doc39. Kulturpreis Schlesien des Landes Niedersachsen 2015 39. Nagroda Kulturalna Śląska Kraju Związkowego
download 
Reklamacja Transkrypt
39. Kulturpreis Schlesien des Landes Niedersachsen 2015 39. Nagroda Kulturalna Śląska Kraju Związkowego
Dolny Śląsk Niederschlesien 39. Kulturpreis Schlesien des Landes Niedersachsen 2015 39. Nagroda Kulturalna Śląska Kraju Związkowego Dolnej Saksonii 2015 Mit freundlicher Unterstützung durch die Stiftung Niedersachsen Przy życzliwym wsparciu ze strony Fundacji Dolnej Saksonii Kulturpreis Schlesien des Landes Niedersachsen 2015 Nagroda Kulturalna Śląska Kraju Związkowego Dolnej Saksonii 2015 Sehr geehrte Damen und Herren, Szanowni Państwo, ich darf Sie herzlich zur Verleihung des 39. Kulturpreises Schlesien witam Państwa bardzo serdecznie na 39-tej uroczystości in Hannover begrüßen! wręczenia Nagrody Kulturalnej Śląska w Hanowerze! Der Kulturpreis Schlesien der Niedersächsischen Landesregie- Nagroda Kulturalna Śląska przyznawana przez rząd Dolnej Verleihung durch Wręczenie przez rung hat sich zu einem deutsch-polnischen Begegnungspreis Saksonii stała się z czasem nagrodą polsko-niemieckich spotkań den Niedersächsischen Minister für Inneres und Sport Ministra Spraw Wewnętrznych i Sportu Dolnej Saksonii entwickelt. Er hat längst eine besondere Bedeutung für die Ver- i już dawno zyskała szczególne znaczenie w procesie porozumie- sowie oraz ständigung zwischen Deutschland und Polen erlangt. nia pomiędzy Polską i Niemcami. den Vizemarschall der Woiwodschaft Niederschlesien Wicemarszałka Województwa Dolnośląskiego am 5. September 2015 im Alten Rathaus in Hannover 5. września 2015 w Starym Ratuszu w Hanowerze Auch in diesem Jahr werden wieder hervorragende Leistungen ausgezeichnet: Der Kulturpreis Schlesien 2015 wird an die Nagrodę Kulturalną Śląska 2015 otrzymują polska aktorka pani polnische Schauspielerin Kinga Preis und an die deutsch-polnische Kinga Preis i polsko-niemiecka pisarka pani Sabrina Janesch. Schriftstellerin Sabrina Janesch verliehen. Den Sonderpreis erhält Nagrodę specjalną uhonorowana zostaje pani Melitta Sallai i jej Melitta Sallai und die Stiftung Bildungsstätte Muhrau in Schlesien. Fundacja Ośrodek Edukacyjny w Morawie na Śląsku. Ich gratuliere den drei Preisträgerinnen ganz herzlich. Ihnen 4 Także w tym roku nagrodzone zostaną wyjątkowe osiągnięcia: Bardzo serdecznie gratuluję wszystkim trzem laureatkom. gelten meine hohe Anerkennung und meine aufrichtige Wert- Kieruję pod ich adresem wyrazy mojego najwyższego uznania schätzung für ihre geleistete Arbeit. i szacunku za ich dokonania. Mit freundlichen Grüßen Z serdecznym pozdrowieniem Boris Pistorius Boris Pistorius Niedersächsischer Minister für Inneres und Sport Dolnosaksoński Minister Spraw Wewnętrznych i Sportu 5 Über den Kulturpreis Schlesien O Nagrodzie Kulturalnej Śląska Der Kulturpreis Schlesien des Landes Niedersachsen wird seit Nagroda Kulturalna Śląska Kraju Związkowego Dolnej Saksonii 1977 verliehen. In Niedersachsen hatten besonders viele deutsche przyznawana jest od 1997 roku. Wiele Ślązaczek i Ślązaków, któr- Schlesierinnen und Schlesier, die nach dem Zweiten Weltkrieg ihre zy po II wojnie światowej musieli opuścić swoją ojczyznę, osiedliło Heimat verlassen mussten, Aufnahme gefunden und wesentlich się w Dolnej Saksonii, przyczyniając się w znacznym stopniu do zum Wiederaufbau des Landes beigetragen. Daher hatte die odbudowy tego kraju. Dlatego dolnosaksoński rząd krajowy Niedersächsische Landesregierung seinerzeit diesen Preis gestiftet ufundował swego czasu tę nagrodę jako znak więzi łączącej Kraj als Zeichen der Verbundenheit des Landes Niedersachsen mit den Związkowy Dolnej Saksonii ze Ślązaczkami i Ślązakami żyjącymi in der Bundesrepublik Deutschland lebenden Schlesierinnen und w Republice Federalnej Niemiec. Schlesiern. Mit dem Preis sollten die Leistungen solcher Kunstschaffenden Die Jury in der Landesvertretung Niedersachsen, Berlin Jury w siedzibie Przedstawicielstwa Dolnej Saksonii, Berlin Jury Jury Boris Pistorius Boris Pistorius Nagrodą tą honorowane były osiągnięcia twórców, którzy pochodzą ze Śląska, lub których wyróżnione dzieła wykazują gewürdigt werden, die entweder selbst aus Schlesien stammen związki ze Śląskiem. Przyznawano ją za wybitne dzieła indywidual- oder deren auszuzeichnendes Werk Bezüge zu Schlesien aufweist. ne i zbiorowe w dziedzinie literatury, sztuk plastycznych i muzyki. Gegenstand der Preisverleihung waren hervorragende Einzel- oder Od 1991 roku rząd Dolnej Saksonii, kierując się myślą o po- Gesamtleistungen auf dem Gebiet der Literatur, der bildenden rozumieniu i pojednaniu między Polakami i Niemcami, zmienił Niedersächsischer Minister für Inneres und Sport Dolnosaksoński Minister Spraw Wewnętrznych i Sportu Kunst und der Musik. formułę nagrody i przyjął za cel wspieranie Nagrodą Kulturalną Vorsitzender der Jury Przewodniczący jury Śląska wspólnego pielęgnowania i rozwoju śląskiego dziedzictwa Dr. Markus Bauer Dr Markus Bauer tragen von dem Gedanken der Verständigung und Aussöhnung kulturowego, oraz twórczości kulturalnej Ślązaczek i Ślązaków. Görlitz, Direktor Schlesisches Museum Zgorzelec, dyrektor Muzeum Śląskiego zwischen Deutschland und Polen, das geänderte Ziel gesetzt, Od tamtej chwili nagrodą tą wyróżniani są za wybitne osiągnięcia Prof. Michael Denhoff Prof. Michael Denhoff mit der Verleihung des Kulturpreises Schlesien zur gemeinsamen w dziedzinie literatury, sztuk plastycznych i muzyki również polscy Bonn, Komponist und Cellist Bonn, kompozytor i wiolonczelista Pflege und Weiterentwicklung des Kulturguts Schlesiens und des artyści zamieszkali na Śląsku. Ponadto nagroda ta może być przy- Magdalena Erdman Magdalena Erdman Kulturschaffens der Schlesierinnen und Schlesier beizutragen. znana za szczególne zasługi w zakresie utrzymywania, rozwoju Berlin, Botschaft der Republik Polen Berlin, Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej Seitdem können auch polnische Künstlerinnen und Künstler, die i krzewienia śląskiego dorobku kulturowego. Ze zmianą formuły Prof. Dr. Lothar Hagebölling Prof. dr Lothar Hagebölling in Schlesien wohnen, den Preis für hervorragende Leistungen auf nagrody wiązano nadzieję, iż publiczne honorowanie laureatek Braunschweig, Staatssekretär a.D. Brunszwik, sekretarz stanu w stanie spoczynku dem Gebiet der Literatur, der bildenden Kunst und der Musik i laureatów z Polski i Niemiec ułatwi spotkania ludzi związanych Prof. Dr. Dr. Jan Harasimowicz Prof. dr dr Jan Harasimowicz erhalten. pochodzeniem lub swoją twórczością z europejsko-śląskim Breslau, Universität Breslau Wrocław, Uniwersytet Wrocławski pejzażem kulturowym. Dr. Maciej Łagiewski Dr Maciej Łagiewski Seit 1991 hat sich die Niedersächsische Landesregierung, ge- Außerdem kann der Preis für besondere Verdienste um die Erhaltung, Weiterentwicklung und Verbreitung des Kulturguts Nagroda Kulturalna Śląska składa się z dwóch równorzędnych Breslau, Direktor Städtisches Museum Wrocław, dyrektor Muzeum Miejskiego Wrocławia Schlesiens vergeben werden. Mit dieser Neuausrichtung wur- nagród głównych w wysokości 4.000 euro. Ponadto przyznawana Horst Milde Horst Milde de die Erwartung verbunden, dass die öffentliche Ehrung von jest nagroda specjalna w wysokości 3.000 euro. Oldenburg, Landtagspräsident a.D. Oldenburg, Prezydent Landtagu w stanie spoczynku Preisträgerinnen und Preisträgern aus Deutschland und Polen die Prof. Dr. med. Michael Pietsch Prof. dr med. Michael Pietsch Begegnung von Menschen ermöglicht, die durch ihre Herkunft Mainz, Johannes-Gutenberg-Universität Moguncja, Uniwersytet im. Johannesa Gutenberga oder ihr Schaffen der europäischen Kulturlandschaft Schlesien Dr. Tadeusz Samborski Dr Tadeusz Samborski verbunden sind. Breslau, Vizemarschall der Woiwodschaft Niederschlesien Wrocław, Wicemarszałek Województwa Dolnośląskiego Ulrike Treziak Ulrike Treziak Hauptpreisen, die mit je 4.000 Euro dotiert sind. Zusätzlich wird Berlin, Friedrichshain-Kreuzberg Museum Berlin, Muzeum Friedrichshain-Kreuzberg ein Sonderpreis mit 3.000 Euro verliehen Joachim Werren Joachim Werren Hannover, Generalsekretär Stiftung Niedersachsen Hanower, Sekretarz Generalny Fundacji Dolnej Saksonii Elisabeth Wolbers Elisabeth Wolbers Breslau, Generalkonsulin der Bundesrepublik Deutschland Wrocław, Konsul Generalna RFN Der Kulturpreis Schlesien besteht aus zwei gleichwertigen 6 7 Kinga Preis 8 Kinga Preis, polska aktorka teatralna, filmowa i telewizyjna, Kinga Preis, polnische Theater-, Film- und Fernsehschauspielerin, urodziła się we Wrocławiu. Mówi z naciskiem: „Wrocław jest wurde in Breslau geboren. Sie betont: „Breslau ist mein Zuhause. moim domem. Tutaj się urodziłam i wychowałam, (…) i tu Hier bin ich geboren und aufgewachsen, (...) und hier begann zaczęła się moja historia z aktorstwem”. Drogę do wielkiej kariery mein Abenteuer mit der Schauspielkunst.” Groß kam sie 1994 im utorowała jej w 1994 roku tytułowa rola w „Kasi z Heilbronnu” Breslauer Teatr Polski mit der Titelrolle in Heinrich von Kleists „Das Heinricha von Kleista w Teatrze Polskim we Wrocławiu. Käthchen von Heilbronn” heraus. 9 Życiorys Lebenslauf Jedna z najbardziej uzdolnionych i najbardziej utytułowanych Eine der begabtesten und am häufigsten ausgezeichneten pol- aktorek polskich swojego pokolenia. Urodziła się 31 sierpnia 1971 nischen Darstellerinnen ihrer Generation, Kinga Preis, ist am 31. roku we Wrocławiu, z którym związana jest do dzisiaj. Tamtejszą August 1971 in Breslau geboren und blieb ihrer Stadt bis heute PWST ukończyła w 1996 i od razu związała się z Teatrem Polskim, eng verbunden. Hier absolvierte sie 1996 das Studium an der z którym współpracowała już jako studentka. W ciągu kilkunastu Staatlichen Hochschule für Theater und begann ihre berufliche lat kariery nagradzana była wieloma prestiżowymi nagrodami, Laufbahn im Teatr Polski, wo sie bereits als Studentin mitwirkte. między innymi im. Zbyszka Cybulskiego dla „młodych aktorów Seit Jahrzehnten wird sie immer wieder mit renommierten Preisen wyróżniających się wybitną indywidualnością“ czy Złotą Kaczką ausgezeichnet. Unter anderen erhielt sie den Zbigniew-Cybulski- dla najlepszej aktorki 2001 r. Swój aktorski wizerunek utrwaliła Preis, der an „junge Schauspieler für besondere Individualität” w takich filmach jak „Dom zły“ czy nominowany do Oscara „W verliehen wird und 2001 den Preis „Złota Kaczka” – als beste ciemności“. W roku 2015 już po raz czwarty została uhono- Darstellerin des Jahres. Ihr schauspielerisches Renommee festigte rowana „Orłem”– najważniejszą nagrodą przyznawaną przez sie durch Mitwirkung in Filmen wie „Das Haus der Finsternis” und Polską Akademię Filmową za drugoplanową rolę kobiecąw filmie in der Oscarnominierten Produktion „In Darkness”. Im Jahr 2015 „Pod Mocnym Aniołem” w reż. Wojciecha Smarzowskiego. wurde sie bereits zum vierten