Pracując z rodziną dziecka otyłego

KamilaKoziara-Głośna
Pracując z rodziną dziecka otyłego
Skrzynkaznarzędziamipsychodietetyka
Opracowanie graficzne i skład: Weronika Biszczak
Cophyright © klubpsychodietetyki.pl 2015
Wszystkie prawa zastrzeżone
www.klubpsychodietetyki
ISBN : 978-83-931524-3-8
Wstęp
Publikacja, którą trzymasz w ręce, powstała w celu pomocy dzieciom cierpiącym
na otyłość i nadwagę. Treści w niej zawarte kierowane są do osób pracujących z rodzicami
dzieci otyłych.
Poszczególne narzędzia powstawały z myślą o poprawie skuteczności usług
świadczonych w gabinetach specjalistów.
Liczne artykuły oraz badania poruszające kwestię otyłości wśród dzieci
wskazują na istotny związek pomiędzy specyficznymi zachowaniami rodziców a
nadprogramowymi kilogramami ich dzieci.
Psychodietetyczne podejście do odchudzania dziecka zwraca uwagę na rodzaj
jego relacji z rodzicem. Umiejętna edukacja rodziny w tym obszarze zdaje się bardziej
skuteczna niż standardowa zmiana diety.
Stosowane obecnie interwencje wiążą się często z brakiem wiedzy dotyczącej
psychologicznego kontekstu otyłości oraz brakiem narzędzi nakierowanych na problem.
Publikacja ta ma na celu ułatwienie specjaliście często trudnej pracy z rodzicem dziecka
otyłego. Głównym celem opisanej interwencji jest przekierowanie odpowiedzialności za
zmianę nawyków z dziecka na rodzica.
W publikacji znajdziesz karty pomocne w diagnozie problemu oraz strategii
działania. Zamieszczone narzędzia oparte są na teoretycznych modelach dotyczących
procesu zmian oraz na technikach behawioralnych ukierunkowanych na zmianę
zachowania rodziny. Wyróżnić można karty dla specjalistów oraz osobne karty dla
rodziców. Zacznij od zapoznania się z kartą dotyczącą etapów pracy z klientem. Jest
to swojego rodzaju spis treści zawierający opisy konkretnych kroków, które nadają
3
formę pracy z rodzicem. Następnie zapoznaj się z całością publikacji, aby dowiedzieć
się, jakimi narzędziami dysponujesz. Podczas pracy możesz używać kilku wybranych
przez siebie kart lub używać większości – oceń problem i dostosuj narzędzie do klienta.
Pod każdą kartą dla rodzica znajdziesz krótki opis zastosowania narzędzia. Zastanów się
zawsze nad gotowością rodzica do podjęcia działania, które chcesz mu zaproponować.
Jedzenie pełni w naszym życiu różne funkcje. Traktujemy je bardzo emocjonalnie,
kojarzymy często z dzieciństwem, a tym samym z poczuciem bezpieczeństwa i miłości.
Dzięki pożywieniu potrafimy się komunikować, tworzymy skojarzenia, zapominając o
jego podstawowej funkcji – odżywianiu naszego ciała.
Zachowania i postawy rodziców odgrywają ważną rolę w procesie uczenia się, a
badania wskazują na silny związek między jadłospisami rodziców i ich dzieci. Dziecko
uczy się od rodzica wielu zachowań, w tym żywieniowych. Obserwując codzienne
zachowania dorosłego, gromadzi informacje w celu wykorzystania ich w przyszłości.
Praca z rodziną dziecka otyłego jest specyficzną formą pracy. Specjalista, kierując swoje
uwagi bezpośrednio do dorosłego, działa pośrednio na dziecko, jak i na całą rodzinę.
Wszelka zmiana w zachowaniu jednej osoby pociąga za sobą szereg zmian w systemie
rodzinnym. Jest to dobra wiadomość, pod warunkiem że wiemy, co, jak i kiedy mówić.
