Opóźniony rozwój mowy

Opóźniony rozwój mowy
Opóźniony rozwój mowy
Jednym z objawów zaburzeń rozwoju mowy i języka jest
opóźnienie rozwoju mowy.
Według Genowefy Jastrzębowskiej „OPÓŹNIENIE ROZWOJU
MOWY – ORM (syn. opóźniony rozwój mowy, alalia prolongata,
niemota, niedorozwój mowy, mowa opóźniona w rozwoju,
opóźnienie w nabywaniu kompetencji i rozwoju sprawności
realizacyjnych, opóźniony rozwój języka ) to najogólniejszy
termin służący nazwaniu zjawiska występującego u dzieci,
polegającego na wolniejszym niż u rówieśników wykształcaniu
się zdolności ekspresyjnych lub/i percepcyjnych, co powoduje,
że dynamika ich rozwoju jest odmienna od normalnej”.
Problematyką ORM zajmowało się także wielu innych polskich
autorów: Jadwiga Szumska, Ewa Dilling Ostrowska i Antoni
Pruszewicz. Owi badacze uznają opóźniony rozwój mowy za
zaburzenie wtórne wobec deficytów rozwojowych (m.in. wad
słuchu, wzroku, uszkodzeń CUN, upośledzeń zdolności
rozwojowych). Istnieją także autorzy, tj. Halina Traczyńska i
Joanna Stasiak, którzy definiują alalię jako opóźnienie rozwoju
mowy o nieznanej etiologii.
W związku z tym, że definicja ORM nie jest jednoznaczna
1
zjawisko to może być wywołane różnymi przyczynami:
●
●
Endogennymi (wewnątrzpochodnymi): uszkodzenia
ośrodkowego układu nerwowego, obwodowego narządu
mowy i zaburzeń sensorycznych, które powstały w okresie
płodowym oraz okołoporodowym, upośledzenie rozwoju lub
uszkodzenie struktur korowych (ośrodków mowy w mózgu)
powstałe przed zakończeniem rozwoju mowy, opóźnienie
mielinizacji włókien nerwowych, unerwiających mięśnie
narządów artykulacyjnych, co powoduje trudności w
wykonaniu szybkich i precyzyjnych ruchów, zaburzenia
metabolizmu, napady padaczkowe, uszkodzenia narządu
słuchu, niedorozwój umysłowy, autyzm dziecięcy.
Egzogennymi (zewnątrzpochodnymi): rozłąka z matką, brak
emocjonalnego kontaktu pomiędzy dzieckiem, a matką,
nieodpowiednia stymulacja rozwoju językowego (zbyt mała
ilość bodźców słownych, nieprawidłowe wzorce i postawy
językowe dorosłych, błędna wymowa, ubogie słownictwo).
Ze względu na znajomość etiologii ORM można wyróżnić
kilka klasyfikacji:
Zbigniew Tarkowski jest zdania, że opóźnienie rozwoju
mowy, to znacznie niższa sprawność językowa, dotycząca
zarówno mówienia, jak
i rozumienia, powstała w okresie kształtowania się mowy
dziecka
i spowodowana różnymi czynnikami i wyróżnia:
●
globalny opóźniony rozwój mowy - obejmujący zarówno
mówienie, jak
i rozumienie,
2
●
parcjalny opóźniony rozwój mowy - dotyczący tylko
niektórych aspektów mówienia i rozumienia.
Ewa Małgorzata Skorek z kolei uważa, że opóźniony rozwój
mowy, to późniejsze – o około sześć lub więcej miesięcy –
pojawianie się poszczególnych etapów rozwoju mowy.
O poważnym stopniu opóźnienia rozwoju mowy mówi się,
gdy mowa dziecka:
●
●
●
●
●
●
●
rocznego jest na poziomie dziecka półrocznego – dziecko
jedynie gaworzy,
dwuletniego jest na poziomie mowy dziecka rocznego –
wymawia kilka słów,
trzyletniego jest na poziomie mowy dziecka półrocznego –
tworzy ono jedynie równoważniki zdań, a słownictwo jest na
poziomie dziecka półtorarocznego,
czteroletniego jest na poziomie mowy dziecka dwuletniego –
formułuje ono zdania proste, słownictwo czynne ma na
poziomie dziecka dwuletniego, tj. używa ok. 300 słów,
pięcioletniego jest na poziomie mowy dziecka
dwuipółletniego – nadal zdania proste, słownictwo na
poziomie dziecka w wieku dwóch i pół lat,
sześcioletniego jest na poziomie dziecka trzyletniego –
pojawiają się zdania złożone, wymawia ono 1000 – 1500 słów,
siedmioletniego jest na poziomie mowy dziecka
trzyipółletniego.
Zdaniem Haliny Spionek lekki stopień opóźnienia rozwoju
3
mowy stwierdza się wówczas, gdy mowa dziecka
dwuletniego jest na poziomie rozwoju dziecka
półtorarocznego lub gdy u siedmio-, ośmiolatka stwierdza
się poziom rozwoju mowy charakterystyczny dla dzieci
pięcio-, sześcioletnich.
Halina Spionek wyróżnia trzy grupy dzieci, u których rozwój
mowy przebiega nieprawidłowo:
●
●
●
dzieci, które zaczęły mówić z opóźnieniem, ale ich wymowa
od razu była prawidłowa,
dzieci, które zaczęły mówić we właściwym czasie, ale ich
wymowa długo była nieprawidłowa,
dzieci, które zaczęły mówić z opóźnieniem i długo wymawiały
nieprawidłowo różne dźwięki.
Grażyna Jastrzębowska proponuje ORM na:
●
SORM –samoistne opóźnienie rozwoju mowy, (syn. alalia
prolongata, zwykłe opóźnienie rozwoju mowy, zespół
opóźnienia mowy czynnej, wycinkowe opóźnienie rozwoju
mowy).