Mal in Folge mit dem Orły-Preis ge- Wcześniejsze „Orly otrzymała za filmy: „Cisza” Michała Rosy ehrt, der wichtigsten Auszeichnung der Polnischen Filmakademie, (2002); „Wtorek” Witolda Adamka; „Komornik” Feliksa Falka für die weibliche Nebenrolle im Film „Zum starken Engel” unter (2006). Do „Orłów” nominowana była aż czternaście razy, co der Regie von Wojciech Smarzowski. Frühere Orły-Preise wurden sprawia, że przez krytyków filmowych nazywana jest polską der Künstlerin verliehen für ihre Rollen in den Filmen „Stille“ von Meryl Streep. Michał Rosa (2002), „Dienstag“ von Witold Adamek und „Der Aktorstwo jest jej żywiołem, a wszechstronność niespotykanym Gerichtsvollzieher” von Feliks Falk (2006). Nominiert für den atutem. Współpracowała i współpracuje z najwybitniejszymi pols- Orły-Preis wurde die Schauspielerin sogar 14 Mal, wofür sie von kimi reżyserami jak: Krzysztof Zanussi, Andrzej Wajda, Kazimierz Filmkritikern als „polnische Meryl Streep” bezeichnet wird. Kutz, Wojciech Smarzowski, Agnieszka Holland, Jerzy Skolimow- Die Schauspielerei ist ihr Element und ihre große Vielseitigkeit ski, Feliks Falk, Łukasz Palkowski, Jan Komasa, Michał Rosa, Jacek ist ihre außergewöhnliche Stärke. Sie arbeitet bis heute mit den Bromski. hervorragendsten polnischen Regisseuren wie Krzysztof Zanussi, W dorobku aktorki znajduje się prawie pięćdziesiąt filmów, po- Kinga Preis w spektaklu „Jak zostałam wiedźmą“ Kinga Preis im Theaterstück „Wie ich Hexe wurde“ Andrzej Wajda, Kazimierz Kutz, Wojciech Smarzowski, Agniesz- nad trzydzieści spektakli teatralnych oraz niespełna 40 spektakli ka Holland, Jerzy Skolimowski, Feliks Falk, Łukasz Palkowski, Jan Teatru Telewizji. Komasa, Michał Rosa, Jacek Bromski zusammen. Zum Lebenswerk Mogliśmy ją zobaczyć w takich teatrach telewizji jak: (1995) Smarzowski”, (2010) „Suicide Room”, Regie Jan Komasa, (2010) der Schauspielerin gehören Rollen in fast fünfzig Spielfilmen, in „Kasia z Heilbronnu” reż. Jerzy Jarocki, (1996) „Improwizacja „In Darkness”, Regie Agnieszka Holland, (2010) „Rose”, Regie wa” reż. Krzysztof Zanussi, (1997) „Londa” reż. Michał Rosa, Zagrała m.in. w takich filmach jak: (1996) „Niepisane pra- über dreißig Bühnenwerken sowie in etwa vierzig Theaterstücken Wrocławska” reż. Andrzej Wajda, (1998) „Noce sióstr Bronte” Wojciech Smarzowski, (2014) „Zum starken Engel”, Regie Woj- (1998) „Poniedziałek” reż. Witold Adamek, (1998/1999) „Wrota des polnischen Fernsehens. reż. Maciej Prus, (1998) „Młodość bez młodości” reż. Andrzej ciech Smarzowski, (2014) „Götter“, Regie Łukasz Palkowski. Europy” reż. Jerzy Wójcik, (1999) „Zanim przyjdzie zima” reż. Sie wirkte u. a. in folgenden Filmen mit: (1996) „Unge- Barański, (1998) „Niech żyją agenci” reż. Witold Adamek, (1998) Darüber hinaus konnten wir Kinga Preis auch in Fernsehtheater- Jacek Bromski, (1999)“Teatr“ reż. Feliks Falk, (2000) „Cisza” schriebene Gesetze”, Regie Krzysztof Zanussi, (1997) „Londa“ „Jej historia“” reż. Maria Zmarz Koczanowicz, (1998) „Kartoteka Produktionen sehen: (1995) „Das Käthchen von Heilbronn”, Regie reż. Michał Rosa, (2001) „Wtorek” reż. Witold Adamek, (2002) Regie Michał Rosa, (1998) „Montag”, Regie Witold Adamek, rozrzucona” reż. Kazimierz Kutz, (1999) „Miłość to takie proste“ Jerzy Jarocki, (1996) „Breslauer Improvisation”, Regie Andrzej „Defekt” reż. Maciej Dutkiewicz, (2004) „Komornik” reż. Feliks (1998/1999) „Die Pforten Europas“, Regie Jerzy Wójcik, (1999) reż. Małgorzata Kopernik, (1999) „Przedświt” reż. Maria Zmarz Wajda, (1998) „Die Nächte der Schwestern Bronte”, Regie Maciej Falk, (2005) „Boża podszewka 2” reż. Izabella Cywińska, (2005) „Bevor der Winter kommt“ Regie Jacek Bromski, (1999) „Das Koczanowicz, (1999) „Skowronek” reż. Krzysztof Zanussi, (1999) Prus, (1998) „Jugend ohne Jugend”, Regie Andrzej Barański, „Historia człowieka, który został papieżem” reż. Giacomo Theater“, Regie Feliks Falk, (2000) „Stille”, Regie Michał Rosa, „Niech no tylko zakwitną jabłonie” reż. Wojciech Kościelniak, (1998) „Es leben die Agenten“, Regie Witold Adamek, (1998) Battiato, (2005) „Co słonko widziało” reż. Michał Rosa, (2005) (2001) „Dienstag”, Regie Witold Adamek, (2002) „Der Mangel“, (2001) „Marylin Mongoł” reż. Izabella Cywińska, (2001) „Por- „Ihre Geschichte“, Regie Maria Zmarz Koczanowicz, (1998) „Die „Osiem” reż. Bartosz Kędzierski, (2006) „Statyści” reż. Michał Regie Maciej Dutkiewicz, (2004) „Der Gerichtsvollzieher”, Regie tugalia” reż. Zbigniew Brzoza, (2001) „Pielgrzymi” reż. Maciej verstreute Kartothek”, Regie Kazimierz Kutz, (1999) „Die Liebe – Kwieciński, (2008) „Cztery noce z Anną” reż. Jerzy Skolimowski, Feliks Falk, (2005) „Gottes Unterfutter“, Regie Izabella Cywińska, Dejczer, (2002) „Po deszczu” reż. Maria Zmarz Koczanowicz, es ist so einfach“, Regie Małgorzata Kopernik, (1999) „Vor dem (2009) „Dom zły” reż. Wojciech Smarzowski”, (2010) „Sala sa- (2005) „Karol – Ein Mann, der Papst wurde”, Regie Giacomo (2003) „Łucja i jej dzieci” reż. Sławomir Fabicki, (2004) „Miłości” Morgengrauen“, Regie Maria Zmarz Koczanowicz, (1999) „Die mobójców” reż. Jan Komasa, (2010) „W ciemności” reż. Agniesz- Battiato, (2005) „Was die Sonne sah”, Regie Michał Rosa, (2005) reż. Filip Zylber, (2008) „Sprawa Dantona” reż. Jan Klata, (2009) Lerche“, Regie Krzysztof Zanussi, (1999) „Wenn Apfelbäume auf- ka Holland, (2010) „Róża” reż. Wojciech Smarzowski, (2014) „Pod „Acht”, Regie Bartosz Kędzierski, (2006) „Statisten”, Regie „Szajba” reż. Jan Klata, (2014) „Makabreski” reż. Jerzy Bielunas, blühen“, Regie Wojciech Kościelniak, (2001) „Marylin Mongoł”, Mocnym Aniołem” reż. Wojciech Smarzowski, (2014) „Bogowie” Michał Kwieciński, (2008) „Vier Nächte mit Anna”, Regie Jerzy (2014) „Jak zostałam wiedźmą” reż. Agnieszka Glińska. Regie Izabella Cywińska, (2001) „Portugal“, Regie Zbigniew Brzo- reż. Łukasz Palkowski. Skolimowski, (2009) „Das Haus der Finsternis”, Regie Wojciech za, (2001) „Die Pilger“, Regie Maciej Dejczer, (2002) „Nach dem Regen“, Regie Maria Zmarz Koczanowicz, (2003) „Lucia und ihre Kinder”, Regie Sławomir Fabicki, (2004) „Die Liebesgeschichten“, Regie Filip Zylber, (2008) „Die Sache Danton”, Regie Jan Klata, (2009) „Durchgeknallt”, Regie Jan Klata, (2014) „Makabresk”, Regie Jerzy Bielunas, (2014) „Wie ich Hexe wurde“, Regie Agnieszka Glińska. 10 11 Kinga Preis przed próbą generalną spektaklu „Jak zostałam wiedźmą“ Prof. dr dr Jan Harasimowicz Prof. Dr. Dr. Jan Harasimowicz Uniwersytet Wrocławski Universität Breslau Laudacja Laudatio Gdyby dzisiejsza uroczystość odbywała się w Polsce, prawdo- Würden wir den heutigen Festakt in Polen feiern, müsste ich podobnie nie musiałbym wygłaszać specjalnej laudacji na cześć wohl keine besondere Laudatio auf die diesjährige Preisträgerin tegorocznej laureatki, pani Kingi Preis, wybitnej polskiej aktorki vortragen, denn Frau Kinga Preis, eine hervorragende polnische teatralnej, filmowej i telewizyjnej. Jest ona w naszym kraju nie- Theater-, Film- und Fernsehschauspielerin, ist in unserem Land zwykle popularna i nie ma chyba takiego dorosłego Polaka, który außerordentlich populär. Es gibt wohl keinen erwachsenen Polen, nie oglądałby jej chociaż raz w którymś z filmów lub popularnych der sie noch nicht in einem der beliebten Filme oder in einer Fern- seriali telewizyjnych. sehserie gesehen hätte. Kinga Preis vor der Generalprobe zum Theaterstück „Wie ich Hexe wurde“ Was mich mit Schlesien verbindet Co łączy mnie ze Śląskiem Chociaż jej talent jest od dawna ogólnopolskim dobrem narodowym, nigdy nie odcinała się od swoich śląskich, wrocławskich hat sich Kinga Preis niemals von ihren schlesischen, breslauischen korzeni. Ostatnio raz jeszcze podkreśliła z całą mocą: „Wrocław Wurzeln losgesagt. Erst kürzlich betonte sie erneut mit besonde- Breslau ist mein Zuhause. Hier bin ich geboren und aufgewach- jest moim domem. Tutaj się urodziłam, wychowałam i tu pow- rem Nachdruck: „Breslau ist mein Zuhause. Hier bin ich geboren sen, hierher komme ich immer wieder zurück, um aufzuatmen racam, by odetchnąć i nabrać sił. Tu stawiałam swoje pierwsze und aufgewachsen, hierher komme ich immer wieder, um Kräfte und Kräfte zu sammeln. Hier habe ich meine ersten Schritte kroki, wypowiadałam pierwsze słowa i tu zaczęła się moja historia zu sammeln. Hier habe ich meine ersten Schritte gemacht, die gemacht, die ersten Worte gesprochen und hier begann mein z aktorstwem”. Drogę do wielkiej kariery utorowały jej studia ersten Worte gesprochen und hier begann mein Abenteuer mit Abenteuer mit der Schauspielkunst. Dieses führte mich bereits w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej we Wrocławiu, które während meines Studiums auf die Bühne des Teatr Polski (das ukończyła w 1996 roku. Na szerokie wody wypłynęła jednak już Polnische Theater), mit dem ich dann lange Jahre zusammen wcześniej, w 1994 roku, kiedy to Jerzy Jarocki, wielki mistrz pols- gearbeitet habe. Es war eine ganz besondere Zusammenarbeit, an kiej sceny, powierzył jej tytułową rolę w spektaklu „Kasia Wrocław jest moim domem. Tutaj się urodziłam, wychowałam i tu die ich mich bis heute gern erinnere. Mein Debüt in der Komödie z Heilbronnu” Heinricha von Kleista, reżyserowanym przez niego powracam, by odetchnąć i nabrać sił. Tu stawiałam swoje pierwsze „Das Käthchen von Heilbronn” unter der Regie von Jerzy Jarocki, gościnnie w Teatrze Polskim we Wrocławiu. W 1995 roku zajęła kroki, wypowiadałam pierwsze słowa i tu zaczęła się moja histo- die Rollen in Stücken wie „Die Möwe” von Tschechow, „Die Drei- pierwsze miejsce w XX. Ogólnopolskim Przeglądzie Piosenki ria z aktorstwem. I te kroki, już na studiach, zaprowadziły mnie na groschenoper” von Brecht wie auch die Aufführung der „Bres- Aktorskiej we Wrocławiu, co przyniosło jej angaż do zespołu deski Teatru Polskiego, z którym współpracowałam przez długie lauer Improvisation” von Tadeusz Różewicz unter der Regie von Teatru Polskiego. Ze sceną tą była związana na stałe do 31 lata. Była to wyjątkowa współpraca, którą wspominam do dziś. Andrzej Wajda, sind stets präsent in meiner Erinnerung. In Breslau października 2012 roku. Stworzyła na niej wiele znakomitych ról Ciągle mam w pamięci swój debiut w „Kasi z Heilbronnu” w reż. bin ich den bedeutendsten Größen des polnischen Theaters und w spektaklach przygotowanych przez najwybitniejszych polskich Jerzego Jarockiego oraz role w „Mewie” Czechowa, „Operze za Kinos begegnet. reżyserów: Macieja Englerta, Grzegorza Jarzynę, Grażynę Kanię, trzy grosze” Brechta czy „Improwizację wrocławską” Tadeusza Auch wenn ihr Talent seit langem eine Art Nationalgut darstellt, Nachdem ich 1996 mein Studium an der Breslauer Hochschule Jana Klatę, Pawła Miśkiewicza, Macieja Prusa i Andrzeja Wajdę. Różewicza w reż. Andrzeja Wajdy. We Wrocławiu po raz pierwszy für Theater abgeschlossen hatte, verlief mein beruflicher Weg Podejmowała się także ról