Polityka_Gosp_2

Transkrypt

Polityka_Gosp_2

Polityka gospodarcza – materiały do wykładu
Cz. II
Doktryny polityczno -ekonomiczne
Dr hab. Krzysztof Oplustil, prof. UJ
Katedra Polityki Gospodarczej UJ
Merkantylizm
 XV/XVI w., Hiszpania, Francja, Anglia, Włochy
 Ideologia tworzącej się burżuazji (mieszczaństwa, kupców,
bankierów, przemysłowców) w okresie akumulacji kapitału –
kapitalizm kupiecki (lac. mercari – handlować)
 wytwór myśli mężów stanu, urzędników, kupców oraz
finansowych i gospodarczych przywódców owych czasów
 Tło historyczne:
 wzrost znaczenia i wpływów politycznych klasy kupieckiej,
rozwój miast kupieckich w Europie Zachodniej,
 Reformacja – rozwój etyki protestanckiej
 Odkrycia geograficzne i napływ kruszców
 Rozwój absolutyzmu
Merkantylizm
 Założenia doktryny
 o bogactwie człowieka i całych narodów decyduje wielkość
zgromadzonych zasobów kruszcowych (złota, srebra) –
bullionizm
 Prawo Kopernika-Greshama: zły pieniądz wypiera z obrotu
pieniądz lepszy (zawierający więcej kruszcu) , M. Kopernik –
Zasady bicia monety, 1526
 Napływ kruszcu prowadził do inflacji (zob. później w XX w.
 ilościowa teoria pieniądza, prekursor w XVI w. – J. Bodin)
Merkantylizm
 Założenia doktryny
 Dodatni bilans obrotów z zagranicą – przewaga eksportu
nad importem w stosunkach z każdym państwem,
 Modyfikacja: Tomasz Mun (1571-1641) – dopuszczał
import tanich surowców
 Zasada autarkii (samowystarczalności) gospodarczej
 Protekcjonistyczna polityka handlowa (cła), negatywne
nastawienie do wolnej konkurencji
 Interwencjonizm państwowy (m.in. rozwój manufaktur,
infrastruktury, gwarantowanie niskich cen żywności,
przyznawanie monopoli na handel z określonymi
obszarami)
Merkantylizm
 Przedstawiciele i krytycy :
 Thomas Mun (XV/XVI w.) – „Bogactwo Anglii w handlu
zagranicznym” (1621), postulat ograniczenia konsumpcji
towarów zagranicznych
 Jean Bodin (XVI w.) – politolog i uczony, zauważył związek
pomiędzy ilością pieniądza w gospodarce a rosnącymi cenami
dóbr
 A. de Montchretien (zabójcza zagraniczna konkurencja), J.B.
Colbert
 Krytycy – D. Hume (XVIII w. – ciągłe utrzymywanie
dodatniego bilansu w handlu z zagranicą jest niemożliwe), A.
Smith
 Późniejsi zwolennicy – niemiecka szkoła historyczna (XIX w.)
J.M. Keynes (XX w.)
Fizjokratyzm
• Miejsce i czas: Francja (także Polska) XVIII/pocz. XIX w.
• Przedstawiciele: F. Quesnay („Tablice Ekonomiczne”), R.J. Turgot
w Polsce – S. Staszic, H. Kołłątaj
• Tło historyczne – liczebność i znaczenie klasy ziemiańskiej
• Założenia doktryny:
• Koncepcja porządku naturalnego, którego podstawami są:
wolność osobista, własność prywatna i wolność gospodarcza
(leseferyzm, fr. Laissez faire, laissez passer )
• Koncepcja produktu czystego (produit net) – dochodem czystym
jest suma dóbr wytworzonych w ciągu roku w rolnictwie, wszystkie
inny dziedziny handlu i przemysłu są nieprodukcyjne
• Fizjokratyczna struktura społeczna – klasa produkcyjna i „jałowa”
• Koncepcja jednego podatku od ziemi
Liberalizm i ekonomia klasyczna
• Założenia liberalizmu jak nurtu doktrynalnego:
– Indywidualizm (w aspekcie etycznym, socjologicznym,
ekonomicznym)
– Egalitaryzm (jednakowy system wartości społecznych
oraz ten sam system normatywny; równość szans dla
wszystkich)
– Uniwersalizm (istnieją niezmienne i uniwersalne prawa
natury, także ekonomiczne)
– Melioryzm (instytucje społeczne i gospodarcze są
samoregulujące się, samonaprawiające się, nie wymagają
ingerencji człowieka, sterowania)
• Prekursorzy: T. Hobbes, D. Hume, J. Locke (liberalizm
polityczny)
Liberalizm i ekonomia klasyczna
• Szkoła klasyczna w ekonomii:
– gospodarka w długim okresie, jeżeli nic nie będzie zakłócać jej
funkcjonowania, rozwija się w sposób zrównoważony
– nierównowaga na rynku wywoływana jest przez przejściowo
działające czynniki zewnętrzne
– działanie „niewidzialnej ręki rynku” – motyw realizacji
własnego interesu przez jednostki prowadzi do samoregulacji
procesów gospodarczych
– wolność polityczna i gospodarcza to nierozdzielnie ze sobą
związane, komplementarne elementy
– postulat uelastycznienia stawek płac, zniesienia ograniczeń
prawnych
– pieniądz ma charakter neutralny, wzrost jego podaży prowadzi
do wzrostu inflacji
Szkoła ekonomii klasycznej
• Adam Smith - „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa
narodów” (1776 r.)
– Indywidualizm, człowiek jako homo oeconomicus, niewidzialna
ręka rynku , zasadnicza harmonia interesu indywid. i społ.
„Człowiek kieruje wytwórczością tak, aby jej produkt posiadał
możliwie najwyższą wartość, myśli tylko o swym własnym zarobku, a
