Scenariusze zajęć dydaktycznych i

Transkrypt

„SCENARIUSZE ZAJĘĆ DYDAKTYCZNYCH I WYCHOWAWCZYCH Z ZAKRESU EDUKACJI PRAWNEJ I OBYWATELSKIEJ”.
Dla szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych.
Wydawnictwo jest częścią projektu „Szkoła bliższa prawu - rozwijanie postaw obywatelskich uczniów poprzez doskonalenie
nauczycieli”, współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego, realizowanego przez Okręgową Izbę Radców
Prawnych w Poznaniu w latach 2013/2014.
WOJEWÓDZKI URZĄD PRACY
W POZNANIU
REDAKCJA WYDAWNICTWA:
Elżbieta Leszczyńska
Jolanta Kucharzak
Maria Pacholska
Ewa Papla
KIEROWNIK PROJEKTU:
Ewa Papla
OPRACOWANIE GRAFICZNE, SKŁAD I DRUK:
Drukarnia Positiv
WYDAWNICTWO OKRĘGOWEJ IZBY RADCÓW PRAWNYCH W POZNANIU
ul. Chwaliszewo 69, 61-105 Poznań
WOJEWÓDZKI URZĄD PRACY W POZNANIU
ul. Kościelna 37
60-537 Poznań
SCENARIUSZE ZAJĘĆ DYDAKTYCZNYCH I WYCHOWAWCZYCH
Przekazujemy do Państwa rąk zestaw propozycji zajęć szkolnych i pozaszkolnych, ukierunkowanych na rozwijanie postaw obywatelskich i społecznych uczniów, z wykorzystaniem edukacji prawnej. Przedstawione
są one w formie scenariuszy zajęć, opracowanych przez nauczycieli szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych
z województwa wielkopolskiego, w ramach projektu „Szkoła bliższa prawu – rozwijanie postaw obywatelskich uczniów poprzez doskonalenie nauczycieli”, realizowanego w latach 2013-2014 przez Okręgową
Izbę Radców Prawnych w Poznaniu.
GŁÓWNE CELE I EFEKTY KURSU
W tworzeniu scenariuszy brali udział dyrektorzy, wychowawcy i nauczyciele uczący różnych przedmiotów:
m.in. historii, Wiedzy o Społeczeństwie, języka polskiego, angielskiego, niemieckiego, religii, wychowania
fizycznego. Opracowując koncepcje tematyki proponowanych Państwu zajęć, uczestnicy kursu doskonalącego włączali poznane podczas wykładów zagadnienia prawne do treści podstaw programowych różnych
przedmiotów oraz programów wychowawczych szkół, zwracając szczególną uwagę na możliwości wszechstronnego i praktycznego wykorzystania ich w szkole. Każdy scenariusz wskazuje główne cele, które można
osiągnąć, metody oraz formy prowadzenia zajęć, a niektóre z nich również wskazują powiązanie z programem nauczania i wychowania.
O znaczeniu postaw obywatelskich i społecznych w edukacji świadczy uznanie ich jako kompetencji kluczowych wśród ośmiu najważniejszych kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie
(zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18.12.2006).
Zdefiniowano je następująco: „Są to kompetencje osobowe, interpersonalne i międzykulturowe obejmujące
pełny zakres zachowań przygotowujących osoby do skutecznego i konstruktywnego uczestnictwa w życiu
społecznym i zawodowym, szczególnie w społeczeństwach charakteryzujących się coraz większą różnorodnością, a także rozwiązywania konfliktów w razie potrzeby. Kompetencje obywatelskie przygotowują osoby do pełnego uczestnictwa w życiu obywatelskim w oparciu o znajomość pojęć i struktur społecznych
i politycznych oraz poczuwanie się do aktywnego i demokratycznego uczestnictwa”. Są one szczegółowo
opisane w kategoriach wiedzy, umiejętności i postaw powiązanych z tą kompetencją („Kompetencje kluczowe
w uczeniu się przez całe życie – europejskie ramy odniesienia” 2007).
Komponent wiedzy obywatelskiej obejmuje między innymi:
• znajomość pojęć demokracji, sprawiedliwości, równości, obywatelstwa, praw obywatelskich zawartych
w międzynarodowych deklaracjach, ich stosowanie przez różne instytucje,
• znajomość współczesnych wydarzeń w perspektywie narodowej, europejskiej, światowej historii, integracji europejskiej, jej głównych celów i wartości,
• świadomość celów, wartości i polityk ruchów społecznych i politycznych, różnorodności i tożsamości
kulturowych w Europie.
Istotne umiejętności społeczne i obywatelskie wiążą się:
• ze zdolnością do zaangażowania i solidarności społecznej wraz z innymi ludźmi, krytycznej i twórczej
refleksji, konstruktywnego uczestnictwa w działaniach społeczności lokalnych oraz procesach podejmowania decyzji na wszystkich poziomach, szczególnie w drodze głosowania.
Natomiast pozytywne postawy opierają się na:
• poszanowaniu - praw człowieka, równości jako podstawy demokracji, różnic w systemach wartości różnych religii i grup etnicznych,
5
• poczuciu przynależności do - własnego otoczenia, kraju, Unii Europejskiej i Europy jako całości oraz do
świata,
• gotowości do konstruktywnego uczestnictwa w demokratycznym podejmowaniu decyzji na wszystkich
poziomach,
• działalności obywatelskiej wspierającej różnorodność i spójność społeczną, zrównoważony rozwój, poszanowanie wartości i prywatności innych osób.
Opierając się na definicji postawy należy zauważyć, że zawiera ona trzy istotne elementy (Tomaszewski,
1967):
• aspekt poznawczy – wiedzę i przekonania osoby na temat,
• aspekt afektywny – stosunek uczuciowy do sprawy,
• aspekt behawioralny – zdolność do działania w sprawie.
W procesie edukacji należy uwzględniać zawsze trzy aspekty postawy, a więc oddziaływać poprzez wiedzę
na dany temat, tworzyć sytuacje emocjonalnego zaangażowania się uczniów oraz sytuacje konkretnego
działania. Ponadto warto mieć na uwadze różne cechy postawy – jej natężenie, kierunek, zakres, zawartość,
stopień powiązania z innymi postawami, trwałość. Praktyka szkolna wskazuje, że zbyt często w edukacji
obywatelskiej uwypukla się lub wręcz poprzestaje na elemencie wiedzy, z zaniedbaniem czynnika afektywnego i działaniowego.
Przekaz wartości społecznych i obywatelskich dokonuje się poprzez odpowiedni dobór celów edukacyjnych,
treści i metod pracy. W polskim systemie edukacyjnym nauczyciele zobowiązani są do przestrzegania wymagań programowych, a największą swobodę działania posiadają w zakresie doboru metod. Pozostaje jednak
nauczycielom wolna i obszerna przestrzeń w określaniu celów, treści i metod – działania wychowawcze.
W planowaniu i organizacji różnorodnych aktywności uczniów o charakterze społecznym i obywatelskim, warto zadbać o kilka aspektów związanych z kontekstem szkoły:
• udziałem uczniów w dokonywaniu decyzji dotyczących szkoły - treści, metod, czasu uczenia się,
• uwzględnianiem przez nauczycieli opinii uczniów w sprawach dotyczących ich uczenia się,
• tworzeniem możliwości uczestniczenia uczniów w grupach i organizacjach działających poza szkołą,
• udziałem uczniów w aktywnościach klasowych, w tym: zgłaszaniem propozycji aktywności klasowych,
swobodnym wyrażaniem własnych opinii, poszanowaniem opinii innych, dyskusją,
• rodzajem klimatu klasy - właściwymi relacjami pomiędzy uczniami klasy i szkoły, poszanowaniem godności
nauczyciela i uczniów, integracją klasy.
Kolejnym istotnym aspektem rozwijania postaw jest motywacja. W dydaktyce zwraca się uwagę na metody
aktywizujące uczniów oraz na tworzenie warunków nauki, zapewniających uczniom poczucie własnej wartości, dających im samodzielność, swobodę podejmowania decyzji, wyrażania opinii, współpracy w zespole.
W praktyce edukacyjnej nie można też zapomnieć o wpływie czynników społeczno-kulturowych na kształtowanie się postaw uczniów. Należą do nich: kultura (opieranie się na wartościach społecznych), grupy
społeczne (małe grupy, rodzina – opieranie się na normach, obyczajach, praktykach społecznych), wiedza
(poszerzanie wiedzy kształtuje postawy adekwatne do rzeczywistości, likwiduje stereotypy), płeć (opieranie
się na ukształtowanych historycznie wzorach osobowych, rolach społecznych), wiek (dokonujące się wraz
z wiekiem zmiany kierunku i rodzaju postaw) (Mądrzycki, 1997).
6
Życząc Państwu sukcesów w rozwijaniu kompetencji społecznych i obywatelskich, poprzez wzrost wiedzy,
umiejętności i postaw w sferze prawa, mamy nadzieję, że niniejszy zbiór scenariuszy stanowić będzie dla
Państwa inspirację i pomoc w opracowywaniu własnych koncepcji różnorodnych zajęć dla uczniów.
Elżbieta Leszczyńska
Maria Pacholska
Literatura:
Franken E. R. (2013). Psychologia motywacji. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Kompetencje kluczowe w uczeniu się przez całe życie – europejskie ramy odniesienia. (2007). Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich.
Mądrzycki, T. (1997). Psychologiczne prawidłowości kształtowania się postaw. Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne.
Przetacznikowa-Gierowska, M. (1998). Psychologia wychowawcza (Powszechne Wydawnictwo Naukowe.). Warszawa.
Schulz, W., Ainley, J., Julian, F., David, K., & Bruno, L. (2010).International Report: Civic knowledge, attitudes and
engagement among lower secondary school students in 38 countries. Amsterdam: International Association for the
Evaluation of Educational Achievement (IEA).
Tomaszewski, T. (1967). Psychologia jako nauka o człowieku. Warszawa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Psychologii
Społecznej.
7
Anna Goździak
Elżbieta Grzelak
SCENARIUSZ LEKCJI WIEDZY O SPOŁECZEŃSTWIE
/LEKCJI WYCHOWAWCZEJ DLA UCZNIÓW GIMNAZJUM
Marian Śliwa
TEMAT 1
CZY WIEM JAKIE MAM PRAWA JAKO CZŁOWIEK?
CELE
CEL OGÓLNY
• zdobycie podstawowej wiedzy o prawach przysługujących współczesnemu człowiekowi
CELE SZCZEGÓŁOWE
UCZEŃ POTRAFI:
• wyjaśnić czym są prawa człowieka i dlaczego są one naturalne i niezbywalne
• wymienić najważniejsze dokumenty mówiące o prawach człowieka (przede wszystkim potrafi zinterpretować zapisy zawarte w dokumentach, takich jak Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej, Powszechna
Deklaracja Praw Człowieka, Konwencja o Praw Dziecka, Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (Europejska Konwencja Praw Człowieka)
• wymienić rodzaje praw, które posiada człowiek
• przeanalizować dokumenty, artykuły, sytuacje i wskazać jakie prawa człowieka zostały złamane
• zredagować list otwarty w sprawie osoby/sytuacji, wobec której złamane zostały prawa człowieka
UCZEŃ ZNA:
• system ochrony praw człowieka
METODY I FORMY PRACY / ŚRODKI DYDAKTYCZNE
METODY PRACY
• burza mózgów
• dyskusja
• analiza i interpretacja dokumentów, artykułów
• korzystanie z różnych źródeł informacji
FORMY
• praca w grupach
ŚRODKI DYDAKTYCZNE
• dokumenty
• fragmenty artykułów opisujących łamanie praw człowieka
• brystol
• kolorowe kartki
• rzutnik
• Internet
8
PRZEBIEG LEKCJI
1. Przywitanie z grupą a następnie przedstawienie tematu zajęć.
2. „Burza mózgów” – Uczniowie podają nazwy dokumentów, które mówią o prawach człowieka. Jeden
z uczniów notuje podane hasła na brystolu. Nauczyciel omawia zapisane dokumenty.
3. Uczniowie mają zastanowić się, podać przykłady i podjąć dyskusję - czy wszyscy ludzie mają jednakowe
prawa i obowiązki, czy bez względu na kolor skóry, wyznanie, miejsce zamieszkania, status społeczny, wiek
– wszyscy są traktowani jednakowo. Nauczyciel podsumowuje wypowiedzi uczniów.
4. Uczniowie zostają podzieleni na grupy, otrzymują dokumenty (załącznik I.1) i fragmenty artykułów
prasowych, każda grupa otrzymuje inny artykuł (załącznik I.2 i 3). Uczniowie zastanawiają się, w jakim kraju
lub na jakim kontynencie dana sytuacja mogła się wydarzyć, które prawa zostały złamane. W razie potrzeby
mogą skorzystać z Internetu. Nauczyciel wyświetla fragmenty artykułów, grupa podaje prawdopodobne
miejsce zdarzenia i wymienia, prawa które ich zdaniem zostały złamane. Nauczyciel koryguje odpowiedzi
uczniów.
5. Nauczyciel przedstawia klasie zdania/pytania, uczniowie mają zastanowić się i uargumentować czy są
one zgodne, czy niezgodne z dokumentami gwarantującymi nam prawa. (załącznik I.4). Nauczyciel koryguje
odpowiedzi uczniów.
6. Uczniowie wybierają sobie jedną z sytuacji omawianych na lekcji i piszą w tej sprawie list otwarty.
Nauczyciel może pokazać przykładowy list otwarty (załącznik I.5).
7. Uczniowie odczytują swoje listy.
8. Podsumowanie lekcji – uczniowie otrzymują kolorowe kartki, na których znajduje się zdanie, które mają
dokończyć (załącznik I.6). Kartki zostają zawieszone na gazetce.
ZAŁĄCZNIK I.1 – dokumenty. Pełen tekst na płycie CD.
KONSTYTUCJA RZECZPOSPOLITEJ POLSKIEJ WOLNOŚCI I PRAWA OSOBISTE Artykuł 38-56
WOLNOŚCI I PRAWA POLITYCZNE Artykuł 57-63
WOLNOŚCI I PRAWA EKONOMICZNE SOCJALNE I KULTURALNE Artykuł 64-76
I.1.B. STRESZCZENIE POWSZECHNEJ DEKLARACJI PRAW CZŁOWIEKA Z 10 XII 1948 R.
1. Każdy człowiek jest wolny i wszyscy powinniśmy być traktowani w taki sam sposób.
2. Każdy człowiek jest równy niezależnie od różnic w np. kolorze skóry, płci, religii, języka.
3. Każdy człowiek ma prawo do życia; życia w wolności i bezpieczeństwie.
4. Nikt nie ma prawa traktować Cię jak niewolnika ani Ty nie możesz nikogo uczynić swoim niewolnikiem.
5. Nikt nie ma prawa Cię skrzywdzić ani torturować.
9
6. Każdy człowiek ma prawo być równym wobec prawa.
7. Prawo jest takie samo dla każdego człowieka, powinno być stosowane w ten sam sposób wobec
wszystkich.
8. Każdy człowiek ma prawo domagać się pomocy prawnej, gdy jego prawa nie są przestrzegane.
9. Nikt nie ma prawa do bezprawnego uwięzienia Cię albo wydalenia Cię z twojego kraju.
10. Każdy człowiek ma prawo do sprawiedliwego i publicznego procesu.
11. Każdy człowiek powinien być uważany za niewinnego do momentu udowodnienia mu winy.
12. Każdy człowiek ma prawo domagać się pomocy jeżeli ktoś próbuje go zranić, ale nikt nie może wejść
do Twojego domu, otwierać twoich listów albo niepokoić Ciebie i Twoją rodzinę bez dostatecznego powodu.
13. Każdy człowiek ma prawo do przemieszczania się w granicach swojego kraju tak jak chce.
14. Każdy człowiek ma prawo udać się do innego kraju i domagać się ochrony, jeżeli jest prześladowany
albo grozi mu prześladowanie.
15. Każdy człowiek ma prawo znaleźć miejsce w kraju. Nikt nie ma prawa powstrzymać Cię przed przeniesieniem się do innego kraju, jeżeli tego chcesz.
16. Każdy człowiek ma prawo zawrzeć związek małżeński i założyć rodzinę.
17. Każdy człowiek ma prawo do posiadania własności i swojego dobytku.
18. Każdy człowiek ma prawo do praktykowania i przestrzegania wszystkich aspektów swojej religii oraz
do zmiany religii, jeżeli tylko chce.
19. Każdy człowiek ma prawo do mówienia co myśli i do przekazywania oraz otrzymywania informacji.
20. Każdy człowiek ma prawo do brania udziału w pokojowych zgromadzeniach i do wstępowania do stowarzyszeń.
21. Każdy człowiek ma prawo do uczestniczenia w rządzeniu swoim krajem.
22. Każdy człowiek ma prawo do ochrony socjalnej i do możliwości rozwijania swoich umiejętności.
23. Każdy człowiek ma prawo pracować za uczciwe wynagrodzenie w bezpiecznych warunkach i przynależności do związków zawodowych.
24. Każdy człowiek ma prawo do odpoczynku i urlopu.
25. Każdy człowiek ma prawo do odpowiedniego standardu życia i do opieki medycznej, gdy jest chory.
26. Każdy człowiek ma prawo uczęszczać do szkoły.
27. Każdy człowiek ma prawo do brania udziału w życiu kulturalnym społeczności.
28. Każdy człowiek musi przestrzegać „porządku społecznego”, który jest konieczny do korzystania z wszystkich tych praw.
29. Każdy człowiek musi szanować prawa innych, społeczną i publiczną własność.
30. Nikt nie ma prawa usunąć żadnego prawa z tej deklaracji.
I.1.C. KONWENCJA O PRAWACH DZIECKA (STRESZCZENIE)
Treść konwencji. Składa się z preambuły i 54 artykułów.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Konwencja_o_prawach_dziecka
KATALOG SFORMUŁOWANO KIERUJĄC SIĘ NASTĘPUJĄCYMI ZASADAMI:
• dobra dziecka
• równości (wszystkie dzieci są równe wobec prawa bez względu na pochodzenie, płeć, narodowość, itd.)
• poszanowania praw i odpowiedzialności obojga rodziców (państwo respektuje autonomię rodziny i ingeruje tylko w szczególnie uzasadnionych przypadkach według określonych procedur)
• pomocy państwa (państwo zobowiązane jest do podejmowania wszelkich działań ustawodawczoadministracyjnych dla realizacji praw uznanych w konwencji).
10
Konwencja ustanawia status dziecka oparty na następujących założeniach:
• dziecko jest samodzielnym podmiotem, ale ze względu na swoją niedojrzałość psychiczną i fizyczną wymaga szczególnej opieki i ochrony prawnej
• dziecko jako istota ludzka wymaga poszanowania jego tożsamości, godności i prywatności
• rodzina jest najlepszym środowiskiem wychowania dziecka
• państwo ma wspierać rodzinę, a nie wyręczać ją w jej funkcjach.
Katalog praw i wolności obejmuje prawa cywilne, socjalne, kulturalne, polityczne i z założenia w niewielkim
zakresie uwzględnia prawa ekonomiczne (dziecko winno się uczyć, a nie pracować).
W skład tego wchodzą:
PRAWA CYWILNE
• prawo do życia i rozwoju
• prawo do tożsamości (nazwisko, imię, obywatelstwo, wiedza o własnym pochodzeniu)
• prawo do wolności, godności, szacunku, nietykalności osobistej
• prawo do swobody myśli, sumienia i wyznania
• prawo do wyrażania własnych poglądów i występowania w sprawach dziecka dotyczących, w postępowaniu administracyjnym i sądowym
• prawo do wychowywania w rodzinie i kontaktów z rodzicami w przypadku rozłączenia z nimi
• prawo do wolności od przemocy fizycznej lub psychicznej
• prawo nierekrutowania do wojska poniżej 15 roku życia.
PRAWA SOCJALNE
• prawo do odpowiedniego standardu życia
• prawo do ochrony zdrowia
• prawo do zabezpieczenia socjalnego
• prawo do wypoczynku i czasu wolnego.
PRAWA KULTURALNE
• prawo do nauki (bezpłatnej i obowiązkowej w zakresie szkoły podstawowej)
• prawo do korzystania z dóbr kultury
• prawo do informacji
• prawo do znajomości swoich praw.
PRAWA POLITYCZNE
• prawo stowarzyszania się i zgromadzeń w celach pokojowych.
I.1.D. KATALOG PRAW I WOLNOŚCI - WYPISANY Z EUROPEJSKIEJ KONWENCJI PRAW CZŁOWIEKA
PRAWA I WOLNOŚCI W EUROPEJSKIEJ KONWENCJI PRAW CZŁOWIEKA:
Artykuł 2 Prawo do życia
Artykuł 3 Wolność od tortur
Artykuł 4 Wolność od niewolnictwa oraz pracy przymusowej i obowiązkowej
Artykuł 5 Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego
Artykuł 6 Prawo do rzetelnego procesu sądowego
Artykuł 7 Prawo do nie-bycia karanym bez podstawy prawnej
Artykuł 8 Prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego
Artykuł 9 Wolność myśli, sumienia i wyznania
Artykuł 10 Wolność słowa
11
Artykuł 11 Wolność zgromadzania się i stowarzyszania się
Artykuł 12 Prawo do zawarcia małżeństwa
Artykuł 13 Prawo do skutecznego środka odwoławczego
Protokół nr 1
Artykuł 1 Prawo własności
Artykuł 2 Prawo do nauki
Artykuł 3 Prawo do wolnych wyborów
Protokół nr 4
Artykuł 1 Zakaz więzienia za długi
Artykuł 2 Prawo do poruszania się
Artykuł 3 Zakaz wydawania własnych obywateli
Artykuł 4 Zakaz zbiorowego wydalania cudzoziemców
Protokół nr 6
Artykuł 1 Zniesienie kary śmierci
Protokół nr 7
Artykuł 1 Gwarancje proceduralne dotyczące wydalania cudzoziemców
Artykuł 2 Prawo do apelacji w sprawach karnych
Artykuł 3 Prawo do zadośćuczynienia za niesłuszne skazanie
Artykuł 4 Prawo do nie-bycia ponownie karanym za ten sam czyn
Artykuł 5 Zagwarantowanie równości praw małżonków
Protokół nr 12
Artykuł 1 Generalny zakaz dyskryminacji
ZAŁĄCZNIK I.2 – artykuły. Pełen tekst na płycie CD.
http://amnesty.org.pl/amnesty_blog/?p=836
ZAŁĄCZNIK I.3 – odpowiedzi http://amnesty.org.pl/amnesty_blog/?p=836
PIĘĆ HISTORII O ŁAMANIU PRAW CZŁOWIEKA, O KTÓRYCH PRAWDOPODOBNIE NIE MASZ POJĘCIA
Boliwia
Osoby, które przeżyły naruszenia praw człowieka – w tym tortury i tzw. „przymusowe zaginięcia” – w czasie
autorytarnych rządów wojskowych (1964-1982) wraz ze swoimi rodzinami przez prawie rok protestowały
przed Ministerstwem Sprawiedliwości w La Paz. Poszkodowani skarżą się na to, że władze odmawiają im
prawa do zadośćuczynienia krzywdom, w tym do odszkodowania pieniężnego z tytułu znęcania się nad
nimi bądź ich rodzinami w przeszłości. W marcu 2004 r. została uchwalona ustawa o prawie ofiar do odszkodowań za poniesione straty. Według oficjalnych danych zaledwie 1714 osobom z grupy 6000 został przyznany status beneficjenta. Wnioski pozostałych poszkodowanych zostały odrzucone. Osoby, które przeżyły
represje oraz ich rodziny, skarżą się na fakt, że warunki dotyczące uzyskania odszkodowania postawione
ze strony władz były nadzwyczaj restrykcyjne. Władze wymagały m.in. przedstawienia zaświadczeń lekarskich
od osób torturowanych, aktów zgonów, jak i innych dokumentów, które były trudne lub wręcz niemożliwe
do uzyskania. 8 lutego bieżącego roku Victoria López, jedna z pokrzywdzonych, która protestowała przed
Ministerstwem Sprawiedliwości, została zaatakowana. Napastnik zaczął na nią krzyczeć,skarżąc się na
obecność tłumu na ulicy, a następnie uderzył ją kijem. Mężczyzna został przekazany w ręce policji, która
wypuściła go bez przesłuchania.
12
Gwinea Bissau
Po upływie 10 miesięcy od wojskowego zamachu stanu w kwietniu 2012 r. rozpoczęto represje mające na
celu stłumienie krytyki nowych władz. Nadużycia praw człowieka oraz podstawowych wolności są wciąż
powszechne w tym zachodnioafrykańskim kraju. Demonstracje wciąż pozostają zabronione, dziennikarze są
aresztowani lub padają ofiarami prześladowań i nękania. Na domiar złego bezprawne egzekucje zasądzone
po zamachu stanu nie zostały do tej pory zbadane, a sprawcy przestępstw wciąż pozostają na wolności.
W październiku zeszłego roku niezależny dziennikarz António Ali Silva uciekł z kraju po tym, jak żołnierze
wkroczyli do jego domu i prawdopodobnie grozili mu, że go zabiją. Silva wcześniej napisał na swoim blogu
o dowódcy sił zbrojnych, za co został aresztowany i pobity. Tak jak za sprawą zamachu stanu zdecydowanie
pogorszyła się sytuacja praw obywatelskich i politycznych, tak pogorszyła się w Gwinei Bissau sytuacja ekonomiczna i społeczna. W efekcie doprowadziło to kraj na krawędź klęski humanitarnej. Żywność stała się
deficytowa i droga, zamknięto szkoły, a w wielu szpitalach brakuje niezbędnych lekarstw.
Macedonia
Bycie Romem w Macedonii nie jest łatwe. Dla kobiet pochodzenia romskiego sytuacja jest jeszcze trudniejsza. Doświadczają one wyraźnej dyskryminacji, kiedy próbują znaleźć pracę, zapewnić sobie dostęp do
edukacji lub do opieki medycznej. Wiele uczennic nie zdaje, co, jak twierdzi Amnesty International, wynika
m.in. ze stereotypu, że romscy rodzice nie zdają sobie sprawy ze znaczenia edukacji dziewczynek. Ma to negatywny wpływ na wymagania nauczycieli wobec romskich dzieci. Władze zrobiły bardzo mało, aby zmienić tę sytuację. Międzynarodowe naciski doprowadziły jedynie do podjęcia, bez większego entuzjazmu,
działań, które nie zostały efektywnie wprowadzone w życie. W styczniu 2013 r. Amnesty International
zorganizowała konferencję poświęconą problemowi nieudolności rządu Macedonii w sprawie zastosowania
specjalnych działań, gwarantujących prawa romskim kobietom i dziewczynkom. Komitet ONZ ds. Likwidacji
Dyskryminacji Kobiet bada tę sprawę.
Zjednoczone Emiraty Arabskie (ZEA)
Pod lśniącymi fasadami bogato wyposażonych drapaczy chmur i szerokimi uśmiechami państwowych urzędników ds. praw człowieka kryje się drugie dno – beznadziejna rzeczywistość dotycząca praw człowieka
w Zjednoczonych Emiratach Arabskich. W dzisiejszych ZEA tortury są stosowane niemalże bezkarnie,
a opozycjoniści, w tym więźniowie sumienia, są notorycznie aresztowani i przetrzymywani przez wiele miesięcy bez aktu oskarżenia i procesu. W 2011 r. pięciu dysydentów zostało skazanych na karę więzienia.
Zagraniczni pracownicy, w tym kobiety zajmujące się domem, w dalszym ciągu są pozbawieni istotnych
praw. Kobiety są dyskryminowane zarówno w prawie, jak i w praktyce, a kara śmierci wciąż jest orzekana.
W styczniu 2013 r. Rada Praw Człowieka ONZ dokładnie zbadała przestrzeganie praw człowieka w ZEA,
które w 2008 r. zobowiązały się do znacznej poprawy w tej kwestii. Noc wcześniej 94 aktywistów trafiło
przed sąd za krytykę rządu. Zbieg okoliczności tych dwóch wydarzeń jedynie potwierdza, że jak dotąd
obietnice „zostały tylko na papierze”.
Wietnam
Z dala od kontroli mediów Wietnam staje się jednym z największych więzień dla obrońców praw człowieka
w południowo-wschodniej Azji. W ciągu ostatnich 2 lat rząd coraz aktywniej walczył z wolnością słowa,
wsadzając do więzienia dziesiątki bloggerów, pokojowych aktywistów politycznych, pisarzy, prawników,
przedsiębiorców, a nawet autorów piosenek. Obrońcy praw człowieka często są skazywani na dziesięcioletnie
kary więzienia poprzedzane przez procesy sądowe, które ze sprawiedliwością i transparentnością nie mają nic
wspólnego. Sądy stosują wręcz orwellowskie oskarżenia, m.in. o „prowadzenie propagandy antyrządowej”
13
lub „działania mające na celu obalenie rządu”. Wszystko to pomimo wolności słowa zagwarantowanej
w konstytucji Wietnamu. Na przykład 24 września 2012 r. trzech wietnamskich bloggerów zostało
skazanych na karę od 4 do 12 lat więzienia za szerzenie propagandy skierowanej przeciwko państwu.
Nguyen Van Hai, Ta Phong Tan i Phan Thanh Hai, którzy w 2007 r. wspólnie założyli Niezależne Wietnamskie
Stowarzyszenie Dziennikarzy, prowadzili kampanię na rzecz wolnej prasy i innych inicjatyw wspierających
demokrację. Ich proces trwał zaledwie kilka godzin. W tym czasie część krewnych bloggerów i osoby ich
wspierające zostały celowo aresztowane, aby w ten sposób uniemożliwić im udział w procesie sądowym.
Igrzyska nie mogą przysłonić łamania praw człowieka w Rosji Rozpoczynające się w piątek zimowe igrzyska
w Soczi stoją w rażącej sprzeczności z olimpijskimi ideałami i fundamentalnymi prawami człowieka - pisze
„New York Times”. Apeluje, by nie zamykać oczu na represje czy korupcję wymiaru sprawiedliwości.
W piątkowym artykule redakcyjnym dziennik komentuje, że igrzyska są „spełnieniem dążeń Władimira Putina
do zapewnienia Rosji prestiżu i siły na światowej arenie”. „Nie sposób jednak zignorować mrocznej strony
- miażdżących represji, srogiego prawa o znieważaniu uczuć religijnych i wymierzonego w homoseksualizm
oraz skorumpowanego wymiaru sprawiedliwości, w którym polityczni dysydenci są skazywani na długie
wyroki na podstawie fałszywych oskarżeń” - ocenia „NYT”. Najważniejsze, by świat przemówił teraz, kiedy
Putin jest w centrum uwagi i zależy mu na opinii społeczności międzynarodowej - apeluje „New York Times”.