śpiewanych, występowała ponad- zetknęłam się z największymi nazwiskami polskiej sceny i kina. zunehmend außerhalb Schlesiens. Es ist jedoch Schlesien, das to z recitalami piosenki aktorskiej. Wielkie uznanie przyniosły mich prägte und mir, wohl für immer, seinen Stempel aufdrückte. jej „Ballady morderców” według Nicka Cave’a, wykonywane Wrocławiu, w 1996 roku, moje drogi zawodowe zaczęły Dafür bin ich diesem außergewöhnlichen Landstrich Polens sehr wspólnie z Mariuszem Drężkiem, a także piosenki z repertuaru wychodzić poza Śląsk, jednak to właśnie Śląsk mnie ukształtował dankbar. Und ganz besonders bezaubert mich immer wieder Grzegorza Ciechowskiego, ze słynnymi „Psami Pawłowa” na i pozostawił na mnie, już chyba na zawsze, swój znak. Za co Breslau, diese inspirierende, stimmungsvolle und stets erholsam czele. jestem mu wdzięczna. To wyjątkowe miejsce na mapie Pols- wirkende Stadt. Jeder, der einmal, und sei es auch nur für einen ki, a Wrocław w sposób szczególny ciągle mnie czaruje, inspi- kurzen Augenblick, auf dem Marktplatz Breslaus verweilte, propozycje ról telewizyjnych i filmowych. Trudno byłoby wymienić ruje, nastraja i zawsze pozwala odpocząć. Przekonał się o tym durch die umliegenden schmalen Gassen schlenderte, oder auf wszystkie filmy fabularne i seriale telewizyjne, w których Kinga każdy, kto choć na chwilę zatrzymał się na wrocławskim Rynku, einer der Brücken stehen blieb, wird sich selbst davon überzeugt Preis wystąpiła jako aktorka pierwszego lub drugiego planu. pospacerował wąskimi uliczkami czy przystanął na jednym haben. Wir Schlesier haben unseren eigenen Charakter und ich Współpracowała z najlepszymi polskimi reżyserami filmowymi der Schauspielkunst“. Den Weg zur großen Karriere ebnete ihr z mostów. My, Ślązacy, mamy swój charakter. Zaryzykowałabym wage zu behaupten, dass wir dies eben diesem Landstrich, in starszego i młodszego pokolenia, m.in. z Feliksem Falkiem („Ko- das Studium an der Staatlichen Hochschule für Theater in Breslau, stwierdzenie, że zawdzięczamy go właśnie ziemi, z której dem wir aufgewachsen sind, verdanken. Gewiss ist Schlesien, wie mornik”), Agnieszką Holland („W ciemności”), Michałem Rosą welches sie 1996 absolvierte. In tiefere berufliche Gewässer kam wyrośliśmy. Oczywiście Śląsk, jak każde inne miejsce na świecie, jeder andere Ort in dieser Welt auch, manchmal banal, grau und („Cisza”), Jerzym Skolimowskim („Cztery noce z Anną”) Kinga Preis jedoch bereits früher, im Jahr 1994. Der große Meister bywa banalny, bywa szary i codzienny. Ale to mój banał, moja gewöhnlich. Aber auch dieses Banale, Graue und Gewöhnliche ist i Wojciechem Smarzowskim („Dom zły”, „Róża”, „Pod Mocnym der polnischen Theaterbühne, Jerzy Jarocki, der als Gastregisseur szarość i moja codzienność. ein Teil von mir. Aniołem”). Zwłaszcza w filmach tego ostatniego pokazała wielki am Breslauer Teatr Polski das Stück „Das Käthchen von Heil- kunszt aktorski, grając role niezwykle trudne, wymagające wiel- bronn“ von Heinrich von Kleist inszenierte, vertraute ihr damals Kinga Preis Kinga Preis kiego samozaparcia i sprawności fizycznej. Musi się już jednak die Titelrolle an. Po ukończeniu Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej we 12 Po wielkim sukcesie „Kasi z Heilbronnu” przyszły pierwsze Kinga Preis i Mariusz Drężek podczas koncertu finałowego Ogólnopolskiego Przeglądu Piosenki Aktorskiej, 13.3.1998 Kinga Preis und Mariusz Drezek während des Finalkonzertes vom Festival des Schauspielergesangs, 13.3.1998 13 1995 wurde ihr beim 20. Schauspieler-Chanson-Festival in Breslau der erste Platz zuerkannt, was ihr ein Engagement am Teatr Polski brachte. An dieses Schauspielhaus war die Künstlerin bis zum 31.Oktober 2012 dauerhaft gebunden. Hier verkörperte sie hervorragend mehrere Rollen in Bühnenstücken der besten polnischen Regisseure wie: Maciej Englert, Grzegorz Jarzyna, Grażyna Kania, Jan Klata, Paweł Miśkiewicz, Maciej Prus und Andrzej Wajda. Sie übernahm ebenfalls Gesangsrollen und gab czuć tymi rolami trochę zmęczona, skoro tak cieszą ją najnowsze darüber hinaus Chanson-Konzerte. Große Anerkennung brachten z uwagi na treść sztuki lub osobę reżysera, tak często „dech za- bekomme ich zu hören, man findet mich nett, weil ich so ’normal’ role śpiewane w filmach Agnieszki Smoczyńskiej i Agnieszki ihr die gemeinsam mit Mariusz Drężek interpretierten „Mörder- piera w piersiach”? Czym Pani ich uwodzi, czym czaruje? Ten se- sei und ’ein Lächeln im Gesicht habe‘. Das freut mich zwar, gleich- Glińskiej. Jak mówiła ostatnio w wywiadzie dla miesięcznika balladen“ von Nick Cave, sowie Lieder aus dem Repertoire von kret dobrze Pani zna i otwarcie o nim mówi: to słowa, układające zeitig denke ich aber: ’Was weißt du schon über mich?‘ [...] In den „Twój Styl”, ma nadzieję, że w tych filmach „nikt jej nie zgwałci Grzegorz Ciechowski, mit den berühmten „Pawlowschen Hun- się w Pani ustach w harmonijną melodię. A słowa te zawsze Augen eines durchschnittlichen Zuschauers bin ich eine ruhige i nie rzuci w błoto”. den“ an erster Stelle. wypełnione są emocjami. Jednym z najważniejszych źródeł tych und ausgeglichene Frau. Was sich jedoch dahinter verbirgt, das emocji są „szufladki pamięci”, do których wszyscy – często wissen nur ich und mir nahe stehende Menschen. Denn ich habe Jej osiągnięcia artystyczne zostały docenione zarówno przez Nach ihrem großen Erfolg in „Das Käthchen von Heilbronn“ krytyków, jak i przez widzów. Ci pierwsi przyznali jej szereg kamen die ersten Rollenangebote für Fernseh- und Kinofilme. mimowolnie – sięgamy. A w naszych śląskich, wrocławskich „szu- durchaus, wie jeder Andere auch, unterschiedliche Stimmungsla- nagród festiwalowych i dorocznych, z „Polskimi Orłami” na Es wäre schwierig alle Spielfilme und Fernsehserien aufzuzählen, fladkach”, kryją się skarby, które po II wojnie światowej przywieźli gen. Oft geht es mir nicht gut, oft bin ich niedergeschlagen und czele, ci drudzy głosowali na nią w licznych plebiscytach re- in welchen Kinga Preis als Haupt- oder Nebendarstellerin mit- ze Lwowa, Stanisławowa, Tarnopola i Wołynia nasi dziadowie von Selbstzweifeln geplagt. Und manchmal wiederum schmei- gionalnych i ogólnopolskich. Najczęściej podkreślaną cechą wirkte. Sie arbeitete mit den besten polnischen Filmregisseuren i ojcowie. Śląski „duch miejsca” przetworzył te skarby, wzbogacił chelt es meinem Ego, wenn jemand z. B. sagt, er schaue sich ein aktorstwa Kingi Preis jest jej absolutny profesjonalizm. Krytycy der älteren und der jüngeren Generation zusammen, u. a. mit i dodał im blasku. To on Panią ukształtował i pozostawił na Pani Stück nur wegen meiner Rolle an.“ piszą, że nie ma praktycznie takiej roli kobiecej, której by nie Feliks Falk („Der Gerichtsvollzieher”), Agnieszka Holland („In swój widomy znak. Życzmy sobie wszyscy, by otwieranie coraz to Glauben Sie mir, Frau Preis, dass solche Stimmen gar nicht można było jej powierzyć – od seksownych wampów i subtel- Darkness), Michał Rosa („Stille”), Jerzy Skolimowski („Vier Nächte nowych „szufladek pamięci” pomnażało Pani twórcze siły. By za vereinzelt sind. Denn sehr viele Menschen gehen ins Kino, ins nych intelektualistek, poprzez proste dziewczyny „z ludu”, aż mit Anna”) und Wojciech Smarzowski („Das Haus der Finsternis”, sprawą Pani kunsztu coraz więcej osób przeżywać mogło co jakiś Theater, oder schalten den Fernseher ein ausschließlich aus die- po społeczny margines – degeneratki, alkoholiczki, życiowe „Rosa”, „Zum starken Engel”). Besonders in Filmen des Letzteren, czas chwile prawdziwego, oczyszczającego wzruszenia. sem einen Grund: Um Sie sehen zu können. Nicht etwa wegen wraki. Czy taka wszechstronność byłaby możliwa bez atrakcyjnej in denen sie ausgesprochen schwere, viel Selbstaufopferung und Ihrer Augen oder Sommersprossen, auch wenn diese Ihnen noch powierzchowności, wspartej osobistym wdziękiem i ciepłem, Körpereinsatz fordernde Rollen übernahm, zeigte Kinga Preis ihr mehr Charme verleihen, sondern aufgrund Ihres darstellerischen które emanuje z całej jej osoby? We wspomnianym wywiadzie großes darstellerisches Können. Mittlerweile mag unsere Preis- Könnens. Denn dieses ist unvergänglich, auch wenn, – wie Sie dla „Twojego Stylu” artystka mówi: „Mam świadomość, że moja trägerin wohl ein wenig erschöpft von diesen Rollen sein, denn neulich selbst feststellten – die aufeinander folgenden Jahrzehnte uroda nie jest łatwa. Można mnie lubić za oczy, za piegi. Ale nie sie zeigt sich über ihre neuesten Gesangsrollen in Filmen von unseres Lebens „schnell wie ein Tag an einem vorbei rauschen“. jest tak, że staję na scenie i widzowi zapiera dech w piersiach”. Agnieszka Smoczyńska und Agnieszka Glińska ganz besonders er- Was ist es also für eine Kraft, die bewirkt, dass es sowohl Pani Kingo! Jeśli to skromność, to z pewnością nadmierna, a jeśli freut. Und wie sie in einem Interview für das Magazin „Twój Styl“ denjenigen, die speziell Ihretwegen in eine Vorstellung gehen, żart – to niezbyt udany. Zresztą sama Pani sobie przeczy, skoro verlauten ließ, hofft sie nun, in diesen Filmen „von niemandem als auch jenen, die diese aufgrund des Inhalts oder wegen des wcześniej wypowiada Pani takie oto słowa: „Często słyszę, że mehr vergewaltigt oder in den Dreck geworfen zu werden“. Regisseurs besuchen, so oft „den Atem verschlägt“? Womit jestem fajna, bo ‘taka normalna i uśmiechnięta’. To mnie cieszy, Ihre künstlerische Leistung wird von Kritikern und Zuschauern verführen und verzaubern Sie Ihr Publikum? Sie kennen dieses ale zaraz sobie myślę: co ty, człowieku, o mnie wiesz? […] gleichermaßen hoch geschätzt. Die Erstgenannten zeichneten sie Geheimnis, Frau Preis, und bringen es offen zur Sprache: Es sind W oczach przeciętnego widza jestem spokojną i zrównoważoną mit vielen Wettbewerbs- und Jahrespreisen aus, mit dem „Polskie Worte, die, wenn sie aus Ihrem Munde kommen, sich zu einer panią. A co się za tym kryje, wiem tylko ja i najbliżsi. Bo przecież Orły Preis“ an erster Stelle. Die Letzteren gaben in zahlreichen harmonischen Melodie zusammenfügen. Und diese Worte sind miewam te same nastroje, co każdy. I często jest mi źle, załamuję Regional- und landesweiten Umfragen für Kinga Preis ihre Stimme voller Emotionen. Eine der wichtigsten Quelle dieser Emotionen się i nie wierzę w siebie. A czasem ego mi puchnie z powodu jed- ab. Das am häufigsten genannte Merkmal der Schauspielkunst sind „Schubladen der Erinnerung“, nach denen wir alle, oft unbe- nego słowa, na przykład kiedy ktoś powie, że ogląda spektakl ze der Darstellerin ist ihre vollkommene Professionalität. Laut Kriti- wusst, greifen. In unseren schlesischen, breslauischen Schubladen względu na mnie”. Proszę mi wierzyć, że takie opinie nie są wcale kern gibt es praktisch keine weibliche Rolle, die man Kinga Preis liegen verborgene Schätze, die unsere Großväter und Väter nach odosobnione, że