Czasem kilka uzyskanych w wywiadzie informacji na temat funkcjonowania rodziny
potrafi nas nakierować na psychiczną przyczynę problemu i tym samym ułatwić naszą
przyszłą pracę. Wskazówki dietetyka powinny zachęcać i motywować do pracy rodzica,
aby ten miał wiarę w sens zaangażowania sił w to, co mu proponujemy. Ważne, aby praca
nie kojarzyła się dorosłemu wyłącznie z cierpieniem spowodowanym ciągłym głodem i
napięciem dziecka. Rolą specjalisty jest zwrócenie uwagi na to, że otyłość to nie tylko
kilogramy, a spadek wagi można osiągnąć bez agresywnych uwag, nakazów i zbędnej
krytyki, która do niczego dobrego nie prowadzi. Kluczem do sukcesu jest rozmowa i
zmiana podejścia do dziecka, a praca nad zmianą zaczyna się od zrozumienia potrzeb
małego człowieka.
Pamiętajmy, że sam spadek wagi nie zmieni zbyt wiele w psychice dziecka.
Potraktujmy zatem otyłość jako coś więcej niż problem natury cielesnej. Pozytywne
myślenie o sobie w okresie dzieciństwa jest podstawą do wykształcenia poczucia wartości
w przyszłości, dlatego tak ważne jest, aby zwrócić uwagę na to, co przeżywa dziecko.
Zwracając uwagę na te kwestie, wpływamy nie tylko na konsekwencje, ale i na przyczyny
otyłości. Takie działania mają wpływ na poprawę jakości naszych usług, poprawiają
skuteczność naszej pracy, zmniejszając ryzyko szybkiego powrotu do wagi wyjściowej.
Zachęcam specjalistów do zapoznania się z psychologicznym kontekstem
otyłości dziecka oraz z kartami ćwiczeń.
4
Etapy pracy z klientem
Zmiana to złożony proces wymagający czasu. Udana interwencja wymaga określenia
konkretnychetapów,którenastępującposobie,prowadzićbędądowyznaczonegocelu.
Warunkiem skutecznej zmiany jest praca przy zachowaniu odpowiedniej kolejności
etapów, przez które przechodzi klient. Poniżej znajdziesz opisane poszczególne etapy
prowadzącedozmiany.
1. Nawiązanie relacji
Pierwszy i nieodłączny etap pracy z rodziną.Atmosfera szacunku i wsparcia pomaga
klientowi poczuć się bezpiecznie w gabinecie. Jest to bardzo ważne ze względu na
treści,którebędąporuszanewdalszychetapachpracy.Poczuciekomfortuizrozumienia,
któregodoznajeklient,wpływanalepsząjakośćitempopracy.
Cel:Wzbudzeniezaufania,tworzeniebezpiecznejatmosfery,wzajemnepoznaniesię.
Natymetapie:
-słuchamyklienta,
-dopytujemy,
-okazujemyzainteresowanie,
-próbujemyzrozumiećsytuacjęklienta(empatia).
Kartydlaspecjalistypomocnenatymetapie:
•
Komunikacjazklientem,
•
Komunikacja–tabela,
•
Komunikacja–wywiadzdzieckiem.
2. Diagnoza problemu – wywiad
Na tym etapie specjalista zbiera informacje o rodzinie i jej członkach. Następnym
krokiemjestselekcjatychnajważniejszychipróbapołączeniaichwjednącałość.Istotne
natymetapiejestdokładneuszeregowanieotrzymanychinformacji,wtymodrzucanie
błędnych hipotez i ustalanie faktów. Takie działania pomogą Ci zlokalizować źródła
problemu dziecka. Proces ten jest bardzo ważny oraz wymaga uwagi specjalisty. Od
trafnejdiagnozyproblemuzależy,wjakisposóbinadczymbędziepracowaćrodzina.
5
Cel:Zebranieiuszeregowanieodpowiedniejilościinformacjiorodzinieicharakterze
problemu.
