SZÓTÁR 1
Transkrypt
SZÓTÁR 1
Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017. SZ 6772 sz [1. połączenie literowe oznaczające spółgłoskę sz; 2. jęz. spółgłoska przedniojęzykowodziąsłowa, bezdźwięczna, twarda] – s Sz. Pan, Sz. Pani, Sz. Państwo (szanowny, szanowna, szanowni – tisztelt sza! – (hangu) csitt! pszt! szabas [1. zob. szabat; 2. łow. przerwa w tokach cietrzewi w chwili wschodu słońca] – szabbat, sábesz szabasować – szabbatot ünnepelni, szombatot ülni szabasować w sobotę – szombaton szombatot ülni szabasówka – kis faggyúgyertya; pálinkafajta Szabasówka [rzeka w Polsce, prawy dopływ Radomki. Jednym z jej dopływów jest Korzeniówka] – Szabasówka (lengyel folyó) Szabasówka [potoczna nazwa szkoły powszechnej w II Rzeczpospolitej, przeznaczonej wyłącznie dla młodzieży żydowskiej] – (dawno) zsidó általános iskola (a II. Köztársaság idejében) szabaśnik [regionalizm krakowski piekarnik] – gyertyatartó, csillár (zsidó templomban); kenyérsütőkemence szabat [1. w judaizmie: świąteczny dzień odpoczynku, trwający od piątkowego do sobotniego zachodu słońca; 2. W religii żydowskiej sobota jest dniem świątecznym, zwanym szabatem; 3. siódmy dzień tygodnia (sobota) - dzień odpoczynku i składania ofiar Bogu. Jest on na równi z obrzezaniem znakiem przymierza Izraela z Jahwe i środkiem uświęcenia ludu Bożego.] – (héb.) sabbath; (jiddis) sábesz [1. a héber sabbat (szombat) szónak hibás kiejtése]; szombat [nyugalom; a hét 7. (pihenő) napja a zsidóknál. 2. A héb. megfelelőt (szabbat), mely csak a vallásitársad. kötelezettség jelölésére használatos, a 'valamivel felhagyni, valamit abbahagyni' értelmű igéből származtatják. Ezenkívül a szigorúan következetes 7 napos ciklus miatt a szabbat a 'hét' jelentésű seba szóval is kapcsolatba hozható, ahogy már Antiochiai Theophilosz kapcsolatba is hozta, így a szabbat (= 7. nap) változata volna. Szembeötlő hasonlóság mutatkozik a szabbat és az akkád sapattu között. Az 1. babilóniai dinasztia korában a hónap 15. napját sapattunak v. engesztelés napjának mondták. A teremtés eposza (Enuma elis, 5,19) összekapcsolja a holdciklus 1. negyedét a hónap 7. napjával, a teliholdat pedig az engesztelés napjával. A 7 napos periódus bizonyos határokon belül Mezopotámiában is ismeretes volt, de a Bibliával szemben ezek a napok nem voltak a nyugalom ünnepélyes napjai, hanem szerencsétlen napoknak tekintették őket. Más kérdés, hogy a szabbat mennyiben függ össze az akkád 'újhold' szóval. Ha a sabbathnak és az újhold napjának párhuzama (2Kir 4,23; Iz 1,13; Ez 46,1; Oz 2,13; Ám 8,5) alapján kézenfekvőnek látszik is, hogy a ~ eredetileg Izraelben is a telihold ünnepe volt, a Kiv 23,12 tanúsága szerint a sabbath már a királyok kora előtt független volt a holdciklusoktól. Lehetséges, hogy a sabbath Izrael nomád korszakában egybeesett a holdciklusokkal, de a földművelésre való áttéréssel függetlenné vált tőle.] Szabatu droga [zob. Droga szabatu] – szombati út [(héb. techum sábbát), azon 2000 rőfnyi út, melyet a zsidó vallási törvény, vonatkozással Móz. 2. k. 16, 29-re, szombat napján a tartózkodási helyen túl megenged.] szabelka – kicsi szablya szabelnia [warsztat płatnerza, w którym robiono szable] – (daw.) szablyakészítő