2000, Zakład Systematyki Roślin
2012→ (od 2012 pracownik techniczny); tematyka badawcza: zmienność i zróżnicowanie
morfologiczne i genetyczne roślin, hybrydyzacja wybranych grup gatunków, metodyka
badań taksonomicznych, filogeografia gatunków rzadkich i szeroko rozmieszczonych;
ochrona gatunkowa roślin.
Sychowa Maria (1927–1994), dr, systematyk; Zakład Systematyki i geografii Roślin Naczyniowych (później Zakład Systematyki Roślin Naczyniowych) 1953–1989; tematyka
badawcza: systematyka, geografia i fenologia roślin naczyniowych oraz geobotanika,
większość jej dorobku naukowego wiąże się z opracowaniami do dzieła Flora Polska
– Rośliny naczyniowe, w tym krytyczne studia nad rodzajem Myosotis.
Szafer Władysław → por. Zakład Paleobotaniki.
Szeląg Zbigniew (ur. 1964), prof. dr hab., botanik; Zakład Systematyki Roślin Naczyniowych 1986–1989, Zakład Ekologii 1989–1999, Zakład Systematyki Roślin Naczyniowych 1999–2010; tematyka badawcza: geobotanika Masywu Śnieżnika i Gór Bialskich,
taksonomia, chorologia i ewolucja Hieracium i Pilosella w Europie ze szczególnym
uwzględnieniem Sudetów, Karpat i Półwyspu Bałkańskiego.
Tacik Tadeusz (1926–1989), dr, taksonom, florysta i fitosocjolog; Zakład Systematyki Roślin Naczyniowych 1954–1989; kierownik Pracowni Atlasu Flory Polskiej 1984–1989;
tematyka badawcza: nomenklatura roślin, opracowania wielu taksonów roślin nowych dla
nauki i nowych kombinacji nomenklatorycznych, wspaniały znawca łaciny i tłumacz (wraz
z M. Reymanówną i A. Skirgiełło) Międzynarodowego Kodeksu Nomenklatury Botanicznej,
opracowania licznych rodzajów i rodzin do dzieła Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski
i ziem ościennych (w tym bardzo trudnych, jak np. Rumex, Taraxacum).
294
Z. Mirek
i in.
Wilk Łukasz (ur. 1975), mgr, botanik; Zakład Systematyki Roślin Naczyniowych 1999–2001
oraz 2001–2003 (doktorant MSDNP PAN); tematyka badawcza: taksonomia Ranunculus
oreophilus w Polsce i krajach ościennych.
Wójcicki Jan J. (ur. 1950), dr, systematyk; Zakład Zmienności Roślin 1972–1993, Pracownia
Zmienności Roślin w Zakładzie Systematyki Roślin Naczyniowych 1993–2000, Zakład
Systematyki Roślin Naczyniowych 2000–2006, Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin
Naczyniowych 2012→ (od 2007 pracownik techniczny); współorganizator istniejącego
do dziś Działu Wydawnictw IB PAN, redaktor czasopisma Polish Botanical Journal,
współredaktor serii wydawniczych Polish Botanical Studies i Botanical Guidebooks;
tematyka badawcza: zmienność i naturalna hybrydyzacja europejskich przedstawicieli
Prunus sec. Cerasus, zmienność populacyjna Alnus viridis, Betula humilis, Myrica
gale, Saxifraga paniculata i Prunus padus, taksonomia i chorologia Bolboschoenus
i Cardamine w Polsce, zróżnicowanie i ewolucja Trapaceae (z uwzględnieniem materiałów fosylnych).
Zarzyka-Ryszka Magdalena (ur. 1976), dr; botanik; Zakład Systematyki Roślin Naczyniowych 2006–2010 (pracownik techniczny), 2011→; Zakład Systematyki i Fitogeografii
Roślin Naczyniowych 2012→; tematyka badawcza: fitogeografia, florystyka, systematyka
roślin, ekologia roślin, taksonomia i chorologia rodzajów Agrimonia i Leucoium.
11
ZAKŁAD
ZMIENNOŚCI ROŚLIN
Jerzy Staszkiewicz
Kalendarium
1953 Powstanie Pracowni Zmienności i Ewolucji Historycznej Roślin pod kierownictwem
doc. dr hab. Janiny Jentys-Szaferowej.
1954 Zmiana nazwy jednostki na Pracownię Zmienności Roślin.
1956 Powstanie Zakładu Zmienności Roślin.
1966 Po odejściu na emeryturę prof. J. Jentys-Szaferowej p.o. kierownikiem Zakładu zostaje
doc. dr hab. J. Staszkiewicz.
1970 Objęcie kierownictwa Zakładu Zmienności Roślin przez doc. dr hab. J. Staszkiewicza.
1993 Restrukturyzacja jednostek Instytutu Botaniki. Połączenie Zakładu Zmienności Roślin
z Zakładem Systematyki Roślin Naczyniowych w Zakład Systematyki Roślin Naczyniowych. Objęcie kierownictwa Zakładu przez prof. Jerzego Staszkiewicza. W obrębie jednostki utworzenie dwóch pracowni: Pracowni Zmienności Roślin (kierownik
prof. J. Staszkiewicz) i Pracowni Flory Polski (p.o. kierownika dr Zbigniew Mirek).
Do Zakładu włączona zostaje również Pracowni Atlasu Flory Polski (kierownik dr
A. Chlebicki).
1995 Połączenie Pracowni Flory Polski i Pracowni Atlasu Flory Polski w Pracownię Flory
Polski i Atlasu (kierownik dr hab. Z. Mirek).
2000 Likwidacja obydwu Pracowni w Zakładzie Systematyki po przejściu prof. J. Staszkiewicza na emeryturę. Powstanie Zakładu Systematyki Roślin Naczyniowych pod
kierownictwem prof. Z. Mirka.
296
J. Staszkiewicz
Historia Zakładu
Zakład Zmienności Roślin powstał jesienią 1953 roku, jako jedna z pracowni tworzącego
się wtedy Instytutu Botaniki Polskiej Akademii Nauk. Początkowo, przez krótki okres, nosił
nazwę Pracowni Zmienności i Ewolucji Historycznej Roślin. W roku następnym (1954)
nazwa jednostki została zmieniona na Pracownię Zmienności Roślin. Kolejna zmiana nastąpiła w roku 1956, kiedy Pracownia otrzymała rangę Zakładu. Kierownikiem placówki od
jej utworzenia w 1953 roku do końca roku 1965 była prof. Janina Jentys-Szaferowa. Po jej
przejściu na emeryturę, z dniem 1 stycznia 1966 roku p. o. kierownika został dr J. Staszkiewicz, a po uzyskaniu stopnia dra habilitowanego, od 1 grudnia 1970 roku kierownikiem.
W 1993 roku Zakład Zmienności Roślin przemianowano na Pracownię Zmienności Roślin
(kierownik prof. J. Staszkiewicz), która wraz z nowo utworzoną Pracownią Flory Polski
(kierownik dr Zbigniew Mirek) i włączoną Pracownią Atlasu Flory Polski (kierownik dr
A. Chlebicki) weszła w skład Zakładu Systematyki Roślin Naczyniowych, pod wspólnym
kierownictwem prof. J. Staszkiewicza. Po przejściu prof. J. Staszkiewicza na emeryturę,
z dniem 22.02.2000 roku zlikwidowano odrębność obydwu pracowni w Zakładzie Systematyki Roślin Naczyniowych, likwidując tym samym jednostkę, która przez cały okres
działalności zajmowała się badaniami populacyjnymi w oparciu o metody statystyczne.
Kierownikiem Zakładu Systematyki Roślin Naczyniowych od tego momentu był prof.
dr hab. Z. Mirek.
Tematyka badawcza
Badania Zakładu Zmienności Roślin na początku swej działalności skupiały się wokół
trzech głównych zagadnień: 1. zmienności roślin dziś żyjących, 2. morfogenezy roślin i 3.
zmienności historycznej [8531], wypełniając w ten sposób przestrzeń pomiędzy problematyką dwóch głównych Zakładów Instytutu Botaniki – Zakładem Systematyki i Zakładem
Paleobotaniki. Pod względem metodycznym miano stosować metody „stosunkowo proste,
łatwo czytelne dla każdego botanika, nieobznajomionego ze statystyką matematyczną”
[8531]. Początkowo podstawową metodą było graficzne porównywanie kształtów roślinnych
Jentys-Szaferowej, która umożliwiała w czasach używania ręcznej maszynki do liczenia,
stosunkowo szybkie porównywanie zbiorów wielocechowych. Później stopniowo wprowadzano także inne metody, by ostateczne wykorzystywać współczesne programy statystyczne,
jak np. Statistica. Zgodnie z założeniem J. Jentys-Szaferowej starano się także, jeżeli to
tylko było możliwe i konieczne, stosować do badania zmienności roślin hodowlę (kulturę)
doświadczalną oraz eksperymenty na żywych organizmach. Z czasem przy Zakładzie powstała pracownia biochemiczna, ale z braku wystarczających środków finansowych nie
zawsze funkcjonowała zadawalająco.
Ze względu na zainteresowania J. Jentys-Szaferowej, która już w okresie przed II Wojną
Światową prowadziła intensywne badania nad brzozami, największą uwagę zwrócono na
zmienność drzew. Przedmiotem badań stały się liście lub owoce brzozy ojcowskiej, grabu
Zakład Zmienności Roślin
297
Ryc. 1. Dyskusja naukowa w Zakładzie Zmienności Roślin. Od lewej: Janina Truchanowicz, Jerzy Staszkiewicz, Janina Jentys-Szaferowa, Maria Białobrzeska, Irena Więckowska (autor nieznany, fotografia zachowana
w księdze pamiątkowej Zakładu Zmienności Roślin).
zwyczajnego, sosny pospolitej, świerka zwyczajnego, a stopniowo także innych gatunków
drzewiastych (Ryc. 1). W początkowym okresie największym zainteresowaniem cieszyły się
badania nad brzozą ojcowską – Betula oycoviensis. Zaowocowały one wieloma publikacjami,
w których przedstawiono rozmieszczenie i liczebność gatunku w Polsce i Europie [539,
540, 541, 1532, 1637, 1745, 2054, 2181, 2888] i w dużej mierze wyjaśniono genezę jej
powstania oraz opisano zmienność [22, 537, 932]. Prowadzono także badania nad pyłkiem,
kariologią i mikrosporogenezą [788, 875, 1045]. W oparciu o te badania możliwe było
opisanie nowego gatunku – brzozy Szafera – Betula szaferi [1635, 2180, 2889] (Ryc. 2).
Zajmowano się także innymi gatunkami brzóz występującymi w Polsce [181, 247]. Szczególne znaczenie dla paleobotaników miały badania nad zmiennością owoców i łusek [238].
Dość szczegółowo przebadano także flavonoidy występujące u wszystkich gatunków brzóz
występujących w Polsce oraz u Betula tortuosa, ze względu na podobieństwo do B. carpatica i kilku gatunków amerykańskich [1199–1201, 1327, 1328, 1386, 1387].
Bardzo owocne były badania nad zmiennością szyszek drzew szpilkowych prowadzone
zarówno na materiałach współczesnych, jak i kopalnych. Przyczyniały się do poznania
zmienności wewnątrzgatunkowej, a także w wielu przypadkach, po wykorzystaniu materiałów kopalnych, pozwalały na wyjaśnienie ich współczesnego rozmieszczenia. Badania
298
J. Staszkiewicz
Ryc. 2. Prof. Janina Jentys-Szaferowa z nowym gatunkiem brzozy – Betula szaferi (autor nieznany, fotografia
zachowana w księdze pamiątkowej Zakładu Zmienności Roślin).
nad sosną zwyczajną pozwoliły na wyróżnienie w Europie wielu morfotypów, spośród
których większość miała dobrze wydzielone areały, zaś opierając się na materiałach
subfosylnych i fosylnych w dużej mierze możliwe było przedstawienie historii tego
gatunku w Polsce [309, 310, 405, 452, 632, 999, 1000]. Znaczną uwagę poświęcono
także badaniom biometrycznym nad kosodrzewiną występującą na torfowiskach wysokich w Kotlinie Orawsko-Nowotarskiej. Badania wykazały, iż w ogromnej większości
występują tam mieszańce i formy introgesywne pomiędzy sosną zwyczajną i kosówką
(Pinus rhaetica). Obecność tego taksonu została później potwierdzona w innych częściach
Polski, a także na terenie Czech i Słowacji [668, 669, 868, 2185, 2186, 2187, 2429].
Prace te zapoczątkowały ogromne zainteresowanie problem i zaowocowały w Polsce
opublikowaniem kilkudziesięciu prac naukowych, licznymi pracami doktorskimi, a nawet
habilitacyjnymi.
299
Kilka prac wykonanych w Zakładzie Zmienności Roślin dotyczyło świerka pospolitego
(Picea abies). Opierając się na zmienności fosylnych szyszek świerka pospolitego możliwe
było ukazanie odrębności genetycznej świerka wschodnio- i zachodnio-karpackiego [501,
518, 578, 1042]. Zbadano także zmienność świerka w Bośni i Hercegowinie [1399]. Zajmowano się również zmiennością gatunków nie występujących w Polsce. Zmienności szpilek
dotyczyła praca taksonomiczna nad czterema gatunkami rodzaju Podocarpus z Wielkich
i Małych Antyli [1744] oraz szyszek koreańskich gatunków z rodzaju Picea [2182], szczególnie Picea jezoensis i P. koraiensis [2051] oraz Larix olgensis [2050].
Znaczącym dorobkiem Zakładu było opracowanie zmienności liści i owoców grabu
w różnych zespołach leśnych z kilku regionów Polski [495, 496] oraz zmienność 14 gatunków drzew i krzewów występujących w różnych zespołach roślinnych Białowieskiego
Parku Narodowego [8531]. W przyszłości mogą one stanowić niezwykle cenny materiał
porównawczy, pozwalający na poznanie trendów, zachodzących pod wpływem zmian klimatycznych i działalności człowieka. Takim dokumentem stało się też opracowanie zmienności
wybranych gatunków krzewów i drzew, oparte na bardzo licznych próbach populacyjnych
liści, a niekiedy także owoców, obejmujące materiały z terenu Polski, a w niewielkim
zakresie także z obszaru Czech, Słowacji, a nawet innych krajów europejskich [8584]
(Ryc. 3). Ważnym był cykl czterech prac poświęconych brzozie niskiej, w którym wykazano,
Ryc. 3. Przykładowa, zbiorcza publikacja Zmienność wybranych gatunków krzewów i drzew pod redakcją
Jerzego Staszkiewicza.
300
J. Staszkiewicz
że zarówno łuski, jak i owoce zebrane z osobników należących do tego gatunku, mogą
mieć cechy morfologiczne charakterystyczne dla innych gatunków brzóz [1926, 1927,
2188, 2189]. Spośród innych gatunków drzew liściastych zbadano zmienność liści Quercus
pubescens z Bielinka nad Odrą, wykazując iż większość osobników została wzbogacona
o geny pochodzące od Quercus robur i Q. sessilis [708]. Zmienności owoców lub liści buka
dotyczyły trzy prace [1352, 1686, 2781]. Na uwagę zasługują prace dotyczące zmienności
Prunus fruticosa, które wykazały, iż ten chroniony gatunek jest na terenie Polski i w innych częściach zasięgu zagrożony ze względu na łatwość krzyżowania się z hodowanymi
odmianami wiśni i czereśni [1343, 1952, 1953, 2206, 2208, 2919] oraz opracowanie taksonomiczne rodzaju Cerasus do Flora Slovenska [2003].
Prócz drzew zajmowano się także zmiennością roślin zielnych, rozpoczynając je badaniami nad monotypowym dziś rodzajem Menyanthes trifoliata, dla którego przedstawiono
zmiany od prób wieku mioceńskiego, aż po okres współczesny [458, 593] oraz Dulichium
[923]. Bardzo owocne były badania nad orzechami rodzaju Trapa, do których wykorzystano
materiały z licznych stanowisk, w tym także mających już znaczenie historyczne [1164,
1264]. Wykazały one, że w Polsce występują trzy gatunki, które ze sobą intensywnie się
krzyżują. Kolejne badania oparte były na zarówno na materiałach współczesnych, jak
i kopalnych pochodzących z różnych części świata. W 1998 roku J. J. Wójcicki rozpoczął
realizację projektu „Ewolucja rodzaju Trapa L. w trzeciorzędzie Europy” (finansowany
w latach 1998–2001 ze środków KBN, por. Aneks II). Rezultatem tych badań było opisanie
nowych gatunków dla nauki światowej [2539, 2622, 2844, 2918, 2921, 2988].
W Zakładzie Zmienności Roślin prowadzono także biometryczne badania populacyjne
nad Centaurea jacea [2049], Potentilla erecta [956], Saxifraga paniculata [1122], Saxifraga
moschata [2207], Euphrasia salisburgensis [2430].
Pod koniec lat osiemdziesiątych rozpoczęto intensywne badania nad trawami. Szczególnie dokładnie i wszechstronne były studia biosystematyczne nad Dactylis glomerata,
które oparto na bogatych materiałach populacyjnych z Polski, a także z wielu krajów
europejskich, a nawet Kaukazu [1705, 1706, 1773, 1830, 1905, 1906, 2145, 2266, 2327,
2481, 2483, 2579]. Pod koniec lat dziewięćdziesiątych podjęto również intensywne prace
biotaksonomiczne nad gatunkami z kompleksu Agropyron-Elymus [2482, 2649, 2669, 2670,
3050, 3051] i górskimi gatunkami rodzaju Calamagrostis [2650].
Jak wynika z powyższego omówienia, wszystkie prace przedstawione powyżej, mieściły
się w ramach dwóch problemów wyznaczonych przez Jentys-Szaferową i zaaprobowanych
przez założyciela Instytutu Botaniki PAN – profesora Władysława Szafera i powołaną wtedy
Radę Naukową, tj. zmiennością roślin „dziś żyjących” i zmiennością historyczną. Prócz
tego w Zakładzie Zmienności były wykonywane prace wchodzące w zakres morfogenezy
roślin. Najbardziej typową pracą z tej dziedziny było śledzenie wzrostu liści Ipomoea
purpurea [634] w oparciu o wykonywane stykowe odbitki fotograficzne w kilkudniowych
odstępach. Obecnie podobną pracę można by wykonać przy pomocy skanera, a wyniki
opracować bardzo dokładnie metodami statystycznymi. Do tego typu prac zaliczano także
badania dotyczące zmienności w obrębie jednego drzewa lub nawet jednego pędu [22, 24,
46, 492, 597, 726, 880]. Z czasem jednak okazało się, że prace z morfogenezy roślin często
301
pokrywały się zakresem badań z pracami z dziedziny zmienności roślin, co spowodowało
zaniechanie ich wyróżniania jako odrębnego typu.
Dla poznania, scharakteryzowania i wyjaśnienia zmienności wielu gatunków potrzebne
były także badania z innych dziedzin. Szczególnie trudne niekiedy były problemy związane
z taksonomią, nomenklaturą i kariologią traw. Zagadnienia te były poruszane zarówno dla
pojedynczych gatunków (Agrostis rupestris i A. alpina [2458], Avenula [1888], Trisetum
[1887, 1971], Koeleria [2117], jak i większych jednostek taksonomicznych (kariologia
rodzaju Agrostis [2459], plemię Aveneae [2647, 2648], gatunki rodzaju Calamagrostis
[2650], kompleks Agropyron–Elymus [2669, 2670].
Liczne prace poświęcono rozmieszczeniu gatunków. Badaniami objęto: Hordelymus
europaeus [2856], Elymus hispidus [2893], Aira caryophyllea i A. praecox [2247, 2462],
Avena strigosa [1755, 1886], Beckmannia eruciformis [2745], Deschampsia setacea [2116],
Holcus lanatus i H. mollis [2373], Glyceria nemoralis [1702], Dryopteris villarii [1703],
Ranunculus friesanus [1900], Senecio umbrosus [1901] i szereg innych gatunków. W latach
1987–1993 ukazało się wiele prac Z. Mirka związanych tematycznie z Tatrami, które jednak
nie były związane z omawianą tu problematyką badawczą Zakładu Zmienności.
Publikacje i działalność edytorska
Pracownicy Zakładu, a później Pracowni, opublikowali samodzielnie lub we współpracy
z innymi badaczami ponad 280 prac oryginalnych, blisko 250 popularnonaukowych i przeglądowych, blisko 40 komunikatów konferencyjnych i tyleż samo recenzji wydawniczych.
Wśród nich były rozdziały do wydań książkowych (Nasze Drzewa Leśne: Sosna, Świerk
– J. Staszkiewicz, Przyroda Popradzkiego Parku Krajobrazowego – J. Staszkiewicz, Flora
Slovenska – J. J. Wójcicki, Vegetation and flora of temperate zones – Z. Mirek, Przyroda
Kotliny Zakopiańskiej – Z. Mirek, Między niebem a ziemią. Ku etyce ekologicznej – L. Frey,
Taxonomy, karyology and distribution of grasses in Poland – L. Frey, M. Mizianty, B. Paszko
i M. Szczepaniak. Znaczny był też udział w działalności edytorskiej: Jan J. Wójcicki był coedytorem 15 tomów Polish Botanical Studies, jednego tomu Fragmenta Floristica et Geobotanica; Ludwik Frey był w latach 1997–2012 redaktorem 16 tomów i 3 suplementów Fragmenta
Floristica et Geobotanica ser. Polonica. Jan J. Wójcicki był także współredaktorem 14 tomów
Polish Botanical Studies oraz redaktorem kilku działów Wiadomości Botanicznych.
Ponadto pracownicy Zakładu byli redaktorami opracowań książkowych: Taxonomy,
karyology and distribution of grasses in Poland – L. Frey, Przyroda Kotliny Zakopiańskiej,
poznanie, przemiany, zagrożenia i ochrona – Z. Mirek, Przyroda Popradzkiego Parku
Krajobrazowego – J. Staszkiewicz, Zmienność wybranych gatunków krzewów i drzew –
J. Staszkiewicz, Contributions to the knowledge of flora and vegetation of Poland. Proceedings of the 19th International Phytogeographic Excursion (IPE), 1989, through Poland
– J. J. Wójcicki.
Począwszy od roku 1994 L. Frey i M. Mizianty organizowali w ramach Pracowni spotkania naukowe pt. „Taksonomia, kariologia i rozmieszczenie traw w Polsce”. W pierwszym
302
J. Staszkiewicz
Ryc. 4. Uczestnicy I Konferencji Naukowej „Taksonomia, kariologia i rozmieszczenie traw w Polsce” zorganizowanej przez Zakład Zmienności Roślin w 1994 roku (Fot. K. Romejko-Hurko).
jednodniowym wzięło udział 30 osób z 10 polskich ośrodków naukowych, w drugim dwudniowym (14–15.11.1996) 36 osób (Ryc. 4). Kolejne spotkania odbywały się regularnie
co dwa lata. Uczestniczyło w nich odpowiednio: 60 osób z 18 ośrodków i 80 osób z 19
ośrodków naukowych w Polsce. Od 2002 roku organizacja spotkań jest kontynuowana
przez Zakład Systematyki Roślin Naczyniowych (przemianowany w 2012 roku na Zakład
Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych).
Zbiory
W Zakładzie gromadzone były zbiory populacyjne. Bardzo bogata jest kolekcja orzechów rodzaju Trapa, obejmująca zarówno stanowiska polskie (w tym także historyczne),
jak i z innych części Europy, a nawet świata. Została ona zapoczątkowana przez prof.
Władysława Szafera. Równie bogate są zbiory szyszek sosny zwyczajnej, reprezentujące
całą Europę, liści brzóz, owoce lipy, łuski grabu itp. licznych rodzajów traw (Dactylis,
Agropyron, Elymus, Leymus, Hordelymus i gatunków z rodzaju Euphrasia, obejmujące
dziesiątki populacji z Polski, jak i z innych części Europy (Dactylis). Zbiory te są przechowane w zielniku KRAM.
303
Działalność dydaktyczna
Od początku utworzenia w Zakładzie prowadzono działalność dydaktyczną. W latach
1954–1955 prowadzono kursy poświęcone metodom biometrycznym w badaniu zmienności
roślin. Pamiętny był dziewięciodniowy kurs w roku 1954, bowiem uczestniczyli w nim
pracownicy naukowi z 11 ośrodków w Polsce. Wśród uczestników byli późniejsi profesorowie: dr Jerzy Szweykowski, mgr. inż. Stefan Myczkowski, mgr Jerzy HrynkiewiczSudnik. Ponadto w latach 1955–1964 były prowadzone zajęcia z metod biometrycznych
dla studentów IV roku Biologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Ponadto J. Staszkiewicz
kilka razy prowadził zajęcia na studenckich praktykach organizowanych przez Uniwersytet
Jagielloński. W roku 1955, 1957 i 1958 prowadzili je J. Jentys Szaferowa i J. Staszkiewicz,
a w latach następnych J. Staszkiewicz.
Okazjonalnie pracownicy Zakładu prowadzili także praktyki wakacyjne, wygłaszali
prelekcje i pogadanki, mieli także wykłady (np. Genetyki Roślin – J. Staszkiewicz). Liczne
grono pracowników naukowych polskich oraz zagranicznych korzystało także z konsultacji
i stażów szkoleniowych. Spośród uczestników zagranicznych można wymienić prof. Pieter
Ketnera z Holandii i dr Antonio Lópeza z Kuby. Liczba ich była znaczna, ale w Zakładzie
nie prowadzono odpowiedniej statystyki. Liczba uczestników polskich również była znacząca, a złożona była z osób zatrudnionych w różnych placówkach naukowych Uniwersytetu Jagiellońskiego, Akademii Rolniczej w Krakowie (Wydział Leśny), Uniwersytetu im.
A. Mickiewicza i Akademii Rolniczej w Poznaniu, Uniwersytetów w Gdańsku, Toruniu,
Warszawie, Wrocławiu, Instytutu Dendrologii PAN w Kórniku, Ogrodu Botanicznego PAN
w Powsinie, itp. Niektóre z pośród osób uczestniczących w szkoleniu osiągnęły w okresie
późniejszym znaczącą rolę w nauce (np. prof. Ewa Symonides, prof. Adam Boratyński, prof.
Jerzy Hrynkiewicz-Sudnik, doc. Wanda Fiodor-Gugnacka, doc. Władysław Danielewicz,
dr Jadwiga Stasiak, dr Henryk Kuświk).
W Zakładzie stopień doktora uzyskało 8 osób (M. Białobrzeska, J. Truchanowicz,
I. Więckowska, A. Szwabowicz, J. Staszkiewicz (doktorat na UJ, praca wykonana w Zakładzie Zmienności Roślin), L. Pawłowska, J. J. Wójcicki, A. López, stopień doktora
habilitowanego 3 osoby (L. Frey, M. Mizianty, J. Staszkiewicz – habilitacja na UJ, praca
wykonana w Zakładzie), profesora 1 osoba (J. Staszkiewicz). Pracownicy Zakładu byli także
promotorami prac doktorskich wykonanych w innych ośrodkach krajowych (J. Staszkiewicz
– Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń – 1, Uniwersytet Warszawski, Warszawa – 1).
Współpraca naukowa z zagranicą
Współpraca ta wyraża się przede wszystkim w liczbie staży naukowych osób przybywających do zakładu oraz wyjazdach pracowników poza granice w celu zebrania materiałów
lub zapoznania się z materiałami istniejącymi w obcych zbiorach. Badania prowadzono
w: Austrii (Z. Mirek, M. Mizianty, J. J. Wójcicki), Azerbejdżanie (J. Staszkiewicz), Bułgarii (J. Staszkiewicz, J. J. Wójcicki), Chiny (J. J. Wójcicki), Czechosłowacji (L. Frey,
304
J. Staszkiewicz
Z. Mirek, M. Mizianty, J. Staszkiewicz, M. Tyszkiewicz, J. J. Wójcicki), Francji (M. Mizianty, J. Staszkiewicz, J. J. Wójcicki), Gruzji (J. Staszkiewicz), Jugosławii (J. Staszkiewicz), Korei Północnej (J. Staszkiewicz), Kubie (J. Staszkiewicz), Niemczech (M. Mizianty,
J. J. Wójcicki), Norwegii (L. Frey, M. Mizianty), Rosji (J. Staszkiewicz, J. J. Wójcicki),
Rumunii (J. Staszkiewicz, J.J. Wójcicki), Słowenii (M. Mizianty), Szwajcarii (J. J. Wójcicki), na Węgrzech (M. Mizianty, J. Staszkiewicz, J. J. Wójcicki), w Szwecji (Z. Mirek,
M. Mizianty, J. J. Wójcicki), Wielkiej Brytanii (J. J. Wójcicki), na Ukrainie (M. Mizianty,
J. Staszkiewicz, J. J. Wójcicki), we Włoszech (M. Mizianty, J. J. Wójcicki). W Zakładzie
na dłuższych stażach przebywali pracownicy z Białorusi, Bułgarii, Czechosłowacji (bardzo
ożywione kontakty), Holandii, Japonii, Jugosławii, Korei Północnej, Kuby, Niemiec, Rosji,
Rumunii, Słowenii, Stanów Zjednoczonych, Ukrainy i Węgier. Współpracowano z naukowcami z różnych ośrodków naukowych poza granicami kraju, np. z Instytutem Botaniki CSAV
w Pruhonicach, Arboretum w Mlynianach, Instytutem Słowackiej Akademii Nauk w Bratysławie, Uniwersytetem w Udine (Włochy). Współpraca z zagranicą przejawiała się również
podpisanymi oficjalnymi planami współpracy, np. 5-letnim z Włochami (M. Mizianty), czy
kolejnymi dwuletnimi ze Słowenią (M. Mizianty). Jan J. Wójcicki był współorganizatorem
19th International Phytogeographic Excursion (IPE) (07–26.07.1989).
Pracownicy
Na etatach naukowych od początku, lub też po krótkim okresie zatrudnienia na etacie
technicznym, pracowało w sumie 16 osób. W dniu likwidacji Pracowni (w roku 2000) na
etatach naukowych było 5 osób. W momencie utworzenia Pracowni Zmienności i Ewolucji
Roślin zatrudniono w niej, poza kierownikiem prof. Janiną Jentys-Szaferową (01.09.1953–
01.01.1966), dwie osoby: Marię Białobrzeską (01.09.1953–31.03.1991) i Janinę Truchanowicz (01.09.1953–31.03.1991). Do odejścia prof. J. Jentys-Szaferowej na emeryturę (1966)
zatrudnionych zostało kilka kolejnych osób: Irena Więckowska (01.04.1956–30.06.1982),
Jerzy Staszkiewicz (01.11.1958–22.02.2000) i Adolf Korczyk (01.10.1962–31.03.1967).
Pod nowym kierownictwem zatrudniona została najpierw Anna Szwabowicz (01.01.1966–
28.02.1979), a w następnym roku Marek Tyszkiewicz (01.04.1967–31.12.1983). W latach
70. kolejno pojawili się: Lucyna Pawłowska (01.05.1970–15.07.1980), Jan J. Wójcicki
(01.07.1972–22.02.2000) i Bogdan Chwastowski (15.11.1976–27.09.1981). W roku 1986
z Zakładu Systematyki Roślin Naczyniowych przeszli do Zakładu Zmienności Roślin: Marta
Mizianty (01.01.1986–22.02.2000) i Ludwik Frey (01.01.1986–22.02.2000), a z Zakładu
Ekologii Zbigniew Mirek (01.01.1986–31.01.1993). Najmłodszymi pracownikami, przyjętymi w latach 90., były: Magdalena Szczepaniak (01.09.1994–22.02.2000) i Beata Paszko
(01.09.1996–22.02.2000), obecnie zatrudnione w Zakładzie Systematyki i Fitogeografii
Roślin Naczyniowych.
Na etatach technicznych było zatrudnionych w Zakładzie ogółem 9 pracowników. Na
tym stanowisku zaczęła swoją karierę naukową w 1971 roku Irena Kaczmarska (15.02.1971–
30.06.1972), później pracownik Zakładu Algologii, obecnie zatrudniona w ośrodkach
305
naukowych Kanady i Stanów Zjednoczonych oraz Józefa Węsierska (01.01.1069–30.09.1975),
obecnie profesor Institut für Krebsforschung w Wiedniu. W Zakładzie Zmienności pracownikami technicznymi byli także: Ludwik Szczepański (01.09.1968–01.07.1985), Irena
Kiełbasa (01.05.1970–01.11.1970), Anna Guśpiel (06.03.1978–15.06.1986), Anna Trela
(15.01. 1981–22.02.2000), Jolanta Długoborska (01.01.1986–31.12.1991), Aneta Samborska
(01.09.1986–20.11.1989) i Robert Pawlikowski (10.04.1995–19.02.1996).
Biogramy
Białobrzeska Maria (1921–2004), dr, systematyk i paleobotanik; Pracownia Zmienności
i Ewolucji Historycznej Roślin 1953–1954, Zakład Zmienności Roślin 1954–1991; tematyka badawcza: zastosowanie biometrii do materiału współczesnego, jak i kopalnego,
głównie rodzaje Betula, Carpinus, Corylus, Fagus, Frangula.
Chwastowski Bohdan Kazimierz (1954–1982), mgr, systematyk, florysta; Zakład Systematyki Roślin Naczyniowych 1980–1981, Zakład Zmienności Roślin 1981; tematyka
badawcza: systematyka rodzaju Carex i kubańskich przedstawicieli rodziny Cype
raceae.
Frey Ludwik → por. Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych.
Jentys-Szaferowa Janina (1895–1983), prof. dr hab., paleobotanik, systematyk; Pracownia
Zmienności i Ewolucji Historycznej Roślin 1953–1954, Pracownia Zmienności Roślin
1954–1956, Zakład Zmienności Roślin 1956–1965; twórca Pracowni Zmienności i Ewolucji Historycznej Roślin, kierownik jednostki 1953–1965; tematyka badawcza: zmienność, morfologia (biometria) roślin naczyniowych, twórczyni bardzo użytecznej metody
porównywania wielkości i kształtu (metoda Jentys-Szaferowej) stosowanej w badaniach
zmienności roślin do czasów obecnych, szeroka działalność popularyzatorska.
Korczyk Adolf (ur. 1937), dr, genetyk roślin; Zakład Zmienności Roślin 1962–1967; tematyka badawcza: zmienność i chorologia Betula oycoviensis oraz badania hodowlanoeksperymentalne.
Mirek Zbigniew → por. Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych.
Mizianty Marta → por. Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych.
Paszko Beata → por. Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych.
Pawłowska-Woicka Lucyna (1945), dr, biochemik chemotaksonom, Zakład Zmienności
Roślin 1980 (od 1970 do 1980 pracownik inżynieryjno-techniczny); tematyka badawcza:
badania chemotaksonomiczne Betula, Saxifraga i wybranych gatunków Caprifoliaceae
i Cornaceae.
306
J. Staszkiewicz
Szczepaniak Magdalena → por. Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych.
Staszkiewicz Jerzy (ur. 1929), prof. dr hab., systematyk i fitosocjolog roślin; Zakład Zmienności Roślin 1958–1993, Pracownia Zmienności Roślin w Zakładzie Systematyki Roślin Naczyniowych 1993–2000; kierownik Zakładu Zmienności Roślin 1966–1993,
kierownik Zakładu Systematyki Roślin Naczyniowych i Pracowni Zmienności Roślin
1993–2000; tematyka badawcza: fitosocjologia i florystyka Sądecczyzny i Borów Nowotarskich, systematyka, zmienność populacyjna (biometria) i naturalna hybrydyzacja
roślin, głównie drzew i krzewów.
Szwabowicz Anna (1918–2009), dr, cytolog, embriolog i palinolog; Zakład Zmienności
Roślin 1966–1979; tematyka badawcza: kariologia i mikrosporogeneza Betula oycoviensis.
Truchanowicz Janina (1923–1994), dr, morfolog, systematyk i paleobotanik; Pracownia
Zmienności i Ewolucji Historycznej Roślin 1953–1954, Zakład Zmienności Roślin
1954–1991; tematyka badawcza: biometria stosowana zarówno do materiału współczesnego, jak i kopalnego (głównie rodzaje Alnus, Betula, Dulichium, Menyanthes,
Populus i Ulmus).
Tyszkiewicz Marek (ur. 1940), mgr, systematyk; Zakład Zmienności Roślin 1967–1983;
tematyka badawcza: naturalna hybrydyzacji Pinus sylvestris i P. mugo oraz zmienność
Sorbus aucuparia, Cornus mas, C. sanguinea, Ligustrum vulgare i innych.
Więckowska Irena (ur. 1931), dr, systematyk; Zakład Zmienności Roślin 1956–1979;
tematyka badawcza: zmienność liści i owoców oraz wybrane zagadnienia z zakresu
morfogenezy liści drzew (Betula oycoviensis, B. verrucosa, Malus silvestris, Ulmus
laevis i Fagus silvatica).
Wójcicki Jan J. → por. Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych.
12
MIĘDZYNARODOWE
STUDIUM DOKTORANCKIE
NAUK PRZYRODNICZYCH PAN
Dorota Nalepka
Kalendarium
2000 Utworzenie Studium Doktoranckiego przy Instytucie Botaniki im. W. Szafera PAN
(IB PAN). Objęcie kierownictwa Studium przez prof. dr hab. Ewę Zastawniak.
2002 Utworzenie Studium Doktoranckiego Nauk Przyrodniczych PAN (SDNP PAN) w Krakowie w wyniku przystąpienia innych instytutów: Instytutu Ochrony Przyrody PAN (IOP
PAN), Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN (ISEZ PAN), Instytutu Fizjologii
Roślin im. F. Górskiego PAN (IFR PAN).
2003 Przekształcenie SDNP PAN w Międzynarodowe Studium Doktoranckie Nauk Przyrodniczych PAN w Krakowie (MSDNP PAN w Krakowie).
2007 Objęcie kierownictwa MSDNP w Krakowie przez dr hab. Dorotę Nalepkę.
2010 Przystąpienie Wydziału Biologiczno-Rolniczego Uniwersytetu Rzeszowskiego do
MSDNP PAN w Krakowie.
Z inicjatywy ówczesnego dyrektora IB PAN, prof. Zbigniewa Mirka w 2000 roku zostało
utworzone Studium Doktoranckie przy Instytucie Botaniki im. W. Szafera PAN w Krakowie,
obejmujące dwie dyscypliny: biologię i ekologię. Po dwóch latach działania Studium, w listopadzie 2002 roku, zawarto formalne porozumienie pomiędzy IB PAN, IOP PAN (do którego
w międzyczasie włączono Zakład Biologii Wód), ISEZ PAN oraz IFR PAN w sprawie wspólnego prowadzenia środowiskowego Studium Doktoranckiego Nauk Przyrodniczych Polskiej
Akademii Nauk w Krakowie. Ustalono, że dziedziny objęte programem Studium to:
• biologia, w tym m.in. biotaksonomia wszystkich grup organizmów żywych, biogeografia, paleobiologia, różne kierunki biologii doświadczalnej, jak fizjologia roślin,
biotechnologia i inne,
308
D. Nalepka
• podstawy ochrony przyrody (flory, fauny, przyrody nieożywionej i całych ekosystemów),
• ekologia (pełne spektrum kierunków badawczych).
W roku 2003 Studium zostało przekształcone w Międzynarodowe Studium Doktoranckie
Nauk Przyrodniczych (MSDNP) PAN w Krakowie z siedzibą w Instytucie Botaniki im.
W. Szafera PAN w Krakowie, które prowadzi administracyjną obsługę Studium i gdzie
mieści się archiwum Studium. W 2010 roku do Studium przystąpił Uniwersytet Rzeszowski
(Wydział Biologiczno-Rolniczy) (Ryc. 1). W związku z tym zmieniono formułę i obecnie
Studium kształci kandydatów do stopnia naukowego doktora nauk biologicznych w zakresie
biologii oraz doktora nauk rolniczych w zakresie agronomii. Studia prowadzone są jako
studia stacjonarne i mogą być prowadzone w trybie niestacjonarnym.
Kierownikiem Studium od momentu powstania do czerwca 2007 roku była prof. dr hab.
Ewa Zastawniak, od lipca 2007 funkcję tę pełni dr hab. Dorota Nalepka. Do sprawowania
nadzoru merytorycznego nad Studium powołano Radę Studium, którą tworzą Dyrektorzy/
zastępcy i Rektor/Prorektor, Kierownik Studium oraz po jednym przedstawicielu wybranym
przez Rady Naukowe Instytutów i Radę Wydziału Biologiczno-Rolniczego UR (WB-R)
z grona samodzielnych pracowników naukowych, członków tych Rad. Działalność Studium
oparta jest na opracowanym Regulaminie, uaktualnianym w ramach zmieniających się aktów
prawnych. W sprawach dotyczących Uniwersytetu Rzeszowskiego (UR) zastosowanie
znajdują postanowienia jednolitego regulaminu studiów doktoranckich UR.
Kandydaci na Studium Doktoranckie zdają egzamin kwalifikacyjny przed komisją,
w skład której wchodzą, oprócz członków Rady Studium, także kandydaci na promotorów
Ryc. 1. Podpisanie porozumienia o przystąpieniu do MSDNP PAN w Krakowie Uniwersytetu Rzeszowskiego
w dniu 20 lutego 2010 roku (Fot. K. Romejko-Hurko).
Międzynarodowe Studium Doktoranckie Nauk Przyrodniczych PAN
309
przyszłych doktorantów. W rozmowie kwalifikacyjnej dokonuje się oceny kandydata według
kryteriów, które obejmują dotychczasowe zainteresowania naukowe kandydata oraz tematykę badań planowanych w ramach Studium, osiągnięcia naukowe, w tym wydrukowane
(lub przyjęte do druku) publikacje, udział w realizacji projektów badawczych, uczestnictwo
w konferencjach oraz odbyte staże naukowe i znajomość języka obcego.
Obowiązkowe zajęcia dla doktorantów odbywają się, zgodnie z programem przygotowanym na każdy kolejny rok akademicki, dla wszystkich kierunków reprezentowanych przez
Instytuty. Program obejmuje wykłady w wymiarze około 60 godzin rocznie. Doktoranci
uczestniczą także w seminariach zakładowych i posiedzeniach towarzystw naukowych.
Wykładowcami Studium są pracownicy naukowi wszystkich Instytutów współtworzących
Studium. Każdego roku, na przełomie maja i czerwca w Krakowie, a we wrześniu w Rzeszowie, ma miejsce otwarta Naukowa Sesja Sprawozdawcza MSDNP PAN. Na sesji doktoranci w obecności swoich promotorów, członków Rady Studium oraz innych doktorantów,
referują wyniki swoich badań i prezentują stopień zaawansowania realizowanej pracy
doktorskiej. Po każdym wystąpieniu jest czas na przynajmniej kilkuminutową dyskusję
naukową. Od 2005 roku, w miarę zwiększania się liczby doktorantów, sesja trwa 2 do 4 dni.
Każdy z doktorantów zobowiązany jest również do złożenia semestralnych sprawozdań
pisemnych, zaakceptowanych przez promotorów (opiekunów naukowych).
Do 2013 roku przyjęto na Studium 190 osób (Ryc. 2), w tym 57 do IB PAN. W ciągu
13 lat działalności Studium Doktoranckiego IB PAN wypromował 28 doktorów. Pozostałe
Instytuty wypromowały 29 osób. W trakcie odbywania studiów 47 osób (15 w IB PAN)
zrezygnowało lub zostało skreślonych, a 5 innych osób (2 w IB PAN) nie podjęło studiów,
Ryc. 2. Inauguracja roku 2012/13. Indeks doktorantce, mgr Natalii Kapek, wręczają dyrektor IB PAN – prof.
dr hab. Konrad Wołowski i kierownik Studium – dr hab. Dorota Nalepka (Fot. M. Łukaszek).
310
D. Nalepka
pomimo ich przyjęcia. Obecnie w Studium kształci się 63 doktorantów (w tym 7 w IB PAN).
Grono promotorów jest liczne (w sumie ponad 80 osób), większość z nich reprezentuje
wszystkie instytuty współtworzące Studium. Z IB PAN 20 samodzielnych pracowników
naukowych było lub jest opiekunem/promotorem prac doktorskich. W studium studiują
również doktoranci pod opieką naukową promotorów z kilku innych ośrodków naukowych
Polski. Są to: Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej (ATH), Akademia
Wychowania Fizycznego im. B. Czecha w Krakowie (AWF), Politechnika Rzeszowska im.
I. Łukasiewicza (PRz), Uniwersytet Jagielloński (UJ) oraz Śląski Uniwersytet Medyczny
w Katowicach (SUM). Dwa doktoraty miały ko-promotorów z Universite de Lille we
Francji oraz Politechniki Rzeszowskiej.
Ryc. 3. Dyplom uznania, jaki otrzymał Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN od Marszałka Województwa
Małopolskiego za działalność dotyczącą prowadzenia studiów doktoranckich (Fot. M. Łukaszek).
311
Do 2006 roku obowiązywał zróżnicowany program studiów, do wyboru dla doktorantów
poszczególnych instytutów. Obecnie wprowadzono zmiany w harmonogramie wykładów
dla doktorantów – podczas I roku Studium wszyscy doktoranci uczestniczą we wszystkich
wykładach – bez podziału na dyscypliny. Wykłady prowadzone są przez pracowników
naukowych poszczególnych Instytutów i odbywają się w czterech jednostkach wchodzących w skład Studium. W każdym instytucie zajęcia dydaktyczne trwają przez 6 tygodni.
W związku z prowadzeniem badań terenowych zarówno przez doktorantów, jak i wykładowców kolejność cyklu wykładów przygotowywanych przez dany instytut jest rotacyjnie
zmieniana. Umożliwia to wysłuchanie prelekcji w kolejnym roku tym doktorantom, którzy
nie mogli w nich uczestniczyć podczas I roku. W ramach programu zajęć obowiązującego
na UR (Regulamin Wydziału Biologiczno-Rolniczego UR, http://www.botany.pl/index.php/
wydarzenia-w-instytucie/studium-doktoranckie) pracownicy naukowi tej uczelni prowadzą
wykłady (pojedyncze lub monograficzne) dla doktorantów studiujących w Rzeszowie. Celem
zajęć dydaktycznych prowadzonych dla doktorantów jest przekazanie wiedzy o aktualnej
tematyce badań światowych ze szczególnym naciskiem na problematykę realizowaną w poszczególnych instytutach wchodzących w skład Studium, poznanie zasad filozofii przyrody,
uzupełnienie braków w wykształceniu oraz nauka prawidłowego planowania badań, stawiania
i weryfikacji hipotez oraz właściwego przygotowania manuskryptu rozprawy doktorskiej.
Główne kierunki kształcenia na Studium są następujące:
• Paleozoologia, paleobotanika i paleoetnobotanika,
• Zoogeografia i fitogeografia wszystkich grup roślin i grzybów (metody tradycyjne
i molekularne),
• Bioróżnorodność (szerokie spektrum zagadnień),
• Antropogeniczne przekształcenia środowiska przyrodniczego oraz flory i fauny
Polski,
• Problemy wymierania flory i fauny Polski,
• Inwazje biologiczne – inwazyjne gatunki flory i fauny,
• Zastosowanie metod molekularnych w badaniach taksonomii ewolucyjnej, ekologii
fito- i zoologicznej oraz w ochronie przyrody,
• Glony słodkowodne – taksonomia, ekologia i biogeografia,
• Ekologia obszarów naturalnych i antropogenicznie przekształconych,
• Ekotoksykologia – różnorodne problemy związane z obecnością ekotoksyn
w środowisku,
• Zagadnienia dotyczące zagrożenia i ochrony flory, fauny, biotopów oraz kraj
obrazu,
• Protozoologia doświadczalna,
• Biologia stresu i ekofizjologia,
• Biologia kwitnienia,
• Biologia komórki,
312
D. Nalepka
• Biotechnologia roślin,
• Ochrona przyrody i środowiska,
• Fizjologia i inne zagadnienia dotyczące drożdży,
• Rola reaktywnych form tlenu i antyoksydantów,
• Biologia roślin uprawnych,
• Biologia ryb.
W 2004 roku Prezes PAN przyznał dla kilkudziesięciu osób reprezentujących różne
obszary badawcze znaczące stypendia doktoranckie. Spośród doktorantów Studium laureatką tego wyróżnienia była mgr Alicja Kostecka (doktorantka IB PAN). Od 2007 ruszył
program stypendialny Doctus – Małopolski fundusz dla doktorantów (Program Operacyjny Kapitał Ludzki 2007–2013. Priorytet VIII Regionalne kadry gospodarki, Działanie
8.2. Transfer Wiedzy, Poddziałanie 8.2.2 Regionalne Strategie Innowacji. Małopolskie
Centrum Przedsiębiorczości). Dwóch doktorantów IB PAN ze Studium, mgr Przemysław
Kurek i mgr inż. Magdalena Owczarek, skorzystało lub nadal korzysta z tego stypendium.
W 2009 roku trzy doktorantki Studium z IB PAN: mgr Agnieszka Habel (z d. Sztorc), mgr
Dominika Kustosz, mgr Joanna Sosnowska otrzymały jednorazowo Małopolskie Stypendium Doktoranckie zprzyznane przez Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego,
Ryc. 4. Obrona rozprawy doktorskiej mgr Agaty Jarzynki przed Radą Naukową IB PAN (Fot. K. RomejkoHurko).
313
Ryc. 5. Doktoranci MSDNP PAN w Krakowie na zebraniu w sprawie Samorządu Doktorantów i Zgromadzenia
Ogólnego Doktorantów PAN. Od lewej siedzą: Kamil Najberek (IOP), Marcin Matysek (IOP), Krzysztof Tatoj
(IOP), Katarzyna Cyganek (IFR), Maria Tatrzańska (IFR), stoją: Magdalena Majewska (IB PAN), Katarzyna
Korzeń (IB PAN), Anna Wilczek (IB PAN) (Fot. K. Romejko-Hurko).
w ramach Działania 2.6 Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego
„Regionalne Struktury Innowacyjne i Transfer Wiedzy” (Ryc. 3). Od 2011 roku doktoranci
Studium ubiegają się z powodzeniem o stypendia dla Młodych Naukowców oraz uczestników Studiów Doktoranckich w ramach dotacji MNiSW. Dotychczas laureatami tych
stypendiów było siedmioro doktorantów Studium z IB PAN: mgr Agata Jarzynka (2011,
2012), mgr Aleksandra Jurochnik (2011, 2012), mgr inż. Katarzyna Korzeń (2011, 2012),
mgr Przemysław Kurek (2011, 2012), mgr inż. Magdalena Owczarek (2011, 2012), mgr
Monika Rutkowska (2012), mgr Anna Wilczek (2012).
Obrony prac doktorskich odbywają się na posiedzeniach Rady Naukowej Instytutu
Botaniki im. W. Szafera PAN (Ryc. 4) – dla doktorantów IB PAN i Instytutu Fizjologii
Roślin im. F. Górskiego PAN (który dotychczas nie posiadał odpowiednich uprawnień),
Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN oraz Instytutu Ochrony Przyrody PAN (dla
doktorantów tych Instytutów). W Uniwersytecie Rzeszowskim doktoranci studiują dopiero
trzeci rok, więc żaden z nich nie doszedł jeszcze do etapu obrony swojej dysertacji.
Od wejścia w życie pakietu ustaw dotyczących nauki i szkolnictwa wyższego w 2010
roku, Doktoranci tworzą swój Samorząd (Ryc. 5). Informacje Studium Doktoranckim,
w tym np. najświeższe informacje dotyczące rekrutacji, jak również galerie zdjęć z minionych wydarzeń znajdują się na stronie internetowej http://www.botany.pl/index.php/
wydarzenia-w-instytucie/studium-doktoranckie, które są uaktualniane w miarę pojawiania się nowych dokumentów i informacji, m.in. o bieżących konkursach i stypendiach.
Szersza informacja o działalności Studium została opublikowana w Wiadomościach
Botanicznych [6396].
13
BIBLIOTEKA
Barbara Znamierowska, Lidia Nowak-Chlebicka
Kalendarium
1953 Powstanie wspólnej Biblioteki Zakładu Botaniki Polskiej Akademii Nauk i Katedry
Systematyki i Geografii Roślin Instytutu Botanicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Pierwszym kierownikiem Biblioteki zostaje prof. dr hab. Jadwiga Dyakowska, która
pełniła tą funkcję do 1975 roku.
1975 Kierownictwo wspólnej Biblioteki obejmuje mgr Janina Oleszakowa.
1987 Początek komputeryzacji zbiorów Biblioteki. Rozpoczęcie opracowania zbiorów
z wykorzystaniem pakietu Micro ISIS.
1992 Po przejściu na emeryturę J. Oleszakowej z końcem 1991 roku, na stanowisko kierownika wspólnej Biblioteki zostaje powołana mgr Bożena Pietras, która pełni tę funkcję
do września 1994 roku.
1994 Kolejna zmiana na stanowisku kierownika wspólnej Biblioteki. Zostaje nim dr hab.
Andrzej Jankun.
1997 Biblioteka rozpoczyna pracę w zintegrowanym systemie VTLS (obecnie VIRTUA).
2002 Rozdział stanowiska kierownika wspólnej Biblioteki. Funkcję kierownika Biblioteki
ze strony Instytutu Botaniki UJ pełni nadal dr hab. Andrzej Jankun (do końca 2005
roku); ze strony Instytutu Botaniki PAN obowiązki kierownika przejmuje mgr Barbara
Znamierowska.
2002 Rozpoczęcie prac przy współtworzeniu Narodowy Uniwersalny Katalog Centralny
Polskich Bibliotek Naukowych i Akademickich (NUKAT) z zastosowaniem systemu
VIRTUA (dawniej VTLS).
2006 Kierownikiem Biblioteki Instytutu Botaniki UJ, po odejściu A. Jankuna na emeryturę,
zostaje mianowana mgr Agata Pazdur.
2008 Kolejna zmiana na stanowisku kierownika Biblioteki Instytutu Botaniki UJ. Funkcję tę
obejmuje mgr Martyna Ślusarska.
316
B. Znamierowska, L. Nowak-Chlebicka
Informacje ogólne
W 1953 roku, równocześnie z powstaniem Zakładu Botaniki PAN, staraniem prof. Władysława Szafera, powołana została Biblioteka, która w połączeniu z już istniejącą Biblioteką
Katedry Systematyki i Geografii Roślin Instytutu Botanicznego UJ oraz Ogrodu Botanicznego UJ, dała podwaliny do utworzenia największej biblioteki botanicznej w Polsce. Połączenie obu bibliotek w jedną centralną Bibliotekę stworzyło szansę skupienia w ośrodku
krakowskim najcenniejszego naukowego dorobku piśmienniczego, polskiego i zagranicznego
z zakresu botaniki i dziedzin pokrewnych.
W obecnym kształcie Biblioteka stanowi wspólną jednostkę dla dwóch instytutów – Instytutu Botaniki im. W. Szafera Polskiej Akademii Nauk i Instytutu Botaniki Uniwersytetu
Jagiellońskiego w Krakowie. Ze względu na różne źródła finansowania obu Instytutów,
zachowana została rozdzielność majątkowa i finansowa Biblioteki: osobne inwentarze
i akcesje oraz odrębne fundusze przyznawane przez Instytuty na gromadzenie zbiorów
i finansowanie etatów. Natomiast wszystkie zadania i cele Biblioteki związane z przechowywaniem, opracowaniem i udostępnianiem zbiorów, działalnością informacyjno-bibliograficzną i współpracą międzybiblioteczną, realizowane są wspólnie.
W początkowym okresie istnienia Biblioteka znalazła swoje lokum w tzw. „starym”,
dwukondygnacyjnym budynku (obecnie budynek A, por. schemat sytuacyjny w rozdziale
Wstęp, niniejszy tom) przy ul. Lubicz 46. W listopadzie 1955 r. Bibliotekę przeniesiono do
dobudowanej części tego budynku, urządzając ją na pierwszym piętrze, w pomieszczeniu
będącym równocześnie salą posiedzeń Instytutu Botaniki PAN (wówczas Zakładu Botaniki).
Dwa sąsiadujące pokoje przeznaczono na magazyn zbiorów i czytelnię.
Dynamiczny przyrost wydawnictw, zwłaszcza ze strony IB PAN, wymagał wygospodarowania dodatkowych pomieszczeń z przeznaczeniem na magazyny zbiorów. W 1968 r.
Biblioteka otrzymała, w tzw. „nowym” budynku (obecnie budynek B) przestronne pomieszczenie, do którego przeniesiono wszystkie czasopisma i część książek. Prace te,
połączone z reorganizacją katalogu i zmianą sygnatur, ukończono w 1969 roku. Kolejny
magazyn (zlokalizowany przy ul. Kopernika 27) Instytut Botaniki UJ oddał w użytkowanie Bibliotece dopiero w 1980 roku. W magazynie umieszczono wybrane tytuły
rzadziej wykorzystywanych czasopism i znaczną część broszur. Utrzymujący się na
wysokim poziomie przyrost księgozbioru powodował konieczność umieszczenia zbiorów
w miejscach na ten cel adaptowanych, m.in.: w piwnicach i na korytarzu pierwszego
piętra budynku A oraz w gabinecie i sekretariacie Dyrektora Instytutu Botaniki PAN.
W styczniu 2002 roku Instytut Botaniki UJ przekazał Bibliotece kolejne, wyposażone
w regały przesuwne, pomieszczenie przy ul. Kopernika 27 przeznaczone na magazyn.
Na przełomie lat 2001/2002 część Biblioteki przeniesiono do nowego pawilonu (obecnie
budynek C) powstałego, dzięki staraniom Dyrekcji IB PAN (prof. Zbigniew Mirek,
ówczesny dyrektor IB PAN), na tyłach kompleksu budynków przy ul. Lubicz 46. Na
dwóch piętrach rozlokowano przestronną wypożyczalnię wraz z czytelnią i katalogami,
pomieszczenia dla pracowników oraz nowoczesny magazyn zbiorów wyposażony w szafy
kompaktowe. W 2011 roku, decyzją obecnej Dyrekcji IB PAN (prof. Konrad Wołowski,
317
Biblioteka
prof. Barbara Godzik), Biblioteka uzyskała dodatkowy magazyn (także z regałami przesuwnymi) w pomieszczeniu przylegającym do budynku B.