jednak w tym, jak i w wielu innych przypadkach, jakaś niewidzialna
ręka kieruje nim tak, aby zdążał do celu, którego wcale nie
zamierzał osiągnąć. Mając na celu swój własny interes człowiek
popiera interesy społeczeństwa znacznie lepiej niż wtedy, gdy
zamierza służyć im rzeczywiście.”
„Nie od przychylności rzeźnika, piwowara czy piekarza oczekujemy
naszego obiadu, lecz od ich dbałości o własny interes. Zwracamy się
nie do ich humanitarności, lecz do egoizmu i nie mówimy im o
naszych własnych potrzebach, lecz o ich korzyściach.”
• Adam Smith:
– Znaczenie wolnej konkurencji jako instrumentu
przeciwdziałającemu nadużywaniu wolności gospodarczej
– Praca jako źródło bogactwa jednostki i narodów , teoria wartości
opartej na pracy (wartość użytkowa i wartość wymienna, określona
przez ilość pracy potrzebnej do wytworzenia i koszt utrzymania
pracownika )
– Znaczenie przedsiębiorców w akumulacji kapitału produkcyjnego
– Leseferyzm w handlu wewnętrznym i zewnętrznym ( z wyjątkami)
– Państwo „jako stróż nocny”, zadanie państwa – ochrona własności
prywatnej, bezpieczeństwa, wolnej konkurencji, zapewnienie
edukacji powszechnej, infrastruktury publicznej
– Zasady prawa podatkowego (proporcjonalność, równość,
efektywność poboru, pewność kryteriów)
• J.B. Say („Traktat o ekonomii politycznej”, 1803)
– prawo Say’a („prawo rynków”): „podaż kreuje popyt”:
Produkcja towarów (podaż) przynosi efektywny, tzn.
realizowany w wydatkach globalny popyt, wystarczający na
zakup całej podaży towarów. Nadprodukcja nie może istnieć –
cena każdego sprzedanego towaru przynosi innym podmiotom
dochód w postaci płac, odsetek, zysku lub renty, wystarczający na
zakup tego produktu. Zaburzenia gospodarcze mają charakter
przejściowy, składając się na cykl koniunkturalny
– Teza o neutralności pieniądza, pieniądz jest „wozem dla
przekazywania wartości produktów”
– Pojęcia przedsiębiorcy jako osoby ponoszącej ryzyko
gospodarcze
• Thomas Malthus (1766-1834, „Zasady ekonomii
politycznej”, „Rozprawa o prawie ludności”)
– Prawo ludności (statyczna teoria zasobów, maltuzjanizm):
liczba ludności jest ograniczona przez środki utrzymania. I jedno
i drugie wzrasta, jednak liczba ludności wzrasta w postępie
geometrycznym (szybciej), a podaż środków utrzymania - w
postępie arytmetycznym (wolniej).
Równowagę przywróci sama nędza – jest ona czymś
koniecznym, podobnie jak wojny epidemie, itp. Sprzeciw wobec
publicznej pomocy społecznej opartej na redystrybucji
dochodów
– Krytyka prawa Say’a : wskutek zubożenia i rozmnożenia klas
najniższych, których przedstawiciele nie będą mogli
skonsumować tego co wyprodukowali
• Thomas Malthus (1766-1834, „Zasady ekonomii
politycznej”, „Rozprawa o prawie ludności”)
• Krytyka: „Inteligencja - w tym leży główna różnica między
zwierzęciem a człowiekiem. Zarówno jastrząb jak i człowiek jedzą
kurczaki, ale im więcej jastrzębi tym mniej kurczaków, podczas gdy
im więcej ludzi tym więcej kurczaków” (H. George, Progress and
Poverty, 1879)
• Pułapka maltuzjańska – sytuacja, w której wzrost
produktywności i ilości dochodów skutkuje zwiększeniem
populacji, nie prowadzi jednak do wzrostu standardów
życiowych.
• Przeciwieństwo: hipoteza konwergencji
– poszczególne społeczeństwa nie są układami odizolowanymi
– przepływy kapitału pozwalają na naturalne wyrównywanie
poziomu życia dzięki temu, że kraje słabiej rozwinięte są
równocześnie bardziej konkurencyjne pod względem kosztów
pracy.
– Jednak: Pułapka średniego rozwoju (dochodu) państw
rozwijających się, które nie są w stanie przestawić się na
gospodarkę innowacyjną (ograniczają się do odtwarzania
rozwiązań technicznych państw bogatszych i konkureownaia
tanią siłą roboczą)
• David Ricardo (1772-1823, „Zasady ekonomii politycznej i
opodatkowania”)
– „Żelazne prawo płac”: Na rynku pracy ukształtuje się płaca
naturalna na poziomie minimalnym, tj. na poziomie kosztów
utrzymania umożliwiającym przeżycie robotnikom. Płaca ta to
„cena, która jest niezbędna, aby umożliwić ogółowi robotników
utrzymanie i zachowanie swego gatunku, nie zwiększając, ani
też nie zmniejszając ich liczby”
– Teoria wartości opartej na pracy (jednak: wartość dóbr
jest również pochodną ich rzadkości)
• D. Ricardo - Teoria kosztów komparatywnych:
–
–
–
–
każdy kraj powinien skupić się na produkcji oraz eksporcie tych dóbr,
których względne koszty produkcji są mniejsze niż w innych krajach,
a uzyskane dzięki temu środki przeznaczyć na import towarów
produkowanych taniej za granicą.
Specjalizacja i wymiana handlowa mogą być korzystne dla
wszystkich krajów biorących w niej udział
