wymiarowanie - zasady-2

ZAPIS UKŁADU WYMIARÓW. RODZAJE RYSUNKÓW
Rysunek przedmiotu wykonany w rzutach prostokątnych lub aksonometrycznych
przedstawia jedynie jego kształt. W celu wykonania przedmiotu, niezbędne jest
podanie jego wymiarów. Układ wymiarów stanowi liczbowy zapis cech
konstrukcyjnych przedmiotu.
Na wymiar rysunkowy składają się następujące elementy: linia wymiarowa,
pomocnicza linia wymiarowa, liczba wymiarowa, znaki wymiarowe.
Linia wymiarowa jest to cienka linia zakończona grotami dotykającymi ostrzem linii
rysunkowych lub ich przedłużenia.
Rys. 1. Linie wymiarowe
Pomocnicza linia wymiarowa jest linią cienką, która stanowi przedłużenie linii
rysunku lub jest styczna do linii rysunku co pozwala umieszczać wymiary poza
zarysem przedmiotu.
Pomocnicze linie wymiarowe
Rys. 2. Pomocnicze linie wymiarowe
1
Groty linii wymiarowych
Rys. 3. Różne postacie grotów linii wymiarowych
Groty można zastępować cienkimi kreskami o długości co najmniej 3,5 mm i
nachylonymi pod kątem 45o do pomocniczych linii wymiarowych lub kropkami o
średnicy ok. 1 mm.
Rys. 4. Przykłady zakończenia linii wymiarowych
2
Linia wymiarowa powinna być równoległa do kierunku wymiaru natomiast
pomocnicza linia wymiarowa jest zwykle prostopadła do kierunku wymiaru
Rys. 5. Położenie linii wymiarowych względem linii rysunkowych
Liczba wymiarowa podaje wartość wymiaru w odpowiednich jednostkach (np.
długość, szerokość, wysokość, głębokość, średnicę, kąt, itp.)
Wymiary liniowe podaje się w „mm". jeżeli wymiary podawane są w innych
jednostkach to za liczbą wymiarową należy podać oznaczenie jednostek.
Wymiary kątowe podaje się w stopniach, minutach i sekundach.
Rys. 6. Przykłady zapisu liczb wymiarowych
3
Podczas konstruowania zaleca się przyjmować wymiary z tzw. ciągów
normalnych. Ciąg o niższym wskaźniku jest uprzywilejowany względem ciągu o
wyższym wskaźniku.
Tablica 1. Fragment tablicy wymiarów normalnych
Ra5 Ra10 Ra20 Ra40 Ra5
1,0
1,0
1,0
1,0
10
1,05
1,1
1,1
1,15
1,2
1,2
1,2
1,3
1,4
1,4
1,5
1,6
1,6
1,6
1,6
16
1,7
1,8
1,8
1,9
2,0
2,0
2,0
2,1
2,2
2,2
2,4
2,5
2,5
2,5
2,5
25
2,6
2,8
2,8
3,0
3,2
3,2
3,2
3,4
3,6
3,6
3,8
4,0
4,0
4,0
4,0
40
Ra10 Ra20 Ra40
10
10
10
10,5
11
11
11,5
12
12
12
13
14
14
15
16
16
16
17
18
18
19
20
20
20
21
22
22
24
25
25
25
26
28
28
30
32
32
32
34
36
36
38
40
40
40
Ra5 Ra10 Ra20 Ra40
100 100 100 100
105
110 110
115
125 125 120
130
140 140
150
160 160 160 160
170
180 180
190
200 200 200
210
220 220
240
250 250 250 250
260
280 280
300
320 320 320
340
360 360
380
400 400 400 400
Zapis liczb wymiarowych na rysunkach
Do opisu małych wymiarów można używać linii odniesienia
Rys. 7. Przykład zapisu małych wymiarów
4
Należy przerwać linie rysunku w przypadku kolizji z liczbą wymiarową
Rys. 8. Zapis liczb wymiarowych w przypadku kolizji z liniami rysunku
Linia wymiarowa przedmiotu przerwanego nie jest przerwana
Rys. 9. Zapis wymiaru w przypadku przerwania przedmiotu na rysunku
W przypadku gdy liczba wymiarowa nie odpowiada podziałce rysunku to należy
ją podkreślić
Rys. 10. Zapis wymiaru w przypadku braku zgodności liczby wymiarowej z
rzeczywistą wartością wymiaru na rysunku
Znaki wymiarowe są to odpowiednie dodatkowe symbole określające cechy
geometryczne przedmiotu wymiarowanego w celu uproszczenia jego zapisu, np. R,
Φ, SR, SΦ, M i inne.