Jednym z punktów działalności Biblioteki było zapewnienie odpowiednich warunków do
przechowywania wydawnictw przeznaczonych na wymianę, dubletów i druków zbędnych
(tematycznie niezwiązanych z botaniką) do czasu przekazania ich innym bibliotekom, dlatego
w 1973 roku, przy ul. Pylnej wynajęto pomieszczenie z przeznaczeniem na w/w wydawnictwa. Magazyn ten, w 1990 roku, przeniesiono na ul. Widok, by ostatecznie przekazać
go w użytkowanie Działowi Wydawnictw Instytutu Botaniki PAN.
Pierwsza wypożyczalnia wspólnej Biblioteki nie była związana ze stałym lokum, lecz
miała charakter ruchomy. Karty służące do ewidencji wypożyczeń przewożone były na
specjalnym wózku umieszczanym w pobliżu osoby pełniącej dyżur. Z początkiem lat
sześćdziesiątych w jednym z pomieszczeń, będącym równocześnie miejscem pracy dla
trzech pracowników biblioteki, urządzono wypożyczalnię wyposażoną w półki na karty
ewidencyjne wypożyczeń, drewniane regały na wydawnictwa i ladę do obsługi czytelników. W takim kształcie, z drobnymi modyfikacjami, przetrwała ona do marca 2002 roku.
Obecną, nowoczesną wypożyczalnię, znajdującą się w nowym kompleksie bibliotecznym
(budynek C), wyposażono w estetyczną ladę, komputerowe stanowiska pracy dla bibliotekarza i czytelników oraz windę do przewożenia zbiorów z magazynu.
Miejsca pracy bibliotekarzy, w pierwszym okresie funkcjonowania wspólnej Biblioteki,
zostały zlokalizowane w dwóch pomieszczeniach: sali posiedzeń Zakładu Botaniki PAN
i sąsiadującym z nią pokoju zajmowanym przez długoletniego kierownika Biblioteki –
Profesor Jadwigę Dyakowską. Dynamiczny wzrost księgozbioru i zwiększająca się liczba
pracowników Biblioteki wymagała pozyskania dodatkowych pomieszczeń. Doraźnie przyznawane miejsca w różnych budynkach Instytutu stanowiły jedynie połowiczne i krótkotrwałe rozwiązanie. Przeniesienie Biblioteki do nowego pawilonu (budynek C) pozwoliło
na umieszczenie rozproszonych dotychczas stanowisk w obrębie jednego budynku. W maju
2011 roku pracownicy Biblioteki IB PAN otrzymali (w nowo powstałym budynku D),
przestronne pomieszczenie przeznaczone dla Działu Opracowania Zbiorów.
Obecnie Biblioteka posiada dwa zespoły pracowników z kierownikami podlegającymi bezpośrednio Dyrektorom właściwych Instytutów. Profesjonalne przygotowanie kadry Biblioteki,
stale uzupełniającej swoje kwalifikacje, pozwala na pełną realizację zadań stawianych przed
współczesną biblioteką. Aktywne uczestnictwo personelu w tworzeniu Narodowego Uniwersalnego Katalogu Centralnego Polskich Bibliotek Naukowych i Akademickich (NUKAT)
pozwoliło na znaczne podniesienie prestiżu Biblioteki w środowisku naukowym.
Profil, zasoby i uzupełnianie księgozbioru
Biblioteka gromadzi piśmiennictwo z zakresu botaniki, ekologii, paleobotaniki, lichenologii i mykologii oraz ochrony przyrody, ochrony środowiska, dendrologii, leśnictwa,
rolnictwa, ogrodnictwa, gleboznawstwa, geologii, archeologii, geografii, chemii, fizyki,
medycyny i innych.
318
Oprócz czasopism specjalistycznych i podręczników, gromadzone są także mapy, przezrocza, mikrofisze, atlasy botaniczne, słowniki, leksykony i encyklopedie przyrodnicze
i geograficzne, słowniki językowe, a także literatura o charakterze popularnonaukowym.
Początkowo stan zbiorów wspólnej Biblioteki stanowił księgozbiór Biblioteki Katedry
Systematyki i Geografii Roślin Instytutu Botanicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, który
w 1953 roku liczył 6334 tomy książek i czasopism oraz około 20000 egzemplarzy odbitek
prac. Był to zalążek, obecnie ponad dwustutysięcznego księgozbioru, wspólnej Biblioteki.
Staraniem prof. Władysława Szafera fundusze na zakup wydawnictw i wymianę były
w Zakładzie Botaniki PAN (a od 1956 roku w Instytucie Botaniki PAN) znacznie większe
niż w Katedrze. W konsekwencji, przyrost zbiorów Biblioteki był zdecydowanie większy
ze strony IB PAN i tendencja ta utrzymywała się także w latach następnych.
Powiększanie księgozbioru odbywało się (podobnie, jak i dzisiaj) drogą: 1. zakupu książek
z funduszy własnych Instytutów oraz grantów pracowników naukowych, 2. prenumeraty
czasopism krajowych i zagranicznych, 3. wymiany krajowych i zagranicznych wydawnictw
oraz 4. darów od czytelników indywidualnych i instytucji. Podstawowym źródłem informacji
o nowościach wydawniczych, były Międzynarodowe Targi Książki, na których zamawiano
wybrane publikacje za pośrednictwem wyspecjalizowanych instytucji, m.in. Ośrodek Rozpowszechniania Wydawnictw Naukowych PAN czy Ars Polona. Obecnie zakup wydawnictw
realizowany jest poprzez bezpośredni kontakt z wydawcą lub przez firmy pośredniczące.
Ważnym źródłem przychodów Biblioteki pozostała po dzień dzisiejszy wymiana wydawnictw z instytucjami krajowymi i zagranicznymi. Z uwagi na fakt, iż Zakład Botaniki
PAN nie posiadał własnych wydawnictw, w początkowej fazie funkcjonowania wspólnej
Biblioteki wymiana opierała się na rozsyłaniu odbitek prac pracowników naukowych,
publikowanych w ramach serii Publicationes Instituti Botanici Universitatis Jagellonicae
Cracoviensis (od 1957 roku Publicationes Instituti Botanici Universitatis Jagellonicae Cracoviensis et Academiae Scientiarum Polonae). Przejęcie w 1956 roku zapasu wydawnictw
botanicznych z magazynu przy ul. Sławkowskiej 17 oraz rozesłanie ich do innych instytucji
wraz ze spisem starych wydawnictw, spowodowało wzrost liczby kontrahentów i znaczne
ożywienie wymiany. Początkowo wspólną wymianę kontynuowano w oparciu o grupę
odbiorców związanych z Uniwersytetem Jagiellońskim. Stopniowe pozyskiwanie nowych
kontrahentów Biblioteka zawdzięcza m.in. osobie prof. W. Szafera, który udostępnił adresy
instytucji, bibliotek i ośrodków, z którymi prowadził prywatną korespondencję. Dzięki temu
uzyskano szereg cennych wydawnictw, uzupełniono luki w księgozbiorze oraz skompletowano wiele ważnych tytułów czasopism.
Dynamiczny rozwój wymiany przypadł na początek lat sześćdziesiątych i utrzymywał
się przez dwa kolejne dziesięciolecia. Wówczas Biblioteka utrzymywała kontakty z ponad
600 instytucjami krajowymi i zagranicznymi z blisko 60 krajów. Z uwagi na malejące
nakłady na naukę w latach dziewięćdziesiątych, konieczne okazało się stopniowe ograniczanie wymiany. Selekcji podlegały najrzadziej czytane czasopisma, jednocześnie dostępne
w innych bibliotekach na terenie kraju.
Aktualnie Biblioteka współpracuje z około 25 kontrahentami krajowymi i 230 zagranicznymi w 50 krajach. W ramach wymiany zagranicznej Biblioteka uzyskuje rokrocznie
319
Biblioteka
blisko 300 tytułów czasopism – dla porównania z prenumeraty około 90 tytułów. Do
ważniejszych instytucji, z którymi Biblioteka prowadzi wieloletnią wymianę należą: Library
of Congress – Washington, Royal Botanical Garden – Edinburgh, Bibliotheque Nationale
de France – Paris, The Hattori Botanical Library (Nichinan, Japonia), Biblioteka Akademii
Nauk Rosji – Sankt Peterburg, The Institute of Scientific Information, Academy of Sciences
of Russia – Moskva i in.
Nieocenionym źródłem wzbogacania księgozbioru są również, zakupione lub otrzymane
w darze kompletne kolekcje wybitnych botaników, m.in. Jadwigi Wołoszyńskiej, Władysława Szafera, Tadeusza Wilczyńskiego, Bogumiła Pawłowskiego, Andrzeja Środonia, Marii
Reyman, Janusza B. Falińskiego.
Księgozbiór Biblioteki – stan na dzień 31 grudnia 2012 roku
Stan zbiorów Biblioteki
Instytucja
Stan
Instytut Botaniki im. W. Szafera Polskiej Akademii Nauk
Instytut Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego
Razem
zbiorów
109 603 vol.
105 306 vol.
214 909 vol.
Kategorie posiadanych zbiorów
Zbiory
Instytut Botaniki Pan
Wydawnictwa zwarte (książki, serie, broszury)
Czasopisma
Wydawnictwa specjalne: mapy, przezrocza
Razem
73 418 vol.
33 238 vol.
2 947 szt.
109 603 vol.
Instytut Botaniki UJ
83 654 vol.
13 782 vol.
7 870 szt.
105 306 vol.
Czasopisma – 505 tytułów bieżących
Czasopisma
Prenumerata polska
Prenumerata zagraniczna
Wymiana krajowa
Wymiana zagraniczna
Dary krajowe
Dary zagraniczne
Zakupy specjalne
Razem
Instytut Botaniki Pan
24
22
24
168
66
46
4
354
tyt.
tyt.
tyt.
tyt.
tyt.
tyt.
tyt.
tyt.
Instytut Botaniki UJ
14
21
2
82
93
0
1
213
tyt.
tyt.
tyt.
tyt.
tyt.
tyt.
tyt.
tyt.
320
Obok gromadzonej na bieżąco podstawowej literatury, niezbędnej do pracy naukowej
bądź zgłębiania i poszerzania wiedzy botanicznej, Biblioteka posiada także bogaty dział
starodruków, spośród których do najcenniejszych zaliczyć należy:
• Lonicer Adam – Vollständiges Kräuter-Buch oder das Buch über der Reiche der
Natur. Augsburg, 1793 (IB UJ)
• De Lamarck J. B., De Candolle A. P. – Synopsis Plantarum in Flora Gallica Descriptarum. Paris, 1806 (IB UJ)
• Fries E. – Observationes Mycologicae. Havniae, 1815 (IB UJ)
• Linné C. – Systema Plantarum Europae [...]. T. I–III. Coloniae 1785 (IB UJ)
Za niezwykle cenne należy uznać herbarze, będące zarazem najstarszymi drukowanymi
księgami przyrodniczymi w Bibliotece:
• Dorstenius Theodoricus – Botanicon continens herbarum aliorumque simplicium.
Frankfurt, 1540 – najstarsza książka w Bibliotece (IB PAN)
• Du Pinet – Historia Plantarum ex Dioscorici. Lughduni, 1561 (IB UJ)
• Siennik Marcin – Herbarz, to jest ziół tutecznych, postronnych i zamorskich opisanie.
Kraków, 1568 (IB PAN)
• Syreniusz Szymon – Zielnik. Cracoviae, 1613 (IB UJ)
Na szczególną uwagę zasługują również polonica botaniczne, których zbiór obejmuje
prace XVIII– i XIX–wiecznych klasyków botaniki polskiej, m.in. Feliksa Berdaua, W. S. J.
G. Bessera, Krzysztofa Kluka, Józefa Jundziłła, Stanisława Bonifacego Jundziłła, Mariana
Raciborskiego:
• Kluk K. – Roślin potrzebnych, pożytecznych, wygodnych, osobliwie kraiowych, albo
które w kraiu użyteczne być mogą; utrzymanie, rozmnożenie i zażycie. T. 1–3. Warszawa, 1788–1823 (IB PAN) (Ryc. 1)
• Jundziłł S. B. – Opisanie roślin w prowincyi W.X.L. naturalnie rosnących według
układu Linneusza. Wilno, 1791 (IB PAN/IB UJ)
• Besser W. S. J. G. – Primitiae Florae Galiciae Austriacae. Vol. 1–2. Viennae, 1809
(IB PAN/IB UJ)
• Jundziłł J. – Opisanie roślin w Litwie, na Wołyniu, Podolu i Ukrainie dziko rosnących,
iako i oswoionych podług wydania szesnastego układu roślin Linneusza. Wilno, 1830
(IB PAN/IB UJ)
• Waga J. – Flora Polonica Phanerogama sive Descriptiones Plantarum Phanerogamicarum. T. I-II. Varsaviae, 1847–1848 (IB PAN)
• Berdau F. – Flora Cracoviensis. Cracoviae, 1859 (IB PAN)
• Raciborski M. – Flora kopalna ogniotrwałych glinek krakowskich. Cz. 1 – Rodniowce
(Archaeogoniatae). Kraków, 1894 (IB UJ)
Niezwykle ciekawą kolekcję stanowią stare podręczniki botaniczne autorstwa Krzysztofa Kluka, Karola Linneusza, Edwarda Strasburgera, Józefa Rostafińskiego, Richarda
321
Biblioteka
Ryc. 1. Jeden z cenniejszych starodruków w zasobach Biblioteki IB PAN/UJ – przedruk z 1808 roku dzieła
Krzysztofa Kluka (Fot. K. Romejko-Hurko).
Wettsteina, Dezyderego Szymkiewicza i in. Dopełnieniem bogactwa kolekcji jest zbiór
starych flor, z których najcenniejsza jest pierwsza flora Tatr G. Wahlenberga Flora Carpatorum Principalium exhibens plantas in Montibus Carpaticus inter flumina Waagum et
Dunajetz. Göttingen, 1814 (IB PAN/IB UJ).
W zbiorach Biblioteki znajdują się także ilustrowane atlasy roślin, będące prawdziwymi
dziełami sztuki wydawniczej, np. Schmidel D. Casimirus Christophorus – Icones plantarum
et analyses partium aeri incisae atque vivis coloribus. Erlangae, 1793 (IB UJ).
Katalogi biblioteczne
W Bibliotece istnieje możliwość poszukiwania literatury w oparciu o katalogi:
Tradycyjne (kartkowe) – obejmujące zawartość księgozbioru Biblioteki IB PAN
i IB UJ:
• alfabetyczne – dla różnych rodzajów dokumentów (katalog alfabetyczny książek,
broszur, czasopism),
• działowe – nazwy działów odpowiadają nazwom najważniejszych dziedzin w obrębie
botaniki oraz dyscyplin pokrewnych (katalog działowy książek i broszur),
322
• specjalistyczne – dotyczą wybranych zagadnień z dziedziny botaniki, np. katalog
geograficzny flor, katalog systematyczny roślin.
Tradycyjne katalogi alfabetyczne stanowią kontynuację katalogów prowadzonych
wcześniej przez Prof. J. Dyakowską w Bibliotece Katedry Systematyki i Geografii Roślin
Instytutu Botanicznego UJ. Wśród współcześnie drukowanych kart katalogowych można
znaleźć w katalogu karty z odręcznie wykonanymi opisami bibliograficznymi, m.in. przez
Panią Profesor J. Dyakowską.
Katalogi działowe pojawiły się niemal równocześnie z powstaniem wspólnej Biblioteki,
jako poszerzenie warsztatu informacyjno-wyszukiwawczego. Natomiast katalogi specjalistyczne, których początek datuje się na wczesne lata siedemdziesiąte XX w., były narzędziem
dla nowo powstałej i prężnie rozwijającej się informacji naukowej w Bibliotece.
Zautomatyzowane (komputerowe) – zawierające kolekcje większości polskich bibliotek naukowych, w tym zawartość księgozbioru Biblioteki IB PAN i IB UJ:
• Katalog komputerowy zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej http://www.bj.uj.edu.pl/uj/
katalog – obejmuje zbiory Biblioteki Jagiellońskiej, Biblioteki Collegium Medicum
UJ oraz sieci bibliotek instytutowych UJ, w tym zbiory wspólnej Biblioteki Instytutu
Botaniki PAN i Instytutu Botaniki UJ,
• NUKAT (Narodowy Uniwersalny Katalog Centralny Polskich Bibliotek Naukowych
i Akademickich) http://www.nukat.edu.pl – rejestruje zbiory polskich bibliotek naukowych,
• Lokalne bazy danych książek i broszur utworzone w systemie Micro CDS/ISIS
(zamknięte w roku 1996, po rozpoczęciu pracy w systemie VTLS).
Początek prac nad zautomatyzowanymi katalogami bibliotecznymi, datowany na rok
1987, wiąże się z zainstalowaniem pierwszego komputera w Bibliotece. Natychmiast
rozpoczęto intensywne działania zmierzające do utworzenia komputerowych baz danych.
W tym celu podjęto współpracę z mieszczącą się w Krakowie Pracownią Informacji
Naukowej podległą Ośrodkowi Informacji Naukowej PAN w Warszawie. Rezultatem tej
współpracy było utworzenie czterech baz danych w pakiecie Micro CDS/ISIS, bezpłatnie
rozpowszechnianym przez UNESCO: baza ewidencji wypożyczeń oraz bazy opracowania
bibliograficznego książek, broszur i czasopism. Baza broszur obejmowała również opisy
katalogowe artykułów z czasopism, będące kontynuacją kartoteki przeziernej. Kartoteka
ta zawierała wyszukane w różnych publikacjach hasła z zakresu nauk biologicznych ze
szczególnym uwzględnieniem botaniki. Umożliwiała ona szybkie dotarcie do literatury
z danego zakresu.
Nieprzerwanie do roku 1996 kontynuowano prace w bazach opisów książek i broszur.
Zamknięcie baz związane było z przejściem na nowoczesny zintegrowany system biblioteczny VTLS, wdrożony w przeważającej większości bibliotek naukowych w Polsce.
Od lipca 2002 r. Biblioteka czynnie uczestniczy w pracach nad tworzeniem centralnego katalogu bibliotek naukowych (NUKAT) poprzez opracowywanie druków zwartych
z zastosowaniem zintegrowanego systemu bibliotecznego VIRTUA.
323
Biblioteka
Udostępnianie księgozbioru
Biblioteka realizuje następujące formy udostępniania zbiorów:
• wystawy nowych nabytków Biblioteki, organizowane co dwa tygodnie w czasie roku
akademickiego, dostępne dla wszystkich czytelników,
• udostępnianie na miejscu – wszystkim czytelnikom,
• wypożyczenia na zewnątrz – pracownikom IB PAN i IB UJ, doktorantom obydwu
Instytutów oraz studentom Uniwersytetu Jagiellońskiego Wydziałów: Biologii
i Nauk o Ziemi, Biotechnologii i Chemii (kierunek ochrona środowiska) oraz studiów
międzywydziałowych z kierunków przyrodniczych,
• wypożyczenia międzybiblioteczne krajowe i zagraniczne – wypożyczanie zbiorów,
wykonywanie kserokopii i skanów dla czytelników indywidualnych, bibliotek, instytutów naukowych, placówek oświatowych, urzędów i in.
Od początku istnienia wspólnej Biblioteki realizowane były wszystkie formy udostępniania księgozbioru.
Obok regularnie odbywających się wystaw nowości organizowano także wystawy okolicznościowe, będące uzupełnieniem wydarzeń o charakterze historycznym lub naukowym
(Ryc. 2, 3). Współczesne prezentacje zbiorów specjalnych organizowane są dla uczestników
Ryc. 2. Sala wypożyczalni i czytelni Biblioteki IB PAN/UJ. Wystawa nowości wydawniczych (Fot. K. Romejko-Hurko).
324
Ryc. 3. Sala wypożyczalni i czytelni Biblioteki IB PAN/UJ. Wystawa starodruków (Fot. K. Romejko-Hurko).
Międzynarodowego Studium Doktoranckiego działającego przy IB PAN, dla słuchaczy
studiów bibliotekoznawczych odbywających praktykę w Bibliotece, zorganizowanych grup
szkolnych oraz użytkowników indywidualnych.
Od chwili powstania Biblioteka udostępnia swoje zbiory nie tylko pracownikom naukowym
i studentom, ale wszystkim zainteresowanym. Stały przyrost księgozbioru, a zwłaszcza zagranicznej literatury naukowej, zwiększająca się liczba studentów oraz osób interesujących
się botaniką, spowodowały znaczny wzrost zainteresowania księgozbiorem Biblioteki.
Działalność informacyjno-bibliograficzna
Biblioteka prowadzi działalność informacyjną i bibliograficzną w zakresie:
• sporządzania opisów bibliograficznych czasopism zagranicznych do Centralnego
Katalogu Czasopism Zagranicznych w Bibliotece Narodowej,
• sporządzania opisów bibliograficznych druków zwartych i ciągłych w Katalogu Centralnym NUKAT,
• wykonywania zestawień bibliograficznych dla użytkowników indywidualnych,
instytucji i bibliotek,
• wypełniania formularzy i ankiet do krajowych i zagranicznych informatorów i baz
Biblioteka
325
danych o bibliotekach, m.in. dla Ośrodka Przetwarzania Informacji czy wydawanego
w Niemczech World Guide to Libraries,
• kompletowania prac własnych pracowników IB PAN,
• organizowania cyklicznych wystaw nowych nabytków Biblioteki.
Działalność informacyjno-bibliograficzną potwierdzają już najstarsze sprawozdania
z pierwszych lat funkcjonowania wspólnej Biblioteki. Od roku 1954 Biblioteka współuczestniczyła w tworzeniu centralnych katalogów Biblioteki Narodowej, Biblioteki PAN
w Warszawie i Biblioteki Jagiellońskiej poprzez sporządzanie zestawień lub opisów bibliograficznych nowych nabytków. Dodatkowo przygotowywano spisy do drukowanych wersji
wykazów czasopism zagranicznych gromadzonych w bibliotekach polskich.
W 1975 r. w Bibliotece powołana została komórka do spraw informacji naukowej, której
zadaniem była szczegółowa klasyfikacja wybranych artykułów z czasopism, nanoszenie
haseł na kartoteki przezierne i wykonywanie zestawień bibliograficznych, a także bieżąca
klasyfikacja druków zwartych. Komputeryzacja biblioteki (1987), pozwoliła na zmianę
dotychczasowej metody i kontynuację prac w programie Micro CDS/ISIS. Aktualnie, prace
te wykonywane są na bieżąco, w trakcie opracowywania wydawnictw, przy użyciu wzorcowych haseł przedmiotowych stosowanych w NUKAT.
Pracownicy Biblioteki byli niejednokrotnie autorami lub współautorami opracowań
o charakterze bibliograficznym lub słownikowym z dziedziny botaniki, m.in.:
Mirek Z., Nowak M., Oleszak J., Pietras B. 1990. Słownik słów kluczowych z botaniki. Prace OIN PAN,
Kraków, PAN OIN [5205].
Nowak M. 1991. Bibliografia flory polskiej – rośliny naczyniowe za lata 1971–1980. Bibliography of
Polish flora – vascular plants for the years 1971–1980. Bibliografie Botaniczne, t. 5. Kraków, PAN
Instytut Botaniki im. W. Szafera [5289].
Oleszakowa J. 1986. Bibliografia prac Mariana Raciborskiego = Bibliography of Marian Raciborski’s papers. [W]: Kornaś J. (Red.). Marian Raciborski. Studia nad życiem i działalnością naukową.
Wyd. 1. Warszawa-Kraków, Uniwersytetu Jagielloński, PWN, s. 135–156. Zesz. Nauk. UJ – Varia,
t. 210 [4980].
Oleszakowa J. 1986. Bibliografia prac o Marianie Raciborskim = Bibliography of papers on Marian
Raciborski. [W]: Kornaś J. (Red.). Marian Raciborski. Studia nad życiem i działalnością naukową.
Wyd. 1. Warszawa-Kraków, Uniwersytet Jagielloński, PWN, s. 157–160. Zesz. Nauk. UJ – Varia,
t. 210 [4981].
Pietras B. 1993. Bibliography of Jan Kornaś. Fragm. Flor. Geobot. Suppl. 2(1): 17–52 [5393].
W Bibliotece kompletowano również materiały do bibliografii opracowywanych przez
inne Pracownie lub Zakłady Instytutu. Nieprzerwanie do chwili obecnej gromadzone są
także prace własne pracowników Instytutu Botaniki PAN.
Wypełnianie licznych ankiet, kierowanych do Biblioteki od początku jej istnienia, pozwalało na wielostronne rozpropagowanie informacji o zawartości zbiorów szerszemu gronu
czytelników. Pierwsze dane o Bibliotece znaleźć można było już w latach pięćdziesiątych w krajowych i zagranicznych informatorach, np. w wydawanym przez Stowarzyszenie Księgarzy
Polskich Informatorze o Bibliotekach czy londyńskim International Library Directory. Obecnie
Biblioteka odpowiada na liczne kwerendy w celach informacyjno-marketingowych.
326
Współpraca z innymi bibliotekami i instytucjami
Biblioteka prowadzi następujące formy współpracy:
• współpraca z Biblioteką Jagiellońską oraz centralnym katalogiem NUKAT w zakresie
opracowania zbiorów,
• wymiana wydawnictw z bibliotekami krajowymi i zagranicznymi,
• udzielanie informacji katalogowych, bibliotecznych, bibliograficznych i rzeczowych,
• wypożyczenia międzybiblioteczne – wypożyczenia wydawnictw, realizacja zamówień
na wykonanie kserokopii i skanów,
• szkolenia studentów bibliotekoznawstwa i informacji naukowej, kierowanymi do
Biblioteki na praktykę zawodową.
Jednym z wymogów funkcjonowania Biblioteki w środowisku naukowym jest stała
współpraca (informacyjna, dokumentacyjno-bibliograficzna, sprawozdawcza, normalizacyjna i usługowa) z innymi bibliotekami, instytucjami i ośrodkami naukowymi w kraju i za
granicą. Korzyści płynące z tych form współpracy, w sposób bezpośredni, przekładają się
na dostęp pracowników naukowych do niezbędnej literatury fachowej lub nowoczesnych
źródeł informacji. Prężnie działająca wymiana wydawnictw, sprawnie prowadzona wypożyczalnia międzybiblioteczna oraz szeroko zakrojona działalność informacyjno-bibliograficzna
pozwalają na lepszą realizację celów stawianych przed Biblioteką.
Obecnie jednym z ważniejszych zadań Biblioteki jest uczestnictwo w pracach sieci
bibliotek naukowych nad współtworzeniem centralnego zautomatyzowanego katalogu bibliotecznego NUKAT. Zamierzeniem podjętych prac jest budowa globalnego społeczeństwa
informacyjnego mającego do dyspozycji zgromadzone w jednym miejscu opisy bibliograficzne wydawnictw wraz z ich dokładną lokalizacją w bibliotekach polskich.
Ważnym punktem działalności Biblioteki są także, prowadzone od lat siedemdziesiątych,
szkolenia dla studentów kierunków bibliotekoznawczych, przygotowujące kadrę bibliotekarzy do nowoczesnych form pracy w bibliotece. Poziom tych szkoleń oceniany jest bardzo
wysoko, a kierowanie przez uczelnie na praktyki coraz większej liczby studentów podnosi
prestiż Biblioteki w środowisku zawodowym.
Pracownicy Biblioteki
Od roku 1953 r. w Bibliotece było jedno stanowisko kierownika sprawującego opiekę nad
funkcjonowaniem Biblioteki jako całości. Pierwszym jej kierownikiem była Prof. Jadwiga
Dyakowska, pełniąca tę funkcję nieprzerwanie do roku 1975 (Ryc. 4B). Jej staraniom Biblioteka zawdzięcza stały wzrost księgozbioru, gromadzonego głównie w drodze wymiany
wydawnictw, dzięki pozyskiwaniu licznych kontrahentów krajowych i zagranicznych. Kontynuatorami działalności Prof. J. Dyakowskiej byli kolejni kierownicy Biblioteki – mgr Janina
327
Biblioteka
A
C
B
D
E
Ryc. 4. Kierownicy Biblioteki IB PAN/U. A: Jadwiga Dyakowska, B: Janina Oleszakowa, C: Bożena Pietras,
D: Andrzej Jankun, E: Barbara Znamierowska.
Oleszak (X 1975–XII 1991), mgr Bożena Pietras (I 1992–IX 1994) oraz dr hab. Andrzej
Jankun (X 1994–II 2002) – stawiający sobie za cel ugruntowanie pozycji Biblioteki, jako
najważniejszej biblioteki botanicznej w kraju (Ryc. 4B–E).
Od marca 2002 r. nastąpił podział funkcji kierowniczych, według którego, na stanowisko kierownika Biblioteki Instytutu Botaniki im. W. Szafera PAN powołano mgr Barbarę
Znamierowską, a z ramienia Instytutu Botaniki UJ obowiązki kierownika, do grudnia 2005
roku, pełnił nadal dr hab. Andrzej Jankun. Od stycznia 2006 do grudnia 2007 kierownictwo
Biblioteki IB UJ powierzono mgr Agacie Pazdur, a od stycznia 2008 roku funkcję kierownika sprawuje mgr Martyna Ślusarska.
Pracownikami Instytutu Botaniki im. W. Szafera PAN są obecnie: mgr Barbara Znamierowska (starszy kustosz – kierownik), mgr Lidia Nowak-Chlebicka (starszy kustosz
328
– zastępca kierownika), Anna Kupiec (starszy technik – dokumentalista) i mgr Krzysztof
Miłowski (starszy specjalista), natomiast Instytut Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego
reprezentują: mgr Martyna Ślusarska (kustosz – kierownik), mgr Joanna Komorowska
(bibliotekarz), Bernadeta Pawlik (bibliotekarz) i mgr Zofia Dubiel (młodszy bibliotekarz
w Zakładzie Cytologii i Embriologii Roślin IB UJ, ul. Grodzka 52).
Byli pracownicy Biblioteki Instytutu Botaniki PAN
Lp.
1
2
3
4
5
6
7
Nazwisko i imię
Białka Danuta
Bidzińska Ilona
Bilińska Danuta
Bill Ewa
Chodorowska Krystyna
Cholewa Irena
Czerkas-Frydrych Danuta
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
Czernikiewicz Małgorzata
Didkowska Stanisława
Dyakowska Jadwiga
Gębala Anna
Gibka-Miłkowska Zofia
Godzik Barbara
Gregorczyk Elżbieta
Guzik Janusz
Hruzik-Mazurkiewicz Barbara
Janicka Bożena
Jankun Andrzej
Jedwabny Barbara
Jentys Barbara
Jentys Ewa
Krzyżanowska Hanna
Kubińska Ginetta
Kudela Paweł
Kwasek Ewa (Żmijewska)
Łukasik Romana
27
28
29
30
31
32
33
Marczyńska Izabela
Mąsior Izabela
Michalczyk Małgorzata
Mitka Maria
Nahotko Anna
Nowak Lesław
Nowak Magdalena
Okres zatrudnienia
01.01.1991–31.03.1992
16.02.1987–30.09.1989
16.03.1973–31.08.1974
23.11.1977–31.12.1977
15.02.1973–15.05.1973
22.01.1981–02.06.1981
01.05.1969–30.06.1969
15.05.1970–30.09.1970
02.09.1976–30.09.1977
01.05.1970–10.09.1970
31.04.1956–01.03.1962
27.04.1978–08.06.1978
01.09.1974–31.03.1976
15.03.1978–03.04.1978
18.10.1982–30.10.1982
01.03.1992–03.01.1995
08.06.1978–31.12.1978
01.12.1976–31.12.1976
01.10.1994–30.09.2001
01.08.1988–31.07.1990
01.08.1954–01.03.1964
02.02.1969–31.08.1979
12.10.1981–06.03.1982
01.09.1979–09.02.1980
18.05.1984–15.11.1986
01.11.1975–13.01.1978
15.03.1964–30.09.1987
01.10.1987–31.12.1989
01.04.1988–31.08.2002
15.10.1987–31.03.1988
13.04.1978–26.04.1978
15.09.1970–31.08.1982
16.02.1987–30.06.1992
19.06.1981–30.10.1984
01.04.1976–09.11.1980
01.10.1982–31.03.2000
Stanowisko
Bibliotekarz
Kustosz
Starszy bibliotekarz
Bibliotekarz – stażysta
Pomocnik bibliotekarza
Magazynier biblioteczny
Inżynier – stażysta
Starszy technik
Kierownik
Młodszy bibliotekarz – ½ etatu
Młodszy bibliotekarz
Młodszy dokumentalista
½ etatu
Kierownik
Kustosz – ½ etatu
Starszy bibliotekarz
Bibliotekarz – ½ etatu
Bibliotekarz
Magazynier biblioteczny – ½ etatu
Młodszy dokumentalista
Starszy kustosz dyplomowany
Od 01.10.1987 – ½ etatu
Dokumentalista
Bibliotekarz
Starszy kustosz
329
Biblioteka
Lp.
Nazwisko i imię
Okres zatrudnienia
34
Oleszak Janina
01.05.1959–03.03.1992
35
36
37
38
39
Orłowska Irena
Ozaist Joanna
Petri Zofia
Pietras Anna
Pietras Bożena
07.07.1980–31.12.1980
01.10.1976–30.06.1977
01.01.1999–13.11.1999
01.05.1969–30.06.1969
01.05.1991–30.09.1994
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
Pokrop Bożena
Pomietło Lucyna
Romanowska Lidia
Rydel Ewa
Rzepka Urszula
Sadowska Halina
Staszkiewicz Krystyna
Szczepański Andrzej
Świdrak Zofia
Terelak Elżbieta
Tołwińska Barbara
Węsierska-Gądek Józefa
Wierzbicka Eugenia
Wójcik Małgorzata
Zielińska Barbara
01.10.1974–31.12.1974
29.11.1984–31.12.1989
01.05.1969–30.06.1969
07.09.1978–30.12.1978
01.11.1991–30.04.1992
15.05.1969–01.12.1974
01.03.1961–31.12.1987
07.09.1978–30.12.1978
01.04.1973–30.06.1973
17.11.1986–17.01.1987
01.08.1977–10.10.1981
01.01.1969–30.09.1975
01.03.1955–31.12.1972
01.12.1976–31.12.1976
01.10.1974–31.12.1974
Stanowisko
– kierownik
Stażysta
Pracownik Biblioteki
– kierownik
Pracownik obsługi
Inżynier (inf. nauk.)
Starszy dokumentalista
Bibliotekarz
Technik laborant
Pracownik pomocniczy Biblioteki
Biogramy
Dyakowska Jadwiga (1905–1992), prof. dr hab., paleobotanik; Instytut Botaniki 1956–
1962; kierownik Biblioteki IB PAN/UJ 1953–1975 (do przejścia na emeryturę). Jej
zapobiegliwości Biblioteka zawdzięczała stały przyrost księgozbioru, a pracownicy
obu Instytutów dostęp do specjalistycznej literatury, pozyskiwanej głównie drogą
wymiany. Dla uczczenia zasług prof. J. Dyakowskiej w 1994 r. w obrębie Ogrodu
Botanicznego UJ powołano Muzeum Botaniczne i Pracownię Historii Botaniki Jej
imienia.
Oleszak Janina (1932–2005), mgr, starszy kustosz dyplomowany; Instytut Botaniki PAN
1959–1992; kierownik Biblioteki IB PAN/UJ 1975–1991 (do przejścia na emeryturę).
Zajmowała się historią botaniki oraz bibliografią przyrodniczą i biografiami przyrodników, co znalazło wyraz w licznych publikacjach. Jej pracy zawodowej niezmiennie
towarzyszyła działalność propagatorska, będąca odzwierciedleniem umiłowania
książek. Należała do Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich (SBP) i Towarzystwa
Przyjaciół Książki – Oddział Krakowski, kierując nim przez wiele lat.
330
Pietras Bożena (ur. 1945), mgr, starszy kustosz dyplomowany; Instytut Botaniki PAN
1991–1994; zastępca kierownika Biblioteki 1981–1991, kierownik Biblioteki IB PAN/
UJ 1992–1994. W pracy zawodowej wykorzystywała swoje przygotowanie botanika
i bibliotekarza. Jest autorką lub współautorką licznych prac o charakterze bibliograficznym i słownikowym.
Andrzej Jankun (1940–2007), dr hab., botanik; Instytut Botaniki PAN 1994–2001; kierownik Biblioteki IB PAN/UJ 1994–2001, następnie po rozdziale kierownictwa Biblioteki
na PAN i UJ, pełnił rolę kierownika ze strony UJ do roku 2005. Od roku 1970 sprawował także opiekę naukową nad Biblioteką Zakładu Cytologii i Embriologii Roślin
IB UJ, będącą częścią Biblioteki Instytutu Botaniki UJ. Botanik specjalizujący się
w cytologii i embriologii roślin. Członek licznych towarzystw naukowych i zespołów
redakcyjnych czasopism naukowych. Kolekcjoner książek, interesował się ilustracją
botaniczną, współczesną grafiką, malarstwem polskim i kaligrafią.
Znamierowska Barbara (ur. 1961), mgr, starszy kustosz; Instytut Botaniki PAN 1982 →;
kierownik Biblioteki IB PAN/UJ 2002 →; uczestniczka wielu konferencji, kursów (m.in.
kurs kancelaryjno-archiwalny – uprawnienia archiwisty zakładowego) i szkoleń z zakresu zastosowania systemów komputerowych w bibliotekach naukowych. Specjalizuje
się w opracowaniu zbiorów z wykorzystaniem systemów komputerowych (początkowo
pakiet Micro ISIS, obecnie zintegrowany system VIRTUA).
14
DZIAŁ WYDAWNICTW
Jacek Wieser, Marian Wysocki
Kalendarium
1955 Ukazanie się pierwszego numeru Fragmenta Floristica et Geobotanica.
1960 Opublikowanie pierwszego numeru Acta Palaeobotanica.
1990 Utworzenie Działu Wydawnictw. Powstanie trzeciego czasopisma, które po kilku latach
stało się serią monograficzną pt. Polish Botanical Studies.
1994 Ukazanie się pierwszego numeru Fragmenta Floristica et Geobotanica Series Polonica.
2000 Ukazanie się ostatniego numeru Fragmenta Floristica et Geobotanica. Jego kontynuacją
jest od 2001 r. czasopismo Polish Botanical Journal.
2010 Utworzenie platformy internetowej publikującej w formie elektronicznej czasopisma
Instytutu. Powstanie Centrum Książki Przyrodniczej.
Historia
Od początku istnienia Instytutu Botaniki Polskiej Akademii Nauk jednym z głównych
zadań w ramach jego działalności było rozpowszechnianie wyników badań naukowych
w formie publikacji.
W rozwoju działalności wydawniczej Instytutu można wyróżnić trzy etapy:
(1) Etap pierwszy w latach 1953–1990, od założenia Instytutu i powołania redakcji dwóch
pierwszych czasopism do zorganizowania własnej działalności wydawniczej,
(2) Etap drugi to lata 1990–2010, od powołania Działu Wydawnictw w Instytucie do
332
J. Wieser, M. Wysocki
edycji czasopism w formie elektronicznej oraz rozpoczęcia działalności popularyzatorskiej na dużą skalę,
(3) Etap trzeci rozpoczął się w 2010 roku od utworzenia cyfrowej bazy czasopism,
z ogólnodostępnymi czasopismami Instytutu w formie elektronicznej (open access)
i digitalizacji tomów archiwalnych tychże czasopism, a także utworzenia w nowo
wybudowanym skrzydle budynku Instytutu „Centrum Książki Przyrodniczej” z księgarnią naukową.
Etap pierwszy
Redakcje mieszczące się w Instytucie Botaniki PAN do końca lat 80. ubiegłego wieku
współpracowały z krakowską filią wydawnictwa naukowego PWN, które ze swej strony
zapewniło skład i przygotowanie do druku publikacji. Redaktorzy i członkowie rad redakcyjnych powoływani byli spośród pracowników naukowych Instytutów Botaniki PAN
i Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Początkowo (od 1955 roku) wydawane było tylko jedno czasopismo – Fragmenta Floristica et Geobotanica – publikujące artykuły z wszystkich dziedzin botaniki, głównie prace
florystyczne oraz dotyczące systematyki oraz zmienności roślin naczyniowych. Zamieszczano w nim prace zarówno w językach kongresowych, jak i polskojęzyczne. W początkowych latach redaktorem Fragmenta był Bogumił Pawłowski, a od 1957 roku Jan Kornaś.
W 1968 roku stanowisko redaktora naczelnego objął Adam Jasiewicz, który uprzednio był
sekretarzem redakcji.
W roku 1960 pojawił się nowy tytuł: Acta Palaeobotanica pod redakcją Władysława
Szafera, a następnie, od lat 70. i do połowy lat 80. ubiegłego wieku, redagował je Andrzej
Środoń. Czasopismo poświęcono tematyce paleobotanicznej i palinologicznej. Publikując
wyłącznie artykuły w językach kongresowych, a z czasem tylko w języku angielskim,
Acta stały się jedynym paleobotanicznym czasopismem w Europie środkowo-wschodniej
o zasięgu międzynarodowym.
Ponadto w latach 50. ubiegłego wieku Instytut Botaniki PAN, wspólnie z Polskim
Towarzystwem Botanicznym, rozpoczął edycję czasopisma Wiadomości Botaniczne zawierającego, oprócz artykułów naukowych, część informacyjno-dokumentacyjną poświęconą
wydarzeniom z życia botaniki polskiej.
Oprócz czasopism wydawane były mniej lub bardziej regularnie tomy następujących
serii wydawniczych:
• Atlas Flory Polskiej (podserie poświęcone mchom porostom, grzybom i roślinom
naczyniowym),
• Flora polska. Rośliny zarodnikowe Polski i ziem ościennych (w ramach serii wychodziły:
flory grzybów, porostów),
• Flora Polski. Rośliny naczyniowe,
• Mała flora grzybów,
• Bibliografie botaniczne.
333
Dział Wydawnictw
Stosunkowo długi czas oczekiwania na publikację artykułów (PWN obsługiwał wydawnictwa wielu instytucji w Krakowie) nasunął pomysł zorganizowania, obok redakcji, działalności wydawniczej na terenie Instytutu. Pomysłodawcami i założycielami Wydawnictwa
Instytutu Botaniki PAN byli redaktorzy Zbigniew Mirek, Ryszard Ochyra i Jan J. Wójcicki
– ówcześni redaktorzy powstałego w tym właśnie czasie Polish Botanical Studies. Zgody
i poparcia tej inicjatywie udzielił dyrektor Instytutu Leon Stuchlik, wówczas również redaktor trzeciego czasopisma Acta Palaeobotanica.
Etap drugi
W 1990 roku utworzono w Instytucie Botaniki PAN Dział Wydawnictw, który we współpracy z redakcjami czasopism i redaktorami tomów monograficznych wykonywał takie prace
przygotowawcze, jak: skład, łamanie, naniesienie korekt autorskich i redakcyjnych, zlecenie
druku, korekty ozalidów i czystodruków. Od tego czasu pracownicy działu wydawnictw
prowadzą ponadto dystrybucję czasopism i innych wydawanych przez Instytut Botaniki PAN
publikacji. Było to niemałe wyzwanie dla redaktorów i nowo powstałego działu. Wszystkiego
trzeba było się uczyć od początku: od obsługi programu komputerowego, składu publikacji
i skanowania do montażu wersji ostatecznej. Kierownikiem Działu w pierwszych latach jego
istnienia był Zbigniew Mirek. Były to początki komputeryzacji w naszym Instytucie i niezbędne okazało się zatrudnienie do powyższych prac informatyka – Mariana Wysockiego,
który przygotował do druku zdecydowaną większość z wydanych w latach 1990–2013 publikacji. Od 1991 do 1996 roku skład i łamanie wykonywała druga osoba, również informatyk,
Anna Wyrostek. Nowością było też nadzorowanie dalszego etapu powstawania publikacji, tj.
od zakończenia nanoszenia korekt do odbioru gotowego tomu, a więc całego procesu druku
z korektą ozalidów i czystodruków. W tym też czasie wydawnictwo utworzyło własną sieć
dystrybucji nakładów z marketingiem, sprzedażą bezpośrednią i wysyłkową. Do obsługi
druku i dystrybucji publikacji zatrudniono kolejne dwie osoby: Danutę Janik (specjalistę
do spraw marketingu i sprzedaży) oraz Jacka Wiesera (od 1993 roku kierownika działu).
W krótszych okresach zatrudnione były dwie osoby do obsługi marketingu i dystrybucji:
Beata Wołowska (1997–1998) i Bogumiła Zachara (1998–1999).
Poczynając od lat dziewięćdziesiątych, korzystając już z własnego wydawnictwa,
Instytut kontynuował wydawanie istniejących tytułów czasopism oraz serii wydawniczych.
Acta Palaeobotanica, od 1986 roku pod redakcją Leona Stuchlika, ukazywały się od 1990
roku. w nieco zmienionej szacie graficznej, a od 1995 roku w większym formacie A4
(wcześniej wszystkie czasopisma były drukowane w formacie B5). Zmieniali się także
redaktorzy naczelni Fragmenta. Po Adamie Jasiewiczu (1968–1992) byli nimi: Ryszard
Ochyra (1992–1996), Jerzy Wołek (1997–1999) i w ostatnim tomie Jan J. Wójcicki (2000).
W 1990 roku pojawiło się też nowe czasopismo Polish Botanical Studies pod redakcją Zbigniewa Mirka. Była to zarazem pierwsza publikacja w pełni opracowana i wydana przez
nowo powstały Dział Wydawnictw Instytutu. W opracowaniu układu i szaty graficznej
tej publikacji z wielkim entuzjamem uczestniczyło wiele osób, przede wszystkim nieoceniony wkład miał Ryszard Ochyra, Jan J. Wójcicki i Zbigniew Mirek oraz odkrywający
334
co dzień nowe możliwości programu wydawniczego – TEX, dopiero co zatrudniony informatyk (Marian Wysocki). W zespole panowała radość tworzenia czegoś zupełnie nowego,
a każdy złożony artykuł, potem jego wydruk w firmie „Doctor Q” na jednej z pierwszych
w Krakowie drukarce laserowej, był skrupulatnie celebrowany.
Pierwsze publikacje zostały opracowane za pomocą TEX-a (program komputerowy
DTP – do składu tekstu i włamywania ilustracji).
W listopadzie 1990 roku Instytut został wyposażony w profesjonalny sprzęt do składu
elektronicznego publikacji zakupiony przez Dom Handlowy Nauki PAN w Warszawie.
Wraz ze sprzętem komputerowym Instytut otrzymał też nowe oprogramowanie DTP – Ventura Publisher 2.0 for DOS w wersji podstawowej. Natomiast w marcu 1991 roku Dział
Wydawnictw posiadał już ten program w wersji profesjonalnej.
Nasz Instytut był jednym z pierwszych instytucji PAN w Krakowie, który zaczął publikować swoje wydawnictwa wykorzystując sprzęt i oprogramowanie zakupione przez Dom
Handlowy Nauki dla placówek PAN. Był to czas, kiedy na komputerch PC obowiązywał
system operacyjny DOS, edytor tekstów jaki wtedy używaliśmy to bardzo prosty ChiWriter,
później pojawił się polski edytor – Tag, pracujący w trybie graficznym, natomiast edytor
LocoScript na, ciągle będacych w użyciu, Amstradach. Następną trudnością, z którą trzeba
było się zmierzyć to konwersja niezliczonej ilości tekstów z Amstrada PCW na komputer
PC. Udało się też zakupić sprzęt wraz z oprogramowaniem, dzięki któremu wszystkie teksty
napisane na relikcie mijającej epoki (Amstradzie), mogły zostać przekonwertowane na PC
i w stosunkowo krótkim czasie opublikowane.
Kolejnym programem DTP używanym do składu czasopism i innych publikacji był na
krótko Corel Ventura for Windows, a od 2004 roku – Adobe InDesign.
Polish Botanical Studies wkrótce przekształciło się w serię opracowań monograficznych
w języku angielskim. Seria ta przejęła pozycje, które ze względu na dużą objętość nie mogły
być zamieszczane jako artykuły w czasopismach. Większe opracowania monograficzne
drukowano też w nowych seriach suplementujących czasopisma:
• Fragmenta
Floristica et Geobotanica Supplementum
• Acta Palaeobotanica Supplementum
Kolejną nowo powstałą serię – Polish Botanical Studies Guidebook Series (redaktor
Z. Mirek) – powołano celem publikacji opracowań o charakterze informacyjnym i dokumentacyjnym, jak np. przewodniki po zbiorach i instytucjach naukowych, słowniki, informatory,
kodeksy, przewodniki warsztatowe, terenowe itp. Seria ta od 2000 roku kontynuowana jest
pod skróconym tytułem Botanical Guidebooks.
Napływ do redakcji polskojęzycznych artykułów z różnych dziedzin botaniki skutkował
powstaniem w 1994 roku nowego czasopisma Fragmenta Floristica et Geobotanica Series
Polonica (w 2000 roku skrócono tytuł na: Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica)
ukazujące się pod redakcją Ludwika Freya. Nowe czasopismo oprócz regularnie ukazujących się numerów (do 2003 roczników, a od 2004 dwóch zeszytów rocznie), również było
uzupełniane przez Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica Supplementum, w których
zamieszczano większe opracowania.
335
Dział Wydawnictw
Od 2001 roku rozpoczęto wydawanie najstarszego czasopisma Instytutu Fragmenta
Floristica et Geobotanica pod zmienionym tytułem Polish Botanical Journal, jednak jego
profil pozostał bez zmian, a numeracja tomów była kontynuowana.
Po 1990 roku Instytut nadal wydaje wspólnie z Polskim Towarzystwem Botanicznym
czasopismo Wiadomości Botaniczne, zamieszczające oprócz artykułów z różnych dziedzin
botaniki, także informacje bieżące, sprawozdania, biogramy botaników, recenzje i nowości
wydawnicze.
W latach 2002–2009 Instytut wydał 11 opracowań w formie list gatunkowych różnych
grup roślin i grzybów jako kolejne tomy serii Biodiversity of Poland (Różnorodność biologiczna Polski).
Etap trzeci
Upowszechnienie się komputerów osobistych i przenośnych urządzeń umożliwiających
dostęp do internetu, zwłaszcza wśród studentów i naukowców młodszego pokolenia, zrodziło w pierwszej dekadzie XXI wieku pilną potrzebę udostępnienia publikacji, zwłaszcza
czasopism w formie elektronicznej. W 2010 roku Acta Palaeobotanica, a rok później
Polish Botanical Journal i Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica udostępniły
swoje artykuły w systemie „on-line” (wcześniej rozpoczęto tworzenie elektronicznej bazy
czasopism Instytutu, zawierającej spisy treści, abstrakty i słowa kluczowe publikowanych
artykułów). Początkowo w formie elektronicznej dostępne były tylko artykuły z ostatnich lat, obecnie trwa rozbudowa bazy o artykuły archiwalne z lat wcześniejszych. Ma
to o tyle duże znaczenie, że nakłady wielu czasopism w tradycyjnej wersji drukowanej
są już wyczerpane.
Ponadto, poza czasopismami, suplementami i seriami, Instytut Botaniki im. W. Szafera
PAN wydał od 1990 roku ponad 50 opracowań monograficznych, w tym między innymi:
„czerwone księgi” i listy ginących i zagrożonych gatunków roślin i grzybów, antarktyczne
flory mchów i wątrobowców, liczne publikacje poświęcone taksonomii, rozmieszczeniu
i kariologii traw, książki z zakresu paleobotaniki i palinologii, nie licząc wielu folderów,
plakatów, materiałów konferencyjnych i innych okazjonalnych publikacji. Zdecydowana
większość tych pozycji to specjalistyczne opracowania naukowe, jednakże niektóre z nich
mają również charakter popularnonaukowy, jak na przykład: Atlas roślin pienińskich –
Kwiaty św. Kingi czy Leksykon roślin biblijnych.
Poczynając od założenia Działu Wydawnictw w Instytucie w 1990 roku do końca
grudnia 2012 roku łącznie wydano 389 publikacji o łącznej objętości 6082,6 arkuszy wydawniczych, co daje rocznie średnio 17 tomów książek i czasopism o objętości około 264
arkuszy wydawniczych (Ryc. 1). Dzięki wysokiemu poziomowi edytorskiemu publikacji,
Instytut uzyskał wiele zleceń wydawniczych z zewnątrz, jednakże realizacja własnych
planów wydawniczych ogranicza możliwości świadczenia usług wydawniczych do najwyżej
kilku pozycji rocznie.
Drugim podstawowym celem utworzenia Działu Wydawnictw obok zapewnienia
pełnej kontroli instytutu nad całym cyklem wydawniczym, było stworzenie własnej sieci
336
Wydawnictwa
30
Czasopisma
Wydawnictwa seryjne
Wyd. zwarte
25
Wydawn. razem
Liczba arkuszy
20
15
10
5
2
11
20
1
10
20
09
20
20
07
20
08
06
20
20
04
20
05
03
20
2
20
01
20
0
00
20
9
20
98
19
9
97
19
96
19
19
94
19
95
93
19
19
91
19
92
19
19
90
0
Rok
Ryc. 1. Działalność Działu Wydawnictw w latach 1990–2012 w liczbach wydanych arkuszy.
dystrybucji. Początkowo dotyczyło to wydawnictw własnych, z czasem naukowych i popularnonaukowych publikacji botanicznych innych wydawców, a w ostatnich latach nie
tylko botanicznych, lecz także pozycji z innych dziedzin nauk przyrodniczych. Większość
prac naukowych, zarówno artykułów, jak i opracowań monograficznych wydawanych przez
Instytut, publikowana jest w języku angielskim, toteż znacząca część sprzedaży skierowana
jest do odbiorców zagranicznych, zarówno indywidualnych, jak i firm oraz księgarni. Przykładowo w 2012 roku, spośród nieco ponad 4000 sprzedanych przez Dział Wydawnictw
egzemplarzy publikacji, blisko 300 zostało sprzedanych bezpośrednio zagranicę (nie licząc
wymiany międzybibliotecznej), tj. do 22 krajów europejskich oraz 10 odbiorców w obu
Amerykach, Azji i Australii. Uzyskane ze sprzedaży środki w całości przeznaczone są na
pokrycie kosztów przygotowania do druku i druku wydawnictw własnych.
Od 2010 roku Dział Wydawnictw przeniesiono częściowo do nowo wybudowanego
skrzydła najstarszego budynku Instytutu (D, tzw. „liścia”, por. schemat sytuacyjny w rozdziale Wstęp, niniejszy tom), w którym na najniższych kondygnacjach utworzono „Centrum
Książki Przyrodniczej” z obszerną księgarnią oferującą wydawnictwa Instytutu oraz książki
naukowe i popularnonaukowe innych wydawców (Ryc. 2). Oprócz opracowań z różnych
dziedzin botaniki, paleobotaniki, archeobotaniki, ochrony przyrody i zoologii, można tu
nabyć też atlasy, albumy, przewodniki i podręczniki o tematyce przyrodniczej.
337
Dział Wydawnictw
Utworzenie Centrum Książki Przyrodniczej wpisuje się w cały szereg działań Instytutu
mających na celu popularyzację wiedzy botanicznej, realizowanych m.in. przez powstałą
ostatnio komórkę Centrum Edukacji Przyrodniczej, jak: „Dni otwarte”, „Noc muzeów”,
„Festiwal Nauki”, w czasie których urządzane są czasowe wystawy, także z wykorzystaniem
pomieszczeń Centrum Książki. Przykładowo w październiku 2012 roku odbył się pierwszy
„Salon Książki Przyrodniczej” organizowany przez Instytut w porozumieniu z Targami
Książki w Krakowie. Duże zainteresowanie prezentowanymi na salonie książkami, pochodzącymi zarówno z naszego wydawnictwa lub od innych wydawców z Krakowa, a także
z innych ośrodków w kraju, zachęca do ponownej organizacji wystawy w kolejnych latach.
Do księgarni można wejść bezpośrednio z ulicy, co zwiększyło liczbę odwiedzających
i kupujących książki przyrodnicze (Ryc. 3).
Oprócz kupna bezpośrednio w księgarni, wydawane przez Instytut publikacje można
nabyć składając zamówienia kierowane drogą elektroniczną lub dokonując zakupu w działającym od kilku lat sklepie internetowym, przy czym w ostatnich przypadkach książki są
wysyłane do odbiorców pocztą.
Obecnie priorytetowym zadaniem w ramach działalności wydawniczej Instytutu jest
stworzenie nowoczesnej platformy wydawniczej „IB Publisher” obsługującej obróbkę
redakcyjną, przygotowanie do druku i publikację elektroniczną artykułów do wszystkich
trzech czasopism.
Ryc. 2. Sala Księgarni w Centrum Książki Przyrodniczej (Fot. K. Kozielec).
338
Ryc. 3. Wejście od strony ul. Lubicz do Centrum Książki Przyrodniczej (Fot. K. Kozielec).
Dzięki staraniom obecnego dyrektora IB PAN, prof. Konrada Wołowskiego, Instytut
otrzymał dofinansowanie w ramach programu „Index Plus” na reorganizację wydawnictw,
poprzez stworzenie platformy cyfrowej, modernizację systemu sprzedaży, digitalizację
i szersze udostępnienie prac naukowych oraz stworzenie w pełni profesjonalnych zespołów
redakcyjnych. Umożliwiło to m.in. zatrudnienie w 2013 roku Agnieszki Sojki, specjalisty
do obsługi platformy cyfrowej i redaktora technicznego czasopism. Realizacja powyższych
zadań rozpoczęta pod koniec 2012 roku przewidziana jest także na lata 2013 i 2014.
Innym podjętym ostatnio działaniem mającym na celu szerszy dostęp do czasopism
i zwiększenie liczby cytowań zamieszczanych w nich prac, było wejście we współpracę
z wydawcą czasopism w formie elektronicznej Versita.
