podstawy gry na fla olecie - Szkoła Podstawowa nr 9 w Koninie

podstawy gry na fla olecie - Szkoła Podstawowa nr 9 w Koninie

PODSTAWY GRY
NA
FLAŻOLECIE
Opracowała:
Iwona Lewandowska
Konin 2005
FLECIK POLSKI
PODBIJAJĄCY ŚWIAT INSTRUMENT MUZYKI FOLKOWEJ
2
ZASADY GRY NA FLAŻOLECIE
Flecik Polski to najprostszy instrument dęty. Istotnym elementem techniki gry
jest szczelne przykrywanie otworów palcami. Flażolet jest instrumentem o tzw.
przedęciu oktawowym. oznacza to prostą właściwość - dmuchamy lekko
i wydobywamy dźwięk, dmuchamy przy takim samym pokryciu palców mocniej
i mamy ten sam dźwięk o oktawę wyższy.
Naukę należy rozpocząć od dźwięków wydobywanych przy pomocy chwytów
zawierających niewielką ilość zakrywanych otworów..
3
PIELĘGNACJA FLAŻOLETU
Flecik polski nie wymaga żadnych specjalnych zabiegów konserwacyjnych.
Wskazane jest jednak utrzymanie go w czystości ze względów higienicznych,
mocno zabrudzony można umyć pod strumieniem letniej wody. Skroploną parę
wodną, która
powoduje ,, zatykanie się” flażoletu należy usunąć przez silne
i krótkie dmuchnięcie , zakrywając jednocześnie palcem okienko w celu
uniknięcia gwizdu.
Ze względów higienicznych używaj tylko własnego instrumentu!
4
POSTAWA PODCZAS GRY NA FLAŻOLECIE
Najodpowiedniejszą podczas gry jest postawa stojąca.
• Głowę trzymaj prosto,
• Ręce lekko uniesione,
• Plecy wyprostowane,
• Nogi w małym rozkroku.
5
Dopuszczalna jest również postawa siedząca.
• Nie pochylaj zbytnio głowy,
• Nie uciskaj rękoma klatki piersiowej,
• Plecy trzymaj wyprostowane.
Odpowiednia postawa podczas gry jest niezwykle ważna. Uniemożliwia właściwy
oddech i ekonomiczne dysponowanie powietrzem. Nie lekceważ jej!
6
SPOSÓB TRZYMANIA FLAŻOLETU
1. Chwyć flażolet prawą ręką w dolnej części korpusu.
2. Palcami lewej ręki :wskazującym, środkowym i serdecznym zakryj
kolejno otwory:1, 2, 3.
3. Kciuki prawej i lewej ręki podtrzymują flażolet od spodu na wysokości
1 i 4 otworu.
4. Otwory 4, 5, 6 kryją kolejno palce prawej ręki: wskazujący, środkowy
i serdeczny.
7
wskazujący
środkowy
kciuk
serdeczny
mały
ĆWICZENIE NA UŁOŻENIE PALCÓW
1. Oprzyj flażolet ustnikiem o brodę i ćwicz układanie się palców na ,,głuchym
instrumencie, aż do utrwalenia ruchów.
2. Staraj się nie patrzeć na otwory, lecz wyczuwać palcami.
3. Nie naciskaj zbyt mocno na otwory- nie jest to konieczne!
4. Układaj palce płaską częścią opuszek, a nie czubkami.
Uwaga! Nie zapominaj o zalecanej postawie!
8
ĆWICZENIA ODDECHOWE
1. Ćwiczenia należy powtarzać wielokrotnie w różnych sytuacjach,
w początkowym okresie nauki-przed przystąpieniem do gry.
2. Wykonaj głęboki wdech, następnie wypowiadając ,,tsz...” i wciągając brzuch
wypuszczaj powietrze wolno i równomiernie.
3. Wyobraź sobie, że w twojej jamie brzusznej znajduje się balonik, z którego
wolno uchodzi powietrze maleńką szczelinką uformowaną z ust.
usta ściągnij jak do wymawiania głoski ,,u”.
Uwaga! Podczas tych ćwiczeń powietrze gromadzone jest w płucach,
a nie w jamie ustnej!