bardzo wielu ludzi idzie do kina lub do teatru, nicht anvertrauen könnte, von verführerischen „femmes fatales“ dem Zweiten Weltkrieg aus Lwów (Lemberg), Stanisławów (heute a także włącza telewizor, tylko po to właśnie, by Panią oglądać. über subtile Intellektuelle oder einfache Mädchen „aus dem Iwano-Frankiwsk), aus Tarnopol (Tarnopil) und Wołyń (Wolhy- Nie dla oczu czy piegów, choć z pewnością dodają one Pani uro- Volk“, bis zu Figuren, die am Rande der Gesellschaft stehen – de- nien) mitgebracht haben. Der schlesische “Ortsgeist“ verarbeitete ku, lecz dla kunsztu aktorskiego, który nigdy nie przeminie, choć moralisierte Frauen, Alkoholikerinnen, menschliche Wracks. Wäre – jak sama Pani to ostatnio zauważyła – kolejne dziesięciolecia denn eine solche Vielseitigkeit auch ohne das attraktive Äußere naszego życia „migają jak jeden dzień”. der Künstlerin, ihren persönlichen Charme und die Wärme, die sie Co sprawia zatem, że zarówno tym, którzy przyszli na spektakl specjalnie po to, by Panią oglądać, jak i tym, którzy wybrali go ausstrahlt, möglich gewesen? Im bereits erwähnten Interview für Kinga Preis podczas koncertu finałowego Ogólnopolskiego Przeglądu Piosenki Aktorskiej, 09.03.1997 diese Schätze weiter, reicherte sie an und verlieh ihnen zusätz- Kinga Preis während des Finalkonzertes vom Festival des Schauspielergesangs, 09.03.1997 wünschen uns alle, dass sich Ihre schöpferische Kraft durch das lichen Glanz. Er ist es, der Sie spürbar formte und prägte. Wir Öffnen dieser „Schubladen der Erinnerung“ weiter vervielfacht. „Twój Styl” sagte die Künstlerin Folgendes: „Ich bin mir dessen Damit immer mehr Menschen dank Ihres Könnens von Zeit zu Zeit bewusst, dass mein Aussehen nicht ’gefällig’ ist. Man kann mich Augenblicke der wahren, seelisch reinigenden Rührung erfahren. wohl für meine Augen oder für die Sommersprossen mögen. Es ist aber nicht so, dass dem Zuschauer beim Anblick meiner Person auf der Bühne der Atem stockt“. Liebe Frau Kinga! Wenn hier Bescheidenheit im Spiel ist, dann ist sie übertrieben. Sollte es ein Scherz sein, ist er nicht sonderlich gelungen. Und Sie widersprechen sich ja selbst, denn Sie sagten auch Folgendes: „Oft 14 15 Sabrina Janesch 16 Sabrina Janesch, Schriftstellerin, geboren in Gifhorn in Nieder- Sabrina Janesch, pisarka urodzona w Gifhorn, należy do nowego sachsen, gehört der neuen Generation an, die aus der Gegenwart pokolenia, które stawia z perspektywy dnia dzisiejszego pytania heraus nach Herkunft, Heimat und Zugehörigkeit fragt. Mit ihrem krążące wokół własnego pochodzenia, małej ojczyzny i przyna- Roman „Katzenberge” hat sie am Beispiel ihres eigenen Groß- leżności. Powieścią „Kocie Góry” zbudowała pomost na Śląsk na vaters eine Brücke nach Schlesien gebaut. przykładzie losów własnego dziadka. 17 Lebenslauf Życiorys Sabrina Janesch, 1985 in Gifhorn geboren, studierte Kreatives Sabrina Janesch, urodzona w 1985 w Gifhorn, studiowała kreaty- Schreiben und Kulturjournalismus in Hildesheim und Polonistik in wne pisanie i dziennikarstwo w Hildesheimie oraz polonistykę Krakau. Sie erhielt Stipendien des Literarischen Colloquium Berlin w Krakowie. Otrzymała stypendium przyznawane przez Litera- und des Ledig House/New York. 2009 war sie erste Stadtschrei- risches Colloquium Berlin i przez Ledig House/New York. W 2009 berin von Danzig. roku została pierwszą pisarką miejską Gdańska. Für ihren ersten Roman „Katzenberge“ (2010) wurde Sabrina Sabrina Janesch erhält den Nicolas-Born-Förderpreis 2011 im Literaturhaus Hannover Sabrina Janesch przyjmuje nagrodę im. Nicolasa Borna za rok 2011, Literaturhaus Hanower Za swoją pierwszą powieść „Katzenberge” (Kocie Góry, 2010) Janesch mit dem Mara-Cassens-Preis für das beste Debüt, dem Sabrina Janesch otrzymała nagrodę im. Mary Cassens za najlep- Nicolas-Born-Förderpreis und dem Anna-Seghers-Preis ausge- szy debiut oraz nagrody im. Nicolasa Borna i im. Anny Seghers. zeichnet. In „Katzenberge“ macht sich eine junge Frau nach dem W „Katzenberge” młoda bohaterka wyrusza po śmieci swego Tod ihres galizischen Großvaters auf die Suche nach der Geschich- galicyjskiego dziadka na poszukiwanie korzeni własnej rodziny. te ihrer Familie. Sie folgt dazu seinem Lebensweg und reist auf Śledząc drogę jego życia, podąża jego śladem daleko w głąb den Spuren seiner Herkunft tief ins östliche Polen, nach Schlesien wschodniej Polski, na Śląsk i wreszcie do Galicji. Odnajduje losy Was verbindet mich mit Schlesien? Mein Vater ist Deutscher, und schließlich nach Galizien. Was sie findet, ist ein Schicksal rozpięte pomiędzy deportacją i wypędzeniem. meine Mutter Polin. Die Familie meines Vaters wurde aus Schlesien Co łączy mnie ze Śląskiem? Mój ojciec jest Niemcem, moja matka vertrieben, die Familie meiner Mutter nach Schlesien vertrieben. Polką. Rodzina mojego ojca została wypędzona ze Śląska, rodzina aus Deportation und Vertreibung. Zwei Jahre später erschien der Dwa lata później ukazała się druga powieść „Ambra”, za którą Was verbindet mich mit Schlesien Wenn ich also an meine Familie denke, denke ich automatisch Co mnie łączy ze Śląskiem mojej matki została wypędzona na Śląsk. zweite Roman „Ambra“, für das sie das Arbeitsstipendium des autorka otrzymała stypendium literackie Kraju Związkowego Landes Nordrhein-Westfalen bekam. Północnej Nadrenii-Westfalii. Książka zebrała wiele pochwał nie auch an Schlesien, seine flaschengrünen Felder, die endlosen tylko za przedstawienie wspaniałego portertu rodzinnego, ale Wälder. Hitze im Sommer und klirrende Kälte im Winter. An ein o Śląsku, o jego polach w kolorze butelkowej zieleni, o nie- także za atmosferycznie gęsty portret Gdańska. Land, das nicht nur wunderschön ist, sondern auch ambivalent kończących się lasach. Stojący upał latem i trzaskający mróz zimą. und komplex. Als Kind habe ich mehrere Monate im Jahr bei Myślę o krainie, która nie tylko jest nieskończenie piękna, ale Das Buch wurde dafür gelobt, nicht nur ein großartiges Familienportrait zu zeichnen, sondern zudem ein atmosphärisch dichtes Portrait der Stadt Danzig. Im Juli 2014 erschien der dritte Roman W lipcu 2014 roku wyszła trzecia powieść Sabriny Janesch Zatem kiedy myślę o mojej rodzinie, automatycznie myślę także von Sabrina Janesch unter dem Titel „Tango für einen Hund“. „Tango für einen Hund“ (Tango dla psa). Kraj Związkowy Dolnej meinen Großeltern auf dem schlesischen Hof verbracht. Unmög- również ambiwaletna i złożona. Jako dziecko spędzałam kilka Das Land Niedersachsen gewährte ihr für die Arbeit daran ein Saksonii przyznał jej za tę pracę roczne stypendium twórcze lich, nicht die Skepsis und die Reserviertheit zu spüren, die die miesięcy w roku u moich dziadków na śląskiej wsi. Nie można było Jahresstipendium, weil der Roman „mit der Kraft des Humors ein ponieważ – jak to ujęto w uzasadnieniu jury – „książka siłą Großeltern noch nach Jahrzehnten diesem Ort gegenüber hatten. nie wyczuć rezerwy i sceptycyzmu, z jakim dziadkowie jeszcze po facettenreiches Gesellschaftsbild unserer Gegenwart entwirft“, so humoru ukazuje wieloaspektowy obraz naszego współczesnego Es war ihr Land – und gleichzeitig war es das eben nicht. Das war dziesiątkach przeżytych tam lat podchodzili do tego miejsca. To był die Begründung der Jury. Momentan arbeitet Sabrina Janesch an społeczeństwa”. Aktualnie Sabrina Janesch pracuje nad swoją die Zeit, als meinem kindlichen Ich die deutschen Inschriften auf ich kraj – a jednocześnie jednak nim nie był. ihrem vierten Roman. czwartą powieścią. Kirchen, Herrenhäusern und Friedhöfen auffielen. Etwas stimmte hier ganz und gar nicht. Plötzlich nahm ich ebenfalls wahr, wie ckie napisy na kościołach, dworkach i cmentarzach. Coś tu było misstrauisch unser BMW mit dem deutschen Kennzeichen beäugt wyraźnie nie tak. Nagle dostrzegłam także, z jaką podejrzliwością wurde, wenn wir durch die schlesischen Dörfer fuhren. Zuhause, obserwowane było nasze BMW z niemiecką rejestracją, kiedy in Deutschland, fühlte ich mich als Polin. Kaum fuhren wir nach przejeżdżaliśmy przez śląskie wioski. W domu w Niemczech Polen ein, wusste ich, dass ich als Deutsche betrachtet wurde, und czułam się Polką. Ledwie wjeżdżaliśmy do Polski, natychmiast begann mich so zu fühlen. Die Frage danach, was ich eigentlich wiedziałam, że uważana tu będę za Niemkę i zaczynałam się tak war, verband sich mit der Frage, was diese Region eigentlich war, właśnie czuć. Pytanie o to, kim właściwie jestem, wiązało się niero- in der meine Familie wohnte: Schlesien. zerwalnie z pytaniem, czym właściwie jest ten region, w którym Meinem späteren Studium der Polonistik gingen ganz andere Studien voraus. Ich studierte meinen Großvater. Er, ein unerhört mieszka moja rodzina: Śląsk. Moje późniejsze studia polonistyczne poprzedziły całkiem inne talentierter Geschichtenerzähler und Erzähler von Geschichte, studia. Studiowałam mojego dziadka. On, niezwykle utalento- teilte mit mir, seiner Enkelin, die Erinnerung an sein Leben. Es hat- wany gawędziarz i opowiadacz historii, dzielił się ze mną, swoją te in Galizien begonnen und endete schließlich in Niederschlesien, wnuczką, wspomnieniami własnego życia. Zaczęło się ono w Ga- auf einem Hof, der noch heute in Familienbesitz ist. licji, a dobiegło końca na Dolnym Śląsku, w gospodarstwie, które Diesen Sommer habe ich zum ersten Mal meine kleine Tochter auf diesen Hof gebracht. Sie liebt ihn so sehr, wie ich es tue. Ich 18 Był to czas, kiedy moje dziecięce ja zwróciło uwagę na niemie- do dzisiaj jest w posiadaniu rodziny. Tego lata zabrałam tam po raz pierwszy moją córeczkę. Poko- weiß nun, dass ich weder Deutsche noch Polin bin. Ich bin Schle- chała ona to miejsce tak samo mocno, jak ja je kocham. I wiem sierin. nareszcie, że nie jestem ani Niemką, ani Polką. Jestem Ślązaczką. Sabrina Janesch Sabrina Janesch 19 Joachim Werren Joachim Werren Stiftung Niedersachsen Fundacja Dolnej Saksonii Laudatio Laudacja Sehr geehrte Frau Janesch, Szanowna Pani Janesch, Fall eben Ihr Großvater auszufechten hatte, um an einem neuen Ort anzukommen. Auch das sind heute die Erfahrungen von Tausenden, ja Millionen von Menschen. an Preisen und Auszeichnungen mangelt es in Ihrem noch sehr nie może Pani narzekać na brak nagród i wyróżnień w Pani jeszcze jungen Leben und literarischen Schaffen nicht. 