Natymetapie:
-stosujemypytaniaotwarte,
-zbieramywnioski–źródłaproblemu,czynnikimającewpływnazmianę.
Kartydlaspecjalistypomocnenatymetapie:
•
Wywiadzrodzicem,
•
Wywiadzrodziną,
•
Wywiad–zadaniedladzieckairodzica,
•
Komunikacja–wywiadzdzieckiem,
•
Wnioskizwywiadu–tabela,
•
Modelzmiany,
•
Sferyproblematyczne,
•
Kartadziecka.
3. Przekazywanie informacji zwrotnych. Edukacja
Informacjezwrotne
Pozebraniuwywiaduorazzlokalizowaniuproblemówrodzinyczasnapodzieleniesiętą
wiedzązrodziną.Bardzoważnyokazujesiętusposóbdzieleniasięwnioskamizrodziną.
Zarównoodpowiednidobórsłów,jakiformaprzekazuistotniewpłynąnareakcjęklienta
ijegodalszenastawieniedozmiany.
Uwaga! Weryfikacja diagnozy. Może okazać się, że podczas udzielania informacji
zwrotnych trafimy na nowe informacje, którymi zaskoczy nas rodzic. Ważne, aby
omawiaćjenabieżącoipróbowaćwłączaćjedouzyskanejwcześniejwiedzy.Wszystkie
dodatkoweinformacjemogąwpłynąćnazmianęniektórychwcześniejszychwniosków,
zapisujjewięciweryfikujzklientem.
Edukacja
Klient,któregouczymy,stajesięświadomyitymsamymbardziejzdolnydozrozumienia
Twoich zaleceń. Znajomość powodów, dla których podejmuje wysiłek, bywa bardzo
istotny w momentach zwątpienia w cel zmiany. Moment ten nazywamy kryzysem
i wiemy, że jako etap zmiany jest nieunikniony. Tak dorosły, jak i dziecko, którzy
rozumieją istotę zalecanych przez specjalistę zachowań, mają większą motywację do
6
działania. Dzieje się tak, ponieważ potrafią przewidzieć w większym stopniu, co się
stanie,gdywokreślonysposóbsięzachowają.Takaformapracyzklientemprzewiduje
oddanieodpowiedzialnościzazmianęwłaśnierodzinie.Roląspecjalistynatymetapie
jest dostarczenie jej odpowiedniej wiedzy. Dorosły oraz jego dziecko znający zasady
działaniamechanizmówzachowaniasąwstaniewłożyćwięcejwysiłkuwzmianę.Rola
edukacjiwobszarzezmianynawykówżywieniowychjestbardzoistotnymelementem
pracy,któryniejakowpływanajejpowodzenie.
Edukacjabędziebardziejskuteczna,gdyporozmowiezklientemwręczyszmukarty dla
rodzica,mającenaceluutrwaleniewiedzynabytejpodczaswizyty,byzabrałjedodomu.
Cel:Zwiększenieświadomościrodzicawobszarzeproblemu,zktórymprzychodzi.
Natymetapie:
•
korygujemybłędneprzekonanianatematnawykówżywieniowych,
•
przekazujemyrodzicowiwiedzęnatematprzyczynikonsekwencjiotyłości,
•
używamykartpsychoedukacyjnychdlarodzica.
Kartypomocnenatymetapie:
► dlaspecjalisty:
•
Zrozumiećrodzicadzieckaotyłego,
•
Otyłośćwrodzinie,
•
Pracazrodzicem,
•
Informacjazwrotna,
•
Autonomia;
►dlarodzica:
•
Funkcjejedzeniawotyłości,
•
Problemydzieckainastolatkaotyłego,
•
HistoriaKasi,
•
MamaKasi,
•
Głód,
•
Korzyścizaktywnościfizycznej,
•
Konsekwencjeotyłości.