Przytacza następnie przykłady performerek z Pussy Riot - Marii Alochinej i Nadieżdy Tołokonnikowej, które
są zdecydowane - jak podkreśla gazeta - przeciwdziałać temu, by świętowanie igrzysk nie zafałszowało
realiów putinowskiej Rosji. Nowojorski dziennik zauważa, że jest dużo do zrobienia, począwszy od procesów w sprawie rozruchów na placu Bołotnym w Moskwie w maju 2012 roku. Pisze następnie o konieczności
reform systemu penitencjarnego i przywołuje relacje opozycjonistów, według których więźniowie przemieniani są w „posłusznych niewolników” i zmuszani do pracy 20 godzin na dobę, przy minimalnych racjach
żywnościowych.
http://olimpiada.interia.pl/news-soczi-2014-igrzyska-nie-moga-przyslonic-lamania-prawczlowie,nId,1102214
Korea Północna
Nie sposób wśród krajów rażąco łamiących prawa człowieka nie wymienić Korei Północnej, gdzie władza
podobnie jak w Chinach robi z obywatelami co chce. Żadnych praw. Kto sprzeciwi się władzy - właściwie
może być pewien rychłej śmierci, lub izolacji, wygnania. W dodatku rodzina takiego przestępcy jest prześladowana przez kilka innych pokoleń. http://humanrightsarebroken.blox.pl/2009/03/Korea-Polnocna-i-inne-kraje.html
Afryka
W Afryce ciągle mamy do czynienia z łamaniem praw człowieka. Większość ludności żyje w skrajnej nędzy.
Ludzie umierają z głodu, lub wyniszczeni przez choroby, na które nie mają lekarstw. Ale to nie jedyny
powód wymierania obywateli tego kontynentu. Ciągłe wojny domowe, między plemienne, państwowe
wyniszczają kraje Afryki. Do walk zbrojnych przymusza się dzieci, które od dziecka szkolone są na morderców.
Ludobójstwo jest na porządku dziennym. Codziennie giną niewinni ludzie. Bezbronni. Afrykańscy dyktatorzy
od zawsze znani byli z wyjątkowego okrucieństwa. Europejskie państwa mają zbyt mały wpływ na to co
dzieje się w Afryce, ale nie łudźmy się - Europa również nie kwapi się do pomocy najuboższym, do załagodzenia konfliktów, do wspierania, chyba że chodzi o kopalnie złota, ropę naftową.. Ludność nie ma podstawowych środków potrzebnych do życia - jedzenia, pieniędzy, środków higieny. Często brakuje wody.
Toczące się wojny zbierają potężne żniwo jeśli chodzi o śmierć ludzi.
14
Bliski Wschód
Znane są na całym świecie przypadki łamania praw człowieka w krajach Bliskiego Wschodu. Najczęściej
prześladowania mają charakter wyznaniowy. Cierpią głównie kobiety, których status jest w tamtejszym
społeczeństwie zgoła odmienny od np. europejskiego. Kobieta nie ma tam zbyt wielu praw, za to sporo
ograniczeń. Nikt nie reaguje, kiedy dochodzi do okaleczeń, czy zabójstw.. Ciągłe wojny domowe wyniszczają
te kraje. Liczne organizacje terrorystyczne sieją postrach wśród ludności. Wielu ludzi ginie, wielu niewinnych
ludzi. Ludność żyje w ciągłym strachu. Na przykład w Iraku czy Afganistanie wciąż prowadzi się działania
zbrojne, które nie przyniosły żadnych korzyści, a jedynie straty i śmierć wielu ludzi.
Rosja
Rosja to kolejny kraj, gdzie nagminnie łamie się prawa człowieka. Naród podzielony jest albo na bardzo bogatych, albo bardzo biednych. Centrum Rosji, ze stolicą żyje jeszcze w miarę możliwych warunkach, ale ludzie na Syberii nie mają łatwego życia. Bogaci powiększają swoje zarobki poprzez własną działalność.
Państwo swe nakłady przeznacza na cele militarne. Funkcjonariusze państwowi stosują pospolity terror
wobec obywateli: masowe pobicia, rażenie prądem, tortury, gwałty.. Powszechnie znane są działania Rosji
w Czeczenii, czy Gruzji. Rosja jakoby rościła sobie prawo do władania tymi terenami, przy okazji prowadząc
działania zbrojne których ofiarami również śmiertelnymi jest tamtejsza ludność. Najgorsze, że państwa
choćby Unii Europejskiej właściwie nie reagują.
Chiny
Jest to państwo, które jako pierwsze przychodzi na myśl, gdy mówimy o łamaniu praw człowieka. Państwo to
nie liczy się ze swoimi obywatelami. Ogranicza prawo posiadania, wolności słowa, a nawet podstawowego
prawa - życia! Trafiając przed chiński sąd - praktycznie nie ma się szans obrony. W dodatku prowadzi się
tortury w celu wymuszenia zeznań. Ciężko nawet oszacować liczbę ofiar tego strasznego reżimu, gdyż nie
są prowadzone jakieś szczegółowe akta spraw. Często „złamanie prawa” (choć najczęściej o nim mowy być
nie może) kończy się śmiercią. W Chinach nie istnieje też wolność religijna. Każdy kto podburza lud przeciw
władzy - musi liczyć się z tym, że zostanie natychmiast zatrzymany i najpewniej słuch po nim zaginie. Tak więc
nie ma wolności słowa. Chiny nie liczą się z losem Tybetańczyków, którzy walczą o suwerenność. Wydawać
by się mogło, że rząd nawet nie uważa ich za ludzi. Igrzyska w Pekinie wyglądały bardzo pięknie, ale tylko
w telewizorze. Ubogą ludność odizolowano od tego podniosłego wydarzenia w ten sposób, że w relacjach w telewizji nie spotkamy żadnego demonstranta, żadnego głodującego człowieka.. Czy zakaz wnoszenia transparentów na stadiony podczas igrzysk miał charakter ochrony bezpieczeństwa? Jeśli tak, to tylko
bezpieczeństwa władzy, która na pewno obawiałaby się by ktoś nie obnażył przed całym światem prawdy.
http://amnesty.org.pl/no_cache/archiwum/aktualnosci-stronaartykulu/article/3738/589/neste/124.html
Amnesty International z wielkim niepokojem obserwuje ostatnie wydarzenia na Białorusi. W swoich raportach
AI od dawna informuje o przypadkach łamania praw człowieka, zwłaszcza prawa do wolności wypowiedzi,
sprawiedliwego procesu oraz praw mniejszości narodowych. Siłowe wtargnięcie milicji białoruskiej do
siedziby Związku Polaków na Białorusi oraz próby zastraszania jego działaczy i działaczek stanowią jawne
naruszenie wolności zgromadzeń zagwarantowanej w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka oraz innych
dokumentach międzynarodowych. W ostatnim Raporcie Rocznym Amnesty International zauważa, że w 2004
roku Białoruś nie poczyniła żadnych postępów w dochodzeniu w sprawie czterech -zaginięć-. W dalszym
ciągu wydawane były wyroki śmierci, a egzekucje wykonywano. Obrońcy praw człowieka byli zastraszani
i prześladowani. Rząd nadal ograniczał wolności słowa i zgromadzeń. Działacze opozycji byli bezpodstawnie
zatrzymywani i rzekomo brutalnie traktowani przez milicję. Działalność organizacji pozarządowych, w tym
grup zajmujących się ochroną praw człowieka, była ograniczana, a nawet uniemożliwiana.
15
ZAŁĄCZNIK I.4 – zdania/pytania
1. Tej nocy możemy powiedzieć rodzinom, które straciły swoich bliskich w wyniku terroru Al-Kaidy,
że sprawiedliwości stało się zadość - tymi słowami prezydent USA Barack Obama obwieścił światu śmierć
terrorysty numer 1, Osamy bin Ladena. http://www.tvn24.pl/raporty/osama-bin-laden-nie-zyje,349
2. Spokojnie, rzecz nie miała miejsca w Radomiu czy Wałbrzychu, ale w Boliwii. Mieszkańcy pewnej wioski
postanowili sami ukarać dwóch złodziejaszków, którzy ukradli motocykle. Otóż, u nas robi się patrol miasta
i dzwoni na policję. W Amazonii z kolei przywiązuje się podejrzanych do drzewa, na którym znajdują się
mrówki Solenopsis, tzw. mrówki ogniste. Nie chcesz ich znaleźć wędrujących po twojej nogawce w stronę
krocza. Głównie dlatego, że są silnie trujące i gryzą. Złodzieje zostali jednak przywiązani do mrówkowego
drzewa na... trzy dni. Jeden z nich w chwili obecnej walczy o życie na OIOMie, drugi przechodzi serię dializ,
bo przestała mu funkcjonować nerka.
http://www.scigacz.pl/Zlodzieje,motocykli,torturowani,za,pomoca,mrowek,23111.html
3. Ambasador Syrii przy ONZ Baszar Dżafari potwierdził w środę wieczorem, że w więzieniach w jego kraju
stosowane są tortury. Dyplomata podkreślił jednocześnie, że skala tego rodzaju praktyk nie jest duża.
http://www.polskatimes.pl/artykul/3305430,syria-rezim-asada-potwierdzil-torturowaniewiezniow-popelnilismy-bledy-ale,id,t.
html?cookie=1
4. Łapiąc złodzieja na gorącym uczynku można zamknąć go w więzieniu bez wyroku sądowego.
5. Odnajdując na giełdzie samochodowej części ze swojego auta można je zabrać i spokojnie udać się do
domu.
6. Można skazać na zapłacenie grzywny dziennikarza, który na podstawie dowodów, w negatywny sposób
przedstawił znanego polityka.
7. Ludzie, którzy nie potrafią czytać (analfabeci) nie mają prawa brania udziału w wyborach.
8. Kolejki do lekarzy specjalistów powodują, że obywatel nie ma zapewnionych podstawowych praw
do opieki zdrowotnej.
9. Nałożenie na dziecko dwutygodniowej kary polegającej na sprzątaniu całego mieszkania jest zgodne
z prawem.
10. Czy ważne jest małżeństwo, gdy mężczyzna uprowadza lub przetrzymuje kobietę w celu zawarcia z nią
małżeństwa?
11. Czy „pożyczanie” pieniędzy od młodszych kolegów i ich nieoddawanie jest zgodne z prawem?
12. Czy uczeń niesystematycznie uczęszczający do szkoły może zostać ukarany?
13. Dzieci wykorzystywane są do pracy, a ponad połowa z 215 mln zatrudnionych dzieci wykonuje prace
niebezpieczne - głosi raport amerykańskiego Ministerstwa Pracy. Najwięcej dzieci pracuje w Indiach,
Bangladeszu i Filipinach. Około 130 typów produktów powstało dzięki pracy nieletnich w 71 krajach Azji,
Afryki i Ameryki Łacińskiej. W Indiach dzieci zatrudnia się nawet do takich prac jak produkcja cegieł, ogni
sztucznych i piłek futbolowych. W Bangladeszu nieletni pracownicy składają zegarki, szyją buty i produkują
16
tekstylia. Na Filipinach wolno zatrudniać dzieci do pracy nad 12 typami produktów, między innymi w przemyśle tytoniowym.
http://www.money.pl/gospodarka/wiadomosci/artykul/dzieci;pracuja;w;71;krajach;swiata,125,0,925053.html?p=md
ZAŁĄCZNIK I. 5 – przykład listu otwartego
http://wyborcza.pl/1,76842,14019196,List_otwarty_do_marszalkini_Sejmu_Ewy_Kopacz.html#ixzz33GuNafCR
Szanowna Pani marszałkini,
W ostatnich dniach przedmiotem debaty publicznej stała się informacja o wizycie polskich parlamentarzystów
z panią marszałkinią na czele w Chińskiej Republice Ludowej. Wizyta odbędzie się 4 czerwca, w dniu jakże
symbolicznym, kiedy w 1989 roku Polska odzyskała wolność, a w Chinach została ona brutalnie stłamszona
podczas pokojowego protestu na Placu Tiananmen. W wyniku użycia siły przez chińskie władze zginęło
wówczas około 3 000 osób. Amnesty International wraz z Fundacją Inna Przestrzeń, Instytutem Lecha Wałęsy
i Students For a Free Tibet Poland od lat monitorują i zajmują się kwestią poszanowania praw człowieka
w Chinach i Tybecie. Wyrażamy głębokie zaniepokojenie brakiem refleksji polskich władz będących reprezentantami polskiego społeczeństwa, które w dużej mierze angażowało się w demokratyczne przemiany
w Polsce i dla których szczególną datą jest wspomniany 4 czerwca. Nam Polakom trudno byłoby wyobrazić
sobie sytuację, kiedy w dniu rocznicy wydarzeń z grudnia 1970 roku, sierpnia 1980 roku czy wprowadzenia
stanu wojennego, w komunistycznej Polsce wizytę odbywałaby delegacja „wolnego świata”. Wierzymy,
że w wyborze tej daty kierowała się pani dobrymi intencjami. Mogą świadczyć o tym doniesienia, że zamierza pani wraz z polskimi parlamentarzystami w tym dniu zwrócić uwagę chińskim władzom na kwestie
dotyczące praw człowieka. Liczymy że po powrocie do kraju, przyjmie pani nasze zaproszenie do spotkania
w celu omówienia efektów wizyty. Tymczasem w zaistniałej sytuacji oczekujemy, że kwestia praw człowieka
zostanie publicznie poruszona, a w trakcie rozmów z przedstawicielami władz ChRL omówione zostaną
m.in. następujące kwestie:
- przeprowadzenie niezależnego i bezstronnego śledztwa w sprawie wydarzeń na Placu Tiananmen i wyegzekwowania odpowiedzialności od osób odpowiedzialnych za łamanie praw człowieka
- otwarcie publicznej debaty o tym co się stało w nocy z 3 na 4 czerwca 1989 r.
- powstrzymanie stosowania represji i skazywania osób za pokojowe korzystanie z wolności do wyrażania
poglądów i do zgromadzania się, w szczególności tych osób, które domagają się ponownej oceny wydarzeń
z 1989 r. i upamiętniających ofiary, (tj. organizacja „Matki z Placu Tiananmen”)
- powstrzymanie represji politycznych wobec mniejszości narodowych, w tym Tybetańczyków, będących
przyczyną tragicznych protestów - samospaleń (dotychczas podpaliło się co najmniej 120 Tybetańczyków
apelujących o wolność swojego kraju)
- wciąż najwyższa na świecie liczba wykonywanych wyroków kary śmierci, w tym za przestępstwa o charakterze politycznym czy gospodarczym
- bezprawne przymusowe wysiedlenia i przesiedlenia
- uwięzienie Gendun Czokji Nima, XI Panczenlama Tybetu, czy Liu Xiaobo, działacza demokratycznego
i laureata Pokojowej Nagrody Nobla i jego żony Li Xia, bezprawnie zamkniętej w areszcie domowym.
Z poważaniem
Draginja Nadażdin, Dyrektorka Amnesty International Polska
Warszawa, 1 czerwca 2013 r.
ZAŁĄCZNIK I.6 – zdanie do uzupełnienie
Najważniejszym dla mnie prawem jest prawo do....
17
Marek Kostka
Ewa A. Szymańska
Agnieszka Nowicka
Sławomir Zakrzewski
Aleksandra Paszek
Arkadiusz Zmyślony
Magdalena Pęczkowska
DLA UCZNIÓW LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCEGO
POZIOM ROZSZERZONY
CZAS: 5 GODZIN LEKCYJNYCH
TEMAT 2
PRAWA CZŁOWIEKA I ICH OCHRONA. KOMPETENCJE OBYWATELSKIE, POSTAWY.
CELE
PO ZAKOŃCZENIU ZAJĘĆ UCZEŃ:
• wyjaśnia, dlaczego prawa człowieka są przyrodzone i niezbywalne
• charakteryzuje katalog praw człowieka
• przedstawia najważniejsze dokumenty mówiące o prawach człowieka
• przedstawia genezę praw człowieka
• wyjaśnia zasady działania krajowego i międzynarodowego systemu ochrony praw człowieka
• wyjaśnia rolę i zakres odpowiedzialności instytucji stanowiących politykę na poziomie narodowym,
europejskim i międzynarodowym w zakresie ochrony praw człowieka
• rozpoznaje przykłady łamania praw człowieka
• formułuje argumenty przemawiające za uniwersalnością praw człowieka
• analizuje zastrzeżenia wskazywane przez przeciwników zasady uniwersalności
• wskazuje przykłady łamania praw człowieka (zwłaszcza w państwach niedemokratycznych)
• wyjaśnia wzorce zachowań ogólnie akceptowanych w różnych społeczeństwach
• rozpoznaje akty prawne, które odnoszą się do praw człowieka
• analizuje materiał ikonograficzny
• formułuje argumenty potwierdzające swoje stanowisko
METODY I FORMY PRACY, ŚRODKI DYDAKTYCZNE
METODY I TECHNIKI PRACY:
• pogadanka
• wykład
• praca z tekstem źródłowym
• praca w grupie
• praca z materiałem ikonograficznym
• dyskusja
ŚRODKI DYDAKTYCZNE:
• Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych
• Międzynarodowy Pakt Praw Socjalnych, Gospodarczych i Kulturalnych
• Europejska Konwencja Praw Człowieka
• Konstytucja RP
• Konwencja Praw Dziecka
• zdjęcia przedstawiające sytuacje łamania praw człowieka (załącznik)
18
PRZEBIEG LEKCJI
1. Czynności organizacyjne: przywitanie się, sprawdzenie obecności.
2. Nauczyciel przedstawia i wyjaśnia temat zajęć, omawia cele lekcji.
3. Nauczyciel wyjaśnia, na czym polega zasadność istnienia praw człowieka, wskazuje cechy charakterystyczne
(powszechność, niezbywalność...).
4. Wykorzystując wiedzę historyczną uczniów, nauczyciel omawia genezę i źródła moralne praw człowieka,
podkreślając znaczenie idei oświeceniowych dla ich ukształtowania i upowszechnienia.
5. Nauczyciel wyjaśnia i charakteryzuje dokumenty określające prawa człowieka współcześnie (kiedy powstały, z inicjatywy jakiej organizacji, kiedy państwo polskie je ratyfikowało...), następnie dzieli uczniów na grupy
czteroosobowe i rozdaje teksty wspomnianych dokumentów, wyjaśnia na czym polega zadanie: uczniowie
po przeanalizowaniu dokumentów mają wypisać prawa człowieka, które są w nich wymienione.
6. Po zakończeniu pracy przez uczniów, nauczyciel wyjaśnia w jaki sposób prawa są sklasyfikowane (kategorie,
generacje), rysuje na tablicy tabelkę obrazującą wspomniany podział i prosi uczniów o wymienianie praw,
które wcześniej wypisali i przyporządkowanie do odpowiedniej rubryki tabeli (nauczyciel wpisuje wymienione
prawa), w przypadku błędów młodzieży nauczyciel koryguje wypowiedzi uczniów.
7. Nauczyciel prowokuje rozmowę na temat przestrzegania praw człowieka, pyta uczniów o znane im przykłady
łamania wymienionych praw, przyczyny takich sytuacji, następnie prezentuje zdjęcia ukazujące sytuacje
naruszenia praw i wolności człowieka (załącznik) i prosi uczniów o określenie, jakie prawa zostały złamane,
w razie konieczności uzupełnia ich odpowiedzi.
8. Nauczyciel omawia polski i międzynarodowy system ochrony praw człowieka, wskazuje kiedy i w jakiej sytuacji można zwrócić się do wymienionych instytucji (np. Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Amnesty
International), a następnie wskazuje najważniejsze różnice między nimi, uczniowie zostają poproszeni o przygotowanie na następne zajęcia przykładów państw, regionów, gdzie łamane są prawa człowieka (zdjęcia
i ich omówienie).
9. Nauczyciel wyjaśnia uczniom, że prawa człowieka nie są przez wszystkich postrzegane jako uniwersalne,
wskazuje regiony świata, gdzie odrzuca się je jako niezgodne z tamtejszą tradycją, a następnie prowokuje
dyskusję na temat uniwersalności poznanych praw.
PODSUMOWANIE: nauczyciel podkreśla wagę znaczenia praw człowieka we współczesnym świecie oraz
wskazuje jak istotnym jest znajomość przysługujących ludziom praw i sposobów ich egzekwowania.
19
ZAŁĄCZNIK
1968, Fot. Eddie AdamsŹródło: http://www.swiatobrazu.pl/world-press-photo-zdjecie-roku-na-przestrzeni-lat-25840.html,2
Jodi Berber 2010 r. Źródło: http://politicstheoryphotography.blogspot.com/2011/11/best-shots-184-jodi-bieber.html
Źródło: http://news.money.pl/artykul/setki;protestujacych;przeciwko;lamaniu;praw;w;tybecie,86,0,360022.html
20
Źródło: http://www.polskieradio.pl/78/1227/Artykul/1009180,Ukraina-Kilkanascie-tysiecy-osob-na-wiecu-na-Majdanie
Źródło: http://pl.auschwitz.org/m/index.php?option=com_ponygallery&Itemid=17&func=detail&id=474
Źródło: http://draginjanadazdin.natemat.pl/46613,od-usa-do-polski-11-lat-lamania-praw-czlowieka
Źródło: http://www.wysokieobcasy.pl/wysokie-obcasy/51,96856,14989648.html?i=0
21
SCENARIUSZ LEKCJI
Robert Kuźdub
CZAS: 1 GODZINA LEKCYJNA
TEMAT 3
OCHRONA WOLNOŚCI I PRAW W POLSCE
CELE
UCZEŃ:
• wyjaśnia, na czym polegają: prawo do prywatności, w tym ochrony danych osobowych i prawa obywatela
w kontaktach z mediami (5.6)
• przedstawia główne środki ochrony praw i wolności w Polsce (6.1)
• opisuje sposób działania Rzecznika Praw Obywatelskich i Rzecznika Praw Dziecka; pisze prostą skargę do
jednego z nich (według wzoru) (6.2)
UCZEŃ:
• wymienia prawa oraz wolności człowieka i obywatela zapisane w Konstytucji RP
• tłumaczy, jakie są prawne możliwości ograniczenia praw i wolności zawartych w Konstytucji RP
• opisuje sposób powoływania oraz zakres kompetencji Rzecznika Praw Obywatelskich (RPO) i Rzecznika
Praw Dziecka (RPDz)
• charakteryzuje zadania RPO i RPDz
• podaje zasady oraz procedury składania wniosku do RPO i RPDz
• pisze skargę do RPO według wzoru
• wskazuje cechy wniosku do RPDz
• wyjaśnia, na czym polega prawo do prywatności i wskazuje jego zakres
• przedstawia prawa jednostki związane z prawem prasowym i ochroną danych osobowych, a także w kontaktach z mediami
• wymienia podstawowe środki ochrony praw i wolności w Polsce
• wie i rozumie co to są dane osobowe i dane wrażliwe
• wie jak i dlaczego należy chronić swoje dane osobowe
• burza mózgów
• elementy wykładu
• dyskusja
• rozmowa kierowana
• praca z tekstem źródłowym (Konstytucja), fragmenty ustawy o ochronie danych osobowych
• praca z tekstem podręcznika
FORMY PRACY:
• indywidualna, grupowa, zbiorowa
22
• podręcznik W centrum uwagi (s. 136–143)
• karta pracy, Konstytucja
PRZEBIEG LEKCJI
CZĘŚĆ I LEKCJI
1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie obecności, podanie tematu, celów lekcji oraz ich wyjaśnienie,
rozdanie kart pracy III. 1.
2. Uczniowie, w oparciu o Konstytucję RP, wymieniają podstawowe prawa i wolności obywatelskie. Prowadzący, wykorzystując informacje z podręcznika (s. 136), wyjaśnia sposoby ich realizacji oraz okoliczności,
w których mogą zostać zawieszone lub ograniczone.
3. Uczniowie rozwiązują polecenie 2 z karty pracy – wymieniają podstawowe środki ochrony wolności
i praw w Polsce.
4. Uczniowie rozwiązują polecenie 3 z karty pracy - uzupełniają tabelę w oparciu o podręcznik oraz
Konstytucję RP. Wspólne sprawdzenie poprawności wykonania zadania.
5. W formie krótkiego wykładu, nauczyciel wyjaśnia istotę Skargi Konstytucyjnej i omawia jej elementy.
Zwraca uwagę na różnice między skargami kierowanymi do Trybunału Konstytucyjnego, a wnioskami do
Rzecznika Praw Obywatelskich.
6. Podsumowanie I części zajęć w postaci dyskusji nad najważniejszymi elementami systemu ochrony praw
i wolności w Polsce i ich skuteczności oraz świadomości prawnej Polaków, dotyczącej środków ochrony
konstytucyjnych praw i wolności człowieka i obywatela.
7. Nagrodzenie najbardziej aktywnych uczniów „+”.
ZADANIE DOMOWE:
Posługując się informacjami z podręcznika (s. 136–143), napisz skargę do Rzecznika Praw Obywatelskich
w związku z naruszeniem Twoich podstawowych wolności i praw.
OCHRONA PRAW I WOLNOŚCI W POLSCE
Karta pracy III. 1.
1. W oparciu o Konstytucję RP (rozdział II – Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela), podaj
przykłady najważniejszych wolności i praw istniejących i chronionych w Polsce.
2. Na podstawie poniższego tekstu, wymień podstawowe środki ochrony praw i wolności jednostki w Polsce.
PODSTAWOWE ŚRODKI OCHRONY WOLNOŚCI I PRAW W POLSCE
A) Podstawowym środkiem ochrony praw i wolności w Polsce jest droga sądowa, umożliwiająca dochodzenie
swoich praw przez jednostkę. Podstawą tych praw jest art. 45 Konstytucji RP oraz art. 77, ust. 2, zgodnie
z brzmieniem którego zakazuje się zamykania drogi sądowej dla dochodzenia naruszonych wolności i praw.
23
Treść Konstytucji RP podkreśla też zasadę cywilnej odpowiedzialności państwa (samorządu) za niezgodne
z prawem działanie funkcjonariuszy administracji państwowej i samorządowej.
B) Kolejnym środkiem ochrony wolności i praw w Polsce jest Skarga Konstytucyjna. Skargę taką może złożyć
każdy bezpośrednio do Trybunału Konstytucyjnego w razie naruszenia jego konstytucyjnych praw i wolności.
C) Aby bronić swoich praw i wolności można również złożyć wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich.
Wniosek taki może złożyć każdy, kogo prawa i wolności zostały naruszone przez organy władzy publicznej.
3. Posługując się wiedzą własną, Konstytucją RP (art. 208 – 212), informacjami zawartymi w podręczniku
(s. 137 – 139), uzupełnij tabelę wpisując w odpowiednie jej części prawidłowe odpowiedzi:
Rzecznik Praw Obywatelskich
Rzecznik Praw Dziecka
1. Kto powołuje ten urząd?
2. Czas trwania kadencji
Zadania i uprawnienia
Kto może skierować wniosek
i co on powinien zawierać?
Kto obecni e pełni tą funkcję
w Polsce?
OCHRONA WOLNOŚCI I PRAW W POLSCE
CZĘŚĆ II LEKCJI
1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie obecności, podanie tematu, celów lekcji oraz ich wyjaśnienie.
Sprawdzenie zadania domowego z poprzedniej lekcji.
2. Uczniowie, w formie burzy mózgów, wyjaśniają co to jest prywatność i czego ona dotyczy.
3. Podanie przez uczniów możliwych odpowiedzi i z ich pomocą stworzenie definicji pojęcia prywatność
oraz sfer, których ona dotyczy.
4. Rozdanie kart pracy Nr 2. Przejście do 1 zadania. W oparciu, o informacje zawarte w podręczniku na
s. 140, uczniowie pracując w parach, wymieniają podstawowe prawa przysługujące obywatelom w kontaktach z mediami oraz zasady obowiązujące dziennikarzy przy zbieraniu i przekazywaniu informacji opinii
publicznej.
5. Po sprawdzeniu i omówieniu zadania 1 z karty pracy Nr 2, przejście do zapoznania się uczniów z fragmentem ustawy o ochronie danych osobowych. Uczniowie odpowiadają na zawarte pod tekstem pytania
.
6. Omówienie zadania 2 karty pracy Nr 2.
24
7. Sprawdzenie i omówienie rozwiązania przez uczniów zadania nr 2 z karty pracy Nr 2.
8. Zaprezentowanie uczniom wykresu, zawierającego informacje na temat ujawniania przez dzieci i młodzież swoich danych osobowych w Internecie. Rozpoczęcie dyskusji z uczniami nad zasadnością beztroskiego umieszczania swoich danych osobowych w Internecie i związanych z tym zagrożeń.
9. Ułożenie przez uczniów katalogu zasad bezpiecznego korzystania z Internetu i posługiwania się swoimi
danymi osobistymi.
10. Podsumowanie zajęć, nagrodzenie najbardziej aktywnych uczniów „+”.
Karta pracy III. 2.
OCHRONA PRAW I WOLNOŚCI W POLSCE. Pełen tekst na płycie CD.
USTAWA Z DNIA 29 SIERPNIA 1997 R. O OCHRONIE DANYCH OSOBOWYCH.
Pełen tekst na płycie CD.
25
SCENARIUSZ LEKCJI
Lech Moryksiewicz
Paweł Sobański
TEMAT 4
ROZPRAWA PRZED EUROPEJSKIM TRYBUNAŁEM PRAW CZŁOWIEKA
W STRASBURGU (utrwalenie materiału)
CELE
• utrwalenie problematyki związanej z ochroną praw człowieka
• wyszukiwanie i rozumienie przepisów prawa
• umiejętność formułowania argumentów dla poparcia własnego stanowiska
OSIĄGNIĘCIA UCZNIA - UCZEŃ:
• jest przekonany o „konieczności” egzekwowania swoich praw
• wyszukuje i rozumie przepisy prawa
• formułuje argumenty dla poparcia własnego stanowiska
• doskonali się w pracy w grupach zadaniowych
ZAGADNIENIA:
• omówienie procedury postępowania przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka w Strasburgu oraz
kazusu Denktasz - Mladenow przeciwko Rządowi Bułgarii
• wystąpienie oskarżyciela Rządu Bułgarii o łamanie praw człowieka
• odrzucenie przez przedstawiciela Rządu Bułgarii zarzutów, orzeczenie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu
• praca w grupach zadaniowych
• metoda śnieżnej kuli
• symulacja obrad
• materiały pomocnicze nr 1, 2, 3
• foliogram nr 1 „Procedura postępowania przed Europejskim Trybunałem Praw Człołwieka w Strasburgu”
• Orzecznictwo strasburskie, red. T. Jasudowicz, 1.1-3, Toruń 1998-2000
• B. Gronowska, T. Jasudowicz, C. Mik, Prawa człowieka. Wybór dokumentów międzynarodowych,
Toruń 1996
PRZEBIEG LEKCJI
1. Nauczyciel omawia procedurę postępowania przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka w Strasburgu (foliogram nr 1) i kazus „Denktasz - Mladenow przeciwko rządowi Bułgarii” oraz wyjaśnia niezrozumiałe w tekście zwroty prawnicze. Cała klasa wyszukuje odpowiednie artykuły z Europejskiej Konwencji Paw
Człowieka wymienione w kazusie (materiał pomocniczy nr 2).