Zastosowanie znaków wymiarowych zostanie pokazane na przykładach w dalszej
części wykładu.
5
ZASADY OGÓLNE ROZMIESZCZANIA WYMIARÓW
NA RYSUNKACH
1) Wymiary powinny być rozmieszczone w taki sposób aby najłatwiej było je
czytać patrząc na rysunek z dołu lub z prawej strony.
2) Należy unikać przecinania się linii wymiarowych. Dopuszcza się w
uzasadnionych przypadkach przecinanie pomocniczych linii wymiarowych.
Rys. 11. Niepoprawne i poprawne usytuowanie linii wymiarowych na rysunku
6
3) Wymiarowanie jest przejrzyste jeżeli wymiary są rozmieszczone na tych
rzutach, na których elementy wymiarowane są najlepiej widoczne, czyli raczej
na przekrojach a nie na widokach. W przypadku przedmiotów obrotowych
wskazane jest rozmieszczanie wymiarów w rzucie przedmiotu na płaszczyznę
równoległą do jego osi.
Rys. 12. Rozmieszczanie wymiarów na widokach i przekrojach
4) Linie wymiarowe średnic przecinają się w ich środku
Rys. 13. Wymiarowanie średnic okręgów współśrodkowych
5) Należy unikać niewidocznych zarysów i powierzchni przedmiotów
narysowanych liniami kreskowymi. W takim przypadku wskazane jest wykonanie
dodatkowego Linie wymiarowe średnic przecinają się w ich środku rzutu.
7
WYMIAROWANIE CHARAKTERYSTYCZNYCH
FRAGMENTÓW PRZEDMIOTÓW
WYMIAROWANIE ŚREDNIC POWIERZCHNI OBROTOWYCH
Dla oznaczania średnicy liczbę wymiarową poprzedza się znakiem wymiarowym
(symbolem) Φ. Znaku Φ nie podaję się przy wymiarowaniu średnic gwintów oraz w
przypadku podawania średnicy w postaci symbolu literowego np. d lub D.
Znak wymiarowy Φ
Rys. 14. Przykłady zapisu średnicy z użyciem znaku wymiarowego Φ oraz symbolu
literowego „d"
8
Wymiarowanie średnic powierzchni obrotowych w rzucie na płaszczyznę
równoległą do osi obrotu można uprościć w ten sposób, ze linię wymiarową
średnicy rysuje się z jednej strony osi a następnie urywa po przeciągnięciu za
oś ok. 8-10 mm.
a)
b)
Rys. 15. Wymiarowanie średnic: a) na półwidoku; b) na półwidoku-półprzekroju
Rys. 16. Wymiarowanie średnic na przekroju
9
WYMIAROWANIE PROMIENI KRZYWIZNY
Przy wymiarowaniu promieni przed liczbą wymiarową pisze się znak
wymiarowy R. Linie wymiarową prowadzi się od środka krzywizny do linii
zarysu krzywizny.
Znak wymiarowy R
Rys. 17. Przykłady zastosowania znaku wymiarowego „R" do
wymiarowania promieni
WYMIAROWANIE ŚREDNIC I PROMIENI POWIERZCHNI KULISTYCH
Wymiary średnic i promieni powierzchni kulistych należy poprzedzić literą S
Rys. 18. Oznaczanie średnic i promieni powierzchni kulistych
10
WYMIAROWANIE KĄTÓW
Przy wymiarowaniu kąta linia wymiarowa jest łukiem zatoczonym z wierzchołka
kąta, pomocnicza linia wymiarowa jest przedłużeniem kąta. Liczba wymiarowa
powinna być napisana prostopadle do dwusiecznej kąta.
Kąty można również podawać na rysunkach za pomocą wymiarów liniowych.
W takim przypadku pomocnicze linie wymiarowe mogą się przecinać
Rys. 19. Przykłady wymiarowania kątów
Kąty stożków, ostrosłupów, klinów można wymiarować za pomocą zbieżności
lub pochylenia.
C=
d1 − d 2
α
= 2tg
L
2
C=
Symbol zbieżności
Rys. 20. Wymiarowanie zbieżności i pochylenia
11
d1 − d 2
α
= tg
2L
2
Symbol pochylenia
Uprzywilejowane wartości kątów: 120°, 90 0,60°,45 0,30°.