decydujące znaczenie dla korzyści czerpanych przez obydwu
partnerów handlowych z wymiany ma względny stosunek kosztów
produkcji dóbr, będących przedmiotem wymiany w krajach
partnerów, a nie bezwzględny poziom nakładów jakie w
poszczególnych krajach należy ponieść na wytworzenie tych dóbr.
O wartości danego dobra w wymianie będzie decydować wartość
nakładów, jakie kraj może zaoszczędzić, powstrzymując się od
produkcji tego dobra i specjalizując się w produkcji innego dobra
• Teoria kosztów komparatywnych - przykład:
–
–
–
–
Koszt mierzony w roboczogodzinach (rbg)
Niemcy: 1 rbg kosztuje 10 euro; Polska: 1 rbg - kosztuje 10 zl
10 drukarek
10 koszul
Niemcy
24 rbg (240 euro)
1 rbg (10 euro)
Polska
60 rbg (600 zl)
2 rbg (20 zl)
Koszt alternatywny: w Niemczech wyprodukowanie 10
dodatkowych drukarek „kosztuje” rezygnację z 240 koszul; w Polsce
– z 300 koszul. Koszt względny produkcji drukarek jest więc niższy
w Niemczech, które powinny się skoncentrować na ich produkcji, a
importować koszule z Polski
Krytyka: ryzyko nadmiernej specjalizacji, powstanie monokultur
gospodarczych (zob. Podręcznik, s. 394 i n.)
„Choroba holenderska”
• regres gospodarczy spowodowany odkryciem i intensywną
eksploatacją złóż surowców naturalnych.
• Nazwa od problemów gosp. Holandii, będących wynikiem
eksploatacji złóż gazu ziemnego na Morzu Północnym w latach
60-tych XX w. („klątwa surowcowa”)
• Zaniedbanie innych dziedzin gospodarki, eksploatacja „wysysa”
kapitał i pracę z innych zastosowań (twierdzenie
Rybczyńskiego)
• silna aprecjację waluty, co podważa konkurencyjność innych
towarów i osłabia eksport; w okresie dekoniunktury (spadku cen
surowców) – gwałtowna deprecjacja
• Przykłady: Norwegia, Rosja, Polska (lata 70-te XX w.)
• Zapobieganie: tworzenie funduszy specjalnego przeznaczenia
(sovereign wealth funds), inwestycje w rozwój technologii
•
•
•
•
•
Handel międzynarodowy – cd.
Teoria obfitości zasobów – dostępność i ceny
zasobów, przede wszystkim kapitału i pracy
Teoria luki technologicznej – czynnikiem decydującym
w strukturze handlu zagr. jest postęp technologiczny
Leapfrogging – „przeskakiwanie” na wyższe stadium
rozwoju
Oszczędne innowacje (frugal albo Gandhian
innovation)
Wymiana międzygałęziowa i wewnątrzgałęziowa
Dygresja: instrumenty polityki protekcjonistycznej
• Cło – importowe lub (rzadziej) eksportowe, od wartości (ad
valorem) lub określona kwota na jednostkę towaru
• Kontyngenty – ograniczenia ilościowe lub wartościowe
importu
• Bariery pozataryfowe – przepisy administracyjne
dyskryminujące towary zagraniczne, prowadzące do
utrudnienia lub podrożenia importu, jak przepisy w zakresie
standardów (np. sanitarnych)
• Opłaty wyrównawcze – w ramach postępowania
antydumpingowego
• Subwencje eksportowe – bezpośrednie lub pośrednie
• Embargo
Dygresja: Tendencje liberalizacyjne w handlu
międzynarodowym
• 1.1. 1948 r. – wejście w życie Układu Ogólnego w sprawie
Taryf Celnych i Handlu (GATT), podstawa wielostronnego
systemu współpracy handlowej i liberalizacji handlu
• 1994 r. – utworzenie Światowej Organizacji Handlu (WTO),
podpisanie umowy o liberalizacji handlu usługami (GATS) General Agreement on Trade in Services – GATS) oraz o
ochronie własności intelektualnej (TRIPS)
• Zasady WTO (zob. podręcznik, s. 405 i n.)
–
–
–
–
zasada równego traktowania towarów krajowych i zagranicznych
zasada (klauzula) najwyższego uprzywilejowania
zasada wzajemności korzyści i ustępstw
zasada uczciwej konkurencji
Dygresja: Formy międzynar. współpracy i integracji
gospodarczej
• Bilateralne i multilateralne umowy handlowe i
kooperacyjne np., umowy o wzajemnym popieraniu i
ochronie inwestycji (BIT), o wspólne przedsięwzięcia czy
umowy stowarzyszeniowe z blokiem gospodarczym
• Strefa wolnego handlu – zniesienie ograniczeń we wzajemnej
wymianie towarowej, przy zachowaniu autonomii każdego z
nich w polityce handlowej wobec państw spoza ugrupowania
(EFTA, NAFTA, ASEAN)
• Unia celna – oprócz zniesienia ograniczeń we wzajemnej
wymianie handlowej, także jednolita polityka celną wobec
państw z zewnątrz (np. Mercosur – Brazylia, Argentyna,
Paragwaj, Urugwaj)
Krytycy ekonomii klasycznej
• Niemiecka szkoła historyczna - Negacja istnienia ogólnie
obowiązujących praw ekonomicznych, podkreślanie
znaczenia indywidualnych warunków gospodarczych
– Adam Müller – koncepcja państwa jako
ponadindywidualnego organizmu społecznego, który
obejmuje całokształt życia jednostek, znaczenie
„kapitału duchowego”
– Georg F. List – „Narodowy system ekonomii
politycznej” – protekcjonizm wychowawczy , teoria