26
2. Następnie nauczyciel dzieli klasę na 8 grup, z których połowa próbuje zinterpretować kazus z punktu
widzenia osób poszkodowanych, natomiast pozostała połowaz z pozycji oskarżanego rządu Bułgarii.
3. Kolejnym działaniem połączonych zespołów jest opracowanie stanowiska oskarżycieli oraz odpowiedź
rządu Bułgarii na zarzuty.
4. Wybrani liderzy prezentują wystąpienia (pierwsze wystąpienia maksymalnie 10 min., repliki po 2 min.,
dupliki po 1 min.), a pozostała część uczniów wchodzi w rolę sędziów trybunału i orzeka wyrok poprzez
głosowanie.
5. W przypadku trudności przy opracowaniu stanowisk można posłużyć się materiałem pomocniczym nr 3.
MATERIAŁ POMOCNICZY 1
KAZUS DENKTASZ I MLADENOW PKO BUŁGARII
Pan Denktasz od 1992 r. był Głównym Muftim Muzułmanów w Bułgarii, a Pan Mladenow nauczycielem
w Instytucie Islamskim w Sofii oraz od 1995 r. sekretarzem w Biurze Głównego Mufti’ego. Pod wpływem
przemian ustrojowych w Bułgarii wielu aktywnych Muzułmanów sprzeciwiło się dalszemu pełnieniu funkcji
Głównego Mufti’ego przez Pana Gendżewa, oskarżanego o ścisłą kolaboracje z komunistycznym reżimem.
Inni go popierali, a w rezultacie doszło do podziału wewnątrz wspólnoty muzułmańskiej.
10 II 1992 r. Dyrekcja Wyznań Religijnych przy Radzie Ministrów uznała za nieważny wybór Gendżewa
w 1988 r., a 21 lutego 1992 r. zarejestrowała 3-osobową Tymczasową Rade Świętą, zaś 19 września
1992 r. Krajowa Konferencja Muzułmanów wybrała Pana Denktasza na Głównego Mufti’ego Muzułmanów
Bułgarskich, a 1X 1992 r. Statut wspólnoty i jej nowe przywództwo zostało przez w/w Dyrekcje, formalnie
zarejestrowane, zgodnie z art.6 i 16 Ustawy o Wyznaniach Religijnych.
Stan taki utrzymywał się przez 1993 i 1994 r. 2 listopada 1994 r. poplecznicy Gendżewa zwołali konferencję
krajową, która uznała się za prawowitą reprezentację wyznawców muzułmańskich, wybrała Gendżewa
swym Muftim i złożyła wniosek o rejestrację swego Statutu i swego Mufti’ego jako prawowitego przywódcę
bułgarskich Muzułmanów. W międzyczasie do władzy w wyniku wyborów doszła w Bułgarii Bułgarska Partia
Socjalistyczna. Nowo powołana Dyrekcja Wyznań zażądała od Pana Denktasza odroczenia zwoływanej
przezeń krajowej konferencji wspólnoty muzułmańskiej. 22 listopada 1995 r. wicepremier odpowiedzialny
za tę dziedzinę stosunków państwo-związki religijne wydał dekret R-12 uznający nowy Statut wspólnoty,
a 23 marca 1995 r. Dyrekcja Wyznań zarejestrowała Pana Gendżewa jako Prezydenta Najwyższej Świętej
Rady. 27 listopada 1995 r. nowo zarejestrowane przywództwo, pod osłoną ochroniarzy, wkroczyło do
Urzędu Głównego Mufti’ego w Sofii, zmusiło personel do opuszczenia go i zajęło budynek, zaś przybyła
na miejsce Policja ochraniała raczej nowych „okupantów”. Dyrekcja powiadomiła też banki i inne instytucje
o dokonanej zmianie, w wyniku czego doszło do rejestracji również szeregu nowych Mufti’ch regionalnych.
Pan Denktasz zwrócił się z wnioskiem o pomoc - w obliczu bezprawnej i arbitralnej akcji - do Prokuratora
Głównego, jednakże pismami z 8 i 28 marca 1995 r. Prokuratura odmówiła podjęcia jakichkolwiek działań.
Po bezskutecznej interwencji w Dyrekcji Wyznań Mufti Denktasz skierował skargę do Sądu Najwyższego,
zarzucając antykonstytucyjną ingerencję w wolność religii i domagając się bądź uznania dekretu R-12 za
nieważny, bądź za niegodzący w rejestrację wcześniej istniejącej organizacji muzułmańskiej. 27 lipca 1995
r. Sąd Najwyższy skargę odrzucił, zadowalając się tym, że decyzje zostały podjęte przez konstytucyjnie kompetentne organy administracji działające w ramach swej dyskrecjonalnej kompetencji.
Wcześniej, 6 marca 1995 r., odbyła się konferencja wspólnoty religijnej zwołana przez Pana Denktasza,
ponownie wybierając go na Urząd Głównego Mufti’ego. 5 czerwca 1995r. złożył on do Rady Ministrów
27
wniosek o rejestrację poprawionego Statutu i swego przywództwa wspólnoty muzułmańskiej. Mimo
ponawiania wniosku, nie doczekał się odpowiedzi rządu, wobec czego zaskarżył do Sądu Najwyższego
milczącą odmowę nadania skutku rezultatom konferencji krajowej. 14 października 1996 r. sąd uznał
tego rodzaju odmowę za bezprawną i przesłał rządowi dokumentację sprawy celem jej załatwienia. 19 listopada 1996 r. odpowiedzialny wicepremier odmówił nadania skutku - wyrokowi sądu, podkreślając iż nowe przywództwo i nowy Statut już zostały zarejestrowane, zaś wnioski Pana Denktasza są sprzeczne z postanowieniami ustawy. Także tę odmowę Sąd Najwyższy uznał za „bezprawną ingerencję administracji
w organizację wewnętrzną wspólnoty religijnej”, ponownie jednak bez skutku praktycznego.
W skardze do Europejskiej Komisji Praw Człowieka (EKPC) Pan Denktasz i Pan Mladenow zarzucili naruszenie art. 9 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka poprzez kilkakrotną niedopuszczalną ingerencję państwa
w wewnętrzne życie organizacyjne wspólnoty muzułmańskiej, która to ingerencja nie znajdowała oparcia
w jasnych i pewnych przepisach prawnych, a dzieje ingerencji dowodzą opierania jej na względach polityki,
a nie prawa. Ich zarzut dotyczył również sprzeczności z Konstytucją i ustawą dekretu R-12, sprzecznego
także z zarejestrowanymi wynikami muzułmańskiej Konferencji Krajowej z 1992 r. Także odmowa pomocy
ze strony prokuratury i odmowa wykonania przez rząd wyroków Sądu Najwyższego stanowiły oczywiste
naruszenia tak EKPC, jak i prawa krajowego. Za tymi działaniami nie stał żaden cel prawowity, a jedynie
chęć zapewnienia nowego wygodnego dla rządu przywództwa wspólnoty muzułmańskiej. Przy okazji
pogwałcone zostało ich własne prawo do wolności religii.
Ze swej strony, rząd negował istnienie jakiejkolwiek ingerencji w prawa chronione art.9 EKPC, zwracając
zwłaszcza uwagę na to, iż akt rejestracji miał charakter czysto deklaratoryjny i nie godził w prawa innych
osób. Mufti Denktasz i jego zwolennicy mogli odbywać zgromadzenia religijne, zaś konkurencyjna
konferencja krajowa nie może być imputowana rządowi, skoro stanowiła wyraz swobodnego korzystania
z prawa do wolności zrzeszania się. To nie wina rządu, że wyznawcy wybrali innego Mufti’ego, podobnie
jak nie jest winą rządu, że przyznawane przezeń subsydia trafiają w ręce nowo zarejestrowanego przywództwa. Po prostu, były Mufti Denktasz stracił zaufanie wyznawców, rząd zaś szanuje wolę wspólnoty
religijnej. Zdaniem rządu, art.9 EKPC w ogóle nie znajduje zastosowania, a całą sprawę należy postrzegać
przez pryzmat art. 11 EKPC gwarantującego wolność zgromadzeń i zrzeszania się, który jednak nie został
naruszony, bo wspólnota religijna nie jest stowarzyszeniem, a wyznawcy i tak mogą się gromadzić i modlić.
PROBLEMY STOJĄCE PRZED ETPC (PYTANIA, NA KTÓRE NALEŻY ZNALEŹĆ ODPOWIEDŹ)
1. Czy doszło do ingerencji państwa w organizację wewnętrzną wspólnoty muzułmańskiej w Bułgarii
i w prawo samych skarżących do wolności religii?
2. Czy ingerencja - jeśli do niej doszło - była „przewidziana przez prawo” i czy w ogóle była dopuszczalna
w świetle art.9 ust.2 EKPC?
3. Czy wspólnota muzułmańska stanowiła „stowarzyszenie” w znaczeniu art. 11 EKPC oraz: Czy w ogóle
zachodzi potrzeba oddzielnego rozstrzygania sprawy na podstawie tego postanowienia Konwencji?
4. Czy doszło do naruszenia art. 13 EKPC, a więc czy skarżący dysponowali skutecznym środkiem
odwoławczym przeciwko dyskrecjonalnej kompetencji Rady Ministrów?
EUROPEJSKA KONWENCJA PRAW CZŁOWIEKA
Art. 9
1. Każda osoba ma prawo do wolności myśli, sumienia i religii; prawo to obejmuje wolność zmiany religii lub
przekonań oraz wolność uzewnętrzniania indywidualnie lub wspólnie z innymi, publicznie lub prywatnie,
swej religii lub przekonań przez uprawianie kultu, nauczanie, praktykowanie i czynności rytualne.
28
2. Wolność uzewnętrzniania religii lub przekonań może podlegać jedynie takim ograniczeniom, które
są przewidziane przez prawo i są konieczne w społeczeństwie demokratycznym ze względu na interesy
bezpieczeństwa publicznego, ochronę porządku publicznego, zdrowia, moralności lub ochronę praw i wolności innych osób.
Art. 11
1. Każdy ma prawo do swobodnego pokojowego zgromadzania się oraz do swobodnego zrzeszania się
z innymi, włącznie z prawem tworzenia i przystępowania do związków zawodowych dla ochrony swoich
interesów.
2. Wykonywanie tych praw nie podlega innym ograniczeniom, niż te przewidziane prawem, które są konieczne w społeczeństwie demokratycznym ze względu na interesy bezpieczeństwa narodowego i publicznego, zapobieganie zamieszkom lub przestępczości, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób. Niniejszy artykuł nie stoi na przeszkodzie nakładaniu zgodnych z prawem ograniczeń na
wykonywanie tych praw przez członków sił zbrojnych, policji lub administracji państwowej.
Art. 13
Każda osoba, której prawa i wolności zawarte w niniejszej Konwencji zostały naruszone, ma prawo do skutecznego odwołania się do właściwego organu państwowego, niezależnie od tego, czy naruszenie takie
zostało dokonane przez osoby działające w związku z wykonywaniem funkcji urzędowych.
PIERWSZE WYSTĄPIENIE OSKARŻYCIELA RZĄDU BUŁGARII
Wysoki Trybunale!
Nazywam się Dawid W. i w tym procesie reprezentuję pana Denktasza i Mladenowa, będących w tej
sprawie stroną skarżącą. Na wstępie chciałbym zauważyć, że w sprawie tej doszło do kategorycznego
i niedopuszczalnego złamania praw człowieka zawartych w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Rząd
Bułgarii, przeciwko któremu toczy się ten proces, dopuścił się ingerencji w wewnętrzne sprawy Wspólnoty
Muzułmańskiej w Bułgarii, która to ingerencja nie znajdowała oparcia w jasnych i pewnych przepisach prawnych, a dzieje tej sprawy dowodzą opierania jej na względach politycznych, a nie prawnych.
Po pierwsze, chciałbym zauważyć, że reprezentowani przeze mnie panowie Denktasz i Mladenow zarzucają
rządowi bułgarskiemu naruszenie art. 9 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, który w ust. 1 mówi, że:
„Każdy ma prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania; prawo to obejmuje wolność zmiany wyznania lub przekonań oraz wolność uzewnętrzniania, indywidualnie lub wspólnie z innymi, publicznie lub
pry-watnie, swego wyznania lub przekonań przez uprawianie kultu, nauczanie, praktykowanie i czynności
rytualne”. Zaś ust. 2 mówi, że: „Wola uzewnętrzniania wyznania lub przekonań może podlegać jedynie
takim ograniczeniom, które są przewidziane przez ustawę i konieczne w społeczeństwie demokratycznym
z uwagi na interesy bezpieczeństwa publicznego, ochronę porządku publicznego, zdrowia i moralności lub
ochronę praw i wolności innych osób”. Naruszenie to, moim zdaniem, nastąpiło poprzez kilkakrotną niedopuszczalną ingerencję państwa w wewnętrzne życie organizacyjne wspólnoty muzułmańskiej.
Po przemianach ustrojowych w Bułgarii na początku lat 90. doszło do podziału wewnątrz wspólnoty
muzułmańskiej. Do tego czasu funkcję Głównego Muffti’ego pełnił pan Gendżewa oskarżony o ścisłą kolaborację z komunistycznym reżimem.
W 1992 roku Dyrekcja Wyznań Religijnych przy Radzie Ministrów uznała wybór z 1988 roku za nieważny!
A tym samym Krajowa Konferencja Muzułmanów wybrała na stanowisko Głównego Mufti’ego pana Denktasza, którego obecnie reprezentuję. Stan taki utrzymywał się do momentu, gdy w listopadzie 1994 roku
poplecznicy pana Gnedżewa zwołali konferencję krajową i wybrali go swym Mufti’m. Jednocześnie złożyli
29
wniosek o rejestrację statutu i swego Mufti’ego jako prawowitego przywódcy bułgarskich muzułmanów.
Należy tutaj podkreślić, że pan Denktasz przez cały ten czas pełnił funkcje Głównego Mufti’ego. W międzyczasie doszło do zmiany rządu i władzę objęła postkomunistyczna Bułgarska Partia Socjalistyczna. Nowy
Rząd dopuścił się owej ingerencji w wewnętrzne życie organizacji, żądając od mojego klienta odroczenia
planowanej krajowej konferencji wspólnoty muzułmańskiej, jednocześnie, wydając dekret R-12, uznał
nowy statut wspólnoty pod przywództwem pana Gnedżewa. A tym samym odebrano panu Denktaszowi
możliwość pełnienia przez niego tejże funkcji.
Chciałbym zauważyć, że dekret R-12 wydany przez rząd jest sprzeczny z Konstytucją i ustawą, a także
z zarejestrowanymi wynikami muzułmańskiej Konferencji Krajowej z 1992 roku, w wyniku której pan Denktasz został Głównym Muftim. Rejestrując nową wspólnotę muzułmańską pana Gnedżewa, rząd kierował się
jedynie chęcią zapewnienia wygodnego dla siebie przywództwa wspólnoty muzułmańskiej. Kierował się
względami polityki, a nie prawa, naruszając ich własne prawo do wolności religii.
Warto również zwrócić uwagę, że gdy nowo zarejestrowane przywództwa wkroczyło do Urzędu Głównego
Muffiego w Sofii i zmusiło personel do opuszczenia budynku, przybyła na miejsce Policja nie chroniła współpracowników mojego klienta, co bezsprzecznie należy do jej dyskrecjonalnej kompetencji, a wręcz chroniła
nowe przywództwo.
Chciałbym również zauważyć, że doszło tutaj do naruszenia art. 13, który mówi: „Każdy, czyje prawa i wolności zawarte w niniejszej Konwencji zostały naruszone, ma prawo do skutecznego środka odwoławczego
do właściwego organu państwowego także wówczas, gdy naruszenia dokonały osoby wykonujące swoje
funkcje urzędowe”.
Mój klient w obliczu bezprawnej i arbitralnej akcji zwrócił się z wnioskiem o pomoc do Prokuratora Głównego, który odmówił mu jednak podjęcia jakichkolwiek działań.
Bezskuteczna okazała się także interwencja w Dyrekcji Wyznań. Kolejnym krokiem podjętym przez pana
Denktasza było skierowanie Skargi do Sądu Najwyższego. Zarzucał on antykonstytucyjną ingerencję w wolność religii. Domagał się też uznania dekretu R-12 za nieważny, bądź za niegodzący w rejestrację istniejącej
wcześniej organizacji muzułmańskiej, Również i ta skarga została odrzucona. Pan Denktasz starał się również
o rejestrację poprawionego statutu i swego przywództwa wspólnoty muzułmańskiej.
Odpowiedzi nie doczekał się, wobec czego zaskarżył do Sądu Najwyższego milczącą odmowę rządu. Tu odniósł pewien sukces. Gdyż sąd wydał korzystny wyrok, uznając odmowę za bezprawną. Jednakże rząd
nie ustosunkował się do decyzji sądu, argumentując, iż nowe przywództwo i nowy statut zostały już
zarejestrowane, zaś wnioski pana Denktasza są sprzeczne z postanowieniami ustawy.
Należy zauważyć, że rząd przeczy sam sobie, gdyż sytuacja ta odpowiada dokładnie tej sprzed roku, kiedy
to pan Gnedżewa próbował rejestrować nowy statut przy istniejącym już związku pana Denktasza. Czyżby
oznaczało to, że wówczas doszło do naruszenia ustawy?
Wobec powyższych argumentów uważam, że Rząd Bułgarii dopuścił się naruszenia art. 9, art. 11 i art. 13 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.
PIERWSZE WYSTĄPIENIE PEŁNOMOCNIKA RZĄDU BUŁGARII
Wysoki Trybunale!
Nazywam się M.Ś. i w procesie reprezentuję stronę pozwaną - rząd Bułgarii.
W swoim krótkim wystąpieniu chciałabym odrzucić argumenty strony skarżącej, jakoby rząd Bułgarii
naruszył art.9 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności Człowieka
wobec panów Denktasza i Mladenowa.Skarżący twierdzą, że reprezentowany przeze mnie rząd naruszył
ten artykuł poprzez kilkakrotną, niedopuszczalną ingerencję państwa, w wewnętrzne życie organizacyjne
30
wspólnoty muzułmańskiej. Podkreślają także, że ingerencja ta nie znajdowała oparcia w jasnych i pewnych
przepisach prawnych.
Po pierwsze chciałabym zaznaczyć, że art. 9 ust. 1 konwencji zapewnia prawo do wolności myśli, sumienia
i religii. Prawo to obejmuje także wolność zmiany religii lub przekonań oraz wolność (podkreślam) wolność
uzewnętrzniania indywidualnie lub wspólnie z innymi, publicznie lub prywatnie, swej religii lub przekonań.
Czy którykolwiek akt wydany przez rząd Bułgarii narusza prawa zawarte we wspomnianym wyżej ustępie
dotyczące samego wyznawania religii muzułmańskiej? Czy którykolwiek akt prawny zabrania im wyznawania wiary, modlitwy odmawianej pięć razy dziennie, postu, jałmużny czy odbywania pielgrzymek do
Mekki? Oczywiście, że nie.
Reprezentowany przeze mnie rząd Bułgarii nie naruszył także ustępu 2. tego artykułu, Dotyczy on możliwości nakładania ograniczeń na wolność uzewnętrzniania religii lub przekonań - jedynie takich, które
są przewidziane przez prawo i są konieczne w społeczeństwie demokratycznym ze względu na interesy
bezpieczeństwa publicznego, ochronę porządku publicznego, zdrowia, moralności lub ochronę praw i wolności innych osób. Mimo tak szerokich możliwości interpretacji tego artykułu przez każdą ze stron (bez
względu na państwo) w niniejszej sprawie nie ma on zupełnie zastosowania, gdyż rząd Bułgarii nie
ograniczył w żaden sposób wolności uzewnętrzniania religii lub przekonań.
Uważam, że pozbawienie pana Denktasza funkcji kierowniczej we wspólnocie religijnej nie stanowi
ingerencji państwa w jego prawo do uzewnętrzniania jego przekonań religijnych.
Moim zdaniem artykuł ten w żaden sposób nie odnosi się do wewnętrznego życia organizacyjnego
wspólnoty muzułmańskiej w Bułgarii. Potwierdzeniem mojego stanowiska jest wcześniejszy wyrok Sądu
Najwyższego Bułgarii odrzucający skargę panów Denktasza i Mladenowa o antykonstytucyjnej ingerencji
w wolności religii powodów.
Drugi argument skarżących, względem naruszenia przez rząd Bułgarii art. 9 konwencji dotyczy wskazania
przez powodów ingerencji władzy, która rzekomo nastąpiła poprzez wydanie dekretu R-12 uznającego
nowy status wspólnoty i że owa ingerencja nie znajdowała oparcia w jasnych i pewnych przepisach prawa.
Jest dla mnie mało czytelne, co strona przeciwna rozumie poprzez „niejasne i niepewne przepisy prawne”.
Przecież władze suwerennej republiki wydały owe decyzje (rejestru statutu i dekret R-12) zgodnie z przysługującymi im kompetencjami.
Zarzut ten nie opiera się więc na względach politycznych, a podejmowane przez rząd decyzje były jedynie
wynikiem przeprowadzonych zmian ustrojowych, czyli dekomunizacji, która dla całej Europy ŚrodkowoWschodniej była okresem niezmiernie trudnym i pełnym napięć.
Warto też tutaj dodać, że ów dekret, wydany 22 II 1995 r. uznawał nowy status wspólnoty (już tej wspólnoty,
na czele której stał pan Gendżawa). Stanowił on akt rejestracji. Mając charakter czysto deklaratoryjny, nie
godził więc w prawa innych osób, a jedynie pozbawiał powodów władzy we wspólnocie. I to właśnie jest
główną przyczyną doszukiwania się przez powodów ukrytego celu działań rządu, jakim miała być rzekomo
chęć zapewnienia sobie nowego, wygodnego dla władz, przywództwa wspólnoty muzułmańskiej.
Otóż rząd nie ma, ani też nigdy nie miał, zamiaru mieszać się w wewnętrzne sprawy tej wspólnoty religijnej,
podobnie jak nie czyni tego wobec żadnej innej wspólnoty. Rząd zauważył jedynie i przyjął do wiadomości
fakt, że Pan Gendżawa cieszy się autentycznym poparciem współwyznawców, w przeciwieństwie do
skarżącego pana Denktasza, który stracił zaufanie wspólnoty muzułmańskiej. Zatem rząd, co polecam
szczególnej uwadze Wysokiego Trybunału, szanuje wolę wspólnoty religijnej, rząd więc nie ingeruje ani
w osobiste prawa członków, ani w prawa całej wspólnoty do manifestowania swoich poglądów. Chciałabym
tutaj zasugerować Wysokiemu Trybunałowi, że art. 9 EKPC należy rozpatrywać w związku z art. 11,
gwarantującym prawo do swobodnego, pokojowego gromadzenia się oraz zrzeszania wspólnie z innymi.
I ten artykuł nie został w żadnym punkcie naruszony, gdyż wszyscy członkowie wspólnoty, w tym także
31
i skarżący, mogą gromadzić się. Żadna ustawa przyjęta przez reprezentowany przeze mnie rząd Bułgarii
nie zabrania bowiem tego typu praktyk. Co więcej, podniesiona przez powodów sprawa interwencji Policji
w siedzibie Biura Głównego Muftiego była jedynie wynikiem wykonywania przez Policję obowiązującego
prawa (decyzji rządu).
Strona skarżąca wskazuje również na naruszenie art. 13 konwencji przez nieskuteczne odwołanie się powodów do najwyższej instancji sądowniczej.
Po pierwsze niekorzystny dla powodów wyrok Sądu Najwyższego nie oznacza naruszenia tego przepisu, po
drugie zaś, co ważniejsze, artykuł ten w ogóle nie ma zastosowania w niniejszej sprawie, gdyż gwarantuje
on prawo do skutecznego odwołania się do właściwego organu państwowego wyłącznie w przypadku
naruszenia praw i wolności zawartych w Konwencji, a jak wykazałam już powyżej takie naruszenie praw
nie miało miejsca. Wysoki Trybunale!
Wobec powyższych faktów i wyjaśnień, stoję na stanowisku niewinności rządu Bułgarii, który reprezentuję.
Rząd mego kraju nie dopuścił się względem powodów panów Denktasza i Mladenowa rażącego łamania
praw zawartych w konwencji ratyfikowanej przez Bułgarię. Jestem więc przekonana, że Wysoki Trybunał
zechce to stanowisko podzielić.
REPLIKA STRONY SKARŻĄCEJ
Wysoki Trybunale!
Dziękuję stronie pozwanej za przedstawienie swojego stanowiska. Jednakże chciałbym zwrócić uwagę
Wysokiego Trybunału na ust. 2 art.9 mówiący, że „Wolność uzewnętrzniania wyznania lub przekonań może
podlegać jedynie takim ograniczeniom, które są przewidziane przez ustawę i konieczne w społeczeństwie
demokratycznym z uwagi na interesy bezpieczeństwa publicznego, ochronę porządku publicznego, zdrowia
i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób”.
A czy rząd Bułgarii wskazał którykolwiek z wyżej wymienionych czynników jako uzasadnienie swoich
działań? Otóż nie! W takim razie nie wydanie zgody przez rząd na rejestrację wspólnoty było właśnie takim
ograniczeniem i tym samym złamaniem tegoż prawa.
Wracając do sprawy dekretu R-12, zgadzam się z obroną, że był on wydany zgodnie z kompetencjami
przysługującymi władzom suwerennej republiki, jednakże nie to jest istotne w sprawie, lecz fakt, że dekret
ten wydano niezgodnie z ustawą i łamał on przepisy prawa krajowego.
Być może art. 9 należy postrzegać przez art. 11, jednak uważam, że wręcz naruszono art. 11. Ponieważ
niewydanie zgody na rejestrację wspólnoty muzułmańskiej pana Denktasza było złamaniem prawa do pokojowego zrzeszania się.
REPLIKA PEŁNOMOCNIKA RZĄDU
Wysoki Trybunale!
Jeżeli chodzi o art. 9 ust. 2 odnośnie ograniczeń wolności uzewnętrzniania religii i poglądów, chciałabym
jeszcze raz podkreślić, że artykuł ten nie ma zastosowania w niniejszej sprawie, gdyż absolutnie nie doszło
tu do naruszenia praw zawartych w tym artykule wobec panów Denktasza i Mladenowa. Niezarejestrowanie
wspólnoty muzułmańskiej pod przewodnictwem pana Denktasza nie stanowi bowiem naruszenia prawa
do wolności myśli, sumienia i religii obejmującego wolność zmiany religii lub przekonań oraz wolności
uzewnętrzniania indywidualnie lub wspólnie z innymi tejże religii lub przekonań. Każdy z tych panów mógł
bowiem spokojnie odbywać praktyki religijne w ramach istniejącej już wspólnoty pod przewodnictwem
pana Gendżawy.
Trzeba zwrócić tu uwagę, że rząd działał, stojąc na straży porządku publicznego, a podjęte przez niego decyzje
były zgodnie z prawem. Dążenia pana Denktasza do ponownego udziału w kierownictwie wspólnoty lub
32
stworzenia nowej wspólnoty rząd traktuje jako próbę wywołania napięć wśród społeczności muzułmańskiej
w stosunku do rządu Bułgarii. Ewentualne powstanie dwóch frakcji we wspólnocie muzułmańskiej zagrażałoby integralności państwa. Obawy rządu były słuszne, biorąc pod uwagę uwarunkowania historyczne.
Mam tu oczywiście na myśli znane nam wszystkim konflikty turecko-bułgarskie, u podstaw których m.in.
leżały antagonizmy religijne.
DUPLIKA STRONY OSKARŻONEJ.
Wysoki Trybunale!
W odczuciu skarżących nastąpiła ingerencja państwa w wewnętrzne sprawy wspólnoty muzułmańskiej,
co ich zdaniem pociągnęło za sobą naruszenie praw zawartych w art. 9 i 13 konwencji. Trzeba jednak
podkreślić z całym. naciskiem, że rząd bułgarski nie zabrania tym panom, a także wszystkim innym muzułmanom, korzystania z praw zawartych w tych artykułach. Nie ingeruje też w wolności religijne członków
wspólnoty, a prawo do nieingerencji w wewnętrzne życie organizacyjne wspólnoty muzułmańskiej jest
nadinterpretacją tego artykułu.
Każdy muzułmanin ma prawo do zgromadzenia się we wspólnocie religijnej pod kierownictwem pana
Gendżawy. Wybór pana Gendżawy na Głównego Muftiego odbył się przy znacznym poparciu członków
wspólnoty, a rząd jedynie przyjął ten fakt do akceptującej wiadomości.
Na koniec pozwolę sobie powołać się na orzecznictwo Trybunału. Mam tu na myśli sprawę Hassan i Szans
v. Bułgaria z 26 października 2000 r. „Aczkolwiek wolność religijna jest w głównej mierze sprawą indywidualnego sumienia implikuje ona również wolność manifestowania poglądów religijnych. Artykuł 9
wymienia tu modlitwę, nauczanie, praktyki i obrządki. Nie chroni jednak każdego aktu motywowanego czy
inspirowanego religią lub przekonaniami”.
Takim aktem motywowanym jest według mnie chęć powrotu pana Denktasza do kierownictwa wspólnoty
muzułmanów. W świetle powyższego orzeczenia Trybunału odrzucenie przez rząd Bułgarii wniosku pana
Denktasza nie stanowiło naruszenia artykułów wskazanych przez powodów, gdyż co pozwolę sobie jeszcze
raz powtórzyć, art. 9 według orzecznictwa nie chroni każdego aktu motywowanego lub inspirowanego
religią.
DUPLIKA STRONY SKARŻĄCEJ
Wysoki Trybunale !
Chciałbym zwrócić uwagę na to, że nie w naszej kwestii leży rozstrzyganie i domniemanie, czy to doprowadziłoby do ewentualnych konfliktów wewnętrznych.
