Konsekwencje procesów globalizacyjnych dla współczesnego świata

Katarzyna Kraska
CKZiU nr 2 w Przemyślu
Konsekwencje procesów globalizacyjnych dla współczesnego świata
praca konkursowa
„Nie da się zatrzymać globalizacji, ale możemy sterować nią tak, by była jak najbardziej korzystna
dla społeczeństwa.”
Francis Fukuyama
Wstęp
Globalizacja – w dzisiejszym świecie pojęcie znane i rozumiane przez większość z nas. Globalna
wioska, macdonaldyzacja społeczeństwa światowego, korporacje międzynarodowe, ponadnarodowe
przedsiębiorstwa i inne związane z tym procesem określenia na stałe zagościły w języku mediów,
polityki, ekonomii, a także pozostałych dziedzin życia i aktywności człowieka. W Encyklopedii
PWN o słowie globalizacja możemy przeczytać w następujący sposób: „charakterystyczne
i dominujące w końcu XX i na początku XXI w. tendencje w światowej ekonomii, polityce,
demografii, życiu społecznym i kulturze, polegające na rozprzestrzenianiu się analogicznych
zjawisk, niezależnie od kontekstu geograficznego i stopnia gospodarczego zaawansowania
danego regionu.”1
Jest to jedno z niewielu, goszczących w dzisiejszym społeczeństwie pojęć globalizacji.
Jednak ogóle zdefiniowanie tego procesu jest niezwykle trudne. Ciągły rozwój wielu dziedzin
życia, znacząca rola internetu , łamanie barier w przestrzeni geograficznej czy strefy czasowej,
uniemożliwiają dokładne scharakteryzowanie tego słowa.
Czy jednak rzeczywiście zdajemy sobie sprawę z tego, co jest istotą procesu globalizacji?
W jaki sposób wpływa on na nasze codzienne życie, a przede wszystkim jakie niesie ze sobą
zagrożenia? Na te i wiele innych pytań próbują znaleźć odpowiedź nieliczni. A przecież każdy z nas
w dzisiejszych czasach jest trybikiem globalnej maszyny. Przyjrzyjmy się bliżej temu zagadnieniu
i podejmijmy próbę odpowiedzi na powyższe zagadnienie.
1. http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/3905881/globalizacja
1
Próba zdefiniowania słowa globalizacja.
Złożoność problemu procesu globalizacji, jest niezwykle trudne do zdefiniowania. Istnieje
niezliczona liczba teorii, koncepcji oraz założeń tego zjawiska, że nasuwa się wiele trudności w ich
opisaniu. Chociażby dlatego, że pojawiają się dwa obozy stawiające szereg pozytywnych
i negatywnych aspektów tego zjawiska. Procesy globalizacyjne zachodzą w świecie z taką
szybkością, iż równolegle z nimi dokonują się rewolucyjne zmiany na tle społecznym. U wielu
ludzi wzbudza to zadowolenie i zachwyt, szczególnie liberałów natomiast u innych wywołuje przerażenie. Fascynacja najnowszymi nowinkami technologicznymi postąpiła tak daleko, że
niektórzy zaczęli projektować dalece rozwinięte pomysły budowy idealnej gospodarki globalnego
świata. Mówi się, że jesteśmy szeroko rozwiniętym społeczeństwem informacyjnym. Obecnie
globalizacja kojarzona jest również jako „końcowy etap historycznej transformacji, której początek
wyznaczają czasy nowożytnej gospodarki kapitalistyczno- kolonialnej.” 2
Podejmując próbę
definicji słowa globalizacja, polski socjolog profesor Zygmunt Bauman zaznaczył, że globalizacja
jest na ustach wszystkich. Słowo na czasie, które szybko zamienia się w slogan, w magiczną
formułę, w hasło otwierające bramy wszystkich tajemnic teraźniejszości i przyszłości. Podczas gdy
jedni globalizacją nazywają praktyki, którym się oddajemy, ponieważ chcemy być szczęśliwi, dla
innych stanowi ona przyczynę naszego nieszczęścia. Wszyscy jednak uważają globalizację za
nieunikniony los świata, a także za nieodwracalny proces, który dotyczy każdego z nas w takim
samym stopniu i w ten sam sposób3 .
Poza powyższymi przykładami warto posłużyć się jedną z najbardziej dostępnych definicji.