2010 hatten Sie bardzo młodym życiu i twórczości literackiej. W 2010 otrzymała bung als wesentlichen und prägenden Teil ihrer Lebenserfahrung ein Arbeitsstipendium des Landes Niedersachsen und noch im Pani stypendium twórcze Kraju Związkowego Dolnej Saksonii i erlebt haben. Sie hatten und haben Chancen, ihre Großeltern gleichen Jahr erschien Ihr erstes Buch: „Katzenberge“. Die Reihe jeszcze w tym samym roku ukazała się Pani pierwsza książka „Kat- „neu-gierig“ zu „be-fragen“, ohne bewerten zu müssen und es der Anerkennungen setzte sich lückenlos fort: Sie haben für Ihren zenberge” (Kocie Góry). Ciąg wyróżnień twał nieprzerwanie: za ist damit zugleich die Chance, auch andere Fragen zu stellen und Romanerstling den Mara-Cassens-Preis und den Preis der Anna swój debiut powieściowy otrzymała Pani nagrodę im. Mary Cas- die bestehenden Fragen anders zu stellen. Seghers-Stiftung erhalten. Es folgte der Nicolas Born Debütpreis sens oraz Nagrodę Fundacji im. Anny Seghers. Następnie przyszła des Landes Niedersachsen neben weiteren Auszeichnungen przyznawana przez Kraj Zwiąkowy Dolnej Saksonii nagroda im. dem Nationalsozialismus und mit Flucht und Vertreibung im 20. anderer Einrichtungen. Heute sind wir hier, weil die Jury des Nicolasa Borna za najlepszy debiut, a obok niej cały szereg dals- Jahrhundert nicht historisch oder politisch, sondern literarisch. Sie Kulturpreises Schlesien Ihren ersten Roman für einen der beiden zych wyróżnień przyznawanych przez różne instytucje. Spotykamy kommen aus der Hildesheimer Schule des kreativen Schreibens Hauptpreise 2015 ausgewählt hat. Dazu möchte ich Ihnen im się dzisiaj, ponieważ jury Nagrody Kulturalnej Śląska uhonorowało und Ihr Professor (Hanns-Josef Ortheil) bescheinigt Ihnen, dass Namen der Jury herzlich gratulieren. Pani pierwszy utwór jedną z dwóch nagród głównych. Serdecznie „die Lektüre mit ihrer stark berührenden Wirkung tief in die Ge- gratuluję tego sukcesu w imieniu całego jury. schichte Europas zurückführt: als Spurensuche nach den Wurzeln Aus meiner Sicht ragt der Kulturpreis Schlesien aus all den Auszeichnungen ein wenig heraus. Zwar war schon 2010 und 2011 W moim odczuciu Nagroda Kulturalna Śląska wyróżnia się nieco Sie gehören zu den Enkeln derjenigen, die Flucht und Vertrei- Sie, liebe Frau Janesch, führen die Auseinandersetzung mit der Verwundungen, aber auch als Suche nach den Möglichkeiten – nach der Veröffentlichung Ihres Debütromans – davon zu lesen, spośród wszystkich tych laurów. Wprawdzie już w latach 2010 dass Sie „eine neue Brücke nach Polen aufbauen“ (Frankfurter i 2011 – po opublikowaniu Pani pierwszej powieści – można było Ob diese Zukunft besser ist, in der wir ja leben und die uns die Neue Presse, 3.1.2011), dass dies ein neuer „Beitrag der deutsch- przeczytać, że „buduje Pani nowy pomost do Polski” (Frankfurter Frage von Flucht und Vertreibung täglich in den Medien in unge- polnischen Geschichte ist, der so noch nie zu lesen war“ (Stutt- Neue Presse, 3.1.2011), że Pani dzieło „jest jakościowo nowym ahnten Dimensionen erleben lässt, soll als Frage stehen bleiben; garter Zeitung, 1.12.2010) und dass Sie einen „eigenständigen wkładem do historii polsko-niemieckiej, jakiego jeszcze w takiej zugleich aber geht es auch um den arg strapazierten und längst Zugang zu dem komplizierten deutsch-polnischen Thema gefun- formie w literaturze nie było” (Stuttgarter Zeitung, 1.12.2010), aus der Mode geratenen Begriff „Heimat“, der doch durch kein den und mit erstaunlicher Leichtigkeit behandelt haben“ (Kölner oraz że „znalazła Pani własne indywidualne podejście do bardzo anderes Wort zu ersetzten zu sein scheint. Stadt-Anzeiger, 30.10.2013); doch der Preis, der Ihnen heute ver- trudnych polsko-niemieckich stosunków, które przedstawiła Pani In einer Schrift von 2012 mit dem Titel „Zukunft Heimat“ ona walkę, jaką stoczyć musiał w tym przypadku Pani dziadek, by liehen wird, soll darüber hinaus noch etwas ganz anderes sagen: z zaskakującą lekkością” (Kölner Stadt-Anzeiger, 30.10.2013), versuchen mehrere Autoren, verschiedene Zugangsweisen zu odnaleźć się w nowym miejscu. Te doświadczenia także dzisiaj są die Themen Flucht, Vertreibung, Fremdheit, Heimatsuche haben ale nagroda, która zostaje Pani dzisiaj wręczona, ma jeszcze inne dem Thema zu finden. Die Herausgeber – Joachim Klose und udziałem tysięcy, a nawet milionów ludzi. eine neue, zutiefst erschütternde Aktualität und Relevanz. Darauf przesłanie, wychodzące poza to, co do tej pory zostało powie- Ralph Lindner – schreiben, dass „Heimat heute meint – über den einen neuen Blick zu gewinnen, kann auch aus der Geschichte dziane, ponieważ tematy takie jak ucieczka, wypędzenie, wyob- Ort der Kindheit hinaus – fortdauernd am eigenen Lebensweg i wypędzenie jako kształtujące osobowość doświadczenie des 20. Jahrhunderts heraus nur dann gelingen, wenn eine neue cowanie, poszukiwanie nowego domu zyskały nową, głęboko zu arbeiten“; und dass „die Aussicht, unsere Herkunft mit einer życiowe. Wnukowie ci mieli i mają szansę „wypytać” dziadków Generation darüber schreibt. Die Jury des Kulturpreises Schlesien wstrząsającą aktualność i znaczenie. Spojrzenie na nie z nowej glücklichen Zukunft zu verbinden, das Sinnbild eines gelungenen „z ciekawością”, bez przymusu oceny, a tym samym mają szansę hat sich sehr bewusst für eine junge Frau entschieden, die vierzig perspektywy w oparciu o historię XX wieku może udać się tyko Lebens ist“. zadawać inne niż dotychczas pytania lub inaczej formułować Jahre nach dem Zweiten Weltkrieg geboren ist und deren Blick wtedy, kiedy głos zabierze młode pokolenie. auf Schlesien nicht zuallererst durch die „Brille der Vertriebenen“ Jury Nagrody Kulturalnej Śląska świadomie zdecydowało się na einer besseren Zukunft“. „Heimat“ scheint in Ihrem Roman nicht über die Lebenserfahrung oder wohl eher Verlusterfahrung einer Generation Lesung und Diskussion auf der ARD-Lesebühne, 10.10.2010 Spotkanie autorskie i dyskusja na estradzie literackiej ARD, 10.10.2010 jako uniwersalne doświadczenie historyczne. I że symbolizuje Należy Pani do pokolenia wnuków tych, którzy przeżyli ucieczkę pytania dotychczasowe. Prowadzi Pani, droga Pani Janesch, rozprawę z narodowym fällt. Sie gehören dieser neuen Generation an, die sich aus der młodą pisarkę, urodzoną czterdzieści lat po II wojnie światowej, betrachtet zu werden, sondern über eine individuelle Geschichte. socjalizmem, ucieczką i wygnaniem w XX wieku nie z pozycji Gegenwart heraus den Fragen stellt, die um die eigene Herkunft która niekoniecznie spogląda na Śląsk przede wszystkim przez Niemand soll gekränkt oder verletzt sein, wenn der Verlust von historycznych czy politycznych, a literackich. Wyszła Pani z hildes- kreisen und die nach Heimat und Zugehörigkeit fragt, ohne dass „okulary wypędzonych”. Należy Pani do tego nowego pokolenia, Heimat nicht „die große These“ ist. Es geht nun endlich um einen heimskiej szkoły pisania kreatywnego i Pani profesor (Hanns-Josef die Vergangenheit die Handlung bestimmt, ohne dass kollektive które stawia sobie pytania krążące wokół własnego pochodzenia, weiteren und moderneren Begriff. Sie öffnen den Geschichtsraum Ortheil) ocenia, iż Pani dzieło to „książka, która głęboko porusza, Schuld und Schuldzuweisung im Vordergrund stehen und ohne małej ojczyzny i przynależności z perspektywy dnia dzisiejszego. weit über Schlesien in den Osten Polens und in die Ukraine, in ein prowadzi daleko w głąb historii Europy: jako poszukiwanie korzeni dass die Frage des „komplementären Opfertums“ (wie Jörg Ma- Przeszłość nie determinuje działania, zbiorowa wina i obwinianie kleines galizisches Dorf. Dorthin getrieben hat es Ihre Erzählerin ran, ale także jako poszukiwanie możliwości lepszej przyszłości”. genau es bei der Verleihung des Mara-Cassens Preises gesagt hat) nie stoją na pierwszym miejscu i nie pojawia się aspekt „komple- Nele Leibert, weil sie die Wurzeln der Geschichten des Großvaters Niech otwartym pozostanie pytanie, czy ta przyszłość, w której hinzugefügt wird. mentarnej ofiary” (jak to ujął Jörg Magenau podczas wręczenia finden will. Dass Ihre Heldin wie Sie selbst zweisprachig und als dzisiaj żyjemy i w której śledzimy codziennie w mediach ucieczkę Pani nagrody im. Mary Cassens). Tochter einer Polin und eines Deutschen aufgewachsen ist, schafft i wypędzenie w niewyobrażalnym dotąd wymiarze, jest lepsza. Nähe auf beiden Seiten. Ihre erlebte doppelte Erfahrung von Jednocześnie jednak chodzi o mocno nadużywane i od dawna Fremdheit stärkt den Roman und macht ihn wahrhaftig. wyszłe z mody pojęcie „małej ojczyzny”, którego jednak, jak się In einem Interview mit Gunnar Cynybulk haben Sie dezidiert darauf hingewiesen, dass Ihr Roman eine Individualgeschichte ist, W wywiadzie udzielonym Gunnarowi Cynybulkowi podkreśliła zugleich aber Vertreibung als allgemeingültige historische Erfah- Pani bardzo zdecydowanie, że Pani powieść opowiada historię rung zeigt. Und Ihr Buch steht auch für den Kampf, den in diesem indywidualnych losów, ale jednocześnie pokazuje wypędzenie 20 wydaje, nie da się zastąpić żadnym innym słowem. 21 Wenn wir Ihrem literarischen Weg folgen, zeigt sich, dass die Także Pani druga powieść „Ambra” porusza się na pograniczu subjektive Empfindung und die objektive Erfahrung oft überkreuz przestrzeni polskiej i niemieckiej. Po raz kolejny mamy do czy- liegen und das genau an diesem Punkt die Mythen- und Legen- nienia z wypędzeniem i kroniką bardzo bolesnych doświadczeń denbildung beginnt. Mit dem künstlerischen Zugang aber zeigen polsko-niemieckiej rodziny. W tym utworze przybliża nam Pani Sie neue Möglichkeiten eines unmittelbar rezeptiven und indivi- miasto nad morzem, Gdańsk, nawet jeżeli nie zostało to wyraźnie duellen Zugangs. Unangestrengt knüpfen Sie ein Band zwischen powiedziane. Nawiązuje przy tym Pani do okresu, w którym Polen und Deutschland und befördern das wachsende gegensei- mieszkała tam Pani jako pisarka miejska. Przez jedno lato i jedną tige Interesse aneinander. zimę oswajała Pani literacko to miasto. W jednym z wpisów Liebe Frau Janesch, Sie geben dem Kulturpreis Schlesien ein w Pani blogu czytamy, że będzie Pani brakowało miasta i jego neues Gesicht und weiten den Blick. Vertreibung, Leid und mieszkańców, ale jednocześnie potrzebuje Pani dystansu do Heimatverlust werden nicht als eine ausschließlich deutsche, nich, aby kontynuować literacki proces twórczy (wspis z dnia 10 vergangene Schicksalserfahrung, sondern als ein unfassbares grudnia 2009). Udaje się to Pani znakomicie, sądząc po licznych Unglück gezeigt, das im Schnitt jeden Tag über 40.000 Menschen opisach w „Ambrze”. Podobnie jak to miało miejsce w przypad- zwingt, ihre Heimat zu verlassen (aus einem Kommentar von Alice ku „Katzenberge”, czytelnik czuje Pani głęboką więź z ludźmi i Bota, DIE ZEIT). polskimi krajobrazami. Wir freuen uns auf mehr Geschichten mit Ihrem weitem W 2015 roku skierowała Pani swoją uwagę na historię Olden- Blick, mit deutsch-polnischen Schnittstellen in Ihrer literarischen burga i opowieści rodem z tego miasta, ponieważ była tam Pani Sprache, die uns in Ihre erzählten Welten mitnehmen und ahnen wirtualną pisarką miejską. Historiami o rozlewiskach, bagnach lassen, was es in der realen Welt zu lernen gibt. i grzęzawiskach oraz chorobie kesonowej Pani bohater Enno Lesung im Rahmen des Leukerbader Internationalen Literaturfestivals am 9.7.2011 Gödecke usidla i zbija z tropu swoich słuchaczy, a