fegyverkovács műhelye szabeltas (z niem. Säbeltasche, sabre tache). [1. (u Zygmunta Glogera) Ponieważ ubiór huzarów był nader obcisły i dołman był bez pół, przeto dla pomieszczenia drobiazgów, zwykle w kieszeni noszonych, służyła huzarom płaska torba, wisząca na trzech rzemieniach u pendenta szabli. Szabeltas huzarów polskich z czasów Księstwa Warszawskiego był ze skóry czarnej lakierowanej, ozdobiony pośrodku orłem białym blaszanym; oficerowie mieli wkoło szabeltasu naszyte galony stosownie do ich stopni. B. Gemb. 2. w oddziałach lekkiej kawalerii, zwykle huzarów, rodzaj płaskiej skórzanej torby zawieszonej na rapciach wraz z szablą, dekorowana symbolami związanymi z przynależnością narodową oddziału (orzeł polski, inicjały Napoleona itp.) a także numerem pułku. 3. wisząca na rapciach, wchodząca w skład wyposażenia huzara; 4. w oddziałach lekkiej kawalerii, zwykle huzarów, rodzaj płaskiej skórzanej torby zawieszonej na rapciach wraz z szablą, dekorowana symbolami związanymi z przynależnością narodową oddziału (orzeł polski, inicjały Napoleona itp.) a także numerem pułku. W XVIII - XIX w. używana juz tylko jako ozdoba w barwie munduru. W Polsce w XVIII w. prawo noszenia jej Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia przysługiwało takze służbie dworskiej ubieranej z węgierska.] – (daw) tarsoly, huszártarsoly, övről lelógó tarsoly 6773 szabeltas – tarsoly szaber [I. zob. tłuczeń; II. 1. pot. kradzież rzeczy opuszczonych przez właściciela, np. w czasie wojny lub powodzi; 2. pot. przedmioty pochodzące z takiej kradzieży] – I. murva, sóder, téglatörmelék, kőtörmelék; II. ellopott, elhagyott, javak v. holmi szabla [1. broń sieczna o wygiętej, jednosiecznej klindze; 2. broń sportowa używana w jednej z konkurencji szermierczych; też: ta konkurencja szermiercza; 3. kieł w dolnej szczęce samca dzika; 4. Starożytnym orężem polskim był prosty obosieczny miecz. Kształt szabli krzywej, jednosiecznej, przybył do Polski ze Wschodu i Południa wraz z jej nazwą, która po arabsku brzmi saif, w starohiszpańskim savia, savra, po francusku sabre, po włosku sciabola, po węgiersku sablya. Szabla krzywa, oprócz mocniejszego cięcia daje lepszą zasłonę głowy, niż prosty miecz i szpada. Przypuszczać też należy, że już w XIII wieku najazdy mongolskie zapoznały Polaków z krzywą szablą azjatycką. Szabla należała do tak zwanej broni białej czyli siecznej, za pomocą której Polacy odnosili wiele zwycięstw. Stała się więc ukochaną bronią narodu, którą rycerz polski oddawał w boju jeno razem z życiem. Stosunek, jaki zachodził między Polakiem i jego szablą, nie powtarza się u innych narodów. Polska szermierka była także odmienna.] – kard, szablya; egyélű, görbe kard, melynek kólső éle van kifenve [a kelet jellemző szálfegyvere, szemben a nyugati népek egyenes kardjával; Magyarország területére először az avarok hozták]; (vad) agyar Budowa: Spośród innych broni siecznych, szablę wyróżnia wygięta głownia, jednosieczna - Wersja 01 01 2017. lub posiadająca pióro, czyli dwustronnie zaostrzony końcowy odcinek głowni, służący do zadawania pchnięć. W konstrukcji szabli można wyróżnić następujące części: rękojeść (A) – markolat uchwyt szabli wykonany różnorodną