SPOSÓB PRZYŁOŻENIA USTNIKA DO WARG
1. Uformuj wargi jak do wymówienia głoski ,,e”.
2. Na dolnej wardze oprzyj ustnik flażoletu.
Uwaga! Ustnik nie może dotykać zębów!
3. Górną wargę połóż na brzegu ustnika. Wargi maja być lekko ściągnięte
wokół szczeliny ustnika i minimalnie napięte.
9
ZADĘCIE – CZYLI JAK WYDOBYĆ DŹWIĘK
Dźwięk powstaje przez wprowadzenie powietrza do szczeliny ustnika.
Powietrze należy cisnąć z głębi płuc cienkim i równomiernym strumieniem.
Policzki podczas gry są nieruchome.
Niezwykle ważną rolę pełni język, który podobnie jak zawór otwiera i zamyka
dostęp powietrza do ustnika. Przed wydobyciem dźwięku język układa się jak
do wymówienia głoski ,,t” – dotyka wewnętrznej strony górnych zębów.
W momencie cofnięcia języka powietrze zostaje skierowane do ustnika
flażoletu. Wtedy powstaje dźwięk. Aby go przerwać, należy zamknąć dostęp
powietrza, czyli unieść język do pozycji poprzedniej.
10
Z DZIEJÓW FLAŻOLETU
Flażolet jest najprostszym instrumentem dętym. Jego pierwowzorów
doszukać się można już u ludów epoki starożytnej. Początkowo była to
prymitywna rura wykonana z trzciny bambusowej lub pustej kości zwierzęcej,
z której wydobywano gwizdy. Gdy odkryto, ze długość rury wpływa na
wysokość dźwięku, skonstruowano piszczałkę składającą się z szeregu rurek
różnej długości powiązanych ze sobą. Dmuchano w nie przesuwając wargi
z otworu na otwór. Uzyskiwano w ten sposób dźwięki o zróżnicowanej
wysokości.
Następnym ważnym odkryciem było wywiercenie w pojedynczej rurze
otworów bocznych, których przykrywanie i odkrywanie dawało dźwięki różnej
wysokości. W średniowieczu piszczałka ta posiadała już ustnik w kształcie
dzióbkowego lub blokowego.
W okresie od XV do XVIII wieku instrument przeżywa swój największy
rozkwit. W renesansie budowany jest już w kilku wielkościach odpowiadającym
głosom śpiewaczym Wprowadzony w baroku stożkowy kształt zwężającej się
ku dołowi piszczałki oraz innych zmian czynią z niego instrument o większych
możliwościach muzycznych. Był popularnym i uznanym instrumentem
związanym z dawna muzyka europejską. W Polsce na dworze królewskim
Zygmunta Augusta grywał słynny fistulator ( piszczałkarz , piszczek).
W obecnym stuleciu flet pełni ważną rolę w powszechnym wychowaniu
muzycznym na całym świecie Jego bardzo prosta odmiana jest flażolet.
11
PISMO NUTOWE
Instrumenty muzyczne wytwarzają dźwięki wysokie i niskie, długie
i krótkie, ciche i głośne. Aby szereg dźwięków tworzących melodie
,,zatrzymać” w czasie, utrwalić, przekazać, stosujemy pismo nutowe-system
znaków graficznych, za pomocą których można zanotować dźwięk, przede
wszystkim jego wysokość i czas trwania.
Wysokość dźwięku jest określona położeniem nuty na pięciolinii oraz
kluczem muzycznym.
C
D
E
F
G
A
H
C
D
E
F
G
A
Powyższe dźwięki ułożone są w szeregu diatonicznym. Możemy je podwyższać
lub obniżać poprzez dodawanie znaków chromatycznych. Do podstawowych
znaków chromatycznych zaliczamy:
- krzyżyk - podwyższa dźwięk o pół tonu i dodaje do jego nazwy
końcówkę „is” np. fis, cis, gis ;
F
Fis
C
Cis
12
G
Gis
- bemol - obniża dźwięk o pół tonu i dodaje końcówkę “es” np. fes, ces,
ges ;
wyjątkowo do dźwięku e i a dodajemy końcówkę „s” (as, es)
F
-
Fes
C
Ces
G
Ges
kasownik - kasuje czyli znosi działanie krzyżyka i bemola ;
Fis
F
Cis
C
13
Gis
G
WARTOŚCI RYTMICZNE NUT I PAUZ
Czas trwania dźwięku określają wartości rytmiczne nut. Oto nuty oraz
symbolicznie przedstawione ich wartości. Wartości pauz odpowiadają
wartościom nut.