339
Dział Wydawnictw
CZASOPISMA I SERIE WYDAWNICZE WYDAWANE PRZEZ
INSTYTUT BOTANIKI im. W. SZAFERA PAN
Czasopisma
• Acta Palaeobotanica (redaktor Leon Stuchlik, w latach 1960–2012 wydano 52 tomy
– roczniki)
• Polish Botanical Journal (redaktor Jan J. Wójcicki, w latach 2001–2012 wydano 12
tomów oraz 45 roczników jako Fragmenta Floristica et Geobotanica pod redakcją
Bogumiła Pawłowskiego, Jana Kornasia, Adama Jasiewicza, Ryszarda Ochyry, Jerzego
Wołka i Jana J. Wójcickiego)
• Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica (redaktor: Ludwik Frey, w latach
1994–2000 opublikowano 7 tomów jako Fragmenta Floristica et Geobotanica Series
Polonica, a w latach 2001–2012 kolejnych 12 roczników pod obecnym tytułem –
Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica).
Serie wydawnicze
1. Atlasy
• Atlas of the geographical distribution of spore plants in Poland
• series V Musci (redakcja: Ryszard Ochyra i Piotr Szmajda, opublikowano 3 części
w latach 1990–1991)
• Atlas of the geographical distribution of mosses in Poland (redakcja R. Ochyra
i P. Szmajda, wydano 2 części w latach 1992 i 1993)
• Atlas of the geographical distribution of lichens in Poland (redakcja Stanisław
Cieśliński i Wiesław Fałtynowicz, ukazały się 2 części w latach 1993 i 1999 oraz 2
części pod redakcją Urszuli Bielczyk w latach 2002 i 2004)
• Atlas of the geographical distribution of fungi in Poland (redakcja: Władysław Wojewoda, wydano 3 fascykuły w latach 2000–2005 i fascykuł 4 pod redakcją Andrzeja
Chlebickiego w 2008 roku)
• Atlas flory polskiej i ziem ościennych (ukazał się jeden zeszyt pod redakcją Józefa
Mądalskiego w 1990 roku)
2. Flory
• Flora polska. Rośliny zarodnikowe Polski i ziem ościennych. Grzyby (redakcja: Alina
Skirgiełło, wydano tomy 19–24 w latach 1990–1993)
• Flora polska. Grzyby (redakcja: A. Skirgiełło, ukazały się tomy 25, 27 w latach
1998–1999)
340
• Flora polska. Rośliny zarodnikowe Polski i ziem ościennych. Porosty (w 1993 i 1998
roku wydano tom 6 część 3 i tom 6 część 2 opracowane przez Janusza Nowaka)
• Flora Polski. Rośliny naczyniowe (w latach 1992 i 1995 ukazały się tom 3 pod
redakcją Adama Jasiewicza i tom 15 z indeksem do całej, zakończonej już serii, pod
redakcją Zbigniewa Mirka)
• Mała flora grzybów (w latach 1991 i 1992 opublikowano tom I część 6 i tom I część 7
pod redakcją Stanisława Domańskiego).
3. Bibliografie botaniczne
• Bibliografie Botaniczne, tom 1–7 (redaktor Jadwiga Siemińska, w latach 1990–2012
wydano tom 3, 6 i 7 będące częściami Polskiej bibliografii Fykologicznej od roku
1980 do 2000, tom 4 w 1991 roku – Polska Bibliografia śluzowców oraz w 1992 roku
tom 5 – Bibliografia flory polskiej, rośliny naczyniowe za lata 1971–1980).
4. Różnorodność biologiczna
• Różnorodność biologiczna Polski, tom 1–10 (redaktor: Zbigniew Mirek, w latach
2002–2009 ukazały się tomy poświęcone roślinom kwiatowym i paprotnikom, mszakom,
wątrobowcom, glonom, porostom i grzybom naporostowym, wielkoowocnikowym
grzybom podstawkowym i workowym, grzybom mikroskopijnym oraz śluzowcom)
• Różnorodność biologiczna Karpat, tom 1 (redaktor: Z. Mirek, wydano jeden tom
Checklist of lichens of the Western Carpathians w 2003 roku)
• Różnorodność biologiczna Karpat Polskich, tom 1 (redaktor: Z. Mirek, w 2003 roku
opublikowano jeden tom The lichens and allied fungi of the Polish Carpathians – an
annotated checklist)
• Różnorodność biologiczna Tatrzańskiego Parku Narodowego, tom 1–3 (redakcja:
Z. Mirek, w latach 2004–2010 ukazały się listy tatrzańskich grzybów mikroskopijnych,
porostów i śluzowców).
5. Suplementy czasopism
• Acta Palaeobotanica Supplementum (redakcja: Leon Stuchlik, w latach 1994–2005
opublikowano 6 tomów monograficznych o tematyce paleobotanicznej i palinologicznej w języku angielskim, suplementujących czasopismo Acta Palaeobotanica)
• Fragmenta Floristica et Geobotanica Supplementum (w latach 1991–1996 opublikowano 4 tomy suplementów, w tym dwa dwuczęściowe pod redakcją R. Ochyry
w języku francuskim i angielskim, dwa pod redakcją Jerzego Wołka i ostatni, siódmy
tom redagowany przez Ludwika Freya w języku angielskim)
• Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica Supplementum (redaktor L. Frey,
wydano 10 opracowań monograficznych w języku polskim w latach 1997–2007).
Dział Wydawnictw
Ryc. 4. Czasopisma, wybrane serie wydawnicze i książki wydane w Dziale Wydawnictw IB PAN.
341
342
Biogramy
Danuta Janik (ur. 1967), mgr; starszy referent ds. wydawnictw. W Dziale Wydawnictw
zatrudniona od 01.05.1992. Zajmuje się marketingiem i dystrybucją wydawnictw.
Agnieszka Sojka (ur. 1976), mgr inż.; redaktor techniczny czasopism. W Dziale Wydawnictw zatrudniona od 01.02.2013. Wykonuje prace redakcyjne związane z przygotowaniem do druku i publikacją artykułów w formie elektronicznej.
Jacek W. Wieser (ur. 1955), mgr; kierownik Działu Wydawnictw. Zatrudniony w latach
1980–1992 jako pracownik techniczny w Zakładzie Paleobotaniki IB PAN, od 01.03.1992
w Dziale Wydawnictw (od 01.02.1993 – kierownik). Organizuje pracę Działu, nadzoruje
prace przygotowawcze, druk i dystrybucję.
Beata Wołowska (ur. 1976); referent ds. wydawniczych. Zatrudniona w Dziale Wydawnictw od 01.07.1997 do 30.03.1998. Wykonywała prace związane z marketingiem
i dystrybucją wydawnictw.
Anna Wyrostek (ur. 1955), mgr; informatyk. Zatrudniona w Dziale Wydawnictw od
01.05.1991 do 30.04.1996. Wykonywała skład i łamanie publikacji.
Marian Wysocki (ur. 1960), mgr; główny specjalista programista, informatyk. Zatrudniony
w Dziale Wydawnictw od 01.06.1990. Wykonuje skład i łamanie (formatowanie) publikacji oraz inne prace związane z ich przygotowaniem do druku (grafika komputerowa
rastrowa i wektorowa 2D, kreacja graficzna).
Bogumiła Zachara (ur. 1976), mgr; referent ds. wydawniczych. Zatrudniona w Dziale
Wydawnictw od 16.03.1998 do 31.10.1999, później przeszła do Działu Finansowego
jako planista-kosztowiec, obecnie z-ca dyrektora d/s ekonomicznych. Pracowała przy
marketingu i dystrybucji.
ANEKS I
A: PRACOWNIA BRIOLOGII
Ryszard Ochyra
Nowe taksony, kombinacje i nazwy dla mszaków
opublikowane w Pracowni Briologii w latach 1953−2012
W Pracowni Briologii były opisywane nowe taksony i proponowane nazwy dla taksonów
praktycznie na wszystkich szczeblach hierarchi taksonomicznej, od taksonów ponadrodzajowych poczynając i na taksonach wewnątrzgatunkowych kończąc. W grupie taksonów
powyżej rangi rodzaju zaproponowanych zostało, nie licząc nazw nieuprawnionych, ogółem
30 nazw, w tym 8 dla podklas, 3 dla rzędów, 3 dla podrzędów, 7 dla nowych rodzin i 9 dla
podrodzin. Ponadto zaproponowano 36 nowych nazw rodzajowych oraz 9 nazw dla podrodzajów, 27 dla sekcji i 12 dla podsekcji mchów i wątrobowców. Wreszcie w Pracowni
Briologii odkryto i opisano 51 nowych dla nauki gatunków mchów i wątrobowców oraz
zaproponowano ogółem ponad 640 nowych kombinacji nomenklatorycznych, które są
uzewnętrznieniem nowych koncepcji.
A. Taksony ponadrodzajowe
Podklasy (Subclasses)
Andreaeobryidae Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 96 (2003)
Buxbaumiidae Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 98 (2003)
Encalyptidae Vitt, Goffinet & Hedd. ex Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses:
103 (2003)
Funariidae Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 100 (2003)
344
R. Ochyra
Orthotrichidae Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 155 (2003)
Polytrichidae Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 97 (2003)
Splachnidae Ochyra In Ochyra, R.I.L.Sm. & Bednarek-Ochyra, Ill. Moss Fl. Antarctica: 415 (2008)
Timmiidae Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 102 (2003)
Rzędy (Orders)
Hedwigiales Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 155 (2003)
Splachnales Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 156 (2003)
Timmiales Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 102 (2003)
Podrzędy (Suborders)
Catoscopiineae Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 101 (2003)
Fissidentineae Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 104 (2003)
Schistostegineae Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 111 (2003)
Rodziny (Families)
Cochlearidiaceae Ochyra & Mahu, J. Bryol. 16: 221 (1990)
Donrichardsiaceae Ochyra, Lindbergia 11: 7 (1985)
Helodiaceae Ochyra, J. Hattori Bot. Lab. 67: 228 (1989)
Hypnobartlettiaceae Ochyra, Lindbergia 11: 7 (1985)
Leiosporocerotaceae Hässel ex Ochyra, Polish Bot. J. 56: 115 (2011)
Roellobryaceae Ochyra, Polish Bot. J. 56: 120 (2011)
Vittiaceae Ochyra, J. Hattori Bot. Lab. 62: 409 (1987)
Podrodziny (Subfamilies)
Amblyodontoideae Matteri & Ochyra, Haussknechtia Beih. 9: 229 (1999)
Amphidioideae Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 110 (2003)
Campylopoideae Ochyra, Cryptogamie Bryol. 23: 347 (2002)
Cratoneuroideae Szafran, Fl. Polsk. Mchy 2: 120 (1961), nom. inval. descr. polon.
Hygrohypnoideae Szafran, Fl. Polsk. Mchy 2: 119, 161 (1961), nom. inval. descr. polon
Leptobryoideae Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 158 (2003)
Neomeesioideae Matteri & Ochyra, Haussknechtia Beih. 9: 228 (1999)
Paludelloideae Matteri & Ochyra, Haussknechtia Beih. 9: 228 (1999)
Racomitrioideae Ochyra & Bednarek-Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish
Mosses: 135 (2003)
Sciaromiopsoideae Ochyra, J. Hattori Bot. Lab. 61: 325 (1986)
Thamnobryoideae Ochyra, J. Bryol. 14: 180 (1986)
345
Aneks I. A
B. Rodzaje i taksony wewnątrzrodzajowe
Rodzaje (Genera)
Allioniellopsis Ochyra, J. Bryol. 12: 31 (1982)
Andoa Ochyra, J. Bryol. 12: 31 (1982)
Austrophilibertiella Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 41: 478 (1996)
Bardunovia Ignatov & Ochyra, Arctoa 5: 54 (1995)
Bicosta Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens.
Cat. Polish Mosses: 96 (2003)
Bryostreimannia Ochyra, J. Bryol. 16: 643 (1991)
Callialaria Ochyra, J. Hattori Bot. Lab. 67: 217 (1989)
Campylidium (Kindb.) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses:
182 (2003)
Cleistocarpidium Ochyra & Bednarek‑Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 41(2): 1035 (1996)
Cochlearidium Ochyra & Mahu, J. Bryol. 16: 215 (1990)
Corynotheca Ochyra, Polish Bot. Stud. 1: 60 (1991)
Crassiphyllum Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 36: 72 (1991)
Diobelonella Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 110 (2003)
Gradsteinia Ochyra, Trop. Bryol. 3: 19 (1990)
Hylocomiadelphus Ochyra & Stebel in Stebel & Ochyra, Bryoph. Polish Carp.: 306 (2008)
Hypnobartlettia Ochyra, Lindbergia 11: 3 (1985)
Kindbergia Ochyra, Lindbergia 8: 53 (1982)
Koponenia Ochyra, J. Bryol. 13: 479 (1985)
Kuerschneria Ochyra & Bednarek-Ochyra, Nova Hedwigia Beih. 138: 26 (2010)
Miehea Ochyra, Nova Hedwigia 49: 324 (1989)
Muscoherzogia Ochyra, J. Bryol. 12: 32 (1982)
Niphotrichum (Bednarek-Ochyra) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Cens. Cat. Polish Mosses: 137 (2003)
Notothamia Ochyra & Seppelt, Polish Bot. J. 56: 110 (2011)
Orthogrimmia (Schimp.) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish
Mosses: 118 (2003)
Orthotheciella (Müll.Hal.) Ochyra, Moss Fl. King George Island Antarctica: 224 (1998)
Palustriella Ochyra, J. Hattori Bot. Lab. 67: 223 (1989)
Parathamnium (M.Fleisch.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 36: 77 (1991)
Richardsiopsis Ochyra, J. Bryol. 14: 111 (1986)
Roellobryon Ochyra, Polish Bot. J. 56: 119 (2011)
Sciaromiella Ochyra, J. Hattori Bot. Lab. 61: 317 (1986)
Streimannia Ochyra, J. Bryol. 16: 223 (1990), hom. illeg.
Streptocolea (I.Hagen) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish
Mosses: 118 (2003)
Touwia Ochyra, J. Bryol. 14: 103 (1986)
Valdonia Ochyra, Cryptogamie Bryol. 24: 88 (2003)
346
R. Ochyra
Vittia Ochyra, J. Hattori Bot. Lab. 62: 391 (1987)
Yunnanobryon Shevock, Ochyra, S.He & D.G.Long, Bryologist 114: 195 (2011)
Podrodzaje (Subgenera)
Anomodon Hook. & Taylor subg. Pseudanomodon (Limpr.) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Barbula Hedw. subg. Erythrobarbula Szafran, Fl. Polsk. Mchy 1: 213 (1958), nom. inval. descr. polon.
Barbula subg. Geheebia (Schimp.) Szafran, Fl. Polsk. Mchy 1: 212 (1958), comb. inval. basion. non citat.
Barbula Hedw subg. Helicopogon (Mitt.) Szafran, Fl. Polsk. Mchy 1: 212 (1958), comb. inval. basion. non citat.
Barbula subg. Streblotrichum (P.Beauv.) Szafran, Fl. Polsk. Mchy 1: 212 (1958), comb. inval. basion. non citat.
Barbula subg. Tortobarbula Szafran, Fl. Polsk. Mchy 1: 213 (1958), nom. inval. descr. polon.
Hygrolembidium R.M.Schust. subg. Hygrobiellopsis R.M.Schust. ex Bednarek-Ochyra, Váňa, Ochyra & R.I.L.Sm.,
Liverw. Fl. Antarctica: 56 (2000)
Hylocomium Schimp. subg. Hylocomiastrum (M.Fleisch. ex Broth.) Szafran, Fl. Polsk. Mchy 2: 340 (1961),
nom. inval. basion. non citat.
Hylocomium Schimp. subg. Loeskeobryum (M.Fleisch. ex Broth.) Szafran, Fl. Polsk. Mchy 2: 339 (1961), nom.
inval. basion. non citat.
Isothecium Brid. subg. Plasteurhynchium (M.Fleisch. ex Broth.) Szafran, Fl. Polsk. Mchy 2: 78 (1961), nom.
Lescuraea Schimp. subg. Pseudoptychodium (G.Roth) Szafran, Fl. Polsk. Mchy 2: 99 (1961), nom. inval. basion. non citat.
Orthotrichum Hedw. subg. Brachytrichum (Röhl.) Szafran, Fl. Polsk. Mchy 2: 23 (1961), nom. inval. basion.
non citat.
Orthotrichum Hedw. subg. Stroemia (I.Hagen) Szafran, Fl. Polsk. Mchy 2: 39 (1961), nom. inval. basion.
non citat.
Pohlia Hedw. subg. Mniobryum (Bruch & Schimp. ex Limpr.) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & BednarekOchyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 158 (2003)
Racomitrium Brid. subg. Ellipticodryptodon (Vilh.) Bednarek‑Ochyra & Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 39:
362 (1994)
Schistidium Bruch & Schimp. subg. Canalicularia Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens.
Thamnobryum Nieuwl. subgen. Parathamnium (M. Fleisch.) Ochyra, J. Hattori Bot. Lab. 68: 301 (1990)
Tortula Hedw. subg. Syntrichia (Brid.) Szafran, Fl. Polsk. Mchy 1: 246 (1958), nom. inval. basion. non citat.
Trichostomum Bruch subg. Oxystegus (Lindb. ex Limpr.) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Warnstorfia Loeske subg. Sarmentypnum (Tuom. & T.J.Kop.) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Sekcje (Sections)
Brachythecium Schimp. sect. Albicantia Nyholm ex Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 290 (1998).
Brachythecium Schimp. sect. Pseudocamptothecium Szafran ex Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens.
Cat. Polish Mosses: 173 (2003).
Aneks I. A
347
Brachythecium Schimp. sect. Velutina (De Not.) Szafran, Szafran, Fl. Polsk. Mchy 2: 221 (1961), nom. inval.
basion. non citat.
Bryum Hedw. sect. Alpiniformia (Kindb.) Szafran, Fl. Polsk. Mchy 1: 381 (1958), nom. inval. basion. non citat.
Bryum Hedw. sect. Arctiformia (Kindb.) Szafran, Fl. Polsk. Mchy 1: 353 (1958), nom. inval. basion. non citat.
Bryum Hedw. sect. Calophylloidea (Kindb.) Szafran, Fl. Polsk. Mchy 1: 353 (1958), nom. inval. basion.
non citat.
Bryum Hedw. sect. Cernuiformia (Kindb.) Szafran, Fl. Polsk. Mchy 1: 356 (1958), nom. inval. basion.
non citat.
Bryum Hedw. sect. Duvalioidea Szafran, Fl. Polsk. Mchy 1: 357 (1958), nom. inval. descr. polon.
Bryum Hedw. sect. Erythrocarpa (Kindb.) Szafran, Fl. Polsk. Mchy 1: 358 (1958), nom. inval. basion.
non citat.
Bryum Hedw. sect. Erythrodontia (Kindb.) Szafran, Fl. Polsk. Mchy 1: 351 (1958), nom. inval. basion.
non citat.
Bryum Hedw. sect. Pseudotriquetra J.J.Amann ex Szafran, Fl. Polsk. Mchy 1: 366 (1958), nom. inval. descr.
polon.
Bryum Hedw. sect. Trichophora (Kindb.) Szafran, Fl. Polsk. Mchy 1: 383 (1958), nom. inval. basion.
non citat.
Bryum Hedw. sect. Turbinata (J.J.Amann) Szafran, Fl. Polsk. Mchy 1: 365 (1958), nom. inval. basion.
non citat.
Bucklandiella Roiv. sect. Emersae (Bednarek-Ochyra) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec
& Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 142 (2003).
Bucklandiella Roiv. sect. Laevifoliae (Kindb.) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & BednarekOchyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 142 (2003).
Bucklandiella Roiv. sect. Lawtonia (Bednarek-Ochyra) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec
Bucklandiella Roiv. sect. Marginatae (Bednarek-Ochyra) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec
Bucklandiella Roiv. sect. Ptychophyllae (Bednarek-Ochyra) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec
Bucklandiella Roiv. sect. Subsecundae (Bednarek-Ochyra) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec
Bucklandiella Roiv. sect. Sudeticae (Bednarek-Ochyra) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec
Calliergon (Sull.) Kindb. sect. Pseudoacrocladium (Kindb.) Szafran, Szafran, Fl. Polsk. Mchy 2: 164 (1961),
Calliergon (Sull.) Kindb. sect. Tomentella (Kindb.) Szafran, Fl. Polsk. Mchy 2: 198 (1961), nom. inval. basion. non citat.
Camptothecium Schimp. sect. Homalothecium (Schimp.) Szafran, Szafran, Fl. Polsk. Mchy 2: 196 (1961),
Campylium (Sull.) Mitt. sect. Microcampylium Podp. ex Szafran, Szafran, Fl. Polsk. Mchy 2: 128 (1961), nom.
inval. descr. polon.
Cirriphyllum Grout sect. Pseudocirriphyllum Szafran, Fl. Polsk. Mchy 2: 235 (1961) [‘Pseudocirriphylla’],
nom. inval. descr. polon.
Cirriphyllum Grout sect. Velutinosa Szafran, Fl. Polsk. Mchy 2: 234 (1961), nom. inval. descr. polon.
348
R. Ochyra
Codriophorus P.Beauv. sect. Chrysei (Bednarek-Ochyra) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec
Codriophorus P.Beauv. sect. Fascicularia (Bednarek-Ochyra) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec
Codriophorus P.Beauv. sect. Piliferi (Bednarek-Ochyra) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec
Dicranella (Müll.Hal.) Schimp. sect. Anisothecium (Kindb.) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Cens. Cat. Polish Mosses: 108 (2003).
Dicranum Hedw. sect. Convolutifolia (Kindb.) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Polish Mosses: 107 (2003).
Dicranum Hedw. sect. Fuscescentiformia (Kindb.) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens.
Drepanocladus (Müll.Hal.) G.Roth sect. Badii Smirnova ex Szafran, Szafran, Fl. Polsk. Mchy 2: 158 (1961)
[‘Badia’], nom. inval. descr. polon.
Drepanocladus (Müll.Hal.) G.Roth sect. Latifolii Smirnova ex Szafran, Szafran, Fl. Polsk. Mchy 2: 152 (1961)
[‘Latifolia’], nom. inval. descr. polon.
Drepanocladus (Müll.Hal.) G.Roth sect. Sendtneri (G.Roth) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec
Dryptodon Brid. sect. Elongati Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Dryptodon Brid. sect. Pulvinati (Bruch & Schimp.) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & BednarekOchyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 124 (2003).
Dryptodon Brid. sect. Torquati (I.Hagen) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Dryptodon Brid. sect. Trichophylli (Bruch & Schimp.) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & BednarekOchyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 124 (2003).
Hygrohypnum Lindb. sect. Dilatata Szafr. ex Ochyra, J. Bryol. 12: 619 (1983) [‘Dilatatae’].
Hygrohypnum Lindb. sect. Lurida Szafran, Szafran, Fl. Polsk. Mchy 2: 179 (1961) [‘Luridae’], nom. inval.
descr. polon
Leptotrichella (Müll.Hal.) Lindb. sect. Brachycarpae (M.Fleisch.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42:
561 (1997).
Leskea Hedw. sect. Leskeella (Limpr.) Szafran, Fl. Polsk. Mchy 2: 91 (1961), nom. inval. basion. non citat.
Leskea Hedw. sect. Pseudoleskeella (Kindb.) Szafran, Fl. Polsk. Mchy 2: 92 (1961), nom. inval. basion. non
citat.
Niphotrichum (Bednarek-Ochyra) Bednarek-Ochyra & Ochyra sect. Elongata (Bednarek-Ochyra) BednarekOchyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 138 (2003).
Orthogrimmia (Schimp.) Ochyra & Żarnowiec sect. Montanae (I.Hagen) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra,
Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 125 (2003).
Orthotrichum Hedw. sect. Speciosa (Kindb.) Szafran, Fl. Polsk. Mchy 2: 23 (1961), nom. inval. basion. non
citat.
Orthotrichum Hedw. sect. Straminea (Venturi ex Husn.) Szafran, Fl. Polsk. Mchy 2: 32 (1961), nom. inval.
basion. non citat.
Orthotrichum Hedw. sect. Striata (I.Hagen ex Broth.) Szafran, Fl. Polsk. Mchy 2: 31 (1961), nom. inval. basion. non citat.
Philonotis Brid. sect. Homomorphae (Kindb.) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Aneks I. A
349
Plagiothecium Schimp. sect. Caviphyllum Szafran, Fl. Polsk. Mchy 2: 286 (1961), nom. inval. descr. polon.
Plagiothecium Schimp. sect. Philoscia (Berk.) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Pohlia Hedw. sect. Apalodictyon (Müll.Hal.) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Polytrichum Hedw. sect. Attenuata Szafran, Fl. Polsk. Mchy 1: 97 (1958), nom. inval. descr. polon.
Pseudocalliergon (Limpr.) Loeske sect. Turgidi (Smirnova) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Racomitrium Brid. sect. Canescentia (Kindb.) Bednarek-Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. Ser. Polonica 2:
71 (1995).
Racomitrium Brid. sect. Ellipticodryptodon (Vilh.) Ochyra, Sérgio & Schumacker, Bull. Jard. Bot. Nat. Belg.
58: 246 (1988).
Racomitrium Brid. sect. Chrysea Bednarek-Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. Ser. Polonica 2: 64 (1995).
Racomitrium Brid. sect. Elongata Bednarek-Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. Ser. Polonica 2: 94 (1995).
Racomitrium Brid. sect. Emersa Bednarek-Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. Ser. Polonica 2: 65 (1995).
Racomitrium Brid. sect. Fascicularia Bednarek-Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. Ser. Polonica 2: 130 (1995).
Racomitrium sect. Lawtonia Bednarek-Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. Ser. Polonica 2: 65 (1995).
Racomitrium Brid. sect. Marginata Bednarek-Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. Ser. Polonica 2: 175 (1995).
Racomitrium Brid. sect. Pilifera Bednarek-Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. Ser. Polonica 2: 64 (1995).
Racomitrium Brid. sect. Ptychophylla Bednarek-Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. Ser. Polonica 2: 65 (1995).
Racomitrium Brid. sect. Stenotrichum (Chevall.) Bednarek-Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. Ser. Polonica 2:
143 (1995).
Schistidium Bruch & Schimp. sect. Apocarpiformia (Kindb.) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Schistidium Bruch & Schimp. sect. Atrofusca Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Schistidium Bruch & Schimp. sect. Conferta (Vilh.) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens.
Schistidium Bruch & Schimp. sect. Rivularia Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Schistidium Bruch & Schimp. sect. Robusta Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Schistidium Bruch & Schimp. sect. Tenera Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Schizomitrium Schimp. sect. Convergentia (Demar. & P. de la Varde) Ochyra, Acta Bot. Acad. Sci. Hung. 28:
381 (1982) [‘Convergentes’].
Schizomitrium Schimp. sect. Divergentia (Demar. & P. de la Varde) Ochyra, Acta Bot. Acad. Sci. Hung. 28:
381 (1982) [‘Divergentes’].
Schizomitrium Schimp. sect. Recta (Demar. & P. de la Varde) Ochyra, Acta Bot. Acad. Sci. Hung. 28: 381
(1982) [‘Rectae’].
Scleropodium Schimp. sect. Pseudoscleropodium (Limpr.) Szafran, Szafran, Fl. Polsk. Mchy 2: 230 (1961),
Seligeria Bruch & Schimp. sect. Anodus (Bruch & Schimp.) Ochyra & Gos in Ochyra, Żarnowiec & BednarekOchyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 112 (2003).
350
R. Ochyra
Seligeria Bruch & Schimp. sect. Calcareae Ochyra & Gos in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens.
Sphagnum L. sect. Mollusca Szafran, Fl. Polsk. Mchy 1: 23 (1958), nom. inval. descr. polon.
Tortula Hedw. sect. Cuneifoliae (Schimp.) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 153 (2003).
Tortula Hedw. sect. Laevipilae Szafran, Fl. Polsk. Mchy 1: 248 (1958), nom. inval. descr. polon.
Tortula Hedw. sect. Latifoliae Szafran, Fl. Polsk. Mchy 1: 247 (1958), nom. inval. descr. polon.
Podsekcje (Subsections)
Bucklandiella Roiv. subsect. Andicola (Bednarek-Ochyra) Bednarek-Ochyra & Ochyra, Crypt. Bryol. 32:
23 (2011).
Bucklandiella Roiv. subsect. Cucullaria (Bednarek-Ochyra) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec
Bucklandiella Roiv. subsect. Depressae (Bednarek-Ochyra) Bednarek-Ochyra & Ochyra, Crypt. Bryol. 32:
23 (2011).
Bucklandiella Roiv. subsect. Diaphanae (Bednarek-Ochyra) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec
Bucklandiella Roiv. subsect. Grimmiaeformes (Bednarek-Ochyra) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra,
Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 143 (2003).
Bucklandiella Roiv. subsect. Horridae (Bednarek-Ochyra) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec
Bucklandiella Roiv. subsect. Shevockiella Bednarek-Ochyra & Ochyra, Polish Bot. J. 55: 504 (2010).
Codriophorus P.Beauv. subsect. Andicola (Bednarek-Ochyra) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec
Codriophorus subsect. Chrysei (Bednarek-Ochyra) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Bednarek-Ochyra, Taxon.
Monogr. Codriophorus: 225 (2006).
Codriophorus subsect. Depressi Bednarek-Ochyra, Taxon. Monogr. Codriophorus: 151 (2006).
Codriophorus subsect. Fasciformes Bednarek-Ochyra, Taxon. Monogr. Codriophorus: 168 (2006).
Codriophorus subsect. Hydrophilus (Bednarek-Ochyra) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec
Codriophorus subsect. Piliferi (Bednarek-Ochyra) Bednarek-Ochyra, Taxon. Monogr. Codriophorus:
151 (2006).
Niphotrichum (Bednarek-Ochyra) Bednarek-Ochyra & Ochyra subsect. Ericoides (Frisvoll) Bednarek-Ochyra
& Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 138 (2003).
Niphotrichum subsect. Japonica (Bednarek-Ochyra) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 138 (2003).
Niphotrichum subsect. Minima (Bednarek-Ochyra) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 138 (2003).
Racomitrium Hedw. subsect. Andicola Bednarek-Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. Ser. Polonica 2: 64 (1995).
Racomitrium subsect. Cucullaria Bednarek-Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. Ser. Polonica 2: 64 (1995).
Racomitrium subsect. Diaphana Bednarek-Ochyra & Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 41: 982 (1996).
Racomitrium subsect. Grimmiiformia Bednarek-Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. Ser. Polonica 2: 64 (1995)
[‘Grimmiaeformia’].
Racomitrium subsect. Horrida Bednarek-Ochyra & Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 41: 982 (1996).
351
Aneks I. A
Racomitrium subsect. Hydrophilus Bednarek-Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. Ser. Polonica 2: 64 (1995)
[‘Hydrophilum’].
Racomitrium subsect. Japonica Bednarek-Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. Ser. Polonica 2: 63 (1995).
Racomitrium subsect. Minima Bednarek-Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. Ser. Polonica 2: 63 (1995).
Racomitrium subsect. Papillosa (Kindb.) Bednarek-Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. Ser. Polonica 2:
144 (1995).
Sphagnum L. subsect. Speciosa Szafran, Fl. Polsk. Mchy 1: 47 (1958), nom. inval. descr. polon.
C. Gatunki i taksony wewnątrzgatunkowe
Gatunki (species)
Bardunovia baicalensis Ignatov & Ochyra, Arctoa 5: 54, f. 22, 24, 26–29 (1995)
Brachythecium mieheanum Ochyra, Polish Bot. Stud. 1: 35, f. 1–38 (1991)
Bucklandiella allanfifei Bednarek-Ochyra & Ochyra, J. Bryol. 32: 247, f. 1−2 (2010)
Bucklandiella angustissima Bednarek-Ochyra & Ochyra, Crypt. Bryol. 32: 14, f. 1−70 (2011)
Bucklandiella longtonii Bednarek-Ochyra & Ochyra, Nova Hedwigia 94: 375, f. 1−2 (2012)
Bucklandiella nivalis Köckinger, Bednarek-Ochyra & Ochyra, Bryologist 110: 93, f. 2 (2007)
Bucklandiella shevockii Bednarek-Ochyra & Ochyra, Polish Bot. J. 55: 500, f. 1−2 (2010)
Cochlearidium aymaranum Ochyra & Mahu, J. Bryol. 16: 215, f. 1–3 (1990)
Codriophorus corrugatus Bednarek-Ochyra, Bryologist 107: 377, f. 1−77 (2004)
Corynotheca poeltii Ochyra, Polish Bot. Stud. 1: 60, f. 1–32 (1991)
Dicranella gremmenii Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 44(2): 221, f. 1 (1999)
Dicranum crassifolium Sérgio, Ochyra & Séneca, Fragm. Florist. Geobot. 40(1): 205, f. 1–4 (1995)
Ditrichum gemmiferum Ochyra & Lewis Smith, Ann. Bot. Fennici 35(1): 46, f. 7 (1998
Ditrichum lewis‑smithii Ochyra, Ann. Bot. Fennici 33: 304, f. 1 (1996)
Epipterygium obovatum Ochyra, Polish Bot. Stud. 1: 52, f. 1–29 (1991)
Gradsteinia andicola Ochyra, Trop. Bryol. 3: 19, f. 1–3 (1990)
Gradsteinia torrenticola Ochyra, C.Schmidt & Bültmann, J. Bryol. 20(2): 403, f. 1 (1998)
Grimmia immersa Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. Suppl. 2: 223, f. 3–4 (1993)
Grimmia jacutica Ignatova, Bednarek-Ochyra, Afonina & J.Muñoz 12: 6, f. 1D, 2.1−2, 4, 6, 8, 10, 12−14,
3.3−11, 4−5 (2003)
Grimmia perpilosa Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. Suppl. 2: 220, f. 1–2 (1993)
Hypnobartlettia fontana Ochyra, Lindbergia 11: 3, f. 1–2 (1985)
Miehea himalayana Ochyra, Nova Hedwigia 49: 324, f. 1–3 (1989)
Neckeropsis takahashi Higuchi, Z.Iwats., Ochyra & X.J.Li, Nova Hedwigia 48: 432, f. 1–29 (1989)
Neckeropsis touwii Ochyra & Enroth, Ann. Bot. Fennici 26: 128, f. 1–2 (1989)
Paracromastigum ryszardiii Váňa, Bednarek-Ochyra & Cykowska, Nova Hedwigia 89: 122, f. 1 (2009)
Platyhypnidium grolleanum Ochyra & Bednarek-Ochyra, Haussknechtia Beih. 9: 259, f. 1–2 1999)
Platyhypnidium mutatum Ochyra & Vandenpoorten, J. Bryol. 21: 184, f. 1–3 (1999)
Racomitrium aduncoides Bednarek-Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 44: 278, f. 1–3 (1999)
352
R. Ochyra
Racomitrium curiosissimum Bednarek‑Ochyra & Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 41: 975. f. 1–63 (1996)
Racomitrium hespericum Sérgio, J.M.Muñoz & Ochyra, Bryologist 98(1): 112, f. 1–25 (1995)
Racomitrium lusitanicum Ochyra & Sérgio, Fragm. Florist. Goebot. 37(1): 262, f. 1–3 (1992)
Racomitrium norrisii Bednarek-Ochyra & Ochyra, Ann. Bot. Fennici 37: 236, f. 1–3 (2000)
Racomitrium patagonicum Bednarek-Ochyra & Ochyra, J. Bryol. 25: 195, f. 1–3 (2003)
Racomitrium ryszardii Bednarek-Ochyra, Cryptogamie Bryol. 21: 276, f. 1–3 (2000)
Racomitrium valdon-smithii Ochyra & Bednarek-Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 44: 211, f. 1 (1999)
Scapania valdonii Váňa, Bednarek-Ochyra & Cykowska, Nova Hedwigia 89: 126, f. 2 (2009)
Schistidium deceptionense Ochyra, Bednarek-Ochyra & Lewis Smith, Bryologist 106: 570, f. 1−35 (2004)
Schistidium deguchianum Ochyra & Bednarek-Ochyra, J. Bryol. 33: 191, f. 1 (2011)
Schistidium frahmianum Ochyra & Afonina, Trop. Bryol. 31: 139, f. 1−2 (2010)
Schistidium halinae Ochyra, Ann. Bot. Fennici 35(4): 268, f. 17 (1999)
Schistidium leptoneurum Ochyra, Crypt. Bryol. 25: 126, f. 1 (2004)
Schistidium lewis-smithii Ochyra, Nova Hedwigia 78: 364, f. 1 (2003)
Schistidium mucronatum H.H.Blom, Shevock, D.G.Long & Ochyra, J. Bryol. 33: 185, f. 3 (2011)
Schistidium riparium H.H.Blom, Shevock, D.G.Long & Ochyra, J. Bryol. 33: 180, f. 1−2 (2011)
Schistidium steerei Ochyra, Mem. New York Bot. Gard. 45: 609, f. 1–21 (1987)
Seligeria irrigata (H.K.G.Paul) Ochyra & Gos, Fragm. Florist. Geobot. 37(2): 372, f. 1 (1992)
Sematophyllum lebouvieri Ochyra, Crypt. Bryol. 31: 225, f. 1−27 (2010)
Streimannia turgida Ochyra, J. Bryol. 16: 223, f. 1−3 (1990)
Taxiphyllum townsendii Ochyra & Ireland, Novon 19: 486, f. 1 (2009)
Touwia laticostata Ochyra, J. Bryol. 14: 103, f. 1–2 (1986)
Yunnanobryon rhyacophilum Shevock, Ochyra, S.He & D.G.Long, Bryologist 114: 195, f. 1−2, 4 (2011)
Formy (forms)
Brachythecium turgidum (Hartm.) Kindb. fo. hamatum Kuc, Fragm. Florist. Geobot. 9: 354 (1963)
Calliergon richardsonii (Mitt.) Kindb. fo. spitsbergensis Kuc, Fragm. Florist. Geobot. 9: 351 (1963)
Desmatodon laureri (Schultz) Lindb. fo. minor Kuc, Fragm. Florist. Geobot. 9: 324 (1963)
Nowe nazwy i kombinacje − gatunki i taksony wewnątrzgatunkowe (new names and
combinations − species and infraspecific taxa)
Allioniellopsis cryphaeoides (Broth.) Ochyra, J. Bryol. 12: 31 (1982)
Amblystegium serpens (Hedw.) Schimp. fo. saxicola (A.Hans.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 26(1) Suppl.:
232 (1980)
Andoa berthelothiana (Mont.) Ochyra, J. Bryol. 12: 31 (1982
Andreaea nivalis Hook. fo. mucronata (Chał.) Szafran, Fl. Polska Mchy 2: 61 (1961), nom. inval. basion. non
citat.
Anisothecium cardotii (R.Br.bis) Ochyra, Moss Fl. King George Is. Antarct.: 114 (1998)
Anisothecium fontanum (Herzog) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 44: 242, f. 1 (1999)
Andreaea parallela Müll.Hal. var. gainii (Cardot) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 41: 479 (1996)
Aneks I. A
353
Anomodon viticulosus (Hedw.) Hook. & Taylor var. rugelii (Müll.Hal.) Szafran, Fl. Polska Mchy 2: 107 (1961),
Aphanorrhegma magdalenae (De Sloover) Ochyra, Acta Bot. Hung. 29: 178 (1983)
Astomum brachypoma (C.C.Towns.) Ochyra & Pócs, Fragm. Florist. Geobot. 39: 133 (1994)
Austrophilibertiella ditrichoidea (Cardot) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 41: 478 (1996)
Austrophilibertiella nitens (Herzog) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 41: 478 (1996)
Bicosta fuegiana (Cardot) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses:
96 (2003)
Blindia acuta (Hedw.) Bruch & Schimp. fo. breviseta (Korch.) Kuc, Fragm. Florist. Geobot. 9: 310 (1963)
Brachydontium microcarpum (Hook.f. & Wilson) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 44: 503 (1999)
Brachytheciastrum fendleri (Sull.) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Polish Mosses: 172 (2003)
Brachytheciastrum vanekii (Šmarda) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens.
Brachytheciastrum velutinum (Hedw.) Ignatov & Huttunen var. salicinum (Schimp.) Ochyra & Żarnowiec in
Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 172 (2003)
Brachytheciastrum velutinum (Hedw.) Ignatov & Huttunen var. vagans (Milde) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra,
Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 172 (2003)
Brachythecium Schimp. austrostramineum (Müll.Hal.) Ochyra, Cryptogamie, Bryol. Lichénol. 7: 57 (1986)
[‘austro-stramineum’]
Brachythecium gangulianum (Vohra) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 277, f. 2 (1998)
Brachythecium velutinum (Hedw.) Schimp. fo. graniticum (Mönk.) Szafran, Fl. Polska Mchy 2: 222 (1961),
Bryostreimannia turgida (Ochyra) Ochyra, J. Bryol. 16: 643 (1991)
Bryum stenotrichum Müll.Hal. var. anomalum (R.Ruthe ex Warnst.), Ochyra & Szmajda, Fragm. Florist. Geobot. 24: 140 (1978)
Bryum stenotrichum Müll.Hal. var. fissum (R.Ruthe) Ochyra & Szmajda, Fragm. Florist. Geobot. 24:
140 (1978)
Bucklandiella affinis (F.Weber & D.Mohr) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & BednarekOchyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 144 (2003)
Bucklandiella afoninae (Frisvoll) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Bucklandiella albipilifera (C.H.Gao & T.Cao) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & BednarekOchyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 144 (2003)
Bucklandiella albipilifera (C.H.Gao & T.Cao) Bednarek-Ochyra & Ochyra var. lorifolia (Frisvoll) BednarekOchyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 144 (2003)
Bucklandiella angustifolia (Broth.) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Bucklandiella brevipes (Kindb.) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens.
Bucklandiella compactula (Müll.Hal.) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Bucklandiella crispipila (Taylor) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens.
354
R. Ochyra
Bucklandiella crispula (Hook.f. & Wilson) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & BednarekOchyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 144 (2003)
Bucklandiella crumiana (Fife) Bednarek-Ochyra & Ochyra, Polish Bot. J. 56: 95 (2011)
Bucklandiella cucullata (Broth.) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens.
Bucklandiella cucullatifolia (Hampe) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Bucklandiella curiosissima (Bednarek-Ochyra & Ochyra) Bednarek-Ochyra & Ochyra, Fragm. Florist. Geobot.
Polon. 14: 212 (2007)
Bucklandiella cylindropyxis (Müll.Hal.) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Bucklandiella decurrens (Dixon) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens.
Bucklandiella defoliata (Müll.Hal.) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Bucklandiella depressa (Lesq.) Bednarek-Ochyra & Ochyra, Crypt. Bryol. 32: 23 (2011)
Bucklandiella dichelymoides (Herzog) Bednarek-Ochyra & Ochyra, Crypt. Bryol. 32: 23 (2011)
Bucklandiella didyma (Mont.) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens.
Bucklandiella elliptica (Turner) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens.
Bucklandiella emersa (Müll.Hal.) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Bucklandiella fuscescens (Wilson) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Bucklandiella fuscolutea (Cardot) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Bucklandiella gracillima (Dixon) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Bucklandiella grimmioides (Herzog) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Bucklandiella heterosticha (Hedw.) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Bucklandiella heterostichoides (Cardot) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Bucklandiella himalayana (Mitt.) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Bucklandiella joseph-hookeri (Frisvoll) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Bucklandiella laeta (Cardot) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens.
Bucklandiella lamprocarpa (Müll.Hal.) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Bucklandiella lawtonae (Ireland) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens.
Aneks I. A
355
Bucklandiella lepervanchei (Besch.) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Bucklandiella lusitanica (Ochyra & Sérgio) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & BednarekOchyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 146 (2003)
Bucklandiella macounii (Kindb.) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens.
Bucklandiella macounii (Kindb.) Bednarek-Ochyra & Ochyra subsp. alpinum (E.Lawton) Bednarek-Ochyra
& Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 146 (2003)
Bucklandiella membranacea (Mitt.) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Bucklandiella microcarpa (Hedw.) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Bucklandiella microcarpa (Hedw.) Bednarek-Ochyra & Ochyra fo. afoninae (Frisvoll) Bednarek-Ochyra
Bucklandiella minuta (Müll.Hal.) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Bucklandiella nitidula (Cardot) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens.
Bucklandiella obesa (Frisvoll) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens.
Bucklandiella obtusa (Brid.) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens.
Bucklandiella obtusa (Brid.) Bednarek-Ochyra & Ochyra fo. trichophora (Frisvoll) Bednarek-Ochyra & Ochyra
in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 146 (2003)
Bucklandiella occidentalis (Renauld & Cardot) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & BednarekOchyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 146 (2003)
Bucklandiella ochracea (Müll.Hal.) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Bucklandiella orthotrichacea (Müll.Hal.) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & BednarekOchyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 146 (2003)
Bucklandiella pachydictyon (Cardot) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Bucklandiella pacifica (Ireland & J.R.Spence) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & BednarekOchyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 147 (2003)
Bucklandiella procumbens (Mitt.) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Bucklandiella ptychophylla (Mitt.) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Bucklandiella pycnotricha (Müll.Hal.) Bednarek-Ochyra, Ochyra & Seppelt, J. Bryol. 32: 247, f. 1−2 (2010)
Bucklandiella rupestris (Mitt.) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens.
Bucklandiella seychellara (Besch.) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Bucklandiella striatipila (Cardot) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Bucklandiella subcrispipila (Müll.Hal.) Bednarek-Ochyra & Ochyra, Crypt. Bryol. 32: 23 (2011)
356
R. Ochyra
Bucklandiella suborthotrichacea (Müll.Hal.) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & BednarekOchyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 147 (2003)
Bucklandiella subsecunda (Hook. & Grev.) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & BednarekOchyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 147 (2003)
Bucklandiella subulifolia (Cardot) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Bucklandiella sudetica (Funck) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens.
Bucklandiella sudetica (Funck) Bednarek-Ochyra & Ochyra fo. kindbergii (Frisvoll) Bednarek-Ochyra & Ochyra
Bucklandiella sudetica (Funck) Bednarek-Ochyra & Ochyra fo. terricola (Frisvoll) Bednarek-Ochyra & Ochyra
Bucklandiella valdon-smithii (Ochyra & Bednarek-Ochyra) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec
& Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 147 (2003)
Bucklandiella venusta (Frisvoll) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens.
Bucklandiella verrucosa (Frisvoll) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Bucklandiella verrucosa (Frisvoll) Bednarek-Ochyra & Ochyra var. emodensis (Frisvoll) Bednarek-Ochyra
Bucklandiella visnadiae (W.R.Buck) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Bucklandiella vulcanicola (Frisvoll & Deguchi) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & BednarekOchyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 148 (2003)
Callialaria curvicaulis (Jur.) Ochyra, J. Hattori Bot. Lab. 67: 219, f. 3–4 (1989)
Calliergon cuspidatum (Hedw.) Kindb. fo. angustissimum (Mönk.) Szafran, Fl. Polska Mchy 2: 165 (1961),
Campyliadelphus stellatus (Hedw.) Kanda var. protensus (Brid.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 28:
466 (1984)
Campylidium calcareum (Crundwell & Nyholm) Ochyra, Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Campylidium creperum (Mitt.) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses:
182 (2003)
Campylidium hispilulum (Brid.) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses:
182 (2003)
Campylidium lacerulum (Mitt.) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses:
182 (2003)
Campylidium porphyreticum (Müll.Hal.) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish
Mosses: 182 (2003)
Campylidium praegracile (Mitt.) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses:
182 (2003)
Campylidium quisqueyanum (W.R.Buck) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish
Mosses: 182 (2003)
Campylidium sommerfeltii (Myrin) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish
Mosses: 182 (2003)
Aneks I. A
357
Campylidium squarrosobyssoides (Müll.Hal.) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Campylidium trichocladum (Taylor) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish
Mosses: 182 (2003)
Campylium polygamum (Schimp.) Lange & C.E.O.Jensen var. zemliae (C.E.O.Jensen) Kuc, Fragm. Florist.
Geobot. 9: 346 (1963)
Campylophyllopsis calcarea (Crundwell & Nyholm) Ochyra, Mosses Pieniny: 99 (2010)
Campylophyllopsis crepera (Mitt.) Ochyra in Stebel, Ochyra & Vončina, Mosses Pieniny: 99 (2010)
Campylophyllopsis hispidula (Brid.) Ochyra in Stebel, Ochyra & Vončina, Mosses Pieniny: 99 (2010)
Campylophyllopsis lacerula (Mitt.) Ochyra in Stebel, Ochyra & Vončina, Mosses Pieniny: 99 (2010)
Campylophyllopsis porphyretica (Müll.Hal.) Ochyra in Stebel, Ochyra & Vončina, Mosses Pieniny:
99 (2010)
Campylophyllopsis praegracilis (Mitt.) Ochyra in Stebel, Ochyra & Vončina, Mosses Pieniny: 99 (2010)
Campylophyllopsis quisqueyana (W.R.Buck) Ochyra in Stebel, Ochyra & Vončina, Mosses Pieniny:
99 (2010)
Campylophyllopsis sommerfeltii (Myrin) Ochyra in Stebel, Ochyra & Vončina, Mosses Pieniny: 99 (2010)
Campylophyllopsis squarrosobyssoides (Müll.Hal.) Ochyra in Stebel, Ochyra & Vončina, Mosses Pieniny:
99 (2010)
Campylophyllopsis trichoclada (Taylor) Ochyra in Stebel, Ochyra & Vončina, Mosses Pieniny: 100 (2010)
Chrysohypnum cavifolium (Dixon) Ochyra & Sharp, J. Hattori Bot. Lab. 65: 370 (1988)
Cirriphyllum flotowianum (Sendtn.) Ochyra in Kuta, Ochyra & Przywara, Polish Bot. Stud. 1: 142 (1990)
Cleistocarpidium palustre (Bruch & Schimp.) Ochyra & Bednarek‑Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 41: 1035
(1996)
Cleistocarpidium palustre (Bruch & Schimp.) Ochyra & Bednarek‑Ochyra var. degenii (Györffy) Ochyra
& Bednarek‑Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 41: 1036 (1996)
Codriophorus aduncoides (Bednarek-Ochyra) Bednarek-Ochyra & Ochyra, Ochyra in Ochyra, Żarnowiec
Codriophorus anomodontoides (Cardot) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Codriophorus aquaticus (Brid. ex Schrad.) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & BednarekOchyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 140 (2003)
Codriophorus brevisetus (Lindb.) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Codriophorus carinatus (Cardot) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens.
Codriophorus depressus (Lesq.) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens.
Codriophorus dichelymoides (Herzog) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Codriophorus fascicularis (Hedw.) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Codriophorus hespericus (Sérgio, J.Muńoz & Ochyra) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec
Codriophorus laevigatus (A.Jaeger) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
358
R. Ochyra
Codriophorus mollis (Cardot) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens.
Codriophorus norrisii (Bednarek-Ochyra & Ochyra) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 141 (2003)
Codriophorus papeetense (Besch.) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Codriophorus ryszardii (Bednarek-Ochyra) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & BednarekOchyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 141 (2003)
Codriophorus varius (Mitt.) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens.
Coscinodon lawianus (J.H.Willis) Ochyra, Polish Pol. Res. 25: 112 (2004)
Coscinodon reflexidens (Müll.Hal.) Ochyra, Polish Pol. Res. 25: 116 (2004)
Crassiphyllum fernandesii (Sérgio) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 36: 73, 1–24 (1991)
Cratoneuron filicinum (Hedw.) Spruce var. atrovirens (Brid.) Ochyra, J. Hattori Bot. Lab. 67: 210, f. 2.14–16
(1989)
Cratoneuropsis chilensis (Lorentz) Ochyra in Chown & Froneman, Prince Edward Islands: 389 (2008)
Desmatodon austrogeorgicus (Cardot) Ochyra in Ochyra, Vitt & Horton, Cryptog. Bryol. Lichénol. 7:
57 (1986)
Desmatodon heimii (Hedw.) Mitt. var. obtusifolius (R.Br.) Kuc, Fragm. Florist. Geobot. 9: 324 (1963)
Dicranella recurvata Ochyra, Arts & R.I.L.Smith in Głowacki & Bednarek, Polish Pol. Stud. 25 Int. Polar
Symp.: 166 (1998), nom. nud.
Dicranoloma chilense (De Not.) Ochyra & Matteri, Fragm. Florist. Geobot. 41: 1005 (1996)
Dicranoweisia insularis (Mitt.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 44: 500 (1999)
Dicranoweisia macrospora (Reimers) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 44: 500 (1999)
Dicranoweisia turpis (Cardot) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 44: 500 (1999)
Didymodon fallax (Hedw.) R.H.Zander var. brevifolius (Brid.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 28:
449 (1984)
Diobelonella palustris (Dicks.) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses:
110 (2003)
Ditrichum austrogeorgicum (Cardot) Seppelt var. longifolium (Broth.) Ochyra & Matteri, Fragm. Florist.
Geobot. 41: 1007 (1996)
Ditrichum marginatulum (Luisier) Ochyra, Wiad. Bot. 53(3−4): 179 (2009)
Ditrichum maxwellii (Vitt) Ochyra & R.I.L.Smith, Ann. Bot. Fennici 35: 50 (1998)
Drepanocladus uncinatus (Hedw.) Warnst. var. fastigiatus (Chal.) Szafran, Fl. Polska Mchy 2: 149 (1961),
Dryptodon arcuatifolius (Kindb.) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Dryptodon austrofunalis (Müll.Hal.) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens.
Dryptodon bicolor (Herzog) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish
Mosses: 121 (2003)
Dryptodon brachydictyon (Cardot) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens.
Dryptodon capillatus (De Not.) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Aneks I. A
359
Dryptodon curvisetus (Bouman) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Dryptodon dissimulatus (E.Maier) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Dryptodon fuscoluteus (Hook.) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Dryptodon handelii (Broth.) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 122 (2003)
Dryptodon herzogii (Broth.) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish
Mosses: 122 (2003)
Dryptodon humilis (Mitt.) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish
Mosses: 122 (2003)
Dryptodon indicus (Dixon & P.de la Varde) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Dryptodon jacuticus (Ignatova, Bednarek-Ochyra, Afonina & J.M.Muñoz) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot.
Polonica 11: 440 (2004)
Dryptodon leibergii (Paris) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish
Mosses: 122 (2003)
Dryptodon lesherae (Greven) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Dryptodon macrotheca (Mitt.) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Dryptodon mauiensis (Greven) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Dryptodon maunakeaensis (Greven) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens.
Dryptodon meridionalis (Müll.Hal.) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens.
Dryptodon molestus (J.Muñoz) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Dryptodon navicularis (Herzog) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Dryptodon nepalensis (Mitt.) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Dryptodon nutans (Bruch) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish
Mosses: 123 (2003)
Dryptodon ochyrianus (J.Muńoz) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Dryptodon olneyi (Sull.) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish
Mosses: 123 (2003)
Dryptodon orbicularis (Bruch ex Wilson) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Dryptodon percarinarus (Dixon & Sakurai) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Dryptodon piliferus (P.Beauv.) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
360
R. Ochyra
Dryptodon pseudoanodon (Deguchi) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens.
Dryptodon pullus (Cardot) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish
Mosses: 123 (2003)
Dryptodon reduncus (Mitt.) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish
Mosses: 123 (2003)
Dryptodon tortuosus (Hook.f. & Wilson) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Ectropothecium nishimurae O’Shea & Ochyra, Trop. Bryol. 18: 121 (2000) [‘nishimurii’]
Ephemerum cohaerens (Hedw.) Hampe var. longifolium (Mönk.) Szafran, Fl. Polska Mchy 2: 302 (1961), nom.
Erythrophyllum ferruginascens (Stirt.) Szafran, Fl. Polska Mchy 1: 212 (1958), comb. inval. basion.
non citat.
Eurhynchiastrum pulchellum (Hedw.) Ignatov & Huttunen var. diversifolium (Schimp.) Ochyra & Żarnowiec
Eurhynchiastrum pulchellum (Hedw.) Ignatov & Huttunen var. praecox (Sw. ex Hedw.) Ochyra & Żarnowiec
Eurhynchium flavidulum (Dusén) Ochyra, J. Bryol. 14: 458 (1987)
Eurhynchium jovet-astii (Bizot) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 583 (1997)
Eurhynchium peyronelii (Tosco & Piov.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 583 (1997)
Grimmia australis (Dixon & Sainsbury) J.Muñoz & Ochyra, J. Bryol. 21: 319 (1999)
Grimmia campestris Burchell ex Hook. fo. latifolia (Limpr.) Szafran, Fl. Polska Mchy 2: 269 (1961), nom.
Grimmia subanodon Ochyra, Mem. New York Bot. Gard. 45: 612 (1987)
Guembelia bernoullii (Müll.Hal.) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Guembelia crassifolia (Broth.) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Guembelia hamulosa (Lesq.) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Guembelia involucrata (Cardot) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Guembelia khasiana (Mitt.) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish
Mosses: 127 (2003)
Guembelia kidderi (James) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish
Mosses: 127 (2003)
Guembelia laevigata (Brid.) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish
Mosses: 127 (2003)
Guembelia limprichtii (Kern) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Guembelia longirostris (Hook.) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Guembelia macroperichaetialis (Greven) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Aneks I. A
361
Guembelia mammosa (C.H.Gao & T.Cao) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Guembelia nevadensis (Greven) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Guembelia obtusolinealis (Müll.Hal.) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens.