Zbieżności: 1:3,1:5, 1:10, 1:20, 1:50, 1:100, 1:200, 1:500 . Pochylenia: 1:10,
1:20, 1:50, 1:100, 1:200, 1:500
WYMIAROWANIE STOŻKÓW
Rys. 21. Wymiarowanie stożków
WYMIAROWANIE ŚCIĘĆ KRAWĘDZI WAŁKÓW I OTWORÓW
Rys. 21. Wymiarowanie stożków
Rys. 22. Wymiarowanie ścięć
12
WYMIAROWANIE POGŁĘBIANYCH OTWORÓW
Φ12/ Φ 24x90o
Φ 12/6x90o
Rys. 23. Wymiarowanie pogłębień otworów
WYMIAROWANIE ROWKÓW WPUSTOWYCH
Rys. 24. Wymiarowanie rowków wpustowych
13
WYMIAROWANIE ELEMENTÓW O PRZEKROJACH KWADRATOWYCH
Na rysunku 25 pokazano różne warianty wymiarowania elementów, których
przekrój jest kwadratem w zależności od położenia względem rzutni.
Rys. 25. Przykłady wymiarowania elementów o przekroju kwadratowym
14
WYMIAROWANIE ELEMENTÓW O PRZEKROJACH WIELOKĄTÓW
FOREMNYCH
Na rysunku 26 pokazano różne warianty wymiarowania elementów których
przekrój jest sześciokątem w zależności od położenia względem rzutni.
Rys. 26. Przykłady wymiarowania elementów o przekroju sześciokątnym
15
ZASADY WYMIAROWANIA
1. Zasada wymiarów koniecznych
Należy podać wszystkie wymiary niezbędne do wykonania narysowanego
przedmiotu, a w szczególności wymiary gabarytowe.
2. Zasada niepowtarzania wymiarów
Każdy wymiar powinien być podany tylko raz, niezależnie od liczby rzutów ani liczby
arkuszy, na których jest przedmiot narysowany.
3. Zasada niezamykania łańcucha wymiarowego
Łańcuch wymiarowy jest to układ wielu wymiarów odpowiednio uporządkowanych.
Łańcuch taki powinien być otwarty tzn. zawierać wszystkie wymiary z wyjątkiem
jednego najmniej ważnego, który można obliczyć.
4. Zasada pomijania wymiarów oczywistych
Wymiary oczywiste wynikające z prostopadłości i równoległości linii rysunkowych
oraz z symetrii przedmiotu należy pominąć.
5. Zasada wymiarowania od baz
Wymiarowanie powinno uwzględniać proces konstruowania, wykonania przedmiotu i
pomiary w trakcie kolejnych faz tego procesu. Należy obrać odpowiednie
powierzchnie przedmiotu jako bazy pomiarowe niezbędne w trakcie jego wykonania.
Rozróżnia się w związku z tym bazy: konstrukcyjne, obróbkowe, pomiarowe.
16
Łańcuch wymiarowy prosty jest to układ wymiarów położonych jeden za drugim
Łańcuch wymiarowy złożony jest to układ wymiarów dowolnie skierowanych
Rys. 27. Łańcuch wymiarowy prosty
Łańcucha wymiarowego nie należy zamykać, najmniej ważny wymiar powinien
być wymiarem „wyliczonym" !!!
W szczególnych przypadkach wymiar „domykający" podaje się w nawiasach.
Wymiary przekreślone są
wymiarami „domykającymi" i
nie należy ich podawać
Rys. 28. Łańcuch wymiarowy złożony
17
RODZAJE WYMIAROWANIA
Wymiarowanie równoległe - polega na podawaniu wszystkich wymiarów od jednej
bazy (powierzchni lub linii).
Płaski prostokątny układ współrzędnych tworzą dwie bazy wzajemnie prostopadłe.
Rys. 29. Wymiarowanie równoległe w prostokątnym układzie współrzędnych
Płaski biegunowy układ współrzędnych tworzą dwie bazy np. oś symetrii i wybrana
linia zarysu przedmiotu
Rys. 30. Wymiarowanie w biegunowym układzie współrzędnych
Wymiarowanie równoległe stosowane jest wówczas gdy zachodzi potrzeba
uzyskania dokładności wymiarów względem jednej bazy.
18
Wymiarowanie szeregowe - polega na podawaniu wymiarów jeden za drugim
Wymiarowanie szeregowe we współrzędnych prostokątnych W takim przypadku
można podać wymiar „domykający".
Wymiarowanie szeregowe we współrzędnych prostokątnych
W takim przypadku można podać wymiar „domykający”
Rys. 31. Wymiarowanie szeregowe w prostokątnym układzie współrzędnych
Wymiarowanie szeregowe we współrzędnych biegunowych
Rys. 32. Wymiarowanie szeregowe w biegunowym układzie współrzędnych
Wymiarowanie szeregowe jest stosowane w przypadku potrzeby uzyskania
dokładnego położenia elementów przedmiotu względem siebie a nie względem
wybranej bazy.
