Problemy rozwoju polityki rolnej na Ukrainie w warunkach kryzysu
Transkrypt
Problemy rozwoju polityki rolnej na Ukrainie w warunkach kryzysu
Zeszyty Naukowe WSEI seria: EKONOMIA, 8(1/2014), s. 191-198 Problemy rozwoju polityki rolnej na Ukrainie w warunkach kryzysu Problems of development of agrarian policy in Ukraine in the conditions of crisis W. W. Halanets doktor administracji publicznej, docent, Lwowski Regionalny Instytut Administracji Publicznej Akademii Administracji Publicznej przy Prezydencie Ukrainy we Lwowie Streszczenie Summar y S ł o w a k l u c z o w e : polityka rolna, reforma rolna, kryzys ekonomiczny, infra� struktura rolna K e y w o r d s : agrarian ����������������������������� policy, agrarian re� Ukraina otrzymała w spadku po byłym Związku Radzieckim gospodarkę rolną strukturalnie nie�������������������������������������� dojrzałą,����������������������������� niezrównoważon�������������� ą oraz nieren� towną, która nie odpowiadała wymogom i warunk������������������������� om����������������������� niezależnego ���������������������� państwa��. �������� Jej nie� odłącznym elementem był: spadek produkcji, upadek systemu finansowego i kredytowego, wzrost inflacji oraz ������������������������� naruszenie �������������� obiegu pienią� dza������������������������������������������ , wzrost bezrobocia, ��������������������� a także ������������� gwałtown����� e���� ��� ob� niżenie poziomu życia ludności. Analiza stanu rolnictwa w okresie reformy rol� nej z lat 1990-2010 jest możliwa na podstawie opracowania „Rocznik statystyczny Ukrainy za 2010 rok”, wydanego przez Państwową Służbę Statystyki Ukrainy w 2011 roku. O niepowodzeniu reformy rolnej jako pierwszy wspomniał prezydent Leonid Kuczma w swoim przemówieniu do Rady Najwyższej Ukrainy w 1998 roku. Zwrócił on wówczas uwagę na brak rzeczywistych reform, skutkujących tym, że sektor rolnictwa stał się najbardziej niedosto� sowaną sferą działalności, która – zamiast stać się motorem rozwoju gospodarczego, przyczy� niał się do jego upadku. W artykule zawarto propozycje dotyczące mo� dyfikacji kierunków niedokończonej reformy rolnej na Ukrainie, mające na celu moderniza� cję gospodarki rolnej oraz wyprowadzenie jej ze stanu kryzysowego. Ukraine inherited from the former USSR unba� lanced, structurally incomplete and unprofita� ble economy. Ukrainian economy didn't meet the requirements and conditions of an inde� pendent country. The characteristic features of Ukrainian economy were the decreasing of production volume, the destruction of fi� nancial and credit system, the rising inflation, monetary disorder, rising unemployment and plummeting of living standards. The analyze of the condition of the Ukrainian agriculture during agrarian reform in 19902010 was possible after the publication of the statistical compendium „Statistical Yearbook of Ukraine for 2010” by the State Statistics Se� rvice of Ukraine in 2011. President of Ukraine Leonid Kuchma was the first who declared the failure of agrarian reform. His Epistle to the Verkhovna Rada of Ukraine in 1998 contained the contention that there were no real reforms, that agricultu� re was the most maladjusted sphere of public activity and that the agricultural sector didn’t become the engine of economic development and contributed to the economic decline. The paper contains the proposition