Najkrótszą, najprostszą, a co za tym najbardziej przystępną definicję znalazłam w książce
Krzysztofa Rybińskiego „Globalizacja w trzech odsłonach”. Według autora, globalizacja to
„swobodny przepływ towarów, usług, pracy, kapitału i wiedzy pomiędzy krajami”4
Na naszych oczach z roku na rok tworzy się system gospodarki światowej. Ludzie nie znają
granic pomiędzy wolną konkurencją, wymianą handlową czy przepływem kapitałów. Zatem
globalizację, jak zauważyliśmy można opisywać na wielu płaszczyznach m.in.:ekonomicznych,
kulturowych oraz politycznych. Określa ona wyraźne ramy tego pojęcia, zawężając bardzo
obszerny temat do kwestii gospodarczych, co oznacza skupienie się na dwóch pierwszych
płaszczyznach nie wykluczając oczywiście aspektu politycznego.
2. http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/3905881/globalizacja
3. Z. Bauman, Globalizacja, Warszawa 2000,s. 5
4. Rybiński K., Globalizacja w trzech odsłonach. Offshoring – globalne nierównowagi - polityka pieniężna,
Warszawa 2007, s. 25.
2
Problem globalizacji w dzisiejszym społeczeństwie.
Uważam, że szeroko już rozwinięta globalizacja, która poddaje się ciągłemu rozwojowi
odbija szczególne piętno na życiu dzisiejszego społeczeństwa. Człowiek staje się „niewolnikiem”
postępu technologicznego. Bieganie za pieniądzem oraz własnymi korzyściami jest tak duża,
że wartość życia rodzinnego, tradycji, kultury nie nabiera już żadnego znaczenia.
Francis Fukuyama w swojej książce „Wielki wstrząs” pisze: „Osłabienie więzi rodzinnych jako
instytucji społecznej [...] uległo gwałtownemu przyspieszeniu w drugiej połowie XX wieku.
W większości krajów Europy i w Japonii przyrost naturalny spadł tak znacznie, że w następnym
stuleciu społeczeństwa te ulegną depopulacji, jeżeli powstałych braków nie wyrówna liczniejsza
imigracja. Spadła liczba małżeństw i narodzin, wzrosła gwałtownie liczba rozwodów; jedno na troje
dzieci w Stanach Zjednoczonych rodziło się poza małżeństwem, a w Skandynawii aż połowa.
Wreszcie nastąpił głęboki czterdziestoletni kryzys zaufania do instytucji społecznych. U schyłku lat
pięćdziesiątych większość mieszkańców Stanów Zjednoczonych i Europy ufała swoim rządom
i swoim współobywatelom, na początku zaś lat dziewięćdziesiątych - już tylko nieliczna
mniejszość. [...]5 Fukuyama jednak należał do zwolenników procesu globalizacji i opisywał go,
jako efekt wielu pozytywnych zmian przynoszących jedynie korzyści. Skąd więc u niego zmiana
założonego wcześniej przekonania? Czy ten znany i ceniony ekonom zauważa, że globalizacja
galopująca to negatywy aspekt dzisiejszego wieku?
Niepewność w założonych koncepcjach
pokazuje jedynie, że odpowiedź na te pytania nasuwa się sama.
Ubóstwo i praca a proces globalizacji
W dobie szeroko rozwijającej się globalizacji, problem ubóstwa będzie znacznie potęgował.
Nierówność pomiędzy najbogatszą warstwą społeczeństwa a tą najuboższą będzie coraz większa.
Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii- Joseph Stiglitz, w swojej książce„Globalizacja i jej
niewygody” twierdzi, że w globalnej grze rynkowej najbogatsze państwa uprzemysłowione
posługują się znaczonymi kartami: zachowują bariery handlowe dla ochrony własnej gospodarki
i rolnictwa, domagając się jednocześnie od krajów rozwijających się otwarcia rynków
i wprowadzenia w życie zasad liberalizacji. W tych warunkach Trzeci Świat może tylko przegrać.6
Zresztą nie należy szukać przykładów zbyt daleko. W Polsce nadal jest wiele regionów
dotkniętych bezrobociem, ubóstwem oraz wyludnieniem.