7
3. Wyznaczanie celów i drogi do ich realizacji. Działanie
Natymetapieklientpowinienbyćświadomyproblemuijegonegatywnychkonsekwencji
dla zdrowia dziecka. Podczas rozmowy ze specjalistą rozważać będzie konieczność
podjęcia konkretnych działań dostosowanych do specyfiki problemu, z którym
przychodzi.
Praca na tym etapie będzie nakierowana na analizę trudności rodzica, poszukiwanie
alternatywnychzachowańorazrealnąpróbęwprowadzaniaichwżycierodziny.
Podokładnymomówieniucelówpracyorazkonkretnychzachowańmającychnacelu
zbliżeniedozmianyrodzicpowinienmiećmotywacjędozmianyiwiedzieć,comarobić.
Natymetapiewprowadzamynowestrategiezachowań,zachęcamyrodzicadotestowania
nowychformaktywnościorazeksperymentowaniazdzieckiemwtejsferze.
Wspieramyotwartośćnanoweichęćdodziałania.
Cel: Przygotowanie rodzica do wprowadzenia konkretnych działań, motywowanie do
działania.
Kartypomocnenatymetapie:
►dlaspecjalisty:
•
Krokidocelu,
•
Technikibehawioralne–zadaniadomowe;
►dlarodzica:
●dowypełnienia:
•
Ambiwalencja,
•
Zmiana–cel,
•
Cele–plan,
•
Zamienniki,
•
Trudnesytuacje,
•
Wspieraniesamodzielności,
•
Wytyczaniegranic;
●edukacyjne:
•
Zakazanyowoc,
•
Nawyk,
•
Pokażmi,codobre,
8
•
•
Wskazówkizachowańżywieniowych,
Jakwspieraćdziecko.
+ Zadania dla rodziców (gotowe scenariusze, propozycje zachowań dostosowane do
założonegocelu).
4. Monitorowanie postępów. Dalsze działanie
Natymetapienastępujebezpośredniazmianazachowaniarodzinyidziecka.Rodzicdzieli
sięswoimiodczuciamiwynikającymiznowychdoświadczeń.Specjalistapowinienbyć
wyczulonynato,comówirodzic,wjakisposóbopowiadaodzieckuizmianach,które
spostrzega.
Omawianie postępów ma na celu udoskonalanie wcześniej obranych strategii i
pierwotnychplanów.Dziękidokładnejanalizietrudnościzwiązanychzwprowadzaniem
nowych zachowań specjalista i rodzic mogą wspólnie wypracować lepsze metody
pokonywaniatrudności.
Natymetapiepracyspecjalistapowinienstosowaćpochwałyzawłożonąpracę,kłaść
nacisknajużuzyskaneefektyizachęcaćdodalszegodziałania.Wszystkietezachowania
majązazadaniepodtrzymywaćrodzinęwdziałaniu,wspieraćwnauceradzeniasobiez
trudnymisytuacjami(np.wkryzysie).
Cel: Weryfikacja celów, omówienie sukcesów oraz trudności związanych z
wprowadzaniemzmianwzachowaniu.
Natymetapie:
• Podsumowujemyefektywprowadzonychzmian:Co się udało? Jakie korzyści widzi
pan/pani na tym etapie?
• Wyciągamywnioskinanastępneetapydziałań:Nad czym należy jeszcze popracować?
Co zmienić, aby się udało?
• Motywujemyklienta,podkreślamysukcesy.
• Pomagamywmomentachdlaniegotrudnych,prowokujemydorefleksji–dzielenia
sięmyślaminatematzmianydzieckaorazcałejrodziny.
9
Karty pomocne na tym etapie:
Używamy kart wedle potrzeby, możemy również sami stworzyć kartę lub zadanie dla
klienta.
Wprowadzamy nowe zadania, zwiększamy poziom trudności, dostosowując go do
sytuacji klienta.