techniką, np. z drewnianych, rogowych okładzin, osłaniających kabłąków Penge głownia (B) o zastawa (C) – górna część głowni, sięgająca od rękojeści do ok. 1/3 długości głowni o moc (miąższyna) (D) – środkowa część głowni o sztych (E) – ostro zakończona dolna część głowni Zastawa i sztych wyodrębnione są przez tzw. próg zastawy i młotek pióra, czyli uskok głowni (spotykany w niektórych szablach polskich i węgierskich). Boczne powierzchnie głowni – płazy – mogą być gładkie, wklęsłe, z bruzdami. Płazy są często ozdabiane znakami rzemieślniczymi, puncmarkami, godłami, napisami itp. Elementy szabli: 1. głowica: markolatgomb, markolatkupak 2. trzon: markolat 3. wąsy: markolattüske 4. jelec: keresztvas 5. ostrze: pengeél 6. grzbiet (tylec): pengefok 7. płaz: pengetest 8. strudzina: pengevájat „vércsatorna” 9. młotek: fokél 10. pióro: pengehegy Budowa szabli Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia szabla huzarska – huszárszablya v. kard szabla kawaleryjska – lovassági kard szabla kozacka – kozákkard 6774 szabla szermiercza – vívókard szablak (Sympetrum vulgatum) – Közönséges szitakötő (Sympetrum vulgatum) Szablak przepasany, szablak przewiązany, szablak górski (Sympetrum pedemontanum) [gatunek owada z rzędu ważek należący do podrzędu ważek różnoskrzydłych. Występuje w Europie. W Polsce dość rzadki – występuje nielicznie i lokalnie na terenie niemal całego kraju z wyjątkiem regionów górskich – wbrew nazwie górski.] – szalagos szitakötő v. barnacsíkos szitakötő, barnafoltos szitakötő (Sympetrum pedemontanum) Szablak żółty (Sympetrum flaveolum) [gatunek owada z rzędu ważek należący do podrzędu ważek różnoskrzydłych. Występuje w Europie] – útszéli szitakötő (Sympetrum flaveolum) [a rovarok (Insecta) osztályába a szitakötők (Odonata) rendjébe és a Libellulidae családjába tartozó faj] szablasty, -a, -e – kard alakú, kardszerű szable – (dzik) agyar - Wersja 01 01 2017. szablica – nagy szablya szablina – rossz kard v. szablya szablisko [zgrubienie od: szabla] – nehéz kard, fringia (tör., délszláv széles pengélyű, nehéz szablya (a kuruc kor jellegzetes fegyvere) finom acélból készült kard. A nevét ebből a Rákóczi-féle jelmondatból magyarázták: Franciscus Rákóczi In Nomine Ggentis Insurgit Armis, mig a németek, p. Boeheim (Handbuch d. Waffenkunde 281. l.) szerint annyi volna, mint: F(ridericus III.) R(ex Hungariae) I(n) G(ermania) I(mperator) A(ugustus). A jelmondatos magyarázat onnan keletkezett, mert a régebbi szablyapengékre gyakran rá van vésve a FRINGIA szó (néha FRANGIA is). Az elnevezés azonban jóval régibb a Rákóczi-kornál, már Bocskai István 1595. végrendeletében előfordul (Radvánszky B. Magy. Családélet III. 179.) s mint Thurzó György 1612-ki leltárában olvasható (u. o. II. 177, 178), tulajdonkép a kardnak a vasát nevezték F.-nak s maga a kard lehetett pallos is, nemcsak szablya. Boeheim szerint a F.-k stiriai gyárakban készültek, a XVI. századbeli F.-pengéken azonban rendszerint GENOA v. VENECIA bélyeg van s a Zrinyi Péter ingóságai közt említett F.