stadiów rozwoju
Dygresja: Formy międzynar. współpracy i integracji
gospodarczej
• Wspólny rynek –oprócz swobodnej wewnętrznej wymiany
towarowej i jednolitej polityki celnej obejmuje także swobodę
przepływu czynników produkcji (pracy, usług, kapitału) między
państwami tworzącymi to ugrupowanie gospodarcze (EWG)
• Unia gospodarcza – ścisła koordynacja polityki gospodarczej
(przede wszystkim polityki monetarnej, fiskalnej, zatrudnienia)
państw członkowskich, co zakłada daleko idącą harmonizację
odpowiednich gałęzi prawa i utworzenie wspólnotowych instytucji
(UE)
• Unia walutowa – wspólna waluta i jednolita polityka pieniężna
• Unia polityczna – przeniesienie kompetencji decyzyjnych na
wspólne instytucje także w zakresie np. polityki zagranicznej czy
obronnej
• Socjalizm
– utopijny: Saint-Simon, Ch. Fourier, P. J. Proudhon („własność to
złodziejstwo”); R. Owen (spółdzielnie produkcyjne)
– „naukowy” – marksizm
• Marksizm
– „materializm dialektyczny” (w nawiązaniu do G.W.F. Hegla) –
założenie, że wszystkie zjawiska świata zewnętrznego cechuje ciągły
ruch i współzależność.
– Teoria „bazy” (stosunki ekonomiczne) i „nadbudowy” (instytucje
prawne i społeczne), hasło „Byt określa świadomość”
– Walka klas jako prawo historyczne , siła napędowa rozwoju ,
rewolucja jako „parowóz dziejów” prowadząca do kolejnej „formacji
społeczno-ekonomicznej”
– dążenie do społeczeństwa „bezklasowego”, bez własności prywatnej,
komunizmu
• Słabości kapitalizmu wg Marksa:
– władza reprezentuje interesy klasy ekon. najsilniejszej, jednak:
rozwój partii socjalistycznych, związków zawodowych
– niesprawiedliwy podział dochodu – wartość dodatkowa, wytwarzana
przez robotników, jest zagarniana przez kapitalistów; jednak: rozwój
świadczeń socjalnych ze strony państwa, ubezpieczenia społeczne
(bismarckowskie Niemcy – 1884, 1887 r., Anglia)
– podatność systemu kapitalistycznego na kryzysy i bezrobocie, czyli
depresje; jednak: rozwój idei państwa opiekuńczego
– rozwój monopoli, coraz większa koncentracja kapitału w ręku coraz
mniejszej liczby, jednak: rozwój ustawodawstwa antymonopolowego
• Utopijność marksizmu: bankructwo idei społeczeństwa bez państwa,
państwo socjalistyczne było w istocie totalitarne; błędne założenie, że
gospodarka socj. będzie tak samo wydajna jak kapitalistyczna
• Instytucjonalizm –
– przekonanie, że ogólnej teorii ekonomicznej nie można oprzeć
na koncepcji „człowieka ekonomicznego”. Motywy, którymi
kieruje się człowiek, są bardziej złożone – istotną rolę
odgrywają tu bodźce moralne, psychologiczne, wpływające na
postawy osób prowadzących działalność gospodarczą, na
hierarchię uznawanych przez nie wartości i celów.
– Ekonomia powinna badać również instytucje społeczne, które
mają istotne znaczenie dla zachowań ekonomicznych. Te
instytucje to np. władze państwowe, związki zawodowe,
organizacje finansowe, organizacje społeczno gospodarcze,
struktury własnościowe i organizacyjne, nawyki myślowe,
powszechnie uznane reguły i zasady postępowania. Instytucje te
podlegają ewolucyjnemu rozwojowi.
• Instytucjonalizm – przedstawiciele:
– Thorstein Veblen – 1899 r. „Teoria klasy próżniaczej” –
krytyka klas posiadających, nowobogackich kapitalistów,
krytyka konsumpcji na pokaz, ostentacyjnego bogactwa i
pogardy dla pracy, zjawiska „rywalizacji w konsumpcji”
– J.K. Galbraith – koncepcja tzw. społeczeństwa obfitości, w
którym producenci, poprzez reklamę wywołuję pragnienie
posiadania ich produktów („fabrykowanie nowych potrzeb”);
terror reklamy, obezwładniający konsumenta, oraz terror
środowisk, w których ludzie oceniają siebie według ilości i
jakości posiadanych dóbr.
Teoria sił równoważących – rozstrzyganie konfliktów społ.
na zasadzie kompromisu i konsensusu ; państwo jako
korporacja
• Społeczna nauka Kościoła katolickiego :
– Leon XIII – encyklika „Rerum Novarum” (1891 r.), krytyka socjalizmu
– Pius XI – encyklika „Quadragesimo Anno“ (1931 r., w czterdziestolecie
„Rerum Novarum”), zasada subsydiarnej (pomocniczej) roli państwa
– Jan XXIII – inicjator odnowy Kościoła, Soboru Watykańskiego Drugiego
(1962/63). Encykliki „Mater et Magistra”, „Pacem in Terris”, Postulat
ochrony prawa własności jako prawa naturalnego i upowszechnienia tego
prawa.
– Jan Paweł II, encykliki “Laborem exercens” (1981), “Centesimus Annus”
(1991), w których papież zawarł krytykę zarówno kolektywnego
socjalizmu, jak i liberalnego kapitalizmu oraz społeczeństwa
konsumpcyjnego. podkreślenie społecznej roli pracy
– Benedykt XVI : Caritas in veritate - wyzwania, jakie stawia kryzys gosp.