NUTY
cała nuta
PAUZY
całonutowa
półnuty
półnutowa
14
ćwierćnuty
ćwierćnutowe
ósemki
ósemkowe
szesnastki
szesnastkowe
Nuta jest to umowny znak graficzny określający wysokość dźwięku oraz jego
wartość rytmiczną. Pauza to cisza w muzyce.
Wartość rytmiczną czyli długość nuty i pauzy możemy zmieniać za pomocą
kropki.
Kropka przedłuża wartość rytmiczną nuty lub pauzy o jej połowę.
15
BUDOWA FLAŻOLETU
Flażolet składa się z dwóch części. Wykonywany jest z różnych
materiałów: metalu oraz plastiku. Nie tworzywo decyduje o jego jakości, lecz
technologia wykonania. Flażolety w większości są instrumentami w stroju D.
ustnik
główka
o
okienko
korpus
16
Z DZIEJÓW FLAŻOLETU
Nazwa flażolet pochodzi od łacińskiego ,,flare"- dąć. Jest to najprostszy
instrument dęty. Narodził się we Francji w XVI w. Jego historia sięga roku
1581, kiedy to Sieur de Juvigny wykonał w Paryżu mały flet podłużny
z sześcioma otworami- 4 wierzchnimi i 2 dla kciuków. W XVII i XVIII wieku
ten właśnie instrument, budowany w kilku wielkościach, stał się ulubionym
instrumentem amatorskim, szczególnie w Anglii, Francji i Niemczech.
W muzyce artystycznej
występował u J.S. Bacha, G. F. Haendla, Ch. W.
Glucka i W.A. Mozarta, jednak – ze względu na stosunkowo ciche brzmienie –
nie wszedł na stałe do składu orkiestry.
Na początku XIX wieku powstała
angielska odmiana flażoletu z 6 otworami wierzchnimi i 1 dla kciuka oraz
częściowym oklapowaniem. Zdobyła ona dużą popularność i w konsekwencji
przyczyniła
się
do
poszukiwań
sposobów
umożliwiających
masowe
wytwarzanie. W 1843 r. Robert Clarke rozpoczął trwającą do dzisiaj produkcję
tanich instrumentów z cienkiej blachy, mających jedynie 6 wierzchnich
otworów palcowych. W krótkim czasie instrument, który nazwano teraz tin
flageolet, tin flute, penny whistle lub tin whistle stał się powszechnie dostępny
i obecny wśród dzieci, amatorów oraz muzyków ludowych szczególnie w
Anglii, Ameryce a także w niektórych rejonach Szkocji. Wyjątkowe miejsce
zajął jednak w tradycyjnej muzyce irlandzkiej, z którą obecnie jest najczęściej
kojarzony. Szczególnie należy podkreślić fakt, że blaszane piszczałki z 6
otworami znane są także w polskiej muzyce ludowej - o czym wspomina
zarówno Oskar Kolberg (Kujawy) jak i Adam Chętnik (Kurpie i Mazury) - a ich
popularność na ziemiach polskich w XVIII i XIX wieku była tak wielka, że
nazywano je często flecikami polskimi
W październiku 1992 roku na
Wojewódzkiej Konferencji Metodycznej w Poznaniu po raz pierwszy Wojciech
Wietrzyński przedstawił propozycję zastosowania flażoletu jako instrumentu
17
szkolnego. Dwa miesiące później II koło Stowarzyszenia ISME w SP nr 90
w
Poznaniu
zorganizowało
spotkanie
zainteresowanych
nauczycieli
i metodyków z przedstawicielami PZPM "MUZA". W wyniku tego spotkania
ówczesny vice dyrektor "MUZY", inż. Józef Mykowski, podjął decyzję o