Sednem sprawy jest niewątpliwie naruszenie prawa przez rząd bułgarski, gdyż dopuścił się ingerencji
w wewnętrzne sprawy wspólnoty muzułmańskiej. To rząd, a nie sami muzułmanie zdecydowali, kto ma
przewodniczyć ich wspólnocie. Rząd Bułgarii złamał również prawo, nie stosując się do wyroku Sądu
Najwyższego w Bułgarii. Wysoki Trybunale, wobec powyższego uważam, że został naruszony zarówno art.
9, art. 11, jak i art. 13 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.
FOLIOGRAM NR 1
„Procedura postępowania przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka w Strasburgu”.
33
Artur Łabenski
Magdalena Maćkowiak-Pospieszna
GODZINY WYCHOWAWCZEJ - III ETAP EDUKACYJNY
Beata Szczepaniak
TEMAT 5
NORMY W ŻYCIU CZŁOWIEKA
CELE
CELE OGÓLNE:
UCZEŃ:
• wyjaśnia na przykładach znaczenie podstawowych norm współżycia między ludźmi, w tym wzajemności,
odpowiedzialności i zaufania
• rozpoznaje role społeczne, w których występuje oraz związane z nimi oczekiwania
• podaje przykłady uprawnień i obowiązków wynikających z posiadania polskiego obywatelstwa
• uzasadnia potrzebę przestrzegania zasad etycznych w życiu publicznym i podaje przykłady skutków ich
łamania
• rozwija kompetencje społeczne i obywatelski
CELE SZCZEGÓŁOWE:
UCZEŃ:
• zna pojęcie normy
• umie wymienić rodzaje norm
• rozróżnia normy
• uświadamia sobie ich sensowność
• potrafi dopasować właściwe normy do sytuacji
• potrafi dopasować właściwy kodeks prawny do sytuacji
METODY:
• praca w grupach
• drama
• badania ankietowe
• „burza mózgów”
• prezentacja multimedialna
• ankieta
• słownik języka polskiego
• rzutnik, komputer
• ćwiczenie „Jaki kodeks zastosować w tej sytuacji?
34
PRZEBIEG LEKCJI
A. FAZA PRZYGOTOWAWCZA:
1. Czynności organizacyjne.
2. Liderzy poszczególnych grup zbierają i przedstawiają wyniki badania ankietowego przeprowadzonego
jako zadanie domowe dotyczącego łamania pewnych zasad (norm) w określonych sytuacjach: na drodze,
w szkole, teatrze, kinie, pociągu, autobusie ( załącznik nr 1) – wykorzystując arkusz Exel i sporządzając
w oparciu o niego wykresy słupkowe lub kołowe. Uzyskane wyniki prezentują pozostałym grupom.
3. Nauczyciel uświadamia uczniom, że badanie ankietowe dotyczyło norm, tematu, który będzie poruszany
na dzisiejszej lekcji.
B. FAZA REALIZACYJNA:
1. Nauczyciel zadaje pytanie uczniom: „Jak rozumiecie pojęcie normy?” Pomysły uczniów zostają zapisane
na tablicy ( „burza mózgów”).
2. Wybrany uczeń odczytuje definicję „normy” ze słownika języka polskiego.
3. Nauczyciel wyjaśnia, że:
NORMA TO INACZEJ REGUŁA POSTĘPOWANIA, KTÓRA WSKAZUJE, JAK POWINNIŚMY SIĘ ZACHOWYWAĆ
W DANYCH OKOLICZNOŚCIACH. Dodaje, że za złamanie normy grozi określona sankcja.
4. Uczniowie podają przykłady norm, nauczyciel omawia i porządkuje rodzaje norm oraz zapisuje je na
tablicy np.: NORMY RELIGIJNE, ETYCZNE (MORALNE), OBYCZAJOWE I PRAWNE.
5. Nauczyciel proponuje uczniom, aby spróbowali wskazać różnicę między normami prawnymi a pozostałymi
(katalog norm). W ten sposób powstanie katalog norm, a uczniowie lepiej zrozumieją pojęcie normy i łatwiej
im będzie zdefiniować normę prawną. Podczas „burzy mózgów” powinny pojawić się propozycje różnych
norm np. normy żywieniowe.
6. Uczniowie podejmują próbę wyjaśnienia związków między różnymi kategoriami norm wykorzystując metodę grafów. Taka aktywność uczniów pozwoli im na zrozumienie powiązań i zależności między normami,
ze szczególnym uwzględnieniem norm prawnych i moralnych.
NORMY PRAWNE / NORMY MORALNE / NORMY RELIGIJNE / NORMY OBYCZAJOWE
7. Nauczyciel i uczniowie porównują normy prawne i moralne, korzystając z tabeli
Norma prawna
Norma moralna
powszechnie obowiązuje – każdy, kto znajdzie się
w sytuacji opisanej przez normy prawne, ma
obowiązek zachować się tak jak normy nakazują
sankcja – norma prawna jest zagwarantowana
przymusem państwowym
ograniczony zakres - znaczna ich część obowiązuje człowieka
tylko wtedy, gdy je w swoim sumieniu zaakceptuje, obowiązują
tylko członków pewnej społeczności (np. religijnej)
dolegliwość - pogwałcenie normy moralnej najczęściej
zagraża wyrzutami sumienia i/lub potępieniem ze strony
opinii publicznej
35
dwustronny charakter – dla jednych wyznacza
obowiązek, dla drugich prawo, np. dłużnik jest
zobowiązany zwrócić dług, a wierzyciel może się
domagać zwrotu tego długu
jednostronny charakter - nakładają określone obowiązki
na pewne osoby, nie uprawniają do ich egzekwowania
np. z normy: „miłuj bliźniego” nie wypływa dla nikogo
możliwość żądania jego miłowania
8. Nauczyciel prosi, aby podczas „burzy mózgów” uczniowie podali źródła norm regulujących postępowanie
ludzi. Źródła norm uczniowie zapisują na tablicy. Nauczyciel podsumowując wyjaśnia, że:
NORMA PRAWNA to zasada/reguła postępowania skonstruowana na podstawie przepisów
prawa. Norma prawna powinna odpowiadać na trzy pytania: kto? w jakich okolicznościach?
jak powinien się zachować?
Nauczyciel rozszerzając tę definicję wyjaśnia, że norma prawna jest regułą postępowania o charakterze generalnym i abstrakcyjnym. Generalnym, tzn. nie jest skierowana do jednej osoby, ale do grupy osób (do tych,
których zakaz, nakaz lub dozwolenie dotyczy). Wskazanie adresatów może nastąpić przez:
• wskazanie cech rodzajowych
• użycie słów: kto, ktokolwiek, każdy, nikt.
Norma nie tylko wskazuje adresatom określony sposób postępowania, ale również daje uprawnienie domagania się od innych osób zgodnego z nią zachowania. Norma prawna działa zatem dwustronnie.
Norma oprócz charakteru generalnego (ogólnego), ma charakter abstrakcyjny. Przejawia się to w samym
sformułowaniu normy – zbiór zachowań dotyczy cech rodzajowych, a nie konkretnych. Po wyjaśnieniu, co to
jest norma prawna, nauczyciel określa jej strukturę, na którą składają się: hipoteza, dyspozycja i sankcja. np.
HIPOTEZA Sprzedawca, który otrzymał cenę wyższą od ceny sztywnej (...)
DYSPOZYCJA (...) obowiązany jest zwrócić kupującemu pobraną różnicę (...)
SANKCJA (...) podlega karze pozbawienia wolności do lat trzech.
9. Uczniowie w grupach przygotowują scenki dotyczące łamania wylosowanych norm (drama).
10. Nauczyciel objaśnia uczniom podział norm prawnych na gałęzie prawa oraz zapisanie ich w kodeksach.
Następnie rozdaje uczniom załącznik nr 2. Wyznaczony uczeń w oparciu o słownik wyjaśnia pojęcie „kodeks”.
KODEKS - łac. księga, spis, usystematyzowany zbiór przepisów prawnych, dotyczący zwykle
określonej dziedziny prawa
11. Uczniowie otrzymują przygotowane ćwiczenie „Jaki kodeks zastosować w tej sytuacji?”załącznik nr 3.
C. FAZA PODSUMOWUJĄCA:
1. Nauczyciel prowokuje dyskusję, zadając pytanie:
W jakie sprawy prawo nie powinno ingerować, a jakie koniecznie powinno regulować?
2. Nauczyciel prosi uczniów, aby wymienili najważniejsze pożytki płynące z funkcjonowania prawa.
Prawo: np. chroni bezpieczeństwo ludzi, reguluje stosunki międzyludzkie, stosunki między obywatelami
a władzą oraz pomiędzy instytucjami.
36
ZAŁĄCZNIK nr 1
Ankieta do badań – skierowana do 3 osób w różnym wieku
Pytania:
1. Czy zdarzyło się Tobie przechodzić przez jezdnię w niedozwolonym miejscu?
nie / rzadko / często / tak
2. Czy ściągałeś na sprawdzianach w szkole?
3. Czy ustępujesz miejsca starszym osobom w miejscach publicznych (np. autobus, pociąg, przychodnia)?
4. Czy zdarzyło się Tobie korzystać z telefonu komórkowego w kinie, teatrze, kościele?
5. Czy zdarzyło się Tobie dać łapówkę?
ZAŁĄCZNIK nr 2
NORMY PRAWNE
PRAWO CYWILNE Kodeks cywilny / Kodeks pracy / Kodeks rodzinny i opiekuńczy
PRAWO KARNE Kodeks karny
PRAWO ADMINISTRACYJNE Kodeks postępowania administracyjnego
ZAŁĄCZNIK nr 3
Zadanie dla uczniów. „Jaki kodeks zastosować w tej sytuacji?”
W którym kodeksie znajdziesz przepisy obowiązujące w poniższych sytuacjach?
1. Pracownik nie dostał w swoim zakładzie pracy urlopu wypoczynkowego, mimo że przepracował w nim
cały ostatni rok. Chciałby wiedzieć, czy istnieją przepisy regulujące przyznawanie urlopów przez zakłady
pracy.
2. Kobieta chciałaby adoptować dziecko. Gdzie może znaleźć przepisy dotyczące tego zagadnienia?
3. Mężczyzna został złapany w sklepie na kradzieży laptopa. Gdzie może dowiedzieć się, jaka kara mu grozi?
4. Córka chciałaby wiedzieć, czy ma prawo do spadku po swojej matce, która zmarła nie pozostawiając testamentu.
5. Urząd Gminy nie odpowiedział na podanie złożone przez obywatela w ważnej dla niego sprawie. Gdzie
może się dowiedzieć, czy obowiązują przepisy zobowiązujące urzędy do udzielania odpowiedzi na podanie
obywatela?
6. Państwo Janina i Andrzej Kowalscy postanowili się rozwieść. Chcieliby się dowiedzieć, czy są przepisy regulujące podział majątku.
7. Jan Kowalski został zmuszony przez właściciela nieruchomości do opuszczenia wynajmowanego mieszkanie pół roku przed wygaśnięciem umowy. Chciałby się dowiedzieć, czy istnieją przepisy regulujące takie
sytuacje.
8. Janina Kowalska zakupiła telewizor w sklepie RTV. Wkrótce postanowiła zrezygnować z telewizora.
Niestety sprzedawca odmówił przyjęcia towaru. Chciałaby się dowiedzieć, czy są przepisy regulujące takie
sytuacje.
37
Katarzyna Czachowska
Marcin Wilk
Hanna Klemenska
Łukasz Woźny
SCENARIUSZ LEKCJI WYCHOWAWCZEJ DLA KLASY I-III
GIMNAZJUM. SCENARIUSZ MOŻE BYĆ WYKORZYSTANY PODCZAS:
LEKCJI JĘZYKA POLSKIEGO, LEKCJI WOS, ZAJĘĆ POZALEKCYJNYCH,
SPOTKAŃ SAMORZĄDU UCZNIOWSKIEGO.
CZAS: 2 GODZINY LEKCYJNE
TEMAT 6
ODWAGA CYWILNA
CELE
• uświadomienie uczniom, że każdy może dokonywać wyborów
• kształtowanie postawy odwagi cywilnej w sytuacji wymagającej interwencji
• uwrażliwianie na krzywdę drugiego człowieka
• rozwijanie poczucia odpowiedzialności za siebie i innych
• rozwijanie kompetencji porozumiewania się w języku ojczystym a w szczególności doskonalenie umiejętności argumentowania, wnioskowania, stosowania poprawnej polszczyzny
ROZWIJANE POSTAWY:
• obrona własnych sądów i wartości
• postępowanie w zgodzie ze swoim sumieniem oraz przekonaniami
• obrona cudzych racji
• odpowiedzialność
• empatia
• autorefleksja
• burza pomysłów
• studium przypadku
• drama
• praca grupowa
• dyskusja plenarna
PRZEBIEG LEKCJI
Zgodnie z metodą nauczania wyprzedzającego uczniowie zapoznają się w domu przed zajęciami z treścią
wiersza Wisławy Szymborskiej „Minuta ciszy po Ludwice Wawrzyńskiej”
WPROWADZENIE:
Nauczyciel czyta uczniom wiersz Wisławy Szymborskiej „Minuta ciszy po Ludwice Wawrzyńskiej”
38
„Minuta ciszy po Ludwice Wawrzyńskiej”
A ty dokąd,
tam już tylko dym i płomień!
- Tam jest czworo cudzych dzieci,
idę po nie!
Więc, jak to,
tak odwyknąć nagle
od siebie?
od porządku dnia i nocy?
od przyszłorocznych śniegów?
od rumieńca jabłek?
od żalu za miłością,
której nigdy dosyć?
Nie żegnająca, nie żegnana
na pomoc dzieciom biegnie sama,
patrzcie, wynosi je w ramionach,
zapada w ogień po kolana,
łunę w szalonych włosach ma.
A chciała kupić
bilet,
wyjechać na krótko,
napisać list,
okno otworzyć po burzy,
wydeptać ścieżkę w lesie,
nadziwić się mrówkom,
zobaczyć jak od wiatru
jezioro się mruży.
Minuta ciszy po umarłych
czasem do późnej nocy trwa.
Jestem naocznym świadkiem
lotu chmur i ptaków,
słyszę, jak trawa rośnie
i umiem ją nazwać,
odczytałam miliony
drukowanych znaków,
wodziłam teleskopem
po dziwacznych gwiazdach,
tylko nikt mnie dotychczas
nie wzywał na pomoc
i jeśli pożałuję
liścia, sukni, wiersza Tyle wiemy o sobie,
ile nas sprawdzono.
Mówię to wam
ze swego nieznanego serca.
Nauczyciel przybliża uczniom sylwetkę Ludwiki Wawrzyńskiej, na której cześć powstał wiersz.
Ludwika Wawrzyńska od 1947 pracowała jako nauczycielka w szkołach podstawowych, w ostatnim roku
ze względu na chorobę strun głosowych nie mogąc wykonywać swojego zawodu podjęła pracę w świetlicy
szkolnej. Pracowała w szkole ogólnokształcącej TPD nr 10 w Warszawie. W dniu 8 lutego1955 z narażeniem
własnego życia uratowała czworo dzieci wynosząc je z płonącego baraku hotelowego „Metrobudowy” przy
ul. Włościańskiej 52. Doznała przy tym tak dotkliwych poparzeń, że mimo wysiłków lekarzy i zastosowania
najnowocześniejszych na owe czasy metod leczenia nie zdołano uratować jej życia. Zmarła 18 lutego1955
w szpitalu przy ul. Chocimskiej 5. Za swój czyn Ludwika Wawrzyńska została odznaczona Krzyżem Oficerskim
Orderu Odrodzenia Polski.
Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Ludwika_Wawrzynska)
Nauczyciel zapoznaje uczniów z tematem zajęć. ZWRACA UWAGĘ NA TO, ŻE KAŻDY CZŁOWIEK MOŻE
DOKONYWAĆ WYBORÓW, a odwaga cywilna, która wymaga podjęcia wewnętrznej decyzji zgodnej z własnym sumieniem i przekonaniami, jest szczególnym rodzajem odwagi wiążącym się z przezwyciężeniem
39
swoich słabości i lęków. Osoba wykazująca odwagę cywilną nierzadko działa w pojedynkę, podejmując
ryzyko negatywnych dla siebie konsekwencji.
BURZA MÓZGÓW: Nauczyciel zadaje uczniom pytanie, jakie są ich skojarzenia z pojęciem „odwaga cywilna”. Uczniowie metodą „burzy mózgów” podają swoje propozycje, które są zapisywane na tablicy w formie
asocjogramu. Skojarzenia te powinny doprowadzić do stworzenia przez uczniów ich własnej definicji odwagi cywilnej.
Nauczyciel czyta uczniom definicje wyrażenia „odwaga cywilna” pochodzące z różnych źródeł.
(ŹRÓDŁA: Wikipedia, Słownik języka polskiego)
„Odwaga cywilna jest szczególnym rodzajem odwagi. Jest to postawa, która polega na występowaniu
w obronie swoich racji, nawet jeżeli wiąże się to z wysokimi sankcjami i kosztami społecznymi. Jej podstawowym elementem jest występowanie pod swoim imieniem i nazwiskiem, czyli podpisywanie się
pod swoimi własnymi wypowiedziami. Odwaga jest również przyznaniem się do błędu, postępowaniem
zgodnie ze swoim sumieniem i głoszeniem swoich poglądów.Jej występowanie dostrzegali już Rzymianie,
mówiąc Qui tacet, consentirevidetur (Kto milczy, ten się zgadza).”
ŻRÓDŁO: http://pl.wikipedia.org/wiki/Odwaga_cywilna
Cywilna odwaga «odwaga wypowiadania własnych przekonań niezależnie od opinii panującej lub demonstrowanie pewnych postaw, bez względu na możliwość ujemnych dla siebie konsekwencji»
ŻRÓDŁO: http://sjp.pwn.pl/haslo.php?id=39443
STUDIUM PRZYPADKU: Nauczyciel prezentuje uczniom reportaż „Bohater”, o człowieku, który uratował
dwoje dzieci. ŻRÓDŁO: http://www.youtube.com/watch?v=5g3lQVCFErY
Po prezentacji filmu, następuje dyskusja na forum.
Pytania pomocne w dyskusji:
1. Jakie są wasze odczucia po obejrzeniu filmu?
2. Jakie cechy charakteru ujawnił bohater filmu?
3. Z czym musiał się zmierzyć bohater filmu w sytuacji wymagającej od niego odwagi?
DRAMA: Chętni uczniowie przygotowują w grupach scenki, w których pokażą przykłady odwagi cywilnej.
Uczniowie otrzymują od nauczyciela kartkę z opisem sytuacji, którą mają przedstawić.
SYTUACJA 1
Przedstawcie sytuację, w której: na boisku szkolnym dwóch starszych uczniów poniża młodszego kolegę.
Przypadkowy uczeń widząc tę sytuację reaguje na incydent.
SYTUACJA 2
Przedstawcie sytuację, w której: Dwóch wyrostków niszczy ławkę w parku. Świadkiem tego zdarzenia jest
dwoje nastolatków, którzy właśnie wracają ze szkoły do domu.
SYTUACJA 3
Przedstawcie sytuację, w której: Dwie nastolatki kradną w sklepie kosmetyki, a przypadkowymi świadkami
tej kradzieży są młodzi ludzie, którzy właśnie robią zakupy w sklepie drogeryjnym.
SYTUACJA 4
Przedstawcie sytuację, w której: Uczeń podrabia w szkolnej szatni zwolnienie z lekcji w-f. Jego kolega jest
świadkiem tej sytuacji.
40
SYTUACJA 5
Przedstawcie sytuację, która: ma miejsce w autobusie komunikacji miejskiej. Młody człowiek siedzi, podczas
gdy starsza kobieta stoi obok niego. W autobusie są inni pasażerowie, którzy obserwują tę sytuację. Jak zareagują?
Uczniowie po krótkim przygotowaniu scenek odgrywają je zgodnie z opisanym scenariuszem. Po przedstawieniu wszystkich sytuacji następuje dyskusja na forum. Nauczyciel omawia z uczniami zaprezentowane
przez nich sytuacje. Zakładając, że uczniowie przedstawili postawę odwagi cywilnej, nauczyciel zadaje
pytania:
1. Jakie wnioski nasuwają wam się po prezentacji scenek?
2. Co trzeba przezwyciężyć, by wykazać się odwagą cywilną?
3. Jak się czułeś/czułaś, zdobywając się w tej konkretnej sytuacji na odwagę?
4. Czy znacie ludzi, którzy zachowali się odważnie/bohatersko?
PODSUMOWANIE:
Nauczyciel prezentuje uczniom cytaty o odwadze.
„Brakiem odwagi jest wiedzieć, co prawe, lecz tego nie czynić.”
Konfucjusz
„(…) bądź odważny
w ostatecznym rachunku jedynie to się liczy.”
Zbigniew Herbert
„Tyle wiemy o sobie, ile nas sprawdzono.”
Wisława Szymborska
„Bohater nie jest odważniejszy od zwykłego człowieka, ale jest odważny pięć minut dłużej.”
RalphWaldo Emmerson
„Rodzimy się ze wszystkim, czego nam trzeba do szczęścia i spełnienia. Ale gdy świat zaczyna nas przerażać,
rozmieniamy się na kawałki, aby zażegnać niebezpieczeństwo. To rodzaj wymiany: nie chcesz się bać,
rezygnujesz z części siebie. Oddajesz swoją godność, dumę, odwagę... Po co ci godność, jeżeli żyjesz
w ciągłym lęku? Więc pozbywasz się jej - na razie. Później żałujesz, gdy okazują się potrzebne.”
Jonathan Carroll
„Bywa, że komuś starcza odwagi w wyjątkowych okolicznościach, a nie starcza na co dzień.”
Maria Dąbrowska
„Starajcie się odważnie dążyć do pełnej miary społeczeństwa. Wymagajcie od siebie, choćby inni od was
nie wymagali!”
Jan Paweł II
41
Danuta Bartosik
Beata Kołuda
Ewa Michalak-Piguła
SCENARIUSZ ZAJĘĆ DLA UCZNIÓW II I III KLASY GIMNAZJUM
DO WYKORZYSTANIA NA LEKCJI WOS, JĘZYKA POLSKIEGO,
RELIGII ,GODZINIE WYCHOWAWCZEJ
TEMAT 7
PROBLEM WINY I KARY NA PRZESTRZENI CZASU
CELE
• przestrzeganie zasad współżycia społecznego i norm społecznych oraz konsekwencje wynikające z jego
łamania
• kształtowanie świadomości, odpowiedzialności za swoje postępowanie
• uczciwość i sprawiedliwość w życiu osobistym i publicznym
• czyny i odpowiedzialność za nie
• przestrzeganie dekalogu
• doskonalenie umiejętności sprawiedliwego osądzania
Źródła, w oparciu o które będą pracować uczniowie:
1. Kodeks Hammurabiego
2. Dekalog
3. Starożytny Rzym
4. Współczesne sądownictwo
METODY:
• praca w grupach i studium przypadku
• burza mózgów
• kapelusze myślowe
PRZEBIEG LEKCJI
WPROWADZENIE – uzasadnienie tematu
Pojęcie kary brzmi następująco : „Kara – środek przymusu państwowego stosowany przez sąd wobec
sprawcy przestępstwa (kara kryminalna) polegający na wyrządzeniu sprawcy dolegliwości i wyrażający społecznie potępienie czynu”. Życie ludzkie w większości religii i obyczajach stanowi wartość najcenniejszą dla
każdego stworzenia. Czymże jednak jest wartość! Wartość jest dobrem, które sobie cenimy, pragniemy je
pielęgnować i troszczyć się o nie. Niekiedy jednak do systemów prawnych wprowadza się karę, polegającą
na pozbawieniu tej wartości – wyrok śmierci.
ROZWINIĘCIE:
Dziś kara ma stanowić najdotkliwszą z możliwych krzywdę dla sprawcy za popełnione przestępstwo, orzekana jest, bowiem, zwykle za najcięższe przestępstwa, w tym zabójstwa. Wymierzenie kary, jako dolegli42
wości sprawcy za popełnienie przestępstwa służy spełnieniu kilku celów. Przede wszystkim ma potępić
czyn jakiego sprawca dokonał. Dawniej kara pełniła funkcję odstraszającą, jej zadaniem było nie dopuścić
do popełnienia przestępstwa. Za złe i nieprawe postępowanie ludzi, Bóg zesłał potop, a kiedy ludzie zwątpili w jego moc zostali za to ukarani – nie mogli wejść do Ziemi Obiecanej.
CZYNNOŚCI UCZNIÓW:
1. Praca w grupach i studium przypadki na bazie pracy domowej zadanej na poprzedniej lekcji.
Praca domowa: System prawny dawniej – tabela:
Porównaj w tabeli jak funkcjonowało prawo w Babilonie, w Starym Testamencie, w Nowym Testamencie
i w Starożytnym Rzymie. 4 grupy na bazie tej pracy przedstawiają swoje wyniki.
2. Burza mózgów: na jakich wzorcach opiera się współczesny wymiar sprawiedliwości; problem winy; jak
te problemy rozpatrywano w Starożytnym Rzymie i za czasów Hammurabiego.
Uczniowie wskazują, że współczesne sądownictwo opiera się na zasadach czerpanych z prawodawstwa
Starożytnego Rzymu np. każdy ma prawo do obrony, (nie ma kary bez udowodnionej winy) oraz na zasadach
moralnych (prawo naturalne i dekalog).
3. Kapelusze myślowe– ta metoda będzie odnosiła się do ukazania problemu winy i kary – dziejowej
sprawiedliwości w literaturze, na przykładzie konkretnego utworu np. „Balladyna” (i Kaina). Uczniowie
zostają podzieleni na sześć grup, każda grupa będzie oznaczona innym kolorem, poprzez losowanie kartek, kapeluszy.
• biały kapelusz przedstawia pozbawione oceny fakty, dotyczące wydarzeń z udziałem Balladyny i Kaina
• czerwone – emocje, przeczucia, intuicyjne spostrzeżenia na temat działań Balladyny, Kaina
• czarne – dokonują negatywnej oceny postępowania Balladyny i Kaina,wskazując na złe skutki podejmowanych przez nich działań (wina i kara)
• żółte – mają ukazać pozytywne aspekty zachowania bohaterów
• zielone – wskażą nowe, nie związane z tekstem pomysły, którymi mogliby wykazać się Balladyna i Kain
• niebieskie – organizują dyskusję i podsumowują.
W PODSUMOWANIU UCZNIOWIE:
Z grupy niebieskiej powinni zauważyć, że na podstawie konkretnego tekstu literackiego i odniesień do
Biblii można wskazać i uświadomić sobie uniwersalny ponadczasowy przekaz - „nie ma zbrodni bez kary”
(wina spotyka się z zasłużoną karą).
PODSUMOWANIE LEKCJI:
Skomplikowana ludzka natura, wskazanie na zawiłości natury ludzkiej i związane z tym problemy. W każdym
człowieku tkwi ziarno zła, ale to od niego zależy, czy ulegnie słabościom. Żądza władzy czyni z ludzi bezwzględne potwory.
ZWRÓCENIE UWAGI UCZNIÓW NA:
• złożoność ludzkiej natury i wynikające z niej różnorakie moralnie czyny
• wolność człowieka do czynienia dobra lub zła.
43
SCENARIUSZ ZAJĘĆ DLA UCZNIÓW SZKÓŁ GIMNAZJALNYCH
Magdalena Grygiel
Anna Łutczyk-Pezała
TEMAT 8
„NIEZNAJOMOŚĆ PRAWA SZKODZI”, CZYLI WYBRANE ZAGADNIENIA
Z PRAWA CYWILNEGO
CELE
CEL GŁÓWNY:
Uświadomienie uczniom, że znajomość podstawowych zagadnień prawa cywilnego jest pomocna w życiu
codziennym.
CELE:
WIADOMOŚCI – UCZEŃ ZNA:
• znaczenie pojęć: prawo cywilne, kodeks cywilny, działy prawa cywilnego, osoba fizyczna, osoba prawna,
czynność prawna, zdolność prawna, zdolność do czynności prawnych, ubezwłasnowolnienie, małoletni
• pojęcie i rodzaje postępowania cywilnego
• procedurę wszczęcia postępowania cywilnego
UMIEJĘTNOŚCI – UCZEŃ POTRAFI:
• wyjaśnić różnicę między pełną a ograniczoną zdolnością do czynności prawnych
• określić skutki czynności prawnych
• pracować z materiałem źródłowym i samodzielnie wyszukiwać potrzebne informacje
• przyporządkować rodzaj sprawy cywilnej do konkretnej księgi kodeksu cywilnego
• określić czy przykładowy pozew spełnia wymogi formalne
• mapa mentalna
• praca z tekstem źródłowym
• arkusze pracy dla uczniów
• fragmenty ustaw
• prezentacja multimedialna „Podstawowe pojęcia prawa cywilnego i postępowania cywilnego”
PRZEBIEG LEKCJI
1. Czynności organizacyjne.
2. Zapoznanie uczniów z celami lekcji i zapisanie tematu.
44
3. Wyjaśnienie przez nauczyciela podstawowych pojęć z zakresu prawa cywilnego i jego działów (prezentacja multimedialna).
4. Podział uczniów na dwie grupy. Praca z tekstami źródłowymi, na podstawie których:
a) grupa 1 określa zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych,
b) grupa 2 określa skutki czynności prawnych (materiał nr 1).
5. Liderzy grup przedstawiają efekty pracy w formie ustnej na forum klasy.
6. Uczniowie wykonują ćwiczenie polegające na przyporządkowaniu rodzaju sprawy cywilnej do konkretnej
księgi kodeksu cywilnego (materiał nr 2). Prezentacja efektów pracy na tablicy.
7. Wyjaśnienie przez nauczyciela zasad i rodzajów postępowania cywilnego (postępowanie procesowe/
nieprocesowe) oraz procedury wszczęcia postępowania cywilnego (prezentacja multimedialna).
8. Podsumowanie lekcji: metoda mapy mentalnej.
9. Zadanie domowe: Na podstawie tekstu źródłowego uczniowie:
a) oceniają czy przykładowy pozew spełnia wymogi formalne
b) wskazują,które z przykładowych spraw będą rozstrzygane w postępowaniu procesowym, a które w postępowaniu nieprocesowym (materiał nr 3 i 4).
MATERIAŁ 1
GRUPA 1: Fragment Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku.
KODEKS CYWILNY
Art.8.
§1. Każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną.[…]
Art.10.