Krytycy ekonomii klasycznej - Keynes
• Doktryna J.M. Keynesa:
– dzieło „Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza”, 1936
– wady kapitalistycznej gospodarki mogą być usunięte w ramach
ustroju rynkowego, dzięki umiejętnemu kierowaniu procesami
ekonomicznymi w skali makro,
– gospodarka rynkowa jest z istoty niestabilna i wymaga aktywnej
polityki gospodarczej państwa
– możliwe jest zaistnienie ogólnej i długotrwałej równowagi
ekonomicznej przy niepełnym zatrudnieniu; przyczyną jest
niedostateczny popyt globalny
– zerwanie z prawem Say’a: możliwa jest nadprodukcja, gdyż ceny i
płace nie są w pełni elastyczne, tzn. nie dostosowują się
natychmiast do zmieniających się okoliczności („lepkość” cen).
• Odwrócenie prawa Say’a – to nie podaż tworzy popyt, lecz
popyt stymuluje podaż. Funkcję stymulatora popytu może i
powinno pełnić państwo.
• aktywna polityka fiskalna: zwiększenie wydatków
inwestycyjnych poprzez wydatki z budżetu w celu zwiększenia
zagregowanego popytu
• obniżka stóp procentowych co ma skłaniać przedsiębiorstwa i
konsumentów do zaciągania kredytów inwestycyjnych i
konsumpcyjnych (jednak polityka monetarna ma charakter
drugorzędny w stosunku do polityki fiskalnej)
• działanie „automatycznych stabilizatorów koniunktury” –
narzędzia łagodzące wahania koniunkturalne „samoczynnie”,
bez konieczności podejmowania decyzji politycznych (np.
progresywny system podatkowy, zasiłki)
• polityka redystrybucji dochodu – progresywne
opodatkowanie wysokich dochodów, ulgi dla inwestorów,
zasiłki dla bezrobotnych
• umiarkowany protekcjonizm, np. ograniczenie importu,
zapewnienie dodatniego bilansu handlowego
• wszelkie posunięcia polityki stymulujące popyt na
inwestycje w ostatecznym rachunku doprowadzą do
wzrostu produkcji, i do wzrostu konsumpcji (efekt
mnożnikowy)
• Mnożnik keynesowski (m) jest to stosunek zmiany
produkcji do powodującej ją zmiany w wydatkach
autonomicznych
m = dPKB/dW
• Mnożnik (m) stanowi również odwrotność krańcowej
skłonności do oszczędzania (k.s.o.); m = 1/k.s.o.
(im mniejsza k.s.o., tzn. im mniej przeznaczamy na
oszczędności, a więcej wydajemy – na konsumpcje lub
inwestycje – tym mnożnik jest wyższy)
• Prowadzenie polityki antycyklicznej, zwalczanie recesji
w krótkim okresie, „dostrajanie koniunktury”.
• Postulat interwencjonizmu państwowego w celu
realizacji stabilizacyjnej funkcji państwa i zwalczania
bezrobocia
• Interwencjonizm może być finansowany poprzez zaciąganie
kredytów przez państwo i powstanie deficytu budżetowego.
• Deficyt budżetowy i dług publiczny nie są zjawiskiem
jednoznacznie niekorzystnym – tak długo, jak istnieje
bezrobocie, a oszczędności przekraczają inwestycje
• Roboty publiczne – nawet jeżeli mogą się wydawać
bezużyteczne, zwiększają popyt inwestycyjny, przy czym
dzięki mechanizmom mnożnikowym ich efekt może być
relatywnie duży (USA: polityka New Deal prezydenta
Roosvelta , lata 30-te XX w.).
• Jednak: należy unikać efektu „wypychania” inwestycji
prywatnych przez inwestycje publiczne (zob. niżej).
Dygresja: deficyt budżetowy i dług publiczny
• Deficyt budżetowy (państwowy) jest stanem budżetu
(rocznego planu finansowego państwa), w którym suma
wydatków budżetu państwa jest wyższa od możliwych do
uzyskania w danym roku dochodów państwowych.
• Deficyt budżetowy jest wyrazem nadmiernych wydatków
publicznych – nadmiernych nie w stosunku do potrzeb, lecz
do realnych możliwości danego państwa
• Dług publiczny - suma pozostających do spłaty finansowych
zobowiązań państwa, wynikających przede wszystkim z
kredytów i pożyczek, zaciągniętych w krajowych i
zagranicznych instytucjach w latach ubiegłych, oraz
wyemitowanych już papierów wartościowych, pozostających
do wykupienia.
• (Teoretyczne) sposoby pokrycia luki budżetowej:
– podwyżka podatków i innych danin publicznych na rzecz Skarbu
Państwa
– świadczenia nieodpłatne pochodzące z zagranicy (np. pomoc
finansowa ze strony innych państw lub instytucji, MFW, UE, Banku
Światowego)
– dodrukowanie pustego pieniądza poprzez bank centralny,
pozostający pod wpływem rządu
– sprzedaż rezerw dewizowych i przeznaczenie uzyskanych sum
wyrażonych w walucie krajowej na sfinansowanie wydatków
– zadłużenie się w kraju i za granicą, bądź w postaci kredytów i
pożyczek sensu stricto (w sensie prawnym), bądź poprzez emisję
skarbowych papierów wartościowych (obligacji, bonów),
podlegających wykupowi (wraz z odsetkami) w przyszłych okresach.
• Negatywne skutki wzrostu długu publicznego:
– wzrost kosztów obsługi zadłużenia oraz zapłaty coraz wyższych
odsetek za nowo zaciągane kredyty (tzw. efekt śniegowej kuli),