Samoistne opóźnienie rozwoju mowy, to normalna forma
rozwoju. To jedynie fragmentaryczne opóźnienie procesu
rozwojowego, który ma przejściowy charakter. Dziecko ma
sprawny słuch, rozumie to, co się do niego mówi, jest
sprawne intelektualnie. Potrafi wymówić w izolacji prawie
wszystkie głoski, czasami również sylaby. Nie potrafi jednak
złożyć je w słowo i wypowiedzieć w odpowiednim tempie.
Około 4 – 5 roku życia opóźnienie to zazwyczaj wyrównuje
się samoistnie, bez konieczności interwencji specjalisty.
4
Dalszy rozwój mowy przebiega bez zakłóceń i konsekwencji
dla przyszłego ogólnego rozwoju dziecka.
W skład SORM wchodzi:
* Proste opóźnienie rozwoju mowy – zdolność mówienia
rozwija się wg normalnych etapów, ale z opóźnieniem, które
powinno wyrównać się samoistnie ok. 3 r.ż. (dalszy rozwój
powinien przebiegać już zgodnie
z normą, bez zakłóceń); znacznie gorsza jest ekspresja
mowy od jej rozumienia. Dziecko zazwyczaj posługuje się
pojedynczymi głoskami, bądź sylabami.
* Specyficzne zaburzenia rozwoju mowy i języka (SLI od ang.
Specyfic Language Impairment) – definiowane często jako
zaburzenie nie wywołane czynnikami anatomicznymi,
medycznymi, bądź upośledzeniem umysłowym. Jest zatem
spowodowane trudnymi do ustalenia przyczynami, których
nie można bezpośrednio wiązać z zaburzeniami
neurologicznymi, ani zaniedbaniami ze strony środowiska.
Pozawerbalna inteligencja dziecka jest w normie, jego słuch
nie jest uszkodzony, aparat fonacyjny i artykulacyjny także
w normie, nie wykazuje cech zaburzeń umysłowych, bądź
społecznych… Zatem dlaczego ma problemy z mówieniem?
Trudności te zwykle przejawiają się jako upośledzenie
normalnych wzorców nabywania umiejętności językowych
już od wczesnych stadiów rozwoju. Dziecko ma problemy nie
tylko z artykułowaniem dźwięków, stosowaniem nawet
prostych konstrukcji gramatycznych, budowaniem
wypowiedzi, lecz także (co istotne!) z rozumieniem
wypowiedzi innych osób. Jego pamięć fonologiczna również
słabo funkcjonuje. SLI w przeciwieństwie do prostego
opóźnienia rozwoju mowy nie wyrównuje się samoistnie i
5
zawsze ma konsekwencje w przyszłości. Dziecko przejawia
trudności w czytaniu
i pisaniu, ma trudności z ortografią, ponadto widoczne są
zaburzenia związków interpersonalnych, co jest
bezpośrednio związane z problemami
w komunikacji. Widoczne są również odchylenia w zakresie
emocji
i zachowania.
●
NORM—niesamoistne opóźnienie rozwoju mowy, (syn.
opóźniony rozwój mowy).
Niesamoistne opóźnienie rozwoju mowy, to z kolei wynik
zaburzenia,
a nie zakłócenia procesu rozwojowego. Świadczy o
występowaniu istotnych klinicznie zaburzeń, np.: słuchu,
upośledzenia umysłowego, upośledzenia motoryki mowy czy
zaburzeń neurologicznych. Może towarzyszyć afazji,
dysartrii, dyslalii, jąkaniu, autyzmowi, niedosłuchowi,
mózgowemu porażeniu dziecięcemu. Opóźnienie może
dotyczyć zarówno słownika czynnego jak
i biernego. Mowa rozwija się na patologicznej podstawie, a
obserwowane objawy zaburzeń rozwoju mowy występują
obok
innych
objawów
zaburzeń
rozwoju
psychomotorycznego. Zaburzenia rozwoju mowy są wtórne
do wyraźnej głuchoty, upośledzenia umysłowego,
rozszczepów podniebienia czy zaburzeń motoryki mowy, itd.
Najczęściej nie są one jedynym lecz jednym z wielu objawów
zaburzeń procesu rozwojowego, są elementem różnych
zespołów objawowych. Powstałe w wyniku niesamoistnego
opóźnienia rozwoju mowy zmiany mogą mieć charakter
6
przejściowy lub trwały, szybko ustępujący lub pogłębiający
się. Rodzaj, zakres, siła oddziaływania czynnika
patogennego powodują, że powstałe zmiany mają zazwyczaj
charakter trwały, co oznacza, że mowa w końcowej fazie
rozwojowej nie osiąga normalnego poziomu, i że jej
zaburzenia mogą pociągać za sobą inne dodatkowe
problemy, np. zaburzenia emocjonalne, zachowania, itp.
Główna różnica między nimi polega na tym, że samoistne
opóźnienie rozwoju mowy SORM jest następstwem zakłóceń
procesu rozwojowego, natomiast niesamoistne opóźnienie
rozwoju mowy NORM jest następstwem zaburzeń procesu
rozwojowego.
Środowisko medyczne wyróżnia prosty opóźniony rozwój
mowy, który nie ma konkretnej przyczyny i nie występuje z
innymi zaburzeniami oraz opóźniony rozwój mowy
występujący razem z innymi zaburzeniami rozwoju.
Leczenie opóźnionego rozwoju mowy zależne jest od
przyczyny, która je wywołała. Wczesne wykrycie wad i
wcześnie zastosowana terapia logopedyczna zapewni
maksymalnie dobre wyniki.
Małgorzata Włodarczyk-Olek
neurologopeda
7