§1. Pełnoletnim jest, kto ukończył lat osiemnaście.
§2. Przez zawarcie małżeństwa małoletni uzyskuje pełnoletność. Nie traci jej w razie unieważnienia
małżeństwa.
Art.11.
Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletności.
Art.12.
Nie mają zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły lat trzynastu, oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie.[…]
Art.14.
§1. Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych, jest nieważna.
§2. Jednakże gdy osoba niezdolna do czynności prawnych zawarła umowę należącą do umów powszechnie
zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, umowa taka staje się ważna z chwilą jej
wykonania, chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych.
Art.15.
Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają małoletni, którzy ukończyli lat trzynaście, oraz osoby
ubezwłasnowolnione częściowo.[…]
45
Art.33.
Osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególnie przyznają
osobowość prawną.[…]
Art.38.
Osoba prawna działa przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i w opartym na niej statucie.
POLECENIA: Na podstawie wiedzy zdobytej na lekcji i tekstu źródłowego:
a) uzupełnij zdanie: Według Kodeksu cywilnego osobą fizyczną jest..., natomiast osobą prawną jest...
b) wskaż różnicę między zdolnością prawną a zdolnością do czynności prawnych.
MATERIAŁ 1
grupa 2: FRAGMENT USTAWY Z DNIA 23 KWIETNIA 1964 ROKU. KODEKS CYWILNY
(artykuły: 8, 10-12, 14-15, 33-34 jak w materiale dla grupy 1)
POLECENIA: Na podstawie wiedzy zdobytej na lekcji i tekstu źródłowego odpowiedz na pytania:
a) „Siedemnastoletnia Ewa miesiąc temu wstąpiła w związek małżeński”. Omów skutki prawne jej decyzji
w świetle Kodeksu cywilnego.
b) „Jedenastoletni Janek kupił w sklepie słodycze za 12 PLN”. Czy zgodnie z treściami Kodeksu cywilnego
zawarta przez niego umowa będzie ważna?
MATERIAŁ 2
Podaj nazwę księgi Kodeksu cywilnego, w której będziesz szukał informacji na temat:
a) dokumentu gwarancyjnego co do jakości rzeczy sprzedanej
b) obowiązków dłużnika wobec wierzyciela
c) powołania do spadku
d) praw współwłaścicieli do zarządzania rzeczą wspólną
e) roszczeń właściciela nieruchomości, która faktycznie jest zarządzana przez inną osobę
f) roszczeń wynajmującego z powodu uszkodzenia rzeczy wynajętej
g) sposobu rozporządzania majątkiem poprzez testament
h) testamentów zwykłych i szczególnych
i) użytkowania wieczystego gruntu należącego do Skarbu Państwa
j) wynagrodzenia wynikającego z umowy o dzieło
k) zasiedzenia jako sposobu nabycia nieruchomości na własność.
Zadanie domowe:
MATERIAŁ 3
1. Wskaż, które z podanych spraw będą rozstrzygane w postępowaniu procesowym, a które w postępowaniu
nieprocesowym:
• rozwód
• uznanie osoby za zmarłą
• uznanie dziecka
• uznanie ojcostwa
46
MATERIAŁ 4
USTAWA Z DNIA 17 LISTOPADA 1964R. KODEKS POSTĘPOWANIA CYWILNEGO
Art.126.
§1. Każde pismo procesowe powinno zawierać:
1) oznaczenie sądu, do którego jest skierowane, imię i nazwisko lub nazwę stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników;
2) oznaczenie rodzaju pisma;
3) osnowę wniosku lub oświadczenia oraz dowody na poparcie przytoczonych okoliczności;
4) podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika;
5) wymienienie załączników.
§2. Gdy pismo procesowe jest pierwszym pismem w sprawie, powinno ponadto zawierać oznaczenie
miejsca zamieszkania lub siedziby stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników oraz przedmiotu
sporu, pisma zaś dalsze- sygnaturę akt.[…]
Art.128.
§1. Do pisma procesowego należy dołączyć jego odpisy i odpisy załączników dla doręczenia ich uczestniczącym w sprawie osobom, a ponadto, jeżeli w sądzie nie złożono załączników w oryginale, po jednym
odpisie każdego załącznika do akt sądowych.[…]
Art.187.
§1. Pozew powinien czynić zadość warunkom pisma procesowego, a nadto zawierać:
1) dokładnie określone żądanie, a w sprawach o prawach majątkowe także oznaczenie wartości przedmiotu
sporu, chyba że przedmiotem sprawy jest oznaczona kwota pieniężna;
2) przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie, a w miarę potrzeby uzasadniających również właściwość sądu.
§2. Pozew może zawierać wnioski o zabezpieczenie powództwa, nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej
wykonalności i przeprowadzenie rozprawy w nieobecności powoda oraz wnioski służące do przygotowania
rozprawy, a w szczególności wnioski o:
1) wezwanie na rozprawę wskazanych przez powoda świadków i biegłych;
2) dokonanie oględzin;
3) polecenie pozwanemu dostarczenia na rozprawę dokumentu będącego w jego posiadaniu, a potrzebnego
do przeprowadzenia dowodu, lub przedmiotu oględzin;
4) zażądanie na rozprawę dowodów znajdujących się w sądach, urzędach lub u osób trzecich.
Przykład pozwu o zapłatę na płycie CD.
47
Marzena Krasuska
Dariusz Pera
Agata Matuszewska
Maria Skotarczak
Ewa Nowak
Tatiana Tatarska
SCENARIUSZ LEKCJI WOS LUB LEKCJI WYCHOWAWCZEJ
Joanna Patalas
TEMAT 9
„NIEZNAJOMOŚĆ PRAWA SZKODZI – ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA NIELETNICH”
CELE
WYMAGANIA OGÓLNE:
• uczeń znajduje i wykorzystuje informacje na temat, w jaki prawo reguluje życie obywateli
• uczeń poznaje przepisy prawa karnego odnoszące się do zachowań młodzieży do 18 roku życia
• uczeń pracuje w grupie – planuje, dzieli się zadaniami i wywiązuje się z nich
WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE:
• uczeń posługuje się pojęciami: nieletni, młodociany, występek, przestępstwo, wykroczenie
• uczeń podaje przykłady zachowań, za które grozi odpowiedzialność karna
• uczeń zna przepisy prawa karnego regulujące zachowanie nieletnich
• uczeń rozumie potrzebę praworządności oraz wywodzi normy prawne z norm moralnych
• uczeń analizuje źródła normatywne i normatywne
METODY:
• burza mózgów
• praca w grupach
• wybrane fragmenty kodeksu karnego
• materiały prasowe
PRZEBIEG LEKCJI
1. WPROWADZENIE:
Nauczyciel przedstawia temat i cele lekcji, a następnie przeprowadza „burzę mózgów” na temat podstawowych pojęć związanych z tematem lekcji ( nieletni, młodociany, przestępstwo, występek, wykroczenie).
2. PRACA W GRUPACH:
Wyznaczenie grup, losowanie tematyki i zadań do wykonania. Przekazanie uczniom materiałów (artykuł
prasowy, wyciąg z aktów normatywnych, papier na plakat). Zadania dla grup:
Grupa I- Zadanie „Podrobiony podpis i … co dalej – fałszerstwo”
Grupa II- Zadanie „Bo podobał mi się jego telefon – kradzież”
48
Grupa III- Zadanie „Stop przemocy w szkole – psychiczne znęcanie się”
Grupa IV- Zadanie „Zemsta zazdrośnicy – cyberprzemoc”
Grupa V- Zadanie „Od dawna mi dokuczali – pobicie”
GRUPA I: FAŁSZERSTWO „PODROBIONY PODPIS I … CO DALEJ?”
Wpis na stronie internetowej FORUMPRAWNE.ORG
Witam,
Mam młodszą, nieletnią siostrę, która uczęszcza do liceum. Wiem, że czasem lubi sobie powagarować
i sama pisze sobie z tego powodu usprawiedliwiania nieobecności, które wręcza wychowawczyni. Podpisuje
się pod nimi jako nasz ojciec, czyli krótko mówiąc podrabia jego podpis. I tu pojawia się moje pytanie:
1. Czy jeśli dowiedzieliby się o tym nasi rodzice, to czy mogliby oni (teoretycznie) zgłosić to na Policję?
2. Czy jeśli dowiedzieliby się o tym rodzice, jednak nie chcieliby, aby ich córka miała jakieś problemy z prawem, to czy mimo to może zostać wszczęte postępowanie (jeśli rodzice nie chcieliby karać mojej siostry)?
3. Jeśli wychowawczyni mojej siostry domyśliłaby się, że podrabiała ona podpis, a po rozmowie z rodzicami
ci stwierdziliby, że nie pisali żadnych usprawiedliwień, to czy szkoła mogłaby zgłosić sprawę na Policję?
4. Ostatnie pytanie. Jaką karą mogłaby zostać obłożona moja siostra, jeśli sprawa trafiłaby na policję (jest
osobą nieletnią, ma ukończone 16 lat)? Bardzo potrzebuję odpowiedzi na te pytania, by móc przemówić jej
do rozsądku. Czekam na odpowiedźi pozdrawiam. Bartek
Podrobienie podpisu na jakimkolwiek dokumencie, który ma służyć w obiegu urzędowym i coś zaświadczyć
jest przestępstwem z art. 270 Kodeksu karnego.
Art. 270 kk
§ 1. Kto, w celu użycia za autentyczny, podrabia lub przerabia dokument lub takiego dokumentu jako
autentycznego używa, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności od
3 miesięcy do lat 5.
§ 2. Tej samej karze podlega, kto wypełnia blankiet, zaopatrzony cudzym podpisem, niezgodnie z wolą
podpisanego i na jego szkodę albo takiego dokumentu używa.
§ 2 a. W przypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
§ 3. Kto czyni przygotowania do przestępstwa określonego w § 1, podlega grzywnie, karze ograniczenia
wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
ZADANIE:
1. Zapoznajcie się z listem Bartka, przepisami zawartymi w art. 270 kk oraz informacjami dotyczącymi
odpowiedzialności nieletnich, a następnie udzielcie odpowiedzi na jego pytanie nr 1, 3, 4.
2. Na czym polega przestępstwo fałszerstwa – podaj jego przykłady.
3. Wykonajcie plakat ilustrujący przestępstwo fałszerstwa, zawierający istotne cechy tego przestępstwa.
4. Odpowiedzcie, dlaczego zachowania opisane w art. 270 kk zostały uznane przez prawodawcę za czyny,
które państwo powinno karać?
GRUPA II: KRADZIEŻ„BO PODOBAŁ MI SIĘ JEGO TELEFON – KRADZIEŻ”
Artykuł prasowy
Maciek miał 14 lat, gdy po raz pierwszy ukradł koledze telefon komórkowy. Telefon był drogi i Maciek
spodziewał się sprzedać go za wysoką cenę. Śledztwo przeprowadzone przez uczniów i nauczycieli oraz
49
nagrania monitoringu wykazały, że to Maciek był sprawcą kradzieży. Powiadomieni rodzice prosili o niepowiadomienie Policji, przeprosili za zachowanie syna, a ten zwrócił skradziony telefon, wyraził skruchę
i obiecał poprawę.
Jednak po roku ponownie został złapany na kradzieży telefonu komórkowego najnowszej generacji. Tym
razem sąd rodzinny i nieletnich zastosował nadzór kuratora sądowego. Mimo jego wysiłków, wielokrotnych
rozmów i skierowania do poradni terapeutycznej, Maciej nie zmienił swego zachowania. Dwa lata później
został przyłapany na kradzieży szkolnych tabletów po włamaniu się do pracowni informatycznej. Ponieważ
skończył 17 lat, sąd zastosował tymczasowe aresztowanie.
KODEKS WYKROCZEŃ
Art. 119.
§ 1. Kto kradnie lub przywłaszcza sobie cudzą rzecz ruchomą, jeżeli jej wartość nie przekracza 250 złotych,
podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny.
§ 2. Usiłowanie, podżeganie i pomocnictwo są karalne.
§ 3. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 dopuścił się go na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje
na żądanie pokrzywdzonego.
§ 4. W razie popełnienia wykroczenia określonego w § 1, można orzec obowiązek zapłaty równowartości
ukradzionego lub przywłaszczonego mienia, jeżeli szkoda nie została naprawiona.
KODEKS KARNY
Art. 278.
§ 1. Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 2. Tej samej karze podlega, kto bez zgody osoby uprawnionej uzyskuje cudzy program komputerowy
w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.
§ 3. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawieniawolności do roku.
§ 4. Jeżeli kradzież popełniono na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.
§ 5. Przepisy § 1, 3 i 4 stosuje się odpowiednio do kradzieży energii lub karty uprawniającej do podjęcia
pieniędzy z automatu bankowego.
Art. 279.
§1. Kto kradnie z włamaniem, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
ZADANIE:
Zapoznajcie się z artykułem prasowym opisującym przypadek Macieja, przepisami zawartymi w art. 119
kw , art. 278 i 279 kk oraz informacjami dotyczącymi odpowiedzialności nieletnich i odpowiedz na pytania:
1. Jaka kara może grozić Maciejowi?
2. Jakie zachowania Macieja mogą wpłynąć na zwiększenie kary?
3. Na czym polega przestępstwo kradzieży– podaj jego przykłady.
4. Wykonajcie plakat ilustrujący przestępstwo kradzieży, zawierający istotne cechy tego przestępstwa.
5.Odpowiedzcie, dlaczego zachowania opisane w art. 278 i 279 kk oraz 119 kw zostały uznane za przez
prawodawcę za czyny, które państwo powinno karać?
50
GRUPA III: PSYCHICZNE ZNĘCANIE SIĘ „STOP PRZEMOCY W SZKOLE”
Wpis ucznia na stronę internetową: abcZdrowie.pl
Mam pewien problem. Chodzę do trzeciej klasy technikum. Za 2 miesiące kończę 18 lat. Przez ostatnie
dwa lata dopadła mnie przemoc psychiczna. Jestem szykanowany przez moich kolegów z klasy. W tej
klasie jestem ośmieszany, po prostu jestem traktowany jak zboczeniec. Gdy wchodzę do szkoły i podaję
kolegom dłoń, oni wykrzywiają ręce, a do tego jestem przedrzeźniany (koledzy naśladują moje ruchy i śmieją się z mojego głosu). Na drzwiach toalety wypisują o mnie wulgarne określenia. Przy innych uczniach
mówią, że śmierdzę, a moja rodzina śpi pod mostem. Jak przychodzi jakiś sprawdzian to ściągają ode mnie
lub oczekują pomocy z mojej strony. Często wyładowują na mnie swoją agresję, co skończyło się niedawno
moim pobytem w szpitalu i szyciem przeciętego łuku brwiowego. Do tego ostatnio pogorszyły się moje wyniki w nauce. Ostatnio nie mogę spać, gorzej się uczę, jestem nerwowy i kłócę się dość często z rodzicami.
Od państwa chcę się dowiedzieć, jak zwalczyć problem i jak nie zwalczony problem może się skończyć?
Czy osoby, które mnie gnębią mogą ponieść karę np. w sądzie lub w szkole? Adam
Przemoc w szkole może przejawiać się groźbami, znieważaniem, zmuszaniem do wykonania określonych
czynności, ale także niszczeniem rzeczy dziecka.
Jeśli mamy do czynienia z przemocą rówieśniczą, a więc gdy sprawcą jest nieletni, mają zastosowanie
przepisy o postępowaniu w sprawach nieletnich.
USTAWA KODEKS KARNY Z 6 CZERWCA 1997 R.
Art. 190a.kk
§ 1. Kto przez uporczywe nękanie innej osoby lub osoby jej najbliższej wzbudza u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia lub istotnie narusza jej prywatność, podlega karze pozbawienia wolności
do lat 3.
§ 2. Tej samej karze podlega, kto, podszywając się pod inną osobę, wykorzystuje jej wizerunek lub inne jej
dane osobowe w celu wyrządzenia jej szkody majątkowej lub osobistej.
§ 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie,
sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
§ 4. Ściganie przestępstwa określonego w § 1 lub 2 następuje na wniosek pokrzywdzonego.
WAŻNE: Od 6 czerwca 2011 roku Kodeks karny zawiera przestępstwo tzw. „stalkingu” polegającego na
uporczywym nękaniu i prześladowaniu, a także na podszywaniu się pod inna osobę w celu wyrządzenia jej
szkody także osobistej, nie majątkowej. Sytuacja, której dotyczy „stalking” to forma przemocy psychicznej.
Art. 212 kk
§ 1. Kto pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą
osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub
narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności, podlega
grzywnie albo karze ograniczenia wolności.
§ 2. Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu określonego w § 1 za pomocą środków masowego komunikowania,
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
§ 3. W razie skazania za przestępstwo określone w § 1 lub 2 sąd może orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża albo na inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego.
§ 4. Ściganie przestępstwa określonego w § 1 lub 2 odbywa się z oskarżenia prywatnego.
51
USTAWA Z DNIA 20 MAJA 1971 R. KODEKS WYKROCZEŃ
Art. 107 kw
Kto w celu dokuczenia innej osobie złośliwie wprowadza ją w błąd lub w inny sposób złośliwie niepokoi,
podlega karze ograniczenia wolności, grzywny do 1 500 złotych albo karze nagany.
ZADANIE:
Zapoznajcie się z listem Adama, przepisami zawartymi w art. 107 kw, art. 190a. i 212 kk oraz informacjami
dotyczącymi odpowiedzialności nieletnich i odpowiedzcie na pytania:
1. Jaka kara może grozić kolegom Adama?
2. Jakie zachowania kolegów Adama mogą wpłynąć na zwiększenie kary?
3. Na czym polega przestępstwo przemocy psychicznej – podaj jego przykłady.
4. Wykonajcie plakat ilustrujący przestępstwo przemocy psychicznej, zawierający istotne cechy tego przestępstwa.
5.Odpowiedzcie, dlaczego zachowania opisane w art. 278 i 279 kk oraz 119 kw zostały uznane za przez
prawodawcę za czyny, które państwo powinno karać?
GRUPA IV: CYBERPRZEMOC „ZEMSTA ZAZDROŚNICY”
Przykład
Dostałam wczoraj link do takiego filmiku na youtubie. Moja koleżanka napisała mi, że dużo osób ode mnie
ze szkoły dostało na GG taki link. A na tym filmiku jest, jak jedna dziewczyna od nas ze szkoły przebiera się
w szatni. Od razu pojawiło się dużo wulgarnych komentarzy na temat jej wyglądu i nie tylko. Jest mi jej
bardzo szkoda. Czy mogę jej jakoś pomóc? Podobno jedna dziewczyna umieściła na swoim blogu opowieść
o mnie. Pisze tam nieprawdziwe rzeczy, które mnie obrażają, a najgorsze jest, że podaje tam moje dane
i mój nr GG, żeby inni mogli mi pisać, jaka jestem głupia. Napiszcie, co mogę zrobić, by ta dziewczyna poniosła odpowiedzialność za swój wpis. Kinga
KODEKS KARNY
Art. 212.
Pełna treść znajduje się na str. 63.
Art. 216.
§ 1. Kto znieważa inną osobę w jej obecności albo choćby pod jej nieobecność, lecz publicznie lub w zamiarze, aby zniewaga do osoby tej dotarła, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności.
§ 2. Kto znieważa inną osobę za pomocą środków masowego komunikowania, podlega grzywnie, karze
ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
§ 3. Jeżeli zniewagę wywołało wyzywające zachowanie się pokrzywdzonego albo jeżeli pokrzywdzony
odpowiedział naruszeniem nietykalności cielesnej lub zniewagą wzajemną, sąd może odstąpić od wymierzenia kary.
Komentarz prawnika Opisane powyżej formy cyberprzemocy można określić jako przestępstwo zniesławienia
lub zniewagi opisane w Kodeksie karnym. Zatem w tym przypadku do ochrony dziecka wykorzystać należy
drogę karną. Podkreślić należy, że oba te przestępstwa są prywatnoskargowe, co oznacza, że osoba
pokrzywdzona lub jej przedstawiciel prawny muszą sformułować prywatny akt oskarżenia i złożyć go w sądzie rejonowym, wydziale karnym właściwym ze względu na miejsce popełnienia przestępstwa. W tym
przypadku należy również mieć wiedzę o tym, kto jest sprawcą przestępstwa, a także posiadać jego dokładne
dane oraz dowody popełnionego przestępstwa. Dowodami w tego rodzaju sprawie mogą być materiały
52
z Internetu zgrane na płytę lub inny nośnik, ewentualnie wydrukowane, z podaniem adresów danych
stron internetowych, na których były prezentowane. Dowodem mogą być również zeznania świadków,
którzy słyszeli lub widzieli okoliczności nagrania i samo nagranie. Jeżeli sprawcą cyberprzemocy jest osoba
poniżej 17 roku życia, działania w sprawie realizuje sąd rodzinny i nieletnich – tam składamy zawiadomienie
o czynie zabronionym.
ZADANIE:
Zapoznajcie się z listem Kingi, przepisami zawartymi w art. 212 i 216 kk oraz informacjami dotyczącymi
cyberprzemocy i odpowiedzialności nieletnich. Odpowiedz na pytania:
1. Jaka kara może grozić kolegom i koleżankom Kingi?
2. Jakie zachowania kolegów i koleżanek Kingi mogą wpłynąć na zwiększenie kary?
3. Na czym polega przestępstwo przemocy psychicznej – podaj jego przykłady.
4. Wykonajcie plakat ilustrujący przestępstwo cyberprzemocy, zawierający istotne cechy tego przestępstwa.
5. Odpowiedzcie, dlaczego zachowania opisane w art. 212 i 216 kk zostały uznane za przez prawodawcę
za czyny, które państwo powinno karać?
GRUPA V: POBICIE „OD DAWNA MI DOKUCZALI”
Fragment aktu oskarżenia
Oskarżam Huberta W., Tomasza S. i Andrzeja B. o to, że w kwietniu 2013 r. działając wspólnie i w porozumieniu, pobili Adama K. Uderzając go pięściami i kopiąc nogami po całym ciele, narazili go na bezpośrednie
niebezpieczeństwo nastąpienia skutku określonego w art. 156 §1 kk lub art. 157§1 kk, w następstwie czego
Adam K. doznał pęknięcia łuku jarzmowego lewego, wstrząśnienia mózgu, sińców tułowia naruszających
czynności narządów ciała na okres powyżej 7 dni. W przeszłości oskarżeni wielokrotnie zaczepiali pokrzywdzonego i nie reagowali na zastosowane wobec nich środki wychowawcze. Badanie wykazało, że oskarżeni
dokonali czynu będąc pod wpływem alkoholu. Oskarżeni są uczniami klasy maturalnej i poprzednio nie byli
karani za podobne przestępstwo.
Sąd Najwyższy bardzo szeroko interpretuje pojęcie udziału w pobiciu przyjmując, że sprawcą jest nie tylko
osoba, która zadaje ciosy pokrzywdzonemu, lecz także ten, kto w trakcie pobicia zachęca innych do walki
lecz sam czynnie w nim nie uczestniczy.
Okoliczności zaostrzające odpowiedzialność karną:
- skutek w postaci nieumyślnego spowodowania średniego lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu bądź śmierci
(art. 158 § 2 i 3 kk),
- użycie broni palnej, noża lub innego podobnie niebezpiecznego narzędzia (art. 159 kk)
Art. 156.
§ 1. Kto powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu w postaci:
1) pozbawienia człowieka wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia,
2) innego ciężkiego kalectwa, ciężkiej choroby nieuleczalnej lub długotrwałej, choroby realnie zagrażającej
życiu, trwałej choroby psychicznej, całkowitej albo znacznej trwałej niezdolności do pracy w zawodzie lub
trwałego, istotnego zeszpecenia lub zniekształcenia ciała, podlega karze pozbawienia wolności od roku do
lat 10.
Art. 157.
§ 1. Kto powoduje naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia, inny niż określony w art. 156 §
1, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
53
§ 2. Kto powoduje naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia trwający nie dłużej niż 7 dni,
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
§ 3. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 lub 2 działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia
wolności albo pozbawienia wolności do roku.
Art. 158.
§ 1. Kto bierze udział w bójce lub pobiciu, w którym naraża się człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo
utraty życia albo nastąpienie skutku określonego w art. 156 § 1 lub w art. 157 § 1, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
§ 2. Jeżeli następstwem bójki lub pobicia jest ciężki uszczerbek na zdrowiu człowieka, sprawca podlega karze
pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
§ 3. Jeżeli następstwem bójki lub pobicia jest śmierć człowieka, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
Art. 159.
Kto, biorąc udział w bójce lub pobiciu człowieka, używa broni palnej, noża lub innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
ZADANIE:
Zapoznajcie się z aktem oskarżenia, przepisami zawartymi w art. 156 – 159 kk komentarzem prawnym oraz
informacjami dotyczącymi odpowiedzialności nieletnich. Odpowiedzcie na pytania:
1. Jaka kara może grozić oskarżonym ?
2. Jakie zachowania oskarżonych mogą spowodować zaostrzenie kary?
3. Na czym polega przestępstwo pobicia – podaj okoliczności sprzyjające jego popełnieniu.
4. Wykonajcie plakat ilustrujący przestępstwo pobicia, zawierający istotne cechy tego przestępstwa.
5. Odpowiedzcie, dlaczego zachowania opisane w art. 156 - 159 kk zostały uznane za przez prawodawcę
za czyny, które państwo powinno karać?
TEKST DOTYCZĄCY ODPOWIEDZIALNOŚCI KARNEJ NIELETNICH
Odpowiedzialność karna nieletnich, została w polskim prawie uregulowana dwutorowo, gdyż w stosunku
do nich mogą mieć zastosowanie przepisy kodeksu karnego, oraz ustawa o postępowaniu w sprawach
nieletnich, która m.in. ma na celu przeciwdziałanie wszelkim przejawom demoralizacji i przestępczości
nieletnich.
Sytuacja nieletnich (co przekłada się na zastosowane wobec nich środki wychowawcze) jest różna w zależności od ich wieku. Gdy:
1. nieletni dopuszcza się czynu zabronionego przed ukończeniem 13 lat – sąd traktuje popełnienie takiego
czynu wyłącznie jako przejaw demoralizacji nieletniego i może zastosować środki przewidziane w ustawie
o postępowaniu w sprawach nieletnich;
2. nieletni dopuszcza się czynu zabronionego między 13 a 17 rokiem życia – co do zasady sąd stosuje środki
przewidziane w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich; jednak jeżeli nieletni ukończył lat 15 i dopuścił się:
• zamachu na życie Prezydenta (art. 134)
• zabójstwa człowieka (art. 148 § 1-3)
• spowodował ciężki uszczerbek na zdrowiu (art. 156 § 1 lub 3)
• spowodował zdarzenie, które zagraża życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach,
np. pożar (art. 163 § 1 lub 3)
54
• dopuścił się piractwa („klasycznego” nie komputerowego) (art. 166)
• katastrofy w ruchu lądowym (art. 173 § 1 lub 3)
• zgwałcenia zbiorowego (art. 197 § 3)
• wzięcia zakładnika (art. 252 § 1 lub 2)
• lub rozboju (art. 280) może odpowiadać na zasadach określonych w kodeksie karnym, o ile sąd uzna,
że okoliczności sprawy, stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają,
a w szczególności wcześniej stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne
3. sprawca dopuszcza się czynu zabronionego między 17 a 18 rokiem życia – wówczas co do zasady sąd
stosuje przepisy kodeksu karnego; wyjątkowo jednak sąd zastosuje zamiast kary środki wychowawcze,
lecznicze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich, jeżeli popełniony czyn jest występkiem, a okoliczności
sprawy, stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają.
3. Grupy zapoznają się z zadaniami i materiałami. Dzielą się zadaniami i wybierają sprawozdawcę.
W ciągu 20 – 25 minut wykonują zadania, a następnie prezentują swoje prace przed klasą z pomocą plakatów umieszczanych w wyznaczonych miejscach w klasie.
4. Podsumowanie lekcji z pomocą prezentacji multimedialnej. Zawartość prezentacji:
a) pojęcia związane z odpowiedzialnością nieletnich: nieletni, młodociany, występek, wykroczenie, przestępstwo
b) najważniejsze akty prawa regulujące odpowiedzialność nieletnich: kodeks wykroczeń, kodeks karny,
ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich
c) granice wieku wpływające na odpowiedzialność karną nieletnich
d) okoliczności zaostrzające lub łagodzące odpowiedzialność karną nieletnich
e) znaczenie normy moralnej jako źródła normy prawnej
f) praworządność – nawykiem obywatela.
5. Uczniowie z pomocą prezentacji podsumowują lekcje i porządkują wiedzę na temat odpowiedzialności
karnej nieletnich, a następnie wypowiadają się na temat:
• Dlaczego nieletni dopuszczają się przestępstw?
• Jak zapobiegać przestępczości nieletnich?
• W czym się przejawia praworządność ? Czy warto jej przestrzegać?
• Czy w szkole powinny działać organy uczniowskie zwalczające przestępczość szkolną?
6. Ocena pracy uczniów.
7. Zadanie domowe: Zaproponuj organ uczniowski, który zająłby się zwalczaniem przestępczości szkolnej
określając jego kompetencje i sposób działania.
55
Magdalena Całujek
Iza Jarnut-Kluczyńska
Jola Jagodzińska
Donata Nentwich
Ewa Karolczyk-Krysiak
Lidia Wołosz
SCENARIUSZ DLA UCZNIÓW GIMNAZJUM
I SZKOŁY PONADGIMNAZJALNEJ
CZAS: 1 SEMESTR (W ZALEŻNOŚCI OD POTRZEB)
Hanna Kościelska
TEMAT 10
WYMIAR SPRAWIEDLIWOŚCI - SZANSE I MOŻLIWOŚCI
KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA PROJEKTU
Projekt jest skierowany do społeczności uczniowskiej w wieku gimnazjalnym i ponadgimnazjalnym. Treści zajęć
stanowią wartość dodaną doskonalenia nauczycieli i poszerzenia ich kompetencji . Daje możliwość współpracy
i samokształcenia dla szkoły. Uczniowie doskonalą swoją wiedzę z zakresu wiedzy o społeczeństwie,
szczególnie co do prawa i postaw obywatelskich.
CELE
1. Poznanie struktury wymiaru sprawiedliwości.
2. Zapoznanie z podstawowymi pojęciami z zakresu prawa: prawo, kodeks,przestępstwo ,wykroczenie.
3. Poznanie specyfiki zawodów prawniczych.
4. Poznanie pojęć związanych z przebiegiem procesu sądowego.
5. Kształtowanie postaw obywatelskich i rozwijanie kompetencji społecznych.
6. Poszerzenie umiejętności językowych z zakresu prawa.
CELE POWIĄZANE Z PODSTAWĄ PROGRAMOWĄ
III ETAP EDUKACYJNY: GIMNAZJUM
[...]