w skrajnym przypadku - „bankructwo” państwa
– międzypokoleniowy transfer zasobów – spłata długu obciąża
przyszłe pokolenia
– Efekt wypychania - dodatkowy popyt na kredyt, zgłaszany
przez państwo, prowadzi do obniżenia możliwości
kredytowych banków komercyjnych oraz do wzrostu stóp
procentowych, będących ceną tego kredytu, spadek aktywności
sektora prywatnego
– w dłuższym okresie - wzrost podatków i danin publicznych,
zahamowanie wzrostu gospodarczego
• Konstytucyjne i ustawowe regulacje chroniące przed
nadmiernym wzrostem deficytu i długu:
– Sejm nie może ustalić wyższego poziomu deficytu
budżetowego od tego, który zaproponował rząd w
przedłożonym Sejmowi projekcie ustawy budżetowej (art.
220 ust. 1 Konstytucji).
– inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy o
zaciąganiu długu publicznego oraz ustawy o udzielaniu
gwarancji finansowych przysługuje wyłącznie Radzie
Ministrów (art. 221 Konstytucji).
– ustawa budżetowa nie może przewidywać bezpośredniego pokrywania
deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w centralnym
banku państwa (art. 220 ust. 2 Konstytucji, art. 123 TFUE). NBP nie
może więc udzielać Skarbowi Państwa pożyczek skierowanych na
finansowanie wydatków budżetowych
• Kwestia pośredniego finansowania deficytu, tzw. luzowanie ilościowe (ang.
Quantitative Easing - QE) zwiększanie podaży pieniądza przez bank centralny poprzez
kupno aktywów finansowych od banków (np. rządowych papierów wartościowych)
lub innych papierów z rynku.
• QE stosowane przez EBC (60 mld euro miesięcznie), cel: pobudzenie koniunktury,
pieniądze banku centralnego mają za pośrednictwem sprzedających obligacje banków
trafić do przedsiębiorców i konsumentów w formie kredytów, co wsparłoby
konsumpcję i inwestycje w celu ożywienia osłabionej koniunktury
• Ryzyko powstawania baniek spekulacyjnych i inflacji
– zakaz zaciągania pożyczek lub udzielania gwarancji i poręczeń
finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny
przekroczyłby 3/5 wartości rocznego PKB (art. 216 Konstytucji)
– ustawa o finansach publicznych z 17.8.2009 r.
przewiduje procedury ostrożnościowe i sanacyjne w
przypadku, gdy dług publiczny zbliża się do określone
relacji do PKB (50%, 55% i 60%); pierwszy próg
uchylono w 2013 r.
– Reguła wydatkowa (w ustawie o fin. publ.,
zapobiegająca nadmiernemu deficytowi): wzrost
wydatków elastycznych powinien być skorelowany z
przeszłym i prognozowanym wzrostem PKB oraz z
poziomem inflacji
– UE: Pakt stabilności i wzrostu (Stability and Growth Pact) z
1997 r. – zbiorcza nazwa dwóch rozporządzeń unijnych:
• pakt zobowiązuje kraje Unii Gospodarczej i Walutowej do
utrzymywania równowagi budżetowej w średnim okresie
• państwa nie powinny przekraczać wartości progowej
deficytu (3% PKB), a w okresie wzrostu gospodarczego
dążyć do generowania nadwyżki budżetowej.
• w rzeczywistości kryteria te nie były przestrzegane przez
państwa członkowskie i pomimo ich notorycznego
naruszania nigdy nie doszło do zastosowania kar
przewidzianych przez Pakt.
– Pakt fiskalny z 2012 r. – odpowiedź na kryzys zadłużenia w
UE, umowa pomiędzy 25 krajami UE:
• wprowadzenie do prawa krajowego reguły fiskalnej, która
zobowiązuje państwa do utrzymywania zrównoważonych finansów
publicznych (deficyt strukturalny nie wyższy niż 0,5% PKB)
• zadłużenie nie więcej niż 60% PKB
• Sankcje za nieprzestrzeganie – muszą być określone w
konstytucjach państw, czuwa nad tym Trybunał Sprawiedliwości
UE, ponadto możliwość ograniczenia środków unijnych
• większa kontrola Rady Unii Europejskiej i Komisji Europejskiej
nad stanem finansów publicznych państw (prewencyjna kontrola
budżetów narodowych)
• przestrzeganie Paktu jest warunkiem skorzystania z pomocy z
Europejski Mechanizm Stabilności (700 mld euro)
• Inflacja ma charakter bardziej popytowy niż monetarny;
występuje w sytuacji, gdy konsumenci zgłaszają większy popyt
globalny, niż gospodarka jest w stanie zaspokoić („przegrzanie
gospodarki”) wywierając nacisk prowadzący do wzrostu
poziomu cen
• Ograniczona skuteczność polityki pieniężnej, tj. dalszej obniżki
stóp procentowych przez bank centralny przy już istniejących
niskich stopach – „pułapka płynności”: ludzie „trzymają”
gotówkę w oczekiwaniu wyższych stóp
• założenie, że (przynajmniej w krótkim okresie) między inflacją a
bezrobociem istnieje wymienność, można obniżać bezrobocie
kosztem wzrostu inflacji – krzywa Philipsa (następny slajd).
• Głównym zadaniem państwa ma być walka z bezrobociem,
nawet kosztem wysokiej inflacji
Krytycy ekonomii klasycznej – Keynes