wdrożeniu flażoletu do produkcji. Pierwsza partia instrumentów pojawiła się na
początku 1994 roku. Od tego momentu Wojciech Wietrzyński zaczął
prezentować w szkołach podstawowych dawnego województwa poznańskiego
audycje pt. ,,Poznaj flażolet". W rezultacie tych działań na początku roku
szkolnego 1994/95 powstały dwa pierwsze zespoły flażoletowe: w SP
w Kostrzynie Wlkp, prowadzony przez Mirosławę Karalus oraz w SP
w Kobylnicy, prowadzony przez Annę Bulczyńską. Wojciech Wietrzyński stał
się więc animatorem Wielkopolskiego Ruchu Flażoletowego. Ruch ten
gromadzi ok. 15.000 dzieci i młodzieży grającej na flażoletach. Są to zespoły
istniejące w domach kultury, grupy uczniów muzykujące w ramach
przyszkolnych kół zainteresowań, są schole parafialne oraz coraz częściej całe
klasy szkolne w nauczaniu zintegrowanym, w których instrument ten deklasuje
swoimi zaletami używany do tej pory flet prosty. Współczesny flażolet jest
kontynuacją tych wszystkich historycznych form. Jest on nie tylko instrumentem
wyjątkowo prostym, przeznaczonym dla amatorów domowego muzykowania
oraz miłośników muzyki zainspirowanych historią i tradycją, ale również
przydatnym w umuzykalnianiu i muzykowaniu najmłodszych. Tę funkcję
flażoletu doceniła m.in. pani Jadwiga Socha, która w swoim podręczniku do
muzyki dla klas 1-3 ("Nasze Muzykowanie" - WSiP 1997, ISBN 83-02-06436X)
zaproponowała
flażolet
jako
instrument
szczególnie
atrakcyjny
w początkowym nauczaniu muzyki. W roku 1995 powstały trzy następne
zespoły: w Opalenicy (MGOK "TAKLAMAKAN"), Murowanej Goślinie (SP nr
2 na osiedlu Zielone Wzgórza) oraz Swarzędzu (Ośrodek Kultury). Narodziła
się wówczas idea zorganizowania spotkania, które byłoby okazją do wymiany
"pomysłów na zespół flażoletowy" a także świętem muzycznym, pozbawionym
18
jakichkolwiek
elementów
rywalizacji.
Tak
powstał
FESTIWAL
DZIĘCIĘCYCH ZESPOŁÓW FLAŻOLETOWYCH, którego pierwsza edycja
odbyła się 8 czerwca 1996 r. w Opalenicy. Wzięło w nim udział ponad 400
młodych "piszczków", zrzeszonych w 14 zespołach. Festiwal opalenicki do dziś
pozostaje
największym
świętem
poświęconym
temu
niewielkiemu
instrumentowi o olbrzymich możliwościach.
Od roku 1996 w ramach Wielkopolskiego Ruchu Flażoletowego odbyły się
następujące imprezy:
 FESTIWAL AMATORSKICH ZESPOŁÓW FLAŻOLETOWYCH im.
Józefa Niedzielskiego organizowany przez MGOK "TAKLAMAKAN" w
Opalenicy w ostatnią sobotę maja (od 1996 r.).
 KOLĘDNICY. Organizatorem jest Szkoła Podstawowa w Murowanej
Goślinie. Termin - styczeń (od 1997 r.).
 SPÓŹNIONY PRIMA APRILIS, czyli DZIEŃ BŁAZNA w kwietniu,
organizowany przez Ośrodek Kultury w Swarzędzu (od 1997 r.).
 PYRKOSZ GOŚLINSKI, którego organizatorem Ośrodek Kultury w
Murowanej Goślinie (od 1998 r.).
 WIOSNA Z FLAŻOLETEM zorganizowana po raz pierwszy w bieżącym
roku przez Centrum Kultury w Pniewach, ma wejść na stałe do kalendarza
imprez flażoletowych.
19
FLAŻOLET CZY FLET ?