Pani swoich Spotkanie autorskie w ramach Międzynarodowego Festiwalu Literatury w Leukerbad, 9.7.2011 czytelników. Ponownie budzi Pani zdumienie i wywołuje śmiech, a także skłania do refleksji i pytań na temat własnej historii życia. Śledząc Pani drogę literacką stwierdzamy, że subiektywne odczucie i obiektywne doświadczenie nierzadko przeczą sobie Sie haben nicht nur mit Ihrem ersten Roman eine Schnittstelle W wydawnictwie z 2012 roku zatytułowanym „Przyszłość małej nawzajem i że dokładnie w tym miejscu zaczyna się budowanie zu Polen geschaffen, sondern auch mit ihrem zweiten Werk ojczyzny” kilku autorów próbuje w różny sposób podejść do mitów i legend. Pani podejściem artystycznym wskazuje Pani przy „Ambra“. Wieder geht es um Vertreibung und um die durch- tego tematu. Wydawcy – Joachim Klose i Ralph Lindner – piszą, tym na nowe możliwości bezpośredniej recepcji i indywidualnego aus schmerzvolle Chronik einer deutsch-polnischen Familie. Sie że „mała ojczyzna dzisiaj oznacza – poza miejscem spędzenia dostępu. Z lekkością przędzie Pani nić łączącą Polskę z Niemcami machen uns in „Ambra“ vertraut mit der Stadt am Meer, mit dzieciństwa – nieustającą pracę nad własną drogą życia” oraz i wzmacnia tym samym wzajemne zainteresowanie. Danzig, auch wenn das unausgesprochen bleibt. Dabei knüpfen że „perspektywa połączenia naszego pochodzenia ze szczęśliwą Sie an die Zeit an, in der Sie dort als erste Stadtschreiberin lebten. przyszłością jest symbolem udanego życia”. Einen Sommer und einen Winter haben Sie sich schreibend die Droga Pani Janesch, daje Pani Nagrodzie Kulturalnej Śląska nowe oblicze i dalekosiężne spojrzenie. Wypędzenie, cierpienie W Pani powieściach „mała ojczyzna“ nie jest postrzegana jako i utrata małej ojczyzny nie są pokazane jako wyłącznie niemieckie Stadt zu eigen gemacht. In einem Ihrer Blogeinträge ist zu lesen, doświadczenie życia, czy raczej doświadczenie utraty, całego doświadczenie z przeszłości, ale jako niewyobrażalne nieszczęście, dass Sie die Stadt und die Menschen vermissen werden und dass pokolenia lecz jako indywidualny los. Nikt nie powinien czuć się które zmusza codziennie średnio 40.000 osób do porzucenia Sie dennoch die Distanz zu ihnen brauchen, um den literarischen rozżalony czy zraniony z powodu tego, że utrata małej ojczyzny swoich domostw (na podstawie komentarza Alice Bota w DIE Schaffensprozess voranzutreiben (Blogeintrag vom 10. Dezember nie jest tu „wątkiem wiodącym”. Wreszcie mamy do czynienia ZEIT). Cieszymy się na więcej historii pisanych w Pani literackim 2009). Das gelingt Ihnen auf wunderbare Weise in den vielen z szerszą i nowocześniejszą wykładnią. Otwiera Pani przestrzeń języku z tej szerokiej perspektywy, dziejących się na styku polsko- Beschreibungen in „Ambra“. Wie schon in „Katzenberge“ spürt historyczną daleko poza Śląsk, w kierunku wchodniej Polski niemieckim, które przenosząc nas do swojego fikcyjnego świata, der Leser Ihre tiefe Verbundenheit zu den Menschen und zu den i Ukrainy, aż po małą galicyjską wioskę. Aż tam zagnało pani pozwalają domyślać się, co warto poznać w świecie rzeczywistym. polnischen Landschaften. 2015 haben Sie sich der Geschichte narratorkę Nele Leibert, która pragnie odnaleźć korzenie histo- und den Geschichten der Stadt Oldenburg zugewandt, weil Sie rii opowiadanych przez swego dziadka. A dzięki temu, że Pani dort die virtuelle Stadtschreiberin waren. Mit Geschichten über bohaterka, jak Pani sama, jest dwujęzyczną córką Polki i Niemca, Marschland, Moore, Sümpfe und die Tiefenkrankheit benebelt, powstaje bliskość do każdej ze stron. Odczuwane przez bohaterkę umgarnt und verwirrt Ihr Held Enno Gödecke seine Zuhörer und doświadczenie podwójnego wyobcowania jest siłą powieści Sie Ihre Leser. Wieder bringen Sie die Menschen zum Staunen i czyni ją wiarygodną. Verleihung des Mara-Cassens Preises für den Roman „Katzenberge“ im Literaturhaus Hamburg am 6.1.2011 Uroczystość wręczenia Nagrody im. Mary Cassens za powieść „Katzenberge“ w Domu Literatury w Hamburgu, 6.1.2011 und Lachen, zum Nachdenken und Fragen nach der eigenen Geschichte. 22 23 Melitta Sallai 24 Melitta Sallai, Niemka, która otrzymała także obywatelstwo pols- Melitta Sallai, Deutsche mit inzwischen polnischer Staatsange- kie, jest inicjatorką i współzałożycielką Fundacji Ośrodek Eduka- hörigkeit, ist Initiatorin und Mitbegründerin der Stiftung Bil- cyjny Morawa w byłym pałacu jej rodziny. Fundacja i pałac są dungsstätte Muhrau auf dem ehemaligen Schloss ihrer Familie. dziś miejscem, w którym kultywuje się ideę polsko-niemieckich Die Stiftung und das Schloss sind heute ein Ort der Kultur für spotkań, zwłaszcza dla młodych ludzi. deutsch-polnische Begegnungen, insbesondere von Jugendlichen. 25 Życiorys Lebenslauf 1927 urodziła się 2 października w Morawie 1927 geboren am 2. Oktober in Muhrau 1933-1938 pobierała prywatne lekcje w domu w Morawie 1933-1938 Hausunterricht in Muhrau 1938-1941 nauka w liceum żeńskim w Strzegomiu 1938-1941 Schulbildung an dem Lyzeum in Striegau 1942-1945 nauka w szkole klasztornej z internatem 1942-1945 Schulbildung an der Schule mit Internat in w Heiligengraben/Ostpriegnitz Heiligengraben/Ostpriegnitz 1945-1946 pobyt w gospodarstwie rodzinnym 1945-1946 in Hirschegg/Klein Walsertal in Österreich w Hirschegg/Klein Walsertal w Austrii 1946-1949 Schulbildung in der Klosterschule Klosterwald 1946-1949 nauka w szkole klasztornej Klosterschule bis zum Abitur w Klosterwald, gdzie zdała maturę 1949-1951 Anstellung in der Touristikbranche in 1949-1951 praca w branży turystycznej w Karlstein/Bad-Reichenhall Karlstein/Bad-Reichenhall 1951-1952 Arbeit als AuPair in Frankreich und Portugal 1951-1952 praca jako opiekunka do dzieci we Francji 1952-1955 Ausreise nach Angola. Anstellung als Sekretärin i Portugalii in Fa. Jose F. Aguiar in Luanda 1952-1955 wyjazd do Angoli, praca jako sekretarka 1955-1959 Rückkehr nach Deutschland. Anstellung als w firmie Jose F. Aguiar w Luandzie Stewardess bei Panair de Brasil und Aerotour- 1955-1959 powrót do Niemiec, praca jako stewardessa Deutsche Luftrederei/Hamburg w Panair de Brasil i Aerotour-Deutsche 1959-1981 Aufenthalt in Angola, Heirat mit Dr. Charles Luftrederei/Hamburg Sallai, Sohn Christoph, geb. 1965 und Eugen, 1959-1981 ponowny wyjazd do Angoli, małżeństwo geb. 1967. Leitung einer Kaffee-Plantage. z Dr. Charlesem Sallai, narodziny syna Christopha Anstellung als Sekretärin bei der (1965) i syna Eugena (1967), prowadzenie Fa. Icomiangola in Luanda plantacji kawy, praca jako sekretarka w firmie 1981-1992 endgültige Rückkehr nach Deutschland. Icomiangola w Luandzie Anstellung als Sekretärin bei der Max-Planck- Melitta Sallai w przedszkolu w Morawie Melitta Sallai im Kindergarten in Morawa Co mnie łączy ze Śląskiem Was verbindet mich mit Schlesien 1981-1992 ostateczny powrót do Niemiec, praca jako Gesellschaft in München sekretarka w firmie Max-Planck-Gesellschaft ab 1992 in Rente, Rückkehr nach Muhrau/Morawa w Monachium Polen od 1992 przechodzi na emeryturę, przyjazd na stałe do ab 1992 Mitbegründerin des Vereins Kindergarten und Morawy Bildungsstätte Hedwig e. V. od 1992 współzałożycielka stowarzyszenia Verein 1995-2008 Mitglied des Stiftungsvorstandes der Fundacja Śląsk jest moją ojczyzną. Moja rodzina mieszka od XVI wieku na Kindergarten und Bildungsstätte Hedwig e. V. św. Jadwigi in Morawa Śląsku. Do 17-go roku życia i ja mieszkałam tam w kręgu rodziny. 1995-2008 członkini zarządu Fundacji św. Jadwigi ab 1999 polnische Staatsbürgerschaft Nawet jeśli w późniejszych latach mego życia przebywałam w in- Schlesien ist meine Heimat. Meine Familie lebt seit dem 16. Jahr- w Morawie ab 2009 Mitglied des Stiftungsrates der Fundacja św. nych krajach i na innych kontynentach, to w myślach i marzeniach hundert in Schlesien. Bis zu meinem 17. Lebensjahr lebte ich im od 1999 otrzymała polskie obywatelstwo Jadwigi często powracałam na Śląsk. To miejsce jest dla mnie krainą cudu Kreise meiner Familie in Schlesien. Auch wenn ich in meinem spä- od 2009 Członkini Rady Fundacji św. Jadwigi młodości, która moim zdaniem decydująco kształtuje późniejsze teren Leben in anderen Ländern und Erdteilen war, zog es mich in w Morawie życie i jest źródłem odwagi i siły. Gedanken und Träumen oft nach Schlesien zurück. Für mich liegt über dem Land der Jugendzauber, der meiner Ansicht nach für Melitta Sallai das spätere Leben entscheidend ist und einem viel Mut und Kraft verleihen kann. Melitta Sallai 26 27 Dr Markus Bauer Dr. Markus Bauer Zgorzelec, Muzeum Śląskie Schlesisches Museum zu Görlitz Laudacja Laudatio „Miałam w Afryce farmę...“ – tymi słynnymi słowami Karen Blixen „Ich hatte eine Farm in Afrika“, so – mit den berühmten Worten ein in die Reihe der starken und eigenwilligen Frauen, die diese z jej autobiograficznej powieści „Pożegnanie z Afryką“ mogłaby von Karen Blixens Lebensbeschreibung „Out of Africa“ könnte Familie hervorgebracht hat. Marie von Kramsta gehört dazu, eine zaczynać się także powieść o życiu Melitty Sallai. Albo – równie auch der Roman von Melitta Sallais Leben beginnen, oder, mit frühere Eigentümerin von Muhrau und eine der herausragenden dobrze – frazą: „Mieliśmy pałac na Śląsku”. Pani Sallai musiała derselben Berechtigung „Wir hatten ein Schloss in Schlesien“. Frauengestalten des schlesischen Adels um 1900. Hoch gebildet, w swoim życiu przeboleć wiele strat, ale i wiele ofiarowała z włas- Frau Sallai hat in ihrem Leben einige Verluste verkraften müs- eine Kunstsammlerin von erlesenem Geschmack, weithin angese- nej woli i wiele otrzymała w zamian. Urodziła się w 1927 roku sen, aber sie hat auch viel von sich aus gegeben, und sie hat viel hen wegen ihres karitativen Engagements, stiftete sie zahlreiche w pałacu w Muhrau, dzisiejszej Morawie pod Strzegomiem zurückbekommen. 1927 wurde sie in Schloss Muhrau, heute soziale Einrichtungen in der Umgebung von Striegau und führte (Striegau), jako córka ostatnich niemieckich właścicieli z rodu Morawa bei Striegau (Strzegom) geboren, als Tochter der letzten auf ihren Gütern ein System der Sozialversicherung ein. Ebenfalls Wietersheim-Kramsta. Długie, pełne przygód życie zaprowadziło deutschen Eigentümer aus dem Hause von Wietersheim-Kramsta. eine bemerkenswerte Persönlichkeit war Melitta Sallais Mutter, ją po wymuszonym pożegnaniu ze Śląskiem najpierw do Za- Ein langes abenteuerliches Leben hat sie nach dem erzwungenen Herta von Wietersheim-Kramsta. Als ihr Mann im Krieg war, über- chodnich Niemiec, potem do Francji, Portugalii i Angoli, gdzie Abschied von Schlesien zunächst nach Westdeutschland, dann nahm sie die Verwaltung der Güter, und als ihr nach dem Kriege prowadziła z mężem plantację kawy, a wreszcie z powrotem na nach Frankreich, Portugal und Angola verschlagen, wo sie mit nichts geblieben war, ging sie betteln, um ihre sieben Kinder zu Śląsk. Urodziła się jako Niemka w Muhrau, jako Portugalka była ihrem Mann eine Kaffeeplantage betrieb, und schließlich nach ernähren. Zeitlebens ließ die Sehnsucht nach Muhrau sie nicht los. żoną węgierskiego dyplomaty, a od 1992 roku mieszka znowu Schlesien zurückgeführt. Als Deutsche in Muhrau geboren, als 1974, bei der ersten Gelegenheit, fuhr sie hin, und drängte ihre w Morawie i w międzyczasie posiada, obok niemieckiego, także Portugiesin mit einem ungarischen Diplomaten verheiratet, lebt Kinder immer wieder, eines Tages dauerhaft dorthin zurückzukeh- polskie obywatelstwo. Słowem: Europejka. sie seit 1992 wieder in Morawa und besitzt inzwischen neben der ren. „Aber macht etwas daraus“, war ihre ständige Mahnung, „es deutschen die polnische Staatsangehörigkeit. Mit einem Wort: sie kommt nicht darauf an, etwas zu haben, sondern etwas daraus ist eine Europäerin. zu machen.