-ról is az van megjegyezve, hogy genuai.Olasz eredetre vall az elnevezés is, mely a déli szlávoktól jutott hozzánk; ott (p. a bolgároknál) igy hangzik: frengia. Ők pedig a törököktől vették, kiknél frengi, tulajdonkép frank, vagyis olaszoktól készített kardot jelent. Az olaszok ugyanis, különösen a Kelettel összeköttetésben levő városok (Velence, Genua), már a XV. sz. második felében készítettek szablyákat, melyek leszámítva a penge görbeségét és egyélü voltát, máskülönben teljesen a nyugati kardok formája szerint voltak előállítva, rendszerint S alaku keresztvassal, négyszögü vagy lapos gombban végződő egyenes, hosszu markolattal s a keleti vagy a régi magyar szablyákénál jóval hosszabb pengével, p. a Zschille-gyüjtemény egy ilyen XV. századbeli szablyájának hossza 120 cm. Ezek tekinthetők a legrégibb F.-knak, s a fegyvergyüjtemények ritkább darabjai közé tartoznak; a magyar nemzeti muzeum régiségtára p. két ilyen XV. századbeli olasz izlésü szablyát őriz s ilyen a Skanderbég-féle szablya is a bécsi császári gyüjteményben. A F. szót bevésve legelőbb a berlini Zeughaus egy a XVI. sz. második felében készült, genuai bélyeggel ellátott magyar szabásu kardján találjuk, mely a rajta levő felirat szerint Báthori István lengyel király (1574-1586) karjai közé tartozott; ugyanezen időből való Niolaus da Ponte velencei doge (1578-85) nyugoti izlésben előállított szabályája a drezdai történelmi muzeumban, amelyre FRANGIA szó van vésve. V. ö. Edelspacher Antal, Fringia (M. Nyelvőr 1870); Arch. Ért. 1872. VI. 113. 1894. XIV. 190. Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia szablista, szablistka – kardvívó (ffi/nő) 6775 Nasza najlepsza szablistka Aleksandra Socha szablista wykonał uskok – a vívó elugrott szablisty, -a, -e – (dawno) kardos, karddal felszerelt szablon [1. naśladowany bezmyślnie wzorzec postępowania; 2. forma, wzór, według których wyrabia się seryjnie przedmioty; też: wzór służący do mechanicznego odtwarzania rysunków i liter] – (fr-ném) (fr. chablon) sablon, minta; (műsz) kivágott minta, amelyről a tárgyak tömeges előállítása történik; segédeszköz a kész termékek formájának ellenőrzésére; a szobafestők kész falmintája; (átv.) szolgai módon elfogadott, megmerevedett, vakon utánzott minta; kaptafa; (átv.) közhely, elkoptatott kifejezések szablon do mierzenia odzieży [karton służący do mierzenia odzieży, np. odzież wykonywana u krawca jest mierzona i krojona zgodnie z wymaganiami klienta] – méretfelvételi táblázat [Az egyedi méretre gyártott ruhadarab készítéséhez szükséges adatlap, amelyen azokat a méreteket tüntetik fel, amelyek alapján az egyedi szabásminta a tömeggyártásban használatos szabásminta átalakításával megszerkeszthető.] szablon kółkownik – körsablon szablon literniczy – betűsíblon szablon, matryca (1) [(w przemyśle wełnianym) minimalna ilość materiału preferencyjnie tkanego do celów testowych, stosowana w produkcji specjalnych kolekcji odzieżowych modeli.] – mintatétel [A legkisebb üzemileg gyártható mennyiségben előállított kelmemenyiség egy új fejlesztés kipróbálására vagy a bemutató kollekció elkészítésének céljára.] szablon, matryca (2) [płaski wzór służący do oznaczania, wycinania, etykietowania, szycia lub sprawdzania indywidualnych części odzieży. Wytwarzany z kartonu lub innego materiału.] – szabásminta; sablon [A szabásminta egy ruhadarab síkban kiterített alkatrészének