krzywa Philipsa
• Kryzys keynesizmu: lata 70-te, nowe czynniki inflacjogenne,
wzrost cen ropy, spirala cen i płac, nacisk płac na koszty i
ceny; próba zamrożenia płac za Nixona nie dała rezultatu.
• Próby keynesowskiego pobudzania gospodarki powodowały
jedynie wzrost inflacji przy niezmienionym bezrobociu i
stagnacji gospodarczej – „stagflacja” (połączenie inflacji i
stagnacji), a nawet „slumpflacja” (połączenie recesji i inflacji).
• Koncepcje Keynesa nie ingerowały bowiem w sferę cen i płac,
ograniczały się do sfery makroekonomii. Metody
keynesistów odnosiły się do okresu gdy problemem było
bezrobocie i deflacja, tj. spadające ceny, a nie inflacja.
Neoliberalizm
• Wiara w system prywatnej przedsiębiorczości i wolny,
konkurencyjny rynek oraz niechęć do rozszerzania
ekonomicznych funkcji państwa.
• Koncepcja „państwa-minimum”, ograniczającego się do
tworzenia i podtrzymywania ładu instytucjonalno prawnego
chroniącego gospodarkę rynkową oraz walczącego z inflacją.
• Antyetatyzm, krytyczny stosunek do państwowych instytucji
regulujących gospodarkę, rosnących wydatków publicznych i
podatków,
• Niewiara w skuteczność postulowanych przez keynesistów
metod regulowania koniunktury i oddziaływania na
gospodarkę. Polityka ta zakłóca grę sił rynkowych i przynosi z
reguły skutki odmienne od zamierzonych .
Neoliberalizm
• Krytyka aktywnej polityki fiskalnej ze względu na
opóźnienia w reakcji systemu gospodarczego na bodźce
fiskalne. Opóźnienia te występują na etapie:
– diagnozy, tj. rozpoznania i oceny zmian zachodzących w
gospodarce (trudności w dokładnym ustaleniu, w jakiej fazie
cyklu koniunkturalnego ona się znajduje),
– podejmowania i wdrażania określonych instrumentów
oddziaływania, co wiąże się z reguły z koniecznością
zastosowania przewlekłych procedur legislacyjnych i
administracyjnych,
– reakcji uczestników życia gospodarczego na zastosowane
instrumenty polityki fiskalnej.
Neoliberalizm – monetaryzm
• Monetaryzm – Milton Friedman (1912-2006, Nobel w 1976 r.),
E. Phelps (Nobel 2006) : Głównym zadaniem państwa jest walka
z inflacją, przede wszystkim środkami polityki monetarnej, gdyż
inflacja jest zjawiskiem wyłącznie pieniężnym.
• Podaż (ilość) pieniądza w obiegu ma rosnąć stopniowo, w tym
samym tempie co produkcja (PKB). Polityka monetarna powinna
być prowadzona przez bank centralny, niezależny od rządu.
• oparcie na ilościowej teorii pieniądza (równanie obiegu
pieniądza, równanie Fishera):
- M × V = P × Q, gdzie M – ilość pieniądza w obiegu, V – prędkość
pieniądza , P – poziom cen, Q – wielkość produkcji
Neoliberalizm – monetaryzm
•
•
•
•
Krytyka państwa opiekuńczego, krytyka związków zawodowych, postulat
nieaktywistycznej polityki fiskalnej
Tzw. iluzja pieniądza (tj. nierozróżnianie między płacami nominalnymi a
realnymi) może występować najwyżej w krótkim okresie (inaczej
Keynesiści).
W długim okresie zamienność między inflacją a bezrobociem nie
występuje, a krzywa Philipsa ma kształt pionowy (rośnie inflacja, a
bezrobocie wraca do pierwotnej wysokości)
Naturalna stopa bezrobocia (NAIRU)- poziom bezrobocia występujący
w gospodarce gdy rynek znajduje się w stanie równowagi, tj. działania
pobudzająca gospodarkę będą prowadziły jedynie do wzrostu inflacji; suma
bezrobocia:
– frykcyjnego (związane z poszukiwaniem innej pracy lub zmianą
miejsca zamieszkania) oraz
– strukturalnego (wynika z rozbieżności między popytem na pracę i
podażą pracy).
Neoliberalizm – ekonomia podaży
• przeciwstawianie się popytowym ujęciom keynesizmu,
postulat reorientacji kierunków oddziaływania państwa:
oddziaływanie na stronę podażową – przedsiębiorców
(supply side economics),
• stwarzanie sprzyjających warunków do rozwoju
produkcji, inwestowania, obniżania kosztów działalności
gospod., zmniejszanie obciążeń podatkowych, stymulacja
postępu technicznego i innowacyjnego, ochrona wolnej
konkurencji.
• ważniejsze od zarządzania popytem jest stworzenie przez
państwo bodźców do oszczędzania i inwestowania,
poprzez obniżenie podatków, kosztów pracy i deregulację
Neoliberalizm – ekonomia podaży
• Wzrost oszczędności oznacza wzrost stanu depozytów
bankowych, co prowadzić będzie do potanienia kredytu,
zachęcając przedsiębiorców do inwestycji
• Polityka gospodarcza powinna być stała, przewidywalna,
długoterminowa.
• USA, lata 80-te XX w.– „Reaganomika” (za kadencji
prezydenta Reagana), liberalna polityka oparta na walce z
inflacją
•
Prezydent USA R. Reagan: „Government is not the solution to our
problem; government is the problem.”
• Alfred Laffer – krzywa Laffera : przy pewnym poziomie