5
6
F. Fukuyama, Wielki wstrząs, Warszawa 2000, s. 14
J. Stiglitz, Globalizacja i jej niewygody, http://www.bbc.co.uk/polish/030303165812.shtml
3
Ekonomia
Jedynym rozwiązaniem dla rozwoju ekonomicznego państwa, jest otwarcie się na świat,
oraz naśladowanie wzorców płynących z polityki ekonomicznej silnych, wpływowych krajów
dzisiejszego świata. Z tą teorią zgadza się Fukuyama, zwraca uwagę, iż ludzie Zachodu nie
doceniają wpływu, jaki globalizacja ma na kraje rządzone przez zamknięte elity. Jeśli bowiem np.
tamtejszych elit nie wystawi się na działanie konkurencji ze strony świata zewnętrznego, okopią się
na swoich pozycjach.7 Istnieje kontr założenie wysnutych przez Fukuyamę wniosków. Naomi Kein,
kanadyjska dziennikarka, przeciwniczka globalizacji przedstawia zupełnie inny pogląd problemów
ekonomiczno- handlowych. Uważa, że handel w dzisiejszym świecie jest niesprawiedliwy, i został
zdeprawowany przez McRząd ,czyli zestaw polityk dostosowawczych, który wielkie organizacje
handlowe przedstawiają każdemu krajowi na świecie, mówiąc, że musi je zaakceptować,
aby przyciągnąć inwestycje. To swoisty happy meal– pisze Klein − składający się z obcinania
podatków, prywatyzacji usług, liberalizowania regulacji, niszczenia związków zawodowych − czemu
służy taka dieta? Usunięciu wszelkich przeszkód stojących na drodze rynkowi. Pozwólmy wolnemu
rynkowi się kręcić, a wszystkie inne problemy rozwiążą się ponoć same, zgodnie z „teorią
skapywania”.8Globalizacja gospodarki w dobie dzisiejszego rozwoju jest faktem, który dzieje
się praktycznie na naszych oczach i każdego dnia tworzy nowe wyzwania. Nie mamy też jasno
wypracowanego poglądu, na to co nas otacza. Nie musimy też zgadzać się z narzucanymi normami
dzisiejszej gospodarki.
W poszukiwaniu dowodów
Na potwierdzenie stwierdzenia, iż proces globalizacji niesie ze sobą szereg negatywnych
aspektów ekonomicznych i nie poprawia sytuacji mieszkańców ubogiej warstwy społecznej. Pragnę
przytoczyć wypowiedź rodowego Afrykańczyka, który doskonale ujął konsekwencje płynące z
procesu globalizacji: „W globalnej wiosce żadne przykłady nie dają się zbyt długo ukrywać −
wszyscy o wszystkich wiedzą w zasadzie wszystko. Najczęściej pisze się w tym kontekście o
trudnej sytuacji krajów rozwijających się. Oddajmy głos mieszkańcowi jednego z nich.
Moja ojczyzna, Republika Południowej Afryki, jest krajem rozwijającym się, w którym z jednej
strony tworzone są nowoczesne technologie na poziomie państw wysoko rozwiniętych, z drugiej niczym w krajach Trzeciego Świata −połowa populacji żyje poniżej granicy ubóstwa. Poziom
7 GAZETA WYBORCZA, 2004.08.27, Francis Fukuyama, Globalizacja do bicia.
8 http://recyklingidei.pl/klein-odzyskac-nasza-wspolna-przestrzen
4
analfabetyzmu i bezrobocia jest wysoki, co ma poważny wpływ na rozwój kraju. 54% dorosłej
populacji RPA nie zdobyło wykształcenia na poziomie podstawowym, 42,5% wszystkich
mieszkańców nie ukończyło 19 roku życia.” 9
Abpa Diarmuid Martin podczas 59 Sesji Komisji Praw Człowieka ONZ, w swoim wystąpieniu
poruszył temat ubóstwa, jako konsekwencji procesu globalizacji. Mówił, że Istnienie skrajnego
ubóstwa we wszystkich częściach świata pokazuje wyraźnie, że globalizacja w swej obecnej postaci
— ze wszystkimi jej zaletami i możliwościami — nie doprowadziła do powstania powszechnego
systemu inkluzji.10
Na bardzo istotne zagrożenie jakie niesie globalizacja, wskazują także organizacje
pozarządowe. Są to rosnące dysproporcje pomiędzy krajami zamożnymi, a tymi najuboższymi. Jest
wiele państw, które ze względu na sytuację polityczną i gospodarczą, nie są w stanie i nie mają
żadnych szans być pełnoprawnymi uczestnikami globalnego systemu gospodarczego, a ich głos nie
ma żadnego znaczenia na arenie międzynarodowej. Pojawia się problem wykorzystywania tzw.
taniej siły roboczej, czyli m. in. pracy dzieci dla obniżenia kosztów produkcji i stanowienia
konkurencji, a także korzystnego miejsca inwestycji dla potężnych międzynarodowych korporacji.