Guembelia serrana (J.Muñoz, Shevock & D.R.Toren) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & BednarekOchyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 128 (2003)
Guembelia stenobasis (Dixon) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Guembelia teretinervis (Limpr.) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Guembelia wilsonii (Greven) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Handeliobryum sikkimense (Paris) Ochyra, Journ. Hattori Bot. Lab. 61: 71, f. 1–3 (1986)
Hennediella antarctica (Ångstr.) Ochyra & Matteri, Fragm. Florist. Geobot. 41(2): 1006 (1996)
Holodontium strictum (Hook.f. & Wilson) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 38: 84 (1993)
Homalothecium aeneum (Mitt.) E.Lawton subsp. nevadense (Lesq.) Ochyra, Polish Bot. J. 56: 117 (2011)
Homalothecium afrostriatum (Müll.Hal.) Ochyra in Ochyra & Pócs, Acta Bot. Acad. Sci. Hung. 28:
384 (1982)
Hylocomiadelphus triquetrus (Hedw.) Ochyra & Stebel in Stebel & Ochyra, Bryoph. Polish Carp.:
306 (2008)
Hymenoloma alpinum (Mitt.) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses:
114 (2003)
Hymenoloma antarcticum (Müll.Hal.) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish
Mosses: 114 (2003)
Hymenoloma austrocrispulum (Müll.Hal.) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish
Mosses: 114 (2003)
Hymenoloma brevifolium (Dixon & Herzog) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Hymenoloma brevipes (Müll.Hal.) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses:
114 (2003)
Hymenoloma brevisetum (Cardot) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses:
114 (2003)
Hymenoloma compactum (Schwägr.) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish
Mosses: 114 (2003)
Hymenoloma conterminum (Renauld & Cardot) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Hymenoloma crispulum (Hedw.) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses:
114 (2003)
Hymenoloma dryptodontoides (Müll.Hal.) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 114 (2003)
Hymenoloma funiculipes (Cardot & Broth.) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
362
R. Ochyra
Hymenoloma grimmiaceum (Müll.Hal.) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish
Mosses: 115 (2003)
Hymenoloma immersum (Broth.) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses:
115 (2003)
Hymenoloma indicum (Wilson) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses:
115 (2003)
Hymenoloma insulare (Mitt.) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses:
115 (2003)
Hymenoloma intermedium (J.J.Amann) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish
Mosses: 115 (2003)
Hymenoloma jugelliferum (Dusén) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish
Mosses: 115 (2003)
Hymenoloma macrosporum (Reimers) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish
Mosses: 115 (2003)
Hymenoloma mulahacenii (Höhn.) Ochyra in Ochyra, Stebel & Bednarek-Ochyra in Stebel & Ochyra, Bryoph.
Polish Carp.: 212 (2008)
Hymenoloma subinclinatum (Müll.Hal.) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish
Mosses: 115 (2003)
Hymenoloma subtortifolium (Broth.) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish
Mosses: 115 (2003)
Hymenoloma tortifolium (Hook.f. & Wilson) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Hypnum africanum (P.de la Varde) Ochyra in Ochyra & Pócs, Acta Bot. Acad. Sci. Hung. 28: 386 (1982)
Hypnum bizotii Ochyra, J. Bryol. 13: 294 (1984)
Hypnum revolutum (Mitt.) Lindb. fo. laxum (C.E.O.Jensen) Kuc, Fragm. Florist. Geobot. 9: 362 (1963)
Hypnum revolutum (Mitt.) Lindb. fo. robustum (C.E.O.Jensen) Kuc, Fragm. Florist. Geobot. 9: 362 (1963)
Kiaeria pumila (Mitt.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 38: 79 (1993)
Kindbergia africana (Herzog) Ochyra in Ochyra & Pócs, Acta Bot. Acad. Sci. Hung. 28: 385 (1982)
Kindbergia africana var. latifolia (Demaret & V.Leroy) Ochyra, Acta Bot. Acad. Sci. Hung. 28: 386 (1982)
Kindbergia arbuscula (Broth.) Ochyra, Lindbergia 8: 54 (1982)
Kindbergia arbuscula (Broth.) Ochyra var. acuminata (Takaki) Ochyra, Lindbergia 8: 54 (1982)
Kindbergia brittoniae (Grout) Ochyra, Lindbergia 8: 54 (1982)
Kindbergia kenyae (Dixon ex Tosco & Piovano) O’Shea & Ochyra, Trop. Bryol. 18: 122 (2000)
Kindbergia oedogonium (Müll.Hal.) Ochyra in W.Schultze‑Motel & M.Menzel, Beih. Nova Hedwigia 88:
48 (1987)
Kindbergia oregana (Sull.) Ochyra, Lindbergia 8: 54 (1982)
Kindbergia praelonga (Hedw.) Ochyra, Lindbergia 8: 54 (1982)
Kindbergia praelonga (Hedw.) Ochyra var. californica (Grout) Ochyra, Lindbergia 8: 54 (1982)
Kindbergia praelonga (Hedw.) Ochyra var. congoana (Thér.) Ochyra, Lindbergia 8: 54 (1982)
Kindbergia praelonga (Hedw.) Ochyra var. distichophylla (H.Winter) Ochyra, Lindbergia 8: 54 (1982)
Kindbergia praelonga (Hedw.) Ochyra var. inundata (Bott.) Ochyra, Lindbergia 8: 54 (1982)
Kindbergia praelonga (Hedw.) Ochyra var. laxiretis (Renauld & Cardot) Ochyra, Lindbergia 8: 54 (1982)
Kindbergia praelonga (Hedw.) Ochyra var. stokesii (Turner) Ochyra, Lindbergia 8: 54 (1982)
Aneks I. A
363
Kindbergia praelonga (Hedw.) Ochyra var. tenella (Lange) Ochyra, Lindbergia 8: 54 (1982)
Kindbergia praelonga (Hedw.) Ochyra var. teneriffae (H.Winter) Ochyra, Lindbergia 8: 54 (1982)
Koponenia holoneuron (Herzog) Ochyra, J. Bryol. 13: 482, f. 1–2 (1985)
Kuerschneria laevigata (Herzog) Ochyra & Bednarek-Ochyra, Nova Hedwigia Beih. 138: 26 (2010)
Lasiodontium mieheanum Ochyra in G.Miehe & S.Miehe, Eric. For. Heathl. Bale Mts S Ethiopia: 168 (1994),
nom. nud.
Leptodictyum humile (P.Beauv.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 26(2–4) Suppl.: 385 (1981)
Leptotrichella acutidentata (Tixier) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 561 (1997)
Leptotrichella afro-exigua (Dusén) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 561 (1997)
Leptotrichella alpina (Müll.Hal.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 561 (1997)
Leptotrichella ampullacea (Dusén) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 561 (1997)
Leptotrichella annamensis (Paris & Broth.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 561 (1997)
Leptotrichella apophysatula (Müll.Hal.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 561 (1997)
Leptotrichella assamica (Dixon) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 561 (1997)
Leptotrichella austroexigua (Müll.Hal.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 561 (1997)
Leptotrichella baileana (Müll.Hal.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 561 (1997)
Leptotrichella barbensis (Renauld & Cardot) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 561 (1997)
Leptotrichella brasiliensis (Duby) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 561 (1997)
Leptotrichella congolensis (Renauld & Cardot) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 561 (1997)
Leptotrichella crenulata (Broth.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 561 (1997)
Leptotrichella densa (Hook.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 562 (1997)
Leptotrichella denticulata (Cardot & P.de la Varde) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 562 (1997)
Leptotrichella edentata (Mitt.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 562 (1997)
Leptotrichella euchlora (Mont.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 562 (1997)
Leptotrichella (Schwägr.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 562 (1997)
Leptotrichella filicaulis (Broth.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 562 (1997)
Leptotrichella flaccidula (Mitt.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 562 (1997)
Leptotrichella friedensis (D.H.Norris & T.J.Kop.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 562 (1997)
Leptotrichella glauca (Besch.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 562 (1997)
Leptotrichella glauca (Besch.) Ochyra var. minor (Broth.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 562 (1997)
Leptotrichella globicarpa (Müll.Hal.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 562 (1997)
Leptotrichella guadelupensis (Mitt.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 562 (1997)
Leptotrichella gymna (Müll.Hal.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 562 (1997)
Leptotrichella hillebrandii (Müll.Hal.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 562 (1997)
Leptotrichella infuscata (Thwaites & Mitt.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 562 (1997)
Leptotrichella itatiaiae (Müll.Hal.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 562 (1997)
Leptotrichella kunzeana (Müll.Hal.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 562 (1997)
Leptotrichella lagunaria (Müll.Hal.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 562 (1997)
Leptotrichella leibergii (R.S.Williams) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 562 (1997)
Leptotrichella ligulifolia (Müll.Hal.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 563 (1997)
Leptotrichella limosa (Besch.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 563 (1997)
364
R. Ochyra
Leptotrichella lindigiana (Hampe) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 563 (1997)
Leptotrichella linearifolia (Schwägr.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 563 (1997)
Leptotrichella longifolia (Broth.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 563 (1997)
Leptotrichella longirostris (Schwägr.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 563 (1997)
Leptotrichella lutaria (Besch.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 563 (1997)
Leptotrichella luteola (Mitt.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 563 (1997)
Leptotrichella macrocarpa (Broth. & Irmsch.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 563 (1997)
Leptotrichella macromorpha (M.Fleisch.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 563 (1997)
Leptotrichella martiana (Hampe) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 563 (1997)
Leptotrichella minuta (Hampe) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 563 (1997)
Leptotrichella miqueliana (Mont.) Ochyra var. longifolia (Baumgartner & J.Froehl.) Ochyra, Fragm. Florist.
Geobot. 42: 563 (1997)
Leptotrichella miqueliana (Mont.) Ochyra var. rigescens (M.Fleisch.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42:
563 (1997)
Leptotrichella moenkemyeri (Müll.Hal.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 563 (1997)
Leptotrichella muralis (Hampe) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 563 (1997)
Leptotrichella nanocarpa (E.G.Britton) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 563 (1997)
Leptotrichella nitidula (Mitt.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 563 (1997)
Leptotrichella pallidiseta (Brid.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 563 (1997)
Leptotrichella paraguensis (Besch.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 563 (1997)
Leptotrichella picquenotii (Thér. & Corb.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 563 (1997) [‘picquenotii’]
Leptotrichella pusilla (Hampe) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 564 (1997)
Leptotrichella rostrata (Müll.Hal.) Ochyra. Fragm. Florist. Geobot. 42: 564 (1997)
Leptotrichella rubriseta (E.B.Bartram) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 564 (1997)
Leptotrichella schmidii (Müll.Hal.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 564 (1997)
Leptotrichella sinensis (Herzog) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 564 (1997)
Leptotrichella stackhousiana (Müll.Hal.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 564 (1997)
Leptotrichella subangulata (Thwaites & Mitt.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 564 (1997)
Leptotrichella subnitidula (Thér. & P.de la Varde) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 564 (1997)
Leptotrichella sumatrana (Dixon) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 564 (1997)
Leptotrichella tenax (Müll.Hal.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 564 (1997)
Leptotrichella tenax (Müll.Hal.) Ochyra var. longipes (Müll.Hal.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42:
564 (1997)
Leptotrichella tenuisetula (Müll.Hal.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 564 (1997)
Leptotrichella torrentia (Thér. & P.de la Varde) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 564 (1997)
Leptotrichella tutuilae (Broth.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 564 (1997)
Leptotrichella ulei (Müll.Hal.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 564 (1997)
Leptotrichella yuennanensis (C.H.Gao) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 564 (1997)
Leucobryum aduncum Dozy & Molk. var. tjibodense (M.Fleisch.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 39:
666 (1994)
Leucobryum sanctum (Brid.) Hampe var. pendulum (Zanten) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 39: 666 (1994)
Limbella fryei (R.S.Williams) Ochyra, Journ. Hattori Bot. Lab. 61: 313 (1986)
Aneks I. A
365
Limprichtia revolvens (Sw. ex anon.) Loeske var. tenuis (Turner) Ochyra & Żarnowiec, Fragm. Florist. Geobot.
42: 573 (1997)
Metzleria novoguineensis (Broth. & Geh.) Ochyra, J. Bryol. 24: 170 (2002)
Miehea indica (Dixon) Ochyra, Journ. Hattori Bot. Lab. 69: 124, f. 1 (1991)
Mittenothamnium circinatum (Herzog) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 44: 256 (1999)
Mittenothamnium pelichuchense (R.S.Williams) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 44: 256 (1999)
Mittenothamnium reduncum (Mitt.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 44: 256 (1999)
Mittenothamnium robinsonii (H.A.Crum) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 44: 257 (1999)
Mittenothamnium tequendamense (Herzog) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 44: 256 (1999)
Mittenothamnium tequendamense (Herzog) Ochyra var. subfalcatum (Herzog) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot.
44: 257 (1999)
Muscoherzogia pauperculata (Thér. & Herzog) Ochyra, J. Bryol. 12: 32 (1982)
Myurella julacea (Schwägr.) Schimp. var. ciliata (Chal.) Ochyra & Bednarek‑Ochyra, Fragm. Florist. Geobot.
35: 68, f. 1 (1991)
Neckera besseri (Lob.) Jur. fo. depauperata Szafran, Fl. Polska Mchy 2: 71 (1961), nom. inval. descr. polon.
Neckera besseri (Lob.) Jur. fo. depauperata Szafran, Fl. Polska Mchy 2: 67 (1961), nom. nud.
Niphotrichum barbuloides (Cardot) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Niphotrichum canescens (Hedw.) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Niphotrichum canescens (Hedw.) Bednarek-Ochyra & Ochyra subsp. latifolium (C.E.O.Jensen) Bednarek-Ochyra
Niphotrichum elongatum (Frisvoll) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Niphotrichum ericoides (Brid.) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens.
Niphotrichum japonicum (Dozy & Molk.) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & BednarekOchyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 138 (2003)
Niphotrichum muticum (Kindb.) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens.
Niphotrichum panschii (Müll.Hal.) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Niphotrichum pygmaeum (Frisvoll) Bednarek-Ochyra & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Notothamia ferruginea (Mitt.) Ochyra & Seppelt, Polish Bot. J. 56: 110 (2011)
Orthogrimmia alpestris (Schleich. ex F.Weber & D.Mohr) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec
Orthogrimmia arenaria (Hampe) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Orthogrimmia argyrotricha (Müll.Hal.) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens.
Orthogrimmia asperitricha (Dixon & Sainsbury) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & BednarekOchyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 125 (2003)
Orthogrimmia caespiticia (Brid.) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
366
R. Ochyra
Orthogrimmia donniana (Sm.) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Orthogrimmia grisea (Cardot) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Orthogrimmia mariniana (Sayre) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Orthogrimmia montana (Bruch & Schimp.) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Orthogrimmia nivalis (Kindb.) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Orthogrimmia sessitana (De Not.) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Orthogrimmia shastai (Greven) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Orthogrimmia triformis (Carestia & De Not.) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Orthogrimmia ungeri (Jur.) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish
Mosses: 126 (2003)
Orthotheciella varia (Hedw.) Ochyra, Moss Fl. King George Island Antarctica: 114 (1998)
Orthothecium rufescens (Dicks. ex Brid.) Schimp. var. binervulum (Mol.) Kuc, Fragm. Florist. Geobot. 9:
356 (1963)
Orthotrichum affine Brid. fo. neglectum (Limpr.) Szafran, Fl. Polska Mchy 2: 30 (1961), nom. inval. basion.
non citat.
Orthotrichum stramineum Hornsch. ex Brid. fo. defluens (Venturi) Szafran, Fl. Polska Mchy 2: 33 (1961), nom.
Orthotrichum stramineum Hornsch. ex Brid. fo. vexabile (Limpr.) Szafran, Fl. Polska Mchy 2: 33 (1961), nom.
Oxyrrhynchium hians (Hedw.) Loeske var. robustum (Boulay) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec
Palustriella commutata (Hedw.) Ochyra, J. Hattori Bot. Lab. 67: 224, f. 5 (1989)
Palustriella commutata (Hedw.) Ochyra var. commutatovirescens (J.J.Amann) Ochyra, J. Hattori Bot. Lab.
67: 226 (1989)
Palustriella commutata (Hedw.) Ochyra var. diastrophylla (Brid.) Ochyra, J. Hattori Bot. Lab. 67:
226 (1989)
Palustriella commutata (Hedw.) Ochyra var. falcata (Brid.) Ochyra, J. Hattori Bot. Lab. 67: 226 (1989)
Palustriella commutata (Hedw.) Ochyra var. fluctuans (Schimp.) Ochyra, J. Hattori Bot. Lab. 67: 226 (1989)
Palustriella commutata (Hedw.) Ochyra var. irrorata (Mikut.) Ochyra, J. Hattori Bot. Lab. 67: 226 (1989)
Palustriella commutata (Hedw.) Ochyra var. minor (Lesq.) Ochyra, J. Hattori Bot. Lab. 67: 226 (1989)
Palustriella commutata (Hedw.) Ochyra var. pseudodecipiens (J.J.Amann) Ochyra, J. Hattori Bot. Lab. 67:
226 (1989)
Palustriella commutata (Hedw.) Ochyra var. ptychodioides (G.Roth) Ochyra, J. Hattori Bot. Lab. 67:
226 (1989)
Palustriella commutata (Hedw.) Ochyra var. sulcata (Lindb.) Ochyra, J. Hattori Bot. Lab. 67: 226 (1989)
Palustriella commutata (Hedw.) Ochyra var. sulcatoirrigata (Meyl.) Ochyra, J. Hattori Bot. Lab. 67:
226 (1989)
Aneks I. A
367
Palustriella commutata (Hedw.) Ochyra var. virescens (Schimp.) Ochyra, J. Hattori Bot. Lab. 67: 226 (1989)
Palustriella decipiens (De Not.) Ochyra, J. Hattori Bot. Lab. 67: 226, f. 6 (1989)
Palustriella decipiens (De Not.) Ochyra var. napaeiformis (Schiffn.) Ochyra, J. Hattori Bot. Lab. 67:
226 (1989)
Paracromastigum ryszardii Váňa, Bednarek-Ochyra & Cykowska, Nova Hedwigia 89: 122, f. 1 (2009)
Parathamnium ellipticum (Bosch. & Sande Lac.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 36: 77 (1991)
Parathamnium negrosense (E.B.Bartram) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 36: 77 (1991)
Philonotis conostomoides (P.de la Varde) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 557 (1997)
Plagiopus oederianus (Sw.) H.A.Crum & L.E.Anderson var. alpinus (Schwägr.) Ochyra, J. Hattori Bot. Lab.
64: 341 (1988)
Plagiothecium laetum Schimp. subsp. curvifolium (Schlieph. ex Limpr.) Szafran, Fl. Polska Mchy 2: 282 (1961),
Plagiothecium subsp. succulentum (Wilson) Szafran, Fl. Polska Mchy 2: 281 (1961), nom. inval. basion.
non citat.
Plagiothecium neglectum Mönk. subsp. platyphyllum (Mönk.) Szafran, Fl. Polska Mchy 2: 288 (1961), nom.
Platyhypnidium hedbergii (P.de la Varde) Ochyra & Sharp, J. Hattori Bot. Lab. 65: 363 (1988)
Platyhypnidium peruviense (R.S.Williams) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 44(2): 257 (1999)
Platyhypnidium validum (Herzog) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 44: 257 (1999)
Platyneuron praealtum (Mitt.) Ochyra & Bednarek‑Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 42: 569 1997)
Pohlia annotina (Hedw.) Lindb. subsp. bulbifera (Warnst.) Szafran, Fl. Polska Mchy 2: 381 (1961), nom. inval.
basion. non citat.
Pohlia annotina (Hedw.) Lindb. subsp. proligera (Kindb.) Szafran, Fl. Polska Mchy 1: 343 (1958), nom. inval.
basion. non citat.
Pohlia camptotrachela (Renauld & Cardot) Broth. var. decipiens (Loeske) Ochyra & Szmajda, Fragm. Florist.
Geobot. 24: 142 (1978)
Pohlia elongata Hedw. subsp. ambigua (Limpr.) Szafran, Fl. Polska Mchy 1: 335 (1958), nom. inval. basion.
non citat.
Pohlia grandiflora H.Lindb. var. decipiens (Loeske) Kuc, Fragm. Florist. Geobot. 9: 331 (1963)
Porotrichum arbusculans (Müll.Hal.) Ochyra, Polish Bot. J. 56: 103 (2011)
Porotrichum arbusculans (Müll.Hal.) Ochyra fo. complanatum (Reimers) Ochyra, Polish Bot. J. 56:
103 (2011)
Porotrichum baculiferum (Dixon) Ochyra, Polish Bot. J. 56: 103 (2011)
Porotrichum brasiliense Ochyra, Polish Bot. J. 56: 103 (2011)
Porotrichum comosum (Herzog) Ochyra, Polish Bot. J. 56: 103 (2011)
Porotrichum gracile (Broth.) Ochyra, Polish Bot. J. 56: 103 (2011)
Porotrichum obliquifolium (Hornsch.) Ochyra, Polish Bot. J. 56: 103 (2011)
Porotrichum parvirete (Broth.) Ochyra, Polish Bot. J. 56: 103 (2011)
Porotrichum subexplanatum (Herzog) Ochyra, Polish Bot. J. 56: 103 (2011)
Pseudoleskea chilensis (Lorentz) Ochyra, J. Bryol. 14: 459 (1987)
Pterogoniadelphus assimilis (Müll.Hal.) Ochyra & Zijlstra, Taxon 53: 810 (2004)
Pterogoniadelphus esquirolii (Thér.) (Müll.Hal.) Ochyra & Zijlstra, Taxon 53: 811 (2004)
Pterogoniadelphus hollermayeri (Thér.) (Müll.Hal.) Ochyra & Zijlstra, Taxon 53: 811 (2004)
368
R. Ochyra
Ptychostomum boreale (F.Weber & D.Mohr) Ochyra & Bednarek-Ochyra, Nova Hedwigia 93: 531 (2011)
Pylaisia frahmii (W.R.Buck) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses:
183 (2003)
Pylaisia kunisawae (Ando) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses:
183 (2003)
Pylaisia steerei (Ando & Higuchi) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish
Mosses: 183 (2003)
Rhizofabronia persoonii (Schwägr.) M.Fleisch. var. sphaerocarpa (Dusén) Bizot ex Ochyra, Fragm. Florist.
Geobot. 36: 280 (1991)
Rhynchostegium peruviense (R.S.Williams) Ochyra in W.Schultze‑Motel & M.Menzel, Beih. Nova Hedwigia
88: 49 (1987)
Rhynchostegium validum (Herzog) Ochyra in W.Schultze‑Motel & M.Menzel, Beih. Nova Hedwigia 88:
49 (1987)
Richardsiopsis lacustris (Herzog & P.W.Richards) Ochyra, J. Bryol. 14: 113, f. 1–2 (1986)
Roellobryon roellii (Broth.) Ochyra, Polish Bot. J. 56: 119 (2011)
Rosulabryum andicola (Hook.) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses:
162 (2003)
Rosulabryum canariense (Brid.) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses:
162 (2003)
Rosulabryum densifolium (Brid.) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses:
162 (2003)
Rosulabryum donianum (Grev.) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses:
162 (2003)
Rosulabryum elegans (Nees) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses:
162 (2003)
Rosulabryum goudotii (Hampe) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses:
162 (2003)
Rosulabryum huillense (Welw. & Duby) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish
Mosses: 162 (2003)
Rosulabryum keniae (Müll.Hal.) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses:
162 (2003)
Rosulabryum laevifilum (Syed) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses:
162 (2003)
Rosulabryum leptoneurum (P.de la Varde) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 162 (2003)
Rosulabryum macrophyllum (Cardot & Broth.) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Rosulabryum moravicum (Podp.) Ochyra & Stebel in Stebel, Mosses Beskidy Zach.: 213 (2006)
Rosulabryum perlimbatum (Cardot) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish
Mosses: 162 (2003)
Rosulabryum platyloma (Schwägr.) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish
Mosses: 162 (2003)
Rosulabryum pseudocapillare (Besch.) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish
Mosses: 162 (2003)
Aneks I. A
369
Rosulabryum pycnophyllum (Dixon) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish
Mosses: 162 (2003)
Rosulabryum stirtonii (Schimp.) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses:
163 (2003)
Rosulabryum subelegans (Kindb.) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses:
163 (2003)
Rosulabryum truncorum (Brid.) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat. Polish Mosses:
163 (2003)
Rosulabryum viridescens (Welw. & Duby) Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Saitobryum lorentzii (Müll.Hal.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 44: 255 (1999)
Sanionia georgicouncinata (Müll.Hal.) Ochyra & Hedenäs, Moss Fl. King George Is. Antarct.: 227 (1998)
[‘georgico-uncinata’]
Schistidium absconditum (Cardot) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 104 (1998)
Schistidium alfredii (R.Br.bis) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 104 (1998)
Schistidium amblyophyllum (Müll.Hal.) Ochyra & Hertel, Polish Bot. Stud. 1: 26 (1991)
Schistidium angustissimum (P.de la Varde) Ochyra, Acta Bot. Acad. Sci. Hung. 28: 373 (1982)
Schistidium antipodum (Müll.Hal.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 105 (1998)
Schistidium aomoriense (Cardot) Ochyra & Bednarek-Ochyra, Polish Bot. J. 56: 97 (2011)
Schistidium aquaticum Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 105 (1998)
Schistidium atrichum Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 105 (1998)
Schistidium australiense Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 105 (1998)
Schistidium beckettianum (Müll.Hal.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 105 (1998)
Schistidium boschbergianum (Müll.Hal.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 105 (1998)
Schistidium caffrum (Rehmann ex Müll.Hal.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 105 (1998)
Schistidium calycinum (Herzog) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 105 (1998)
Schistidium canterburiensis Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 105 (1998)
Schistidium chrysoneurum (Müll.Hal.) Ochyra, Cryptogamie, Bryol. Lichénol. 7: 57 (1986)
Schistidium chubutense (Cardot & Broth.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 105 (1998)
Schistidium coloradense (Austin) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 105 (1998)
Schistidium cribrodontium (Herzog) Ochyra, Acta Bot. Acad. Sci. Hung. 28: 373 (1982)
Schistidium cupulare (Müll.Hal.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 105 (1998)
Schistidium cyathiforme (R.Br.bis) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 105 (1998)
Schistidium denticulatum (Cardot) Ochyra & Bednarek-Ochyra, Polish Bot. J. 56: 97 (2011)
Schistidium depile (Müll.Hal.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 105 (1998)
Schistidium donatii (Herzog & Thér.) Ochyra & Matteri, Fragm. Florist. Geobot. 41: 1008 (1996)
Schistidium fallax (Dusén) Ochyra & Matteri, Fragm. Florist. Geobot. 41: 1008 (1996)
Schistidium filicaule (Müll.Hal.) Ochyra & Bednarek-Ochyra, Polish Bot. J. 56: 97 (2011)
Schistidium flaccidum (De Not.) Ochyra, Nova Hedwigia 48: 94 (1989)
Schistidium flexicaule (Müll.Hal.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 105 (1998)
Schistidium flexifolium (Hampe) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 105 (1998)
Schistidium fuliginosum (Schimp. ex Müll.Hal.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 105 (1998)
370
R. Ochyra
Schistidium gracillimum (E.B.Bartram) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 106 (1998)
Schistidium hedwigiaceum (Müll.Hal.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 106 (1998)
Schistidium kiyoshii (S.Okamura) Ochyra & Bednarek-Ochyra, Polish Bot. J. 56: 97 (2011)
Schistidium laingii (R.Br.bis) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 106 (1998)
Schistidium limbatulum (Müll.Hal.) Ochyra & Bednarek-Ochyra, Polish Bot. J. 56: 97 (2011)
Schistidium lorentzianum (Müll.Hal.) Ochyra & Matteri, Fragm. Florist. Geobot. 41: 1008 (1996)
Schistidium macrotylum (Cardot & Broth.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 106 (1998)
Schistidium mamillatum (Cardot) Ochyra & Bednarek-Ochyra, Polish Bot. J. 56: 97 (2011)
Schistidium microphyllum (Cardot) Ochyra & Bednarek-Ochyra, Polish Bot. J. 56: 98 (2011)
Schistidium microtheca (Cardot) Ochyra & Bednarek-Ochyra, Polish Bot. J. 56: 98 (2011)
Schistidium minimeperichaetiale (R.Br.bis) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 106 (1998)
Schistidium maoricum (Paris) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 106 (1998)
Schistidium mitchellii (R.Br.bis) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 106 (1998)
Schistidium oamaruense (R.Br.bis) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 106 (1998)
Schistidium occultum (Müll.Hal.) Ochyra & Matteri, Fragm. Florist. Geobot. 41: 1008 (1996)
Schistidium olivaceum (Herzog) Ochyra & J.M.Muñoz, J. Bryol. 22: 142 (2000)
Schistidium oranicum (Müll.Hal.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 106 (1998)
Schistidium pachyneurulum (Müll.Hal. & Kindb.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 106 (1998)
Schistidium pacificum (E.Lawton) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 106 (1998)
Schistidium perichaetiale (P.de la Varde) Ochyra, Acta Bot. Acad. Sci. Hung. 28: 373 (1982)
Schistidium perichaetiale (P.de la Varde) Ochyra var. piliferum (Demaret) Ochyra, Acta Bot. Acad. Sci. Hung.
28: 373 (1982)
Schistidium perplexum (Thér.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 106 (1998)
Schistidium pseudorivulare (Kindb.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 106 (1998)
Schistidium pulvinatum (Hedw.) Brid. var. carpaticum (Żmuda) Ochyra & Szmajda, Fragm. Florist. Geobot.
24: 142 (1978)
Schistidium readeri (Broth.) Ochyra & J.Muńoz, J. Bryol. 22: 142 (2000)
Schistidium revisum (R.Br.bis) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 106 (1998)
Schistidium rivulariopsis (R.S.Williams) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 106 (1998)
Schistidium saxatile (Mitt.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 106 (1998)
Schistidium searellii (R.Br.bis) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 107 (1998)
Schistidium serratomucronatum (Müll.Hal.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 107 (1998)
Schistidium sinensiapocarpum (Müll.Hal.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 107 (1998)
Schistidium squamatulum (Herzog) Ochyra & J. M.Muñoz, J. Bryol. 22: 142 (2000)
Schistidium stirlingii (Müll.Hal.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 107 (1998)
Schistidium subincurvum (Austin) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 107 (1998)
Schistidium subflexifolium (Müll.Hal.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 107 (1998)
Schistidium torreyanum (Brid.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 107 (1998)
Schistidium truncatoapocarpum (Müll.Hal.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 107 (1998)
Schistidium turbinatum (R.Br.bis) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 107 (1998)
Schistidium urceolare (Schleich. ex Nees & Hornsch.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 107 (1998)
Aneks I. A
371
Schistidium wrightii Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 43: 107 (1998)
Schistidium yaulense (Broth.) Ochyra & J.Muñoz, J. Bryol. 22: 142 (2000)
Schizomitrium africanum (Mitt.) Ochyra in Ochyra & Pócs, Acta Bot. Acad. Sci. Hung. 28: 380 (1982)
Schizomitrium applanatum (Broth. & Bryhn) Ochyra in Ochyra & Pócs, Acta Bot. Acad. Sci. Hung. 28:
381 (1982)
Schizomitrium ascensionis (Müll.Hal.) Ochyra in Ochyra & Pócs, Acta Bot. Acad. Sci. Hung. 28: 381 (1982)
Schizomitrium attenuatum (Müll.Hal.) Ochyra in Ochyra & Pócs, Acta Bot. Acad. Sci. Hung. 28: 381 (1982)
Schizomitrium brevipes (Broth.) Ochyra in Ochyra & Pócs, Acta Bot. Acad. Sci. Hung. 28: 381 (1982)
Schizomitrium chevalieri (Broth.) Ochyra in Ochyra & Pócs, Acta Bot. Acad. Sci. Hung. 28: 381 (1982)
Schizomitrium chionophyllum (Müll.Hal.) Ochyra in Ochyra & Pócs, Acta Bot. Acad. Sci. Hung. 28:
381 (1982)
Schizomitrium constrictum (Müll.Hal.) Ochyra in Ochyra & Pócs, Acta Bot. Acad. Sci. Hung. 28: 381 (1982)
Schizomitrium emarginatulum (Broth.) Ochyra in Ochyra & Pócs, Acta Bot. Acad. Sci. Hung. 28: 381 (1982)
Schizomitrium erosotruncatum (Cardot) Ochyra in Ochyra & Pócs, Acta Bot. Acad. Sci. Hung. 28:
381 (1982)
Schizomitrium fissidentellum (Besch.) Ochyra in Ochyra & Pócs, Acta Bot. Acad. Sci. Hung. 28: 381 (1982)
Schizomitrium gabonense (Broth. & P.de la Varde) Ochyra in Ochyra & Pócs, Acta Bot. Acad. Sci. Hung. 28:
381 (1982)
Schizomitrium lacerans (Müll.Hal.) Ochyra in Ochyra & Pócs, Acta Bot. Acad. Sci. Hung. 28: 381 (1982)
Schizomitrium laeviusculum (Mitt.) Ochyra in Ochyra & Pócs, Acta Bot. Acad. Sci. Hung. 28: 381 (1982)
Schizomitrium leptocladulum (Müll.Hal. ex Broth.) Ochyra in Ochyra & Pócs, Acta Bot. Acad. Sci. Hung. 28:
381 (1982)
Schizomitrium maclaudii (Paris & Broth.) Ochyra in Ochyra & Pócs, Acta Bot. Acad. Sci. Hung. 28:
381 (1982)
Schizomitrium papillosulum (Broth. & P.de la Varde) Ochyra in Ochyra & Pócs, Acta Bot. Acad. Sci. Hung.
28: 381 (1982)
Schizomitrium parvocellulatum (Demaret & P.de la Varde) Ochyra, Acta Bot. Acad. Sci. Hung. 28:
381 (1982)
Schizomitrium perpapillatum (Broth. & P.de la Varde) Ochyra in Ochyra & Pócs, Acta Bot. Acad. Sci. Hung.
28: 381 (1982)
Schizomitrium perrotii (Paris) Ochyra in Ochyra & Pócs, Acta Bot. Acad. Sci. Hung. 28: 381 (1982)
Schizomitrium pusillum (Broth. ex Demaret & P.de la Varde) Ochyra in Ochyra & Pócs, Acta Bot. Acad. Sci.
Hung. 28: 381 (1982)
Schizomitrium salaziae (Besch.) Ochyra in Ochyra & Pócs, Acta Bot. Acad. Sci. Hung. 28: 381 (1982)
Schizomitrium seychellense (Besch.) Ochyra in Ochyra & Pócs, Acta Bot. Acad. Sci. Hung. 28: 381 (1982)
Schizomitrium subemarginatulum (Broth. & P.de la Varde) Ochyra in Ochyra & Pócs, Acta Bot. Acad. Sci.
Hung. 28: 381 (1982)
Schizomitrium triste (Müll.Hal.) Ochyra in Ochyra & Pócs, Acta Bot. Acad. Sci. Hung. 28: 381 (1982)
Schizomitrium usambaricum (Broth.) Ochyra in Ochyra & Pócs, Acta Bot. Acad. Sci. Hung. 28: 381 (1982)
Schizymenium cratericola (Broth.) Ochyra & Sharp, J. Hattori Bot. Lab. 65: 345 (1988)
Schizymenium ruwenzorense (Thér. & Naveau) Ochyra & Sharp, J. Hattori Bot. Lab. 65: 345 (1988)
Sciaromiella bartlettii (H.A.Crum & Steere) Ochyra, J. Hattori Bot. Lab. 61: 317, f. 2 (1986)
Sciaromiella longifolia (Abramova & I.I.Abramov) Ochyra, J. Hattori Bot. Lab. 61: 317, f. 1 (1986)
372
R. Ochyra
Sciuro-hypnum filirepens (Dusén) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Sciuro-hypnum fuegianum (Broth.) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens.
Sciuro-hypnum glaciale (Schimp.) Ignatov & Huttunen var. dovrense (Limpr.) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra,
Sciuro-hypnum glaciale (Schimp.) Ignatov & Huttunen var. gelidum (Limpr.) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra,
Sciuro-hypnum nelsonii (Grout) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Sciuro-hypnum printzii (Kaal.) Ochyra & Stebel in Stebel & Ochyra, Bryoph. Polish Carp.: 305 (2008)
Sciuro-hypnum pulchellum (Broth. & Paris) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Sciuro-hypnum uematsui (Broth.) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens. Cat.
Sciuro-hypnum uncinifolium (Broth. & Paris) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra,
Seligeria patula (Lindb.) I.Hagen var. alpestris (T.Schauer) L.Gos & Ochyra in Ochyra, Żarnowiec & BednarekOchyra, Cens. Cat. Polish Mosses: 113 (2003)
Seligeria trifaria (Brid.) Lindb. var. longifolia (Lindb. ex Broth.) Ochyra & Gos, Fragm. Florist. Geobot. 37:
375 (1992)
Sematophyllum brasiliense (Herzog) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 44: 258 (1999)
Sematophyllum steerei (Sharp) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 44(2): 258 (1999)
Sphagnum apiculatum H.Lindb. subsp. amblyphyllum (Russow) Szafran, Fl. Polska Mchy 1: 49 (1958), nom.
Sphagnum apiculatum H.Lindb. subsp. parvifolium (Warnst.) Szafran, Fl. Polska Mchy 1: 49 (1958), nom.
Sphagnum apiculatum H.Lindb. subsp. pulchrum (Lindb.) Szafran, Fl. Polska Mchy 1: 48 (1958), nom. inval.
basion. non citat.
Sphagnum apiculatum H.Lindb. var. majus Ångstr. ex Szafran, Fl. Polska Mchy 1: 48 (1958) [‘major’], nom.
Sphagnum apiculatum H.Lindb. var. parvulum (Warnst.) Szafran, Fl. Polska Mchy 1: 48 (1958), nom. inval.
basion. non citat.
Sphagnum apiculatum H.Lindb. var. robustum (Russow) Szafran, Fl. Polska Mchy 1: 48 (1958), nom. inval.
basion. non citat.
Sphagnum cuspidatum Hoffm. fo. falcatum Schimp. ex Szafran, Fl. Polska Mchy 1: 51 (1958) [‘falcata’], nom.
Sphagnum cuspidatum Hoffm. fo. fallax (H.Klinggr.) Szafran, Fl. Polska Mchy 1: 51 (1958), nom. inval. basion. non citat.
Sphagnum cuspidatum Hoffm. fo. plumosum (Nees & Hornsch.) Szafran, Fl. Polska Mchy 1: 51 (1958) [‘plumosum’], nom. inval. basion. non citat. et hom. illeg.
Sphagnum cuspidatum Hoffm. fo. plumulosum (Schimp.) Szafran, Fl. Polska Mchy 1: 51 (1958) [‘plumulosa’],
Sphagnum cuspidatum Hoffm. fo. submersum (Schimp.) Szafran, Fl. Polska Mchy 1: 51 (1958) [‘submersa’],
Aneks I. A
373
Sphagnum dusenii (C.E.O.Jensen) Russow & Warnst. fo. drepanocladus Szafran, Fl. Polska Mchy 1: 54 (1958)
[‘drepanoclada’], nom. inval. typon. non citat. [S. dusenii var. falcatum Warnst.]
Sphagnum dusenii (C.E.O.Jensen) Russow & Warnst. fo. leptocladus (Warnst.) Szafran, Fl. Polska Mchy 1: 54
(1958) [‘leptoclada’], nom. inval. basion. non citat.
Sphagnum dusenii (C.E.O.Jensen) Russow & Warnst. fo. macrocephalum (Warnst.) Szafran, Fl. Polska Mchy
1: 54 (1958) [‘macrocephala’], nom. inval. basion. non citat.
Sphagnum fimbriatum Wilson fo. robustum (Braithw. ex Warnst.) Szafran, Fl. Polska Mchy 1: 37 (1958) [‘robusta’], nom. inval. basion. non citat.
Sphagnum fimbriatum Wilson fo. tenue (Grav. ex Roell) Szafran, Fl. Polska Mchy 1: 37 (1958), nom. inval.
basion. non citat.
Sphagnum fimbriatum Wilson fo. validius (Cardot) Szafran, Fl. Polska Mchy 1: 37 (1958) [‘validia’], nom.
Sphagnum girgensohnii Russow subsp. robustum (Warnst.) Szafran, Fl. Polska Mchy 1: 38 (1958), nom. inval.
basion. non citat.
Sphagnum girgensohnii Russow fo. homocladus Szafran, Fl. Polska Mchy 1: 37 (1958) [‘homoclada’], nom.
inval. typon. non citat. [var. stachyoides Russow].
Sphagnum girgensohnii Russow fo. microcephalum (Warnst.) Szafran, Fl. Polska Mchy 1: 37 (1958) [‘microcephala’], nom. inval. basion. non citat.
Sphagnum girgensohnii Russow fo. robustum (Warnst.) Szafran, Fl. Polska Mchy 1: 37 (1958) [‘robusta’],
Sphagnum lindbergii Schimp. fo. macrophyllum (Warnst.) Szafran, Fl. Polska Mchy 1: 39 (1958) [‘macrophylla],
Sphagnum lindbergii Schimp. fo. mesophyllum (Warnst.) Szafran, Fl. Polska Mchy 1: 39 (1958) [‘mesophylla’],
Sphagnum lindbergii Schimp. fo. plumosum (Warnst.) Szafran, Fl. Polska Mchy 1: 39 (1961), nom. inval. basion. non citat.
Sphagnum rubellum Wilson subsp. fuscum (Schimp.) Szafran, Fl. Polska Mchy 1: 41 (1958), nom. inval. basion. non citat.
Sphagnum squarrosum Crome fo. imbricatum (Schimp.) Szafran, Fl. Polska Mchy 1: 33 (1958), nom. inval.
basion. non citat.
Sphagnum squarrosum Crome fo. spectabile (Russow) Szafran, Fl. Polska Mchy 1: 33 (1958), nom. inval.
basion. non citat.
Streptocolea atrata (Miel. ex Hornsch.) Ochyra & Żarnowiec in Ochyra, Żarnowiec & Bednarek-Ochyra, Cens.
Symblepharis fuegiana (Cardot) Ochyra & Matteri, Fragm. Florist. Geobot. 41: 1006 (1996)
Symblepharis krausei (Lorentz) Ochyra & Matteri, Fragm. Florist. Geobot. 41: 1006 (1996)
Symblepharis luteovirens (E.B.Bartram) Ochyra & Matteri, Fragm. Florist. Geobot. 41: 1006 (1996)
Syntrichia abranchesii (Luisier) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 37: 212 (1992)
Syntrichia ammonsiana (H.A.Crum & L.E.Anderson) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 37: 212 (1992)
Syntrichia andicola (Mont.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 37: 212 (1992)
Syntrichia bidentata (X.L.Bai) Ochyra, Wiad. Bot. 46(1–2): 95 (2002)
Syntrichia caninervis Mitt. var. gypsophila (J.J.Amann ex G.Roth) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 37:
212 (1992)
Syntrichia cavallii (G.Negri) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 37: 212 (1992)
Syntrichia fragilis (Taylor) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 37: 212 (1992)
374
R. Ochyra
Syntrichia handelii (Schiffn.) Bach. var. ferganensis (Lazar.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 37: 212 (1992)
Syntrichia norvegica F.Weber var. calva (J.J.Amann) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 37: 212 (1992)
Syntrichia lithophila (Dusén) Ochyra & R.H.Zander, Fragm. Florist. Geobot. Polon. 14: 210 (2007)
Syntrichia pseudohandelii (J.Froehl.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 37: 212 (1992)
Syntrichia rigescens (Broth. & Geh.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 37: 212 (1992)
Syntrichia ruraliformis (Besch.) Cardot var. subpapillosissima (Bizot & Pierrot) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot.
37: 212 (1992)
Syntrichia sarconeurum Ochyra & R.H.Zander, Fragm. Florist. Geobot. Polon. 14: 210 (2007)
Syntrichia sinensis (Müll.Hal.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 37: 213 (1992)
Syntrichia submontana (Broth.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 37: 213 (1992)
Syntrichia virescens (De Not.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 37: 213 (1992)
Syntrichia virescens (De Not.) Ochyra var. minor (Bizot) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 37: 213 (1992)
Thamnobryum latinerve (Mitt.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 36: 76 (1991)
Thamnobryum vorobjovii (Laz.) Ochyra, J. Hattori Bot. Lab. 64: 342 (1988)
Thuidium abietinum (Hedw.) Schimp. subsp. hystricosum (Mitt.) Kindb. ex Szafran, Szafran, Fl. Polska Mchy
2: 114 (1961), nom. inval. basion. non citat.
Tortula hoppeana (Schultz) Ochyra, Bryologist 107: 499 (2004)
Tortula mongolica (Boros) Ochyra in Ochyra & Pacyna, Fragm. Florist. Geobot. 26: 73 (1980)
Tortula muralis Hedw. subsp. lingulata (Lindb.) Szafran, Fl. Polska Mchy 2: 375 (1961), nom. inval. basion.
non citat.
Tortula virescens (De Not.) De Not. subsp. minor (Bizot) Ochyra, Journ. Hattori Bot. Lab. 64: 343 (1988)
Valdonia microcarpa (Mitt.) Ochyra, Cryptog., Bryol. 24: 92 (2003)
Verrucidens insularis (Mitt.) Ochyra & Matteri, Fragm. Florist. Geobot. 41: 1007 (1996)
Vittia pachyloma (Mont.) Ochyra, J. Hattori Bot. Lab. 62: 395, f. 1–6 (1987)
Warnstorfia austrostraminea (Müll.Hal.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 41: 480 (1996)
Warnstorfia austrostraminea (Müll.Hal.) Ochyra var. gracillima (Müll.Hal.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot.
41: 481 (1996)
Warnstorfia austrostraminea (Müll.Hal.) Ochyra var. minor (Cardot) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 41:
481 (1996)
Warnstorfia austrostraminea (Müll.Hal.) Ochyra var. subfluitans (Müll.Hal.) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot.
41: 481 (1996)
Warnstorfia austrostraminea (Müll.Hal.) Ochyra var. tenuissima (Cardot & Broth.) Ochyra, Fragm. Florist.
Geobot. 41: 481 (1996)
Warnstorfia fluitans (Hedw.) Loeske var. berggrenii (C.E.O.Jensen) Ochyra, Fragm. Florist. Geobot. 37:
213 (1992)
Warnstorfia fontinaliopsis (Müll.Hal.) Ochyra in Ochyra & Matteri, Fl. Cript. Tierra del Fuego 14(10):
72 (2001)
Warnstorfia laculosa (Müll.Hal.) Ochyra & Matteri, Fragm. Florist. Geobot. 42: 181 (1997)
Weissia krassavinii (Laz.) Laz. ex Ochyra, Journ. Hattori Bot. Lab. 64: 343 (1988)
Wijkia cuynetii (Bizot) W.Schultze-Motel ex Ochyra, Polish Bot. J. 56: 113 (2011)
B:
PRACOWNIA FYKOLOGII
Konrad Wołowski
Jadwiga Siemińska
Jolanta Piątek
NOWE TAKSONY GLONÓW OPISANE
W ZAKŁADZIE FYKOLOGII LATACH 1953−2012
Pracownicy Zakładu Fykologii IB PAN opisali 127 nowych dla nauki taksonów glonów,
w tym 15 okrzemek (Bacillariophyceae), 36 zielenic (Chlorophyta), 12 złotowiciowców
(Chrysophyceae s. lato), 51 morfotypów stomatocyst złotowiciowców, 6 sinic (Cyanophyta),
4 euglenin (Euglenophyta), 2 krasnorostów (Rhodophyta) i jednego ksantofita (Xanthophyceae). Niezgodnie z wymogami Międzynarodowego Kodeksu nomenklatury botanicznej
opisanych zostało 26 taksonów. Zaproponowali także dwie nowe kombinacje nomenklatoryczne.
Bacillariophyceae
Achnanthidium chitrakotense A.Z.Wojtal, Lange-Bert. & Nautiyal P., Polish Bot. J. 55(1): 58, f. 2−32 (2010)
Achnanthidium polonicum Vijver, A.Z.Wojtal, E.Morales & Ector, Algol. Stud. 136−137: 223, f. 131−154
(2011)
Achnanthidium acsiae A.Z.Wojtal, E.Morales, Vijver & Ector, Algol. Stud. 136−137: 226, f. 155−184 (2011)
Bolewskia Kwiecińska & Siemińska, Acta Paleobot. 40(1): 4 (2000)
Bolewskia reymanownae Kwiecińska & Siemińska, Acta Paleobot. 40(1): 4, 1−3 (2000)
Diadesmis tabellariaeformis (Krasske) Lange-Bert. & A.Z.Wojtal, Icon. Diatom. 9: 110 (2000)
Horstia Siemińska & Kwiecińska, Acta Paleobot. 42(1): 4 (2002)
Horstia renatae Siemińska & Kwiecińska, Acta Paleobot. 42(1): 5, f. 1−2 (2002)
Kobayasiella elongata Buczkó & A.Z.Wojtal, Nova Hedwigia 84(1−2): 157, f. 1−20 (2007)
Kobayasiella tintinni Buczkó, A.Z.Wojtal & R.Jahn, Diatom Res. 24(1): 11, f. 59−69, 84, 87, 90, 93 (2009)
Nupela marvanii A.Z.Wojtal, Fottea 9(2): 235, f. 6−13, 26−43 (2009)
Protorhaphoneis Kwiecińska & Siemińska, Acta Paleobot. 40(1): 5. (2000)
Protorhaphoneis stanislai Kwiecińska & Siemińska, Acta Paleobot. 40(1): 5, f. 4 (2000)
376
K. Wołowski
i in.
Puncticulata balatonis (Pant.) A.Z.Wojtal & Budzyńska, Nova Hedwigia 93(3–4): 512, f. 1−12, 15−22
(2011)
Xanthiopyxis polonica Kwiecińska & Siemińska, Acta Paleobot. 40(1): 6, f. 5−8 (2000)
Chlorophyta
Arthrodesmus bifidus Bréb. var. missionwellsensis Siemińska, Trans. Amer. Micros. Soc. 84(1): 113, pl. 5 f.
2−4 (1965)
Bulbochaete gutwinskii Mrozińska, Acta Hydrobiol. 2(2): 156, pl. 2 f. 10 (1960) [‘Gutwińskii’], nom. inval.
Bulbochaete gutwinskii Mrozińska var. reticulata Mrozińska-Webb, Fragm. Flor. Geobot. 22(1−2): 174, f. 13,
15 (1976)
Bulbochaete subquadrata Mrozińska-Webb, Fragm. Flor. Geobot. 22(1−2): 174, f. 12, 14 (1976)
Bulbochaete verrucoso-reticulata Mrozińska, Acta Hydrobiol 2(2): 157, pl.2 f. 11 (1960), nom. inval.
Chlamydomonas vacuolata Siemińska, Bull. Acad. Polon. Sci. Sér. Sci. Biol. 17(7): 464, f. 1A−1I (1969)
Cosmarium asphaerosporum Nordst. var. montanense Siemińska, Trans. Amer. Micros. Soc. 84(1): 108, pl. 3
f. 7−9 (1965)
Cosmarium capitatum Roy & Biss. var. tortum Siemińska, Trans. Amer. Micros. Soc. 84(1): 108, pl. 3 f. 13−18
(1965)
Cosmarium cymatonophorum West var. concavum Siemińska, Trans. Amer. Micros. Soc. 84(1): 109, pl. 3
f. 21−25 (1965)
Cosmarium subadoxum Grönbald var. dentatum Siemińska, Trans. Amer. Micros. Soc. 84(1): 111, pl. 4
f. 13−14 (1965)
Oedogonium baginiense Mrozińska-Webb, Fragm. Flor. Geobot. 22(1−2): 184, f. 27 (1976)
Oedogonium flavescens (Hass.) Wittr. fo. minus Mrozińska-Webb, Fragm. Flor. Geobot. 22(1−2): 207,
f. 49 (1976)
Oedogonium hoersholmiense Hall. fo. majus Mrozińska-Webb, Fragm. Flor. Geobot. 22(1−2): 208,
f. 52 (1976)
Oedogonium inconspicuum Hirn fo. majus Mrozińska-Webb, Fragm. Flor. Geobot. 22(1−2): 196, f. 36 (1976)
Oedogonium jaoii Mrozińska, Acta Hydrobiol. 2(2): 153, pl. 1 f. 6−9 (1960), nom. inval.
Oedogonium obtruncatum Wittr. var. ellipsoideum Wittr. fo. minus Mrozińska-Webb, Fragm. Flor. Geobot.
22(1−2): 216, f. 55 (1976)
Oedogonium pisanum Wittr. fo. baginiense Mrozińska-Webb, Fragm. Flor. Geobot. 22(1−2): 202,
f. 39 (1976)
Oedogonium polonicum Siemińska & Sieminiak, Bull. Acad. Polon. Sci. 27(7): 561, f. 1 (1980)
Oedogonium pratense Trans. fo. minus Mrozińska-Webb, Fragm. Flor. Geobot. 22(1−2): 197, f. 37 (1976)
Oedogonium praticola Transeau fo. minus Mrozińska-Webb, Fragm. Flor. Geobot. 22(1−2): 213, f. 54 (1976)
Oedogonium pungens Hirn var. minus Mrozińska-Webb, Fragm. Flor. Geobot. 22(1−2): 219, f. 60 (1976)
Oedogonium reticulosporum Mrozińska, Acta Hydrobiol. 2(2): 154, pl. 1 f. 1, 2 (1960), nom. inval.
Oedogonium reticulosporum Mrozińska fo. wuhanense Mrozińska, Fragm. Flor. Geobot. 12(4): 555, f. 2, 4
(1966), nom. inval.
Oedogonium silesiacum Mrozińska-Webb, Fragm. Flor. Geobot. 22(1−2): 219, f. 59 (1976)
Oedogonium starmachii Mrozińska Fragm. Flor. Geobot. 4(1−2): 252, f. 7−9 (1958), nom. inval.
Oedogonium submoniliforme Mrozińska-Webb, Fragm. Flor. Geobot. 22(1−2): 203, f. 41 (1976)
Oedogonium subspirale Mrozińska, Fragm. Flor. Geobot. 4(1−2): 249, f. 4, 5 (1958), nom. inval.
377
Aneks I. B
Pachycladon zatoriense T.Bednarz &Mrozińska-Webb, Fragm. Flor. Geobot. 17(1): 171, f. 1, 2 (1971) [‘zatoriensis’], nom. inval.
Pleotila Mrozińska-Webb, Nova Hedwigia 23(4): 646. (1972)
Pleotila ramosa Mrozińska-Webb, Nova Hedwigia 23(4): 648, f. 1−37 (1972)
Pediastrum taylorii Siemińska, Trans. Amer. Micros. Soc. 84(1): 100, pl. 1 f. 8−14 (1965) [‘Taylori’]
Scenedesmus indianensis Siemińska, Trans. Amer. Micros. Soc. 84(1): 105, pl. 2 f. 18, 19 (1965)
Tetraëdron starmachii Siemińska, Trans. Amer. Micros. Soc. 84(1): 103, pl. 2 f. 15, 16 (1965) [‘Starmachii’]
Trochiscia prescottii Siemińska, Trans. Amer. Micros. Soc. 84(1): 101, pl. 2 f. 1−11 (1965) [‘Prescotii’]
Trentepohlia bialowiesensis Mrozińska, Nova Hedwigia 50(1−2): 233, f. 1 (1990)
Trentepohlia bialowiesensis Mrozińska var. minor Mrozińska, Nova Hedwigia 50(1−2): 234, f. 2, 3 (1990)
Chrysophyceae s.lato
Chrysocapsa epiphythica Starmach, Bull. Acad. Pol. Sci., Sér. Sci. Biol. 21(9): 611, f. 1A, 1B (1973), nom.
inval.
Chrysocapsa vernalis Starmach, Bull. Acad. Polon. Sci. 20(9): 672, f. 1a−e, pl. 1−3, (1972), nom. inval.
Chrysocapsella mucophila Starmach, Bull. Acad. Polon. Sci. 20(9): 674, f. 1f−k, pl. 4, 5 (1972), nom. inval.
Chrysonebula fonticola Starmach, Bull. Acad. Polon. Sci., Sér. Sci. Biol. 34(4−6): 132, f. 1, 2 (1986), nom.
inval.
Chrysosphaera stigmatica Starmach, Bull. Acad. Polon. Sci., Sér. Sci. Biol. 20(8): 577, f. a−d, phot. a-e (1972),
nom. inval.
Lagynion ampullaceum Pascher fo. minor Starmach, Fragm. Florist. Geobot. 29(3−4): 508, f. 28 (1983),
nom. inval.
Ochromonas minuta Starmach, Fragm. Florist. Geobot. 29(3−4): 506, f. 16 (1983), nom. inval.
Phaeobotrydaceae Starmach, Fl. Słodk. Polski 5: 216. (1980), nom. inval.
Pseudokephyrion pawlowskii Siemińska, Fragm. Florist. Geobot. 16(1): 184, f. 10−13 (1970) [‘Pawpowskii’]
Stephanoporos irregularis Starmach, Fragm. Florist. Geobot. 29(3−4): 509, f. 27 (1983), nom. inval.
Stichogloea globosa Starmach, Bull. Acad. Polon. Sci., Sér. Sci. Biol. 20(4): 678, f. A, phot. a−d (1972),
nom. inval.
Stylochrysallis poculiformis Starmach, Fragm. Flor. Geobot. 29(3−4): 507, f. 21 (1983), nom. inval.
Stomatocysty złotowiciowców (Chrysophycean stomatocysts)
Stomatocysta 1, J.Cabała, Polish Bot. J. 47(1): 28, f. 16, 30, 31 (2002)
Stomatocysta 2, J.Cabała, Nova Hedwigia 77(1−2): 102, f. 3, 8 (2003)
Stomatocysta 3, J.Cabała, Nova Hedwigia 77(1−2): 103, f. 4, 9 (2003)
Stomatocysta 4, J.Cabała, Polish Bot. J. 48(1): 14, f. 1c (2003)
Stomatocysta 5, J.Cabała. in K.Wołowski, J.Cabała & B.A.Zeeb, Can. J. Bot. 82: 1332, f. 2 (2004)
Stomatocysta 6, J.Cabała. in Wołowski, J.Cabała & B.A.Zeeb, Can. J. Bot. 82: 1332, f. 3−5 (2004)
Stomatocysta 7, J.Cabała. in Wołowski, J.Cabała & B.A.Zeeb, Can. J. Bot. 82: 1332, f. 8, 9 (2004)
Stomatocysta 10, J.Cabała. in Wołowski, J.Cabała & B.A.Zeeb, Can. J. Bot. 82: 1335, f. 14, 15, 19 (2004)
378
K. Wołowski
i in.