obciążenia podatkowego, wpływy budżetowe z tytułu podatków
maleją,
Krzywa Laffera
Neoliberalizm – teoria racjonalnych oczekiwań
• Kwestionowanie sensu prowadzenia polityki gospodarczej
poza stabilizacyjnymi działaniami rządu i banku centralnego
• Polityka makroekonomiczna, mająca służyć zwalczaniu
bezrobocia, prowadzi jedynie do wzrostu inflacji.
• Zachowanie uczestników życia gospodarczego dostosowuje
się bowiem do zmian w polityce gospodarczej i neutralizuje
te zmiany. Ludzie analizują politykę gospodarczą nie dają się
systematycznie oszukiwać rządzącym.
• Np. w razie ekspansywnej polityki fiskalnej, tj. zadłużania się
państwa, przedsiębiorcy antycypować będą wzrost stóp
procentowych i ograniczą inwestycje.
Neoliberalizm – szkoła austriacka
• Ludwig von Mises, F.A. von Hayek (1899-1992, „Droga do
zniewolenia”, „Konstytucja wolności”):
• założenie, iż nie można panować nad życiem społecznym, nad
procesami społecznymi i gospodarczymi
• koncepcja katalaksji – tworzącego się spontanicznie ładu
społecznego, na który składają się najbardziej podstawowe
struktury społeczne, polityczne i gospodarcze (takie jak np.
rodzina, własność).
• Krytyka modeli opartych na planowaniu, krytyka inżynierii
społecznej, scjentyzmu - poglądu filozoficznego, który
upatruje w nauce remedium na wszelkie problemy społeczne.
Neoliberalizm – szkoła austriacka
• Państwo nie jest w stanie zastąpić rynku jako mechanizmu
alokacji zasobów ponieważ nie dysponuje i nie może
dysponować niezbędnym zasobem informacji. Informacja
jest rozproszona wśród uczestników rynku, którzy
podejmują w decyzje gospodarcze w oparciu o posiadaną
wiedzę i racjonalne oczekiwania.
• Podkreślenie komplementarnego charakteru wolności
politycznej i ekonomicznej
• U podstaw systemów totalitarnych (zarówno faszyzmu, jak i
komunizmu) leży centralne planowanie, i podporządkowanie
wolności jednostki celom państwa na drodze przymusu.
• Krytyka Keynesa: Recesja jest efektem przeinwestowania,
boom gospodarczy i obniżenie stóp procentowych skłaniają do
nieprzemyślanych inwestycji
Ordoliberalizm
 Lata 20-ste XX w. (Walter Eucken , A. Müller-Armack, tzw. Szkoła
Fryburska), po wojnie - „kapitalizm reński” (soziale
Marktwirtschaft, Ludwig Erhardt), w skrócie:
„porządek (ład)” + liberalizm
 „Porządek” (niem. Ordnung): rządy państwa prawa oraz
respektowanie zasad etycznych w działalności gospodarczej
 „Trzecia droga” - próba połączenia modelu gospodarki
wolnorynkowej z nowoczesnym realistycznie pomyślanym systemem
zabezpieczeń społecznych
 Postulat przezwyciężenia atomizacji społeczeństwa, odbudowa
podstawowych wspólnot i więzi łączących jednostki (rodzina, parafia,
sąsiedztwo, środowisko zawodowe, gmina), przy zagwarantowaniu
ich wolności indywidualnej (swoboda wyboru zawodu, dysponowania
majątkiem, prowadzenia działalności gospodarczej)
Ordoliberalizm
• Walka z monopolami, zasada subsydiarności ingerencji
państwa w gospodarkę, prymat polityki ustrojowej nad
biężącym regulowaniem gospodarki
• Rozróżnienie między:
– polityką ustrojową (systemową) – tworzenie ram
instytucjonalno-prawych wspomagających prywatną
własność, swobodną przedsiębiorczość i wysoką
konkurencyjność
– bieżącym regulowaniem procesów gospodarczych – to
powinno to mieć charakter umiarkowany, nacisk położony
na politykę pieniężną, nastawioną na zwalczanie inflacji, i
politykę antymonopolową,
Ordoliberalizm
• Sprzężenie zasady wolności rynkowej z zasadą ugody
społecznej i solidarności społecznej - komplementarny
charakter polityki gospodarczej i polityki społecznej
• Opiekuńczość państwa i redystrybucja dochodów nie powinna
tłumić inicjatywy jednostki, poczucia odpowiedzialności i
dyscypliny jednostek, nie może sprzyjać postawom
roszczeniowym. Polityka ta powinna być oparta na::
– zasadzie subsydiarności (pomocniczości) – ingerencja państwa ma być
wyjątkiem, państwo powinno pomagać jedynie wówczas, gdy sama
jednostka, jej rodzina i społeczność lokalna wyczerpią możliwości
wzajemnej pomocy,
– zasada ekwiwalentności – należy zachować równowagę między
dostarczanym jednostce świadczeniem socjalnym a jej własnym
wkładem, np. w formie składki ubezpieczeniowej.

Polityka_Gosp_2

Transkrypt

Podobne dokumenty

Krytycy ekonomii klasycznej

Informacja o konkursie

Koncepcja ekonomiczna przedsiębiorstwa społecznego

Oferta pracy dla specjalistki/specjalisty ds.ekonomii

Document 693207

LOKALNY ANIMATOR EKONOMII SPOŁECZNEJ Celem projektu

Zapytanie ofertowe animator ds.partnerstw

Geneza i rozwój nauk ekonomicznych

Przedsiębiorstwo społeczne