Rodzi to problem łamania praw człowieka, na który zwrócił uwagę m.in. Jan Paweł II w swoich
wielu wystąpieniach. Jak dostrzega ten problem Marek Ostrowski- publicysta tygodnika polityka
„Globalizacja objęła nie tylko handel, podróże czy dobra kultury, ale także wpłynęła na prawo i
pojęcie suwerenności”11
Ekologia
Ostatnim zagrożeniem które chciałabym opisać, jest postępująca degradacja środowiska
naturalnego, wywoływana w dużej mierze przez międzynarodowe korporacje, bezwzględnie
wykorzystujące zasoby naturalne Matki Ziemi, a także prowadzące działania szkodzące środowisku
naturalnemu. Korporacje wykorzystują do swoich celów trudną sytuację gospodarczą państw
trzeciego świata, dla których eksploatacja dóbr naturalnych prowadząca do degradacji środowiska
jest istotnym źródłem dochodu. Pomimo protestów organizacji ekologicznych i wprowadzania
globalnych mechanizmów ochrony środowiska naturalnego, jest to problem nadal nie rozwiązany, a
jego skutki dla całej ludzkości są opłakane. Ocieplanie się klimatu, wzrost umieralności cennych
9
D.R. Nicholson, Porozumienia dotyczące wolnego handlu oraz TRIPS-Plus: ich konsekwencje dla afrykańskich
krajów rozwijających się, http://www.ebib.info/2006/73/nicholson.php.
10 http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WR/inne/diarmuid_martin_59onz_07042003.html
11 POLITYKA, nr 13 (2852) z dnia 2012.03.28, Marek Ostrowski, Pytania o suwerenność, s.54-55.
5
gatunków roślin i zwierząt, to niewiele z zalewających naszą Planetę aspektów związanych z ciągłą
globalizacją. Jest to bez zwątpienia cena jaką płacimy za globalny postęp cywilizacyjny. Jednak
wszystko wygląda zupełnie inaczej: „Z praktycznego punktu widzenia ekorozwój polega na
stymulowaniu gospodarki, które umożliwia przechodzenie od technologii „brudnych” do
„czystych” lub nisko emisyjnych, zmniejszenie udziału tradycyjnych surowco- i energochłonnych
dziedzin wytwarzania, oraz wprowadzanie nowych technologii minimalizujących lub eliminujących
emisję zanieczyszczeń.”12
Zakończenie
Myślę, że w tej pracy przedstawione zostało inne, świeże spojrzenie na konsekwencje
procesu globalizacji w dzisiejszym świecie. Pragnę jedynie dodać, że poruszony przeze mnie temat
jest bardzo obszerny i złożony a potęgujący proces globalizacji nie można opisać patrząc przez
pryzmat tego co będzie. Na początku swojej pracy, zamieściłam stwierdzenie znanego zwolennika
globalizacji Francisa Fukuyamy, które będzie jednocześnie zakończeniem mojej pracy. Procesu
globalizacji nie da się zatrzymać, ale pozostaje z wiarą wprowadzić takie mechanizmy i sterować
nią tak, by przyniosła ludzkości korzyści, przy maksymalnym zminimalizowaniu zagrożeń.
12 K. Górka, B. Poskrobko, W. Radecki, Ochrona środowiska, PWE, Warszawa 2001, s. 113–128
6
BIBLIOGRAFIA
1. http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/3905881/globalizacja
2. http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/3905881/globalizacja
3. Z. Bauman, Globalizacja, Warszawa 2000,s. 5
4. Rybiński K., Globalizacja w trzech odsłonach. Offshoring – globalne nierównowagi polityka pieniężna, Warszawa 2007, s. 25
5. F. Fukuyama, Wielki wstrząs, Warszawa 2000, s. 14
6. J. Stiglitz, Globalizacja i jej niewygody,
7. GAZETA WYBORCZA, 2004.08.27, Francis Fukuyama, Globalizacja do bicia.
8. http://recyklingidei.pl/klein-odzyskac-nasza-wspolna-przestrzen
9. D.R. Nicholson, Porozumienia dotyczące wolnego handlu oraz TRIPS-Plus: ich
konsekwencje dla afrykańskich krajów rozwijających się,
10. http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WR/inne/diarmuid_martin_59onz_07042003.
html
11. POLITYKA, nr 13 (2852) z dnia 2012.03.28, Marek Ostrowski, Pytania o suwerenność,
s.54-55.
12. K. Górka, B. Poskrobko, W. Radecki, Ochrona środowiska, PWE, Warszawa 2001,
s. 113–128
7