A oto najważniejsze zalety flażoletu (w porównaniu do fletu podłużnego,
dominującego obecnie w powszechnej edukacji muzycznej):
 mniejsza ilość otworów palcowych (flażolet posiada sześć otworów, po trzy
otwory dla każdej ręki, dla najsprawniejszych palców- wskazującego,
środkowego i serdecznego), flet prosty posiada dwa dodatkowe otwory- otwór
od spodu dla kciuka lewej ręki i otwór dla małego palca prawej ręki( do którego
dziecko z trudnością sięga i dlatego tu rodzi się najwięcej fałszów).
 znacznie łatwiejsze zadęcie (flet wymaga większej sprawności- szczególnie
w taniej wersji plastikowej - każdy dźwięk wymaga odrębnego sposobu i innej
siły zadęcia, co w konsekwencji powoduje mnóstwo tzw. "kiksów". Flażolet jest
wolny od tej wady, ponieważ - niezależnie od siły zadęcia - wydaje ten sam
dźwięk, przemieszczając go o oktawę w górę lub w dół z tego instrumentu jest o
wiele łatwiej wygrać właściwy dźwięk), Flażolet jest instrumentem o tzw.
przedęciu oktawowym. oznacza to prostą właściwość - dmuchamy lekko i
wydobywamy dźwięk, dmuchamy przy takim samym pokryciu palców mocniej i
mamy ten sam dźwięk o oktawę wyższy. W przypadku fletu prostego sprawa nie
jest bynajmniej tak prosta jakby sugerowała nazwa. Do wyższych dźwięków
potrzeba innego palcowania, zakrywania pół dziurki, co dla dziecka bywa często
nieosiągalne
 zaletą flażoletu jest jego głośność flażoletu. Nawet pojedynczy flażolet będzie
słyszalny bez nagłośnienia (w przedęciu oktawowym) w całym kościele. Flet
prosty, w skali dostępnej dla dzieci jest instrumentem bardzo cichym. flażolet
jest znacznie głośniejszy.
20
 prostota budowy powoduje, że jego cena - wahająca się w obecnie w granica
 dopełnieniem wszystkiego niech będzie stwierdzenie, że flażolet jest
symetryczny a flet prosty nie jest. Innymi słowy flet prosty konstruowany jest
pod osoby praworęczne. Flażolet pozbawiony jest takich utrudnień.
 Cena plastikowego fletu prostego jest porównywalna, ale jego brzmienie
pozostawia wiele do życzenia, taka plastikowa podróbka jest także bardziej
podatna na wszelkiego rodzaju fałsze i kiksy. Cena prawdziwego drewnianego
fletu prostego jest kilka razy wyższa.
21
TAKT, METRUM, RYTM
Zapis nutowy każdej melodii podzielony jest za pomocą pionowych linii na
małe odcinki, które nazywamy taktami. Linie oddzielające poszczególne takty to
kreski taktowe. Dwie cyfry występujące na początku melodii to oznaczenie
taktowe czyli metrum. Górna cyfra metrum oznacza do ilu liczymy, dolna
natomiast informuje jaka nuta jest podstawą liczenia.
ta k t
takt
metrum
takt
takt
kreska taktowa
Z wartości rytmicznych można układać rozmaite rytmy muzyczne, które
składają się z taktów. Spróbuj odczytać przedstawione niżej przykłady.
Licz głośno i wyklaskuj zapisany rytm.
1i 2i
1i 2i 3i
1i
1i
1i 2i
1i
1i2i 3i
2i 3i 4i
2 i
2i
3i 4
1i 2i
1i 2i3i
1i2i 3i4i
i
1i2i 3 i
1i 2i 3i
1i 2i 3i
4
i
22
4i
1 i
1i2i 3i 4i
2i3i 4 i
1i 2i 3i4i
ĆWICZENIA PRAKTYCZNE
Flażolet to najprostszy instrument muzyczny przeznaczony do wykonywania
melodii. Występuje w wielu odmianach, z których najpopularniejszą jest wersja
w stroju „D”, dlatego w oparciu o nią pisane są wszystkie podręczniki.