19
Wymiarowanie mieszane (szeregowo-równoległe) stanowi połączenie obydwu
metod wymiarowania, jest najczęściej stosowane ponieważ pozwala na uniknięcie
ich wad a równocześnie umożliwia uwzględnienie wymogów procesu
technologicznego.
Rys. 33. Przykład wymiarowania mieszanego
20
RODZAJE RYSUNKÓW
Rysunki wykonawcze są to rysunki na podstawie których będą wykonywane części
mechaniczne. Powinny być rysowane w podziałce 1:1, a jeżeli nie jest to możliwe w
pomniejszeniu 1:2 lub wyjątkowo 1:5. Małe części o skomplikowanych kształtach
rysuje się w powiększeniu. Na rysunkach wykonawczych podaje się: wymiary, rodzaj
materiału, masę oraz inne informacje niezbędne do wykonania przedmiotu z żądaną
dokładnością i parametrami technicznymi.
Rysunki złożeniowe przedstawiają przedmioty złożone z różnych elementów. W
zależności od stopnia złożoności mogą być mniej lub bardziej skomplikowane.
Przedstawiają szczegółowo kompletne maszyny lub urządzenia, wzajemne
usytuowanie zespołów (np. przekładnia, silnik, pompa) w układach złożonych
(samochód, obrabiarka itp.) oraz budowę pojedynczych zespołów i podzespołów.
W zasadzie na rysunkach złożeniowych nie podaje się wymiarów.
Rysunki zestawieniowe posiadają cechy rysunku złożeniowego i wykonawczego.
Podaje się na nich wymiary oraz wymagania dotyczące wykonania . Rysunki tego
typu są wykonywane dla przedmiotów o małej złożoności.
21
PRZYKŁADY WYMIAROWANIA NA RYSUNKACH
Rys. 34. Typowy rysunek wykonawczy
22
23
Rys. 35b. Rysunek złożeniowy chwytaka, arkusz 1/2 (rzut z lewej strony - prawa
połowa formatu A3)
24
26
Wkręt M3x6
2
25
Podkładka sprężysta 5,1
4
24
śruba M5x20
4
23
Podkładka sprężysta 4,1
4
22
Śruba M4x20
4
21
Podkładka okrągła 5,3
5
20
Śruba M5x30
5
19
Podkładka sprężysta 6,1
1
18
Śruba M6x40
1
17
Pierścień uszczeln, okrągły 34,2x3
1
16
Pierścień uszczeln. okrągły 12,3x2,4 1
15
Pierścień uszczeln, okrągły 15,3x2,4 3
14
Złącze wtykowe
2
PN-74/M82209
PN-77/M82008
PN-74/M82705
PN-77/M82008
PN-74/M82105
PN-78/M82006
PN-74/M82302
PN-77/M82008
PN-74/M82302
PN-60/M86961
PN-607M86961
PN-60/M86961
FESTO
wg PN
13
Sworzeń 2
2
CH.01.13
2 C 45
12
Sworzeń 1
2
CH.01.12
2 C 45
11
Końcówka chwytno 2
1
CH.01.11
EN AC-AMg5
10
Końcówka chwytno 1
1
CH.01.10
EN AC-AMg5
9
Dźwignia 2
2
CH01.09
M St5
8
Dźwignia 1
2
CH.01.08
M St5
7
Płyta tłoczyska
1
CH.01.07
M St5
6
Tulefea ślizgowa siłownika
1
CH.01.06
CuSn5Zn5Pb5
5
Tłoczysko siłownika
1
CH.01.05
2 C 45
4
Tłok siłownika
1
CH.01.04
EN AC-AIMg5
3
Pokrywka dolna siłownika
1
CH.01.03
EN AC-AMg5
2
Cylinder siłownika
1
CH.01.02
EN AC-AMg5
1
Element mocujący
1
CH.01.01
EN AC-AIMg5
wg PN
wg PN
wg PN
wg PN
wg PN
wg PN
wg PN
wg PN
wg PN
wg PN
wg PN
złożony
Lp.
Nazwa przedmiotu
Projek.
Ucz.
szt
normy rysunku
Nazwa przedmiotu:
Konstr.
Nazwisko
Chwytak manipulatora
Rysów.
Nazwisko
Spraw.
Nazwa zakładu
Nazwisko
Data
Podpis
Materiał
Masa
Uwagi
Podz.
1:1
Nr rysunku
Arkusz
CH.0100
2/2
Rys. 35c. Rysunek złożeniowy chwytaka, arkusz 2/2 (tabliczka rysunku z
wykazem części - format A4)
25
Rys. 36. Rysunek wykonawczy jednej części chwytaka
26