of modifi� cation of unfinished agrarian reform in Ukra� ine and some directions of the modernization to bring the agricultural sector out of crisis. form, economic crisis, agrarian reform. Zeszyty Naukowe WSEI seria: EKONOMIA, 8(1/2014) 192 W. W. Halanets, Problemy rozwoju polityki rolnej na Ukrainie w warunkach kryzysu Przez długi czas Ukraina wchodziła w skład ZSRR, którego gospodarka opie� rała się na dwóch formach własności: państwowej oraz spółdzielczej. Pierwsza z nich charakteryzowała się skupieniem społecznych środków produkcji na naj� wyższym, państwowym poziomie, druga natomiast – różnorodność własności uspołecznionej, w której właścicielami wytworzonych produktów stawali się koł� choźnicy. Obie formy własności pozbawiały pracowników własnej inicjatywy oraz możliwości stania się rzeczywistymi właścicielami wytworzonych przez siebie produktów. Brak zainteresowania wynikami pracy nie stymulował rozwoju pro� dukcji rolnej, której tempo systematycznie malało. W ten sposób przedkryzysowa sytuacja w rolnictwie przeszła w fazę kryzysową. W związku z tym, że Ukraina otrzymała w spadku po byłym Związku Radzieckim gospodarkę rolną strukturalnie niedojrzałą, niezrównoważoną oraz nierentowną������������������������������������������������������������ ,����������������������������������������������������������� któr������������������������������������������������������ ���������������������������������������������������������� a����������������������������������������������������� nie ������������������������������������������������ odpowiadała������������������������������������� wymog������������������������������� om����������������������������� i warunk�������������������� om������������������ niezależnego ����������������� pań� stwa, w jej przypadku kryzys gospodarczy okazał się być wyjątkowo dotkliwy. Towarzyszył mu spadek produkcji, upadek systemu finansowego i kredytowe� go, wzrost inflacji oraz naruszenie obiegu pieniądza, wzrost bezrobocia, a także gwałtowne obniżenie poziomu życia ludności. Analiza stanu rolnictwa w okresie reformy rolnej z lat 1990-2010 jest możliwa na podstawie opracowania „Rolnictwo na Ukrainie w 2010 roku”, przygotowanego i wydanego przez Państwową Służbę Statystyki Ukrainy. Zawiera on szereg infor� macji na temat dynamiki ludności Ukrainy, zatrudnienia, wynagrodzeń osób pra� cujących w sektorze rolnictwa, środków produkcji, powierzchni upraw, produkcji roślinnej i zwierzęcej, produkcji globalnej rolnictwa, a także jego efektywności. Jak pokazano w tabl. 1, populacja Ukrainy systematycznie maleje. W szczegól� ny sposób dotyczy to ludności wiejskiej. Tab. 1. Ludność Ukrainy (według stanu na 1 stycznia, w tys.) * Wyszczególnienie Ludność ogółem Ludność wiejska 2002 r. 48240,9 15950,2 2007 r. 46465,7 14943,9 2008 r.. 46192,3 14779,2 2009 r. 45963,4 14631,8 2010 r. 45782,6 14513,4 2011 r. 2002 r. = 100 45598,2 94,5 14412,2 90,4 * Сільське господарство України за 2010 рік. Київ: Департамент державної статистики. 