Stomatocysta 11, J.Cabała. in Wołowski, J.Cabała & B.A.Zeeb, Can. J. Bot. 82: 1336, f. 16 (2004)
Stomatocysta 12, J.Cabała in J.Cabała & M.Piątek, Ann. Limnol. Int. J. Lim. 40(2): 155, f. 17, 50 (2004)
Stomatocysta 13, J.Cabała in J.Cabała & M.Piątek, Ann. Limnol. Int. J. Lim. 40(2): 157, f. 23 (2004)
Stomatocysta 14, J.Cabała in J.Cabała & M.Piątek, Ann. Limnol. Int. J. Lim. 40(2): 158, f. 28, 29, 57 (2004)
Stomatocysta 16, J.Cabała in J.Cabała & M.Piątek, Ann. Limnol. Int. J. Lim. 40(2): 163, f. 40−42, 58, 59 (2004)
Stomatocysta 19, J.Cabała, Algol. Stud. 116: 134, f. 7 (2005)
Stomatocysta 21, J.Cabała, Algol. Stud. 116: 134, f. 9, 10 (2005)
Stomatocysta 30, J.Cabała, Acta Soc. Bot. Polon. 74(4): 312, f. 20, 21 (2005)
Stomatocysta 31, J.Cabała in J.Piątek & M.Piątek, Polish Bot. J. 50(1): 102, f. 11, 12 (2005)
Stomatocysta 32, J.Cabała in J.Piątek & M.Piątek, Polish Bot. J. 50(1): 104, f. 17, 18 (2005)
Stomatocysta 33, J.Piątek, Polish Bot. J. 50(2): 110, f. 7−9 (2005)
Stomatocysta 34, J.Piątek, Polish Bot. J. 50(2): 112, f. 10−12 (2005)
Stomatocysta 35, J.Piątek, Polish Bot. J. 50(2): 112, f. 14 (2005)
Stomatocysta 38, J.Piątek, Polish Bot. J. 51(1): 71, f. 19, 20 (2006)
Stomatocysta 39, J.Piątek, Polish Bot. J. 51(1): 71, f. 21, 22 (2006)
Stomatocysta 40, J.Piątek, Ann. Bot. Fennici 44: 189, f. 1E, 1F (2007)
Stomatocysta 41, J.Piątek, Ann. Bot. Fennici 44: 189, f. 2A, 2B (2007)
Stomatocysta 42, J.Piątek, Ann. Bot. Fennici 44: 189, f. 3B, 3C (2007)
Stomatocysta 43, J.Piątek in J.Piątek & M.Piątek, Ann. Bot. Fennici 53(1): 65, f. 22−25 (2008)
Stomatocysta 44, J.Piątek in J.Piątek, M.Piątek, B.A.Zeeb & A.El-Shahed, Phycologia 48(1): 16, f. 8−10 (2009)
Stomatocysta 45, J.Piątek in J.Piątek, M.Piątek, B.A.Zeeb & A.El-Shahed, Phycologia 48(1): 16, f. 11−14
(2009)
Stomatocysta 46, J.Piątek in J.Piątek, M.Piątek, B.A.Zeeb & A.El-Shahed, Phycologia 48(1): 17, f. 15, 16
(2009)
Stomatocysta 47, J.Piątek in J.Piątek, M.Piątek, B.A.Zeeb & A.El-Shahed, Phycologia 48(1): 17, f. 17−22
(2009)
Stomatocysta 48, J.Piątek in J.Piątek, M.Piątek & D.C.Mossebo, Nova Hedwigia 95(3/4): 393, f. 3−5, 8−11
(2012)
Stomatocysta 1, Wołowski & Płachno in Płachno & Wołowski, Acta Soc. Bot. Polon. 77(1): 78, f. 33−38 (2008)
379
Aneks I. B
Stomatocysta 2, Wołowski, J.Piątek & Płachno, Phycologia 50(5): 515, f. 12−15 (2011)
Stomatocysta 3, Wołowski, J.Piątek & Płachno, Phycologia 50(5): 516, f. 17−19 (2011)
Cyanophyta
Lyngbya subclavata Starmach, Fragm. Florist. Geobot. 3(2): 147, f. 1A−F, 2A−C (1958)
Microchaete epiphitica Starmach, Fragm. Florist. Geobot. 29(3−4): 482, f. 5a−f (1983), nom. inval.
Microchaete sphagnicola Starmach, Fragm. Florist. Geobot. 29(3−4): 480, f. 4a−f (1983), nom. inval.
Plectonema batrachospermi Starmach, Acta Soc. Bot. Polon. 26(3): 566, f. 1a−h (1957)
Plectonema radiosum (Schiedermayer) Gomont fo. tenuis Starmach, Fragm. Florist. Geobot. 29(3−4): 485,
f. 7a−f (1983), nom. inval.
Scopulonematales Starmach, Fl. Słodk. Polski 2: 198. (1966), nom. inval.
Euglenophyta
Euglena ettlii Wołowski, Arch. Protistenkunde 143: 173, f. 1−10 (1993), nom. inval.
Euglena sieminskiana Wołowski, Algol. Stud. 65: 31, f. 1−19 (1992)
Euglena rustica J.Schiller fo. major Wołowski, Fragm. Flor. Geobot. 33(1−2): 220, f. 4a−e, phot. 1 (1988),
nom. inval.
Trachelomonas alabamensis C.Bicudo & K.Wołowski, Algol. Stud. 88: 25, f. 1−4 (1998)
Rhodophyta
Batrachospermum capensis Starmach, Acta Hydrobiol. 17(3): 206, f. 4a−e, phot. 1−10 (1975), nom. inval.
Batrachospermum medium Starmach, Fragm. Florist. Geobot. 31−32(3−4): 476, pl. 2−4, phot. 1−12
(1988), nom. inval.
Xanthophyceae
Rhizochloris tatrica Siemińska, Acta Hydrobiol. 6(4): 323, f. 1−4 (1964)
C: PRACOWNIA LICHENOLOGII
Urszula Bielczyk
Lucyna Śliwa
NOWE TAKSONY, KOMBINACJE I NAZWY DLA POROSTÓW
ZAPROPONOWANE W PRACOWNI LICHENOLOGII
W LATACH 1953–2012
w latach 1953−2012 w Pracowni Lichenologii opisano łącznie 97 nowych dla nauki taksonów, w tym 50 gatunków porostów oraz 5 grzybów naporostowych. Zaproponowano
także 112 nowych kombinacji, w tym 29 w randze gatunku. Ponadto Janusz Nowak opisał
trzy nowe zespoły, a Urszula Bielczyk 6 nowych podzespołów porostów.
Sekecje (sections)
Cetraria Ach. sect. Luteae Motyka, Fl. Polska Porosty 5(1): 232 (1960), nom. inval. typus non indic.
Gatunki (species)
(gwiazdką (*) oznaczono grzyby naporostowe; w nawiasach kwadratowych podano efektywne daty publikacji
taksonów)
Acarospora dissecta K.Knudsen & Flakus in K.Knudsen, Flakus & Kukwa, Lichenologist 44(2): 254 (2012)
Acarospora ramosa K.Knudsen & Flakus, Nova Hedwigia 89(3–4): 350 (2009)
Alectoria americana Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(3): 449 (1960)
Alectoria carpatica Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 4(1–2): 240 (1958)
Alectoria crispa Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(3): 446 (1960), nom. inval. typus non indic.
Alectoria fallacina Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(3): 447 (1960)
Alectoria flexuosa Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(3): 445 (1960)
Alectoria glabra Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(3): 448 (1960)
Alectoria himalayana Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(3): 450 (1960)
Alectoria mirabilis Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(3): 444 (1960, nom. illeg. incl. species prior.
Alectoria pellucida Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 4(1–2): 240 (1958)
Aneks I. C
381
Alectoria sophiae Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 4(1–2): 239 (1958)
Alectoria tatrica Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 4(1–2): 238 (1958)
Amphoridium impurum Nowak, Fragm. Flor. Geobot (20(3): 391 (1974)
Amphoridium ionospicarpum Nowak, Acta Mycol. 2: 3 (1966.
Aspidothelium lueckingii Flakus, Nova Hedwigia 88(1–2): 140 (2009)
Asterothyrium vezdae Flakus & Lücking, Lichenologist 40(5): 424 (2008)
Calopadia erythrocephala Farkas, Elix & Flakus, Lichenologist 44(3): 395 (2012)
Capronia etayoi Flakus & Kukwa, Lichenologist 44(4): 469 (2012)
*
Keratosphaera antoniana Flakus, Farkas & Lücking in Farkas, Acta Bot. Hung. 52(3–4): 333 (2010)
Keratosphaera multiseptata Flakus & Lücking, Lichenologist 40(5): 424 (2008)
Lecanora carlottiana Lewis & Śliwa, Bryologist 115(3): 376 (2012)
Lecanora juniperina Śliwa in Nash III, Ryan, Diederich, Gries & Bungartz, Lich. Fl. Great. Sonoran Desert
Reg. 2: 231 (2004)
Lecanora microloba Śliwa & Flakus, Lichenologist 43(1): 2 (2011)[2010].
Lecanora wetmorei Śliwa in Nash III, Ryan, Diederich, Gries & Bungartz, Lich. Fl. Great. Sonoran Desert
Reg. 2: 283 (2004)
Lepraria achariana Flakus & Kukwa, Lichenologist 39(5): 464 (2007)
Lepraria glaucosorediata Flakus & Kukwa in Kukwa & Flakus, Mycotaxon 108: 355 (2009)
Lepraria maderensis Kukwa & Flakus in Flakus & Kukwa, Nova Hedwigia 92(1–2): 96 (2011)
Lepraria neojackii Flakus & Kukwa, Lichenologist 39(5): 468 (2007)
Lepraria stephaniana Elix, Flakus & Kukwa in Flakus, Elix, Rodriguez & Kukwa, Lichenologist 43(1): 64
(2011)[2010]
Lichenosticta jurgae Kukwa & Flakus in Flakus & Kukwa, Lichenologist 44(4): 471 (2012)
*
Melaspilea subarenacea Nowak & Kiszka, Fragm. Flor. Geobot (20(1): 103 (1974)
Phaeosporobolus trypethelii Flakus & Kukwa, Lichenologist 44(4): 472 (2012)
*
Phylloblastia bielczykiae Flakus & Lücking, Lichenologist 40(5): 426 (2008)
Plectocarpon stereocaulicola Kukwa, Etayo & Flakus, Lichenologist 44(4): 479 (2012)
*
Porina boliviana Flakus & Lücking, Lichenologist 40(5): 428 (2008)
Protoblastenia szaferi Nowak, Fragm. Flor. Geobot 20(4): 529 (1974)
Ramalina fallax Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 641 (1960)[1961]
Ramalina fenestrata Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 639 (1960)[1961]
Ramalina lojkana Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 642 (1960)[1961].
Ramalina maderensis Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 705 (1960[1961].
Remototrachyna sipmaniana Kukwa & Flakus in Flakus, Rodriguez Saavedra & Kukwa, Mycotaxon 119:
162 (2012)
Sarcogyne brunnea K. Knudsen & Flakus in Knudsen, Flakus & Kukwa, Lichenologist 44(2): 258 (2012)
Spirographa usneae Flakus, Kukwa & Etayo in Flakus & Kukwa, Lichenologist 44(4): 474 (2012)
*
Tapellaria intermedia Flakus & Lücking, Lichenologist 40(5): 429 (2008)
Trichothelium subargenteum Flakus & Lücking, Lichenologist 40(5): 430 (2008)
Umbilicaria iberica Sancho & Krzewicka in Krzewicka, García, Johansen, Sancho & Martín, Lichenologist
41(6): 644 (2009)
Umbilicaria isidiosa Krzewicka in Krzewicka & Wilk, Mycotaxon 109: 166 (2009)
382
Umbilicaria maculata Krzewicka, M. P. Martin & M. A. García in Krzewicka, García, Johansen, Sancho
& Martín, Lichenologist 41(6): 644 (2009)
Usnea aristata Motyka, Persoonia 1(4): 430 (1961)
Usnea asteriza Motyka, Persoonia 1(4): 425 (1961)
Usnea coniungens Motyka, Persoonia 1(4): 427 (1961)
Verrucaria atroviridis Servít ex Nowak & Tobol., Porosty Polskie: 1120 (1975)
Verrucaria polonica Nowak, Fragm. Flor. Geobot. 5(1): 155 (1959)
Xanthoria nowakii S.Y. Kondr. & Bielczyk in Kondratyuk, Bielczyk, Krumbein & Gorbushina, Mycotaxon
77: 351 (2001)
Odmiany (varieties)
Alectoria nadvornikiana Gyeln. var. eciliata Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 4(1–2): 237 (1958), nom. inval.
typus non indic.
Alectoria nadvornikiana Gyeln. var. extensa Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 4(1–2): 236 (1958)
Alectoria sarmentosa (Ach.) Ach. var. pseudocincinnata Motyka, Fl. Polska Porosty 5(2): 102 (1962)[1961],
nom. inval. typus non indic.
Alectoria subcana (Nyl.) Gyeln. var. bicolorata Motyka, Fl. Polska Porosty 5(2): 87 (1962)[1961], nom. inval.
typus non indic.
Alectoria subcana (Nyl.) Gyeln. var. obscurata Motyka, Fl. Polska Porosty 5(2): 88 (1962)[1961], nom. inval.
typus non indic.
Evernia prunastri (L.) Ach. var. capitulata Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 624 (1960)[1961].
Evernia prunastri (L.) Ach. var. densa Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 617 (1960)[1961].
Evernia prunastri (L.) Ach. var. magnifica Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 620 (1960)[1961].
Evernia prunastri (L.) Ach. var. maiuscula Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 621 (1960)[1961].
Evernia prunastri (L.) Ach. var. marginata Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 622 (1960)[1961].
Ramalina baltica Lettau var. vesiculosa Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 650 (1960)[1961].
Ramalina baltica Lettau var. angustata Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 650 (1960)[1961].
Ramalina calicaris (L.) Fr. var. crispa Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 668 (1960)1961], nom. inval. typus
non indic.
Ramalina capitata (Ach.) Nyl. var. straminea Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 682 (1960)[1961].
Ramalina farinacea (L.) Ach. var. foveolata Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 664 (1960)[1961], nom. inval.
typus non indic.
Ramalina farinacea (L.) Ach. var. rigida Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 664 (1960)[1961], nom. inval.
typus non indic.
Ramalina farinacea (L.) Ach. var. subphalerata Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 664 (1960)[1961], nom.
inval. typus non indic.
Ramalina fastigiata (Lilj.) Ach. var. caespitosa Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 660 (1960)[1961].
Ramalina fastigiata (Lilj.) Ach. var. horrida Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 658 (1960)[1961].
Ramalina fastigiata (Lilj.) Ach. var. rostrata Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 657 (1960)[1961].
Ramalina fraxinea (L.) Ach. var. crispa Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 674 (1960)[1961], nom. inval.
typus non indic.
Ramalina fraxinea (L.) Ach. var. lanciformis Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 674 (1960)[1961], nom. inval.
typus non indic.
Aneks I. C
383
Ramalina fraxinea (L.) Ach. var. spathulata Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 677 (1960)[1961], nom. inval.
typus non indic.
Ramalina fraxinea (L.) Ach. var. stictina Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 677 (1960)[1961].
Ramalina pollinaria (Westr.) Ach. var. marginata Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 653 (1960)[1961], nom.
Ramalina pollinaria (Westr.) Ach. var. scobinosa Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 653 (1960)[1961].
Ramalina scopulorum (Retz.) Ach. var. conturbata Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 692 (1960)[1961], nom.
Ramalina subfarinacea Nyl. var. mediterranea Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 666 (1960)[1961].
Thamnolia vermicularis (Sw.) Schaer. var. intricata Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 630 (1960)[1961].
Thamnolia subvermicularis Asahina var. nivea Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 633 (1960)[1961], nom.
Thamnolia subvermicularis Asahina var. rostrata Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 633 (1960)[1961].
Thamnolia subvermicularis Asahina var. sordida Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 634 (1960)[1961].
Usnea asteriza Motyka var. incolorata Motyka, Persoonia 1(4): 426 (1961)
Usnea asteriza Motyka var. trachyna Motyka, Persoonia 1(4): 427 (1961)
Usnea vesiculata Motyka var. venulosa Motyka, Persoonia 1(4): 417 (1961)
Formy (forms)
Alectoria fremontii Tuck. fo. dealbata Motyka, Fl. Polska Porosty 5(2): 77 (1962)[1961], nom. inval. typus
non indic.
Alectoria implexa (Hoffm.) Röhl. fo. infumata Motyka, Fl. Polska Porosty 5(2): 92 (1962)[1961], nom. inval.
typus non indic.
Alectoria ochroleuca (Hoffm.) A.Massal. fo. firmior Motyka, Fl. Polska Porosty 5(2): 99 (1962)[1961], nom.
Ramalina calicaris (L.) Fr. var. canaliculata Fr. fo. scoparia Motyka, Fl. Polska Porosty 5(2): 168 (1962)
[1961], nom. inval. typus non indic.
Ramalina fraxinea (L.) Ach. var. stictina Motyka fo. obtusata Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 678 (1960)
[1961].
Ramalina scopulorum (Retz.) Ach. fo. majuscula Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 689 (1960)[1961], nom.
Nowe kombinacje (new combinations)
Alectoria Ach. sect. Subfibrillosae (Du Rietz) Motyka, Fl. Polska Porosty 5(2): 48 (1962)[1961].
Alectoria bicolor (Ehrh.) Nyl. fo. subolivacea (Gyeln. & Fóriss) Motyka, Fl. Polska Porosty 5(2): 51 (1962)
[1961]
Alectoria intricans (Vain.) Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 3(2): 228 (1958)
Alectoria nadvornikiana Gyeln. var. spinulosa (Ahlner) Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 4(1–2): 235 (1958, nom.
Alectoria positiva (Gyeln.) Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 3(2): 220 (1958)
Alectoria setacea (Ach.) Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 3(2): 216 (1958)
Alectoria subcana (Nyl.) Gyeln. var. subfusca (Gyeln.) Motyka, Fl. Polska Porosty 5(2): 87 (1962)[1961].
Alectoria subcana (Nyl.) Gyeln. var. subosteola (Gyeln.) Motyka, Fl. Polska Porosty 5(2): 87 (1962)[1961].
384
Alectoria subprolixa (Nyl.) Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 3(2): 218 (1958)
Amandinea punctata (Hoffm.) Coppins & Scheid. var. chloropolia (Fr.) Nowak, Fl. Polska Porosty 6(2):
18 (1998)[1999].
Amandinea punctata (Hoffm.) Coppins & Scheid. var. stigmatea (Schaer.) Nowak, Fl. Polska Porosty 6(2):
18 (1998)[1999].
Amphoridium stenosporum (Servít) Nowak & Tobol., Porosty Polskie: 1117 (1975)
Amphoridium virens (Nyl.) Nowak & Tobol., Porosty Polskie: 1117 (1975)
Arthonia endlicheri (Garov.) Oxner fo. decussata (Flot.) Nowak, Fl. Polska Porosty 1(1): 68 (1983)
Arthonia tumidula (Ach.) Ach. var. coccinea (Flörke) Nowak, Fl. Polska Porosty 1(1): 85 (1983)
Arthonia tumidula (Ach.) Ach. var. rubra (Pers.) Nowak, Fl. Polska Porosty 1(1): 84 (1983)
Arthonia tumidula (Ach.) Ach. fo. cuspidans (Nyl.) Nowak, Fl. Polska Porosty 1(1): 85 (1983)
Arthonia tumidula (Ach.) Ach. fo. concolor (Turn.) Nowak, Fl. Polska Porosty 1(1): 85 (1983)
Arthonia tumidula (Ach.) Ach. fo. kermesina (Schaer.) Nowak, Fl. Polska Porosty 1(1): 85 (1983)
Arthonia tumidula (Ach.) Ach. fo. astroidea (Leight.) Nowak, Fl. Polska Porosty 1(1): 84 (1983)
Arthonia tumidula (Ach.) Ach. fo. glabra (A.Massal.) Nowak, Fl. Polska Porosty 1(1): 84 (1983)
Arthonia tumidula (Ach.) Ach. fo. opegraphoies (A.Massal.) Nowak, Fl. Polska Porosty 1(1): 84 (1983)
Arthopyrenia austriaca (Körb.) Nowak & Tobol., Porosty Polskie: 1117 (1975)
Arthopyrenia glabra (A.Massal.) Nowak & Tobol., Porosty Polskie: 1117 (1975)
Bagliettoa sphinctrina (Ach.) Körb. var. bavarica (Servít) Nowak & Tobol., Porosty Polskie: 1117 (1975)
Diplotomma ambiguum (Ach). Flagey fo. agglomeratum (Szatala) Nowak, Fl. Polska Porosty 6(2): 88 (1998)
[1999]
Diplotomma ambiguum (Ach). Flagey fo. atromaculatum (Sandst.) Nowak, Fl. Polska Porosty 6(2): 89
(1998)[1999]
Diplotomma ambiguum (Ach). Flagey fo. ochraceum (Szatala) Nowak, Fl. Polska Porosty 6(2): 88 (1998)
[1999]
Diplotomma epipolium (Ach.) Arnold var. ocellatum (A.Massal.) Nowak & Tobol., Porosty Polskie:
1117 (1975)
Diplotomma laineum (Ach.) Nowak & Tobol., Porosty Polskie: 1117 (1975)
Evernia prunastri (L.) Ach. var. pendula (Nyl.) Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 619 (1960)[1961].
Evernia prunastri (L.) Ach. var. flavicans (Flot.) Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 620 (1960)[1961].
Gyalidea rivularis (Eitner) Nowak & Tobol., Porosty Polskie: 1118 (1975)
Involucrothele lahmiana (Lojka) Nowak & Tobol., Porosty Polskie: 1118 (1975)
Lecanora thuleana (Poelt) Śliwa in Śliwa, Miadlikowska, Redelings, Molnar & Lutzoni, Bryologist 115(2):
271 (2012)
Lecanora zosterae var. beringii (Nyl.) Śliwa, Polish Bot. J. 52(1): 60 (2007)
Lecanora zosterae var. palanderi (Vain.) Śliwa, Polish Bot. J. 52(1): 62 (2007)
Lecidea marginata Schaer. var. subfarinosa (H. Magn.) Nowak & Tobol., Porosty Polskie: 1118 (1975)
Lecidea spitsbergensis Lynge var. portensis (Nádv.) Nowak & Tobol., Porosty Polskie: 1118 (1975)
Letharia vulpina (L.) Hue var. incomta (Ach.) Motyka, Fl. Polska Porosty 5(2): 32 (1962)[1961].
Letharia vulpina (L.) Hue var. xantholina (Ach.) Motyka, Fl. Polska Porosty 5(2): 31 (1962)[1961].
Opegrapha atra Pers. fo. reticulata (DC.) Nowak, Fl. Polska Porosty 1(1): 126 (1983)
Opegrapha atra Pers. fo. rimosa (DC.) Nowak, Fl. Polska Porosty 1(1): 126 (1983)
Aneks I. C
385
Opegrapha herbarum Mont. var. betulina (H.Olivier) Nowak, Fl. Polska Porosty 1(1): 123 (1983)
Opegrapha herbarum Mont. fo. conferta (Erichsen) Nowak, Fl. Polska Porosty 1(1): 123 (1983)
Opegrapha vermicellifera (Kunze) J.R.Laundon fo. deplanata (Erichsen) Nowak, Fl. Polska Porosty 1(1):
143 (1983)
Opegrapha vermicellifera (Kunze) J.R.Laundon fo. discrepans (Erichsen) Nowak, Fl. Polska Porosty 1(1):
143 (1983)
Opegrapha vermicellifera (Kunze) J.R.Laundon fo. subpulicaris (Erichsen) Nowak, Fl. Polska Porosty 1(1):
143 (1983)
Parabagliettoa disjuncta (Arnold) Krzewicka, Polish Bot. Stud. 27: 28 (2012)
Phaeophyscia endococcina (Körb.) Moberg var. hypoleuca (Nádv.) Nowak, Fl. Porosty 6(3): 49 (1993)
Phaeophyscia endococcina (Körb.) Moberg var. lithotodes (Nyl.) Nowak, Fl. Polska Porosty 6(3): 49 (1993)
Phaeophyscia orbicularis (Neck.) Moberg fo. calcicola (Nádv.) Nowak, Fl. Polska Porosty 6(3): 61 (1993)
Phaeophyscia orbicularis (Neck.) Moberg fo. hueiana (Harm.) Nowak, Fl. Polska Porosty 6(3): 61 (1993)
Phaeophyscia orbicularis (Neck.) Moberg fo. tristis (Räsänen) Nowak, Fl. Polska Porosty 6(3): 61 (1993)
Phaeophyscia orbicularis (Neck.) Moberg fo. virella (Ach.) Nowak, Fl. Polska Porosty 6(3): 61 (1993)
Physcia tenella (Scop.) DC. var. tenella fo. soralifera (Erichsen) Nowak, Fl. Polska Porosty 6(3): 75 (1993)
Physconia distorta (With.) J.R.Laundon fo. angustata (Hoffm.) Nowak, Fl. Polska Porosty 6(3): 31 (1993)
Physconia distorta (With.) J.R.Laundon fo. subvenusta (Nyl.) Nowak, Fl. Polska Porosty 6(3): 30 (1993)
Physconia distorta (With.) J.R.Laundon fo. turgida (Schaer.) Nowak, Fl. Polska Porosty 6(3): 30 (1993)
Physconia grisea (Lam.) Poelt subsp. grisea var. hillmannii (Lynge) Nowak, Fl. Polska Porosty 6(3):
39 (1993)
Protobagliettoa bagliettoaeformis (Hazsl.) Servít ex Nowak & Tobol., Porosty Polskie: 1118 (1975)
Protobagliettoa bagliettoiformis (Hazsl.) Servít var. istriana (Servít) Nowak & Tobol., Porosty Polskie:
1118 (1975)
Protobagliettoa baldensis (A.Massal.) Servít ex Nowak & Tobol., Porosty Polskie: 1118 (1975)
Protobagliettoa gyelnikii (Servít) Servít ex Nowak & Tobol., Porosty Polskie: 1118 (1975)
Protobagliettoa inaequata (Servít) Nowak & Tobol., Porosty Polskie: 1118 (1975)
Protobagliettoa parmigera (J. Steiner) Servít var. bohemica (Servít) Nowak & Tobol., Porosty Polskie:
1118 (1975)
Protobagliettoa parmigera (J. Steiner) Servít var. pieninensis (Servít) Nowak & Tobol., Porosty Polskie:
1119 (1975)
Protobagliettoa steineri (Kušan) Servít ex Nowak & Tobol., Porosty Polskie: 1119 (1975)
Ramalina armorica Nyl. var. implexa (Nyl.) Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 702 (1960)[1961].
Ramalina armorica Nyl. var. divaricata (Duby) Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 704 (1960)[1961].
Ramalina armorica Nyl. var. subvittata (Nyl.) Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 703 (1960)[1961].
Ramalina armorica Nyl. var. tuberculosa (H.Olivier) Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 702 (1960)[1961].
Ramalina armorica Nyl. fo. nigripes (Wedd.) Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 701 (1960)[1961].
Ramalina armorica Nyl. fo. pygmaea (Wedd.) Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 701 (1960)[1961].
Ramalina calicaris (L.) Fr. var. evernioides (Anzi) Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 668 (1960)[1961].
Ramalina capitata (Ach.) Nyl. var. erosa (Timkó) Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 681 (1960)[1961], nom.
inval. basion. indic. sin. refer.
Ramalina capitata (Ach.) Nyl. var. strepsilis (Ach.) Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 682 (1960)[1961],
nom. inval. basion. indic. sin. refer.
386
Ramalina capitata (Ach.) Nyl. var. tinctoria (Weber) Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 681 (1960)[1961],
nom. inval. basion. indic. sin. refer.
Ramalina cornuata (Ach.) Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 692 (1960)[1961].
Ramalina crassa (Nyl.) Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 696 (1960)[1961].
Ramalina farinacea (L.) Ach. var. luxurians (Berher) Motyka, Fl. Polska Porosty 5(2): 161 (1962)[1961].
Ramalina fraxinea (L.) Ach. var. angulosa (A.Massal.) Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 676 (1960)[1961].
Ramalina fraxinea (L.) Ach. var. calycula (A.Massal.) Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 676 (1960)[1961].
Ramalina fraxinea (L.) Ach. var. fastuosa (A.Massal.) Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 675 (1960)[1961].
Ramalina fraxinea (L.) Ach. var. monophylla (Cromb.) Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 672 (1960)[1961].
Ramalina incrassata (Nyl.) Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 694 (1960)[1961].
Ramalina minor (Nyl.) Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 706 (1960)[1961].
Ramalina pollinaria (Westr.) Ach. var. balatonica (Gyeln.) Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 654
(1960)[1961].
Ramalina scopulorum (Retz.) Ach. var. extensa (H.Olivier) Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 689 (1960)[1961].
Ramalina scopulorum (Retz.) Ach. var. kullensis (Zopf) Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 690 (1960)[1961].
Ramalina subfarinacea Nyl. var. angustissima (Anzi) Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 666 (1960)[1961],
nom. inval. basion. nom. nud.
Remototrachyna aguirrei (Sipman, Elix & T.H. Nash) Flakus, Kukwa & Sipman in Flakus, Rodriguez Saavedra
& Kukwa, Mycotaxon 119: 161 (2012)
Remototrachyna consimilis (Vain.) Flakus, Kukwa & Sipman in Flakus, Rodriguez Saavedra & Kukwa, Mycotaxon 119: 161 (2012)
Remototrachyna singularis (Hale) Flakus, Kukwa & Sipman in Flakus, Rodriguez Saavedra & Kukwa, Mycotaxon 119: 162 (2012)
Squamarina gypsacea (Sm.) Poelt var. subcetrarioides (Zahlbr.) Nowak & Tobol., Porosty Polskie: 1119 (1975)
Thamnolia subuliformis (Ehrh.) W.L.Culb. var. nivea (Motyka) Nowak & Tobol., Porosty Polskie: 1119 (1975)
Thamnolia subvermicularis Asahina var. rugosoides (Gyeln.) Motyka, Fragm. Flor. Geobot. 6(4): 633
(1960)[1961]
Thamnolia subvermicularis Asahina fo. minor (Lamy) Motyka, Fl. Polska Porosty 5(2): 312
(1962)[1961]
Thelidium incavatum Mudd fo. dominans (Arnold) Nowak & Tobol., Porosty Polskie: 1119 (1975)
Thelidium incavatum Mudd fo. geographicum (Arnold) Nowak & Tobol., Porosty Polskie: 1119 (1975)
Thelidium incavatum Mudd fo. obtectum (Arnold) Nowak & Tobol., Porosty Polskie: 1119 (1975)
Thelidium olivascens (Zahlbr.) Nowak & Tobol., Porosty Polskie: 1119 (1975)
Umbilicaria rhizinata (Frey & Poelt) Krzewicka, Lichenologist 42(4): 491 (2010)
Usnea cavernosa Tuck. subsp. arnoldiana (Zahlbr.) Motyka, Fl. Polska Porosty 5(2): 200 (1962)[1961].
Usnea pulvinata Fr. var. transvaalensis (Vain.) Motyka, Persoonia 1(4): 418 (1961)
Verrucaria dufourii DC. var. alpina (Servít) Nowak & Tobol., Porosty Polskie: 1120 (1975)
Verrucaria dufourii DC. var. lovcenensis (Servít) Nowak & Tobol., Porosty Polskie: 1120 (1975)
Verrucaria dufourii DC. var. pseudorupestris (Servít) Nowak & Tobol., Porosty Polskie: 1120 (1975)
Verrucaria jizerae (Servít) Nowak & Tobol., Porosty Polskie: 1120 (1975)
Verruculopsis minutum (Hepp) Krzewicka, Polish Bot. Stud. 27: 115 (2012)
Verrucaria plumbea Ach. var. orbicularis (Kremp. ex Servít) Nowak & Tobol., Porosty Polskie: 1120 (1975)
Verrucaria velutinoides Hellb. var. moravica (Servít) Nowak & Tobol., Porosty Polskie: 1120 (1975)
387
Aneks I. C
Nowe syntaksony (New syntaxa)
Physcio nigricantis-Candelarielletum mediantis Nowak, Fragm. Flor. Geobot. 6(3): 339 (1960)
Verrucario velanae-Caloplacetum xantholytae Nowak, Fragm. Flor. Geobot. 6(3): 376 (1960)
Peccanio coralloides-Thyretum pulvinateae Nowak, Fragm. Flor. Geobot. 6(3): 367 (1960)
Pyrenuletum nitidae pyrenuletosum laevigatae Bielczyk, Fragm. Flor. Geobot. 30(1): 33 (1984)[1986]
Pyrenuletum nitidae phlyctidetosum argenae Bielczyk, Fragm. Flor. Geobot. 30(1): 33 (1984)[1986]
Lecanoretum carpineae montanum lecanoretosum pallidae Bielczyk, Fragm. Flor. Geobot. 30(1): 40 (1984)
[1986]
Lecanoretum carpineae montanum caloplacetum herbidellae Bielczyk 1986, Fragm. Flor. Geobot. 30(1):
40 (1984)[1986]
Pseudevernietum furfuraceae parmelietosum sulcatae Bielczyk 1986, Fragm. Flor. Geobot. 30(1): 54 (1984)
[1986]
Platismatio glaucae-Ochrolechietum androgynae pertusarietosum amarae Bielczyk 1987, Fragm. Flor. Geobot.
31–32(3–4): 468 (1986–1987)[1988]
D: ZAKŁAD MYKOLOGII
Marcin Piątek
NOWE TAKSONY, KOMBINACJE I NAZWY DLA GRZYBÓW
ZAPROPONOWANE W ZAKŁADZIE MYKOLOGII
W LATACH 1953–2012
Pracownicy Załadu Mykologii są autorami lub współautorami szeregu nowych taksonów
grzybów (w dawnym, szerokim znaczeniu): rodzin, rodzajów, gatunków, podgatunków, odmian i form, nowych nazw oraz nowych kombinacji nomenklatorycznych. Helena Krzemieniewska w czasie pracy w Instytucie Botaniki Polskiej Akademii Nauk opisała jeden gatunek
śluzowca nowy dla nauki oraz zaproponowała jedną nową kombinację nomenklatoryczną.
Tomasz Majewski jako pracownik w tejże instytucji jest autorem lub współautorem sześciu
nowych nazw rodzajowych, opisał 89 gatunków nowych dla nauki oraz zaproponował
15 nowych kombinacji nomenklatorycznych. Andrzej Chlebicki, jako autor lub współautor,
opisał 17 nowych gatunków grzybów, jeden podgatunek i dwie odmiany oraz zaproponował
cztery nowe kombinacje nomenklatoryczne. Władysław Wojewoda zaproponował jedną
nową nazwę gatunkową oraz 54 nowe kombinacje nomenklatoryczne. Marcin Piątek jest
autorem lub współautorem nazwy jednej nowej rodziny, sześciu rodzajów, 22 gatunków
oraz 30 kombinacji nomenklatorycznych. Anna Ronikier, jako autor lub współautor, opisała
cztery nowe gatunki i zaproponowała jedną nową kombinację nomenklatoryczną. Ogółem
pracownicy Zakładu są autorami lub współautorami 256 nowych nazw grzybów w szerokim znaczeniu, w tym jednej nowej rodziny, 12 rodzajów, 134 gatunków, 3 taksonów
wewnątrzgatunkowych oraz 105 kombinacji nomenklatorycznych.
Rodziny (families)
Phaeotrametaceae Popoff ex M.Piątek, Mycotaxon 91: 181 (2005)
Rodzaje (genera)
Acariniola T.Majewski & J.Wiśn., Acta Mycol. 14(1−2): 7 (1978)
Antherospora R.Bauer, M.Lutz, Begerow, M.Piątek & Vánky, Mycol. Res. 112(11): 1300 (2008)
Aneks I. D
389
Botryandromyces I.I.Tav. & T.Majewski, Mycotaxon 3(2): 195 (1976)
Cabalodontia M.Piątek, Polish Bot. J. 49(1): 2 (2004)
Fanniomyces T.Majewski, Acta Mycol. 8(2): 229 (1972)
Flamingomyces R.Bauer, M.Lutz, M.Piątek, Vánky & Oberw., Mycol. Res. 111(10): 1202 (2007)
Kochmania M.Piątek, Mycotaxon 92: 34 (2005)
Parvulago R.Bauer, L.Kutz, M.Piątek, Vánky & Oberw., Mycol. Res. 111(10): 1203 (2007)
Shivasia Vánky, M.Lutz & M.Piątek, IMA Fungus 3(2): 147 (2012)
Siemaszkoa I.I.Tav. & T.Majewski, Mycotaxon 3(2): 202 (1976)
Tavaresiella T.Majewski, Acta Mycol. 16(1): 147 (1980)
Triceromyces T.Majewski, Acta Mycol. 16(1): 149 (1980)
Gatunki (species)
Acariniola basalipunctata T.Majewski & J.Wiśn., Acta Mycol. 14(1−2): 9 (1978)
Acariniola subbasalipunctata T.Majewski & J.Wiśn., Acta Mycol. 14(1−2): 7 (1978)
Antherospora tractemae M.Piątek & M.Lutz, IMA Fungus 2(2): 139 (2011)
Antherospora vindobonensis R.Bauer, M.Lutz, Begerow, M.Piątek & Vánky, Mycol. Res. 112(11):
1304 (2008)
Anthracoidea mulenkoi M.Piątek, Nova Hedwigia 83(1–2): 110 (2006)
Anthracoidea stenocarpae Chleb., Mycotaxon 83: 282 (2002) [‘stenocarpa’]
Autophagomyces falcatus T.Majewski, Acta Mycol. 9(2): 229 (1973)
Blasticomyces denigratus T.Majewski & K.Sugiy., Trans. Mycol. Soc. Japan 27(4): 425 (1987(1986).
Cantharomyces robustus T.Majewski, Acta Mycol. 23(2): 99 (1990)
Chitonomyces iriomotensis T.Majewski, Trans. Mycol. Soc. Japan 29(3): 254 (1988)
Cintractia bulbostylidicola M.Piątek & Vánky, Nova Hedwigia 85(1–2): 188 (2007)
Cintractia majewskii M.Piątek & Vánky, Polish Bot. J. 50(1): 1 (2005)
Corethromyces niger T.Majewski, Acta Mycol. 9(1): 114 (1973)
Corethromyces shazawae T.Majewski & K.Sugiy., Trans. Mycol. Soc. Japan 26(3): 295 (1985)
Cryptoandromyces bibloplecti T.Majewski, Acta Mycol. 25(1): 43 (1990)[1989].
Cucujomyces rotundatus T.Majewski, Acta Mycol. 10(2): 267 (1974)
Cyathicula brunneospora M. Chlebická & Chleb., Mycotaxon 100: 38 (2007)
Didymium nigrum Krzemien., Acta Soc. Bot. Polon. 29: 169 (1960)
Dimeromyces eparchi Y.B.Lee & T.Majewski, Mycologia 78(3): 403 (1986)
Dimeromyces kusamae T.Majewski & K.Sugiy., Trans. Mycol. Soc. Japan 26(2): 179 (1985)
Dimeromyces versicolor T.Majewski & K.Sugiy., Trans. Mycol. Soc. Japan 26(3): 299 (1985)
Dimorphomyces acutus K.Sugiy. & T.Majewski, Trans. Mycol. Soc. Japan 26(2): 126 (1985)
Dimorphomyces baliensis K.Sugiy. & T.Majewski, Trans. Mycol. Soc. Japan 26(2): 129 (1985)
Dimorphomyces flabellatus Y.B.Lee & T.Majewski, Mycologia 78(3): 403 (1986)
Dimorphomyces rotundatus K.Sugiy. & T.Majewski, Trans. Mycol. Soc. Japan 26(2): 130 (1985)
Dioicomyces borneensis T.Majewski & K.Sugiy., Trans. Mycol. Soc. Japan 27(4): 428 (1987)[1986].
Dioicomyces myrmecophilus T.Majewski, Acta Mycol. 9(1): 115 (1973)
Dioicomyces veruculosus T.Majewski, Trans. Mycol. Soc. Japan 29(2): 156 (1988)
390
M. Piątek
Dioicomyces yongboi T.Majewski, Trans. Mycol. Soc. Japan 29(2): 157 (1988)
Dipodomyces phloeocharidis T.Majewski, Acta Mycol. 17(1−2): 55 (1981)
Distolomyces euborelliae K.Sugiy. & T.Majewski, Trans. Mycol. Soc. Japan 26(2): 132 (1985)
Doassansiopsis caldesiae M.Piątek & Vánky, Mycologia 100(4): 663 (2008)
Entyloma crepidis-tectori M.Piątek, Polish Bot. J. 51(2): 165 (2006)
Eucantharomyces taridii T.Majewski & K.Sugiy., Trans. Mycol. Soc. Japan 26(2): 173 (1985)
Eucantharomyces variabilis T.Majewski & K.Sugiy., Trans. Mycol. Soc. Japan 26(2): 170 (1985)
Euphoriomyces huggertii T.Majewski, Acta Mycol 19(2): 185 (1985)[1983].
Euphoriomyces octotemni T.Majewski, Acta Mycol. 9(2): 232 (1973)
Euphoriomyces rossii T.Majewski, Acta Mycol. 16(1): 143 (1980)
Euphoriomyces sugiyamae T.Majewski, Trans. Mycol. Soc. Japan 29(1): 37 (1988)
Exobasidium darwinii M.Piątek & M.Lutz, Mycol. Progr. 11(2): 367 (2012)
Exobasidium gomezii Chleb. & M. Chlebická, Nova Hedwigia 85(1–2): 146 (2007)
Fuscolachnum hainesii Chleb. & Suková, Mycotaxon 93: 106 (2005)
Hesperomyces biphylli K.Sugiy. & T.Majewski, Trans. Mycol. Soc. Japan 26(2): 135 (1985)
Hesperomyces forficulae T.Majewski, Acta Mycol. 10(2): 270 (1974)
Hesperomyces papuanus T.Majewski & K.Sugiy., Trans. Mycol. Soc. Japan 26(2): 181 (1985)
Hydrophilomyces gracilis T.Majewski, Acta Mycol. 10(2): 272 (1974)
Hydrophilomyces hamatus T.Majewski, Acta Mycol. 10(2): 274 (1974)
Hydrophilomyces pusillus T.Majewski, Acta Mycol. 19(2): 186 (1985)[1983]
Kainomyces rehmanii T.Majewski, Polish Bot. Stud. 1: 121 (1990)
Laboulbenia admirabilis Y.B. Lee & T.Majewski, Mycologia 78(3): 401 (1986)
Laboulbenia amphicis K.Sugiy. & T.Majewski, Trans. Mycol. Soc. Japan 28(2): 122 (1987)
Laboulbenia anatrichidis T.Majewski, Trans. Mycol. Soc. Japan 29(3): 259 (1988)
Laboulbenia atroseptata T.Majewski, Acta Mycol. 25(1): 45 (1990)[1989]
Laboulbenia baliensis K.Sugiy. & T.Majewski, Trans. Mycol. Soc. Japan 26(2): 136 (1985)
Laboulbenia curculionidicola K.Sugiy. & T.Majewski, Trans. Mycol. Soc. Japan 28(2): 133 (1987)
Laboulbenia encaustis K.Sugiy. & T.Majewski, Trans. Mycol. Soc. Japan 28(2): 121 (1987)
Laboulbenia flabelliformis K.Sugiy. & T.Majewski, Trans. Mycol. Soc. Japan 28(2): 127 (1987)
Laboulbenia indohii K.Sugiy. & T.Majewski, Trans. Mycol. Soc. Japan 28(2): 130 (1987)
Laboulbenia kurosae K.Sugiy. & T.Majewski, Trans. Mycol. Soc. Japan 28(2): 126 (1987)
Laboulbenia micropedini T.Majewski, Trans. Mycol. Soc. Japan 29(3): 260 (1988)
Laboulbenia mochtheri T.Majewski & K.Sugiy., Trans. Mycol. Soc. Japan 27(4): 434 (1987)[1986]
Laboulbenia oxyglymmatis K.Sugiy. & T.Majewski, Trans. Mycol. Soc. Japan 26(3): 281 (1985)
Laboulbenia perigonae T.Majewski & K.Sugiy., Trans. Mycol. Soc. Japan 27(4): 435 (1987)[1986]
Laboulbenia peruviana K.Sugiy. & T.Majewski, Trans. Mycol. Soc. Japan 28(2): 131 (1987)
Laboulbenia protuberans K.Sugiy. & T.Majewski, Trans. Mycol. Soc. Japan 26(3): 282 (1985)
Laboulbenia pucallpae T.Majewski & K.Sugiy., Trans. Mycol. Soc. Japan 28(2): 124 (1987)
Laboulbenia timurensis T.Majewski & K.Sugiy., Trans. Mycol. Soc. Japan 27(4): 436 (1987)[1986]
Laboulbenia trochantericola K.Sugiy. & T.Majewski, Trans. Mycol. Soc. Japan 26(3): 277 (1985)
Laboulbenia yurikoae K.Sugiy. & T.Majewski, Trans. Mycol. Soc. Japan 26(2): 139 (1985) [‘yurikoi’]
Aneks I. D
391
Lachnum uralense Chleb., Monogr. Bot. 90: 84 (2002)
Lamproderma argenteobrunneum A.Ronikier, Lado & Mar.Mey., Mycologia 102(3): 719 (2010)
Lamproderma kowalskii A.Ronikier, Lado & Mar.Mey., Mycologia 102(3): 722 (2010)
Leptosphaeria holmiorum Chleb., Mycotaxon 86: 218 (2003)
Leptosphaerulina sibirica Chleb., Monogr. Bot. 90: 115 (2002)
Lophium igoschinae Chleb., Acta Soc. Bot. Polon. 70(4): 295 (2001)
Marasmius epidryas Kühner ex A.Ronikier, Mycol. Progr. 8(4): 381 (2009)
Melanomma margaretae Chleb., Monogr. Bot. 90: 91 (2002)
Microbotryum adenopetalae M.Lutz, Kemler & Chleb., Mycol. Res. 112(11): 1287 (2008)
Microbotryum bardanense Chleb. & Suková, Mycotaxon 93: 150 (2005)
Microbotryum chloranthae-verrucosum M.Lutz, Göker, M.Piątek, Kemler, Begerow & Oberw., Mycol. Progr.
4(3): 233 (2005)
Microbotryum heliospermae M.Piątek & M.Lutz, Fungal Biol. 116(2): 192 (2012)
Microbotryum minuartiae M.Lutz, M.Piątek & Kemler, Mycol. Res. 112(11): 1287 (2008)
Microbotryum saponariae M.Lutz, Göker, M.Piątek, Kemler, Begerow & Oberw., Mycol. Progr. 4(3):
233 (2005)
Microbotryum silenes-acaulis M.Lutz, M.Piątek & Kemler, Mycol. Res. 112(11): 1289 (2008)
Misgomyces annae T.Majewski, Acta Mycol. 9(1): 118 (1973)
Misgomyces flexus T.Majewski, Acta Mycol. 9(1): 119 (1973)
Monoicomyces labiatus T.Majewski, Acta Mycol (20(2): 234 (1986)[1984]
Monoicomyces matthiatis T.Majewski, Acta Mycol. 25(1): 49 (1990)[1989]
Monoicomyces yamamotoi T.Majewski & K.Sugiy., Trans. Mycol. Soc. Japan 26(3): 305 (1985)
Peronospora kochiae-scopariae Kochman & T.Majewski, Bull. Acad. Polon. Sci., Cl. V, Sér. Sci. Biol. 15(4):
242 (1967)
Peronospora pocutica T.Majewski, Acta Mycol. 5(2): 14 (1969)
Phakopsora dissotidis R. Berndt & M.Piątek, Sydowia 60(1): 16 (2008)
Pirottaea atrofusca Chleb. & M.Chlebická, Mycotaxon 100: 45 (2007)
Plasmopara centaureae-mollis T.Majewski, Acta Mycol. 4(2): 218 (1968)
Protoventuria juniperina Chleb., Mycotaxon 110: 446 (2009)
Rhachomyces insularis T.Majewski & K.Sugiy., Trans. Mycol. Soc. Japan 26(2): 174 (1985)
Rhynchophoromyces hydrobii T.Majewski, Acta Mycol. 7(2): 274 (1972)[1971]
Rickia georgii T.Majewski, Acta Mycol. 19(2): 188 (1985)[1983]
Rickia lordithonis T.Majewski & K.Sugiy., Trans. Mycol. Soc. Japan 26(3): 308 (1985)
Rickia pachylaelapis T.Majewski, Acta Mycol. 17(1−2): 57 (1981)
Rickia polonica T.Majewski, Acta Mycol. 10(2): 276 (1974)
Rickia proteini T.Majewski, Acta Mycol. 19(2): 191 (1985)[1983]
Rickia ptiliidarum T.Majewski, Acta Mycol. 17(1−2): 59 (1981)
Rickia sakaii T.Majewski & K.Sugiy., Trans. Mycol. Soc. Japan 26(2): 185 (1985)
Rickia sakkae K.Sugiy. & T.Majewski, Trans. Mycol. Soc. Japan 26(4): 458 (1985)
Rickia stellata T.Majewski, Acta Mycol. 20(2): 236 (1986)[1984]
Siemaszkoa ramificans T.Majewski, Polish Bot. Stud. 2: 224 (1991.
Siemaszkoa valida T.Majewski, Polish Bot. Stud. 2: 227 (1991)
392
M. Piątek
Simocybe montana E.Horak & A.Ronikier, Mycol. Progr. 10(4): 440 (2011)
Sporisorium austroafricanum M.Piątek, Ann. Bot. Fenn. 46(5): 426 (2008)
Sporisorium kenyanum M.Piątek, Polish Bot. J. 51(2): 160 (2006)
Sporisorium warambiense M.Piątek & R.G.Shivas, Mycol. Progr. 10(1): 58 (2011)
Stichomyces europaeus T.Majewski, Acta Mycol. 9(1): 121 (1973)
Stigmatomyces biformis T.Majewski, Acta Mycol. 25(1): 50 (1990)[1989]
Stigmatomyces minilimosinae T.Majewski, Polish Bot. Stud. 1: 122 (1990)
Stigmatomyces pedunculatus T.Majewski, Acta Mycol. 8(2): 231 (1972)
Stigmatomyces trianguliapicalis T.Majewski, Acta Mycol. 8(2): 234 (1972)
Tavaresiella hebri T.Majewski, Acta Mycol. 16(1): 148 (1980)
Testicularia africana Vánky & M.Piątek, Mycol. Balcan. 3(2–3): 164 (2006)
Thaxteriola moseri T.Majewski & J.Wiśn., Acta Mycol. 14(1−2): 5 (1978)
Thripomyces tessinensis T.Majewski, Polish Bot. Stud. 1: 125 (1990)
Tiarospora pirozynskii Chleb., Monogr. Bot. 90: 119 (2002)
Tremella lloydiae-candidae Wojewoda, Mała Flora Grzybów 2: 152 (1981) [‘lloydii-candida’]
Triceromyces balazucii T.Majewski, Acta Mycol. 16(1): 150 (1980)
Trichometasphaeria barriae Chleb., Mycotaxon 110: 448 (2009)
Urceolella dryadicola Raitv. & Chleb., Mycotaxon 86: 222 (2003)
Urocystis deschampsiae M.Piątek, Polish Bot. J. 51(2): 167 (2006)
Urocystis rostrariae M.Piątek, Mycotaxon 97: 120 (2006)
Urocystis skirgielloae M.Piątek, Acta Mycol. 41(1): 8 (2006) [‘skirgielloi’]
Uromyces visci T.Majewski & K.A.Nowak, Bull. Soc. Mycol. France 98(4): 373 (1982)
Ustilago aldabrensis M.Piątek & Vánky, Mycol. Progr. 6(4): 214 (2007)
Ustilago rwandensis T.Majewski & K.A.Nowak, Bull. Soc. Mycol. France 98(4): 374 (1982)
Veronaea thylacospermi Chleb., Mycotaxon 110: 449 (2009)
Zodiomyces odae T.Majewski & K.Sugiy., Trans. Mycol. Soc. Japan 30(1): 83 (1989)
Podgatunki (subspecies)
Diatrypella favacea (Fr.) Ces. & De Not. subsp. nespiakii Chleb., Trans. Brit. Mycol. Soc. 86(3): 446 (1986)
Odmiany (varietas)
Diatrype subaffixa (Schwein) Cooke var. rappazii Chleb., Sydowia 47(1): 24 (1995)
Odontotrema alpinum (Sacc.) L.Holm var. octopartitum Raitv. & Chleb., Mycotaxon 86: 221 (2003)
Nowe kombinacje (new combinations)
Achroomyces arrhytidiae (L.S.Olive) Wojewoda, Flora Polska, Grzyby (Mycota) 8: 245 (1977) [‘arrhytidae’]
Achroomyces australis (McNabb) Wojewoda, Mała Flora Grzybów 2: 209 (1981)
Achroomyces blastomyces (A.Möller) Wojewoda, Mała Flora Grzybów 2: 201 (1981)
Achroomyces brunneus (G.W.Martin) Wojewoda, Mała Flora Grzybów 2: 202 (1981)
Aneks I. D
393
Achroomyces carneus (Pat.) Wojewoda, Mała Flora Grzybów 2: 202 (1981)
Achroomyces carolinianus (Coker) Wojewoda, Mała Flora Grzybów 2: 201 (1981)
Achroomyces cissi (Pat.) Wojewoda, Mała Flora Grzybów 2: 208 (1981)
Achroomyces decipiens (G.W.Martin) Wojewoda, Mała Flora Grzybów 2: 204 (1981)
Achroomyces fibrosus (Pat.) Wojewoda, Mała Flora Grzybów 2: 202 (1981)
Achroomyces fimetarius (Schumach.) Wojewoda, Flora Polska, Grzyby (Mycota) 8: 248 (1977)
Achroomyces lagerstroemiae (Coker) Wojewoda, Mała Flora Grzybów 2: 203 (1981)
Achroomyces longibasidius (Lowy) Wojewoda, Mała Flora Grzybów 2: 207 (1981)
Achroomyces microsporus (McNabb) Wojewoda, Flora Polska, Grzyby (Mycota) 8: 253 (1977)
Achroomyces micrus (Bourdot & Galzin) Wojewoda, Flora Polska, Grzyby (Mycota) 8: 252 (1977)
Achroomyces mycophilus (Burds. & Gilb.) Wojewoda, Mała Flora Grzybów 2: 199 (1981)
Achroomyces opalinus (P.H.B.Talbot) Wojewoda, Mała Flora Grzybów 2: 208 (1981)
Achroomyces peniophorae (Bourdot & Galzin) Wojewoda, Flora Polska, Grzyby (Mycota) 8: 246 (1977)
Achroomyces pustulatus (G.W.Martin & Cain) Wojewoda, Mała Flora Grzybów 2: 205 (1981)
Achroomyces sebaceus (Berk. & Broome) Wojewoda, Flora Polska, Grzyby (Mycota) 8: 243 (1977)
Achroomyces sphaerosporus (G.W.Martin) Wojewoda, Mała Flora Grzybów 2: 203 (1981)
Achroomyces subvestitus (L.S.Olive) Wojewoda, Mała Flora Grzybów 2: 206 (1981)
Achroomyces succineus (Pat.) Wojewoda, Mała Flora Grzybów 2: 205 (1981)
Achroomyces unisporus (L.S.Olive) Wojewoda, Mała Flora Grzybów 2: 205 (1981)
Achroomyces vestitus (Bourdot & Galzin) Wojewoda, Flora Polska, Grzyby (Mycota) 8: 251 (1977)
Albugo portulacearum (Schltdl.) Kochman & T.Majewski, Flora Polska, Grzyby (Mycota) 4: 46 (1970)
Antherospora albucae (Syd. & P.Syd.) R.Bauer, M.Lutz, Begerow, M.Piątek & Vánky, Mycol. Res. 112(11):
1300 (2008)
Antherospora peglerae (Bubák, Syd. & P.Syd.) R.Bauer, M.Lutz, Begerow, M.Piątek & Vánky, Mycol. Res.
112(11): 1301 (2008)
Antherospora scillae (Cif.) R.Bauer, M.Lutz, Begerow, M.Piątek & Vánky, Mycol. Res. 112(11):
1301 (2008)
Antherospora tourneuxii (A.A.Fisch.Waldh.) R.Bauer, M.Lutz, Begerow, M.Piątek & Vánky, Mycol. Res.
112(11): 1302 (2008)
Antherospora urgineae (Maire) R.Bauer, M.Lutz, Begerow, M.Piątek & Vánky, Mycol. Res. 112(11):
1304 (2008)
Antherospora vaillantii (Tul. & C. Tul.) R.Bauer, M.Lutz, Begerow, M.Piątek & Vánky, Mycol. Res. 112(11):
1304 (2008)
Anthracoidea disciformis (Liro) M.Piątek, IMA Fungus 3(1): 40 (2012)
Anthracoidea leioderma (Lagerh.) Kochman & T.Majewski, Flora Polska, Grzyby (Mycota) 5: 111 (1973)
Anthracoidea turfosa (Syd.) Kochman & T.Majewski, Flora Polska, Grzyby (Mycota) 5: 118. (1973) [izonim
Anthracoidea turfosa (Syd.) Kukkonen 1963)].
Basidiodendron asperum (L.S.Olive) Wojewoda, Mała Flora Grzybów 2: 90 (1981)
Basidiodendron burtii (Bres.) Wojewoda, Mała Flora Grzybów 2: 94 (1981)
Basidiodendron minutisporum (McNabb) Wojewoda, Mała Flora Grzybów 2: 88 (1981)
Basidiodendron nikau (McNabb) Wojewoda, Mała Flora Grzybów 2: 88 (1981)
Basidiodendron spinosum (L.S.Olive) Wojewoda, Mała Flora Grzybów 2: 91 (1981)
Botryandromyces heteroceratis (Thaxt.) I.I.Tav. & T.Majewski, Mycotaxon 3(2): 195 (1976)
394
M. Piątek
Botryandromyces heteroceri (Maire) I.I.Tav. & T.Majewski, Mycotaxon 3(2): 196 (1976)
Bremia geminata (Unger) Kochman & T.Majewski, Flora Polska, Grzyby (Mycota) 4: 82 (1970) [‘gemminata’].
Bremia stellata (Desm.) Kochman & T.Majewski, Flora Polska, Grzyby (Mycota) 4: 82 (1970.
Cabalodontia bresadolae (Parmasto) M.Piątek, Polish Bot. J. 49(1): 2 (2004), nom. inval.