rajza, amelynek körvonala - Wersja 01 01 2017. mentén az alkatrészt ki lehet vágni a kelméből. Ha ez kartonból vagy műanyaglemezből készül, amely alkalmas arra, hogy a szabászkést annak mentén vezessék, sablon a neve.] szablonowo – sablonosan, sablon v. minta szerint szablonowość – sablonosság, sablonszerűség szablonowy, -a, -e [1. pozbawiony oryginalności; 2. wykonany według szablonu lub za pomocą szablonu] – sablonos; sablonszablowy, -a, -e – szablya-, kardszabrować – murvával betömni a fal repedéseit; ellopni, eltulajdonítani, kirabolni szabrować opuszczone mieszkanie – elhagyott lakást kirabolni szabrownictwo – (közb.) rablás, betörés (főleg üresen álló házé) szabrownik [osoba grabiąca mienie pozostawione przez uciekających w czasie działań wojennych lub klęski żywiołowej] – rabló, fosztogató, betörő szach [1. perski termin oznaczający króla; tytuł dawnych władców Iranu, używany także przez władców niektórych państw muzułmańskiego Wschodu; też: monarcha noszący ten tytuł; 2. w grze w szachy: sytuacja, w której król jest bezpośrednio zagrożony] – (perzsa) sah [a király iráni neve újperzsa nyelven (Šāh ())هاش. Óperzsa alakja xšāyaθiya volt, ami etimológiai rokonságban a szanszkrit (xšatriya) („harcos”) szóval.]; perzsa (iráni) uralkodó, király; (sp) sakk; a király megtámadásának bejelentése a sakkjátékban Szach! – Sakk! szach i mat, szach-mat, szach mat [w szachach: sygnalizacja, że przeciwnik dostał mata] – (perzsa) sakk-matt; a sakkjátékban az egyik fél királya (s vele a játszma is) elveszett; (átv.) olyan helyzet, amelyből a kibontakozás semmilyen irányban sem lehetséges szacherka, szachrajstwo [pot. oszukiwanie w niezbyt ważnych sprawach] – csalás, becsapás; arg. suskus Szachinszach (dosł. "król królów", z perskiego szach - król) [to tradycyjny tytuł przysługujący władcom Persji od czasów Achemenidów, będący odpowiednikiem europejskiego Cesarz.] – (perzsa) sahinsah, császár; (perzsa: „királyok királya” vagy „urak ura”, s mint ilyen, a császár szinonímája) [túlzó fokozatot egyes iráni sahok használták, saját jelentősségüket hangsúlyozva, és más sahok fölé állítva magukat.] szachista [osoba grająca w szachy], szachistka – sakkozó, sakkjátékos (ffi/nő) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6776 szachować [1. w grze w szachy: atakować bezpośrednio króla przeciwnika; 2. trzymać kogoś w niepewności i strachu oraz zmuszać do określonego postępowania pod groźbą przykrych konsekwencji] – (sp) sakkolni; (geom.) kockázni, sakktáblaszerűen beosztani; (átv.) sakkban tartani szachować się [1. w grze w szachy: trzymać jeden drugiego w szachu; 2. trzymać się nawzajem w strachu, niepewności i zmuszać się nawzajem do czegoś] – (sp.) sakkot kapni; (átv.) stresszben tartják egymást; sokkolják egymást szachowanie – sakkbantartás, sarokba szorítás szachownica [1. plansza do gry w szachy i w warcaby, podzielona na 64 kwadratowe pola, na przemian białe i czarne; 2. dwukolorowe kwadraty lub romby jednakowej wielkości, ułożone na przemian według barw; 3. naprzemianległy układ działek, pól itp., przypominający planszę do gry w szachy; 4. roślina o ceglastych lub purpurowych, dzwonkowatych kwiatach; 5. motyl dzienny o białych skrzydłach z ciemnym