2001, – 826 с. Za pierwsze z głównych wyzwań w zakresie reformy rolnictwa należy uznać kwesti������������������������������������������������������������������������� ę wzrostu���������������������������������������������������������������� ����������������������������������������������������������������������� wynagrodze����������������������������������������������������� ��������������������������������������������������������������� ń. Człowieka �������������������������������������������������� charakteryzuje tendencja do ciągłego po� równywania poziomu wynagrodzenia za swoją pracę z wysokością wynagrodzeń innych. Jeżeli porównanie to prowadzi do wniosku, że poziom otrzymywanego wy� nagrodzenia w rolnictwie jest znacznie niższy, może się ono stać ważnym czynni� kiem ograniczającym motywację do pracy. Dlatego też niski poziom wynagrodzeń prowadzi do zmian w mentalności, skutkujących obniżeniem jakości kapitału ludz� Zeszyty Naukowe WSEI seria: EKONOMIA, 8(1/2014) W. W. Halanets, Problemy rozwoju polityki rolnej na Ukrainie w warunkach kryzysu 193 kiego. Objawia się to przede wszystkim w utracie motywacji do aktywności zawo� dowej; wiary w sprawiedliwość oraz w związek pomiędzy zaangażowaniem w pracę a poziomem życia. Te negatywne tendencje odzwierciedlane są z kolei w tempie wzrostu gospodarczego w sektorze rolnictwa oraz jakości życia ludności wiejskiej. Podsumowując należy podkreślić, że poziom wynagrodzeń w rolnictwie jest krytycznie niski, przy czym jego odchylenie od średniej krajowej systematycznie wzrasta. Udział wynagrodzeń osób pracujących w wartości dodanej brutto w sekto� rze rolnictwa jest najniższy wśród wszystkich rodzajów działalności gospodarczej. W celu przedstawienia skali negatywnych zmian w zakresie infrastruktury materialno-technicznej w sektorze rolnictwa na Ukrainie przedstawimy dynami� kę liczby maszyn rolniczych. Tab. 2. Liczba traktorów, kombajnów zbożowych oraz samochodów ciężarowych w przedsiębiorstwach rolniczych * Rok 1990 1995 2000 2005 2007 2010 1990 r. = 100 Traktory Kombajny zbożowe 495 469 319 217 187 151 30,5 107 91 65 47 41 33 30,8 Samochody ciężarowe 296 278 227 147 122 104 35,1 * Сільське господарство України за 2010 рік. Київ: Департамент державної статистики. 2001, – 826 с. Dane statystyczne pokazują, że liczba traktorów i kombajnów na Ukrainie w 2010 r. nie stanowi nawet 1/3 poziomu z roku 1990. Gwałtowny spadek liczby artykułów przemysłowych i środków produkcji, znaczna różnica pomiędzy ich cenami a cenami produktów rolnych oraz tysiąckrotny wzrost cen energii dopro� wadziły do znacznego spadku produkcji rolnej w sektorze publicznym. W anali� zowanym okresie wiele gałęzi gospodarki stało się nieopłacalnych, jednakże skala kryzysu w sektorze rolnym nie miała sobie równych. Wielki kryzys był tak szeroki i głęboki, że objął on nie tylko produkcję, lecz również stosunki pracy. Historia świata nie zna tak dużych i rozległych zmian w gospodarce, które w ciągu zaled� wie kilkunastu lat doprowadziłyby do tak ogromnych strat. Cechą charakterystyczną kryzysu stało się całkowite zniszczenie systemu fi� nansowo-kredytowego, nadmierny wzrost cen, obniżenie zdolności płatniczych przedsiębiorstw i gospodarstw oraz zwiększenie poziomu strat. Wystarczy nad� mienić, że w 1991 r. w porównaniu do 1990 r. wskaźnik cen wzrósł 2,6 razy, w 1993 r. w porównaniu do 1992 r. – 97,7 razy, natomiast w okresie od roku 1996 do 2002 ceny wzrosły w sumie aż 60 tys. razy [1, s. 9]. W okresie inflacji ceny benzyny wzrosły 1084 razy, ceny nawozów – 792 razy, przy 218-krotnym wzroście Zeszyty Naukowe WSEI seria: EKONOMIA, 8(1/2014) 194 W. W. Halanets, Problemy rozwoju polityki rolnej na Ukrainie w warunkach kryzysu ogólnego wskaźnika kosztów produkcji rolnej (grudzień 1994 r. w porównaniu do grudnia 1993 r.) [1. s. 10]. Doprowadziło to znacznego zmniejszenia produkcji maszyn i urządzeń rol� niczych, co wstrząsnęło przemysłowa podstawą produkcji rolniczej, znacznie zmniejszając możliwości jej intensyfikacji. Prawie ośmiokrotna różnica pomiędzy wskaźnikami cen produkcji rolnej i przemysłu doprowadziła do bezprecedenso� wych rozbieżności [1, s. 11]. W takiej sytuacji funkcjonowanie dużych, wyspecja� lizowanych gospodarstw, bazujących na wykorzystywaniu wielkiej liczby maszyn i urządzeń rolniczych stało się nieopłacalne. Deficyt paliw i smarów oraz ich wy� górowane ceny zmusiły gospodarstwa do znacznego ograniczania ich zakupów: zminimalizowały one cały zakres czynności związanych z rekultywacją gruntów, utrzymaniem pastwisk, stosowaniem nawozów organicznych i mineralnych oraz środków zwalczania chorób i szkodników. W tym kontekście wystarczy podać przykład zaprezentowany na tabl. 3. Tab. 3. Wykorzystanie nawozów w gospodarstwach rolnych na Ukrainie * Wyszczególnienie 1990 2000 Nawozy mineralne Zużycie nawozów w przeliczeniu na czysty składnik 4242 279 (w tys. t) 83 22 Udział gruntów nawożonych (w %) 141 13 Wykorzystanie nawozów na 100 ha zasiewów (w kg) Nawozy organiczne Zużycie nawozów w przeliczeniu na czysty składnik 257 28 (w tys. t) 18 3 Udział gruntów nawożonych (w %) Wykorzystanie nawozów na 100 ha zasiewów (w kg) 8,6 1,3 2004 2008 2010 1990 = 100 518 1065 1060 25,0 44 29 13 57 13 58 50,2 41,1 15 10 10 3,9 0,5 0,8 0,5 0,6 0,4 0,5 7,4 5,8 * Сільське господарство України за 2010 рік. Київ: Департамент державної статистики. 2001, – 826 с. Biorąc pod uwagę fakt, że gospodarstwa nie dysponują środkami na zakup na� wozów sztucznych, natomiast nawozy organiczne stały się wręcz nieosiągalne ze względu na znaczny spadek liczby zwierząt gospodarskich, nie powinno dziwić, dlaczego średnie zbiory zbóż na Ukrainie nie przewyższają 30 kwintali z hektara. Tabl. 4. Produkcja rolna na Ukrainie * Wyszczególnienie Produkcja rolna Produkcja roślinna Produkcja zwierzęca 1990 r. 145875 66560 79315 1995 r. 94795 49371 45424 2000 r. 77889 43573 34316 2005 r. 92586 53976 38610 2007 r. 88769 49718 39051 2009 r. 102693 61545 40548 2010 r. 1990 = 100 100536 68,9 58678 88,2 41858 52,8 * Сільське господарство України за 2010 рік. Київ: Департамент державної статистики. 2001, – 826 с. Zeszyty Naukowe WSEI seria: EKONOMIA, 8(1/2014) W. W. Halanets, Problemy rozwoju polityki rolnej na Ukrainie w warunkach kryzysu 195 Dane������������������������������������������������������������������������������ statystyczne����������������������������������������������������������������� ����������������������������������������������������������������������������� potwierdzają, ���������������������������������������������������������������� że w 2010 r. produkcja rolna zmniejszyła się w po� równaniu do 1990 r. o 31,1%, w tym produkcja roślinna o 11,8% oraz produkcja zwie� rzęca o 52,8%. W 1990 roku na jedną osobę pracującą przypadała globalna produkcja rolnicza o wartości 2811 hrywien, a w przeliczeniu na 100 ha użytków rolnych wyno� siła ona 270, 2 tys. hrywien. Poziom ten nie został osiągnięty do dzisiaj. Obecnie sektor rolniczy ukierunkowany jest na przetrwanie, choć to właśnie na nim opiera się państwowość ukraińska. Stosunek średniomiesięcznej wartości kapitału obrotowego do średniomiesięcznych