“ Sie hat es nicht mehr erlebt, dass ihr Wunschtraum Odwiedzając małą, położoną na uboczu miejscowość Morawa, trafiamy na tej dolnośląskiej prowincji na jeden z najsympatyczniejszych polsko-niemieckich projektów kulturalnych, które powstały Wer den kleinen, ziemlich abgelegenen Ort Morawa be- po przełomie politycznym 1989/90. Neoklasycystyczny pałac jest sucht, stößt hier, in der niederschlesischen Provinz, auf eines gościnnym i przyjaznym dzieciom miejscem o wyjątkowej aurze, der sympathischsten deutsch-polnischen Kulturprojekte, die sich miejscem kultury i spotkań polsko-niemieckich. Przedszkole i oś- seit der politischen Wende von 1989/90 entwickelt haben. Das rodek edukacyjny wnoszą tam żywotność i kreatywny niepokój. neoklassizistische Schloss ist ein gastlicher und kinderfreundlicher Morawa była początkowo projektem rodziny Wietersheim- Ort mit starker Ausstrahlung, ein Ort der Kultur und der deutsch- Kramsta – jednak grono donatorów znacznie się w międzyczasie polnischen Begegnung. Ein Kindergarten und eine Bildungsstätte powiększyło. Wspólnie z krewnymi, przyjaciółmi i mecenasami sorgen für Vitalität und kreative Unruhe. in Erfüllung ging. Nach dem Zusammenbruch des Kommunismus stand das Schloss ungenutzt und schien dem Verfall preisgegeben. Melitta Sallai und ihre Geschwister entschieden sich, das Melitta Sallai w rozmowie ze współpracownicą Melitta Sallai im Gespräch mit der Wirtschafterin z Niemiec, Polski i Szwajcarii Melitta Sallai założyła opartą na pra- Muhrau war zunächst ein Projekt der Familie von Wieters- micie wykształcona kolekcjonerka sztuki o wykwintnym sma- wie polskim Fundację św. Jadwigi. W 1999 roku Fundacja zakupiła heim-Kramsta – freilich hat der Trägerkreis sich inzwischen sehr ku, ciesząca się powszechnym szacunkiem za zaangażowanie pałac i park w Morawie i prowadzi tam od tamtej pory ośrodek erweitert. Gemeinsam mit Verwandten, Freunden und Förderern społeczne, ufundowała liczne instytucje socjalne w okoli- edukacyjny i przedszkole. Stowarzyszenie wspierające z siedzibą in Deutschland, Polen und der Schweiz hat Melitta Sallai die cach Strzegomia, a w swoich dobrach wprowadziła system w Baden-Baden i biurem filialnym w Berlinie zbiera darowizny Fundacja św. Jadwigi gegründet, eine Stiftung nach polnischem ubezpieczeń społecznych. Podobnie godną uwagi osobowością w Niemczech i Szwajcarii i w ten sposób wspiera Fundację. Recht. 1999 erwarb die Fundacja Schloss und Park in Morawa und była matka Mellity Sallai, Herta von Wietersheim-Kramsta. Kiedy betreibt seitdem die Bildungsstätte und den Kindergarten. Ein jej mąż wysłany został na front, przejęła zarządzanie majątkiem, mogła powrócić do pałacu, który niegdyś należał do jej rodziny? Förderverein mit Sitz in Baden-Baden und Geschäftsstelle in Berlin a gdy po wojnie została z pustymi rękami, nie zawahała się Należy to przypisać przede wszystkim jej determinacji i nie- sammelt Spenden in Deutschland und der Schweiz und unter- żebrać, by wykarmić siódemkę dzieci. Do końca życia nie złomnemu dążeniu do celu, a także jej gotowości do podejmo- stützt die Fundacja. opuściła jej tęsknota za Muhrau. Pojechała tam przy pierwszej Jak to było możliwe, że po pięćdziesięciu latach pani Sallai Wie ist es möglich geworden, dass Frau Sallai nach fünfzig sposobności, która nadarzyła się w 1974 roku i nalegała nieu- suje się ona w poczet silnych i oryginalnych kobiet wywodzących Jahren in das Schloss, das ehemals ihrer Familie gehörte, zurück- stannie na dzieci, by kiedyś wróciły do Morawy na stałe. „Tyl- się z tej rodziny. Jedną z nich jest Marie von Kramsta, była kehren konnte? Das ist vor allem auf ihre Hartnäckigkeit und Ziel- ko zróbcie tam coś sensownego” – napominała – „bo nie o to właścicielka Morawy i jedna z najwybitniejszych postaci kobiecych strebigkeit zurückzuführen und ihre Lust, sich auf verwegene, ein chodzi, co się posiada, tylko co się z tego zrobi”. Nie dożyła wśród dolnośląskiej szlachty na przełomie XIX i XX wieku. Znako- wenig verrückte Unternehmungen einzulassen. Sie fügt sich damit spełnienia swoich marzeń. Po upadku komunizmu pałac stał wania śmiałych, a nawet nieco szalonych działań. Tym samym wpi- eigentlich Unmögliche zu wagen. Frau Sallai besuchte einen Polnischkurs an der Volkshochschule. Dann fuhr die Familie nach Morawa. Sie mieteten einen Teil des Schlosses, später auf Drän- Melitta Sallai jako świadek historii w rozmowie z uczniami Melitta Sallai im Zeitzeugengespräch vor einer Klasse opuszczony i wydawał się być skazany na rozpad. Mellita Sallai i jej rodzeństwo zdecydowali się na podjęcie rzeczy z pozoru niemożliwej. Pani Sallai zrobiła kurs języka polskiego na Uniwersytecie Ludowym, a następnie rodzina pojechała do Morawy. Wydzierżawili początkowo część pałacu, później, na życzenie polskiego Skarbu Państwa, cały budynek i zaczęli organizować w pustostanie charytatywne przedszkole dla biednych, wielodzietnych rodzin. 28 29 W międzyczasie z małych i skromnych początków wyrósł na świat i toleracji w najlepszej tradycji śląskiej szlachty, która na und Theaterkursen beteiligen sich Kinder und Jugendliche aus imponujący ośrodek kulturalny i socjalny. Od 1999 roku pałac w przestrzeni dziejów pokazywała także mniej przyjazną twarz. Kto Deutschland, Polen und der Schweiz. Weithin hohes Ansehen Morawie należy do Fundacji św. Jadwigi i jest stopniowo re- pragnie się o tym przekonać, powinien odwiedzić panią Sallai genießen die Kammerkonzerte jugendlicher Musiker am Ende staurowany. Ostatnio przywracany jest także do świetności park w jej pałacu na Śląsku. Gość musi utorować sobie drogę przez des Sommerkurses für Streichquartette. Alle Überschüsse aus den pałacowy, z pomocą klas szkolnych pod fachowym kierownic- grupę dokazujących dzieci w sali, która niegdyś służyła rodzinie Einnahmen und Gebühren der Bildungsstätte werden satzungsge- twem pracowników Parku Księcia Pücklera w Muskau. Przedszko- za jadalnię, a dzisiaj wyposażona jest w małe krzesła i stoliki ze mäß für den Betrieb der Kindertagesstätte verwendet. le zostało otwarte w maju 1993 roku. Od tamtej pory rokrocznie świerkowego drewna i zasypana masą pluszaków, lalek i innych 30 dzieci ze społecznie defaworyzowanych rodzin, w tym zawsze zabawek. Przez dzwi z napisem „Prywatne”, które wszakże nung und Unterstützung gefunden. Vor allem ist der gemeinnüt- kilkoro dzieci niepełnosprawnych umysłowo lub fizycznie, otrzy- zawsze stoją otworem, dociera do pokoju Melitty Sallai z kompu- zige Verein „Kindergarten und Bildungsstätte Hedwig e.V.“ zu muje bezpłatną całodzienną opiekę i pedagogiczne przygotowanie terem, pamiątkami z Afryki i pękatymi albumami fotograficznymi, nennen. Er hat heute 120 Mitglieder und Förderer aus Deutsch- do rozpoczęcia nauki w szkole. Przedszkole jest utrzymywane wypełnionymi zdjęciami z długiego, bogatego w wydarzenia życia. land und der Schweiz. Vorsitzende ist Marie Therèse von Werner, przez Fundację św. Jadwigi, wsparcia finansowego udziela także Z pewnością otrzyma tu filiżankę herbaty, europejskiej kawy pani Melitta Sallais jüngste Schwester. Seit seiner Gründung 1991 hat Gmina Strzegom. W 1995 roku obok przedszkola otwarty został Sallai nie lubi – w Afryce przyzwyczaiła się do lepszej. der Verein Spenden für Morawa im Umfang von rund 2 Mio. EUR Die Aktivitäten Melitta Sallais und ihrer Familie haben Anerken- ośrodek edukacyjny, Akademia św. Jadwigi, prowadzący seminaria gesammelt. Ohne die Unterstützung der Stiftung für deutsch- i zajęcia edukacyjne. Tutaj odbywają się polsko-niemieckie spotka- polnische Zusammenarbeit hätte die Restaurierung des Schlosses nia młodzieży, seminaria na temat historii Śląska dla polskich klas nicht begonnen werden können. Das Marschallamt der Woje- szkolnych, a także kursy języka polskiego dla młodych ludzi z Eu- wodschaft Niederschlesien, das Schulamt in Breslau, Stiftungen, ropy Zachodniej i USA oraz wizyty studyjne w celu poznania Polski i jej historii. Jednym z punktów ciężkości są kursy doskonalenia zawodowego dla pedagogów, pracowników socjalnych, polskich Serviceklubs und Bildungswerke in Deutschland und Polen haben Dzieci przedszkolne w Morawie die Arbeit im Schloss Muhrau gefördert. Hohe Anerkennung be- Kinder des Kindergartens in Morawa deutete der Empfang des „Deutsch-polnischen Preises“, den die nauczycieli języka niemieckiego i studentów germanistyki. Dzieci Stiftung der Heiligen Hedwig 2001 aus den Händen der Außenmi- i grupy młodzieży z Polski, Niemiec i Szwajcarii biorą udział nister Deutschlands und Polens erhielt. Der Betrieb ist gewachsen, viele Helfer wirken vor Ort und w warsztatach plastycznych i kursach teatralnych. Ponadto außerhalb, in Polen und Deutschland. Aber die Seele des Unter- wielkim powodzeniem cieszą się koncerty muzyki kameralnej w wykonaniu młodych muzyków, organizowane na zakończenie gen der polnischen Treuhand das ganze Schloss, und begannen, nehmens ist noch immer Melitta Sallai. Sie sorgt dafür, dass in kursów letnich dla kwartetów smyczkowych. Wszystkie nadwyżki in dem leer stehenden Gebäude einen Kindergarten für arme und Morawa ein besonderer Geist weht – Großzügigkeit, Weltläufig- z opłat i wpływów centrum edukacyjnego przeznaczane są zgod- kinderreiche Familien einzurichten. keit und Toleranz: es sind die besten Traditionen des schlesischen nie ze statutem na potrzeby przedszkola. Adels, der in der Geschichte gelegentlich auch weniger erfreu- Inzwischen ist aus kleinen und bescheidenen Anfängen eine beeindruckende Kultur- und Sozialeinrichtung erwachsen. Schloss liche Seiten zeigte. Wer sich überzeugen will, der muss Frau Sallai Przede wszystkim należy wymienić stowarzyszenie użyteczności Muhrau gehört seit 1999 der Fundacja św. Jadwigi und wird nach besuchen in ihrem Schloss in Schlesien, der muss sich seinen Weg publicznej „Przedszkole i Ośrodek Edukacyjny Jadwiga t.z.”