rysunkiem] – sakktábla; táblás vetésű föld; sakktáblaszerű volta vminek Szachownica cesarska, korona cesarska (Fritillaria imperialis) – (virág) császárkorona (Fritillaria imperialis) Szachownica kostkowata (Fritillaria meleagris L.) [gatunek bylin należący do rodziny liliowatych. Występuje głównie w Europie Zachodniej. W rozproszeniu spotyka się ją w środkowej i południowo-wschodniej Europie. W Polsce gatunek bardzo rzadki. Występuje na Pomorzu, w Wielkopolsce, w okolicach Przemyśla (Rezerwat przyrody Szachownica kostkowata w Stubnie, Krównikach), nad Sanem oraz Biebrzą.] – mocsári kockásliliom v. kockás kotuliliom (Fritillaria meleagris) [a liliomfélék (Liliaceae) családjának kockásliliom (Fritillaria) nemzetségébe tartozó növényfaj. Európában, főleg Középés Délkelet-Európában található meg, de általában csak szórványosan; a rétgazdálkodás változása miatt sok helyen a kihalás fenyegeti. Németországban 1993-ban az év virága volt. Magyarországon is védett növény, a Muravidéken, a Zalaidombvidéken, a Zselicen, Csereháton, a Bodrogközben, a Beregi- és Szatmárisíkságon fordul elő. Kertekbe is szívesen ültetik dísznövényként.] - Wersja 01 01 2017. szachownica pól – sakktáblaszerű földek szachowniczka – sakktáblácska, kis sakktábla szachowy, -a, -e – sakk-; sakkszerű szachraj – panamista, üzér, kufár, csaló; siber, svindler; link alak szachrajka – panamista, üzér, kufár, csaló (nő); link asszony szachrajski, -a, -ie – panamista, üzér, kufár, csaló; siber, svindler; link szachrajstwo [pot. oszukiwanie w niezbyt ważnych sprawach] – panama, üzérkedés, kufárkodás, csalás, suskus szachrować [pot. prowadzić nieuczciwe interesy lub oszukiwać] – panamázni, üzérkedni, kufárkodni, csalni; síbolni, linkelni Szachulec [typ ściany szkieletowej drewnianej, której wypełnienie stanowi glina wymieszana i zarobiona z sieczką, z trocinami lub wiórami czy też zarzucona na plecionkę z witek z łozy lub łodyg trzciny. Rezultatem jest specyficzny wizerunek otynkowanego zwykle na biało budynku poprzecinanego ciemnymi od dziegciu belkami, ułożonymi w kratownicę z ukośnymi zastrzałami. Konstrukcja popularna w budownictwie alpejskim, ale i w całej Europie Zachodniej. W Polsce często spotykany w Sudetach i na Pomorzu. Występuje również na Podolu. Niektóre źródła podają, że szachulec to bal, drewniany poziomy element w ścianach drewnianych. Niezupełnie właściwe jest również identyfikowanie szachulca z murem pruskim. W pruskim murze ściana wypełniona jest cegłą a nie gliną. Jeżeli mur pruski jest otynkowany, to z daleka nie można odróżnić go od szachulca.] – gerendavázas v. favázas épület [a népi építészetben jelentős falszerkezet. A gerendavázas falú épület alapját összekapcsolt gerendák (talpfák) alkotják. A sarkokon és a falsík másik részén függőleges oszlopokat csapolnak bele, azok tartják a koszorúgerendákat, melyekre a tetőszerkezet Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6777 épül. A gerendaváz gyakran talpgerenda nélküli. Az így létrejött falváz kitöltésére többféle anyagot és technikát alkalmaztak: vesszővel fonták be és sárral tapasztották (→ vesszőfal); korcolt és tapasztott náddal töltötték ki; függőleges karókkal és a közéjük rakott