obrotów jest od 3 do 5 razy niższy niż w przypadku przemysłu. Jednocześnie w państwach wysokorozwiniętych go� spodarczo wskaźnik ten w rolnictwie jest ok. 2-3 razy wyższa niż przemyśle. W cią� gu ostatnich dwudziestu lat poziom inwestycji w rolnictwie spadł do minimum. Banki przekształciły się w niezależny sektor zorientowany na generowanie zysków. W ostatnim czasie za każdą hrywnę włożona do systemu bankowego można było zyskać 200%, w handlu – 100%, natomiast w przypadku rolnictwa – 4-5%. W przypadku produkcji zwierzęcej punkt ciężkości przesunął się na gospodar� stwa indywidualne, jednak ich liczba nie była w stanie zrekompensować zmniej� szenia się pogłowia zwierząt gospodarskich w przedsiębiorstwach rolnych. Tab. 5. Pogłowie zwierząt gospodarskich według rodzajów gospodarstw (według stanu na 31 XII, w tys. hrywien) * Wyszczególnienie 1990 r. Bydło W tym krowy Trzoda chlewna Owce 24623 8378 19427 7896 Bydło W tym krowy Trzoda chlewna Owce 21083 6192 14071 7166 Bydło W tym krowy Trzoda chlewna Owce - Bydło W tym krowy Trzoda chlewna Owce 3540 2186 5356 732 1995 r. 2000 r. 2005 r. 2007 r. 2009 r. 2010 r. 1990 = 100 Gospodarstwa rolne ogółem 17357 9424 6514 5491 4827 4494 18,3 7531 4958 3635 3096 2737 2631 31,4 13144 7652 7053 7020 7577 7960 41,0 3209 963 872 1034 1097 1101 13,9 Przedsiębiorstwa rolne 13701 5037 2492 1927 1627 1526 7,2 4595 1851 866 679 605 589 9,5 7152 2273 2602 2870 2308 3625 25,8 2424 301 271 301 316 299 4,1 W tym gospodarstwa farmerskie 37 102 110 105 98 95 16 36 38 38 37 37 40 54 150 248 273 295 20 6 33 54 60 56 Gospodarstwa indywidualne 3856 4387 4022 3564 3200 4968 83,4 2936 3107 2769 2417 2132 2042 93,4 5992 5238 4451 4150 4269 4335 80,9 759 551 603 736 884 806 110,1 * Сільське господарство України за 2010 рік. Київ: Департамент державної статистики. 2001, – 826 с. Tragizm sytuacji, w której znalazło się rolnictwo na Ukrainie po ogłoszeniu suwerenności polega na tym, że w wyniku błędów i pomyłek w działalności, pań� Zeszyty Naukowe WSEI seria: EKONOMIA, 8(1/2014) 196 W. W. Halanets, Problemy rozwoju polityki rolnej na Ukrainie w warunkach kryzysu stwo nie było w stanie wykorzystać swojego potencjału w rozwiązaniu ogólnych wyzwań gospodarczych. W 2010 r. w porównaniu do 1990 r. pogłowie bydła zmniejszyło się o 92,8%, krów – o 90,5%, natomiast owiec – o 95,9%. Jednocześnie na Ukrainie mamy do czynienia z niezwykle niskim jest poziomem rentowności produkcji rolnej (tabl. 6). 2004 r. 2005 r. 2006 r. 2007 r. 2008 r. 2009 r. 2010 r. 1990 = 100 2003 r. 275,1 85,6 236,5 170,9 29,5 31,2 2000 r. Zboża Słonecznik Buraki cukrowe Warzywa gruntowe Ziemniaki Owoce Winogrona Mleko i produkty mleczne Bydło na ubój Trzoda chlewna na ubój Owce i kozy na ubój Drób na ubój Jajka Wełna 1995 r. Wyszczególnienie 1990 r. Tab. 6. Poziom rentowności produkcji rolnej w przedsiębiorstwach rolnych (w %) * 64,8 52,2 6,1 45,8 64,3 6,2 20,1 45,2 -0,8 3,1 24,3 4,8 7,4 20,7 11,1 28,7 75,9 -11,1 16,4 18,4 7,1 7,3 41,4 37,0 13,9 -261,2 64,7 -171,8 16,7 -12,8 27,6 12,8 -1,7 30,9 -5,0 16,1 14,8 14,1 11,1 19,1 23,5 27,2 83,8 71,7 34,3 20,3 74,0 14,0 -1,1 62,7 33,5 19,9 44,5 -0,7 8,4 8,7 17,8 12,7 31,7 56,2 33,5 39,6 24,7 8,5 33,2 7,9 13,9 58,8 12,9 16,2 92,1 62,1 +34,9 14,9 -68,9 91,6 +19,9 32,2 -23,2 -6,0 9,9 -0,4 12,2 -3,7 13,8 4,1 1,4 17,9 -14,3 20,6 -19,8 -42,3 -44,3 -33,8 -25,0 -38,4 -41,0 -24,1 -32,9 -35,9 -56,5 20,7 -16,7 -44,3 -33,0 -14,4 14,9 -9,2 -27,6 0,3 12,1 -7,8 -28,5 2,3 -31,9 -46,4 -37,8 -44,3 -32,1 -34,3 -46,4 -38,6 -31,8 -29,5 -31,8 -18,4 -33,2 36,5 10,6 -61,3 -75, 8 11,0 18,5 -75,4 3,8 15,2 -74,7 24,9 23,5 -72,8 12,1 -6,8 -78,1 -19,0 9,1 -80,6 -11,3 13,0 -74,7 -22,5 13,1 -79,4 -4,4 18,6 -82,2 -21,4 -8,7 -79,8 17,0 27,3 -2,4 -4,1 * Сільське господарство України за 2010 рік. Київ: Департамент державної статис� тики. 2001, – 826 с. Były przewodniczący Ukraińskiej Akademii Nauk Rolniczych M. W. Zubec oraz członek Ukraińskiej Akademii Nauk Rolniczych W. W. Jurczyszyn uważają, że konieczność ratowania wsi oraz rolników jest skutkiem niedoskonałości poli� tyki rolnej Ukrainy, zaś rozwiązanie tego problemu będzie trudne i czasochłonne. Pomijając inne kwestie, stan rolnictwa jest konsekwencją braku jednoznacznie określonej polityki rolnej. Wszystko to, co zdawało się nią być, można określić jako antypolitykę, bowiem – jak zauważają naukowcy – od samego początku była ona zorientowana nie na rolników, a cała swoją istotą i wszystkimi mechanizma� mi odpychała ich od siebie. Polityka rolna powinna mieć charakter dokumentu programowego polityki państwa, opracowanego na najwyższym szczeblu krajowym oraz mieć obligato� ryjny charakter nie tylko w sektorze rolnictwa, lecz również i innych sektorach gospodarki. W rzeczywistości na Ukrainie do tej pory nie przyjęto nawet ustawy o reformie rolnej. Zeszyty Naukowe WSEI seria: EKONOMIA, 8(1/2014) W. W. Halanets, Problemy rozwoju polityki rolnej na Ukrainie w warunkach kryzysu 197 Jako pierwszy wspomniał o tym prezydent Leonid Kuczma podczas swego przemówieniu do Rady Najwyższej Ukrainy w 1998 roku [6]. Zwrócił on wów� czas uwagę na załamanie się polityki rolnej, brak rzeczywistych reform, skutku� jących tym, że sektor rolnictwa stał się najbardziej niedostosowaną sferą działal� ności, która – zamiast stać się motorem rozwoju gospodarczego, przyczyniał się do jego upadku. Prezydent L. Kuczma oznajmił deputowanym Rady Najwyższej Ukrainy, że państwo potrzebuje ugruntowanej, ukierunkowanej i konstruktywnej polityki rolnej, która w swej logice i zasadach nie tylko w pełni odpowiadała za przyspieszenie transformacji systemu gospodarczego, ale również stałaby się jego głównym ogniwem, czynnikiem stymulującym jego rozwój. Jednak prezydent nie odważył się, żeby rozwiązać tę kwestię samemu. Naukowcom pozostało jedno wyjście: zaproponować i przeprowadzić moderni� zację reformy rolnej na Ukrainie. W związku z tym, naszym zdaniem pośród naj� ważniejszych elementów modyfikacji reformy rolnej na Ukrainie należy wymienić: • szybką realizację reformy gruntowej, zniesienie moratorium prezydenta na utworzenie rynku gruntów rolnych, określenie wartości rynkowej gruntów rolnych oraz opracowanie ich hipoteki; • urynkowienie cen produkcji rolnej; • doskonalenie polityki podatkowej państwa; • poprawa polityki kredytowej państwa; • zwiększenie roli państwa w zakresie regulowania gospodarki; • zwiększenie efektywności produkcji rolnej poprzez produkcję biodiesla z rze� paku ozimego • przejście do zarządzania klastrowego w produkcji rolnej Naszym zdaniem realizacja wymienionych powyżej zadań zapewni sukces skutecznej reformie rolnej na Ukrainie. Wn i o sk i 1.Trwająca już 23 lata reforma rolna na Ukrainie nie dała żadnych pozytyw� nych rezultatów. Na podstawie danych statystycznych można stwierdzić, że wielkość produkcji rolnej i jej efektywność nie tylko nie wzrosły, ale wręcz znacznie zmalały. 