5. Zapobieganie nawrotom
Na tym etapie rodzina powinna posługiwać się nowymi nawykami dotyczącymi zarówno
odżywiania, jak i spędzania wolnego czasu. W pewnych momentach może pojawić się
pokusa, aby powrócić do starych nawyków. Rolą specjalisty jest przygotowanie rodziny
na ewentualne chwile słabości. Wraz z rodziną warto zastanowić się nad sposobami
wzmocnienia nowych nawyków i przygotowaniem strategii zapobiegania powrotu do
starego stylu życia.
Stosujemy:
• Podsumowanie poszczególnych etapów zmiany, stopnia realizacji celów: Co się
udało już osiągnąć? Czy warto w tym momencie rezygnować?
• Wzmacnianie nowych nawyków, podkreślanie sukcesów.
• Edukacja w obszarze utrzymywania nowych nawyków, zapobiegania nawrotom
niepożądanych zachowań.
10
W.R. Miller, S. Rollnick, Dialog motywujący. Jak pomóc ludziom w zmianie, Wydawnictwo
Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2014.
J.O. Prochaska., J.C. Norcross, Systemy psychoterapeutyczne. Analiza transteoretyczna, IPZ PTP,
Warszawa 2006.
J.O. Prochaska, J.C. Norcross, C.C. DiClemente, Zmiana na dobre, Instytut Amity, Warszawa 2008.
A. Łuszczyńska, Zmiana zachowań zdrowotnych – dlaczego dobre chęci nie wystarczają?, GWP,
Gdańsk 2004.
I. KARTY DLA SPECJALISTY
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
MODELZMIANY
KOMUNIKACJAZKLIENTEM
KOMUNIKACJA–TABELA
KOMUNIKACJA–WYWIADZDZIECKIEM
WYWIADZRODZICEM
WYWIADZRODZINĄ
WYWIAD–ZADANIEDLADZIECKAIRODZICA
WNIOSKIZWYWIADU–TABELA
SFERYPROBLEMATYCZNE
KARTADZIECKA
ZROZUMIEĆRODZICADZIECKAOTYŁEGO
OTYŁOŚĆWRODZINIE
PRACAZRODZICEM
INFORMACJAZWROTNA
AUTONOMIA
KROKIDOCELU
TECHNIKIBEHAWIORALNE–ZADANIADOMOWE
ZADANIAAPROBLEM
II. KARTY PSYCHOEDUKACYJNE DLA RODZICÓW
1.KONSEKWENCJEOTYŁOŚCI
2.FUNKCJEJEDZENIAOTYŁOŚCI
3.PROBLEMYDZIECKAINASTOLATKAOTYŁEGO
4.HISTORIAKASI
5.MAMAKASI
6.GŁÓD
7.KORZYŚCIAKTYWNOŚCIFIZYCZNEJ
8.AMBIWALENCJA
9.ZMIANA–CEL
10.CELE–PLAN
11.ZAMIENNIKI
12.TRUDNESYTUACJE
13.WSPIERANIESAMODZIELNOŚCI
14.WYTYCZANIEGRANIC
15.ZAKAZANYOWOC
16.NAWYK
17.POKAŻMI,CODOBRE
18.WSKAZÓWKIZACHOWAŃŻYWIENIOWYCH
19.JAKWSPIERAĆDZIECKO
autor: Kamila Koziara, materiały psychoedukacyjne dla rodziców
III. ZADANIA DLA RODZICÓW
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
WSPÓLNEPOSIŁKI
WSPÓLNEGOTOWANIE
AKTYWNOŚĆFIZYCZNADZIECKA
EMOCJE
UCZĘSIĘASERTYWNOŚCI
RADZĘSOBIEZPROBLEMAMI
ZNAJDŹSWOJĄPASJĘ
BUDUJEMYPOCZUCIEWARTOŚCI
SUKCESY
MY–COOSOBIEWIEMY
REGULAMINRODZINY
PODZIAŁOBOWIĄZKÓW
SPOKOJNYRODZIC
SAMSIĘUBIORĘ
ZDECYDUJ,GDZIEIDZIEMY
SAMODZIELNEZAKUPY
autor: Kamila Koziara, materiały psychoedukacyjne dla rodziców
91