11. Rzeczpospolita Polska jako demokracja konstytucyjna. UCZEŃ:
[...]
1) wyjaśnia, co to znaczy, że konstytucja jest najwyższym aktem prawnym w Rzeczypospolitej Polskiej
15.Władza sądownicza. UCZEŃ:
1) przedstawia organy władzy sądowniczej, zasady, wedle których działają sądy (niezawisłość, dwuinstancyjność) i przykłady spraw, którymi się zajmują
[...]
2) wyjaśnia, czym zajmuje się Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu
[...]
29. Przedsiębiorstwo i działalność gospodarcza. UCZEŃ:
[...]
4) przedstawia główne prawa i obowiązki pracownika; wyjaśnia, czemu służą ubezpieczenia społeczne
i zdrowotne.
[...]
26. Gospodarstwo domowe. UCZEŃ:
[...]
4) wyjaśnia, jakie prawa mają konsumenci i jak mogą ich dochodzić.
56
V ETAP EDUKACYJNY: LICEUM – ZAKRES PODSTAWOWY
2. Prawo i sądy. UCZEŃ:
1) wyjaśnia, co to jest prawo i czym różnią się normy prawne od norm religijnych, moralnych i obyczajowych;
2) wymienia podstawowe zasady prawa (prawo nie działa wstecz, domniemanie niewinności, nie ma winy
bez prawa, nieznajomość prawa szkodzi) i wyjaśnia konsekwencje ich łamania;
3) wymienia źródła prawa; znajduje wskazany akt prawny i interpretuje proste przepisy prawne;
4) wyjaśnia różnice między prawem cywilnym, karnym i administracyjnym; wskazuje, w jakim kodeksie
można znaleźć przepisy dotyczące konkretnej sprawy;
5) uzasadnia potrzebę niezależności i niezawisłości sędziów;
6) przedstawia uczestników i przebieg procesu sądowego: cywilnego i karnego; uzasadnia znaczenie
mediacji;
7) wymienia główne prawa, jakie przysługują ofierze, sprawcy i świadkowi przestępstwa;
8) pisze pozew w wybranej sprawie cywilnej i zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa.
HARMONOGRAM DZIAŁAŃ:
ETAPY - ZADANIA
OSOBY ODPOWIEDZIALNE
ZA REALIZACJĘ
I. Spotkanie organizacyjne.
Wszyscy + Dyrektor
II. Przygotowanie Kącika Prawa w szkole. Załącznik 1
Bibliotekarz
UWAGI
III. Lekcja wychowawcza. Wprowadzanie podstawowych Nauczyciel /wychowawca
pojęć z zakresu prawa. Załącznik 2
IV. Lekcja wiedzy o społeczeństwie z wykorzystaniem
Nauczyciel Wos-u
Prawoteczki: Zawody prawnicze już nie tajemnicze.
www.prawoteka.pl Załącznik 3
V. Spotkanie z prokuratorem. Załącznik 4
Dyrektor/Wychowawcy
VI. Spotkanie z radcą prawnym / adwokatem.
Dyrektor/Wychowawcy
Wzór pisma – załącznik 4
VII. Wizyta w sądzie: obserwacja rozprawy, spotkanie
Nauczyciel Wos-u Wychowawcy
z sędzią.
VIII. Wizyta w zakładzie karnym. Spotkanie
Nauczyciel/Wychowawca
z wychowawcami więzienia. (KARTA PRACY)
Załącznik 5
IX. Godzina wychowawcza. Przygotowanie do symulacji
Nauczyciel/Wychowawca
rozprawy – podział ról. Załącznik 6
X. Konsultacje
Nauczyciele/wychowawcy
XI. Formy prezentacji- efekty projektu: filmiki, prezentacje Uczestnicy projektu
multimedialne, quizy,konkursy wewnątrzszkolne
57
METODY:
• projekt
• burza mózgów
• pogadanka
• wykład
• spotkania
• wizyta studyjna
• metoda dramy
• multimedia
• gazetki
• podręczniki z wos-u
• internet
• ustawy
EWALUACJA PROJEKTU:
OCENA: Ankieta
Załącznik 7.
PODSUMOWANIE-EWALUACJA (na podstawie ankiety i prezentacji)
X.4. ZAŁĄCZNIKI:
ZAŁĄCZNIK X.4.1. Pełen tekst na płycie CD.
ZAŁĄCZNIK X.4.2
Lekcja wychowawcza. Wprowadzanie podstawowych pojęć z zakresu prawa.
TEMAT ZAJĘĆ: WPROWADZENIE PODSTAWOWYCH POJĘĆ Z ZAKRESU PRAWA.
CELE OGÓLNE:
• definiowanie i rozumienie pojęć z zakresu prawa oraz jego podziału
• omówienie zawodów prawniczych wykonywanych w Polsce
CELE SZCZEGÓŁOWE:
UCZEŃ:
• określa pojęcia: prawo, sędzia, prokurator, radca prawny, adwokat, notariusz, komornik sądowy;
• wymienia podstawowe gałęzie prawa
• wymienia akty prawne i zna ich konstrukcję
• opisuje strój służbowy poszczególnych zawodów prawniczych
• przedstawia specyfikę pracy poznanych zawodów prawniczych
58
FORMY PRACY:
• grupowa
• indywidualna
METODY PRACY:
• praca w grupie, praktyczna – wyszukiwanie i gromadzenie informacji
• słowna – instrukcje, objaśnienia, rozmowa nauczająca – wyciąganie wniosków, zestawienie informacji
• indywidualna – rozwiązanie krzyżówki
• scenariusze lekcji (prezentacje) „Podział i czytanie prawa prosta sprawa”, „Zawody prawnicze już nie
tajemnicze”
• arkusze szarego papieru, markery, Słownik języka polskiego
• komputer z dostępem do Internetu
• pusty szablon krzyżówki dla każdego ucznia z hasłami
CZAS REALIZACJI: 45 minut
PRZEBIEG ZAJĘĆ:
1. Wprowadzenie do tematu zajęć. Określenie celu zajęć: wspólne zdefiniowanie i objaśnienie pojęć: prawo,
sędzia, prokurator, radca prawny, adwokat, notariusz, komornik sądowy. Nauczyciel omawiając temat wykorzystuje wybrane slajdy spośród prezentacji udostępnionych na stronie: http://prawoteka.pl Prezentacje te
to: „Podział i czytanie prawa prosta sprawa” i „Zawody prawnicze już nie tajemnicze”.
2. Podział zespołu klasowego na 7 grup.Zadaniem uczniów w poszczególnych grupach jest zebranie informacji i określeń objaśniających poszczególne pojęcia oraz spisanie ich na arkuszach.
KAŻDA Z GRUP:
a) opracowuje inne hasło: prawo, sędzia, prokurator, radca prawny, adwokat, notariusz, komornik sadowy;
b) otrzymuje: Słownik języka polskiego, dostęp do prezentacji, duże arkusze szarego papieru, markery;
c) wybiera:
• lidera, który: koordynuje pracę grupy, czuwa nad sprawnym przebiegiem pracy, aktywizuje uczniów,
którzy nie wykazują zaangażowania
• sekretarza, który spisuje podawane informacje przez członków grupy (spostrzeżenia, określenia, próby
definicji, przymiotniki określające dane hasło);
• sprawozdawcę, który prezentuje wyniki pracy grupy na forum zespołu klasowego;
d) gromadzi informacje na podstawie własnej wiedzy ogólnej, prezentacji, Słownika języka polskiego.
ZAŁĄCZNIK X.4.3
Żródło: www.prawoteka.pl.
Lekcja „Zawody prawnicze już nie tajemnicze” zapoznaje dzieci z zawodami prawniczymi wykonywanymi
w Polsce.
W trakcie prezentacji poznamy zawód: radcy prawnego, notariusza, sędziego, prokuratora, adwokata i komornika. Zawody prawnicze są przedstawione za pomocą historyjki z głównym bohaterem PrawoTeczki
Prawolem i jego tatą - Sędziolem.
59
Dzieci dowiedzą się, co robią poszczególni przedstawiciele zawodów prawniczych, na czym dokładnie
polega ich praca. Istotną rzeczą, na którą zwracamy uwagę jest strój służbowy. Radcy prawni, adwokaci,
sędziowie i prokuratorzy w trakcie wykonywanej przez siebie pracy używają stroju służbowego zwanego
togą. Togi różnią się od siebie kolorami żabotów i mankietów, każdej z tych grup zawodowych przypisany
jest inny kolor. Oczywiście togi używa się tylko podczas rozpraw sądowych, radca prawny czy adwokat
udzielający porad w swojej kancelarii nie ubiera togi. Natomiast notariusz i komornik nie posiadają togi
czyli specjalnego stroju.
Sędziowie, komornicy i prokuratorzy to urzędnicy państwowi zatrudnieni w sądach i prokuraturach. Radcy
prawni, adwokaci i notariusze reprezentują grupę tzw. wolnych zawodów zrzeszonych w samorządach
zawodowych, którym podlegają i które czuwają nad prawidłowym wykonywaniem zawodu.
W trakcie prezentacji przedstawiamy wymogi jakie dana osoba musi spełnić, aby wykonywać poszczególne
zawody. Oczywiście podstawą jest ukończenie wyższych studiów prawniczych i tzw. aplikacji czyli specjalizacji zakończonej egzaminem zawodowym.
Odpowiedzi na pytania:
1. Po kolorze wykończenia togi.
2. Prokurator kolor czerwony, radca prawny kolor niebieski, sędzia kolor fioletowy, adwokat kolor zielony,
a komornik nie używa togi podczas wykonywania swoich obowiązków.
3. Oczywiście.
4. Sędzina.
5. Komornik.
6. Repertorium A numer jeden łamane na dwa tysiące jedenaście.
7. Skończyć wyższe studia prawnicze i ukończyć aplikację sędziowską.
8. Oskarża prokurator a broni adwokat lub radca prawny.
9. Zawód radcy prawnego tym różni się od zawodu adwokata iż radcy prawni nie prowadzą spraw karnych.
ZAŁĄCZNIK 2 LUB 3 DO WYBORU.
ZAŁĄCZNIK X.4.4
Pismo do sądu z prośbą o spotkanie z prokuratorem/adwokatem
ZAŁĄCZNIK X.4.5
KARTA PRACY wizyty w zakładzie karnym.
Na podstawie relacji osób pracujących w więzieniu odpowiedź na pytania:
1. Jakie mamy typy zakładów karnych?
2.Aby zostać strażnikiem więziennym, jakie trzeba mieć kwalifikacje i predyspozycje?
3. Ile widzeń mają więźniowie w poszczególnych zakładach karnych?
4. Ile minut trwa widzenie, kto może się o nie ubiegać i czy trzeba mieć zezwolenie dyrektora zakładu karnego?
5. Skazany otrzymał paczkę – co może się w niej znaleźć i czy podlegają one kontroli?
6. Naszkicuj plan więziennej celi i napisz na podstawie relacji plan dnia więźnia.
7. Jak oceniasz wizytę w więzieniu? Czy Twoim zdaniem więźniowie mają wystarczające uprawnienia czy
też ich prawa powinny być ograniczone?
60
61
SCENARIUSZ ZAJĘĆ DLA KLASY III SZKOŁY PODSTAWOWEJ
Anna Bąk
Małgorzata Gzik
Bernadeta Bielec
Maria Zuzak
TEMAT 11
CO TO JEST SĄD? WŁADZA SĄDOWNICZA A KONSTYTUCJA
CELE
CELE OGÓLNE:
• definiowanie i rozumienie pojęć takich jak: sąd, Konstytucja, prawo, sprawiedliwość
• rozwijanie u uczniów zainteresowań zawodami: adwokata, sędziego, radcy prawnego
CELE OPERACYJNE:
UCZEŃ:
• wyjaśnia podstawowe pojęcia takie jak: świadek, przepisy, kodeks, prawo, sędzia, radca prawny, adwokat
oskarżony, wokanda, sala rozpraw, protokolant, toga, Konstytucja
• układa zdania z rozsypanki wyrazowej
• pisze i uzupełnia zdania na określony temat
• wyodrębnia z tekstu wybrane fakty z historii Polski dotyczące Konstytucji 3-go Maja i jej znaczenia dla narodu polskiego
• twórczo współpracuje w grupach rozwiązując różne problemy
METODY PRACY:
• burza mózgów
• obserwacja
• swobodna wypowiedź
• rozmowa kierowana
• zabawy edukacyjne
FORMY PRACY:
• indywidualna, zbiorowa, grupowa
• chmurki z napisami
• zdjęcia
• podręcznik
• Słownik języka polskiego
62
PRZEBIEG LEKCJI
1. Zapoznanie z tematem zajęć.
2. Swobodne wypowiedzi uczniów związane z tematem zajęć.
3. Przypomnienie zasad pracy w grupach.
4. Praca w grupach. Każda grupa wykonuje polecenie zgodnie z instrukcją. Grupy, które wykonały wcześniej
zadania otrzymują zadania dodatkowe.
I grupa – uczniowie opisują zawód adwokata oraz togę adwokacką, korzystając z ilustracji, pytań pomocniczych. Układają z rozsypanki wyrazowej odpowiedzi na pytania.
II grupa - uczniowie opisują zawód sędziego oraz togę sędziowską, korzystając z ilustracji, pytań pomocniczych. Układają z rozsypanki wyrazowej odpowiedzi na pytania.
III grupa - uczniowie opisują zawód radcy prawnego oraz togę radcowską, korzystając z ilustracji, pytań
pomocniczych. Układają z rozsypanki wyrazowej odpowiedzi na pytania.
5. Przedstawienie pracy poszczególnych grup przez lidera danej grupy.
6. Praca z podręcznikiem. Odszukują w tekście pt: „Piotrek na Zamku Królewskim” fragment związany
z uchwaleniem Konstytucji 3-go Maja i udzielają odpowiedzi pisemnej na podane pytanie: Dlaczego uchwalenie Konstytucji 3 maja było ważnym wydarzeniem dla Polaków?
7. Wykorzystanie zgromadzonego słownictwa do zredagowania wypowiedzi na temat Konstytucji, jej założeń. Zapis w zeszycie.
8. Podsumowanie pracy w grupach
I GRUPA – TOGA ADWOKACKA (zielony żabot)
Pytania pomocnicze:
Czym zajmuje się adwokat?
Jakie ma obowiązki?
Jak wygląda jego strój?
II GRUPA – TOGA SĘDZIOWSKA (fioletowy żabot)
Pytania pomocnicze:
Czym zajmuje się sędzia?
III GRUPA – TOGA RADCOWSKA (niebieski żabot)
Pytania pomocnicze:
Czym zajmuje się radca prawny?
63
Karolina Betka-Śliwińska
Monika Kozłowska
Katarzyna Sternal
SCENARIUSZ PROJEKTU EDUKACYJNEGO O TEMATYCE
OBYWATELSKIEJ SKIEROWANY DO UCZNIÓW GIMNAZJÓW
TEMAT 12
JA DLA GMINY, GMINA DLA MNIE
CELE
• rozwijanie postaw obywatelskich i patriotycznych osób biorących udział w projekcie
• rozwijanie pozytywnej postawy wobec patriotyzmu lokalnego
• rozwijanie świadomości współodpowiedzialności za rozwój własnej społeczności i miejsca zamieszkania
• integrowanie zespołów klasowych
• dostarczanie uczniom pozytywnych przeżyć emocjonalnych, umożliwienie kształtowania poczucia własnej
wartości
• dbałość o poprawność językową uczniów
• promowanie zdrowego trybu życia
• dbałość o bezpieczeństwo
• zaszczepianie postaw reagowania w sytuacjach trudnych oraz właściwego sposobu wyrażania ocen
i sądów aprobujących lub negujących różne zachowania swoje i innych
• wyposażanie uczniów w wiadomości, umiejętności oraz kształtowanie właściwej postawy wobec siebie,
rodziny, społeczeństwa, przyrody, kultury oraz zdobyczy techniki
• kształtowanie umiejętności praktycznego wykorzystania wiedzy
• stwarzanie uczniom warunków do samodzielnego zdobywania wiedzy z różnych źródeł
• stosowanie zasad oceniania zgodnie z przyjętymi przez szkołę kryteriami
• doskonalenie kadry szkoły
• dbanie o pozytywne relacje w społeczności szkolnej
Treści poniższe mogą być realizowane w różnej formie, np. jako:
• cykl zajęć lekcyjnych z przedmiotu Wiedza o społeczeństwie
• zagadnienia omawiane w trakcie spotkań koła zainteresowań
• działania angażujące całą społeczność szkolną w ramach realizacji projektu edukacyjnego.
Przedstawiony poniżej opis uwzględnia ostatnią z wymienionych form.
PRZEBIEG LEKCJI
Propozycje tematyki projektowanej lekcji/ zajęć pozalekcyjnych/pozaszkolnych oraz czas trwania
1. Realizacja projektu edukacyjnego w gimnazjum - 1 godzina lekcyjna. Odniesienie do treści programowych
przedmiotu.
LEKCJA WYCHOWAWCZA
Odniesienie do programu wychowawczego szkoły/ klas.
64
• Zachęcanie do poznawania historii, kultury, gospodarki i problemów swojego regionu, kraju i Europy
oraz podejmowania inicjatyw zmierzających do ich dalszego rozwoju; uwrażliwianie uczniów na kwestie
związane z etyką życia społecznego.
• Tworzenie sytuacji, w których uczniowie aktywnie rozwijają swoją wiedzę, umiejętności oraz osobowość.
CELE ZAJĘĆ
• przedstawienie uczniom zasad i sposobów realizacji gimnazjalnego projektu edukacyjnego
• przedstawienie uczniom tematyki i form realizacji proponowanego projektu ogólnoszkolnego
Rozwijane postawy społeczne i obywatelskie uczniów:
• świadome podjęcie odpowiedzialności za wypełnianie zadań i obowiązków ucznia
Wartości zawarte w treściach i metodach:
• wzbudzenie w uczniach zaciekawienia kwestiami społecznymi/ obywatelskimi oraz motywacji do podejmowanych działań
METODY PROWADZENIA ZAJĘĆ
• ustala wychowawca klasy (zalecane metody: prezentacja, pogadanka)
2. Ustawy czytamy, na samorządzie się znamy - 1 godzina lekcyjna. Odniesienie do treści programowych
przedmiotu.
LEKCJA WYCHOWAWCZA LUB WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE
(zajęcia prowadzi nauczyciel Wiedzy o społeczeństwie)
SCENARIUSZ ZAJĘĆ: ZAŁĄCZNIK NR 1
związane z etyką życia społecznego.
• Stwarzanie uczniom warunków do samodzielnego zdobywania wiedzy z różnych źródeł.
CELE ZAJĘĆ
• zapoznanie uczniów z zapisami Ustawy o samorządzie gminnym
Rozwijane postawy społeczne i obywatelskie uczniów
• rozwijanie postaw patriotycznych
• szacunek wobec ustanowionych norm społecznych
• świadomość współodpowiedzialności za rozwój własnej społeczności i miejsca zamieszkania
• rozwój wszystkich kompetencji kluczowych
Wartości zawarte w treściach i metodach
• wartości obywatelskie
• pogadanka
• burza mózgów
• mapa mentalna
65
• praca w grupach
• praca pod kierunkiem nauczyciela
• interpretacja tekstu źródłowego
3. Jakie sprawy załatwiamy, kiedy gminę odwiedzamy? 1 godzina lekcyjna. Odniesienie do treści programowych przedmiotu
SCENARIUSZ ZAJĘĆ: ZAŁĄCZNIK NR 2
• Kształtowanie umiejętności praktycznego wykorzystania wiedzy.
• Zaszczepianie postaw reagowania w sytuacjach trudnych oraz właściwego sposobu wyrażania ocen i sądów aprobujących lub negujących różne zachowania swoje i innych.
• Stosowanie zasad oceniania zgodnie z przyjętymi przez szkołę kryteriami.
CELE ZAJĘĆ
• przybliżenie uczniom spraw, za które gmina jest odpowiedzialna oraz tych, które możemy w urzędzie
gminy załatwić
• samodzielność
• odpowiedzialność za wykonanie zadania
• umiejętny podział obowiązków
• przedsiębiorczość
• skuteczne komunikowanie się
• adekwatna ocena własnych możliwości
Wartości zawarte w treściach i metodach
• wartości obywatelskie
• pogadanka (wprowadzenie i podsumowanie)
• dyskusja
• praca w grupach
• praca pod kierunkiem nauczyciela
• mapa mentalna
• quiz
4. Zajęcia realizowane w formie projektu edukacyjnego. (liczbę zajęć i częstotliwość spotkań ustala opiekun
grupy projektowej z jej członkami). Odniesienie do treści programowych przedmiotu.
Proponowane (przykładowe) tematy i sfery działań:
• „Dzieje miasta” – przygotowanie przedstawienia teatralnego
• Przewodnicy gminni - przygotowanie uczniów do pełnienia tej roli
• „Miasto marzeń - przygotowanie filmowej reklamówki miasta i gminy oraz wielojęzycznej broszury zawierającej najważniejsze informacje dotyczące gminy
• „Wiosenne wędrówki” – opracowanie tematycznych (przyrodniczej, zabytkowej itp.) tras zwiedzania gminy
66
• „Gdzie się szkolić, gdzie pracować” – opracowanie danych dotyczących gminnej edukacji i rynku pracy
• „Gmina w liczbach” – opracowanie danych statystycznych
• „W puszczy i nad wodą” – przedstawienie walorów krajobrazowych gminy
• „Utrwalić w kadrze” – przygotowanie wystawy fotograficznej
• „Artystycznie o gminie” – gmina w piosence, wierszu, na obrazie
• „Wiele wyznań, jedno miejsce” – opracowanie danych dotyczących wielowyznaniowości mieszkańców
gminy
• „Żyjemy Eko” – o ochronie środowiska w gminie
• Dostarczanie uczniom pozytywnych przeżyć emocjonalnych, umożliwienie kształtowania poczucia własnej
wartości
• Dbałość o poprawność językową uczniów
• Promowanie zdrowego trybu życia
• Kształtowanie umiejętności praktycznego wykorzystania wiedzy
• Stwarzanie uczniom warunków do samodzielnego zdobywania wiedzy z różnych źródeł
związane z etyką życia społecznego
• Stosowanie zasad oceniania zgodnie z przyjętymi przez szkołę kryteriami
• Dbanie od pozytywne relacje w społeczności szkolnej
• Tworzenie sytuacji, w których uczniowie aktywnie rozwijają swoją wiedzę, umiejętności oraz osobowość.
CELE ZAJĘĆ
• zastosowanie różnorodnych metod do rozwiązania konkretnego, wybranego przez uczniów problemu
• współpraca
• planowanie i koordynacja działań
• przewidywanie
• analizowanie
• sumienność
• odpowiedzialność za efekty pracy swojej i grupy
• efektywne komunikowanie się
• rozwiązywanie problemów
• efektywne korzystanie z różnych źródeł wiedzy oraz środków technicznych
• rozwijanie wszystkich kompetencji kluczowych
• planowanie, organizowanie i ocenianie własnego uczenia się
• skuteczne porozumiewanie się w różnych sytuacjach
• efektywne współdziałanie w zespole
• rozwiązywanie problemów w twórczy sposób
• sprawne posługiwanie się komputerem
• pozytywna postawa wobec patriotyzmu lokalnego
67
• metody integrujące wiedzę i umiejętności z różnych dziedzin (rodzaj metody ustala każda grupa projektowa)
• praca grupowa
5. Dzień Samorządności - 27 maja 2015 r. (Dzień Samorządu Terytorialnego)
Odniesienie do treści programowych przedmiotu
• przyswojenie przez uczniów określonego zasobu wiadomości na temat faktów, zasad, teorii i praktyk;
• zdobycie przez uczniów umiejętności wykorzystania posiadanych wiadomości podczas wykonywania
zadań i rozwiązywania problemów;
• kształtowanie u uczniów postaw warunkujących sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we współczesnym świecie
SCENARIUSZ DNIA SAMORZĄDNOŚCI: ZAŁĄCZNIK NR 3
Odniesienie do programu wychowawczego szkoły/ klas:
• Dostarczanie uczniom pozytywnych przeżyć emocjonalnych, umożliwienie kształtowania poczucia własnej
wartości
• Dbałość o poprawność językową uczniów
• Promowanie zdrowego trybu życia
• Wyposażanie uczniów w wiadomości, umiejętności oraz kształtowanie właściwej postawy wobec siebie,
rodziny, społeczeństwa, przyrody, kultury oraz zdobyczy techniki
• Kształtowanie umiejętności praktycznego wykorzystania wiedzy
• Stwarzanie uczniom warunków do samodzielnego zdobywania wiedzy z różnych źródeł
związane z etyką życia społecznego
• Doskonalenie kadry szkoły
• Dbanie od pozytywne relacje w społeczności szkolnej
• Tworzenie sytuacji, w których uczniowie aktywnie rozwijają swoją wiedzę, umiejętności oraz osobowość
CELE ZAJĘĆ
• prezentacja efektów działań projektowych poszczególnych grup
• umiejętność atrakcyjnego przedstawienia efektów swoich działań
• umiejętność przyswajania wiedzy przekazywanej w różnych formach
• otwartość
• tolerancja
• akceptacja różnorodności
• prezentacja efektów działań w różnych, wybranych przez grupy projektowe formach
• praca grupowa
ZAŁĄCZNIKI NA CD
68
Aneta Budziach
Regina Jolanta Piotrowska
Izabela Kurowicka
SCENARIUSZ DO WYKORZYSTANIA NA ZAJĘCIACH
KOMPUTEROWYCH I GODZINIE WYCHOWAWCZEJ W KLASACH
IV-VI SZKOŁY PODSTAWOWEJ
TEMAT 13
NIEBEZPIECZEŃSTWO W SIECI
CELE
• uświadomienie zagrożeń wynikających z korzystania z sieci
• prezentacja efektywnego korzystania z sieci jako alternatywa cyberprzemocy
• uświadomienie uczniom, gdzie mogą szukać pomocy jeśli są ofiarami cyberprzemocy
• uczeń przestrzega zasad etycznych i prawnych związanych z korzystaniem z komputera i Internetu, ocenia
możliwe zagrożenia
• uczeń wyjaśnia zagrożenia wynikające z niewłaściwego korzystania z komputera
• rozwijanie kompetencji obywatelskich uczniów
• kształtowanie u uczniów postaw warunkujących sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we współczesnym świecie
FORMY PRACY:
• indywidualna i grupowa
METODY PRACY:
• burza mózgów
• praca grupowa
POMOCE DYDAKTYCZNE:
• Rzutnik, komputery z dostępem do Internetu
• arkusze papieru A1
• kartki samoprzylepne
• kolorowe kartki do losowania, flamastry
• samoprzylepna masa mocująca
• film pobrany ze strony internetowej http://dzieckowsieci.fdn.pl/3…2…1…
• Internet
• http://www.helpline.org.pl/definicja cyberprzemocy dostępne na stronie http://www.wikipedia.pli http://
www.helpline.org.pl/
70
PRZEBIEG LEKCJI
WSTĘP:
Proszę poszukajcie w Internecie co oznacza słowo cyberprzemoc. Uczniowie głośno odczytują wyszukane
informacje. Na dzisiejszej lekcji dowiecie się jakie niebezpieczeństwa czyhają na Was w sieci.
CZĘŚĆ WŁAŚCIWA:
1. Do udziału w dzisiejszej lekcji zaprasza Was gość specjalny. Nauczyciel włącza prezentację multimedialną
pobraną ze strony http://dzieckowsieci.fdn.pl/scenariusz-zajec-3-2-1-internet.
Rozpoczynamy od zakładki „na dobry początek”.
2. Nauczyciel włącza kolejny film „dobry żart”.
3. Nauczyciel dzieli klasę na grupy 4-osobowe poprzez losowanie kolorowych kartek - (po 4 kartki każdego
koloru).
4. Zadaje pytanie „a jak Wy byście postąpili na miejscu Piotrka?”
5. Uczniowie dyskutują w grupach. Następnie na karteczkach samoprzylepnych zapisują odpowiedzi.
6. Wieszamy na tablicy arkusz papieru podzielony na dwie części - szukam pomocy/radzę sobie sam.
7. Uczniowie czytają swoje odpowiedzi i przyklejają po odpowiedniej stronie kartki.
8. Oglądamy film „Piotrek nie szuka pomocy”. Uczniowie dyskutują na temat zachowania Piotrka. Wniosek:
przemoc pogarsza sytuację Piotrka.
9. Oglądamy kolejny odcinek „Piotrek szuka pomocy”.
10. Po obejrzeniu filmu nauczyciel zadaje pytanie „do kogo byście się zgłosili szukając pomocy w takiej
sytuacji”.
11. Odpowiedzi uczniów zapisywane są na tablicy.
12. Oglądamy ostatni odcinek filmu.
13. Dopisujemy na tablicy adres strony:
- http://www.helpline.org.pl/
- nr telefonu 800 100 100
PODSUMOWANIE:
Prosimy by uczniowie otworzyli stronęhttp://www.helpline.org.pl/i zapoznali się z nią. Zapisujemy na tablicy
pytanie”jakie zachowania możemy zaliczyć do cyberprzemocy”. Uczniowie podchodzą do tablicy i zapisują
odpowiedzi odszukane na stronie. Prosimy, by uczniowie jeszcze raz odpowiedzieli na pytanie „Co to jest
cyberprzemoc?”
71
Beata Sokołowska
SCENARIUSZ PROJEKTU CYBERPRZEMOC
CYKL LEKCJI WYCHOWAWCZYCH
Renata Walkowiak
TEMAT 14
CHARAKTERYSTYKA ZJAWISKA CYBERPRZEMOCY
CELE
UCZEŃ:
• rozumie problematykę cyberprzemocy
• umie wymienić zagrożenia wynikające z korzystania z sieci (Internet)
• współpracuje w grupie
• otwarcie wyraża swoje zdanie
PRZEBIEG LEKCJI
1. Burza mózgów - plusy i minusy Internetu.
2. Prezentacja multimedialna przedstawiająca definicję i formy cyberprzemocy, skalę zjawiska w Polsce, kim
są ofiary przemocy wirtualnej, aspekty prawne, gdzie szukać pomocy?