2.Kierownicy przedsiębiorstw rolnych oraz przedstawiciele struktur władzy nie byli�������������������������������������������������������������������� w������������������������������������������������������������������ ������������������������������������������������������������������� stanie����������������������������������������������������������� ����������������������������������������������������������������� szybko���������������������������������������������������� ���������������������������������������������������������� dostosować����������������������������������������� ��������������������������������������������������� ć si������������������������������������� ��������������������������������������� ę do��������������������������������� ����������������������������������� nowych�������������������������� �������������������������������� warunk������������������� ������������������������� ó������������������ w����������������� rynkowych������� ���������������� , i���� ����� za� ��� miast skorzystać z mechanizmów rynkowych, doprowadzili oni materialnotechniczną bazę wszystkich form gospodarowania do ruiny. 3.Brak�������������������������������������������������������������� funduszy����������������������������������������������������� ������������������������������������������������������������� nie������������������������������������������������� ���������������������������������������������������� pozwala����������������������������������������� ������������������������������������������������ przedsi��������������������������������� ���������������������������������������� ę�������������������������������� biorstwom����������������������� i��������������������� ���������������������� gospodarstwom������� �������������������� na���� ������ za� ��� kup nowych maszyn, nawozów mineralnych, pestycydów itp., aby wykonać Zeszyty Naukowe WSEI seria: EKONOMIA, 8(1/2014) 198 W. W. Halanets, Problemy rozwoju polityki rolnej na Ukrainie w warunkach kryzysu wszystkie niezbędne prace zgodnie z technologią i w odpowiednim czasie, co przekłada się na zmniejszenie plonów i wydajności produkcji. 4.Potrzebne są pilne działania w celu poprawy sytuacji. Bibl i o g r af i a 1. Аграрна реформа в Україні. Монографія. За ред. академіка УААН П. І. Гайдуцького. – Київ. – 2005 ННЦ ІАЕ. 2. Галанець В. В., Чемерис А. О. Стратегічне управління сільськогосподар� ським виробництвом у системі державного управління. Монографія. – Львів: ЛРІДУ НАДУ, 2003. – 160с. 3. Галанець В. В. Державне регулювання аграрного сектора економіки. Мо� нографія. ЛРІДУ НАДУ. Львів. 2013. – 326 с. 4. Галанець В.В. Державне регулювання аграрного сектора економіки. Ре� формування системи державного управління та державної служби: тео� рія і практика: матер. наук.-практ. конф. за міжнар. уч. (22 жовтня 2010 р.): у 2 ч. Ч. 1 / за наук ред. чл.-кор. НАН України В. С. Загорського, доц.. А. В. Ліпенцева. – Львів: ЛРІДУ НАДУ, 2010. – 458с. 5. Статистичний щорічник України за 2010 рік. Київ: ТОВ “Август Трейд”. 2011, – 559с. 6. Сільське господарство України за 2010 рік. Київ: Департамент державної статистики. 2001, – 826 с. 7. Юрчишин В. В. Аграрна політика в Україні на зламах політичних епох. Монографія. Київ: Наукова думка. 2009, – 365с.