Cabalodontia cretacea (Romell ex Bourdot & Galzin) M.Piątek, Polish Bot. J. 49(1): 2 (2004)
Cabalodontia livida (Fr. ex Burt) M.Piątek, Polish Bot. J. 49(1): 3 (2004)
Cabalodontia queletii (Bourdot & Galzin) M.Piątek, Polish Bot. J. 49(1): 3 (2004)
Cabalodontia subcretacea (Litsch.) M.Piątek, Polish Bot. J. 49(1): 3 (2004)
Cyathicula melanospora (Rehm) M.Chlebická & Chleb., Mycotaxon 100: 42 (2007)
Cyathicula sect. Scelobelonium (Sacc.) M.Chlebická & Chleb., Mycotaxon 100: 44 (2007)
Didymosphaerella spartii (Fabre) Chleb., Mycotaxon 110: 444 (2009)
Entyloma martindalei (Peck) M.Piątek, Mycotaxon 93: 324 (2005)
Exidia livescens (Bres.) Wojewoda, Mała Flora Grzybów 2: 131 (1981)
Exidiopsis evanescens (Hauerslev) Wojewoda, Mała Flora Grzybów 2: 108 (1981)
Exidiopsis fungicola (Hauerslev) Wojewoda, Mała Flora Grzybów 2: 107 (1981)
Exidiopsis gloeophora (Oberw.) Wojewoda, Flora Polska, Grzyby (Mycota) 8: 111 (1977)
Exidiopsis inclusa (Oberw.) Wojewoda, Flora Polska, Grzyby (Mycota) 8: 105 (1977)
Exidiopsis interna (Poelt & Oberw.) Wojewoda, Flora Polska, Grzyby (Mycota) 8: 105 (1977)
Exidiopsis invisibilis (Oberw.) Wojewoda, Flora Polska, Grzyby (Mycota) 8: 103 (1977)
Exidiopsis longispora (Hauerslev) Wojewoda, Mała Flora Grzybów 2: 107 (1981)
Exidiopsis novae-zelandiae (McNabb) Wojewoda, Mała Flora Grzybów 2: 117 (1981)
Exidiopsis subfarinacea (Hauerslev) Wojewoda, Mała Flora Grzybów 2: 109 (1981)
Exidiopsis tawa (McNabb) Wojewoda, Mała Flora Grzybów 2: 118 (1981)
Exidiopsis umbrina (D.P. Rogers) Wojewoda, Mała Flora Grzybów 2: 114 (1981)
Exidiopsis vermifera (Oberw.) Wojewoda, Flora Polska, Grzyby (Mycota) 8: 100 (1977)
Fanniomyces ceratophorus (Whisler) T.Majewski, Acta Mycol. 8(2): 230 (1972)
Flamingomyces ruppiae (Feldm.-Maz.) R.Bauer, M.Lutz, M.Piątek, Vánky & Oberw., Mycol. Res. 111(10):
1203 (2007)
Haploporus nanosporus (A.David & Rajchenb.) M.Piątek, Ann. Bot. Fenn. 42(1): 24 (2005)
Haploporus nepalensis (T.Hatt.) M.Piątek, Polish Bot. J. 48(1): 82 (2003)
Haploporus sect. Pachykytospora (Kotl. & Pouzar) M.Piątek, Ann. Bot. Fenn. 42(1): 25 (2005)
Helicobasidium brebissonii (Desm.) Donk fo. barlae (Bres.) Wojewoda, Flora Polska, Grzyby (Mycota)
8: 231 (1977)
Heterochaetella pruinosa (McNabb) Wojewoda, Mała Flora Grzybów 2: 97 (1981)
Hirneola emini (Henn.) Wojewoda, Mała Flora Grzybów 2: 183 (1981) [izonim Hirneola emini (Henn.)
Bres. 1914].
Incrucipulum uralense (Chleb.) Chleb. & Suková, Mycotaxon 93: 109 (2005)
Jamesdicksonia brizae (Unamuno & Cif.) M.Piątek & Vánky, Polish Bot. J. 51(1): 82 (2006)
Jamesdicksonia parva (Davis) M.Piątek & Vánky, Polish Bot. J. 51(1): 84 (2006)
Kochmania oxalidis (Ellis & Tracy) M.Piątek, Mycotaxon 92: 34 (2005)
Microbotryum alsines (G.P.Clinton & Zundel) M.Piątek, Polish Bot. J. 50(1): 7 (2005)
Aneks I. D
395
Myxarium cinnamomescens (Raitv.) Raitv. ex Wojewoda, Flora Polska, Grzyby (Mycota) 8: 72 (1977)
Myxarium galzinii (Bres.) Wojewoda, Mała Flora Grzybów 2: 55 (1981)
Myxarium tremelloides (L.S.Olive) Wojewoda, Mała Flora Grzybów 2: 58 (1981)
Nyssopsora isopyri (Moug. & Nestl.) T.Majewski, Flora Polska, Grzyby (Mycota) 9: 326 (1977)
Oligoporus alni (Niemelä & Vampola) M.Piątek, Polish Bot. J. 48(1): 17 (2003)
Parvulago marina (Durieu) R.Bauer, M.Lutz, M.Piątek, Vánky & Oberw., Mycol. Res. 111(10): 1203 (2007)
Peronospora glechomatis (Krieg.) T.Majewski, Acta Mycol. 4(1): 86 (1968)
Protodontia fascicularis (Alb. & Schwein.) Pilát ex Wojewoda, Flora Polska, Grzyby (Mycota) 8: 84 (1977)
Puccinia hysterium subsp. brachycyclica (E.Fisch.) T.Majewski, Flora Polska, Grzyby (Mycota) 11:
208 (1979.
Rhizomarasmius epidryas (Kühner ex A.Ronikier) A.Ronikier & M.Ronikier, Mycologia 103(5): 1130 (2011)
Saccoblastia alba (Burt) Wojewoda, Mała Flora Grzybów 2: 215 (1981)
Saccoblastia contorta (G.E.Baker) Wojewoda, Mała Flora Grzybów 2: 216 (1981)
Septobasidium coccidiophagum (Couch) Wojewoda, Mała Flora Grzybów 2: 280 (1981)
Septobasidium spinulosum (Couch & Petch) Wojewoda, Mała Flora Grzybów 2: 280 (1981) [‘spiculosum’]
Shivasia solida (Berk.) Vánky, M.Lutz & M.Piątek, IMA Fungus 3(2): 147 (2012)
Siemaszkoa annae (T.Majewski) I.I.Tav. & T.Majewski, Mycotaxon 3(2): 204 (1976)
Siemaszkoa flexa (T.Majewski) I.I.Tav. & T.Majewski, Mycotaxon 3(2): 204 (1976)
Siemaszkoa ptenidii (Scheloske) I.I.Tav. & T.Majewski, Mycotaxon 3(2): 204 (1976)
Sporisorium ignotum (Vánky) M.Piątek, Polish Bot. J. 55(2): 310 (2010)
Thecaphora oxalidis (Ellis & Tracy) M.Lutz, R.Bauer & M.Piątek, Mycol. Progr. 7(1): 36 (2008)
Tremella nipponica (Kobayasi) Wojewoda, Mała Flora Grzybów 2: 142 (1981)
Trichia olivacea (Meyl.) Krzemien., Acta Soc. Bot. Polon. 26: 806 (1957), nom. inval. basion. non citat.
Urocystis antucensis (Liro) M.Piątek, Polish Bot. J. 52(2): 93 (2007)
Urocystis bulbinellae (P.H.B.Talbot) Vánky, M.Lutz, R.Bauer & M.Piątek, Mycotaxon 106: 154 (2009)
Urocystis callianthemi (Massenot) Kochman & T.Majewski, Flora Polska, Grzyby (Mycota) 5: 191 (1973),
hom. illeg. [non Urocystis callianthemi Domashova 1962]
Xenasmatella bicornis (Boidin & Duhem) M.Piątek, Polish Bot. J. 50(1): 12 (2005)
Xenasmatella canariensis (Manjón & G.Moreno) M.Piątek, Polish Bot. J. 50(1): 12 (2005)
E:
Leon Stuchlik
Ewa Zastawniak-Birkenmajer
Jadwiga Ziaja
NOWE TAKSONY, KOMBINACJE I NAZWY
DLA ROŚLIN KOPALNYCH OPUBLIKOWANE
W ZAKŁADZIE PALEOBOTANIKI W LATACH 1953−2012
Pracownicy Zakładu Paleobotaniki w latach 1953−2012 opisali łącznie 163 nowe dla nauki
taksony w randze rodzajów (27), gatunków (126), podgatunków, odmian i form (10). Ponadto
zaproponowali 41 nowych kombinacji nomenklatorycznych dla gatunków i rodzajów, a dla
3 rodzajów i 12 gatunków uzupełniono diagnozy (emend.). Z mezozoiku opisano 76 nowych
taksonów, utworzono 13 nowych kombinacji, a dla 3 rodzajów i 7 gatunków uzupełniono
diagnozy. Autorem znakomitej większości taksonów mezozoicznych jest M. Pautsch. We
florach trzeciorzędowych opisano 23 nowe taksony palinologiczne i utworzono 15 nowych kombinacji. Autorami większości z nich jest L. Stuchlik oraz K. Skawińska (K. Skawińska-Wieser). Opisane zostały także, w większości przez M. Łańcucką-Środoniową
i E. Zastawniak, 64 nowe taksony trzeciorzędowych makroszczątków roślin oraz zaproponowano 13 nowych kombinacji, a dla 5 gatunków uzupełniono diagnozy.
Mezozoik
Alisporites perlucidus (Pautsch) Pautsch, Micropaleontology 19(2): 136, pl. 4, f. 3, 9 (1973)
Allicospermum szaferi Wcisło-Luraniec & Ichas-Ziaja, Acta Palaeobot. 30(1−2): 6, f. 1−3; pl. 1, f. 1−3; pl. 2,
f. 1−6; pl. 3, f. 1−2 (1990)
Bianulisporites Pautsch, Acta Palaeobot. 12(1): 19 (1971)
Bianulisporites badius Pautsch, Acta Palaeobot. 12(1): 19, pl. 4, f. 6 (1971)
Brachyphyllum cyclophorum Reymanówna, Acta Palaeobot. 4(2): 39, f. 11A–L; pl. 9, f. 1–5 (1963)
Brachysaccus fulvus (Pautsch) Pautsch, Micropaleontology 19(2): 139, pl. 5, f. 2, 5 (1973)
Caytonia harrisii Reymanówna, Acta Palaeobot. 14(2): 49, f. 1, 4–12; pl. 1, f. 1–10; pl. 2, f. 1, 3; pl. 4, f. 5–6;
pl. 5, f. 1–4 (1973)
Caytoniales-Pollenites Pautsch, Micropaleontology 4(3): 323 (1958)
Aneks I. E
397
Caytoniales-Pollenites diaphanus Pautsch, Micropaleontology 4(3): 323, pl. 1, f. 4, 11 (1958)
Caytoniales?-Pollenites fuscocorpus Pautsch, Micropaleontology 4(3): 323, pl. 1, f. 5 (1958)
Circulisaccus Pautsch, Acta Palaeobot. 12(1): 28 (1971)
Circulisaccus major Pautsch, Acta Palaeobot. 12(1): 28, pl. 7, f. 1, 4; pl. 8, f. 1 (1971)
Circulisaccus minor Pautsch, Acta Palaeobot. 12(1): 28, pl. 6, f. 2, 6 (1971)
Complicatisaccus Pautsch, Acta Palaeobot. 12(1): 37 (1971)
Complicatisaccus perlucidus Pautsch, Acta Palaeobot. 12(1): 37, pl. 14, f. 2–3 (1971)
Concentricisporites insignis (Pautsch) Pautsch, Micropaleontology 19(2): 132, pl. 1, f. 9 (1973)
Converrucosisporites conferteornatus Pautsch ex Pautsch, Micropaleontology 19(2): 131, pl. 1, f. 8 (1973)
Converrucosisporites diverseornatus Pautsch ex Pautsch, Micropaleontology 19(2): 132, pl. 1, f. 10 (1973)
Cordaitina major (Pautsch) Pautsch, Micropaleontology 19(2): 134, pl. 3, f. 1, 4–5 (1973)
Cordaitina minor (Pautsch) Pautsch, Micropaleontology 19(2): 134, pl. 3, f. 7–8 (1973)
Crispetectatisporites Pautsch ex Pautsch, Micropaleontology 19(2): 131 (1973)
Crispetectatisporites punctatus Pautsch ex Pautsch, Micropaleontology 19(2): 131, pl. 1, f. 3, 6 (1973)
Cupressinocladus cracoviensis Reymanówna, Rev. Palaeobot. Palynol. 51: 137, f. 1A–E; pl. 1, f. 1–7 (1987)
Cyclogranisporites rugosetectatus Pautsch ex Pautsch, Micropaleontology 19(2): 132, pl. 1, f. 4 (1973)
Diaphanisporites Pautsch ex Pautsch, Micropaleontology 19(2): 137 (1973)
Diaphanisporites diaphanus (Pautsch) Pautsch, Micropaleontology 19(2): 137, pl. 4, f. 6 (1973)
Diaphanisporites major Pautsch, Acta Palaeobot. 12(1): 38, pl. 12, f. 4; pl. 13, f.4 (1971)
Distalanulisporites badius (Pautsch) Pautsch, Micropaleontology 19(2): 133, pl. 1, f. 2 (1973)
Ellipsosaccus Pautsch ex Pautsch, Micropaleontology 19(2): 133 (1973)
Ellipsosaccus subcarpaticus Pautsch ex Pautsch, Micropaleontology 19(2): 134, pl. 2, f. 5, 7 (1973)
Falcisporites keuperianus Pautsch ex Pautsch, Micropaleontology 19(2), 137, pl. 4, f. 8, 10–11 (1973)
Frenelopsis harrisii Doludenko & Reymanówna, Acta Palaeobot. 19(1): 5, pl. 1–7 (1978)
Faunipollenites subcarpaticus Pautsch, Acta Palaeobot. 12(1): 32, pl. 10, f. 1 (1971)
Granisaccus elongatus Pautsch, Acta Palaeobot. 12(1): 42, pl. 16, f. 1, 3 (1971)
Granisaccus decus (Scheuring) Pautsch, Micropaleontology 19(2): 139, pl. 5, f. 3, 6 (1973)
Granisaccus ornatus (Pautsch) Pautsch, Micropaleontology 19(2): 139, pl. 2, f. 2–3 (1973)
Harrisiocarpus Reymanówna, Rev. Palaeobot. Palynol. 51: 139 (1987)
Harrisiocarpus gucikii Reymanówna, Rev. Palaeobot. Palynol. 51: 139, f. 2A–K, 3A–C; pl. 1, f. 8; pl. 2
(1987)
Infirmisporites Pautsch ex Pautsch, Micropaleontology 19(2): 136 (1973)
Infirmisporites fragilis Pautsch ex Pautsch, Micropaleontology 19(2): 136, pl. 4, f. 1–2 (1973)
Institisporites Pautsch ex Pautsch, Micropaleontology 19(2): 135 (1973)
Institisporites crispus Pautsch ex Pautsch, Micropaleontology 19(2): 135, pl. 3, f. 2–3 (1973)
Laricoidites sucarpaticus Pautsch ex Pautsch, Micropaleontology 19(2): 133, pl. 2, f. 4, 6 (1973)
Magnoliaephyllum Zastawniak, Acta Palaeobot. 34(2): 127 (1994)
Magnoliaephyllum birkenmajeri Zastawniak, Acta Palaeobot. 34(2): 127, f. 7, f. 1–5; f. 8, f. 1−2; pl. 2, f. 1–3b
(1994)
Marskea laticosta Reymanówna, Acta Palaeobot. 4(2): 37, f. 10A–G; pl. 8, f. 1, 3−4 (1963)
Micrhystridium sucarpaticum Pautsch, Acta Palaeobot. 12(1): 48, pl. 18, f. 4 (1971)
398
L. Stuchlik
i in.
Minutisaccus ornatus Pautsch, Acta Palaeobot. 12(1): 42, pl. 15, f. 5–6 (1971)
Minutisaccus subcarpaticus Pautsch, Acta Palaeobot. 12(1): 41, pl. 15, f. 1–2 (1971)
Mirovia Reymanówna, Acta Palaeobot. 25(1–2): 4 (1985)
Mirovia szaferi Reymanówna, Acta Palaeobot. 25(1–2): 6, f. 1A–Y; pl. 1, f. 1–12; pl. 2, f. 1–2; pl. 3,
f. 1–2 (1985)
Monosulcites salebrosus Pautsch ex Pautsch, Micropaleontology 19(2): 142, pl. 5, f. 11 (1973)
Myrciophyllum Zastawniak Acta Palaeobot. 34(2): 138 (1994)
Myrciophyllum santacruzensis (Berry) Zastawniak, Acta Palaeobot. 34(2): 138, f. 10, f. 3−4; pl. 4, f. 6 (1994)
Nilssonia cracoviensis Reymanówna, Acta Palaeobot. 4(2): 16, f. 3A–F; pl. 2, f. 2–4 (1963)
Nothofagus cretacea Zastawniak, Acta Palaeobot. 34(2): 133, f. 9, f. 1−2, 4–13; pl. 1, f. 5; pl. 3,
f. 2–6 (1994)
Odrolepis Barbacka & Ziaja, Acta Geol. Pol., 60(3): 375 (2010)
Odrolepis liassica Barbacka & Ziaja, Acta Geol. Pol., 60(3): 375, pl. 1, f. 3–6 (2010)
Otozamites raciborskii Reymanówna, Acta Palaeobot. 4(2): 28, f. 7A–K; pl. 6, f. 1−2, 4–6; (1963) [‘Raci
borskii’]
Pachypteris major (Racib.) Reymanówna, Acta Palaeobot. 4(2): 18, f. 4A–H; pl. 1, f. 2−3; pl. 3,
f. 1–5 (1963)
Paracycas minuta Barbacka, Acta Geol. Pol., 60(3): 382, pl. 4, f. 5–7 (2010)
Piceapollenites fuscus Pautsch, Micropaleontology 4(3): 323, pl. 1, f. 1 (1958) [‘Picea-Pollenites’]
?Piceapollenites aurentius Pautsch, Micropaleontology 4(3): 323, pl. 1, f. 6 (1958) [‘Picea?-Pollenites’]
?Piceapollenites ferrugineus Pautsch, Micropaleontology 4(3): 323, pl. 1, f. 10 (1958) [‘Picea?-Pollenites’]
Pityosporites minimus (Couper) Ziaja, Acta Palaeobot. 46(1): 37, pl. 5, f. 7–10; pl. 6, f. 1–3 (2006)
Platysaccus nitidus Pautsch ex Pautsch, Micropaleontology 19(2): 140, pl. 5, f. 9–10 (1973)
Platysaccus subcarpaticus Pautsch ex Pautsch, Micropaleontology 19(2): 140, pl. 5, f. 1 (1973)
Plicatisaccus Pautsch ex Pautsch, Micropaleontology 19(2): 139 (1973)
Plicatisaccus badius Pautsch ex Pautsch, Micropaleontology 19(2): 139, pl. 5, f. 7–8 (1973)
Pollenites sulcatus Pautsch, Micropaleontology 4(3): 323, pl. 1, f. 8 (1958)
Protohaploxypinus subcarpaticus (Pautsch) Pautsch, Micropaleontology 19(2): 135, pl. 3, f. 9 (1973)
Pseudotorellia grojecensis Reymanówna, Acta Palaeobot. 4(2): 33, f. 8A–K, 9A–F; pl. 7, f. 1, 3–5; pl. 8,
f. 2, 5 (1963)
Pseudotorellia tenuis Wcisło-Luraniec, Acta Palaeobot. 29(1): 208, f. 1A–L; pl. 1, f. 1–4 (1989)
Pterophyllum alinae Barbacka, Acta Geol. Pol., 60(3): 381, pl. 3, f. 10–12; pl. 4, f. 1–4 (2010)
Punctatisporites magnus Pautsch ex Pautsch, Micropaleontology 19(2): 130, pl. 1, f. 1 (1973)
Punctatisporites subcarpaticus Pautsch ex Pautsch, Micropaleontology 19(2): 131, pl. 1, f. 7 (1973)
Radiatisaccus Pautsch, Acta Palaeobot. 12(1): 44 (1971)
Radiatisaccus fulvus Pautsch, Acta Palaeobot. 12(1): 44, pl. 15, f. 3–4 (1971)
Spiralisporites Pautsch, Acta Palaeobot. 12(1): 19 (1971)
Spiralisporites insignis Pautsch, Acta Palaeobot. 12(1): 19, pl. 5, f. 1 (1971)
Sporites telephorus Pautsch, Micropaleontology 4(3): 323, pl. 1, f. 12 (1958).
Sporopollenites zonalis Pautsch, Micropaleontology 4(3): 323 (1958)
Sporopollenites zonalis Pautsch var. lenticulatus Pautsch, Micropaleontology 4(3): 323, pl. 1, f. 2 (1958)
Sporopollenites zonalis Pautsch var. triangulus Pautsch, Micropaleontology 4(3): 323, pl. 1, f. 13 (1958)
399
Aneks I. E
Striatites elongates Pautsch, Acta Palaeobot. 12(1): 31, pl. 10, f. 2 (1971)
Styxisporites granulatus Pautsch ex Pautsch, Micropaleontology 19(2): 133, pl. 1, f. 5; pl. 2, f. 1 (1973)
Todites princeps, fo. trilobata Barbacka & Ziaja, Acta Geol. Pol., 60(3): 377, pl. 1, f. 9–10; pl. 2, f. 1–2
(2010)
Umbrellisaccus Pautsch, Acta Palaeobot. 12(1): 33 (1971)
Umbrellisaccus sulcatus Pautsch, Acta Palaeobot. 12(1): 33, pl. 11, f. 1, 3 (1971)
Taksony z mezozoiku, dla których uzupełniono diagnozy
Aratrisporites Leschik emend. Klaus emend. Pautsch, Acta Palaeobot. 12(1): 23 (1971)
Aratrisporites cf. fischeri Klaus emend. Pautsch, Acta Palaeobot. 12(1): 27, pl. 8, f. 3 (1971)
Aratrisporites pilosus Leschik emend. Mädler emend. Pautsch, Acta Palaeobot. 12(1): 26, pl. 5, f. 3 (1971)
Aratrisporites rotundus Mädler emend. Pautsch, Acta Palaeobot. 12(1): 26, pl. 6, f. 1 (1971)
Aratrisporites saturni Thiergart emend. Mädler emend. Pautsch, Acta Palaeobot. 12(1): 25, pl. 5, f. 4 (1971)
Aratrisporites scabratus Klaus emend. Pautsch, Acta Palaeobot. 12(1): 27, pl. 5, f. 5 (1971)
Aratrisporites virgatus Leschik, emend. Mädler, emend. Pautsch, Acta Palaeobot. 12(1): 25, pl. 7, f. 2 (1971)
Granisaccus Mädler emend. Pautsch, Micropaleontology 19(2): 138 (1973)
Mirovia Reymanówna emend. Nosova & Wcisło-Luraniec, Acta Palaeobot. 47(2): 360 (2007)
Mirovia szaferi Reymanówna emend. Nosova & Wcisło-Luraniec, Acta Palaeobot. 47(2): 361, pl. 1, f. 1–13b;
pl. 2, f. 1–7; pl. 3, f.1–8; pl. 4, f. 1–15 (2007)
Trzeciorzęd
Aceripollenites palmatoides Skawińska, Acta Palaeobot. Suppl. 1: 19, pl. 11, f. 8a–c (1994)
Acorellus distachyoformis Łańc.-Środ., Acta Palaeobot. 18(1): 40, pl. 5, f. 1–9 (1977)
Actinidia spinosa Szafer, Pr. Inst. Geol. 11: 35, pl 7, f. 21–22 (1954)
Alnus adscendens (Goeppert) Zastawniak & H.Walther in Malinowska & Piwocki Bud. Geol. Polski 3(3a):
875, pl. 290, f. 4−5, 7 (1996)
Andromeda carpatica Łańc.-Środ., Acta Palaeobot. 20(1): 67, pl. 11, f. 11a–b; pl. 12, f. 1–6 (1979)
Arceuthobium oxycedroides Łańc.-Środ., Polish Bot. Stud. 3: 36, f. 12; pl. 20, f. 4–6 (1992)
Arceuthobium tertiaerum Łańc.-Środ., Polish Bot. Stud. 3: 37, f. 13; pl. 20, f. 7–9 (1992)
Betula salzhausensis (Goeppert) Kohlm.-Adam., Ziemb.-Tworz. & Zastawniak, Rev. Palaeobot. Palynol. 132:
266, pl. 3, f. 1, 5 (2004)
Betula similis (Goeppert) Zastawniak & H.Walther, Acta Palaeobot. 38(1): 103, f. 2, f. 8, 11− 12; f. 3, f. 5, 8;
f. 10, f. 1–13; pl. 4, f. 5; pl. 5, f. 1–7; pl. 6, f. 6–8 (1998)
Campanula palaeopyramidalis Łańc.-Środ., Acta Palaeobot.18(1): 38, pl. 3, f. 1–3; pl. 4, f. 1 (1977)
Carex elongatoides Łańc.-Środ., Acta Palaeobot. 20(1): 84, pl. 14, f. 4–6 (1979)
Carex flaviformis Łańc.-Środ., Acta Palaeobot. 20(1): 90, pl. 14, f. 18–19 (1979) [‘flavaeformis’]
Carex globosiformis Łańc.-Środ., Acta Palaeobot. 20(1): 87, pl. 14, f. 12a−c (1979) [‘globosaeformis’]
Carex plicata Łańc.-Środ., Acta Palaeobot. 20(1): 90, pl. 14, f. 20–25 (1979)
Carex pseudocyperoides Łańc.-Środ., Acta Palaeobot. 20(1): 91, pl. 14, f. 14–17 (1979)
Carex strigosoides Łańc.-Środ., Acta Palaeobot. 20(1): 88, pl. 14, f. 26–28 (1979)
400
L. Stuchlik
i in.
Ceratophyllum dorofeevii Velichk. & Zastawniak, Acta Palaeobot. 43(2): 183, f. 13; pl. 8, f. 14–16 (2003)
Chaneya membranosa (Goepp.) Manchester & Zastawniak, Acta Palaeobot. 47(1): 254, f. 1–2 (2007)
Cicer pliocaenicum Szafer, Pr. Inst. Geol. 11: 40, pl. 9, f. 7–12; pl. 10, f. 1–2 (1954)
Clerodendrum silesiacum Zastawniak, Acta Palaeobot. 19(1): 54, f. 3−7; pl. 5, f. 1–2 (1978)
Clerodendrumpollenites Skawińska, Acta Palaeobot. Suppl. 1: 21 (1994)
Clerodendrumpollenites microechinatus Skawińska, Acta Palaeobot. Suppl. 1: 21, pl. 12, f. 15a–c (1994)
Clethra friisii Łańc.-Środ., Polish Bot. Stud. 3: 32, pl. 16, f. 6–7 (1992)
Closteritetrapidites pacltovae E.Worobiec, Micropaleontology 56(6): 524, pl. 4, f. 1a –b, 2–3 (2010)
Cornaceaepollis L.Stuchlik, Acta Palaeobot.Suppl.1: 22 (1994)
Cornaceaepollis major (L.Stuchlik) L.Stuchlik, Acta Palaeobot. Suppl. 1: 22, pl. 13, f. 11a–c (1994)
Cornaceaepollis minor (L.Stuchlik) L.Stuchlik, Acta Palaeobot. Suppl. 1: 22, pl. 13, f. 12a–b, 13 (1994)
Cornoidites major L.Stuchlik, Acta Palaeobot. 5(2): 62, pl. 19, f. 1–4 (1964)
Cornoidites minor L.Stuchlik, Acta Palaeobot. 5(2): 63, pl. 19, f. 5–7 (1964)
Cryptogrammasporis Skawińska, Acta Palaeobot. Suppl.1: 9 (1994)
Cryptogrammasporis magnoides (Krutzsch) Skawińska, Acta Palaeobot. Suppl.1: 10, pl. 2, f. 1a–c (1994)
Cunninghamia europaea Szafer, Acta Biol. Crac. Sér. Bot., 1: 11, pl. 2 f. 4–5 (1958)
Cunninghamiaepollenites janinae L.Stuchlik & Konzalová, Acta Bot. Hung. 36(1–4): 122, pl. 7,
f. 1–12 (1991)
Dacrycarpus tertiarius (Berry) Zastawniak, Palaeont. Polon. 55: 133, pl. 32, f. 1 (1996)
Dicotylophyllum duseni Zastawniak, Bull. Pol. Acad. Sc. Earth Sc. 37(1–2): 84, f. 4A; pl. 5 (1989)
Dicotylophyllum latitrilobatum Zastawniak Bull. Pol. Acad. Sc. Earth Sc. 37(1–2): 83, pl. 2 f. 1–5 (1989)
Dicotylophyllum rujense G.Worobiec, Acta Palaeobot. 49(1): 146, pl. 10, f. 2–3b (2009)
Diospyrospollenites Skawińska, Acta Palaeobot. Suppl. 1: 23 (1994)
Diospyrospollenites ovalis (Tarasevich) Skawińska, Acta Palaeobot. Suppl. 1: 23, pl. 13, f. 3a−b, 4 (1994)
Fagus silesiaca H.Walther & Zastawniak, Acta Palaeobot. 31(1,2): 156, f. 1; pl. 1, f. 1–6; pl. 2, f. 1 (1991)
Fagus silesiaca H.Walther & Zastawniak var. gozdnicensis Zastawniak & Kvaček, Polish Bot. Stud. 3: 26, f. 7;
pl. 8, f. 6; pl. 9, f. 3–4; pl. 11, f. 2–4; pl. 12, f. 1–4 (1992)
Graminidites bambusoides L.Stuchlik, Acta Palaeobot. Suppl.1: 14, pl. 8, f. 4−5 (1994)
Gratiola tertiaria Łańc.-Środ., Acta Palaeobot.18(1): 37, pl. 1 f. 1–3; pl. 2, f. 1 (1977)
Haloragacidites stephanoporatus (L.Stuchlik) L.Stuchlik, Acta Palaeobot. Suppl.1: 17, pl. 9, f. 16 (1994)
Haloragacidites triporatus (L.Stuchlik) L.Stuchlik, Acta Palaeobot. Suppl. 1: 17, pl. 9, f. 17a−b (1994)
Halorrhagoidites stephanoporatus L.Stuchlik, Acta Palaeobot. 5(2): 52, pl. 16, f. 7–8 (1964)
Halorrhagoidites triporatus L.Stuchlik, Acta Palaeobot. 5(2): 52, pl. 16, f. 6 (1964)
Hartziella Szafer, Acta Palaeobot. 4(1): 27 (1963)
Hartziella miocaenica Szafer, Acta Palaeobot. 4(1): 27 (1963)
Hartziella rosenkjaeri (Hartz) Szafer, Acta Palaeobot. 4(1): 27, pl. 1 (1963) [‘Rosenkjaeri’]
Hartziella vindobonensis Szafer, Acta Palaeobot. 4(1): 27, pl. 2–4 (1963)
Hydrangea polonica Łańc.-Środ., Acta Palaeobot. 16(1): 104, f. 2; pl. 1, f. 1–3 (1975)
Jasminum silesiacum Szafer, Pr. Inst. Geol. 33: 80, pl. 22, f. 1–5 (1961)
Keteleeria shanwangensis Y.F.Wang, Q.P.Xiang, D.K. Ferguson, Zastawniak, J.Yang & G.S.Li, Taxon 55(1):
170, f. 2 (2006)
Aneks I. E
401
Knightiophyllum andreae (Dusén) Zastawniak, Palaeontol. Polon. 55:137, f. 6, f. 1–9, f. 7, f. 1–3; pl. 33,
f. 1a–b, 2 (1996)
Laevigatosporites crassicus (Krutzsch) E.Worobiec, Acta Palaeobot. 49(1): 18, pl. 2, f. 4 (2009)
Laria rueminiana (Heer) G.Worobiec & Z.Kvaček, Int. J. Plant Sci., 171(8): 903, f. 6−7, 9B (2010)
Lycopus cholmechensis Velichk. & Zastawniak, Acta Palaeobot. 43(2): 200, f. 16, f. e; pl. 11, f. 16–18 (2003)
Lythraceaepollenites decodonensis L.Stuchlik, Acta Palaeobot. Suppl. 1: 24, pl. 14, f. 9−11 (1994)
Magnolia gliwicensis Szafer, Pr. Inst. Geol. 33: 53, pl. 15, f. 6–9 (1961)
Menyanthes carpatica Jentys-Szafer. & Truchan., Pr. Inst. Geol. 10: 46, pl. 5, f. 5, 10; pl. 6, f. 4; pl. 9, f.
1a–b (1953)
Menyanthes trifoliata L. var. interglacialis Jentys-Szafer. & Truchan. Pr. Inst. Geol. 10: 45, pl. 5, f. 3–4, 7;
pl. 6, f. 3; pl. 8 (1953)
Monimiophyllum Zastawniak, Bull. Pol. Acad. Sc. Earth Sc. 37(1–2): 82 (1989)
Monimiophyllum antarcticum Zastawniak, Bull. Pol. Acad. Sc. Earth Sc. 37(1–2): 83, f. 4B; pl. 2, f. 6;
pl. 6 (1989)
Myrica goeppertii Kohlm.-Adam., Ziemb.-Tworz. & Zastawniak, Rev. Palaeobot. Palynol. 132: 268, pl. 4,
f. 1−2 (2004)
Nelumbopollenites Skawińska, Acta Palaeobot. pl.1: 24 (1994)
Nelumbopollenites europaeus (Tarasevich) Skawińska, Acta Palaeobot.Suppl. 1: 24, pl. 14, f. 12a–d (1994)
Nyssa silesiaca Kohlm.-Adam., Ziemb.-Tworz. & Zastawniak, Rev. Palaeobot. Palynol. 132: 274, pl. 8,
f. 1 (2004)
Palaeocarya salinarum (Zabłocki) Zastawniak, Palaeobotanist 45: 410, pl. 1, f. 12 (1996)
Photinia szaferi Zastawniak, Acta Palaeobot. 19(1): 47, f. 2, f. 5, 5’; pl. 4, f. 1–4 (1978)
Polypodiaceoisporites kedvesii L.Stuchlik, Atlas Poll. Spor. Polish Neogene 1: 46, pl. 30, f. 4a–−d (2001)
Porocolpopollenites rotundus (R.Pot.) fo. reticulatus L.Stuchlik, Acta Palaeobot. 5(2): 70, pl. 21, f. 12−13
(1964) [‘reticulata’]
Proserpinaca reticulata E.Reid, fo. tetramera Szafer, Pr. Inst. Geol. 11: 43, pl. 10, f. 8 (1954)
Prunus microserrata Zastawniak, Acta Palaeobot. 19(1): 45, f. 2, f. 1–3a; pl. 3, f. 2–3 (1978)
Prunus persicoides Szafer, Pr. Inst. Geol. 11: 38, pl. 8, f. 12–16 (1954)
Pterocarya sosnicensis Kohlm.-Adam., Ziemb.-Tworz. & Zastawniak, Rev. Palaeobot. Palynol. 132: 270, pl. 5,
f. 1–3b (2004)
Pyracantha acuticarpa (C.Reid & E.Reid) Szafer, Pr. Inst. Geol. 33: 64, pl. 16, f. 13 (1961)
Rubus semirotundatus Łańc.-Środ., Acta Palaeobot. 20(1): 55, pl. 10, f. 1–4 (1979)
Rudolphisporis major (L.Stuchlik) L.Stuchlik, Atlas Poll. Spor. Polish Neogene 1: 16, pl. 3, f. 22–23 (2001)
Rudolphisporis rudolphii Krutzsch ssp. major L.Stuchlik, Acta Palaeobot. 5(2): 10, pl. 1, f. 8–10 (1964)
Ruppia maior Szafer, Pr. Inst. Geol. 33: 87, pl. 22, f. 25–26; pl. 23, f. 1–6 (1961)
Ruppia maritima L. ssp. rostellata Koch var. tuberculata Szafer, Pr. Inst. Geol. 33: 87, pl. 22, f. 16–21
(1961)
Salix microserrata (Zastawniak) Zastawniak in Łańc.-Środ. Acta Palaeobot. 25(1−2): 27 (1985)
Salix semihausruckensis G.Worobiec, Acta Palaeobot. 49(1): 143, pl. 8, f. 1–3 (2009)
Schefflera dorofeevii Łańc.-Środ., Acta Palaeobot. 16(1): 107, pl. 1, f. 10–13 (1975)
Schoenoplectus lacustroides Velichk. & Zastawniak, Acta Palaeobot. 43(2): 165, pl. 5, f. 30–32 (2003)
Schoenoplectus lucens Velichk. & Zastawniak, Acta Palaeobot. 43(2): 167, f. 8, f. b; pl. 5, f. 14–16 (2003)
402
L. Stuchlik
i in.
Schoenoplectus palaeobucharicus Velichk. & Zastawniak, Acta Palaeobot. 43(2): 168, f. 8, f. c–d; pl. 5,
f. 17–19 (2003)
Segmentizonosoporites hamulatus (E.Nagy) L.Stuchlik, Atlas Poll. Spor. Polish Neogene 1: 50, pl. 31, f.
6a–b (2001)
Segmentizonosoporites hidasensis (E.Nagy) L.Stuchlik, Atlas Poll. Spor. Polish Neogene 1: 50, pl. 31, f.
3a–b (2001)
Segmentizonosoporites latigracilis (Krutzsch) L.Stuchlik, Atlas Poll. Spor. Polish Neogene 1: 50, pl. 31,
f. 1a–d (2001)
Segmentizonosoporites paucirugosus (E.Nagy) L.Stuchlik, Atlas of Pollen and Spores of the Polish Neogene
1: 51, pl. 31, f. 2a–d (2001)
Skimmiaepollenites Skawińska, Acta Palaeobot. Suppl. 1: 29, pl. 17, f. 6a–c, 7a−b (1994)
Skimmiaepollenites reticulatus Skawińska, Acta Palaeobot. Suppl. 1: 29, pl. 17, f. 6a–c, 7a−b (1994)
Sphaenotheca carpatica Szafer, Veröff. Geobot. Inst., Zürich 33: 204, f. 1–7 (1958)
Spinulaepollis arceuthobioides ssp. major L.Stuchlik, Acta Palaeobot. 5(2): 42, pl. 13, f. 5–8 (1964)
Tephrosia vera Zastawniak, Pr. Muzeum Ziemi 33, 73, f. 11, f. 5; pl. 4, f. 1, 1a, 2−2a (1980)
Tetraclinis carpatica Maśl., Acta Soc. Bot. Pol. 22(4): 845, pl. 1 (1953)
Teucrium pripiatense (Dorof.) Velichk. & Zastawniak, Acta Palaeobot. 43(2): 204, pl. 11, f. 23–24 (2003)
Thalictrumpollis L.Stuchlik, Atlas Poll. Spor. Polish Neogene 3: 81 (2009)
Thalictrumpollis thalictroides L.Stuchlik, Atlas Poll. Spor. Polish Neogene 3: 82, pl. 67, f. 4–9b (2009)
Tilia praeplatyphyllos Szafer, Pr. Inst. Geol. 33: 72, pl. 19, f. 3–7 (1961)
Tilia tuberculata Szafer, Pr. Inst. Geol. 11: 43, pl. 10, f. 9–11 (1954)
Trapa capitulata Szafer, Acta Soc. Bot. Pol. 23(1): 132, pl. 2, f. 2–4 (1954)
Trapa hryniewieckii Szafer, Acta Soc. Bot. Pol. 23(1): 130, pl. 1, f. 8–9 (1954) [‘Hryniewieckii’]
Trapa mikii Szafer, Acta Soc. Bot. Pol. 23(1): 131, pl. 2, f. 8–10 (1954) [‘Mikii’]
Trichophorum silesiacum Łańc.-Środ., Polish Bot. Stud. 3: 45, pl. 26, f. 3–6 (1992)
Tricolporopollenites photinioides Skawińska, Acta Palaeobot. Suppl. 1: 28, pl. 16, f. 27a – b, 28 (1994)
Ulmus stuchlikii Kohlm.-Adam., Ziemb.-Tworz. & Zastawniak, Rev. Palaeobot. Palynol. 132: 272, pl. 7,
f. 1a–b (2004)
Undulozonosporites semiverrucatus (Krutzsch) L.Stuchlik, Atlas Poll. Spor. Polish Neogene 1, 54, pl. 31,
f. 4a–c, 5a–d, 7a–b (2001)
Urospathites cristatus (Nikitin) Łańc.-Środon. in Malinowska & Piwocki Bud. Geol. Polski 3(3a): 930, pl. 307,
f. 1 (1996)
Vaccinium minutulum Łańc.-Środ., Acta Palaeobot. 20(1): 66, pl. 11, f. 12a –b, 13 (1979)
Weigela oraviensis Łańc.-Środ., Acta Palaeobot. 8(3): 13, f. 5, f. 1–2; pl. 2, f. 1, 1a, 2, 2a (1967)
Weigela szaferi Łańc.-Środ., Acta Palaeobot. 8(3): 15, f. 5, f. 3–15; pl. 2, f. 3–7 (1967) [‘Szaferi’]
Zanichellia praepedicellata Szafer, Pr. Inst. Geol. 33: 88, pl. 23, f. 8 (1961)
Taksony z trzeciorzędu dla których uzupełniono diagnozy
Betula subpubescens Goeppert emend. G.Worobiec, Rev. Palaeobot. Palynol. 147(1–4): 43, pl. 6, f. 2, 3a–c;
pl. 7, f. 2a–e (2007)
Juniperus succinifera Zabłocki emend. Łańc.-Środon. & Zastawniak, Acta Palaeobot. 37(1): 29, f. 2, f. 14–17b;
f. 3, f. 17c–18; pl. 1, f. 6–7 (1997)
Aneks I. E
403
Quercus gigas Goeppert emend. H.Walther & Zastawniak, Acta Palaeobot. 31(1−2): 160, f. 3–7; pl. 4, f. 1–3;
pl. 5–6; pl. 7, f. 1–3, pl. 8–10 (1991)
Quercus pseudocastanea Goeppert emend. H.Walther & Zastawniak, Acta Palaeobot. 31(1−2): 169, f. 8; pl. 2,
f. 2−3, 5−6; pl. 3, f. 1–6 (1991)
Trapa silesiaca Goepp. emend. Wójcicki & Zastawniak, Acta Palaeobot. 42(1): 30, f. 1, f. 1–15; f. 2,
f. 1–18 (2002)
F:
ZAKŁAD SYSTEMATYKI
ROŚLIN NACZYNIOWYCH I FITOGEOGRAFII 1
Wojciech Paul
NOWE TAKSONY, KOMBINACJE I NAZWY
DLA ROŚLIN NACZYNIOWYCH OPUBLIKOWANE
W INSTYTUCIE BOTANIKI W LATACH 1954–2012
Skomplikowana historia Zakładu (opisana szczegółowo w części głównej opracowania)
spowodowała, że w poniższym spisie uwzględniono wszystkie nowe taksony i kombinacje
opisane również przez pracowników byłego Zakładu Zmienności Roślin i poszczególnych
pracowni byłego Zakładu Systematyki Roślin Naczyniowych. Dołączono również kilka
nowych kombinacji nazw roślin naczyniowych autorstwa pracowników Zakładu Ekologii,
dla którego nie sporządzono osobnego wykazu.
W całej historii wymienionych Zakładów (do końca roku 2012) ich pracownicy opisali
(licząc tylko nazwy ważnie opublikowane – patrz objaśnienia w następnym akapicie) łącznie
204 nowe dla nauki taksony: 3 rodzaje (2 kopalne i jeden współczesny mieszańcowy)
i 33 taksony wewnątrzrodzajowe oraz 85 gatunków i 83 taksony wewnątrzgatunkowe.
Zaproponowali też 172 nowe kombinacje: 18 dla taksonów wewnątrzrodzajowych, 13 dla
gatunków i 141 dla taksonów wewnątrzgatunkowych. Do tego należy doliczyć kilkanaście
poprawionych diagnoz i uprawomocnień taksonów wcześniej nieważnie opisanych (w tym
również z utworzeniem nowych nazw). Palmę pierwszeństwa wśród autorów oryginalnych
opisów dzierży prof. B. Pawłowski z 110 taksonami nowo opisanymi i 53 kombinacjami.
Wśród osób, które mają tu także znaczący wkład, wymienić należy przede wszystkim:
T. Tacika, A. Jasiewicza, Z. Szeląga i J. J. Wójcickiego.
Nowo opisane taksony i utworzone kombinacje w różnym stopniu zachowały swą
ważność, ale są niewątpliwą miarą aktywności na polu taksonomii. Na poniższych listach
ułożono je w porządku alfabetycznym nazw (niezależnie od ich rangi systematycznej).
W nawiasach kwadratowych umieszczono te z nich, które autorzy opisywali dwukrotnie
(np. poprawiając poprzednią diagnozę) oraz nie opisane ważnie w myśl obecnych przepisów
1
Za treść i formę prezentacji danych w Aneksie I. F odpowiada Autor.
Aneks I. F
405
Międzynarodowego Kodeksu Nomenklatury (generalnie oznaczane skrótem nom. inval.),
w tym nazwy będące autonimami bądź równoznaczne z autonimami (oznaczone skrótem
nom. illeg.). Oryginalną pisownię uzgodniono z obowiązującą obecnie tylko pod względem
nieużywania liter ze znakami diakrytycznymi w nazwach taksonów oraz nieużywania wielkich liter w epitetach gatunkowych i taksonów niższych od gatunku. Pisownię (skrótów)
nazwisk autorów ujednolicano tylko dla tych z nich, którzy byli lub są pracownikami
IB PAN. Pozostałe uwagi zawarto w przypisach.
Należy mieć na uwadze, że dotarcie obecnie do nazw i protologów wszystkich taksonów
opisanych przez autorów nie będących już pracownikami IB PAN, a zwłaszcza przez autorów
już nieżyjących, jest bardzo trudne, zwłaszcza, jeśli opisy te ukazały się w czasopismach
spoza ośrodka krakowskiego. Stąd też trzeba liczyć się z tym, że zamieszczony poniżej
wykaz może jeszcze w wyniku dalszych poszukiwań bibliograficznych zostać poszerzony
o kilka czy kilkanaście pozycji.
Rodzaje i taksony wewnątrzrodzajowe (genera and subdivisions of genera)
Alchemilla L. subser. Hoppeanae (Bus.) Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 18: 4 (1972)
Alchemilla L. subser. Saxatiles (Bus.) Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 18: 4 (1972)
Chamaenerion Adans. sect. Rosmarinifolium Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 8: 254 (1959)
Chamaenerion Adans. sect. Salicifolium Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 8: 254 (1959)
Delphinium L. subser. Cuneata Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 9: 435 (1963)
Delphinium L. subser. Dictyocarpa Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 9: 435 (1963)
Delphinium L. subsect. Elatoidea Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 9: 431 (1963)
[Delphinium L. subser. Euelata Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 9: 433 (1963)], nom. illeg.
Delphinium L. ser. Halterata Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 9: 438 (1963)
Delphinium L. ser. Pentagyna Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 9: 436 (1963)
Delphinium L. ser. Peregrina Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 9: 438 (1963)
Delphinium L. subsect. Squamata Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 9: 435 (1963)
Erigeron L. subsect. Brachyglossi (Vierh.) Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 16: 257 (1970)
Erigeron L. ser. Glandulosi (Vierh.) Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 16: 277 (1970)
Erigeron L. ser. Hirsuti (Vierh.) Pawł., Acta Bot. Croat. 28: 285 (1969)
Erigeron L. subsect. Macroglossi (Vierh.) Pawł., Acta Bot. Croat. 28: 285 (1969)
Festuca L. ser. Ovinae Pawlus, Fragm. Florist. Geobot. 29: 228 (1985)
Festuca L. ser. Psammophilae Pawlus, Fragm. Florist. Geobot. 29: 259 (1985)
Festuca L. ser. Trachyphyllae Pawlus, Fragm. Florist. Geobot. 29: 246 (1985)
Festuca L. ser. Valesiacae Pawlus, Fragm. Florist. Geobot. 29: 276 (1985)
Gentiana L. subsect. Froelichiella Pawł., Vegetatio 21: 199 (1970)
Hieracium L. sect. Naegeliana Szeląg, Polish Bot. J. 48: 96 (2003)
[Middendorfia Trautv. sect. Ammannioides (DC.) Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 8: 202 (1959)], nom. inval.
Middendorfia Trautv. sect. Lythroides Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 8: 202 (1959)
Mikia Kovar-Eder & Wójcicki, Acta Palaeobot. 42(2): 134 (2002)
Pilosella Hill sect. Alpicolinae (Nägeli & Peter) Szeląg, Ann. Bot. Fenn. 45: 304 (2008)
406
W. Paul
Plantago L. sect. Arnoglottis Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 11: 240 (1967)
Polygala L. subser. Amarae Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 3(2): 36 (1958)
Polygala L. subser. Vulgares [Chodat emend.] Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 3(2): 36 (1958)
Potentilla L. subsect. Alpinimaritimae Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 11: 83 (1965)
[Potentilla L. ser. Crassinerviae (Th.Wolf) Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 5: 403 (1959)]
Potentilla L. ser. Crassinerviae (Th.Wolf) Pawł. emend. Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 11: 56 (1965)
Potentilla L. subsect. Libanoticae Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 11: 79 (1965)
Potentilla L. sect. Plumosistylae Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 11: 79 (1965)
Potentilla L. ser. Speciosae (Th.Wolf) Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 11: 55 (1965)
Potentilla L. ser. Valderiae Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 11: 58 (1965)
×Procopiphytum Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 17: 50 (1971)
Pulmonaria L. ser. Asperae (Kerner) Pawł., Acta Soc. Bot. Poloniae 31: 237 (1962)
Pulmonaria L. ser. Molles (Kerner) Pawł., Acta Soc. Bot. Poloniae 31: 237 (1962)
Pulmonaria L. ser. Rubrae Pawł., Acta Soc. Bot. Poloniae 31: 238 (1962)
Pulmonaria L. ser. Strigosae (Kerner) Pawł., Acta Soc. Bot. Poloniae 31: 237 (1962)
Saxifraga L. ser. Arachnoideae (Engl. & Irm.) Pawł., Vegetatio 21: 199 (1970)
Saxifraga L. ser. Florulentae (Engl. & Irm.) Pawł., Vegetatio 21: 200 (1970)
Saxifraga L. ser. Perdurantes S.Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 12: 339 (1966) 2
Schenkiella Wójcicki & Kvaček, Acta Palaeobot. 42(2): 111 (2002)
Symphytum L. ser. Bulbosa Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 7: 336 (1961)
Symphytum L. ser. Cordata (Buckn. p.p.) Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 7: 334 (1961)
Symphytum L. sect. Graeca Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 17: 19 (1971)
Symphytum L. ser. Iberica Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 7: 335 (1961)
Symphytum L. sect. Lingulata Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 7: 335 (1961)
Symphytum L. ser. Orientalia (Buckn. p.p.) Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 7: 335 (1961)
Symphytum L. ser. Ottomanica Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 7: 336 (1961)
Symphytum L. ser. Taurica Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 7: 335 (1961)
Symphytum L. ser. Tuberifera Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 7: 334 (1961)
Symphytum L. sect. Tuberosa Buckn. emend. Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 7: 334 (1961)
Thymus L. subser. Pallasiani (Klok. & Shost.) Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 12: 403 (1966)
Thymus L. subser. Pseudocarnosuli (Klok. & Shost.) Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 12: 403 (1966)
Thymus L. ser. Subbracteati (Klok. & Shost.) Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 12: 402 (1966)
Gatunki i taksony wewnątrzgatunkowe (species and infraspecific taxa)
Acinos alpinus (L.) Moench subsp. baumgartenii (Simk.) Pawł., Fl. Polska Rośl. Nacz. 11: 164 (1967)
Aconitum variegatum L. subsp. kotulae Pawł., Fl. Tatr 1: 275 (1956)
[Aconitum vulparia Rchb. var. puberulum (Sér.) Pawł., Fl. Tatr 1: 276 (1956)], nom. inval.
[Agrimonia eupatoria L. fo. fallax (Fiek) Pawł., Fl. Polska Rośl. Nacz. 7: 238 (1955)], nom. inval.
2
Nazwa użyta przez Pawłowską w diagnozie z 1953 r. w niejednoznacznej randze „grex”, zmienionej
przez autorkę na „series” w cytowanej diagnozie z 1966 r.
Aneks I. F
407
Alchemilla babiogorensis Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 3(1): 34 (1957)
Alchemilla bogumili Pawlus, Fragm. Florist. Geobot. 25: 10 (1979)
Alchemilla bursensis Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 18: 18 (1972)
Alchemilla ciminensis Pawł., Fragm. Florist. Geobot. . 18: 21 (1972)
Alchemilla erzincanensis Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 18: 11 (1972)
Alchemilla eugenii Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 3(1): 48 (1957)3
Alchemilla giewontica Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 3(1): 31 (1957)
[Alchemilla glaucescens Wallr. var. adpresse-pilosa (W.J.Reinthal) Pawł., Fl. Polska Rośl. Nacz. 7: 223 (1955)],
nom. inval.
Alchemilla hoverlensis Pawlus & Lovelius, Ukrayins’k. Bot. Zhurn. 45(1): 66 (1988)
Alchemilla jasiewiczii Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 3(1): 41 (1957)
[Alchemilla micans Bus. var. adpressepilosa (Snarskis) Pawł., Fl. Polska Rośl. Nacz. 7: 211 (1955)],
nom. inval.
Alchemilla oculimarina Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 3(1): 44 (1957)
Alchemilla orduensis Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 18: 11 (1972)
Alchemilla oriturcica Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 18: 17 (1972)
[Alchemilla pastoralis Bus. var. subpastoralis Pawł., Fl. Polska Rośl. Nacz. 7: 221 (1955)], nom. inval.
Alchemilla pastoralis Bus. var. subpastoralis Pawł., Fl. Tatr 1: 490 (1956)
[Alchemilla plicata Bus. var. adpressepilosa (Snarskis) Pawł., Fl. Polska Rośl. Nacz. 7: 225 (1955)],
nom. inval.
Alchemilla rizensis Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 18: 5 (1972)
Alchemilla sericoneuroides Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 3(1): 37 (1957)
Alchemilla tiryalensis Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 18: 19 (1972)
Alchemilla ziganadagensis Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 18: 11 (1972)
Anemone narcissiflora L. subsp. europaea Pawł., Fl. Tatr 1: 281 (1956)
Anemone narcissiflora L. subsp. europaea Pawł. var. glabrisepala Pawł., Fl. Tatr 1: 281 (1956)
Arabis alpina L. var. minuta Pawł., Fl. Tatr 1: 342 (1956)
[Arenaria ciliata L. subsp. tenella (Kit.) Br.-Bl. emend. Pawł. fo. pulchella (Zap.) Pawł., Fl. Tatr 1: 232 (1956)],
nom. inval.
Arenaria galloprovincialis Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 10: 493 (1964)
Armeria pocutica Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 8: 399 (1962)
Asarum europaeum L. fo. pseudocaucasicum Pawł., Fl. Tatr 1: 266 (1956)
Asperula cynanchica L. fo. scabrida (Freyn) Kucowa, Fl. Polska Rośl. Nacz. 11: 292 (1967)
Asperula glauca (L.) Bess. fo. coronata Kucowa, Fl. Polska Rośl. Nacz. 11: 289 (1967)
Avenula planiculmis (Schrad.) Sauer & Chmelitschek var. hispidula (Zap.) L. Frey, Fragm. Florist. Geobot.
35: 126 (1991)
Betula szaferi Jent.-Szaf. ex Staszk., Acta Soc. Bot. Poloniae 55(3): 364 (1986)
Bupleurum ranunculoides L. var. hrubense Pawł., Fl. Tatr 1: 608 (1956)
Calamagrostis gamblei Paszko, Polish Botanical Journal 57: 327 (2012)
3
Poprawiona diagnoza nazwy opublikowanej w Bull. Acad. Pol. Sc. Cl. math. natur. Ser. B (1) (1951):
315. (1952).
408
W. Paul
Campanula baumgartenii J. Becker subsp. bohemica (Hruby) Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 12: 78 (1971)
Campanula cervicaria L. subsp. macrostachya (W. & K.) Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 12: 65 (1971)
Campanula cervicaria L. subsp. transsilvanica (Schur ex Heuff.) Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 12: 67 (1971)
Campanula rotundifolia L. subsp. kladniana (Schur) Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 12: 76 (1971)
[Cardamine amara L. fo. hirsuta (Retz.) Pawł., Fl. Tatr 1: 333 (1956)], nom. inval.
[Cardamine amara L. fo. hirta (W.Gr.) Pawł., Fl. Tatr 1: 333 (1956)], nom. inval.
[Cardamine amara L. subsp. opizii (Presl) Čel. fo. kotulana (Zap.) Pawł., Fl. Tatr 1: 333 (1956)], nom. inval.
[Cardamine pratensis L. subsp. dentata (Schult.) Pawł., Fl. Tatr 1: 334 (1956)], nom. inval.
[Cardaminopsis halleri (L.) Hay. fo. glabra (Op. ap. Dostál) Pawł., Fl. Tatr 1: 338 (1956)], nom. inval.
Carex atrata L. subsp. atrata var. rhizogyna (Schur) Chwast., Fragm. Florist. Geobot. 25: 62 (1979)
Carex diandra Schrank fo. longibracteata Chwast., Fragm. Florist. Geobot. 24: 641 (1979)
Carex tendae (W.Dietr.) Pawł., Vegetatio 21: 224 (1970)
Carlina ×szaferi Jas. & Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 2(2): 19 (1956)
[Carlina acanthifolia All. subsp. onopordifolia (Besser) Jasiewicz, Fragm. Florist. Geobot. 30: 266. 1986],
nom. inval.
[Cerastium lanatum Lam. fo. glutinosum (Koch) Pawł., Fl. Tatr 1: 242 (1956)], nom. inval.
[Cerastium tatrae Borb. fo. morskiense (Zap.) Pawł., Fl. Tatr 1: 240 (1956)], nom. inval.