3. Praca w grupach - lista zagrożeń w Internecie.
4. Dyskusja moderowana przez nauczyciela.
LEKCJA 2 MOJE PRAWA W SIECI - GRA EDUKACYJNA
CELE
UCZEŃ:
• traktuje Internet jako przestrzeń, w której można spotkać wiele zagrożeń
• zastanawia się nad konsekwencjami działań w sieci
PRZEBIEG ZAJĘĆ
Uczniowie uczestniczą w grze rozwijającej świadomość w zakresie ochrony prywatności i wizerunku,
anonimowości w sieci, bezpieczeństwa komunikacji, uzależnień i higieny korzystania z mediów, nadzoru
nad siecią oraz prawa użytkowników sieci.
• gra do pobrania http://www.pracownia.medialabgdansk.pl/#prawa-w-sieci
LEKCJA 3 JAK REAGOWAĆ NA CYBERPRZEMOC?
CELE
UCZEŃ:
• poznaje zasady postępowania w przypadkach cyberprzemocy.
72
• wie, jakie mogą być odczucia oraz konsekwencje przemocy w sieci dla ofiar cyberprzemocy oraz jak
powinna zachować się ofiara i gdzie może szukać pomocy
PRZEBIEG ZAJĘĆ
1. Prezentacja filmu, który przedstawia przypadek przemocy rówieśniczej z użyciem mediów elektronicznych.
2. Dyskusja na podstawie filmu, której celem jest uświadomienie konsekwencji publikowania krzywdzących
informacji.
3. Analiza w grupach różnych przypadków cyberprzemocy poprzez szukanie odpowiedzi na pytanie:
Jak powinna zachować się ofiara prezentowanej sytuacji?
4. Tworzenie listy zasad postępowania w przypadku przemocy wirtualnej.
LEKCJA 4 OCHRONA PRAWNA PRZED CYBERPRZEMOCĄ
CELE
UCZEŃ:
• zna konsekwencje grożące sprawcom cyberprzemocy
• jest świadomy, jaką rolę pełnią świadkowie cyberprzemocy
• zna aspekty prawne dotyczące zachowania w sieci
PRZEBIEG ZAJĘĆ
1. Opracowanie w grupach symulacji sądowych, na podstawie materiałów Biblioteki Programu Dziecko
w Sieci ,,Jak reagować na cyberprzemoc – poradnik dla szkół”.
2. Prezentacja ,,rozpraw sądowych”.
LEKCJA 5 STOP CYBERPRZEMOCY - ULOTKA INFORMACYJNA
CELE
UCZEŃ:
• wie, jak korzystać z Internetu i telefonu, żeby nie krzywdzić innych
• jest świadomy roli świadka cyberprzemocy
• zna zasady postępowania w przypadku ujawnienia cyberprzemocy
• potrafi zmniejszyć ryzyko, by zostać ofiarą
• zna aspekty prawne omawianego problemu
PRZEBIEG ZAJĘĆ
Redagowanie ulotek skierowanych do rówieśników, informujących o różnych formach cyberprzemocy, zasadach postępowania w przypadktu naruszenia praw osobistych, ochronie prawnej i zasadach bezpiecznego surfowania.
W opracowaniu wykorzystano materiały, znajdujące się na stronach
www.dzieckowsieci.fdn.pl
www.dzieckowsieci.pl
www.pracownia.medialabgdansk.pl/#prawa-w-sieci
73
SCENARIUSZ DO WYKORZYSTANIA NA ZAJĘCIACH
Bartosz Mikołajczyk
KOMPUTEROWYCH I GODZINIE WYCHOWAWCZEJ W KLASACH
Dariusz Racinowski
IV-VI SZKOŁY PODSTAWOWEJ
TEMAT 15
ZNAM PRAWO INTELEKTUALNEJ WŁASNOŚCI – mam przez to mniej przykrości
CELE
• poznanie najważniejszych przepisów prawa autorskiego
• uświadomienie uczniom praw autorskich oraz konsekwencji wynikających z ich naruszenia
• rozwijanie umiejętności poszanowania praw autorskich w życiu codziennym uczniów
METODY:
• odgrywanie scenek
• praca z tekstem
POMOCE:
• arkusz szarego papieru
• czarne flamastry
• Ustawa o Prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 roku
PRZEBIEG LEKCJI
WPROWADZENIE – dwie scenki dramowe odegrane przez chętnych uczniów.
a) Dwaj uczniowie oglądają zdjęcia na Facebooku. Weszli na profil koleżanki. Podobają się im zdjęcia, które
ona wykonała i umieściła na swoim profilu. Każde zdjęcie zostało przez nią podpisane. Jeden z uczniów
chce kilka zdjęć koleżanki umieścić na swoim profilu. Razem z drugim kolegą kopiują fotografie i wstawiają
na profil kolegi. Ten nie informuje, że zdjęcia są własnością koleżanki. Otrzymuje wiele pozytywnych komentarzy do zdjęć. Jego znajomi są zachwyceni zdjęciami, które umieścił na swoim profilu. Myślą, że on jest
ich autorem.
b) Nauczycielka historii zadaje uczniom referaty na poprawienie oceny końcoworocznej z tego przedmiotu.
Dwie uczennice wybierają temat o bitwie z Powstania Styczniowego, która została stoczona w ich okolicy. Po
lekcjach umawiają się na spotkanie, żeby wspólnie napisać referat. Wcześniej idą do nauczyciela polonisty,
który daje im dwa opracowania tej bitwy swojego autorstwa. Dostają też liczne zdjęcia wykonane przez
nauczyciela. Dziewczęta piszą referat i dokładają zdjęcia. Za tydzień przynoszą nauczycielce duży referat
uzupełniony pięknymi zdjęciami. Nauczycielka jest zachwycona pracą, wiedzą uczennic i bogactwem zgromadzonego materiału. Twierdzą, że same zdobyły materiały. Uczennice dostają po ocenie celującej. Ich referat i zdjęcia mają zostać opublikowane na stronie internetowej szkoły. Dziewczęta są szczęśliwe.
74
1. Po odebraniu scenek dramowych prowadzący prosi o ocenę postępowania bohaterów uczniów zgromadzonych w klasie. Wszystkie ich opinie są zapisywane na specjalnie wcześniej przygotowanych dużych,
szarych arkuszach papieru. Pojawiają się opinie. Np:
• Zdjęcia ściągają wszyscy
• Zdjęcia są ogólnodostępne
• Chłopcy powinni podać autora zdjęć
• Wszyscy tak robią
• Referaty ściąga się z Internetu
• Nauczyciele też ściągają zdjęcia z Internetu na prezentacje
• Większość uczniów pisze referaty metodą „kopiuj-wklej”
• Dziewczyny muszą podać autora opracowań i zdjęć
• Tak samo bym zrobił, jak dziewczyny i chłopaki
2. Prowadzący zadaje pytania:
a) Jak zachowa się koleżanka, kiedy zobaczy na Facebooku, na profilu kolegi, swoje zdjęcia jako zdjęcia
wykonane przez kolegę?
b) Jak zachowa się nauczyciel polonista, kiedy na stronie Internetowej szkoły zobaczy referat uczennic z jego
materiałami i zdjęciami?
c) Jak zachowa się nauczycielka historii, kiedy dowie się, że dziewczęta wykorzystały cudzą własność,
podając ją jako swoją?
3. Uczniowie w grupach na kartkach formułują odpowiedzi pozytywne i negatywne.
A. Koleżanka nic nie zrobi, bo tak robią wszyscy.
Koleżanka poprosi kolegów, aby jej zdjęcia usunęli.
B. Polonista nie zwróci na to uwagi, bo sam tak postępuje.
Polonista zwróci się do uczennic, żeby podały źródło, skąd wzięły materiały.
C. Nauczycielka historii unieważni uczennicom oceny za referat.
Nauczycielka nie zwróci na to uwagi, żeby nie robić sobie kłopotu.
4. Prowadzący pokazuje uczniom fragment ustawy o prawie autorskim i go komentuje.
PRAWO AUTORSKIE - USTAWA Z DNIA 4 LUTEGO 1994 R.
publikator: Dz. U. 1994, nr 24, poz. 83, tekst jednolity: Dz. U. 2006, nr 90, poz. 631
Art. 1.
1. Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze,
ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).
2. W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory:
1) wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe),
2) plastyczne,
3) fotograficzne,
4) lutnicze,
5) wzornictwa przemysłowego,
6) architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne,
7) muzyczne i słowno-muzyczne,
75
8) sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne,
9) audiowizualne (w tym filmowe).
6. Uczniowie komentują fragment ustawy o prawie autorskim. Odnoszą go
do sytuacji zaprezentowanych na początku zajęć. Dochodzą do wspólnych wniosków, że w obu sytuacjach
uczniowie naruszyli prawa autorskie (własność intelektualną właścicieli).
7. Prowadzący prosi, żeby uczniowie podali inne przykłady z życia naruszania bądź łamania praw autorskich.
• Ściąganie z Internetu muzyki, filmów, itp
• Kserowanie i sprzedawanie książek, podręczników, ćwiczeń
• Odtwarzanie muzyki, filmów na dyskotekach
• Kopiowanie programów komputerowych
8. Prowadzący zadaje pytanie:
Jak powinni postąpić uczniowie i nauczyciele w zaprezentowanych scenkach?
• Zdjęcia koleżanki powinny być podpisane jej imieniem i nazwiskiem
• Uczniowie powinni zapytać koleżankę o zgodę na publikację jej zdjęć
• Uczennice powinny podać wszystkie źródła, skąd pochodzą materiały wykorzystane w referacie
• Uczennice powinny podać autora zdjęć
• Nauczyciel polonista powinien zwrócić uczennicom uwagę na niewłaściwe zachowanie (naruszenie jego
praw własności intelektualnej) i zobowiązać je do uzupełnienia referatu
• Nauczycielka historii powinna zdecydowanie i negatywnie zareagować na takie zachowanie uczennic
9. Prowadzący prosi, by uczniowie nazwali zachowanie uczniów.
• plagiat
• oszustwo
• kradzież własności intelektualnej
• kłamstwo
10. Prowadzący wyjaśnia uczniom, że nazwane przez nich zachowania podlegają karze. Cytuje fragment
ustawy. Za naruszenie praw autorskich grozi odpowiedzialność karna w postaci:
• rozpowszechnianie utworu bez zgody – kara grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności
do lat 2
• rozpowszechnianie w celu uzyskania korzyści majątkowej – kara pozbawienia wolności do lat 3
• gdy rozpowszechnianie stanowi stałe źródło dochodu albo określona osoba kieruje lub organizuje tego
rodzaju działalność – kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 5
• gdy sprawca działa nieumyślnie – kara grzywny, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności
do roku
Naruszający prawa autorskie może być także pociągnięty do odpowiedzialności cywilnej, twórca może
zażądać m.in.
• zaniechania naruszeń
• usunięcia skutków naruszenia
• naprawienia szkody (na zasadach ogólnych lub poprzez zapłatę dwu-, a w przypadku zawinionego
naruszenia trzykrotności wynagrodzenia, jakie byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego
zgody na korzystanie z utworu)
76
• wydania uzyskanych korzyści
• oświadczenia odpowiedniej treści, zamieszczonego w prasie
11. Uczniowie opracowują w grupach:
„Kodeks korzystania z materiałów należących do innych”. Wyniki zapisują na papierze zawieszonym na
ścianie:
• nie przywłaszczam sobie cudzej własności intelektualnej
• korzystając z cudzych materiałów, podaję źródło
• wykorzystując zdjęcia innych, podaję ich autora
12. Na zakończenie lekcji wszyscy uczniowie podpisują opracowany Kodeks. Będzie on wisiał w klasie
do zakończenia roku szkolnego.
77
Elżbieta Kubiak
Anna S. Kubiszewska
GODZINA WYCHOWAWCZA, PODSTAWY PRZEDSIĘBIORCZOŚCI
Dortota Kuźniewska
TEMAT 16
PRACA NA ETACIE CZY SAMOZATRUDNIENIE?
Odniesienie do treści programowych z przedmiotu: podstawy przedsiębiorczości IV etap edukacyjny
Odniesienie do programu wychowawczego: blok: Moja kariera zawodowa
Rozwijane postawy społeczne i obywatelskie uczniów: przedsiębiorczość, poczucie odpowiedzialności za
swoją przyszłość i podejmowane decyzje, kreatywność
Wartości zawarte w treściach i metodach: uczciwość, odpowiedzialność, znajomość i przestrzeganie
przepisów prawa pracy, etyczne postępowanie
CELE
CEL OGÓLNY: uświadomienie uczniom różnicy pomiędzy samozatrudnieniem a pracą na etacie
CELE OPERACYJNE: UCZEŃ:
• zna i rozpoznaje rodzaje umów o pracę
• wymienia elementy umowy
• umie czytać ze zrozumieniem umowę o pracę
• wie, na czym polega samozatrudnienie
• odróżnia samozatrudnienie od pracy na etacie
METODY PRACY:
• wykład
• stacje zadaniowe:
- praca grupowa
- burza mózgów
- pogadanka
- debata za i przeciw
- wywiad (zadanie domowe)
• prezentacja multimedialna pt: Umowy o pracę, wzory umów – karty pracy
78
PRZEBIEG LEKCJI
1. Przeprowadź czynności organizacyjne – 5 min.
2. Przedstaw cele lekcji uczniom – 1 min.
3. Przedstaw uczniom prezentację multimedialną - pt: Umowy o pracę (slajdy od 1 do 14) – 10/15 min.
4. Podziel klasę na grupy czteroosobowe, każda z grup powinna wykonać kolejno 4 następujące zadania:
20/30 min
zad 1: jaka to umowa? (rozpoznawanie umów) - 5 min – załącznik 1 - odpowiedzi przedstawia slajd 15
zad:2: na podstawie umów, które otrzymałeś określ konieczne/niezbędne elementy treści umowy – 5 min.
zad 3: wyszukaj z treści przedstawionych umów prawa i obowiązki pracownika/pracodawcy - 5 min.
zad 4: wyszukaj błędy w umowie – 5 min. - załącznik 2
5. Przedstawiciele grup prezentują wyniki swojej pracy według schematu: 1. przedstawiciel grupy pierwszej przedstawia odpowiedzi do zadania 1, jeżeli odpowiedzi w pozostałych grupach się powtarzają,
to uczniowie uzupełniają wypowiedzi uczestników. Podobnie postępuj z zadaniami 2,3,4. – 10 min.
Jednocześnie prawidłowe odpowiedzi prezentuj kolejno na slajdach:
• slajd 15 - jaka to umowa
• slajd 16 - określ konieczne/niezbędne elementy treści umowy
• slajd 17 - obowiązki pracownika
• slajd 18 - obowiązki pracodawcy
• slajd 19 - błędy
6. Zainspiruj uczniów do dalszej pracy zadając pytanie:
A jeśli nie mogę znaleźć pracy? Nikt nie chce mnie zatrudnić? To co wtedy?
„Burza mózgów” - poinformuj uczniów, że akceptowana jest każda odpowiedź, żadnych wypowiedzi nie
komentuje się. Umieszczaj odpowiedzi uczniów na tablicy. Następnie odrzuć pomysły nieetyczne, potem
nierealne. Z tych pomysłów, które pozostały na tablicy zwróć uwagę na pomysły związane z samozatrudnieniem - 5 min.
7. Zainicjuj pogadankę na temat: Samozatrudnienie - co to dla mnie znaczy? - 5 min. Zwróć uwagę uczniów
na obowiązki wynikające z samozatrudnienia - slajd 20.
8. Podziel klasę na 2 grupy (grupa 1. tak, grupa 2. nie).
9. Przeprowadź debatę „Będę swoim własnym szefem - tak czy nie?” – 10-15 min.
10. Podsumuj lekcję stwierdzeniem: Tylko od was zależy to, czy będziecie pracownikami, czy szefami.
11. Zadaj pracę domową: Znajdź w swoim otoczeniu jedną osobę będącą pracownikiem i jedną osobę
prowadzącą własną działalność gospodarczą. Zapytaj, jakie widzą oni wady i zalety w swojej pracy.
Odpowiedzi zapisz. - 1 min
79
SCENARIUSZ LEKCJI DLA GRUPY WIEKOWEJ:
Wiesława Araszkiewicz
Joanna E. Jędrzejczak
Justyna J. Kaczmarek
Alina Słonimska
GIMNAZJUM I LICEUM (13 - 17 LAT)
TEMAT 17
ILUSTROWANY PORADNIK ŚWIADOMEGO KONSUMENTA
CELE
CEL OGÓLNY:
zapoznanie uczniów z prawami konsumenckimi; przygotowanie do życia w społeczeństwie demokratycznym
CELE SZCZEGÓŁOWE - po zajęciach uczeń:
• potrafi postępować jako konsument w sytuacjach problemowych
• zna zasady składania reklamacji
• zna prawa konsumenta związane z podpisaniem umowy na odległość lub zakupem towaru poza siedzibą
firmy
• potrafi nazwać przepisy, na które może powołać się konsument
• potrafi wypełnić formularz reklamacji
• potrafi zredagować rezygnację z umowy na odległość
• wie o możliwości uzyskania pomocy w biurze Powiatowego Rzecznika Konsumenta
• potrafi pracować z materiałem źródłowym - samodzielnie wyszukuje potrzebne informacje, dokonuje ich
selekcji i w oparciu o nie, sporządza poradnik świadomego konsumenta
• potrafi zaprezentować na forum klasy wyniki pracy grupy
• potrafi w oparciu o zaprezentowane poradniki, samodzielnie rozwiązać proponowaną sytuację konsumencką
• praca grupowa
• burza mózgów
ŚRODKI DYDAKTYCZNE/ MATERIAŁY:
• pakiet nr 1 dla grup eksperckich: instrukcje dla uczniów oraz……
• załącznik 1a, b, c – historyjka – opis dobrej praktyki
• załącznik 2 - pakiet informacyjny (elementy prawa konsumenckiego)
• załącznik 3 - formularze do wyboru i wypełnienia
• pakiet nr 2: instrukcje postępowania oraz……………..
• załącznik 4 – historyjka problemowa
• przyrządy: arkusze papieru dla każdej grupy, kolorowe markery, klej, taśma klejąca
80
PRZEBIEG LEKCJI
PRZEBIEG LEKCJI PIERWSZEJ:
1. Burza mózgów. Nauczyciel informuje uczniów o temacie lekcji. Zadaje pytanie: kto jest konsumentem? uczniowie podają pomysły; wspólnie przygotowują definicję pojęcia „konsument”.
2. Podział na grupy. Nauczyciel dzieli klasę na grupy (6 grup x 4/5 osób) i informuje uczniów, iż będą
pracować w celu przygotowania schematu postępowania w wybranych sytuacjach konsumenckich.
3. Podział pracy. Każda grupa otrzymuje zestaw materiałów Pakiet nr 1: historyjkę do przeczytania oraz
materiały dotyczący prawa konsumenckiego z elementami prawa cywilnego (załącznik nr 2) oraz formularze
potrzebne do rozwiązania danej sytuacji konsumenckiej (załącznik nr 3).
4. Praca w grupach. Przeczytawszy historyjkę uczniowie muszą odnaleźć podstawę prawną postępowania
bohaterów historyjki oraz odszukać właściwe formularze.
5. Przygotowanie plakatów. Nauczyciel prosi uczniów, by w oparciu o postępowanie bohaterów historyjek
przygotowali plakat prezentujący sposób właściwego zachowania się konsumenta w danej sytuacji.
6. Zakończenie pracy. Uczniowie wieszają plakaty i pozostawiają do następnej lekcji.
PRZEBIEG LEKCJI DRUGIEJ:
1. Wprowadzenie. Uczniowie przypominają temat poprzedniej lekcji.
2. Prezentacja poradników. Grupy prezentują swoje plakaty – poradniki konsumenta.
3. Analiza w grupach. Nauczyciel wręcza każdej grupie zestaw (Pakiet nr 2) z inną historyjką oraz prosi, by po
przeczytaniu i przeanalizowaniu opowieści usiedli przy odpowiednim plakacie – schemacie postępowania
w danej sytuacji konsumenckiej.
4. Praca w grupach. Uczniowie wypełniają odpowiedni dla historyjki swojej grupy formularz reklamacji lub
piszą pismo z odstąpieniem od umowy na odległość.
5. Ewaluacja. Grupy eksperckie, które przygotowały dany poradnik weryfikują wykonanie zadania przez
poszczególne grupy.
6. Informacja zwrotna. Przedstawiciele grup eksperckich podsumowują wykonanie zadania przez poszczególne grupy.
7. Zakończenie lekcji. Nauczyciel przedstawia zadanie domowe: uczniowie mają się dowiedzieć gdzie/czy
na ich terenie urzęduje Powiatowy Rzecznik Konsumenta.
PAKIET NR 1
(nauczyciel przekazuje każdej grupie pakiet złożony z załącznika nr 1 a, b lub c (tylko 1 historyjka), załącznika
2 oraz 3.
81
ZAŁĄCZNIK NR 1 A
Paweł po zakończeniu zajęć w szkole, poszedł do babci, by zjeść najlepsze babcine pierogi i porozmawiać.
Gdy wszedł do kuchni, zauważył karton pokaźnej wielkości. Zapytał więc babcię co to za karton i czy może
ma pomóc i go wynieść. Babcia opowiedziała wnukowi, że w kartonie znajdują się garnki, które kupiła
na pokazie zdrowego żywienia. Dociekliwy wnuk zapytał ile babcia zapłaciła za garnki i jaki mają one
związek ze zdrową kuchnią. Babcia już nieco mniej entuzjastycznie oświadczyła, że garnki kosztowały 2.500
tysiąca złotych, ale wzięła je na raty, bo przecież nie ma takich oszczędności. Na pytanie o ich wpływ na
zdrowe żywienie nie odpowiedziała. Po chwili namysłu babcia dodała, że wie o tym, że garnki są bardzo
drogie, ale pani, która je sprzedawała była bardzo miła i zapewniała, o wyjątkowości okazji. Teraz już wie,
że popełniła błąd. Zakup garnków nie dawał Pawłowi spokoju, dlatego zaczął wypytywać kolegę z klasy
co zrobił, gdy zakupił telefon, z którym miał poważny problem. Jak to sie stało, że dostał nowy aparat?
Chłopiec opowiedział, że skorzystał z pomocy Rzecznika Praw Konsumenta znajdującego się w Starostwie
Powiatowym. Paweł zatem postanowił udać się do rzecznika, u którego po przedstawieniu problemu babci,
otrzymał fachową pomoc, jak należy sprawę rozwiązać.
Następnie Paweł po zdobyciu informacji udał się do babci, przejrzał dokumenty dołączone do garnków
i zdziwił się, że nie było w nich niestety informacji o możliwości odstąpienia od umowy i stosownego
formularza. Zdenerwował się, ponieważ czas odstąpienia od umowy mijał następnego dnia. Znalazł jednak
poprzez Internet ustawę oraz odpowiedni punkt, odnoszący się do sytuacji babci.
Kierując się powyższym artykułem, Paweł ze spokojem odnalazł wzór umowy odstąpienia i po jej wypełnieniu
i podpisaniu przez babcię odesłał ją wraz z garnkami. Pamiętał jeszcze co powiedziała mu pani rzecznik,
by wszystko odesłać w ten sposób, by otrzymać potwierdzenie odbioru, od firmy, która sprzedawała garnki,
by odsyłając zakupiony sprzęt wypełnić druk potwierdzenia odbioru.
ZAŁĄCZNIK NR 1 B
Zosia postanowiła odwiedzić dziś swoją starszą kuzynkę Marysię. Bardzo się cieszyła na myśl o spotkaniu,
ponieważ Maria była miła i ciekawie opowiadała o swoich przygodach w nowej pracy jako sprzedawczyni
w sklepie obuwniczym.
Jakież było rozczarowanie Zosi, gdy zamiast rozpromienionego na jej widok oblicza kuzynki, dziewczyna
zobaczyła smutną twarz Marysi. Dowiedziała się, że kuzynka ma ogromny problem. Nieopatrznie podpisała
wczoraj umowę z jedną z firm telekomunikacyjnych myśląc, iż zaoszczędzi parę złotych na wakacje. Niestety,
nie przeczytała dokładnie warunków umowy i teraz bardzo żałowała, ponieważ zgodziła się na mniej
korzystne warunki niż u dotychczasowego operatora.
Zosia zasmuciła się losem ulubionej kuzynki, ale wtedy przypomniała sobie informacje, jakie zdobyła
niedawno w szkole. Pani ucząca przedsiębiorczości wspominała, iż na mocy ustawy chroniącej prawa
konsumenta można odstąpić od umowy na odległość. Zaradna uczennica postanowiła pomóc kuzynce.
Natychmiast znalazła w sieci treść odpowiedniej ustawy, a odszukawszy odpowiedni fragment, przekazała
dobre wieści Marysi i wspólnie zredagowały treść pisemnego oświadczenia.
Marysi natychmiast poprawił się humor i zaproponowała, by po wysłaniu oświadczenia listem za potwierdzeniem odbioru, poszły razem na zasłużone przez Zosię lody.
ZAŁĄCZNIK NR 1 C
Pan Tadeusz niespełna rok temu kupił w sklepie golarkę elektryczną. Był bardzo zadowolony z dokonanego
zakupu. Po powrocie do domu zabezpieczył paragon zakupu i kartę gwarancyjną. W ostatnim tygodniu
gwarancji golarka przestała działać.
82
Pan Tadeusz po raz pierwszy doświadczył sytuacji, w której zakupiony przez niego sprzęt gospodarstwa
domowego zepsuł się w tak krótkim czasie po zakupie i nie miał wiedzy jak zachować się w takiej sytuacji.
Zwrócił się w tej sytuacji do swego znajomego, który wcześniej opowiadał mu o swoich doświadczeniach
związanych z zepsuciem się odkurzacza.
Pouczony przez znajomego, pan Tadeusz postanowił zareklamować golarkę i w tym celu udał się do sklepu,
w którym dokonał zakupu, zabierając ze sobą golarkę, paragon zakupu i kartę gwarancyjną. W trakcie
rozmowy ze sprzedawcą Pan Tadeusz powołał sie na odpowiednie przepisy. Następnie złożył sprzedawcy
protokół reklamacyjny z tytułu niezgodności towaru z umową. Wypełniając protokół Pan Tadeusz zaznaczył,
że chce wymiany golarki na nową lub zwrotu gotówki. Jak uznał nasz bohater, takie rozwiązanie było dla
niego najkorzystniejsze. W przypadku urządzenia codziennego użytku jakim jest golarka, Panu Tadeuszowi
zależało przede wszystkim na jak najszybszym załatwieniu sprawy, co jak uznał gwarantują przepisy.
ZAŁĄCZNIK NR 2 – pakiet informacyjny (podstawa prawna)
źródło: http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20000220271
Pełen tekst na płycie CD.
83
Elżbieta Brussy
Danuta Larus
Barbara Urban
PODSTAWY PRZEDSIĘBIORCZOŚCI, WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE,
GODZINA Z WYCHOWAWCĄ
TEMAT 18
PRAWA I OBOWIĄZKI PRACOWNIKA W ŚWIETLE PRAW CZŁOWIEKA
Planowanie zajęć – zbieżność z treściami podstaw programowych i programów wychowawczych:
1. Propozycje tematyki projektowanej lekcji:
„Prawa i obowiązki pracownika w świetle praw człowieka”.
2. Odniesienie do treści programowych przedmiotu:
• podstawy przedsiębiorczości
• wiedza o społeczeństwie
• godzina z wychowawcą
3. Odniesienie do programu wychowawczego szkoły:
• kształcenie i wychowanie prawego obywatela, przyszłego pracownika znającego przepisy prawa i funkcjonującego w demokratycznym społeczeństwie.
CELE
CEL GŁÓWNY:
Zapoznanie uczniów z prawami człowieka w roli pracownika.
CELE SZCZEGÓŁOWE:
• poznanie praw pracownika (obowiązki pracodawcy)
• poznanie praw pracodawcy (obowiązki pracownika)
• poznanie źródeł informacji na temat prawa pracy
• poznanie instytucji i procedur dochodzenia praw pracowniczych
• odniesienie praw pracownika do zapisów w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka (art. 23 i 24)
5. Rozwijane postawy społeczne i obywatelskie uczniów:
• samodzielność
• odpowiedzialność za podejmowane decyzje i wykonywane zadania
• przedsiębiorczość
• umiejętność komunikowania się
• umiejętność poszukiwania informacji z różnych źródeł
6. Wartości zawarte w treściach i metodach:
• uczciwość
• etyka pracownika
• znajomość i stosowanie prawa pracy
84
7. Metody prowadzenia zajęć
• podające ( mini wykład, prezentacja multimedialna, wzory dokumentów)
• poszukujące ( korzystanie z różnych źródeł informacji, w tym stosowanie technologii informacyjnej –
Internet)
CELE
CEL GŁÓWNY:
Zapoznanie uczniów z prawami człowieka w roli pracownika.
CELE SZCZEGÓŁOWE:
• poznanie praw pracownika (obowiązki pracodawcy)
• poznanie praw pracodawcy (obowiązki pracownika)
• poznanie źródeł informacji na temat prawa pracy
• poznanie instytucji i procedur dochodzenia praw pracowniczych
• poznanie praw człowieka wynikających z zapisów prawa konstytucyjnego i innych aktów prawnych
• odniesienie praw pracownika do zapisów w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka
METODY i FORMY PRACY, ŚRODKI DYDAKTYCZNE
• mini wykład
• pogadanka
• ćwiczenia w poszukiwaniu źródeł informacji z zakresu prawa pracy
• praca w grupach
NARZĘDZIA I POMOCE:
• Konstytucja RP
• Kodeks Pracy
- przykłady umów o pracę (załącznik 2)
• przykłady pozwów do sądu pracy (załącznik 3)
• komputer z dostępem do Internetu
• prezentacja „Prawa człowieka a prawo pracy” (załącznik 1)
PRZEBIEG LEKCJI
1. Przywitanie, działania organizacyjne.
2. Przedstawienie tematu i celów lekcji.
3. Krótkie powtórzenie o formach umów o pracę.
4. Wprowadzenie w formie pogadanki – pojęcie i kategorie praw pracowniczych.
5. Prawa pracownika w oparciu o regulacje prawne – mini wykład
85
6. Konstytucja i Kodeks Pracy – podstawowe źródła regulacji prawnych min. chroniące prawa pracownika
– praca w grupach - które prawa pracownicze są uwzględnione w umowie o pracę.
7. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka – praca z komputerem – poszukiwanie praw pracownika w Deklaracji (ewentualnie prezentacja multimedialna).
8. Instytucje chroniące prawa pracownika – procedury odwołania w sytuacji łamania praw pracowniczych
przez pracodawcę (instytucja sądu pracy).