Po wstępnych ćwiczeniach i zapoznaniu się z podstawowymi teoretycznymi
wiadomościami możemy przystąpić do poznawania konkretnych dźwięków
i pierwszych prostych melodii. Przy wszystkich chwytach kciuk prawej ręki
podpiera flażolet od spodu, a pozostałe palce „wiszą” nad otworami
przygotowane do ich zamknięcia. Dmuchamy nie za mocno i jednostajnie aż do
momentu osiągnięcia stabilnego dźwięku.
Każdy palec zakrywa lub odkrywa tylko i wyłącznie jeden sobie
„przypisany” otwór, a dłonie nie mogą przesuwać się wzdłuż
instrumentu.
1. Palcem wskazującym lewej ręki
należy zakryć pierwszy otwór
licząc od strony ustnika i lekko
dmuchnąć w sposób podobny
jak przy wypowiadaniu szeptem
sylaby „Tu” lub „Du’.
dźwięk H
Zagraj ćwiczenie licząc każdą całą nutę do 1i2i3i4i.
23
licz : 1i2i3i4
1i2i3i4i
itd.
2. Zakrywając dodatkowo otwór drugi
palcem środkowym można wydobyć
kolejny dźwięk.
dźwięk A
Zagraj ćwiczenie licząc jw.
licz: 1i2i3i4i
3. Zakrywając trzeci otwór
palcem serdecznym tej
samej dłoni otrzymamy
kolejny dźwięk.
dźwięk G
24
Zagraj ćwiczenie.
1i2i3i4i
Jeżeli opuszki palców szczelnie przylegają do instrumentu to
dźwięk jest czysty i miły dla ucha.
4. Kolejne otwory zakrywa się
palcami: 1wskazującym, 2środkowym
i 3serdecznym prawej dłoni,
najniższy dźwięk (D) wymaga
szczelnego zakrycia wszystkich
otworów i bardzo lekkiego
zadęcia.
1
2
3
25
dźwięk Fis
dźwięk E
dźwięk D
Zagraj ćwiczenie.
1i2i3i4i
Nadmiar skroplonej pary wodnej może powodować niekorzystne
zmiany wysokości, barwy i siły dźwięku. Należy wówczas zakryć
palcem prostokątny otwór części ustnikowej i silnie dmuchnąć.
5. Aby zagrać dźwięk „C” należy
przykryć otwory odpowiadające
palcom: środkowemu i serdecznemu
lewej ręki.
dźwięk C
26
Zagraj ćwiczenie.
1i2i3i4i
6. Podczas wydobywania dźwięku „Cis”
instrument opieramy na obydwu
kciukach, wszystkie otwory
są odkryte.
dźwięk Cis
Zagraj ćwiczenie.
1i2i3i4i
otwór odkryty
otwór przykryty
27
otwór częściowo przykryty
przedęcie
Teraz znasz już wszystkie dźwięki potrzebne do tego aby zagrać poniżej
przedstawione ćwiczenia. Zanim jednak podejmiesz pierwszą próbę gry spróbuj
najpierw odczytać rytm przykładów a dopiero potem zagraj je na instrumencie.
Zwróć uwagę na metrum i liczenie.
Ćwiczenie
licz: 1i
2i
1i
2i
1i 2i
1i2i
1i
2i
1i
2i
1i 2i
1i
2i
pauza
Ćwiczenie
licz
1i
2i
1i2i
1i2i
itd.
Ćwiczenie
licz
1i2i 3i 1i2i 3i
1i2i 3i
pauza
28
Zdobycie umiejętności prawidłowego odczytywania zapisanej melodii
i rytmu wymaga wiele cierpliwości, precyzji i ćwiczeń.
Na koniec warto wspomnieć, że możliwości ekspresyjne flażoletu są znacznie
większe niż mógłby to sugerować jego skromny wygląd i łatwość nauki podstaw
gry. Oprócz artykulacyjnych technik fletowych możliwe jest wykonywanie
wibracji, glissanda i ornamentacji charakterystycznych dla dudziarskiego
sposobu gry. W połączeniu z rozległym obszarem perygrynacji stylistycznych
daje to instrument naprawdę godny polecenia i szerszej uwagi.
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45