. Liczy und nach restauriert. Inzwischen wird, mit Hilfe von Schulklassen bahnen durch eine muntere Kinderschar, durch den Saal, der der ono dzisiaj 120 członków i sponsorów z Niemiec i Szwajcarii. und unter fachkundiger Anleitung von Mitarbeitern des Fürst- Familie früher als Speisezimmer diente und der heute ausgestattet Przewodniczącą jest Marie Therèse von Werner, najmłodsza siostra Pückler-Parks Muskau, auch der Schlosspark wieder hergestellt. ist mit winzigen Stühlen und Tischen aus Fichtenholz und übersät Melitty Sallai. Od chwili założenia w 1991 roku stowarzyszenie Die Kindertagesstätte öffnete im Mai 1993. Seitdem erhalten von einer Unmasse von Stofftieren, Puppen und anderem Spiel- zebrało na rzecz Morawy datki w wysokości ok. 2 milionów euro. jährlich über 30 Kinder aus sozial benachteiligten Familien, darun- Bez wsparcia Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej nie mogłaby ter stets einige geistig oder körperlich behinderte, eine kostenlose rozpocząć się restauracja pałacu. Urząd Marszałkowski Woje- Ganztagsbetreuung und Erziehung zur Vorbereitung auf die Schu- wództwa Dolnośląskiego, Kuratorium Oświaty we Wrocławiu, fun- le. Träger ist die Fundacja św. Jadwigi; die Gemeinde Strzegom Bildern aus einem langen ereignisreichen Leben. Eine Tasse Tee dacje, service clubs i ośrodki edukacyjne w Niemczech i w Polsce leistet einen Zuschuss. Neben den Kindergarten trat 1995 eine wird der Besucher sicher bekommen, den europäischen Kaffee wspierały pracę w Pałacu Morawa. Wyrazem wielkiego uznania Bildungsstätte, die Akademie der Heiligen Hedwig, mit Tagungen dagegen mag Frau Sallai nicht – da ist sie aus Afrika Besseres jest „Nagroda Polsko-Niemiecka”, przyznana Fundacji św. Jadwigi und Lehrveranstaltungen. Hier finden deutsch-polnische Jugend- gewohnt. w 2001 roku przez ministrów spraw zagranicznych Rzeczypospoli- begegnungen statt, Seminare zur schlesischen Geschichte für pol- tej Polskiej i Republiki Federalnej Niemiec. nische Schulklassen, aber auch Polnischkurse für junge Leute aus Działalność Melitty Sallai i jej rodziny znalazła uznanie i wsparcie. Przedsięwzięcie rozrosło się, ma wielu pomocników zarówno Schloss Morawa, Gartenansicht zeug. Durch eine Tür mit der Aufschrift „privat“, die aber immer offen steht, gelangt er in Melitta Sallais Zimmer mit Computer, Erinnerungsstücken aus Afrika und dicken Fotoalben, prallvoll mit Westeuropa und den USA und Studienaufenthalte zur Vermitt- działających na miejscu jak i aktywnych poza ośrodkiem, w Polsce lung polnischer Geschichte und Landeskunde. Einen Schwerpunkt i w Niemczech. Ale jego duszą pozostaje Melitta Sallai. Dzięki bilden Fortbildungskurse für Pädagogen, Sozialarbeiter, polnische niej w Morawie panuje szczególny duch – hojności, otwartości Deutschlehrer und Germanistikstudenten. An Kunstworkshops 30 Morawa, widok od strony ogrodu 31 Die bisherigen Preisträgerinnen und Preisträger Dotychczasowe Laureatki i dotychczasowi Laureaci Hauptpreis Nagroda Główna Sonderpreis Nagroda Specjalna 1977 Hans Lipinski-Gottersdorf, Schriftsteller | pisarz 2004 Karl Dedecius, Übersetzer und Herausgeber | tłumacz 1981 Wolfgang von Websky, Maler | malarz 1998 Ekkehard Kuhn, Journalist | dziennikarz 1978 Horst Bienek, Schriftsteller | pisarz i wydawca 1982 Alexander Ecklebe, Komponist | kompozytor Karin Reschke, Schriftstellerin | pisarka 1979 Herbert Volwahsen, Bildhauer | rzeźbiarz Jan Harasimowicz, Kunst- und Kulturhistoriker | 1983 Kurt Heynicke, Schriftsteller | pisarz Paweł Kozerski, Museumsdirektor | dyrektor muzeum 1980 Günter Bialas, Komponist | kompozytor historyk kultury i sztuki 1984 Ruth Storm, Schriftstellerin | pisarka 1999 Witold Szalonek, Komponist | kompozytor 1981 Leonie Ossowski, Schriftstellerin | pisarka 2005 Angelika Marsch, Wissenschaftlerin | naukowiec 1985 Reinhard Baumgart, Schriftsteller | pisarz Rudolf Walter, Musikwissenschaftler | muzykolog 1982 Alexander Camaro, Maler | malarz Tadeusz Kijonka, Lyriker | poeta 1986 Oswald Malura, Maler | malarz Henryk Waniek, Maler und Schriftsteller | malarz i 1983 Hans Model, Glasgestalter | rzeźbiarz w szkle 2006 Siegbert Amler, Bildhauer und Maler | rzeźbiarz i 1987 Gerhard Neumann, Maler | malarz pisarz 1984 Gerhard Schwarz, Komponist | kompozytor malarz 1988 Dagmar von Mutius, Schriftstellerin | pisarka 2000 Norbert Conrads, Historiker | hystorik 1985 Hans Jatzlau, Maler | malarz Małgorzata Dajewska, Glasgestalterin | rzeźbiarka 1989 Ernst Günther Bleisch, Lyriker | poeta Jan Jakub Kolski, Regisseur | reżyser 1986 Dagmar Nick, Schriftstellerin | pisarka w szkle 1990 Lutz Besch, Schriftsteller und Regisseur | pisarz i reżyser Krzesława Maliszewska, Malerin | malarka 1987 Heino Schubert, Komponist | kompozytor 2007 Renate Schumann, Schriftstellerin | pisarka Heinz Tobolla, Bildhauer und Grafiker | rzeźbiarz i 2005 Herbert Hupka, Journalist und Schriftsteller | 1988 Karlheinz Goedtke, Bildhauer | rzeźbiarz Jan Miodek, Philologe | filolog grafik dziennikarz i pisarz 1989 Herbert Aulich, Maler und Grafiker | malarz i grafik 2008 Anna Malicka-Zamorska, Bildhauerin | rzeźbiarka 1991 Elsbeth Siebenbürger, Bildhauerin | rzeźbiarka 2006 Edith-Stein-Gesellschaft Breslau | Towarzystwo im. 1990 Markus von Gosen, Maler und Grafiker | malarz i grafik Hubert Unverricht, Musikwissenschaftler | muzykolog Maciej Łagiewski, Museumsdirektor | dyrektor Edyty Stein we Wrocławiu 1991 Heinz Piontek, Schriftsteller | pisarz 2009 Rotraud Schöne, Schriftstellerin | pisarka muzeum 2007 Hoffmann-von-Fallersleben-Gesellschaft 1992 Georg Katzer, Komponist | kompozytor Jerzy Ilkosz, Kunsthistoriker | historyk sztuki 1992 Stefan Arczyński, Photokünstler | artysta fotografik Wolfsburg-Fallersleben | Towarzystwo im. 1993 Lothar Quinte, Maler | malarz 2010 Ewa Michnik, Dirigentin | dyrygentka Harald Gerlach, Schriftsteller | pisarz Hoffmanna von Fallersleben Wolfsburg-Fallersleben 1994 Tadeusz Różewicz, Schriftsteller | pisarz Arno Herzig, Historiker | historyk 1993 Christine Koschel, Lyrikerin | poetka Institut für Germanistische Philologie der 1995 Kurt Masur, Dirigent | dyrygent 2011 Matthias Kneip, Schriftsteller | pisarz Feliks Przybylak, Übersetzer | tłumacz Universität Breslau, Lehrstuhl für Kultur der 1996 Fritz Stern, Historiker | historyk Stanisław Wysocki, Bildhauer | rzeźbiarz Henryk Tomaszewski, Mime und Theaterregisseur | Deutschsprachigen Länder und Schlesiens | 1997 Henryk Mikołaj Górecki, Komponist | kompozytor 2012 Ute Badura, Regisseurin | reżyser filmowy aktor mim i reżyser teatralny Instytut Filologii Germańskiej Uniwersytetu 1998 Urszula Kozioł, Lyrikerin | poetka Piotr Oszczanowski, Kunsthistoriker | historyk sztuki 1994 Piotr Maniurka, Museumsdirektor | dyrektor muzeum Wrocławskiego, Zakład Kultury Krajów 1999 Janosch, Schriftsteller und Maler | pisarz i malarz 2013 Helga Storck, Harfenistin | harfiska Peter Sommer, Bildhauer und Maler | rzeźbiarz i malarz Niemieckojęzycznych i Śląska 2000 Christoph Eschenbach, Dirigent | dyrygent Andrzej Niedzielenko, Historiker | historyk Liz Wieskerstrauch, Schriftstellerin | pisarka 2008 „die horen. Zeitschrift für Literatur, Kunst und 2001 Sigmar Polke, Maler | malarz 2014 Beata Maciejewska, Journalistin | dziennikarka 1995 Kazimierz Kutz, Regisseur und Drehbuchautor | Kritik“ | „die horen. Czasopismo poświęcone Franciszek Pieczka, Schauspieler | aktor Norbert Heisig, Deutsch-Polnische Gesellschaft reżyser filmowy i scenarzysta literaturze, sztuce i krytyce“ Alfons Nossol, Erzbischof | arcybiskup Universität Breslau | Niemiecko-Polskie Towarzystwo Maria Frisé, Schriftstellerin | pisarka 2009 Freya von Moltke-Stiftung für das Neue Kreisau | Peter H. Neumann, Lyriker | poeta Uniwersytetu Wrocławskiego Eugeniusz Get Stankiewicz, Grafiker | grafik Fundacja Freya von Moltke-Stiftung dla Nowej 2002 Dietrich Erdmann, Komponist | kompozytor 1996 Wojciech Kilar, Komponist | kompozytor Krzyżowej Józef Hałas, Maler | malarz Tadeusz Strugała, Dirigent | dyrygent 2010 Bente Kahan, Schauspielerin und Sängerin | aktorka i Heinrich Trierenberg, Schriftsteller | pisarz Henryk Bereska, Übersetzer | tłumacz pieśniarka Paweł Mykietyn, Komponist | kompozytor 1997 Karl-Heinz Türk, Bildhauer | rzeźbiarz 2011 Alfred Theisen, Journalist und Herausgeber | 2003 Dieter Hildebrandt, Kabarettist | artysta kabaretu Michael Zeller, Schriftsteller | pisarz dziennikarz i wydawca Norbert Honsza, Germanist | germanista Lothar Herbst, Lyriker und Journalist | poeta i 2012 RAR Künstlergruppe | grupa artystyczna RAR Horst Fuhrmann, Historiker | historyk dziennikarz 2013 ATUT Bildungsverlag | Oficyna Wydawnicza ATUT Olga Tokarczuk, Schriftstellerin | pisarka 2014 Erika-Simon-Stiftung Rinteln | Fundacja im. Eriki Simon z Rinteln 32 33 Förderpreis Nagroda Wspierająca Stipendium Stypendium 1977 Martin Christoph Redel, Komponist | kompozytor 1986 Herbert Volz, Bildhauer | rzeźbiarz 1978 Christian Mischke, Maler und Grafiker | malarz i grafik Folker Lerche, Maler und Grafiker | malarz i grafik 1979 Wolfgang Bittner, Schriftsteller | pisarz 1987 Rainer Zimnik, Schriftsteller, Maler und Grafiker | Reiner Schwarz, Maler und Grafiker | malarz i grafik pisarz, malarz i grafik 1980 Christian Rickert, Maler und Grafiker | malarz i grafik Dietmar Scholz, Schriftsteller | pisarz Monika Taubitz, Schriftstellerin | pisarka 1988 Hans Georg Bulla, Lyriker | poeta 1981 Eckard Alker, Maler und Grafiker | malarz i grafik Günther Knipp, Grafiker | grafik Michael Denhoff, Komponist | kompozytor 1989 Gisela Walther, Malerin und Zeichnerin | malarka 1982 Brigitta Heyduck, Malerin | malarka i rysowniczka Michael Lobe, Schriftsteller | pisarz Peter Kiesewetter, Musiker | muzyk 1983 Gerd-Peter Eigner, Schriftsteller | pisarz 1990 Wolfgang Bulla, Grafiker und Plastiker | grafik i plastyk Udo Kaller, Maler und Grafiker | malarz i grafik 1991 Herbert Grützner, Maler und Bildhauer | malarz 1984 Konrad Mätzig, Maler | malarz i rzeźbiarz Ralf Thenior, Schriftsteller | pisarz 1992 Jan Szmatloch, Grafiker | grafik 1985 Christian Ridil, Komponist | kompozytor Horst Kuhnert, Bildhauer | rzeźbiarz 34 Herausgeber | Wydawca Niedersächsisches Ministerium für Inneres und Sport Lavesallee 6 30169 Hannover Redaktion, Gestaltung und Satz | Redakcja, layout i skład Image Marketing GmbH Oldenburger Straße 167 26180 Rastede www.i-marketing.de Fotos | Zdjęcia Niedersächsisches Ministerium für Inneres und Sport T. Studio/fot. K. Bielinski, D. Pabjanczyk Teatr Polski, Breslau Thomas Preikschat, Sabrina Janesch Melitta Sallai, Fundacja sw. Jadwigi, Morawa Übersetzungen | Tłumaczenia AG Sprachen Hannover Grażyna Kamień-Söffker, Teresa Czaniecka-Kufer Druck | Druk NoWe Druck oHG Emsoldstraße 15 26180 Rastede Stand August 2015 Die Texte und Bilder dieser Publikation sind urheberrechtlich geschützt. Weiterverwendung gestattet ausschließlich unter Angabe der Quelle. Teksty i zdjęcja niniejszej publikacji są chronione prawem autorskim. Wykorzystanie dozwolone wyłącznie za podaniem źródła.