Cerasus ×stacei (Wójcicki) Wójcicki & Marhold, Flóra Slovenska 4(3): 532 (1992)
Cerinthe glabra Mill. var. tatrica (Hadač) Grodzińska, Fl. Polska Rośl. Nacz. 10: 150 (1963)
[Chenopodium bonus-henricus L. fo. dentatum (Op.) Pawł., Fl. Tatr 1: 219 (1956)], nom. inval.
[Cimicifuga europaea N. Szipcz. fo. micrantha (Zap.) Pawł., Fl. Tatr 1: 272 (1956)], nom. inval.
Convolvulus arvensis L. fo. purpurascens Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 10: 114 (1963)
Convolvulus arvensis L. fo. rehmanii Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 10: 114 (1963)
Crataegus monogyna Jacq. subsp. monogyna var. dissecta (Borkh.) Gost.-Jak., Roczn. Sekc. Dendrol. Polsk.
Towarz. Bot. 31: 12 (1978)
Crataegus monogyna Jacq. subsp. monogyna var. heterodonta (Pojark.) Gost.-Jak., Roczn. Sekc. Dendrol.
Polsk. Towarz. Bot. 31: 12 (1978)
[Crataegus monogyna Jacq. subsp. monogyna var. monogyna fo. szaferi Gost.-Jak., Roczn. Sekc. Dendrol.
Polsk. Towarz. Bot. 31: 11 (1978)], nom. inval.
Crataegus monogyna Jacq. subsp. monogyna var. trilobata (Nyár.) Gost.-Jak., Roczn. Sekc. Dendrol. Polsk.
Towarz. Bot. 31: 12 (1978)
Cuscuta europaea L. emend. Nath. subsp. nefrens (Fr.) O. Schwarz var. podolica Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz.
10: 123 (1963)
[Cystopteris fragilis (L.) Bernh. fo. woodsioides (Christ) Pawł., Fl. Tatr 1: 149 (1956)], nom. inval.
Dactylorhiza maculata var. averyanovii Jagiełło, Fragm. Florist. Geobot. 31-32: 369 (1988)
Delphinium balcanicum Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 9: 439 (1963)
Delphinium dictyocarpum DC. subsp. uralense (Newski) Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 9: 435 (1963)
Delphinium elatum L. subsp. austriacum Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 9: 434 (1963)
Delphinium elatum L. subsp. austriacum Pawł. var. stiriacum Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 9: 434 (1963)
Delphinium elatum L. subsp. elatum var. bosniacum Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 9: 433 (1963)
Delphinium elatum L. subsp. elatum var. gracile (Serg.) Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 9: 433 (1963)
Delphinium elatum L. subsp. elatum var. tiroliense (A.Kern.) Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 9: 433 (1963)
Aneks I. F
409
Delphinium hellenicum Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 9: 442 (1963)
Delphinium oxysepalum Borb. & Pax fo. albidipetalum Pawł., Fl. Tatr 1: 277 (1956)
[Dianthus glacialis Hnke. fo. buchneri (D.T.) Pawł., Fl. Tatr 1: 249 (1956)], nom. inval.
Dianthus plumarius L. subsp. praecox (Kit.) Pawł. in Pawł., Sokołowski & Wallisch fo. roseus Pawł., Fl. Tatr
1: 249 (1956)
[Dryopteris filix-mas (L.) Schott fo. crenata (Milde) Pawł., Fl. Tatr 1: 152 (1956)], nom. inval.
[Dryopteris filix-mas (L.) Schott fo. deorsilobata (Milde) Pawł., Fl. Tatr 1: 152 (1956)], nom. inval.
Elymus ×mucronatus (Opiz ex Bercht.) Conert nvar. mucronatus fo. aristatus Szczep. in Jakubowski & Wątroba,
Zastosowania metod statystycznych w badaniach naukowych 2: 369 (2003)
Elymus ×mucronatus (Opiz ex Bercht.) Conert nvar. tesquicolus (Czerniak.) Szczep. in Jakubowski & Wątroba,
Zastosowania metod statystycznych w badaniach naukowych 2: 369 (2003)
Elymus repens (L.) Gould var. subulatus (Roem. & Schult.) Szczep., Acta Soc. Bot. Poloniae 78(1):
58 (2008)
Epilobium anagallidifolium Lam. fo. zapalowiczii Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 8: 249 (1959)
Epilobium lamyi F. Schultz var. pseudoadnatum Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 8: 236 (1959)
Epilobium palustre L. subsp. slendzinskii Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 8: 253 (1959)
Erigeron alpinus L. subsp. intermedius (Schleich.) Pawł., Acta Bot. Croat. 28: 285 (1969)
Erigeron hungaricus (Vierh.) Pawł. var. nanus (Schur) Pawł., Fl. Polska Rośl. Nacz. 13: 27 (1972)4
Erigeron rhodopaeus (Vierh.) Hay. var. scardicus Pawł., Acta Bot. Croat. 28: 287 (1969)
Erigeron uniflorus L. var. tatrae (Vierh.) Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 16: 273 (1970)
Erigeron vichrenensis Pawł., Acta Bot. Croat. 28: 287 (1969)
Festuca vaginata Waldst. & Kit. ex Willd. var. aristata Pawlus, Fragm. Florist. Geobot. 29: 275 (1985)
[Filipendula ulmaria (L.) Maxim. var. denudata (Presl) Beck fo. glaberrima (Beck) Pawł., Fl. Polska Rośl.
Nacz. 7: 95 (1955)], nom. inval.
[Fragaria viridis Duchesne subsp. campestris (Steven) Pawł., Fl. Polska Rośl. Nacz. 7: 147 (1955)],
nom. inval.
Fragaria viridis Duchesne subsp. campestris (Steven) Pawł., Feddes Repert. 79: 35 (1968)
Galium aparine L. fo. hirsutum (Beckm.) Kucowa, Fl. Polska Rośl. Nacz. 11: 324 (1967)
Galium boreale L. var. boreale fo. hirtum Kucowa, Fl. Polska Rośl. Nacz. 11: 324 (1967)
Galium mollugo L. subsp. erectum (Huds.) Syme fo. longifolium Kucowa, Fl. Polska Rośl. Nacz. 11:
324 (1967)
[Galium pawłowskii Kucowa, Fragm. Florist. Geobot. 8: 433 (1962)]
Galium pawlowskii Kucowa emend. Kucowa, Fragm. Florist. Geobot. 9: 469 (1963)
[Galium saxatile var. pawlowskii (Kucowa) Mirek & Pięk.-Mirk., Acta Soc. Bot. Poloniae 53(3): 420 (1984)],
nom. inval.
Galium schultesii Vest fo. ciliatum Kucowa, Fl. Polska Rośl. Nacz. 11: 324 (1967)
Galium vernum Scop. fo. hirticaule (Beck) Kucowa, Fl. Polska Rośl. Nacz. 11: 324 (1967)
Galium verum L. fo. trachyphyllum (Wallr.) Kucowa, Fl. Polska Rośl. Nacz. 11: 324 (1967)
[Geum rivale L. var. asperum Pawł., Fl. Polska Rośl. Nacz. 7: 234 (1955)], nom. inval.
Geum rivale L. var. asperum Pawł., Fl. Tatr 1: 506 (1956)
Gladiolus felicis Mirek, Acta Soc. Bot. Poloniae 54(2): 161 (1985)
4
Takson wymieniony wcześniej bez formalnej diagnozy w: Fragm. Florist. Geobot. 16: 271 (1970).
410
W. Paul
Gladiolus felicis Mirek var. zmudae Mirek, Acta Soc. Bot. Poloniae 54(2): 162 (1985)
[Gypsophila repens L. fo. montana (Rchb.) Pawł., Fl. Tatr 1: 245 (1956)], nom. inval.
Hedysarum obscurum L. fo. subtomentosum Pawł., Fl. Tatr 1: 539 (1956)
[Helianthemum alpestre (Jacq.) Dunal subsp. eu-alpestre Kornaś, Fl. Polska Rośl. Nacz. 7: 11 (1955)], nom.
illeg.
[Helianthemum alpestre (Jacq.) DC. subsp. rupifragum (Kern.) Jáv. var. orientale (Gross.) Pawł., Fl. Tatr 1:
359 (1956)], nom. inval.
[Hesperis matronalis L. subsp. candida (Kit.) Thell. var. moniliformis (Schur) Pawł., Fl. Tatr 1: 349 (1956)],
nom. inval.
[Hesperis matronalis L. subsp. candida (Kit.) Thell. var. moniliformis (Schur) Pawł. fo. piliperda (Borb.) Pawł.,
Fl. Tatr 1: 349 (1956)], nom. inval.
Hieracium abietogenum Szeląg, Polish Bot. J. 48: 11 (2003)
Hieracium ancevii Szeląg, Feddes Repert. 112: 12 (2001)
Hieracium asenovgradense Jas. & Pawł. in Pawł., Acta Soc. Bot. Poloniae 32: 480 (1963)
Hieracium austrotatricum Szeląg, Bot. J. Linn. Soc. 158: 99 (2008)
Hieracium basifloccum Jas. & Pawł. in Pawł., Acta Soc. Bot. Poloniae 32: 479 (1963)
Hieracium basifloccum Jas. & Pawł. in Pawł. subsp. subglabrisquamum Jas. & Pawł. in Pawł., Acta Soc. Bot.
Poloniae 32: 480 (1963)
Hieracium brzovecense Horv. & Pawł. in Pawł., Acta Soc. Bot. Poloniae 32: 486 (1963)
Hieracium coldei Szeląg, Ann. Bot. Fenn. 43: 311 (2006)
Hieracium coloriscapum Rohl. & Zahn subsp. parunicum Fiedl. & Zahn var. pilosius Fiedl. & Zahn fo. tubuliflorum Jas. & Pawł. in Pawł., Acta Soc. Bot. Poloniae 32: 479 (1963)
Hieracium dentatum Hoppe subsp. dentatiforme N. P. var. subintegrum Pawł., Acta Soc. Bot. Poloniae 32:
474 (1963)
Hieracium dentatum Hoppe subsp. ortisense Pawł., Acta Soc. Bot. Poloniae 32: 474 (1963)
Hieracium djimilense Boiss. subsp. velenovskyi (Freyn) Zahn var. balcaniforme Pawł., Acta Soc. Bot. Poloniae
32: 484 (1963)
Hieracium glabratum Hoppe subsp. glabrescens (F.Schm.) D.T. var. vranicense Horv. & Pawł. in Pawł., Acta
Soc. Bot. Poloniae 32: 473 (1963)
Hieracium heldreichii Boiss. subsp. bandericicolum Pawł., Acta Soc. Bot. Poloniae 32: 478 (1963)
Hieracium hercegovinicum (Freyn & Vandas) Szeląg, Feddes Repert. 113: 506 (2002)
Hieracium kotschyanum subsp. longidentatum Szeląg, Polish Bot. J. 48: 11 (2003)
Hieracium longifoliosum Szeląg, Polish Bot. J. 48: 11 (2003)
Hieracium mirekii Szeląg, Polish Bot. J. 51: 118 (2006)
Hieracium mitkae Szeląg, Polish Bot. J. 51: 120 (2006)
Hieracium neosyllectum Mały & Zahn subsp. rujisticola Pawł., Acta Soc. Bot. Poloniae 32: 489 (1963)
Hieracium olympicum Boiss. subsp. permulticeps Jas. & Pawł. in Pawł., Acta Soc. Bot. Poloniae 32:
482 (1963)
Hieracium ostii-bucurae Szeląg, Polish Bot. J. 48:12 (2003)
Hieracium perfoliosum Szeląg, Polish Bot. J. 48: 12 (2003)
Hieracium petrovae Vladimirov & Szeląg, Bot. J. Linn. Soc. 150: 261 (2006)
Hieracium pilosissimum Friv. subsp. subpannosum Pawł., Acta Soc. Bot. Poloniae 32: 478 (1963)
Hieracium polyphyllobasis (Nyár. & Zahn) Szeląg, Polish Bot. J. 51: 129 (2006)
Aneks I. F
411
Hieracium pseudobifidum Schur subsp. trebevicianum (Mały) Zahn var. deralicorum Horv. & Pawł. in Pawł.,
Acta Soc. Bot. Poloniae 32: 475 (1963)
Hieracium renatae Szeląg, Ann. Bot. Fenn. 47: 316 (2010)
Hieracium riumarense Szeląg, Polish Bot. J. 48: 12 (2003)
Hieracium sparsum Friv. subsp. deralense Horv. & Pawł. in Pawł., Acta Soc. Bot. Poloniae 32: 483 (1963)
Hieracium sparsum Friv. subsp. paulii Szeląg, Feddes Repert. 111: 257 (2000)
Hieracium sparsum Friv. subsp. peristeriense Behr & Zahn var. pedicellipilum Horv. & Pawł. in Pawł., Acta
Soc. Bot. Poloniae 32: 483 (1963)
Hieracium stefanoffii Zahn (in Hayek 1931) var. remotifolium Pawł., Acta Soc. Bot. Poloniae 32: 477 (1963)
Hieracium stoloniflorum W. K. subsp. tikvense Horv. & Pawł. in Pawł., Acta Soc. Bot. Poloniae 32:
485 (1963)
Hieracium vierhapperi (Zahn) Szeląg, Polish Bot. J. 49: 112 (2004)
Hieracium werneri Szeląg, Polish Bot. J. 51: 25 (2006)
Hieracium zajacii Szeląg, Acta Soc. Bot. Poloniae 79: 246 (2010)
Hieracium zelenaglavense Jas. & Pawł. in Pawł., Acta Soc. Bot. Poloniae 32: 477 (1963)
Leontodon hispidus L. subsp. dubius (Hoppe) S.Pawł., Fl. Polska Rośl. Nacz. 13: 166 (1972)
Limonium gmelini (Willd.) Ktze. var. hypanicum (Kłok.) Pawł., Fl. Polska Rośl. Nacz. 10: 32 (1963)
Melampyrum herbichii Woł. subsp. wołoszczakii Jasiewicz, Fragm. Florist. Geobot. 4: 112 (1958)
Melampyrum nemorosum L. subsp. hayekii Soó fo. nervipilosum Jasiewicz, Fragm. Florist. Geobot. 4:
109 (1958)
Melampyrum nemorosum L. fo. longipilum Jasiewicz, Fragm. Florist. Geobot. 4: 109 (1958)
Melampyrum nemorosum L. subsp. moravicum (H.Braun) Ronn. fo. marmarosiense (Soó) Jasiewicz, Fragm.
Florist. Geobot. 4: 109 (1958)
[Melampyrum nemorosum L. grex nemorosum (L.) Jasiewicz, Fragm. Florist. Geobot. 4: 109 (1958)],
nom. illeg.
Melampyrum nemorosum L. grex polonicum (Beauv.) Jasiewicz, Fragm. Florist. Geobot. 4: 109 (1958)5
Melampyrum nemorosum L. subsp. silesiacum Ronn. fo. angustifolium Jasiewicz, Fragm. Florist. Geobot. 4:
109 (1958)
Melampyrum nemorosum L. subsp. silesiacum Ronn. fo. diversipilum (Hayek & Ronn.) Jasiewicz, Fragm.
Melampyrum pratense L. subsp. divaricatum (Kerner) Jasiewicz, Fragm. Florist. Geobot. 4: 116 (1958)
Melampyrum pratense L. subsp. divaricatum (Kerner) Jasiewicz fo. angustifolium Jasiewicz, Fragm. Florist.
Geobot. 4: 116 (1958)
[Melampyrum pratense L. grex pratense (L.) Jasiewicz, Fragm. Florist. Geobot. 4: 116 (1958)], nom. illeg.
Melampyrum pratense L. grex vulgatum (Pers.) Jasiewicz, Fragm. Florist. Geobot. 4: 116 (1958)6
Mentha arvensis L. subsp. arvensis var. nusleensis (Op.) Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 11: 231 (1967)
Mentha ×citrata Ehrh. subsp. citrata var. crispula (Wenderoth) Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 11: 220 (1967)
Mentha ×citrata Ehrh. subsp. citrata var. officinalis (Sole) Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 11: 220 (1967)
Mentha ×citrata Ehrh. subsp. citrata var. pimentum (Nees) Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 11: 220 (1967)
Mentha ×citrata Ehrh. subsp. pubescens (Willd.) Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 11: 220 (1967)
5
6
Jednostka („grex”) nieformalna.
Jednostka („grex”) nieformalna.
412
W. Paul
Mentha ×citrata Ehrh. subsp. pubescens (Willd.) Tacik var. dissimilis (Déségl.) Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz.
11: 220 (1967)
Mentha ×gentilis L. subsp. acutifolia (Sm. emend. Rabenh.) Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 11: 222 (1967)
Mentha ×gentilis L. subsp. acutifolia (Sm. emend. Rabenh.) Tacik fo. cinerascens (H.Braun) Tacik, Fl. Polska
Rośl. Nacz. 11: 223 (1967)
Mentha ×gentilis L. subsp. acutifolia (Sm. emend. Rabenh.) Tacik var. dalmatica (Tausch) Tacik, Fl. Polska
Rośl. Nacz. 11: 222 (1967)
Mentha ×gentilis L. subsp. gentilis var. crispa (Benth.) Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 11: 222 (1967)
Mentha ×gentilis L. subsp. gentilis var. crispa (Benth.) Tacik fo. ciliata (Op. ex Fresen.) Tacik, Fl. Polska
Rośl. Nacz. 11: 222 (1967)
Mentha spicata L. subsp. longifolia (L.) Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 11: 216 (1967)
Mentha spicata L. subsp. longifolia (L.) Tacik var. alpigena (A.Kerner) Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 11:
217 (1967)
Mentha spicata L. subsp. longifolia (L.) Tacik var. eisensteiniana (Op.) Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 11:
217 (1967)
Mentha spicata L. subsp. longifolia (L.) Tacik var. grandis (Wimm. & Grab.) Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz.
11: 217 (1967)
Mentha spicata L. subsp. longifolia (L.) Tacik var. hapalophylla (Briq.) Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 11:
217 (1967)
Mentha spicata L. subsp. longifolia (L.) Tacik var. horridula (Briq.) Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 11:
217 (1967)
Mentha spicata L. subsp. longifolia (L.) Tacik var. jurana (Déségl. & Durand) Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz.
11: 217 (1967)
Mentha spicata L. subsp. longifolia (L.) Tacik var. longifolia fo. favratii (Déségl. & Durand) Tacik, Fl. Polska
Rośl. Nacz. 11: 217 (1967)
Mentha spicata L. subsp. longifolia (L.) Tacik var. longifolia fo. grinensis (Topitz) Tacik, Fl. Polska Rośl.
Nacz. 11: 217 (1967)
Mentha spicata L. subsp. longifolia (L.) Tacik var. longifolia fo. mollissima (Borkh.) Tacik, Fl. Polska Rośl.
Nacz. 11: 217 (1967)
Mentha spicata L. subsp. longifolia (L.) Tacik var. obscura (Tausch) Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 11: 218
(1967)
Mentha spicata L. subsp. longifolia (L.) Tacik var. ovata (Neilr.) Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 11: 218
(1967)
Mentha spicata L. subsp. longifolia (L.) Tacik var. serrulata (Op. ex Déségl.) Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz.
11: 217 (1967)
Mentha spicata L. subsp. longifolia (L.) Tacik var. sordida (Wimm. & Grab.) Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz.
11: 218 (1967)
Mentha spicata L. subsp. longifolia (L.) Tacik var. taprophila (Topitz) Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 11:
217 (1967)
Mentha spicata L. subsp. longifolia (L.) Tacik var. undulata (Willd.) Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 11:
218 (1967)
Mentha spicata L. subsp. spicata var. angustifolia (Lej.) Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 11: 215 (1967)
Mentha spicata L. subsp. spicata var. sinuosa (Topitz) Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 11: 215 (1967)
Mentha spicata L. subsp. spicata var. spicata fo. rubicunda (H.Braun & Topitz) Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz.
11: 215 (1967)
Aneks I. F
413
Mentha spicata L. subsp. spicata var. walteriana (Op.) Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 11: 215 (1967)
Mentha ×villosa Huds. subsp. amaurophylla (Timb.) Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 11: 218 (1967)
[Middendorfia erecta (Req.) Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 8: 414 (1959)], nom. inval.
[Middendorfia hispidula (Dur.) Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 8: 414 (1959)], nom. inval.
[Middendorfia linifolia (Karel. & Kiril.) Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 8: 202 (1959)], nom. inval.
[Middendorfia melanosperma (Sǎv. & Zah.) Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 8: 205 (1959)], nom. inval.
[Middendorfia nummulariaefolia (Lois.) Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 8: 414 (1959)], nom. inval.
[Middendorfia thesioides (M.B.) Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 8: 206 (1959)], nom. inval.
[Middendorfia thymifolia (L.) Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 8: 205 (1959)], nom. inval.
Mikia pellendorfensis Kovar-Eder & Wójcicki, Acta Palaeobot. 42(2): 135 (2002)
Molinia caerulea (L.) Moench subsp. hispanica L. Frey, Fragm. Florist. Geobot. 21: 464 (1975)
Myosotis palustris (L.) Nathh. subsp. laxiflora (Rchb.) Sychowa, Fragm. Florist. Geobot. 21: 453 (1975)
[Nigritella corneliana (Beauv.) Pawł., Vegetatio 21: 224 (1970)], nom. inval.
[Padus avium Mill. subsp. petraea (Tausch) Pawł., Fl. Tatr 1: 518 (1956)], nom. inval.
Papaver alpinum L. subsp. burseri (Cr.) Fedde fo. biconvex (A.Nyár.) Pawł., Fl. Tatr 1: 665 (1956)
Papaver alpinum L. subsp. burseri (Cr.) Fedde var. tatricum (A.Nyár.) Pawł., Fl. Tatr 1: 665 (1956)
Papaver alpinum L. subsp. burseri (Cr.) Fedde var. tatricum (A.Nyár.) Pawł. fo. angustisectum (A.Nyár.) Pawł.,
Fl. Tatr 1: 665 (1956)
Papaver alpinum L. subsp. burseri (Cr.) Fedde var. tatricum (A.Nyár.) Pawł. fo. latisectum (A.Nyár.) Pawł.,
Fl. Tatr 1: 666 (1956)
Pedicularis verticillata L. var. granitica Jasiewicz, Fl. Polska Rośl. Nacz. 10: 346 (1963)
Pilosella fusca subsp. subpedunculata (Zahn) Szeląg, Acta Biol. Cracov., Ser. Bot. 53(1): 107 (2011)
Pilosella rhodopea (Griseb.) Szeląg , Ann. Bot. Fenn. 45: 302 (2008)
Pilosella serbica (F.W. Schultz & Schultz-Bip.) Szeląg, Ann. Bot. Fenn. 45: 303 (2008)
Pilosella ullepitschii (Błocki) Szeląg, Ann. Bot. Fenn. 45: 302 (2008)
[Pimpinella maior (L.) Huds. var. orientalis (Gou.) Fiori & Paol. fo. laciniata (Wallr.) Pawł., Fl. Tatr 1: 611
(1956)], nom. inval.
[Pimpinella maior (L.) Huds. var. orientalis (Gou.) Fiori & Paol. fo. pinnatifida (M.K.) Pawł., Fl. Tatr 1: 610
(1956)], nom. inval.
[Pinus montana Mill. subsp. uncinata (Ram.) Pawł., Fl. Tatr 1: 164 (1956)], nom. inval.
Pinus silvestris L. fo. lubonii Staszk., Fragm. Florist. Geobot. 4: 172 (1958)
Plantago lanceolata L. subsp. elata (Schur) Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 11: 254 (1967)
Plantago major L. var. dostalii (Domin) Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 11: 241 (1967)
Plantago major L. var. dostalii (Domin) Tacik fo. megasperma (Domin) Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 11: 242
(1967)
Plantago uliginosa F. W. Schmidt subsp. leptostachya (Wallr.) Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 11: 245 (1967)
Plantago uliginosa F. W. Schmidt subsp. uliginosa var. sabulosa (Grec.) Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 11:
245 (1967)
Podocarpus angustifolius Gris. emend. Staszk., Fragm. Florist. Geobot. 33: 77 (1988)
[Podocarpus angustifolius Gris. emend. Staszk. subsp. angustifolius Staszk., Fragm. Florist. Geobot. 33: 77
(1988)], nom. illeg.
Podocarpus angustifolius Gris. emend. Staszk. subsp. angustifolius var. aristulatus (Parl.) Staszk., Fragm.
414
W. Paul
Podocarpus angustifolius Gris. emend. Staszk. subsp. angustifolius var. leonis (Car.) Staszk., Fragm. Florist.
Geobot. 33: 77 (1988)
Podocarpus angustifolius Gris. emend. Staszk. subsp. angustifolius var. leonis (Car.) Staszk. fo. victorinianus
(Car.) Staszk., Fragm. Florist. Geobot. 33: 77 (1988)
Podocarpus angustifolius Gris. emend. Staszk. subsp. buchii (Urb.) Staszk., Fragm. Florist. Geobot. 33: 77
(1988)
Polygala amara L. subsp. amara var. stenopetala (Borb. emend. Chod.) Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 3(2):
55 (1958)
[Polygala amara L. subsp. brachyptera (Chod.) Hay. var. carpatica (Woł.) Pawł., Fl. Tatr 1: 668 (1956)],
nom. inval.
Polygala amara L. subsp. brachyptera (Chod.) Hay. var. carpatica (Woł.) Pawł. ex Pawł., Fragm. Florist.
Geobot. 3(2): 59 (1958)
Polygala amara L. fo. roseiflora Pawł., Fl. Tatr 1: 589 (1956)
Polygala comosa Schkhr. var. micrantha Uechtr. fo. podolica (DC.) Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 3(2):
39 (1958)
Polygala comosa Schkhr. var. stricta Chod. fo. cyanella Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 3(2): 40 (1958)
Polygala oxyptera Rchb. fo. coerulea Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 3(2): 50 (1958)
Polygala oxyptera × vulgaris [Pawł.], Fragm. Florist. Geobot. 3(2): 54 (1958)
Polygala vulgaris L. fo. trichopteroides Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 3(2): 47 (1958)
[Polygonum viviparum L. fo. tatrense (Zap.) Pawł., Fl. Tatr 1: 205 (1956)], nom. inval.
Potamogeton ×assidens Z. Kaplan, Zalewska-Gał. & Ronikier, Taxon 59(2): 562 (2010)
Potamogeton ×maëmetsiae Zalewska-Gał. & Ronikier, Preslia 83: 267 (2011)
Potentilla haynaldiana Janka fo. balcanica (Vand.) Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 11: 67 (1965)
Potentilla isaurica (P.H.Davis) Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 11: 81 (1965)
Potentilla savvalensis Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 11: 69 (1965)
[Potentilla thuringiaca Bernh. subsp. euthuringiaca Pawł., Fl. Polska Rośl. Nacz. 7: 142 (1955)], nom. illeg.
[Potentilla thuringiaca Bernh. subsp. nestleriana (Tratt.) Pawł., Fl. Polska Rośl. Nacz. 7: 143 (1955)], nom.
inval.
Potentilla thuringiaca Bernh. subsp. nestleriana (Tratt.) Pawł. var. hnitesensis Pawł., Fl. Polska Rośl. Nacz.
7: 143 (1955)
Procopiana circinalis (Runemark) Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 17: 48 (1971)
Procopiana cretica (Willd.) Guşuleac var. cretica fo. nuda Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 17: 45 (1971)
Procopiana cretica (Willd.) Guşuleac var. squamulata Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 17: 45 (1971)
Procopiana insularis Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 17: 45 (1971)
×Procopiphytum runemarkii Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 17: 50 (1971)
Prunus ×stacei Wójcicki, Fragm. Florist. Geobot. 35(1–2): 139 (1991)
Pulmonaria ×czywczynensis Pawł., Acta Soc. Bot. Poloniae 31: 234 (1962)
Pulmonaria mollissima Kern. fo. micrantha (Błocki) Pawł. ex Pawł., Fl. Polska Rośl. Nacz. 10: 194 (1963)
Pulmonaria mollissima Kern. fo. pseudoangustifolia (Guş.) Pawł., Fl. Polska Rośl. Nacz. 10: 194 (1963)
Pulsatilla alpina (L.) Delarbre var. lutescens (Šourek) Kucowa, Fl. Polski Rośl. Nacz. 4: 42 (1985)
Ranunculus acer L. var. elatus Pawł., Fl. Tatr 1: 298 (1956)
Ranunculus alpestris L. var. pseudo-traunfelleri Pawł., Fl. Tatr 1: 291 (1956)
Ranunculus auricomus L. subsp. binatus (Kit. emend. Jasiewicz) Jasiewicz, Fl. Polski Rośl. Nacz. 4: 72 (1985)
Aneks I. F
415
Ranunculus auricomus L. subsp. subtatricus (Jasiewicz) Jasiewicz, Fl. Polski Rośl. Nacz. 4: 72 (1985)
Ranunculus binatus Kit. emend. Jasiewicz, Fragm. Florist. Geobot. 2(1): 67 (1956)
Ranunculus cassubicus L. subsp. digitatifolius (Jasiewicz) Jasiewicz, Fl. Polski Rośl. Nacz. 4: 73 (1985)
Ranunculus cassubicus L. subsp. hannae (Jasiewicz) Jasiewicz, Fl. Polski Rośl. Nacz. 4: 77 (1985)
Ranunculus cassubicus L. subsp. kalinensis (Jasiewicz) Jasiewicz, Fl. Polski Rośl. Nacz. 4: 74 (1985)
Ranunculus cassubicus L. subsp. marginicolus (Jasiewicz) Jasiewicz, Fl. Polski Rośl. Nacz. 4: 74 (1985)
Ranunculus cassubicus L. subsp. niepolomicensis (Jasiewicz) Jasiewicz, Fl. Polski Rośl. Nacz. 4: 77 (1985)
Ranunculus cassubicus L. subsp. pawlowskii (Jasiewicz) Jasiewicz, Fl. Polski Rośl. Nacz. 4: 77 (1985)
Ranunculus cassubicus L. subsp. schwarzii (Jasiewicz) Jasiewicz, Fl. Polski Rośl. Nacz. 4: 75 (1985)
Ranunculus cassubicus L. subsp. szaferi (Jasiewicz) Jasiewicz, Fl. Polski Rośl. Nacz. 4: 74 (1985)
Ranunculus cassubicus L. subsp. zmudae (Jasiewicz) Jasiewicz, Fl. Polski Rośl. Nacz. 4: 74 (1985)
Ranunculus czywczynensis Jasiewicz, Fragm. Florist. Geobot. 2(1): 100 (1956)
Ranunculus digitatifolius Jasiewicz, Fragm. Florist. Geobot. 2(1): 78 (1956)
Ranunculus hannae Jasiewicz, Fragm. Florist. Geobot. 2(1): 102 (1956)
Ranunculus kalinensis Jasiewicz, Fragm. Florist. Geobot. 2(1): 84 (1956)
Ranunculus kochii Jasiewicz, Fragm. Florist. Geobot. 2(1): 71 (1956)
Ranunculus marginicolus Jasiewicz, Fragm. Florist. Geobot. 2(1): 89 (1956)
Ranunculus niepolomicensis Jasiewicz, Fragm. Florist. Geobot. 2(1): 97 (1956)
Ranunculus pawlowskii Jasiewicz, Fragm. Florist. Geobot. 2(1): 94 (1956)
[Ranunculus repens L. fo. subvillosus (Zap.) Pawł., Fl. Tatr 1: 298 (1956)], nom. inval.
Ranunculus schwarzii Jasiewicz, Fragm. Florist. Geobot. 2(1): 92 (1956)
Ranunculus subtatricus Jasiewicz, Fragm. Florist. Geobot. 2(1): 75 (1956)
Ranunculus szaferi Jasiewicz, Fragm. Florist. Geobot. 2(1): 87 (1956)
Ranunculus zmudae Jasiewicz, Fragm. Florist. Geobot. 2(1): 81 (1956)
Rhinanthus alectorolophus (Scop.) Poll. var. sudeticus (Behr.) Jasiewicz, Fl. Polska Rośl. Nacz. 10: 368 (1963)
Rhinanthus alpinus Bmg. var. szaferianus (Soó) Jasiewicz, Fl. Polska Rośl. Nacz. 10: 368 (1963)
Rhinanthus minor L. var. hercynicus (Schwz.) Jasiewicz, Fl. Polska Rośl. Nacz. 10: 368 (1963)
Rhinanthus serotinus (Schönh.) Oborný var. aestivalis (Zinger) Janch. ex Mizianty, Fragm. Florist. Geobot.
24: 415 (1978)
[Rhinanthus serotinus (Schönh.) Oborný var. aestivalis (Zinger) Mizianty fo. aestivalis (Zinger) Mizianty,
Fragm. Florist. Geobot. 24: 415 (1978)], nom. illeg.
Rhinanthus serotinus (Schönh.) Oborný var. aestivalis (Zinger) Mizianty fo. apterus (Fries) Mizianty, Fragm.
Rhinanthus serotinus (Schönh.) Oborný var. major (Ehrh.) Janch. ex Mizianty, Fragm. Florist. Geobot. 24:
414 (1978)
Rhinanthus serotinus (Schönh.) Oborný var. polycladus (Chabert) Janch. ex Mizianty, Fragm. Florist. Geobot.
24: 415 (1978)
[Rhinanthus serotinus (Schönh.) Oborný var. serotinus Janch. ex Mizianty, Fragm. Florist. Geobot. 24: 415
(1978)], nom. illeg.
Rhizomarasmius epidryas (Kühner ex A. Ronikier) A. Ronikier & Ronikier, Mycologia 103(5): 1130 (2011)
[Ribes alpinum L. subsp. lucidum (Kit.) Pawł., Fl. Tatr 1: 396 (1956)], nom. inval.
Ribes alpinum L. var. lucidum (Kit.) S.Pawł., Fl. Polska Rośl. Nacz. 7: 82 (1955)
416
W. Paul
[Ribes grossularia L. subsp. uva-crispa (L.) Pawł., Fl. Tatr 1: 397 (1956)], nom. inval.
[Ribes grossularia L. subsp. vulgare (Jancz.) Pawł., Fl. Tatr 1: 397 (1956)], nom. illeg.
Rochelia disperma (L.f.) Koch subsp. retorta (Pall.) Kotejowa, Fl. Polska Rośl. Nacz. 10: 217 (1963)
Rorippa ×armoracioides (Tausch) Fuss var. brevistyla (Zapał.) Tacik, Fl. Polski Rośl. Nacz. 4: 179 (1985)
Rorippa ×armoracioides (Tausch) Fuss var. cracoviensis (Zapał.) Tacik, Fl. Polski Rośl. Nacz. 4: 179 (1985)
[Rosa canina L. var. podolica (Tratt.) Pawł., Fl. Tatr 1: 421 (1956)], nom. inval.
[Rosa canina L. var. rubelliflora (Déségl.) Pawł., Fl. Tatr 1: 421 (1956)], nom. inval.
[Rosa canina L. var. sphaeroidea (Rip.) Pawł., Fl. Tatr 1: 421 (1956)], nom. inval.
Rosa coriifolia Fr. subsp. subcollina (Christ) Hay. var. subtatrica Pawł., Fl. Tatr 1: 427 (1956)
[Rosa coriifolia Fr. var. vagiana (Crép.) Pawł., Fl. Tatr 1: 426 (1956)], nom. inval.
[Rosa obtusifolia Desv. var. adenocalyx (R.Kell.) Pawł., Fl. Tatr 1: 418 (1956)], nom. inval.
[Saxifraga aizoides L. fo. dentifera (Beck) Pawł., Fl. Tatr 1: 390 (1956)], nom. inval.
[Saxifraga aizoon Jcq. fo. alpicola (Jord. & Fourr.) Pawł., Fl. Tatr 1: 391 (1956)], nom. inval.
[Saxifraga aizoon Jcq. fo. brevifolia (Engl. & Irm.) Pawł., Fl. Tatr 1: 391 (1956)], nom. inval.
[Saxifraga aizoon Jcq. var. montana Engl. & Irm. fo. recta (Lap.) Pawł., Fl. Tatr 1: 391 (1956)], nom. inval.
[Saxifraga aizoon Jcq. var. montana Engl. & Irm. fo. subaffinis (Briq.) Pawł., Fl. Tatr 1: 391 (1956)],
nom. inval.
[Saxifraga aizoon Jcq. fo. petrophila (Jord. & Fourr.) Pawł., Fl. Tatr 1: 391 (1956)], nom. inval.
Saxifraga androsacea L. fo. subrubescens Pawł., Fl. Tatr 1: 386 (1956)
Saxifraga oppositifolia L. subsp. murithiana (Tiss.) Pawł., Vegetatio 8: 337 (1959)
Saxifraga paniculata Miller var. major (Koch) H. Huber subvar. linearifolia (Engl. & Irmscher) Staszkiewicz
& Wójcicki, Fragm. Florist. Geobot. 24(1): 21 (1978)
Saxifraga paniculata Miller var. major (Koch) H. Huber subvar. recta (Ser.) Staszkiewicz & Wójcicki, Fragm.
Florist. Geobot. 24(1): 21 (1978)
Saxifraga paniculata Miller var. major (Koch) H. Huber subvar. subaffinis (Briq.) Staszkiewicz & Wójcicki,
Fragm. Florist. Geobot. 24(1): 21 (1978)
Saxifraga paniculata Miller var. paniculata subvar. alpicola (Engl. & Irmscher) Staszkiewicz & Wójcicki,
Saxifraga paniculata Miller var. paniculata subvar. brevifolia (Engl. & Irmscher) Staszkiewicz & Wójcicki,
Saxifraga paniculata Miller var. paniculata subvar. elongata (Engl.) Staszkiewicz & Wójcicki, Fragm. Florist.
Geobot. 24(1): 21 (1978)
Saxifraga paniculata Miller var. paniculata subvar. petrophila (Engl. & Irmscher) Staszkiewicz & Wójcicki,
Scabiosa asterusica (Greuter) Jasiewicz & Pawlus, Fragm. Florist. Geobot. 35: 56 (1991)
Scabiosa cinerea Lapeyr. subsp. hladnikiana (Host) Jasiewicz, Bot. J. Linn. Soc. 71: 50 (1975)
Scabiosa lucida Vill. subsp. stricta (Waldst. & Kit.) Jasiewicz, Bot. J. Linn. Soc. 71: 50 (1975)
Schenkiella credneri (Schenk) Wójcicki & Kvaček, Acta Palaeobot. 42(2): 111 (2002)
Scleranthus polycarpos L. var. zapalowiczii Jagiełło, Fl. Polski Rośl. Nacz. 3: 318 (1992)
Sempervivum soboliferum Sims subsp. preissianum (Dom.) S.Pawł. var. tatrense (Dom.) S.Pawł., Fl. Polska
Rośl. Nacz. 7: 294 (1955)
Sempervivum soboliferum Sims subsp. preissianum (Dom.) S.Pawł., Fl. Polska Rośl. Nacz. 7: 294 (1955)
[Sempervivum soboliferum Sims subsp. typicum S.Pawł., Fl. Polska Rośl. Nacz. 7: 294 (1955)], nom. illeg.
Aneks I. F
417
Silene cucubalus Wib. var. angustifolia (Mill.) Pawł., Pl. Pol. Exs. Ser. 2 Cent. 6: 7 (1961)
Soldanella hungarica Simonk. subsp. major (Neilr.) S.Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 9: 11 (1963)
Soldanella ×subtatrica S.Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 9: 23 (1963)
[Sorbus mougeotii Soy-Will. var. austriaca (Beck) C.K. Schneid. fo. hazslinszkyana (Soó) Pawł., Fl. Tatr 1:
514 (1956)], nom. inval.
[Spiraea media F. Schmidt subsp. polonica (Błocki) Pawł., Fl. Polska Rośl. Nacz. 7: 88 (1955)], nom. inval.
Spiraea media F. Schmidt subsp. polonica (Błocki) Pawł., Feddes Repert. 79: 34 (1968)
[Stellaria media (L.) Cyr. fo. maxima (Schur) Pawł., Fl. Tatr 1: 235 (1956)], nom. inval.
[Stellaria media (L.) Cyr. fo. microphylla (Schur) Pawł., Fl. Tatr 1: 235 (1956)], nom. inval.
Symphytum cycladense Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 17: 25 (1971)
Symphytum ×hyerense Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 17: 31 (1971)
Symphytum icaricum Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 17: 19 (1971)
Symphytum naxicola Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 17: 21 (1971)
Symphytum tuberosum L. subsp. nodosum (Schur) Soó fo. latifolium (Beck) Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 7:
337 (1961)
Symphytum tuberosum L. subsp. nodosum (Schur) Soó fo. rehmanii Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 7:
337 (1961)
Symphytum tuberosum L. subsp. nodosum (Schur) Soó fo. subcanescens Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 7:
337 (1961)
Taraxacum peralatum van Soest fo. rubriflorum van Soest [ex Tacik], Fl. Polska Rośl. Nacz. 14: 72 (1967)7
Teucrium montanum L. subsp. montanum var. praemontanum (Klok.) S.Pawł., Fl. Polska Rośl. Nacz. 11:
89 (1967)
Teucrium montanum L. subsp. pannonicum (Kern.) S.Pawł., Fl. Polska Rośl. Nacz. 11: 89 (1967)
Thesium alpinum L. fo. pseudotenuifolium Pawł., Fl. Tatr 1: 202 (1956)
Thymus alpigenus Kerner var. pachyderma (Briq.) Pawł., Phyton 13: 71 (1968)
Thymus alpigenus Kerner var. patentipilus Pawł., Phyton 13: 71 (1968)
Thymus austriacus Bernh. var. subsenilis Pawł., Fl. Polska Rośl. Nacz. 11: 187 (1967)
Thymus austriacus Bernh. var. subsparsipilus Pawł., Fl. Polska Rośl. Nacz. 11: 187 (1967)
Thymus ×carpato-pulcherrimus Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 12: 408 (1966)
Thymus ×czorsztynensis Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 12: 408 (1966)
Thymus marschallianus Willd. var. pseudograndis Pawł., Fl. Polska Rośl. Nacz. 11: 176 (1967)
Thymus oenipontanus H. Braun var. decipiens (H.Braun) Pawł., Phyton 13: 67 (1968)
Thymus oenipontanus H. Braun var. hirticaulis Pawł., Phyton 13: 67 (1968)
Thymus ortmannianus Opiz ex Borb. var. pycnotrichoides Pawł., Phyton 13: 69 (1968)
Thymus polytrichus Kerner var. orthotrichus (Lyka) Pawł., Phyton 13: 71 (1968)
Thymus polytrichus Kerner var. thelltingianus (Lyka) Pawł., Phyton 13: 71 (1968)
Thymus ×pseudocarpaticus Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 12: 408 (1966)
Thymus ×pseudopulcherrimus Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 12: 408 (1966)
[Thymus pulegioides L. subsp. parviflorus (Opiz) Machule var. parvifolius (Opiz) Pawł., Fl. Polska Rośl. Nacz.
11: 197 (1967)], nom. inval.
7
Pierwsza ważna publikacja (w pracy T. Tacika) diagnozy łacińskiej zamieszczonej w zielniku van
Soesta.
418
W. Paul
Thymus pulegioides L. subsp. parviflorus (Opiz) Machule var. parvifolius (Opiz ex Machule) Pawł., Phyton
13: 73 (1968)
Thymus pulegioides L. subsp. pulegioides var. marmarossicus Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 12: 399 (1966)
[Thymus pulegioides L. subsp. pulegioides var. marmarossicus Pawł., Fl. Polska Rośl. Nacz. 11: 198 (1967)]8
Thymus pulegioides L. subsp. pulegioides var. praelongus (Briq.) Pawł., Phyton 13: 72 (1968)
Thymus rudis Kerner var. xerophilus (Lyka) Pawł., Phyton 13: 68 (1968)
Thymus serpyllum L. subsp. pycnotrichus (Uechtr.) Pawł., Fragm. Florist. Geobot. 12: 397 (1966)
[Thymus serpyllum L. subsp. pycnotrichus (Uechtr.) Pawł., Fl. Polska Rośl. Nacz. 11: 192 (1967)]9
Thymus serpyllum L. subsp. serpyllum var. rigidiformis (Lyka) Pawł., Fl. Polska Rośl. Nacz. 11: 192 (1967)
Thymus serpyllum L. subsp. serpyllum var. tardus (Lyka) Pawł., Fl. Polska Rośl. Nacz. 11: 191 (1967)
Tozzia alpina L. subsp. carpatica (Woł.) Pawł. & Jas., Fl. Polska Rośl. Nacz. 10: 387 (1963)10
Trapa assam Wójcicki, Polish Bot. J. 47(1): 5 (2002)
Trapa chengsenii Wójcicki, Song & Wang, Acta Palaeobot. 39(1): 7 (1999)
Trapa conocarpa (Aresch.) Fleroff subsp. laevigata (Nath., s. ampl.) Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 10:
26 (1963)
Trapa conocarpa (Aresch.) Fleroff subsp. laevigata (Nath., s. ampl.) Tacik var. conocarpoides (Nath., s. ampl.)
Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 10: 26 (1963)
Trapa conocarpa (Aresch.) Fleroff subsp. laevigata (Nath., s. ampl.) Tacik var. conocarpoides (Nath., s. ampl.)
Tacik fo. rostrata (Nath.) Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 10: 26 (1963)
Trapa conocarpa (Aresch.) Fleroff subsp. laevigata (Nath., s. ampl.) Tacik var. laevigata fo. flerovii (Dobrocz.)
Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 10: 26 (1963)
Trapa fritzlariensis Wójcicki & Wilde, Senckenbergiana Lethaea 81(1): 19 (2001)
Trapa jankovicii Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 10: 21 (1963)
Trapa kashmirensis Wójcicki, Polish Bot. J. 46(2): 133 (2001)
Trapa kvacekii Wójcicki & D. Velitzelos, Acta Palaeobot. 47(2): 422 (2007)
Trapa media (Glück) V. Vassil. emend. Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 10: 23 (1963)
Trapa muzzanensis (Jäggi) Szafer, Kulcz. & Pawł. var. europaea (Fleroff) Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 10:
21 (1963)
Trapa pellendorfensis Wójcicki & Kovar-Eder, Acta Palaeobot. 42(2): 133 (2002)
Trapa praehungarica Wójcicki & Bajzáth, Acta Palaeobot. 37(1): 51 (1997)
Trapa raciborskii Jentys-Szaferowa ex Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 10: 21 (1963)
Trapa spectabilis Wojcicki & Kovar-Eder, Acta Palaeobot. 45(2): 173 (2005)
Trapa srodoniana Wójcicki, Acta Palaeobot. 38(1): 170 (1998)
Trapa szaferiana Wójcicki in Velichkevich & Zastawniak, Atlas of the pleistocene vascular plant macrofossils
of Central and Eastern Europe 2: 78 (2008)
Trapa ungeri Wójcicki & Kovar-Eder, Acta Palaeobot. 41(2): 232 (2001)
Trapa velichkevichii Wójcicki in Velichkevich & Zastawniak, Atlas of the pleistocene vascular plant macrofossils of Central and Eastern Europe 2: 80 (2008)
Powtórny, niezmieniony, późniejszy opis tego samego taksonu.
Powtórny, niezmieniony, późniejszy opis tego samego taksonu.
10
Prawidłowy opis taksonu opublikowanego wcześniej jako T. a. subsp. carpatica (Woł.) Pawł. w: Rozpr.
Wydz. Mat.-Przyr. PAU dział B 72(6) (1946): 65 (1948).
8
9
Aneks I. F
419
Trifolium pratense L. var. kotulae Pawł., Fl. Tatr 1: 552 (1956)
Verbascum lychnitis L. var. berdauii Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 10: 248 (1963)
Verbascum lychnitis L. var. crispinoviense Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 10: 248 (1963)
Veronica alpina L. var. alpina fo. verticillata H. Tacik & Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 10: 300 (1963)
Veronica scutellata L. fo. opposita H. Tacik & Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 10: 332 (1963)
Veronica teucrium L. fo. rosea (Andrz.) H. Tacik & Tacik, Fl. Polska Rośl. Nacz. 10: 319 (1963)
Vicia cracca L. fo. pseudoalpestris Pawł., Fl. Tatr 1: 556 (1956)
Vincetoxicum officinale Moench var. rossicum (Kleopow) Grodzińska, Fl. Polska Rośl. Nacz. 12: 49 (1971)
[Viola canina L. fo. ericetorum (Rchb.) Pawł., Fl. Tatr 1: 366 (1956)], nom. inval.
[Viola canina L. fo. lucorum (Rchb.) Pawł., Fl. Tatr 1: 366 (1956)], nom. inval.
ANEKS II
Barbara Godzik
Granty krajowe realizowane w IB PAN1
Pracownia Briologii
• „Flora wątrobowców Antarktydy”. Kierownik – prof. dr hab. Halina Bednarek-Ochyra, nr 6PO4C03812
(1997–1999).
• „Geneza, taksonomia, ekologia i chorologia flory mchów Wysp Księcia Edwarda (Subantarktyka)”.
Kierownik – prof. dr hab. Ryszard Ochyra, nr 6PO4C00218 (2000–2002, przedł. do 2003).
• „Zmienność populacyjna, pokrewieństwo i tendencje ewolucyjne taksonów w kompleksie Racomitrium
Fasciculare (Bryopsida: Musci) jako podstawa dla racjonalnej ochrony różnorodności tego gatunku”.
Kierownik – prof. dr hab. Halina Bednarek-Ochyra, nr 6PO4G00820 (2001–2003, przedł. do 2004).
• „Różnorodność biologiczna państwa roślinnego Antarctis na przykładzie mchów (Bryophyta)”. Kierownik
– prof. dr hab. Ryszard Ochyra, nr 6PO4G04329 (2005–2008).
• „Wątrobowce (Hepaticae) kęp torfowcowo-płonnikowych w piętrach subalpejskim i alpejskim Tatr
– różnorodność, rozmieszczenie i ekologia”. Kierownik – dr hab. Henryk Klama/mgr Beata Cykowska
(promotorski), nr PB0637/P04/2005/29 (2005–2008).
• „Flora wątrobowców Wysp Księcia Edwarda w Subantarktyce: taksonomia i fitogeografia”. Kierownik
– prof. dr hab. Halina Bednarek-Ochyra, N30306332/2264 (2007–2010).
• „Rewizja fitogeograficzna i taksonomiczna flory mchów polskich Karpat”. Kierownik – dr Beata
Cykowska, nr NN303572038 (2010–2013).
• „Wątrobowce (Marchantiophyta) Wysp Oceanu Południowego: różnorodność, taksonomia i rozmieszczenie geograficzne”. Kierownik – prof. dr hab. Ryszard Ochyra, nr NN303469338 (2010–2013).
• „Światowa monografia rodzaju Bucklandiella (Musci, Grimmaceae): taksonomia, ewolucja i fitogeo
grafia”. Kierownik – prof. dr hab. Halina Bednarek-Ochyra, nr NN303796940 (2011–2014).
1
Granty finansowane przez Komitet badań Naukowych, Ministerstwo nauki i Szkolnictwa Wyższego i Narodowe Centrum Nauki. Lista obejmuje tylko te projekty, których kierownikiem był/jest pracownik IB PAN.
422
B. Godzik
Zakład Ekologii
• „Dopływ biogenów i skażeń przemysłowych do ekosystemu leśnego w Dolinie Ratanicy (Pogórze
Wielickie, Polska południowa)”. Kierownik – prof. dr hab. Krystyna Grodzińska, nr 603219101
(1991–1993).
• „Dynamiczna ekologia roślin – podręcznik”. Kierownik – prof. dr hab. Krystyna Falińska, nr 0474/
P2/93/04 (1993–1994).
• „Przestrzenna i czasowa zmienność chemizmu opadów atmosferycznych i wód płynących
i jej konsekwencje dla ekosystemu leśnego”. Kierownik – prof. dr hab. Krystyna Grodzińska,
nr 6P20501205P01(1993–1996).
• „Charakterystyka rozprzestrzeniania się ozonu troposferycznego w rejonach miejskich i podmiejskich
oraz jego wpływu na rośliny”. Kierownik – dr Barbara Godzik, nr 6P20503107 (1994–1995).
• „Strategia adaptacyjne roślin w procesie sukcesji a dynamika przestrzennych wzorców roślinności”.
Kierownik – prof. dr hab. Krystyna Falińska, nr 6P04F03111 (1996–1998).
• „Studia taksonomiczno-chorologiczne nad rodzajem Hieracium w Karkonoszach”. Kierownik – mgr
Zbigniew Szeląg, nr 6P04C02310 (1996–1998).
• „Struktura wiekowa i przestrzenna oraz procesy odnawiania w naturalnych borach górnoreglowych w Tatrzańskim Parku Narodowym”. Kierownik – mgr inż. Tomasz Zielonka, nr 6P04F02415 (1998–2001).
• „Zmienność w czasie i przestrzeni dopływu zanieczyszczeń do ekosystemów leśnych Puszczy Niepołomickiej”. Kierownik – prof. dr hab. Krystyna Grodzińska, nr 6P04FF02315/P02 (1998–2002).
• „Ekologiczne liczby wskaźnikowe roślin kwiatowych i paprotników Polski”. Kierownik – prof. dr hab.
Kazimierz Zarzycki, nr 6P04G06418 (2000–2002).
• „Tempo dekompozycji martwego drewna a odnowienia i sukcesja roślinna w świerkowych borach górnoreglowych”. Kierownik – dr inż. Tomasz Zielonka, nr 6P04F07119 (2000–2003).
• „Strategie życiowe roślin jako odpowiedź na gradient oddziaływania pingwiniska (Wyspa Króla Jerzego,
Antarktyka Zachodnia)”. Kierownik – dr Jerzy Smykla, nr 6P04F01920 (2001).
• „Strategia kolonizacji luk drzewostanowych w reglu górnym przez pionierską jarzębinę Sorbus aucuparia L.”. Kierownik – mgr Magdalena Żywiec (doktorantka), nr 6P04G04521 (2001–2002).
• „Wpływ związków azotowych pochodzenia ornitogennego oraz innych czynników abiotycznych na
aktywność reduktazy azotanowej i dynamikę wzrostu roślin w Antarktyce Zachodniej”. Kierownik
– dr Marek Krywult, nr 6P04F01820 (2001–2003).
• „Zróżnicowanie depozycji wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA) w ekosystemie
miejskim”. Kierownik – mgr Magdalena Klich (doktorantka), nr 6P04F00120 (2001–2003).
• „Czasowe i przestrzenne skale dynamiki zachodniokarpackich borów górnoreglowych”. Kierownik
– dr hab. Jan Holeksa, nr 6P04F03021 (2001–2004).
• „Roślinne endemity Polski: historie życia i zróżnicowanie genetyczne populacji”. Kierownik – dr Urszula
Korzeniak, nr 6P04G12821 (2001–2005).
• „Strategie pobierania metali ciężkich przez rośliny hałd galmanowych”. Kierownik – dr Grażyna SzarekŁukaszewska, nr 3P04G04322 (2002–2004).
• „Oddziaływanie ozonu troposferycznego i innych zanieczyszczeń powietrza na ekosystemy leśne Tatr”.
Kierownik – dr hab. Barbara Godzik, nr 3P04G04923 (2002–2005).
• „Martwe drzewa i ich dynamika w dolnoreglowych lasach Beskidów Zachodnich”. Kierownik – mgr
Tomasz Pasierbek (doktorant), nr 3P04G06223 (2002–2005).
• „Odnawianie się jarzębiny Sorbus aucuparia a rozpad drzewostanu w karpackim borze górnoreglowym”. Kierownik – dr hab. Jan Holeksa/mgr Magdalena Żywiec, (promotorski), nr 3P04G11125
(2003–2005).
Aneks II
423
• „Powstawanie układów o wysokiej różnorodności biologicznej na terenach pogórniczych silnie skażonych
metalami ciężkimi”. Grant w ramach projektu zamawianego przez KBN pt. „Różnorodność biologiczna
ekosystemów: geneza i funkcja” (koordynator – prof. dr hab. Janusz Uchmański). Kierownik – prof.
Krystyna Grodzińska, nr PBZ-KBN-087/P04/2003 (2003–2007).
• „Pochodzenie i dynamika martwego drewna w potokach górskich Tatr”. Kierownik – dr Tomasz Zielonka, nr 2P04F00826 (2004–2007).
• „Rola kolonii pingwinów w kształtowaniu antarktycznych ekosystemów lądowych”. Kierownik – dr Jerzy
Smykla, nr 2P04F00127 (2004–2007, grant przeniesiony do IOP w 2006 roku).
• „Zróżnicowanie roślinności łąk i pastwisk Tatr Zachodnich oraz ich przedpola w związku ze sposobem użytkowania”. Kierownik – mgr Małgorzata Wesołowska (doktorantka), nr 2P04G00229
(2005–2008).
• „Czasowe i przestrzenne wzorce rozwoju świerczyn tatrzańskich – dendroekologiczna rekonstrukcja
dynamiki drzewostanu”. Kierownik – prof. dr hab. Jan Holeksa, nr N30501631/0658 (2006–2009).
• „Retencja zanieczyszczeń organicznych w wybranych składnikach drzewostanu Rezerwatu Biosfery Karpaty Wschodnie”. Kierownik – mgr inż. Ewa Lisowska (doktorantka), nr N30405132/2320
(2006–2009).
• „Wieloletnia dynamika populacji gatunków runa leśnego w ekosystemie grądu Puszczy Białowieskiej”.
Kierownik – dr Magdalena Żywiec, nr 1317/P01/2006/31 (2006–2009).
• „Gospodarka mineralna drzewostanu sosnowego w warunkach stresu spowodowanego wysokimi stężeniami metali ciężkich w środowisku”. Kierownik – prof. dr hab. Barbara Godzik, nr N30404132/1966
(2007–2010).
• „Struktura i funkcjonowanie pierwotnego lasu urwiskowego – adaptacje drzew do życia w ekstremalnych
warunkach siedliskowych”. Kierownik – dr inż. Tomasz Zielonka, nr N304236633 (2007–2010).
• „Kolonizacja odpadów po przeróbce rud metali (Zn, Pb) przez roślinność – eksperyment terenowy”.
Kierownik – dr Grażyna Szarek-Łukaszewska, nr N304096234 (2008–2011).
• „Zasięg emisji zanieczyszczeń organicznych (WWA) i nieorganicznych z wypalarni węgla drzewnego
oraz ich wpływ na roślinność Rezerwatu Biosfery Karpaty Wschodnie”. Kierownik – prof. dr hab.
Barbara Godzik/mgr inż. Ewa Lisowska (promotorski), nr N304602238 (2010–2011).