9. Podsumowanie zajęć:
- które zapisy w Konstytucji RP, Kodeksie Pracy i Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka są zbieżne?
- do kogo się zwrócić w sytuacji naruszenia praw pracowniczych?
- jak napisać pozew do sądu pracy, w jakich sytuacjach?
UWAGI KOŃCOWE:
1. Poruszana w scenariuszu tematyka może być zrealizowana na zajęciach z przedmiotów: podstawy
przedsiębiorczości, wiedzy o społeczeństwie lub godzinach z wychowawcą.
2. Scenariusz przewidziany jest na 2 – 3 godziny lekcyjne.
3. Temat może być zrealizowany przez nauczycieli przedmiotowców lub wychowawcę.
4. Zagadnienia zawarte w scenariuszu mogą być realizowane w trzeciej klasie gimnazjum i w pierwszej lub
drugiej klasie szkoły ponadgimnazjalnej.
5. Scenariusz może być zmodyfikowany w zależności od wieku uczniów i dostosowany do koncepcji
i potrzeb nauczyciela realizującego.
86
SCENARIUSZ LEKCJIWIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE
Kamila Maj
PRZEZNACZONY DLA KLASY III LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCEGO
(POZIOM ROZSZERZONY)
CZAS: 2-3 GODZINY LEKCYJNE
TEMAT 19
CZY RZECZPOSPOLITA JEST PAŃSTWEM PRAWA?
CELE
UCZEŃ UMIE:
• wymienić: cechy państwa prawa, zasady oraz koncepcje państwa prawnego, standardy postepowanie
w relacjach państwo-obywatel
• podać nazwy instytucji stojących na straży praworządności
• podać definicję praworządności materialnej i formalnej
UCZEŃ POTRAFI:
• wyjaśnić pojęcia: zasada podziału władz, konstytucyjnych praw i wolności jednostki, suwerenności
narodu, niezależności władzy sądowniczej, samorządności, sądowej kontroli działalności organów administracji publicznej, konstytucjonalizmu, prymatu ustawy, legalizmu, niezawisłości sędziów, lex retro non
agit, zagwarantowania obywatelom prawa do rozstrzygania ich spraw przez niezależny sąd, bez nieuzasadnionej opieszałości
• analizować komunikat prasowy oraz fragmenty Konstytucji RP
• potrafi debatować posługując się odpowiednio dobranymi argumentami
• odpowiednio zarządzać czasem
UCZEŃ ROZUMIE:
• znaczenie praworządności dla funkcjonowania państwa demokratycznego
TREŚCI NAUCZANIA – wymagania szczegółowe: wyjaśnia, na czym polega praworządność i jej zasady oraz
instytucje stoją na jej straży;
KORELACJE:
historia (zasady prawa rzymskiego), język polski (umiejętność formułowania wypowiedzi w debacie).
METODY I FORMY PRACY,ŚRODKI DYDAKTYCZNE
• elementy wykładu
• debata oksfordzka
• zegar
• Konstytucja RP
• artykuły prasowe
88
PRZEBIEG LEKCJI
1. Nauczyciel omawia zagadnienie praworządności formalnej i materialnej. Omawia zasady i koncepcję
a prawnego.
2. Posługując się Konstytucją RP mówi o Polsce jako państwie prawa oraz instytucjach stojących na straży praworządności.
3. Uczniowie w grupach 4 osobowych analizują przykładowy tekst prasowy i próbują określić jaka cecha
państwa prawa jest w artykule opisana.
4. Nauczyciel dzieli klasę na 3 grupy ( 2x4 osoby, reszta klasy odgrywać będzie rolę publiczności, która oceni
debatę, spośród tej grupy nauczyciel wybiera Marszałka).
5. Zadanie domowe – przygotowanie argumentów za i przeciw tezie:Rzeczpospolita jest państwem prawa.
Kolejna godzina lekcyjna (uczniowie znają zasady debaty oksfordzkiej)
• losowanie stron
• debata oksfordzka
• ocena stron przez publiczność
• nauczyciel podsumowuje debaty , zwracając uwagę na to jak debatowano i w jakim stopniu argumentacja
obu stron była prawidłowa.
89
Marcin Kilian
Violetta Nowak
Iwona Sufryd-Słowikowska
TEMAT 20
PROJEKT EDUKACYJNY „GIMNAZJALISTA W OBLICZU PRAWA
– IDZIEMY DO SĄDU”
CELE
CEL GŁÓWNY: Poszerzenie i pogłębienie świadomości prawnej młodzieży z zakresu wiedzy o sądach, ich
funkcjonowaniu oraz umiejętności zachowania się w sądzie.
CELE SZCZEGÓŁOWE:
• uczeń potrafi wymienić rodzaje sądów w Polsce oraz ich kompetencje
• wyjaśnić jakie sprawy toczą się w poszczególnych sądach
• omówić wygląd sali rozpraw
• wymienić jakie informacje znajdują się na wokandzie
• wymienić osoby związane z sądem oraz je scharakteryzować
• omówić przebieg rozprawy
• wymienić prawa i obowiązki świadka w sądzie a w szczególności świadka nieletniego
• wyjaśnić kiedy świadek, może odmówić składania zeznań
• wie jak zachować się po złożeniu wyjaśnień
• praca w grupach i zbiorowa
• plakat
• test
• praca z materiałami
PRZEBIEG LEKCJI
CZĘŚĆ WSTĘPNA (1 x 45 minut)
Stworzenie sytuacji problemowej:
WARIANT 1. W czasie lekcji wychowawczej wchodzi sekretarka szkolna i uczniowie otrzymują zaadresowane
do siebie koperty. Wychowawca prosi o ich otwarcie, uczniowie zapoznają się z treścią pism – są to
wezwania do sądu w 5. różnych sprawach. (załącznik 1)
Uczniowie tworzą grupy dotyczące danej sprawy, chwilę rozmawiają. Nauczyciel pyta, co powinni zrobić
– jak się zachować, czego potrzebują, jakie dokumenty są im potrzebne, gdzie mają się stawić. Ogólna
swobodna dyskusja prowadzi do wniosku, że sytuacja wezwania do sądu jest zaskakująca i nie bardzo
wiadomo, jak się w tej sytuacji zachować.
WARIANT 2. Uczniowie w czasie zajęć wychowawczych oglądają odcinek programu „Sędzia Anna Maria
Wesołowska” lub „Sąd Rodzinny”. W czasie projekcji nauczyciel zwraca uwagę na różne aspekty – kto
90
udziela głosu, jaka jest kolejność wypowiedzi, elementy procesu, wygląd osób pełniących różne funkcje itp.
Wniosek – każdy może kiedyś zostać wezwany do sądu, warto wiedzieć jak się należy zachować w takiej
sytuacji.
Uczniowie dzielą się na 5 grup. W wariancie I podział jest dokonany przez nauczyciela, w wariancie II
można dokonać podziału np. losowego. Grupy otrzymują zadania ze wskazaniem źródeł. Załącznik 2.
CZĘŚĆ WŁAŚCIWA (2x45minut)
Grupy prezentują swoje dokonania. Po prezentacji grupa dokonuje podsumowania i sprawdzenia przyswojenia informacji przez słuchaczy – wykonanie plakatów ( załącznik 2,3,4)
http://fdn.pl/sites/default/files/Bede_swiadkiem.pdf
CZĘŚĆ PODSUMOWUJĄCA (1X45minut)
W miarę możliwości – udział uczniów w rozprawie sądowej przygotowanej przez studentów prawa np.
w ramach współpracy z Okręgową Izbą Radców Prawnych, wycieczka do gmachu sądu, spotkanie z adwokatem, sędzią lub radcą prawnym.
Lub: obejrzenie symulacji rozprawy: www.youtube.com/watch?v=0DFcOhsAYyI
ZADANIE DOMOWE:
Uczniowie przygotowują prezentację (wypowiedź pisemną) gazetkę szkolną na temat:
GIMNAZJALISTA W OBLICZU PRAWA – IDZIEMY DO SĄDU”
91
Aleksandra Szukajło
Agnieszka Wójcik
TEMAT 21
DZIECKO I JEGO PRAWA
CELE
CEL OGÓLNY:
• uczeń posiada podstawową wiedzę na temat praw dziecka
CELE SZCZEGÓŁOWE:
• uczeń potrafi wymienić przykładowe prawa dziecka
• uczeń potrafi wytłumaczyć na czym polega realizacja tych praw
• rozpoznaje kiedy prawa są naruszane
FORMY PRACY:
• praca w grupach
• praca zespołowa
• kartki papieru
• długopisy
• teksty z załącznika pierwszego
PRZEBIEG LEKCJI
ZADANIE PIERWSZE:
Podzielić uczniów na 5-osobowe grupy. Każdej grupie wręczyć kartkę papieru. Połowa grup ma zapisać do
czego ma prawo jako dziecko, a druga połowa grup, do czego nie ma prawa. Uczniowie prezentują swoje
prace i tu należy zwrócić uwagę na to, jakie elementy się powtarzają.
ZADANIE DRUGIE:
Grupy losują teksty (załącznik 1) i po cichu zastanawiają się nad odpowiedzią na pytanie znajdujące się na
kartce z tekstem. Po kilku minutach reprezentanci grup odpowiadają na to pytanie na głos.
ZADANIE TRZECIE:
Wspólnie, cała klasa próbuje wymienić prawa, które zapamiętali z lekcji. Po wymienieniu zapamiętanych
przez uczniów praw prowadzący doczytuje te, o których zapomniano (spis kilku najważniejszych praw: załącznik 2).
92
Paweł Goździaszek
Słwomir Podeszwa
TEMAT 22
PODSTAWOWE AKTY PRAWNE W NASZYM ŻYCIU
W państwie prawa zarówno władze jak i obywatele powinni przestrzegać obowiązujących przepisów.
Nie zawsze jednak jest łatwo rozstrzygnąć, co właściwie mówi prawo: poszczególne przepisy wydają się
— a niekiedy po prostu są - sprzeczne. Cóż wtedy robić? Jakimi wskazówkami powinniśmy się kierować,
by odnaleźć właściwą drogę w gąszczu różnych przepisów i rozporządzeń? Pomoże nam w tym znajomość
podstawowych zasad prawnych i obowiązującej hierarchii aktów prawnych.
CELE
CELE OGÓLNE:
Uczniowie powinni znać reguły, na których oparty jest system prawny.
CELE SZCZEGÓŁOWE:
Po zajęciach uczniowie powinni:
• przedstawić rodzaje aktów normatywnych i ich hierarchię
• wskazać organy, które wydają podstawowe akty prawne
zał.1. tekst źródłowy „Kto wydaje akty prawotwórcze?”
zał.2. tekst źródłowy „Akty o randze konstytucyjnej”
zał.3. tekst źródłowy „Akty o randze ustawy”
zał.4. „Wykonanie ustaw”
zał.5. tekst źródłowy „Podstawowe akty prawne”
zał.6. tekst źródłowy „Fundamenty systemu prawnego”
zał.7. test „Skąd pochodzą te przepisy?”
Pełen tekst załączników na płycie CD.
POJĘCIA I TERMINY
a) akty konstytucyjne
b) akty o randze ustawy
c) rozporządzenia
d) zarządzenia
e) uchwały
f) zarządzenia porządkowe
g) hierarchia normatywna
94
h) materia konstytucyjna
i) materia ustawowa
PRZEBIEG LEKCJI
1. Na wstępie dzielimy klasę na trzyosobowe grupy. Rozdajemy im po cztery lub więcej przyniesionych przez
siebie różnych aktów normatywnych (Konstytucja, ustawy, rozporządzenia, zarządzenia itd.) i prosimy, żeby
postarali się ułożyć je w kolejności od najważniejszego do najmniej ważnego. Przechodzimy od jednej grupy
do drugiej, przysłuchujemy się dyskusji. Ingerujemy tylko w razie takiej konieczności. Następnie prosimy
poszczególne grupy o przedstawienie wyników i korygujmy błędy.
Zapisujemy na tablicy hierarchię ważności aktów normatywnych:
a) akty o randze konstytucyjnej (ustawy zasadnicze, ustawy konstytucyjne),
b) akty o randze ustawy,
c) akty wykonawcze do ustaw.
Akty prawne obowiązujące na określonym terenie:
a) wojewoda jako terenowy organ administracji rządowej wydaje rozporządzenia i zarządzenia,
b) rada gminy jako organ samorządowy wydaje uchwały i zarządzenia porządkowe.
2. Rozdajemy tekst źródłowy „Kto wydaje akty prawotwórcze?” (zał.1) i prosimy uczniów, żeby zastanowili się, czy znają, a jeśli tak, to jakie, akty prawne ustanowione w ostatnim czasie przez organy lub osoby
wymienione w tekście źródłowym. Zapytaj o to, kto wydaje te akty, kiedy są one ważne i gdzie możemy się
z nimi zapoznać.
3. Rozdajemy wszystkim uczniom teksty źródłowe: „Akty o randze konstytucyjnej”, „Akty o randze ustawy”,
„Wykonanie ustaw” (zał.1-5) i prosimy o uważną lekturę. Następnie wspólnie z uczniami omawiamy podstawowe akty prawne i układamy ich krótkie definicje (zał.5). Wnioski z dyskusji zapisujemy na tablicy lub
dużym arkuszu papieru.
4. Pytamy uczniów, czy znają jakieś zasady, które ułatwiają poruszanie się w „gąszczu” przepisów, dlaczego
one są tak bardzo potrzebne, czy słyszeli o prawie rzymskim, co należy robić z jakich zasad korzystać
w sytuacji, gdy norma A pozwala na jakieś zachowanie, a norma B go kategorycznie zabrania. Korzystając
z pomocy tekstu „Podstawowe reguły, na których oparty jest system prawny” (zał.6), i tłumaczymy uczniom
znaczenie reguł: lex posterior derogat legi priori (ustawa późniejsza uchyla moc obowiązującej ustawy
wcześniejszej) i lex specialis derogat legi generali (ustawa szczególna uchyla ogólną). Wspólnie z uczniami
szukamy sytuacji, w których należy odwołać się do tych reguł.
5. Rozdajemy uczniom zał.7 i polecamy prawidłowo nazwać występujące w tekście akty prawne.
95
PRAWNE I EKONOMICZNE PODSTAWY DZIAŁALNOŚCI
Dorota Chwalisz
GOSPODARCZEJ – MODUŁ BHP,1 GODZINA LEKCYJNA
TEMAT 23
ŚRODKI OCHRONY INDYWIDUALNEJ
Przedmiot realizowany jest we wszystkich klasach pierwszych w zawodach:
- Technik Budownictwa
- Technik Technologii Drewna
- Technik Fryzjer
- Technik Handlowiec
- Technik Ekonomista
- Kucharz
- Sprzedawca
- Stolarz
- Tapicer
Podany wyżej temat jest realizacją treści programowych. Jest korelacją z praktyczną nauką zawodu i praktyką
zawodową.
CELE
CELE OGÓLNE:
W wyniku zorganizowanego procesu nauczania – uczenia się uczeń powinien:
• rozróżniać środki ochrony indywidualnej i znać ich przeznaczenie.
CELE SZCZEGÓŁOWE:
UCZEŃ po zakończeniu zajęć:
• rozróżnia środki ochrony indywidualnej i ich przeznaczenie
• zna środki ochrony oczu i twarzy
• zna środki ochrony układu oddechowego
• zna środki ochrony słuchu
• zna odzież roboczą i ochronną oraz jej przeznaczenie
Treści:
1 Środki ochrony oczu i twarzy.
2. Środki ochrony układu oddechowego.
3. Środki ochrony przed hałasem.
4. Odzież robocza i ochronna.
96
METODY NAUCZANIA:
• podające ( pogadanka, objaśnienia)
• aktywizujące (dyskusja kierowana, rozwiązywanie problemów)
FORMY PRACY:
• prezentacja projektu „ Źródła hałasu”
• dyskusja kierowana nad zagadnieniami
• identyfikacji prezentowanych hałasów
• sposoby jego ograniczenia
POMOCE DYDAKTYCZNE:
• materiał źródłowy
• foliogramy
• zestaw multimedialny
• zdjęcia lub wzory odzieży roboczej i ochronnej
SPIS FOLIOGRAMÓW:
• grupy środków ochrony indywidualnej
• środki ochrony oczu i twarzy
• sprzęt ochrony układu oddechowego
• środki ochrony słuchu
• odzież robocza i ochronna
• oznakowanie odzieży ochronnej
• ochrony rąk
• ochrony nóg
PRZEBIEG LEKCJI
Lp.
Treść
1
Metoda nauczania
Czynności nauczyciela
Czas
realizacji
Nauczyciel wita uczniów,
sprawdza obecność i podaje
temat
Wita uczniów, sprawdza obecność
i podaje temat.
5 min.
2
Cele lekcji
Prezentacja
Szczegółowo przedstawia cele lekcji
i grupy podziału środków ochrony
indywidualnej
2 min.
3
Prawidłowe
oświetlenie
Wykład
Prowadzi wykład
5 min.
4
Środki ochrony
oczu
i twarzy
Wykład, pogadanka
Wyjaśnia, co to są środki ochrony oczu
i twarzy, zadaje pytania, uzupełnia
odpowiedzi
5 min.
97
5
Środki ochrony
układu
oddechowego
Pogadanka
Zadaje pytania, uzupełnia odpowiedź,
szczegółowo prezentuje środki ochrony
układu oddechowego
6 min.
6
Prezentacja
projektu uczniów,
dyskusja
kierowana
Prezentacja projektu uczniów,
dyskusja kierowana
Prezentacja projektów „nagrania
hałasu”. Prowadzi dyskusję kierowaną,
identyfikacja i sposoby ograniczenia
hałasu. Ocenia zadania, uzupełnia
wypowiedzi uczniów.
7 min.
7
Odzież robocza
i ochronna
Prezentacja
Prezentuje zdjęcia, wzory odzieży
i omawia, odpowiada na pytania
uczniów
6 min.
8
Środki ochrony rąk Wykład
i nóg
Prowadzi wykład, odpowiada
9
Podsumowanie
Pogadanka
Odpowiada na pytania, wyjaśnia,
ocenia, wyróżnia aktywnych uczniów
3 min.
10
Zakończenie
Pogadanka
Dziękuje za wspólną pracę
2 min.
4 min.
SCENARIUSZ ZAJĘĆ
Ad.1.
Po sprawdzeniu obecności podaję temat lekcji: Środki ochrony indywidualnej, wprowadzam do tematu,
mówię, kiedy pracownik musi stosować środki ochrony indywidualnej.
Ad.2.
• Podaje cele lekcji.
• Zwracam uwagę na cel lekcji – „poznanie zasad doboru i stosowania środków ochrony indywidualnej”.
• Przedstawiam grupy środków ochrony indywidualnej ( foliogram nr 70).
Ad.3.
• Akcentuję, że stanowiska pracy należy oświetlić światłem dziennym, a w razie konieczności światłem
elektrycznym.
• Informuję, że warunki powyższego oświetlenia są określone w Polskich Normach.
Ad.4.
• Przedstawiam foliogramy nr 71 i 72.
• Podaję definicję środków ochrony oczu i twarzy.
• Przedstawiam środki ochrony oczu z uwzględnieniem zagrożeń, przed którymi one chronią.
• Uaktywniam uczniów zachęcając do omówienia prezentowanych na zdjęciach środków ochrony oczu
i twarzy, uzupełniam odpowiedzi.
Ad. 5.
• Zadaję pytanie, jakie znasz środki ochrony układu oddechowego?
98
• Wypowiedzi uczniów uzupełniam zdjęciami.
• Pozostałą część środków ochrony omawiam w formie wykładu.
Ad. 6.
• Przedstawiam foliogram nr 75.
• Tę część lekcji realizuję w formie prezentacji projektu na temat „Źródła hałasu” wykonanego przez uczniów.
• Uczniowie prezentują nagrania różnego rodzaju hałasu, które wykonali jako projekt.
• Po prezentacji stosuję dyskusję kierowaną, a tematem dyskusji jest identyfikacja źródeł hałasu i sposoby
jego ograniczenia. Uczniowie identyfikują źródła hałasu i proponują sposoby jego ograniczenia.
• Podsumowuję propozycje uczniów uzasadniając celowość stosowania częściowej eliminacji hałasu
u źródła.
• Zwracam uwagę na konieczność stosowania środków ochrony słuchu.
Ad. 7.
• Prezentuję zdjęcia lub wzory odzieży ochronnej i roboczej.
• Zwracam szczególną uwagę na walory ochrony przed zagrożeniami.
• Odpowiadam na pytania uczniów.
Ad. 8.
• Mówię przed czym chronią rękawice i obuwie ochronne oraz jakie elementy ochronne zastosowano
w obuwiu.
Ad.9.
• Podsumowuję wypowiedzi uczniów podczas lekcji, oceniam i wyróżniam najlepsze.
• Zachęcam uczniów do zadawania pytań, jeżeli mam jeszcze czas.
Ad.10.
• Przypominam o ważnej roli w życiu człowieka i dziękuję za udział w lekcji.
XI. Podczas lekcji rozwijane są postawy społeczne uczniów takie jak:
• umiejętność słuchania
• odpowiedzialność
• praca w grupie
• przyczyny niedbalstwa i lekkomyślności w grupie.
XII. Wartości zawarte w treściach i metodach:
• współpraca, odpowiedzialność, bezpieczeństwo pracownika.
99
UCZESTNICY PROJEKTU I AUTORZY SCENARIUSZY
Wiesława Araszkiewicz • Zespół Szkół nr 1 Gimnazjum i Liceum im. Ks. P. Skargi w Szamotułach
Danuta Bartosik • Gimnazjum nr 1 w Kłodawie
Anna Bąk • Zespół Szkół w Rogalinie
Karolina Betka-Śliwińska • Gimnazjum nr 1 im. H. Cegielskiego w Murowanej Goślinie
Bernadeta Bielec • Zespół Szkolno-Gimnazjalny w Rakoniewicach
Anna Brussy • Zespół Szkół im. Konstytucji 3 Maja w Pobiedziskach Letnisku
Aneta Budziach • Gimnazjum im. Polskich Olimpijczyków w Lubstowie
Magdalena Maria Całujek • Gimnazjum nr 1 im. A. Einsteina w Puszczykowie
Dorota Chwalisz • Zespół Szkół w Ostrzeszowie
Katarzyna Czachowska • Zespół Szkół w Kórniku
Jan Dąbek • Liceum Ogólnokształcące w Słupcy
Joanna Delestowicz • Zespół Szkół nr 7 w Poznaniu
Anna Gożdziak • Gimnazjum im. Rady Europy w Kostrzynie Wielkopolskim
Paweł Goździaszek • Zespół Szkół Ogólnokształcących w Jarocinie
Magdalena Daria Grygiel • Zespół Szkół Ekonomicznych im. Jana Pawła II w Złotowie
Elżbieta Grzelak • Gimnazjum im. Rady Europy w Kostrzynie Wielkopolskim
Małgorzata Gzik • Zespół Szkolno-Gimnazjalny w Rakoniewicach
Jolanta Jagodzińska • Gimnazjum w Koziegłowach
Izabela Jarnut-Kluczyńska • Zespół Szkół Łączności w Poznaniu
Joanna Ewa Jędrzejczak • Zespół Szkół nr 1 Gimnazjum, Liceum im. Ks. Piotra Skargi w Szamotułach
Justyna Józefa Kaczmarek • Zespół Szkół nr 1 Gimnazjum, Liceum im. Ks. Piotra Skargi w Szamotułach
Ewa Karolczyk-Krysiak • Zespół Szkół z Oddziałami Integracyjnymi nr 2 w Poznaniu
Marcin Kilian • Zespół Szkół w Mosinie
Hanna Honorata Klemenska • Gimnazjum im. Z. Herberta we Wronkach
Beata Kołuda • Gimnazjum nr 1 w Kłodawie
Dorota Kopczyńska • Zespół Szkół im. Gen. D. Chłapowskiego w Bolechowie
Beata Korbanek • Zespół Szkół nr 5 w Poznaniu
Marek Korbanek • Zespół Szkół nr 7 w Poznaniu
Marek Kostka • Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego w Środzie Wlkp.
Hanna Kościelska • Gimnazjum w Koziegłowach
Monika Kozłowska • Gimnazjum nr 1 im. H. Cegielskiego w Murowanej Goślinie
Marzena Krasuska • Gimnazjum w Pecnej
Elżbieta Kubiak • Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego w Środzie Wlkp.
Anna Sylwia Kubiszewska • Zespół Szkół Ekonomicznych w Śremie
Izabela Kurowicka • Gimnazjum im. Polskich Olimpijczyków w Lubstowie
Robert Kuźdub • Zespół Szkół Usługowo-Gospodarczych w Pleszewie
Dorota Kuźniewska • Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego w Środzie Wlkp.
Danuta Larus • Zespół Szkół im. Konstytucji 3 Maja w Pobiedziskach Letnisku
Artur Łabenski • Zespół Szkół nr 3 w Kościanie
Anna Marianna Łutczyk-Pezała • Zespół Szkół Ekonomicznych im. Jana Pawła II w Złotowie
100
Magdalena Maćkowiak-Pośpieszna • Zespół Szkół nr 2 w Kościanie
Kamila Maj • I Liceum Ogólnokształcące im. Marii Skłodowskiej-Curie w Ostrzeszowie
Agata Matuszewska • Gimnazjum im. Powstańców Wlkp. w Stęszewie
Ewa Michalak-Piguła • Gimnazjum nr 1 w Kłodawie
Bartosz Mikołajczyk • Zespół Szkół w Brdowie
Lech Moryksiewicz • III Liceum Ogólnokształcące im. M. Kopernika w Kaliszu
Grzegorz Musielak • Zespół Szkół im. J.W.Zamojskich w Rokietnicy
Donata Maria Nentwich • Gimnazjum w Sieroszewicach w Sieroszewicach
Ewa Maria Nowak • Zespół Szkół Podstawowej i Gimnazjum w Zbrudzewie
Violetta Nowak • Zespół Szkół w Brzeźnie
Agnieszka Magdalena Nowicka • Liceum Ogólnokształcące im. Przemysła II w Rogoźnie
Aleksandra Maria Paszek • Gimnazjum im. Edwarda hr. Raczyńskiego w Komornikach
Joanna Patalas • Gimnazjum im. Integracji Europejskiej w Tarnowie Podgórnym
Dariusz Stanisław Pera • Gimnazjum im. St. Reymonta w Kołaczkowie
Magdalena Pęczkowska • Zespół Szkół Ogólnokształcących i Zawodowych w Trzemesznie
Regina Jolanta Piotrowska • Gimnazjum w Kleszczewie
Sławomir Andrzej Podeszwa • Zespół Szkół w Rusku
Dariusz Racinowski • Zespół Szkół w Brdowie
Małgorzata Sikora • Publiczne Gimnazjum Katolickie im. St. Kostki w Poznaniu
Maria Skotarczak • Gimnazjum im. Powstańców Wielkopolskich w Stęszewie
Alina Słonimska • Zespół Szkół nr 1 we Wronkach
Paweł Sobański • Gimnazjum im. Polskich Noblistów w Nowych Skalmierzycach
Beata Sokołowska • Gimnazjum im. Orła Białego w Daszewicach
Katarzyna Magdalena Sternal • Gimnazjum nr 1 im. H.Cegielskiego w Murowanej Goślinie
Małgorzata Stężycka • Zespół Szkół im. Chłapowskiego w Bolechowie
Iwona Surfryd-Słowikowska • Zespół Szkół w Mosinie
Beata Szczepaniak • Zespół Szkół nr 2 w Kościanie
Aleksandra Szukajło • Gimnazjum nr2 im. Ziemi Trzcianeckiej w Trzciance
Ewa Agnieszka Szymańska • Gimnazjum nr 1w Mosinie
Marian Śliwa • Zespół Szkół nr 1 we Wronkach
Tatiana Tatarska • Gimnazjum im. Integracji Europejskiej w Tarnowie Podgórnym
Barbara Urban • Zespół Szkół im. Konstytucji 3 Maja w Pobiedziskach Letnisku
Renata Walkowiak • Gimnazjum im. Orła Białego Daszewicach
Marcin Wilk • Gimnazjum im. Z. Herberta we Wronkach
Lidia Wołosz • Zespół Szkół Rolniczych Centrum Kształcenia Ustawicznego im. St. Staszica w Kościelcu
Łukasz Woźny • Gimnazjum im. Z. Herberta we Wronkach
Agnieszka Maria Wójcik • Gimnazjum nr 2 im. Ziemi Trzcianeckiej w Trzciance
Sławomir Zakrzewski • Gimnazjum im. Księdza Onufrego Kopczyńskiego w Czerniejewie
Arkadiusz Zmyślony • Gimnazjum im. Zjednoczonej Europy w Koźminie Wlkp.
Maria Marta Zuzak • Zespół Szkolno-Gimnazjalny w Rakoniewicach
101
SPIS TREŚCI
1. Czy wiem jakie mam prawa jako człowiek?
102
8
2. Prawa człowieka i ich ochrona. Kompetencje obywatelskie, postawy.
18
3. Ochrona wolności i praw w Polsce.
22
4. Rozprawa przed europejskim trybunałem praw człowieka w Strasburgu (utrwalenie materiału).
26
5. Normy w życiu człowieka.
34
6. Odwaga cywilna.
38
7. Problem winy i kary na przestrzeni czasu.
42
8. „Nieznajomość prawa szkodzi”, czyli wybrane zagadnienia z prawa cywilnego.
44
9. „Nieznajomość prawa szkodzi – odpowiedzialność karna nieletnich”.
48
10. Wymiar sprawiedliwości - szanse i możliwości.
56
11. Co to jest sąd? Władza sądownicza a konstytucja.
62
12. Ja dla gminy, gmina dla mnie.
64
13. Niebezpieczeństwo w sieci.
70
14. Charakterystyka zjawiska cyberprzemocy.
72
15. Znam prawo intelektualnej własności – mam przez to mniej przykrości.
74
16. Praca na etacie czy samozatrudnienie?
78
17. Ilustrowany poradnik świadomego konsumenta.
80
18. Prawa i obowiązki pracownika w świetle praw człowieka.
84
19. Czy Rzeczpospolita jest państwem prawa?
88
20. Projekt edukacyjny „gimnazjalista w obliczu prawa – idziemy do sądu”
90
21. Dziecko i jego prawa.
92
22. Podstawowe akty prawne w naszym życiu.
94
23. Środki Ochrony Indywidualnej.
96

Scenariusze zajęć dydaktycznych i

Transkrypt

Podobne dokumenty

Kultura i szacunek tworzą Twój dobry wizerunek.

ZAKUPY Z GŁOWĄ