• „Odnowienie świerka a dynamika luk drzewostanowych w karpackim borze górnoreglowym”. Kierownik
– prof. dr hab. Jan Holeksa, nr N304362938 (2010–2013).
• „Struktura genetyczna populacji i ewolucja metalofitów: Biscutella laevigata L.” Kierownik – dr Alicja
Kostecka, nr N304370938 (2010–2013).
• „Zmienność stechiometrii pierwiastków w mchu Pleurozium schreberi w dużej skali przestrzennej
(Polska) w warunkach zróżnicowanej presji antropogenicznej”. Kierownik – prof. dr hab. Barbara Godzik, nr N304356138 (2010–2013).
• „Czasowa i przestrzenna zmienność składu gatunkowego nasion roślin rozprzestrzenianych endozoochorycznie przez borsuka Meles meles, lisa Vulpes vulpes oraz kuny Martes sp. ze szczególnym uwzględnieniem inwazyjnej czeremchy amerykańskiej Prunus serotina”. Kierownik – prof. Jan Holeksa/mgr
Przemysław Kurek (promotorski), nr N304307440 (2011–2012).
• „Dendroekologiczna rekonstrukcja historii wiatrowałów w karpackich borach świerkowych”. Kierownik
– dr hab. inż. Tomasz Zielonka, nr N304236633 (2011–2014).
• „Właściwości fizykochemiczne gleby oraz różnorodność i skład gatunkowy roślinności jako czynniki
determinujące funkcjonowanie mikroorganizmów glebowych starych hałd (warpii) okolic Trzebini,
Jaworzna i Olkusza”. Kierownik – dr Anna Stefanowicz, nr N305018040 (2011–2014).
424
B. Godzik
Zakład Fykologii
• „Studia taksonomiczne nad wybranymi grupami systematycznymi glonów: Euglenophyceae, Vaucheria
(Xantophyceae) i Bacillariophyceae Jurajskiego Parku Krajobrazowego”. Kierownik – dr Konrad Wołowski, nr 6 P20404404 (1993–1995).
• „Bioróżnorodność glonów ginącego torfowiska w Budzyniu – Wyżyna Krakowsko-Częstochowska”.
Kierownik – mgr Jolanta Cabała, nr 6P04G02220 (2001–2002).
• „Model zróżnicowania epifitycznych zbiorowisk okrzemkowych w zależności od wielkości zasiedlanych cząstek oraz jakości wód (Jura Krakowsko-Częstochowska)”. Kierownik – dr Agata Z. Wojtal,
nr 6P04G06821 (2001–2003).
• „Zróżnicowanie monad jako podstawa systematyczno-ewolucyjnych powiązań euglenin z rodzaju Strombomonas i Trachelomonas”. Kierownik – dr hab. Konrad Wołowski, nr 6P04C03621 (2001–2004).
• „Źródła Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej jako wskaźniki przemian środowiska przyrodniczego
i ostoje bioróżnorodności”. Kierownik – dr Agata Z. Wojtal, nr 2P04G09826 (2004–2007).
• „Zróżnicowanie morfotypów stomatocyst Chrysophyceae stawów, jezior i torfowisk Tatrzańskiego Parku
Narodowego”. Kierownik – dr Jolanta Piątek, nr 2P04G02328 (2005–2008).
• „Zmienność zbiorowiska euglenin (Euglenophyta) w wybranych zbiornikach Pojezierza ŁęczyńskoWłodawskiego”. Kierownik – prof. dr hab. Konrad Wołowski, nr 2 P04C04330 (2006–2008).
• „Różnorodność, rozmieszczenie i zagrożenia mikroflory źródeł południowej Polski”. Kierownik – dr Agata
Z. Wojtal, nr N304092834 (2008–2011).
• „Taksonomiczne i środowiskowe studia nad rodzajem Pediastrum Meyen (Chlorophyta) w zbiornikach
wodnych Polski”. Kierownik – prof. dr hab. Konrad Wołowski, nr N303070534 (2008–2010).
• „Pułapki roślin mięsożernych jako mikrosiedliska glonów”. Kierownik – prof. dr hab. Konrad Wołowski,
nr N304220135 (2008–2012).
• „Porosty i grzyby naporostowe Karpat Zachodnich – adnotowany wykaz taksonów”. Kierownik
– dr Urszula Bielczyk, nr 6P04G00818 (2000–2003).
• „Zastosowanie metod biometrycznych w taksonomii porostów na przykładzie rodzaju Umbilicaria
Hoffm.”. Kierownik – dr Beata Krzewicka, nr 3PO4G01522 (2002–2003).
• „Studium ekologiczno-taksonomiczne nad wodnymi naskalnymi porostami z rodzaju Verrucaria w Tatrzańskim Parku Narodowym”. Kierownik – dr Beata Krzewicka, nr 2PO4G01726 (2004–2006).
• „Taksonomiczne zróżnicowanie grupy Lecanora dispersa w Ameryce Północnej”. Kierownik – dr Lucyna
Śliwa, nr 2P04G08726 (2004–2006).
• „Zróżnicowanie taksonomiczne i rozmieszczenie porostów w piętrze turniowym Tatr polskich na tle
warunków siedliskowych”. Kierownik – mgr Adam Flakus, nr 2P04G07829 (2005–2007).
• „Wzorce rozmieszczenia porostów w Karpatach polskich, jako odpowiedź na zróżnicowanie środowiska
przyrodniczego”. Kierownik – dr Urszula Bielczyk, nr 2P04G01528 (2005–2008).
• „Wzorce molekularne w obrębie grupy Lecanora dispersa w Polsce na tle zmienności morfologiczno-anatomicznej i chemotaksonomicznej poszczególnych gatunków”. Kierownik – dr Lucyna Śliwa,
nr N30405032/2318 (2007–2010).
• „Kalcyfilne gatunki rodzaju Caloplaca w polskich Karpatach Zachodnich”. Kierownik – mgr Karina
Wilk, nr NN303294334 (2008–2009).
• „Różnorodność biologiczna Amazonii boliwijskiej na przykładzie porostów nalistnych”. Kierownik
– dr Adam Flakus, nr NN303345335 (2008–2011, przedł. do 2013).
425
Aneks II
• „Porosty słodkowodne w Polsce: różnorodność, ekologia i znaczenie bioindykacyjne”. Kierownik – dr
Beata Krzewicka, nr NN304170539 (2010–2013).
• „Zróżnicowanie biologiczne tropikalnej Ameryki Południowej na przykładzie porostów Boliwii”. Kierownik grantu – dr Adam Flakus, Program LIDER, nr 92/L-1/09 (2010–2013).
• „Taksonomiczne zróżnicowanie porostów z rodzaju Caloplaca w Boliwii. Kierownik – dr Karina Wilk,
nr NN303821740 (2011–2014).
Zakład Mykologii
• „Grzyby (Dacrymycetales, Tulasnellales, Exobasidiales) Polski na tle ich rozmieszczenia w Europie”.
Kierownik – prof. dr hab. Władysław Wojewoda, nr 6P20401306 (1994–1996).
• „Grzyby mikroskopijne reliktów flory glacjalnej Polski”. Kierownik – dr Andrzej Chlebicki, nr 6
P2040431996 (1994–1996).
• „Rodzaj Clitocybe (Fungi, Agaricales) w Polsce”. Kierownik, główny wykonawca – dr Halina Komorowska, nr 6P04C096 08 (1995–1998).
• „Grzyby agarykoidalne i boletoidalne Sarniej Skały w Tatrzańskim Parku Narodowym”. Kierownik – prof.
dr hab. Władysław Wojewoda/Anna Ronikier (promotorski), nr 6 P04G08320 (2001–2005).
• „Różnorodność biologiczna rodzaju Clitocybe (Fungi, Agaricales) w Polsce” Kierownik – dr Halina
Komorowska, nr 3P04G02422 (2002–2006).
• „Interakcje pomiędzy grzybami i roślinami w obrębie górnej granicy zasięgu roślin, weryfikacja hipotezy
dryfu symbiotycznego”. Kierownik – dr hab. Andrzej Chlebicki, nr 2P04F06628 (2005–2007).
• „Taksonomiczna, ekologiczna i chorologiczna analiza grzybów głowniowych występujących na Cyperaceae i Juncaceae w Polsce na tle występowania roślin żywicielskich”. Kierownik – dr Marcin Piątek,
nr 2P04G01928 (2005–2008).
• „Arktyczno-alpejski element mikobioty Karpat w europejskim kontekście biogeograficznym”. Kierownik
– dr Anna Ronikier, nr 2P04C08630 (2006–2009).
• „Zmienność międzygatunkowa Macromycetes na tle zmienności siedliskowej w Puszczy Niepołomickiej
(śląsko-krakowska aglomeracja przemysłowa)”. Kierownik – dr Halina Komorowska, nr N30501731/0659
(2006–2009).
• „Grzyby afylloforoidalne Kaszubskiego Parku Krajobrazowego” Kierownik – prof. dr hab. Władysław
Wojewoda/ Dariusz Karasiński (promotorski), NN304079535 (2008–2011).
• „Identyfikacja i próba rozpoznania roli Czarnych drożdży w różnych środowiskach, interakcje Czarnych
drożdży z endofitami w pędach Juncus trifidus. Detekcja Czarnych drożdży w podziemnych środowiskach
użytkowanych turystycznie kopalń i jaskiń”. Kierownik – dr hab. Andrzej Chlebicki, nr NN304328336
(2009–2012).
• „Różnorodność grzybów głowniowych w tropikalnej Afryce zachodniej na tle odrębności florystycznej
regionu”. Kierownik –dr Marcin Piątek, nr NN303414037 (2010–2013).
• „Analiza uwarunkowań występowania grzybów arktyczno-alpejskich w górach strefy umiarkowanej”.
Kierownik – dr Anna Ronikier, nr NN303308237 (2009–2014).
• „Bioróżnorodność i odrębność lokalnej mikobioty borów i torfowisk Kotliny Orawsko-Nowotarskiej”
Kierownik – dr Halina Komorowska, nr NN305382738 (2010–2014).
• „Różnorodność i odrębność taksonomiczno-ewolucyjna śluzowców przyśnieżnych Andów w kontekście
globalnej biogeografii grupy”. Kierownik – dr Anna Ronikier, nr NN303799440 (2011–2016).
• „Bioróżnorodność nadrzewnych saprobowych Basidiomycetes Tarnowa na tle degradacji środowiska”
Kierownik – prof. dr hab. Władysław Wojewoda/Marcin Piątek, nr 6P04G03418 (2000–2003).
426
B. Godzik
• „Zapis holoceńskich zmian środowiska i klimatu w osadach warwowych”. Kierownik – dr hab. Magdalena Ralska-Jasiewiczowa, nr 602529101 (1991–1994).
• „Rozbudowa regionalnych części Europejskiej Bazy Danych Palinologicznych (Arles, Francja)”. Kierownik – dr hab. Magdalena Ralska-Jasiewiczowa, 1993–1994 (przedł. 1995).
• „Pozycja stratygraficzna osadów organicznych z Przasnysza w świetle badań paleobotanicznych”. Kierownik – dr hab. Kazimiera Mamakowa, nr 6P20102904 (1993–1994, przedł. 1995).
• „Rośliny towarzyszące osadnictwu człowieka na Saharze we wczesnym holocenie: ich znaczenie
gospodarcze i paleoekologiczne”. Kierownik – prof. dr hab. Krystyna Wasylikowa, nr 6P20506805
(1993–1995).
• „Synteza zmian paleoflorystycznych i paleoklimatycznych w neogenie wschodniej części Europy centralnej”. Kierownik – prof. dr hab. Leon Stuchlik, nr PB6P20203505 (1993–1995).
• „Palinostratygrafia i flory makroskopowe z dwu plejstoceńskich stanowisk na Wyżynie Wieluńskiej”.
Kierownik – dr hab. Kazimiera Mamakowa/ (mgr Małgorzata Nita) nr 6P04D03708 (1995).
• „Rośliny towarzyszące osadnictwu człowieka na Saharze we wczesnym holocenie: ich znaczenie
gospodarcze i paleoekologiczne”. Kierownik – prof. dr hab. Krystyna Wasylikowa, nr 6P20506805
(1993–1995).
• „Synteza zmian paleoflorystycznych i paleoklimatycznych w neogenie wschodniej części Europy Centralnej”. Kierownik – prof. dr hab. Leon Stuchlik, nr 6P20203505 (1993–1995, przedł. 1996).
• „Flora mioceńska złoża solnego w Wieliczce”. Kierownik – dr hab. Ewa Zastawniak, nr 6P20103106
(1994–1995).
• „Mioceńska flora liściowa z iłów pomiędzy poziomem TS-2 a głównym pokładem węglowym KWB
„Bełchatów”. Kierownik – mgr Grzegorz Worobiec, 6P20102307 (1994–1996).
• „Atlas palinoflory neogenu Polski oraz rekonstrukcja zmian flory i klimatu na podstawie palinologii”.
Kierownik – prof. dr hab. Leon Stuchlik, nr 6P04E03612 (1997–2000, przedł. 2001).
• „Rośliny uprawne, zbiorowiska synantropijne oraz warunki ekologiczne rozwoju rolnictwa na terenie
Kujaw we wczesnym neolicie. Kierownik – mgr Aldona Bieniek, nr 6P04F04115 (1998–1999).
• „Zapis naturalnych i antropogenicznych przemian szaty roślinnej w laminowanych osadach jeziora Miłkowskiego (Pojezierze Mazurskie)”. Kierownik – mgr Agnieszka Wacnik, nr 6 P04E04014 (1998–1999).
• „Charakterystyka środowiska przyrodniczego neogenu Środkowej Polski na podstawie flory liściowej
z Kopalni Węgla Brunatnego w Bełchatowie”. Kierownik – prof. dr hab. Ewa Zastawniak/mgr Grzegorz
Worobiec (promotorski), nr 6 P04D05518 (2000–2002).
• „Gospodarka rolna ludności kultur naddunajskich w Polsce w świetle analizy szczątków roślinnych ze
stanowisk archeologicznych na Kujawach”. Kierownik – prof. dr hab. Krystyna Wasylikowa/mgr Aldona
Bieniek (promotorski), nr 6 P04F02618 (2000–2003).
• „Historia roślinności Polski w późnym vistulianie i holocenie w świetle map izopolowych wybranych taksonow drzew i roślin zielnych”. Kierownik – prof. dr hab. Magdalena Ralska-Jasiewiczowa,
nr 6 P04F02818 (2000–2003).
• „Zmiany paleośrodowiska dolnoplejstoceńskiego zbiornika jeziornego w Czarnusze na Równinie Augustowskiej”. Kierownik – mgr Renata Stachowicz-Rybka, nr 6PO4D08221 (2001–2002).
• „Późnoglacjalne i wczesnoholoceńskie przemiany szaty roślinnej na podstawie analizy pyłkowej osadów
laminowanych jeziora Miłkowskiego na Pojezierzu Mazurskim”. Kierownik – prof. dr hab. Magdalena
Ralska-Jasiewiczowa/mgr Agnieszka Wacnik (promotorski), nr 6P04F08320 (2001–2003).
• „Rekonstrukcja paleoflory pliocenu Europy środkowo-wschodniej [na podstawie monograficznego opracowania makroszczątków ze stanowiska Chołmecz na Białorusi i Mizernej w Polsce]. Kierownik – prof.
dr hab. Ewa Zastawniak, nr 6P04D06120 (2001–2004).
Aneks II
427
• „Warunki paleoekologiczne południowych Kujaw w późnym glacjale i holocenie i ich przeobrażenia
pod wpływem gospodarki pradziejowej”. Kierownik – dr Dorota Nalepka, nr 6P04F04115 (2001–2004,
przedł. 2005).
• „Biostratygrafia i przemiany szaty roślinnej w neogenie na podstawie makroskopowych szczątków
roślinnych z wiercenia w Czarnym Dunajcu”. Kierownik – mgr Maria Lesiak, nr 3 P04G02423
(2002–2005).
• „Rekonstrukcja warunków paleoekologicznych w czasie ostatnich 40 tysięcy lat w górach Zagros w Iranie,
na podstawie analizy szczątków roślinnych z Jeziora Zeribar”. Kierownik – prof. dr hab. Krystyna
Wasylikowa, nr 3 P04F08923 (2002–2005).
• „Flora i zmiany paleośrodowiska na podstawie analizy szczątków makroskopowych z dwóch dolnoplejstoceńskich jezior Równiny Augustowskiej”. Kierownik – prof. dr hab. Kazimiera Mamakowa/mgr
Renata-Stachowicz-Rybka (promotorski), nr 3PO4D04625 (2003–2005).
• „Atlas ziarn pyłku i spor neogenu Polski, tom 3: Angiospermae (1)”. Kierownik – prof. dr hab. Leon
Stuchlik, nr 3 P04E00925 (2003–2006).
• „Analiza bioróżnorodności neogeńskiej flory i roślinności okolic Legnicy na podstawie badań makroskopowych szczątków liści oraz analiz palinologicznych osadów perspektywicznego złoża węgla brunatnego
„Ruja”. Kierownik – dr Grzegorz Worobiec, nr 2P04D02726 (2004–2006).
• „Tendencje i tempo antropogenicznych przekształceń roślinności w późnym holocenie na terenie
Krainy Wielkich Jezior Mazurskich, NE Polska”. Kierownik – dr Agnieszka Wacnik, nr 2 P04F03027
(2004–2007).
• „Zmiany ewolucyjne i środowiskowe flory jurajskiej na obszarze Polski południowej i środkowej”.
Kierownik – dr Jadwiga Ziaja, nr 2P04C032 27 (2004–2007).
• „Karpologiczne tafocenozy plejstocenu Europy środkowej i wschodniej – zróżnicowanie taksonomiczne
i znaczenie stratygraficzne. Kierownik – prof. dr hab. Ewa Zastawniak, nr 2 P04C07329 (2005–2008).
• „Rośliny w życiu codziennym mieszkańców średniowiecznego Krakowa”. Kierownik – dr Aldona
Bieniek, nr 2P04F03528 (2005–2008, przedł 2010).
• „Palinostratygrafia oraz historia roślinności i klimatu późnego glacjału zlodowacenia Sanu 2, interglacjału
mazowieckiego i wczesnego glacjału zlodowacenia Liwca na podstawie profilu z Nowin Żukowskich
na Wyżynie Lubelskiej”. Kierownik – prof. dr hab. Kazimiera Mamakowa/mgr Anna HrynowieckaCzmielewska (promotorski), od 2008 prof. dr hab. Magdalena Ralska-Jasiewiczowa, nr NN307364633
(2007–2009).
• „Paleoflorystyczna i paleoekologiczna wymowa cuticulae dispersae (rozproszonych kutykul liści)
z neogeńskich osadów perspektywicznego złoża węgla brunatnego „Ruja” koło Legnicy”. Kierownik
– dr Grzegorz Worobiec, NN30307632/2574 (2007–2009).
• „Przemiany środowiska naturalnego pod wpływem kultur pradziejowych na Pojezierzu Gostynińskim (Polska Centralna)”. Kierownik – prof. dr hab. Magdalena Ralska-Jasiewiczowa (2007–2010),
dr Agnieszka Wacnik (od 2010–2011 (przedł.) nr N N30401332/0935 92007-2011.
• „Późnoglacjalne i holoceńskie zmiany środowiska przyrodniczego w rejonie kopalnego jeziora skaliskiego (Kraina Wielkich Jezior Mazurskich)” Kierownik – dr Renata Stachowicz-Rybka, nr N N307
062 32/3359 (2007–2010, przedł. 2011).
• „Atlas ziarn pyłku i spor neogenu Polski tom 4-Angiospermae (2)”. Kierownik – prof. dr hab. Leon
Stuchlik, nr NN303090934 (2008–2011).
• „Holoceńska historia roślinności Karpat Zachodnich w oparciu o mapy izopolowe”. Kierownik – dr hab.
Andrzej Obidowicz, nr NN304293937 (2009–2012).
• „Rekonstrukcja lokalnych warunków paleoekologicznych interglacjalu mazowieckiego w Nowinach
Żukowskich (Wyżyna Lubelska, SE Polska) na podstawie kompleksowych badań paleobotanicznych
w nawiązaniu do palinostratygrafii”. Kierownik – dr Anna Hrynowiecka, NN307155538 (2010–2012).
428
B. Godzik
• „Taksonomiczne i środowiskowe uwarunkowania bioróżnorodności środkowo jurajskiej flory Grojca
(południowa Polska). Kierownik – prof. dr hab. Ewa Zastawniak-Birkenmajer/mgr Agata Jarzynka
(promotorski) NN303530038 (2010–2012).
• „Bioróżnorodność flor triasowo-jurajskich na terenie Polski w zależności od warunków klimatycznośrodowiskowych”. Kierownik – dr Jadwiga Ziaja, NN303373036 (2009–2012, przedł. 2013).
• „Przedrolnicze i wczesnorolnicze przemiany środowiska Krainy Wielkich Jezior Mazurskich”, Kierownik
– dr Agnieszka Wacnik, nr NN304319636 (2009–2012, przedł. 2013).
• „Równina Lubszy (Ziemia Lubuska) w późnym vistulianie i holocenie na podstawie badań palinologicznych profili z Węglin”. Kierownik – dr hab. Dorota Nalepka/mgr Aleksandra Jurochnik (promotorski),
NN307155138 (2010–2012).
• „Rekonstrukcje środowiskowe i klimatyczne oparte na multidyscyplinarnych badaniach długich sekwencji
pyłkowych z dolnego i środkowego plejstocenu Polski.” Kierownik – dr Renata Stachowicz-Rybka,
nr NN307039940 (2011–2014).
• „Rośliny naczyniowe Polski – krytyczny klucz do oznaczania gatunków roślin kwiatowych i paprotników”.
Kierownik – dr hab. Zbigniew Mirek, nr 6P20403605 (1993–1995, przedł. do 2006).
• „Kompleks Agropyron – Elymus w Polsce”. Kierownik – dr hab. Marta Mizianty, nr 6P04C10612
(1997–1999, przedł. do 2000).
• „Taksonomia i chorologia kompleksu Caltha palustris s. l. na terenie Polski”. Kierownik (promotorski)
– prof. dr hab. Zbigniew Mirek, nr 6P04C05113 (1997–2000, przedł. do 2001).
• „Pozycja i ranga fitogeograficzna południowej części Płaskowyżu Tarnogrodzkiego i terenów przyległych”. Kierownik – prof. dr hab. Zbigniew Mirek/mgr Wojciech Paul (promotorski), nr 6P04C04615
(1998–2000, przedł. do 2001, przedł. do 2002).
• „Ewolucja rodzaju Trapa L. w trzeciorzędzie Europy”. Kierownik – dr Jan J. Wójcicki, nr 6P04D03415
(1998–2001, przedł. do 2002, przedł. do 2003).
• „Ekologiczna flora Polski – rośliny naczyniowe”. Kierownik – prof. dr hab. Zbigniew Mirek,
nr 6P04G08416 (1999–2001, przedł. do 2002).
• „Badania biosystematyczne Elymus repens (L.) Gould i Elymus hispidus (Opiz) Melderis”. Kierownik
– dr hab. Marta Mizianty/mgr Magdalena Szczepaniak (promotorski), nr 6P04C07619 (2000–2002).
• „Struktura genetyczna populacji i miedzypopulacyjne zróżnicowanie reliktowej Pulsatilla vernalis (L.)
Mill. na niżu polskim”. Kierownik – mgr Michał Ronikier, nr 6P04G06920 (2001–2002).
• „Zróżnicowanie genetyczne reliktowych populacji Ranunculus oreophilus M.B. i Ranunculus zapałowiczii Pacz. na niżu Polski i Ukrainy”. Kierownik – mgr Łukasz Wilk (doktorant), nr 6P04C09120
(2001–2002).
• „Flora i zagadnienia fitogeograficzne polskiej części Magury Spiskiej”. Kierownik – prof. dr hab. Zbig
niew Mirek/mgr Agnieszka Nikiel (promotorski), nr 3P04G06720 (2001–2003, przedł. do 2004).
• „Bioróżnorodność i kierunki ewolucyjnego różnicowania sekcji Pseudostenotheca rodzaju Hieracium
w Europie i zachodniej Azji”. Kierownik – dr Zbigniew Szeląg, nr 6P04C09020 (2001–2004).
• „Biosystematyka gatunków górskich rodzaju Calamagrostis (sekcje Deyeuxia i Calamagrostis) w Polsce
– jako podstawa ochrony ich różnorodności”. Kierownik – dr hab. Ludwik Frey/mgr Beata Paszko
(promotorski), nr 3P04G04122 (2002–2003).
• „Bioróżnorodność dziko rosnących przedstawicieli Triticeae (Poaceae) w Polsce jako wyraz mikroewolucji w plemieniu”. Kierownik – dr hab. Marta Mizianty, nr 3P04C05023 (2002–2005, przedł.
do 2006).
Aneks II
429
• „Zróżnicowanie genetyczne i ewolucja zasięgu Pulsatilla vernalis (L.) Miller (Ranunculaceae)”. Kierownik
– prof. dr hab. Zbigniew Mirek/mgr Michał Ronikier (promotorski), nr 3P04C07324 (2003–2005).
• „Dynamika i aktualny stan populacji skrzypu olbrzymiego (Equisetum telmateia Ehrh.) w Polsce”.
Kierownik – prof. dr hab. Zbigniew Mirek/mgr Dominik Wróbel (promotorski), nr 3P04G00524
(2003–2006).
• „Filogeneza i przestrzenne wzorce zróżnicowania molekularnego wybranych gatunków rodzaju Cochlearia L. z Europy Środkowej i Wschodniej jako podstawa ochrony ich różnorodności genetycznej”.
Kierownik – dr Elżbieta Cieślak, nr 3P04G00724 (2003–2006).
• „Wzorce zmienności genetycznej gatunków rzadkich i szeroko rozmieszczonych rodzaju Melica L.”.
Kierownik – dr Magdalena Szczepaniak, nr 3P04G04024 (2003–2006, przedł. do 2007).
• „Mechanizm wkraczania i zadamawiania się inwazyjnego rukiewnika wschodniego Bunias orientalis L.
w półnaturalnych ekosystemach łąk kośnych”. Kierownik –mgr Piotr Kiełtyk (doktorant), nr 2P04F01526
(2004–2005).
• „Obce gatunki inwazyjne we florze Polski w kontekście ochrony różnorodności biologicznej”. Kierownik
– prof. dr hab. Zbigniew Mirek, nr 2P04G07626p02 (2004–2007, przedł. do 2008).
• „Wewnątrz– i międzypopulacyjna zmienność genetyczna Viola uliginosa Besser z terenu Polski na
tle krajów ościennych, w aspekcie ochrony gatunku”. Kierownik – dr Wojciech Paul, nr 2P04G03127
(2004–2007, przedł. do 2008).
• „Endemiczne i reliktowe taksony Hieracium w Karpatach Wschodnich opisane przez E. Wołoszczaka”.
Kierownik – dr Zbigniew Szeląg, nr 2P04G04228 (2005–2007).
• „Wzorce różnicowania flory i roślinności źródliskowej Tatrzańskiego Parku Narodowego”. Kierownik
– prof. dr hab. Zbigniew Mirek/mgr Agata Smieja (promotorski), nr 2P04G08126 (2005–2008).
• „Filogeneza i kierunki ewolucyjnego różnicowania rodzaju Calamagrostis Adanson w Europie”. Kierownik – dr Beata Paszko, nr 2P04G04930 (2006–2009).
• „Wzorce zmienności Hordeum murinum L. jako podstawa analiz taksonomiczno-fitogeograficznych”.
Kierownik – prof. dr hab. Marta Mizianty/mgr inż. Wojciech Bieniek (promotorski), nr N30304831/1525
(2006–2009).
• „Zjawisko wikaryzmu wysokościowego w kompleksie Solidago virgaurea – Solidago alpestris”. Kierownik – prof. dr hab. Zbigniew Mirek/mgr inż. Piotr Kiełtyk (promotorski), nr N30302831/0845
(2006–2009).
• „Porównawcza filogeografia wybranych gatunków wysokogórskiej flory Karpat: w poszukiwaniu
historycznych relacji i ośrodków różnorodności genetycznej”. Kierownik – dr Michał Ronikier,
nr N30301332/0656 (2007–2010).
• „Zróżnicowanie genetyczne populacji buka zwyczajnego (Fagus sylvatica L.) w Polsce jako wyraz
adaptacji do zróżnicowanych warunków klimatycznych na granicy zasięgu”. Kierownik – prof. dr hab.
Zbigniew Mirek/mgr inż. Agnieszka Sztorc (z d. Habel) (promotorski), nr N304276233 (2007–2010).
• „Przestrzenne wzorce zróżnicowania genetycznego wybranych gatunków kserotermicznych o ekstrazonalnym rozmieszczeniu w Polsce w kontekście historii kolonizacji”. Kierownik – dr Elżbieta Cieślak,
nr N304154633 (2007–2010, przedł. do 2011).
• „Czwartorzędowa historia górskiej flory leśnej Karpat na przykładzie Hieracium transylvanicum”.
Kierownik – dr Zbigniew Szeląg, nr N303089734 (2008–2011).
• „Zróżnicowanie genetyczne i związki filogenetyczne pomiędzy europejskimi gatunkami rodzaju
Melica L., sekcja Beckeria (Bernh.) Aschers. em. Hempel (Poaceae) w kontekście biogeograficznej
historii kształtowania ich zasięgów”. Kierownik – dr Magdalena Szczepaniak, nr NN303373436
(2009–2012).
• „Wzorce bioróżnorodności w obrębie cmentarzy na Pogórzu Zachodniokarpackim”. Kierownik – prof.
dr hab. Zbigniew Mirek/mgr inż. Edward Walusiak (promotorski), nr NN304363938 (2010–2012).
430
B. Godzik
• „Zróżnicowanie taksonomiczne, fitogeograficzne i ekologiczne w kompleksie Scilla bifolia L. w Polsce”.
Kierownik – prof. dr hab. Zbigniew Mirek/mgr Agnieszka Baca (promotorski), nr NN303595338
(2010–2012).
• „Kserotermiczne gatunki z rodzaju Campanula w Polsce na tle Europy Środkowej: filogeografia a uwarunkowania ekologiczne”. Kierownik – dr Wojciech Paul, nr NN304362738 (2010–2013).
• „Zróżnicowanie i problemy fitogeograficzne w kompleksie Campanula alpina”. Kierownik – prof. dr
hab. Zbigniew Mirek/mgr Anna Delimat (promotorski), nr NN303817240 (2011–2013).
• „Ekogeograficzna i filogeograficzna analiza zjawiska mylonitowego we florze roślin naczyniowych Tatr”.
Kierownik – prof. dr hab. Zbigniew Mirek, nr NN304276440 (2011–2014).
• „Hordeum murinum L. subsp. murinum (jęczmień płony) – pochodzenie i drogi migracji w Europie”.
Kierownik – dr inż. Wojciech Bieniek, nr 2011/01/D/NZ28/05407 (2011–2014).
• „Wikaryzm i pseudowikaryzm wysokościowy we florze Polski – wzorce przestrzenne i uwarunkowania
środowiskowe”. Kierownik – prof. dr hab. Zbigniew Mirek, nr NN303801440 (2011–2014).
• „Zróżnicowanie genetyczne Carlina onopordifolia Besser w odniesieniu do ewolucji i historii biogeograficznej kompleksu Carlina acanthifolia All. (Compositae) w Europie”. Kierownik – dr Elżbieta
Cieślak, nr NN304300940 (2011–2014).
GRANTY MIĘDZYNARODOWE REALIZOWANE W IB PAN
• ECOCHANGE – “Challenges in assessing and forecasting biodiversity and ecosystem changes in Europe”.
Grant FP6-036866, finansowany przez Unię Europejską. Koordynator: dr Pierre Taberlet (Laboratoire
d’Ecologie Alpine, Université Joseph-Fourier, Grenoble, Francja). Kooperator krajowy – prof. dr hab.
Zbigniew Mirek, współpracownik z Pracowni Analiz Molekularnych – dr M. Ronikier (2007–2011).
• DRYADE – “The fate of ecological interactions in a changing climate: using next-generation sequencing
technologies to unravel adaptive and historical processes in a community of interrelated arctic-alpine
organisms”. Grant PSPB-161/2010, finansowany przez Polish-Swiss Research Programme. Koordynator
– dr Michał Ronikier, partnerzy ze Szwajcarii: dr Nadir Alvarez (Universite de Lausanne) i dr Rolf
Holderegger (WSL Birmensdorf) (2012–2015).
Zakład Ekologii
• “Detrimental effects of dusts emitted by various industries on trees and forest biotope”. Grant nr FGPO-329, finansowany przez Fundusz M. Curie-Skłodowskiej PL-480. Kierownik – doc. dr hab. Jan
Greszta (1975–1979).
• “Acidification of the forest environment (Niepołomice Forest) caused by SO2 emissions from steel mills”.
Grant FG-PO-355 (JB-22), finansowany przez Fundusz M. Curie-Skłodowskiej PL-480. Kierownik
– doc. dr hab. Krystyna Grodzińska (1976–1980).
• “Atmospheric heavy metal deposition in Europe”. Projekt polsko-szwedzki będący częścią European
Environmental Monitoring Programme, Moss survey 1990–1991. Grant finansowany przez EPA (Szwecja).
Aneks II
431
Koordynacja – dr Ǻke Rühling (Lund University, Lund, Szwecja) i prof. dr hab. Krystyna Grodzińska
(l990–l99l).
• “Deposition and biogeochemical run-off investigations in Poland”. Grant finansowany przez Królewską
Szwedzką Akademię Nauk oraz Królewską Szwedzką Akademię Nauk Rolniczych i Leśnych. Koordynacja – prof. Folke Anderson (Królewską Szwedzką Akademię Nauk Rolniczych i Leśnych, Uppsala,
Szwecja) i prof. dr hab. Krystyna Grodzińska (1990–l994).
• “Selection and use of plant indicators of air pollution in and near forests”. Projekt polsko-amerykański
finansowany przez USDA Foreign Agricultural Service, USA w pakiecie koordynowanym przez prof.
dr hab. Alicję Breymeyer (Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa) pt.
“Atmospheric Deposition and Climate Change in Forest Ecosystems in Central and Eastern Europe and
the United States”. Kierownik – prof. dr hab. Krystyna Grodzińska (l993–l996).
• “Atmospheric heavy metal deposition in Europe”. Projekt polsko-szwedzki będący częścią European
Environmental Monitoring Programme, Moss survey 1995–1996. Grant finansowany przez EPA (Szwecja)
i Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie. Koordynacja – dr Ǻke
Rühling (Lund University, Lund, Szwecja) i prof. dr hab. Krystyna Grodzińska (1995–l996).
• “Evaluation of ozone air pollution and its phytotoxic potential in the Carpathian forests – a cooperative
study between the Czech Republic, Poland, Romania, Slovakia, Ukraine and the United States”. Grant
FG-PO-391; project No PL-FS-111, finansowany przez USDA Foreign Agricultural Service, USA.
Koordynacja – dr Andrzej Bytnerowicz (USDA Forest Service, Riverside, CA, USA) i prof. dr hab.
Krystyna Grodzińska (l997–2000).
• “Monitoring ozone in forests in Polish national parks in the Carpathian Mountains and assessment in
injury to vegetation”. Grant PAN/USDA-97-297, finansowany przez II Fundusz im. Marii SkłodowskiejCurie. Kierownik – dr hab. Barbara Godzik (l997–2000).
• “Dendrochronology in the Carpathian Mts.” Grant finansowany przez IUFRO-SPDC. Koordynacja – dr
Robert Szaro (USDA Forest Service, Portland, OR, USA) i prof. dr hab. Krystyna Grodzińska (1998).
• “Effects of forest health on biodiversity with emphasis on air pollution in the Carpathian Mts.”. Grant
finansowany przez IUFRO-SPDC. Koordynacja – dr Robert Szaro (USDA Forest Service, Portland, OR,
USA) i prof. dr hab. Krystyna Grodzińska (1998–1999).
• “Atmospheric deposition of heavy metals in industrial areas of Poland studied by the moss biomonitoring
technique employing nuclear and related analytical techniques and GIS technology.” Grant finansowany
przez Państwową Agencję Atomistyki. Koordynacja – prof. dr hab. Krystyna Grodzińska i dr Marina
Frontasyeva (Joint Institute for Nuclear Research, Dubna, Russia) (1998–2001).
• “Effects of heavy metal deposition in Poland using bryophytes as bioindicators”. Grant w ramach projektu europejskiego “The United Nations Economic Commission for Europe Cooperative Programme on
Effets of Air Pollution on Vegetation (UNECE) – Heavy metals in European mosses”. Koordynator – dr
Harry Harmens (Centre of Ecology and Hydrology, Bangor, UK), kooperator krajowy – prof. dr hab.
Krystyna Grodzińska, prof. dr hab. Barbara Godzik (2000).
• “Atmospheric heavy metal deposition in Europe”. Grant w ramach projektu europejskiego “The United
Nations Economic Commission for Europe Cooperative Programme on Effets of Air Pollution on Vegetation
(UNECE) – Heavy metals in European mosses”. Koordynator – dr Harry Harmens (Centre of Ecology and
Hydrology, Bangor, UK). Kooperator krajowy – prof. dr hab. Krystyna Grodzińska (2000–2001).
• “Long term effects of air pollution on selected forest ecosystems in the Tatra Mountains (Western Carpathians) – a cooperative study between Poland, Slovakia and United States”. Grant FG-PO-401, finansowany
przez USDA Foreign Agricultural Service, USA. Koordynacja – dr Andrzej Bytnerowicz (USDA Forest
Service, Riverside, CA, USA), dr hab. Barbara Godzik, prof. K. Grodzińska (2000–2002).
• “Atmospheric deposition of heavy metals in protected areas in Poland – mosses as indicators of heavy metals”. Grant finansowany przez Państwową Agencję Atomistyki. Koordynacja – prof. dr hab. Krystyna Grodzińska i dr Marina Frontasyeva (Joint Institute for Nuclear Research, Dubna, Russia) (2002–2003).
• “Impact of the ultraviolet radiation (UV) on ecophysiology of subarctic conifers, shrubs and herbs”.
432
B. Godzik
Grant finansowany przez Unię Europejską, jako część programu LAPBIAT. Kierownik – dr Marek
Krywult (2002–2003).
• “Effects of ambient ozone on Swiss stone pine (Pinus cembra) in the Tatra and Retezat Mountains,
Central Europe”. Grant finansowany przez USDA Foreign Agricultural Service, USA. Koordynacja
– dr Andrzej Bytnerowicz (USDA Forest Service, Riverside, CA, USA), dr hab. Barbara Godzik, prof.
dr hab. Krystyna Grodzińska i (2003–2005).
• “Międzynarodowa Sieć Naukowa mająca na celu określenie oddziaływania ozonu na limbę (Pinus
cembra) w Tatrach/Europa Środkowa”. Grant finansowany przez KBN. Kierownik – dr hab. Barbara
Godzik (2004).
• “Investigations of local ambient ozone characteristics and its potential phytotoxicity”. Grant LST. CLG
980465, finansowany przez NATO. Koordynacja – dr Constantinos Saitanis (Agricultural University of
Athens, Greece), kooperator krajowy – dr hab. Barbara Godzik (2004–2006).
• “Effects of heavy metal deposition in Poland using bryophytes as bioindicators”. Grant w ramach projektu europejskiego “The United Nations Economic Commission for Europe Cooperative Programme
on Effets of Air Pollution on Vegetation (UNECE) – Heavy metals in European mosses”. Koordynator
– dr Harry Harmens (Centre of Ecology and Hydrology, Bangor, UK), kooperator krajowy – prof. dr
hab. Krystyna Grodzińska, prof. dr hab. Barbara Godzik (2005).
• “Biodiversity re-assessment and evaluation of its trends in 26 forest sites in the Carpathians”. Grant UE
w ramach projektu “A Long-Term Biodiversity, Ecosystem and Awareness Research Network – Acronim
ALTER-NetR2”. Kordynator – dr Julius Oszlanyi (Institute of Landscape Ecology SAS, Bratysłava,
Slovak Republic), kooperator krajowy – prof. dr hab. Barbara Godzik, prof. dr hab. Krystyna Grodzińska
(2005–2006).
• “Mapping of main sources of pollutants and their transport in the Visegrad space”. Grant 11007-2006IVF, finansowany przez International Vysegrad Fund. Koordynator – dr Ivan Suchara (Silva Tarouca
Institute for Landscape and Ornamental Gardening, Pruhonice, Czech Republic), kooperator krajowy
– prof. dr hab. Barbara Godzik (2006–2007).
• “Climate change and forest fire activity in Northeast Europe”. Grant finansowany przez Program Wsparcia
Międzynarodowej Mobilności Naukowców. Kierownik – dr inż. Tomasz Zielonka (2007–2010).
• “Vegetation of calamine soils and its importance for biodiversity and landscape conservation in post-mining
areas” [“Roślinność gleb galmanowych i jej znaczenie dla zachowania różnorodności biotycznej i krajobrazowej terenów pogórniczych”]. Grant MF EOG PL 0265, finansowany przez Europejski Obszar Gospodarczy
i Norweski Mechanizm Finansowy. Koordynacja – prof. dr hab. Barbara Godzik (2008–2011).
• “Genetic and phenotypic characteristics of metallicolous and non-metallicolous populations of Biscutella
laevigata (L.) in Poland”. Grant 22559RJ, finansowany przez CNRS Francja i MNiSW. Kierownik
– dr Alicja Kostecka (2010–2011).
• “The United Nations Economic Commission for Europe Cooperative Programme on Effects of Air Pollution on Vegetation – Heavy metals in European mosses”. Koordynacja – dr Harry Harmens (Centre of Ecology and Hydrology, Bangor, UK), kooperator krajowy – prof. dr hab. Barbara Godzik (2010–2011).
• “Evolutionary traits of heavy metal allocation and tolerance in sensitive and tolerant populations of Biscutella laevigata from southern Poland”. Grant 09.079, finansowany przez Program wymiany naukowej
między Szwajcarią a nowymi państwami członkowskimi Unii Europejskiej Sciex-NMSch. Kierownik
– dr Alicja Kostecka (2011–2012).
Fykologia
• SYNTHESYS – “Morphological variability and current distribution patterns of common Stauroneis species
described by C. G. Ehrenberg (Bacillariophyta)”. Grant nr DE-TAF-4498, finansowany przez European
Union – founded Integrated Infrastructure Initiative grant. Kierownik – dr Agata Z. Wojtal (2009).
433
Aneks II
• “Lichens flora of the Greates Sonoran Desert Region”. Grant DEB-0103738, finansowany przez US National Science Foundation. Kierownik – prof. dr Thomas H. Nash III (Arizona State University, Tempe,
USA), współpracownik z Pracowni Lichenologii – dr Lucyna Śliwa (2001–2004).
• IPA – “Important Plant Areas in Central and Eastern Europe”. Grant realizowany pod egidą “Plantlife
International”, finansowany przez Ministerstwo Rolnictwa, Środowiska i Jakości Żywności Holandii
poprzez fundusz Holenderskiego Programu Międzynarodowych Działań na Rzecz Środowiska (PIN)
Ministerstwa Spraw Zagranicznych oraz Komitetu Badań Naukowych, nr 3/E-37/SPB/MSN/P-04/DWM.
Koordynator – prof. dr Seona Anderson (Plantlife International, Salisbury, Wielka Brytania). Kooperator
krajowy – prof. dr hab. Zbigniew Mirek (2002–2005), współpracownicy z Pracowni Lichenologii – dr
Urszula Bielczyk, dr Beata Krzewicka, dr Lucyna Śliwa (2002–2005).
• LACOPE – “Landscape developmnet, biodiversity and co-operative livestock systems in Europe”. Grant
EVK2-CT-2002-00150, finansowany przez Unię Europejską (EU-Project LACOPE EVK2-2001-00259).
Koordynator – prof. dr Giselher Kaule (Institute for Landscape Planning and Ecology, University of
Stuttgart, Niemcy). Kooperator krajowy – prof. dr hab. Zbigniew Mirek, współpracownik z Pracowni
Lichenologii – dr Lucyna Śliwa (2002–2006).
• SYNTHESYS – “Phylogeny of European species of Umbilicaria – a combined approach using molecular
and morphological data”. Grant ES-TAF-1431, finansowany przez European Union – funded Integrated
Infrastructure Initiative grant. Kierownik – dr Beata Krzewicka (2006).
• SYNTHESYS – “Taxonomy, diversity and distribution of foliicolous lichenized fungi in Bolivia.
I. Genera Asterothyrium, Byssolecania, Porina and Trichothelium”. Grant DE-TAF-4939, finansowany
przez European Union – funded Integrated Infrastructure Initiative grant. Kierownik – dr Adam Flakus
(2008).
• OTKA – “Perspectives in lichenological research – biodiversity, lichen chemistry”. Grant SUP81232/2009,
finansowany przez Hungarian National Scientific Research Fund. Kierownik grantu – dr Edit Farkas
(Hungarian Academy of Sciences, Budapest), współpracownicy z Pracowni Lichenologii – dr hab.
Lucyna Śliwa, dr Adam Flakus (2009–2011).
• SYNTHESYS – “Global diversity of Umbilicaria species (Ascomycota) as an effect of the climate
changes based on molecular and morphological evidence: recent progress and remaining challenges”.
Grant ES-TAF 261, finansowany przez European Union – founded Integrated Infrastructure Initiative
grant. Kierownik – dr Beata Krzewicka (2010).
Zakład Mykologii
• SYNTHESYS – “Species diversity and ecological demands of nivicolous myxomycetes occurring in the
Spanish Mountains”. Grant ES-TAF 1986, finansowany European Community Program “Structuring the
European Research Area”. Kierownik – dr Anna Ronikier (2007).
• SYNTHESYS – “Taxonomic revision of nivicolous myxomycetes from the Andean Patagonia”. Grant
ES-TAF 160, finansowany finansowany European Community Program “Structuring the European
Research Area”. Kierownik – dr Anna Ronikier (2010).
• “Compiling, entering and processing of Polish data relating to the last interglacial”. Grant ERBCIPDCT
930055, finansowany przez UE. Kierownik – prof. Armand Pons (Universite d’Aix-Marseille, Francja),
współpracownik z Zakładu Paleobotaniki – prof. dr hab. Kazimiera Mamakowa (1994–1997).
434
B. Godzik
• “High-resolution CONTINENTal paleoclimate rekord In Lake Baikal: A key site for Eurasian teleconnections to the North Atlantic Ocean and monsoonal system”. Grant EVK2-CT-2000, finansowany przez
UE (EU-Project Continent EVK2-CT-2000). Kierownik – dr Hedi Oberhaensli (GFZ, Poczdam, Niemcy),
współpracownik z Zakładu Paleobotaniki – dr Wojciech Granoszewki (2001–2004).
• “Climate of northern Poland during the last 1000 years: Constraining the future with the past (CLIMPOL)”.
Grant finansowany przez Polsko-Szwajcarski Program Badawczy (Polish-Swiss Reseach Programme).
Kierownik – dr Wojciech Tylmann (Uniwersytet Gdański, Polska), współpracownik z Zakładu Paleobotaniki – dr Agnieszka Wacnik (2011–2015).
• IPA – “Important Plant Areas in Central and Eastern Europe”. Grant realizowany pod egidą “Plantlife
International”, finansowany przez Ministerstwo Rolnictwa, Środowiska i Jakości Żywności Holandii
poprzez fundusz Holenderskiego Programu Międzynarodowych Działań na Rzecz Środowiska (PIN)
Ministerstwa Spraw Zagranicznych oraz Komitetu Badań Naukowych, nr 3/E-37/SPB/MSN/P-04/DWM.
Koordynator – prof. dr Seona Anderson (Plantlife International, Salisbury, Wielka Brytania). Kooperator
krajowy – prof. dr hab. Zbigniew Mirek (2002–2005).
• LACOPE – “Landscape development, biodiversity and co-operative Livestock Systems in Europe”. Grant
EVK2-CT-2002-00150, finansowany przez Unię Europejską (EU-Project LACOPE EVK2-2001-00259).
Koordynator – prof. dr Giselher Kaule (Institute for Landscape Planning and Ecology, University of
Stuttgart, Niemcy). Kooperator krajowy – prof. dr hab. Zbigniew Mirek (2002–2006).
• INTRABIODIV – “Tracking surrogates for intraspecific biodiversity: towards efficient selection strategies
for the conservation of natural genetic resources using comparative mapping and modelling approaches”.
Grant GOCE-CT-2004-505376, finansowany przez Unię Europejską (EU-Project INTRABIODIV GOCE-CT-2004-505376. Koordynator: dr Pierre Taberlet (Laboratoire d’Ecologie Alpine, Université JosephFourier, Grenoble, Francja). Kooperator krajowy – prof. dr hab. Zbigniew Mirek (2004–2006).
• ECOCHANGE – “Challenges in assessing and forecasting biodiversity and ecosystem changes in Europe”.
Grant FP6-036866, finansowany przez Unię Europejską. Koordynator: dr Pierre Taberlet (Laboratoire
d’Ecologie Alpine, Université Joseph-Fourier, Grenoble, Francja). Kooperator krajowy – prof. dr hab.
Zbigniew Mirek (2007–2011).
WYKAZ PRACOWNIKÓW
NAUKOWYCH IB PAN
Amirowicz Antoni → Zakład Fykologii
Babst-Kostecka Alicja → Zakład Ekologii
Barbacka-Boká Maria → Zakład Paleobotaniki
Bednarek-Ochyra Halina → Pracownia Briologii
Białobrzeska Maria → Zakład Zmienności Roślin
Bielczyk Urszula → Pracownia Lichenologii
Bieniek Wojciech → Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych
Borowik Maria → Pracownia Fitosocjologii Leśnej w Warszawie
Brzyski Bolesław → Zakład Ekologii
Chlebicki Andrzej → Zakład Mykologii, Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych
Chwastowski Bohdan Kazimierz → Zakład Zmienności Roślin
Cieślak Elżbieta → Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych
Combik Michał → Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych
Cykowska Beata → Pracownia Briologii
Dąbrowski Mieczysław → Pracownia Fitosocjologii Leśnej w Warszawie
Demske Dieter → Zakład Paleobotaniki
Falińska Krystyna → Zakład Ekologii
Faliński Janusz → Pracownia Fitosocjologii Leśnej w Warszawie
Flakus Adam → Pracownia Lichenologii
Frey Ludwik → Zakład Zmienności Roślin, Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczy
niowych
Ginko Bogusława → Zakład Mykologii
Godzik Barbara → Zakład Ekologii
Gostyńska-Jakuszewska Maria → Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych
Granoszewski Wojciech → Zakład Paleobotaniki
Greszta Jan → Zakład Ekologii
Grodzińska Krystyna → Zakład Ekologii
Gumieniak Artur → Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych
Gumińska Barbara → Zakład Mykologii
Guzikowa Małgorzata → Zakład Ekologii
Heinrich Zofia → Zakład Mykologii
436
Wykaz pracowników naukowych IB PAN
Hojda Krystyna → Zakład Fykologii
Holeksa Jan → Zakład Ekologii
Hrynowiecka-Czmielewska Anna → Zakład Paleobotaniki
Jagiełło Małgorzata → Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych
Jasiewicz Adam → Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych
Jentys-Szaferowa Janina → Zakład Zmienności Roślin
Kapusta Paweł → Zakład Ekologii
Karasiński Dariusz → Zakład Mykologii
Kinasz Włodzimierz → Zakład Ekologii
Komorowska Halina → Zakład Mykologii
Koperowa Wanda → Zakład Paleobotaniki
Korbecka Grażyna → Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych
Korczyk Adolf → Zakład Zmienności Roślin
Kornaś Jan → Zakład Ekologii
Korzeniak Urszula → Zakład Ekologii
Kotońska Bożena → Zakład Ekologii
Koźlicka Maria → Pracownia Briologii
Krywult Marek → Zakład Ekologii
Krzemieniewska Helena → Zakład Mykologii
Krzewicka Beata → Pracownia Lichenologii
Kuc Marian → Pracownia Briologii
Kucowa Irena → Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych
Lenarczyk Joanna → Zakład Fykologii
Lesiak Maria → Zakład Paleobotaniki
Łańcucka-Środoniowa Maria → Zakład Paleobotaniki
Łukaszek Magdalena → Zakład Fykologii
Łuszczyński Janusz → Zakład Mykologii
Majewski Tomasz → Zakład Mykologii
Malec Magdalena → Zakład Ekologii
Mamakowa Kazimiera → Zakład Paleobotaniki
Mandecka-Gajdek Maria → Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych
Marczyńska-Gałkowska Krystyna → Zakład Ekologii
Matuszkiewicz Aniela → Pracownia Fitosocjologii Leśnej w Warszawie
Matuszkiewicz Władysław → Pracownia Fitosocjologii Leśnej w Warszawie
Mądalski Józef → Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych
Medwecka-Kornaś Anna → Zakład Ekologii
Mesjasz-Przybyłowicz Jolanta → Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych
Mirek Zbigniew → Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych, Zakład Zmienności
Roślin, Zakład Ekologii
Mizianty Marta → Zakład Zmienności Roślin, Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych
Motyka Józef → Pracownia Lichenologii
Mrozińska-Broda Teresa → Zakład Fykologii
Mueller-Bieniek Aldona → Zakład Paleobotaniki
Nalepka Dorota → Zakład Paleobotaniki
Nawrat-Chmielowska Barbara → Zakład Fykologii
Nikel Agnieszka → Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych
Noskowski Jacek → Zakład Fykologii
Nowak Janusz Stanisław → Pracownia Lichenologii
Obidowicz Andrzej → Zakład Paleobotaniki
Ochyra Ryszard → Pracownia Briologii
Oszast Janina → Zakład Paleobotaniki
Pancer-Kotejowa Elżbieta → Zakład Ekologii
Paszko Beata → Zakład Zmienności Roślin, Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin
Naczyniowych
Paul Wojciech → Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych
Pautsch Maria → Zakład Paleobotaniki
Pawlus Maria → Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych
Pawłowska Stanisława → Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych
Pawłowska-Woicka Lucyna → Zakład Zmienności Roślin
Pawłowski Bogumił → Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych, Zakład
Ekologii
Piątek Jolanta → Zakład Fykologii
Piątek Marcin → Zakład Mykologii
Piękoś-Mirkowa Halina → Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych
Piórecki Jerzy → Zakład Ekologii
Przybyłowska-Lange Wiesława → Zakład Fykologii
Ralska-Jasiewiczowa Magdalena → Zakład Paleobotaniki
Reymanówna Maria → Zakład Paleobotaniki
Ronikier Anna → Zakład Mykologii
Ronikier Michał → Pracownia Analiz Molekularnych
Sieminiak Dorota → Zakład Fykologii
Siemińska Jadwiga → Zakład Fykologii
Skalna Ewa → Zakład Fykologii
Skawińska-Wieser Krystyna
Smykla Jerzy → Zakład Ekologii
Sobolewska Maria → Zakład Paleobotaniki
Sokołowski Aleksander → Pracownia Fitosocjologii Leśnej w Warszawie
Stachowicz-Rybka Renata → Zakład Paleobotaniki
Starmach Karol → Zakład Fykologii
Staszkiewicz Jerzy → Zakład Zmienności Roślin
Stefanowicz Anna → Zakład Ekologii
Stuchlik Leon → Zakład Paleobotaniki
Sychowa Maria → Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych
Symonides Ewa → Zakład Ekologii
Szafer Władysław → Zakład Paleobotaniki, Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin
Naczyniowych
Szafran Bronisław → Pracownia Briologii
Szarek-Łukaszewska Grażyna → Zakład Ekologii
437
438
Szczepaniak Magdalena → Zakład Zmienności Roślin, Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin
Naczyniowych
Szeląg Zbigniew → Zakład Ekologii, Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych
Szklarczyk-Gazdowa Cecylia → Zakład Fykologii
Szwabowicz Anna → Zakład Zmienności Roślin
Śliwa Lucyna → Pracownia Lichenologii
Środoń Andrzej → Zakład Paleobotaniki
Tacik Tadeusz → Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych
Tarnowska-Kownacka Barbara → Zakład Fykologii
Traczyk Tadeusz → Pracownia Fitosocjologii Leśnej w Warszawie
Truchanowicz Janina → Zakład Zmienności Roślin
Trzcińska-Tacik Helena → Zakład Ekologii
Tyszkiewicz Marek → Zakład Zmienności Roślin
Wacławska Zofia → Pracownia Briologii
Wacnik Agnieszka → Zakład Paleobotaniki
Walanus Adam → Zakład Paleobotaniki
Wasylik Kazimierz → Zakład Fykologii
Wasylikowa Krystyna → Zakład Paleobotaniki
Wawrzycka Iwona → Zakład Fykologii
Wcisło-Luraniec Elżbieta → Zakład Paleobotaniki
Wesołowska-Żurek Lubosza → Zakład Fykologii
Wieliczkiewicz Feliks Julianowicz → Zakład Paleobotaniki
Wiesław Sulimir → Pracownia Briologii
Wilk Karina → Pracownia Lichenologii
Wilk Łukasz → Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych
Wojewoda Władysław Ryszard → Zakład Mykologii
Wojtal Agata → Zakład Fykologii
Wołek Jerzy → Zakład Ekologii
Wołowski Konrad Marceli → Zakład Fykologii
Worobiec Elżbieta → Zakład Paleobotaniki
Worobiec Grzegorz → Zakład Paleobotaniki
Wójcicki Jan J. → Zakład Zmienności Roślin, Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych
Zarzycki Kazimierz → Zakład Ekologii
Zarzyka-Ryszka Magdalena → Zakład Systematyki i Fitogeografii Roślin Naczyniowych
Zastawniak (-Birkenmajer) Ewa → Zakład Paleobotaniki
Ziaja Jadwiga → Zakład Paleobotaniki
Zielonka Tomasz → Zakład Ekologii
Żywiec Magdalena → Zakład Ekologii

HISTORIA BADAŃ I ROZWOJU

Transkrypt

Podobne dokumenty

lista lektur 2014/2015

pozytywizm - zs5.elk.pl

Liceum klasa III poziom rozszerzony

młoda polska

przeczytaj fragment książki

Słownictwo Komuni- kacja Pisanie Grama- tyka Ortogra