sárgombócokkal rakták ki (karó közfal, csömpölyegfal, mereglyés fal); gyakran vályoggal töltötték meg (sárfal, vályogfal). Gerendaváz alkotta a keretét a deszkafalú épületeknek is (deszkafal). A gerendavázas fal a magyar nyelvterület nagy részén alkalmazott technika volt a 19. sz.ban] Nowe Wapno - Ratusz szachy1 [1. gra prowadzona na szachownicy przez dwóch graczy, z których każdy dysponuje szesnastoma figurami; też: komplet figur do tej gry; 2. Gra w szachy, zwana dawniej sakami, znaną już była w Polsce od wieków średnich.] – (perzsa) sakk, sakkjáték; kétszer tizenhat figurával, kockás táblán játszott, indiai eredetű játék szachy2 – (figury) sakkfigurák szachy heksagonalne – hatszögletű sakk v. sakktábla - Wersja 01 01 2017. szacować [1. określać w przybliżeniu wartość, wielkość lub ilość czegoś; 2. «osądzać czyjąś wartość, wygląd kogoś, czyjeś postępki itp.] – saccolni; becsülni, megbecsülni, felbecsülni, értékelni; súlyozni; bírálni, kritizálni szacowanie – becslés, értékelés, súlyozás; bírálás, kritizálás szacownie – tiszteletet érdemlő v. keltő módon szacowność – megbecsülés, értékelés szacowny, -a, -e [1. godny szacunku ze względu na swój wiek, status społeczny lub zasługi; 2. mający duże znaczenie, wartość lub bogatą tradycję; 3. godzien szacunku; czcigodny, dostojny; 4. posiadający dużą wartość lub znaczenie] – értékes, drága, becses; tiszteletre méltó, tiszteletteljes szacujący, -a, -e – vmit becsülő v. megbecsülő szacuneczek – tisztelet, megbecsülés (bec.), kisebb becslés szacunek1 [1. stosunek do osób lub rzeczy uważanych za wartościowe i godne uznania; 2. przybliżone określenie wartości, wielkości lub ilości czegoś] – tisztelet, megbecsülés; nagyrabecsülés; (dawno) (ocenienie wartości) becslés, felbecsülés, értékelés szacunek ogółu – köztisztelet szacunek2 – tiszteletem! (köszöntés) szacunkowy, -a, -e – becslési, becsültszadzenie – (nyelvt.) (lengyel) sz, cz, z használata szóban v. írásban s, c, z helyett szadras [sznurek płaski, cienki, na obie strony jednakowy, robiony na klockach (w XVIII w.)] – (daw) lapos zsinór szadzić [wymawiać sz zamiast s] – (nyelvt.) (lengyel) sz, cz, z használni szóban v. írásban s, c, z helyett szadź (zob. sadź) [osad lodu powstający przy zamarzaniu małych, przechłodzonych kropelek wody (mgły lub chmury) w momencie zetknięcia kropelki z powierzchnią przedmiotu lub już narosłej szadzi.] – dér; zúzmara; átv. gyümölcs v. növényviasz szafa [mebel o kształcie prostopadłościanu, zawierający wewnątrz półki lub wieszaki, mający drzwi, używany do przechowywania różnych przedmiotów] – szekrény, öltözőszekrény szafa biblioteczna – könyvesszekrény szafa bieliżniarka – fehérneműs szekrény szafa biurowa – irodaszekrény; irattartó szekrény szafa dwudrzwiowa, trzydrzwiowa – két-, háromajtós szekrény szafa gra! – (közb.) minden rendben, minden OK! Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6778 szafa grająca [automatyczne urządzenie do odtwarzania płyt gramofonowych zamknięte w dużej obudowie. Składa się z odtwarzacza i urządzenia wybierającego jedną płytę z zestawu. Uruchamiany przez wrzucenie monety. Używany jest w lokalach rozrywkowych.] – zenélődoboz, zeneszekrény Szafa grająca mp3 [Automatyczne urządzenie do odtwarzania plików formatu mp3 (przekonwertowanych z płyt CD) zachowanych na dysku wewnętrznym szafy grającej. Szafa składa się z komputera klasy PC zabudowanego w obudowie z drewna lub tworzyw sztucznych. Starsze modele szafy grających mp3 zawierały wbudowany wewnętrznie system głośników wraz ze wzmacniaczem, obecnie odchodzi się od tego trendu i zaczęły powstawać małe szafy z głośnikami zewnętrznymi z możliwością podłączenia nagłośnienia lokalu, w którym się szafa znajduje. Wrzucenie monet o odpowiednim nominale udostępnia określoną ilość kredytów. Najczęściej występującymi wrzutnikami w nowych szafach są elektroniczne wrzutniki NRI oraz c120 (coin controls).] – Jukebox [1. CDadagolórendszer. Különböző típusú és kapacitású jukeboxok léteznek (néhány és több száz lemez között). Az adott felhasználáshoz vagy telepítéshez összegyűjtött lemezek közül bármelyiket kiválaszthatjuk menet közben kézi beavatkozás nélkül. Némely automatikus adagoló rendszerben több CD-meghajtó is található, így egyszerre több CD olvasása is lehetséges 2. Háttértároló eszköz, melyben több előre behelyezett cserélhető winchester vagy optikai lemez váltása és elérése automatizálva van.] szafa habanowa – ébenfa-szekrény szafa kartotekowa – kartotékszekrény szafa korytarzowa – előszobaszekrény szafa lutrzana – tükörrel ellátott szekrény, tükrös szekrény szafa na buty – cipősszekrény szafa na książki – könyvszekrény, könyvesszekrény szafa na lekarstwa – gyógyszerszekrény szafa na ubranie, szafa na ubrania – ruhásszekrény szafa (na wiszące ubranie) – akasztós szekrény szafa ogniotrwała – páncélszekrény szafa oszklona – üvegszekrény szafa pancerna – páncélszekrény; széf - Wersja 01 01 2017. szafa samogrająca – zenegép szafa ścienna – faliszekrény; beépített szekrény szafa ubraniowa – ruhaszekrény, ruhásszekrény szafa z gzymsami – gyalult díszítésű szekrény szafa z inkrustacją – berakásos v. intarziás szekrény Szafan * Safan – Sáfán (hörcsög, ugró, okos, ravasz) [Jósiás (1) király titkára és írnoka (2Kir 22,3-20; 2Krón 34,8-28)] szafarnia – (dawno) raktár, csűr, élelmiszerláda, magtár, éléstár Szafarnia [wieś w Polsce położona w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie golubsko-dobrzyńskim, w gminie Radomin, centrum wsi znajduje się ok. 1,5 km na północ od drogi wojewódzkiej nr 534 Kowalewo Pomorskie-GolubDobrzyń-Rypin] – Szafarnia (lengyel falu) szafarka – (dawno) sáfárnő, kulcsárnő Szafarstwo (dyspensacja) [wyraz ten jest przekładem greckiego wyrazu ojkonomia, co znaczy sposób gospodarowania. Jest różnica między przymierzem a szafarstwem. Przymierze jest zawierane między człowiekiem a Bogiem i pozostaje na zawsze, a szafarstwo jest nadane przez Boga i jest okresem, w którym Bóg wypróbowuje posłuszeństwo człowieka w wykonywaniu danego mu zadania. 1. Pierwszym okresem szafarskim (dyspensacją) jest niewinność. Człowiek nie znał wtedy różnicy między dobrem a złem, ale wiedział że Bóg wymagał od niego posłuszeństwa w powstrzymaniu się od jedzenia z drzewa poznania dobra i zła. Ale człowiek zawiódł pychą i brakiem posłuszeństwa. Był to okres (szafarstwo, dyspensacją) niewinności, który skończył się wygnaniem z Eden. 2. Szafarstwo sumienia. Był to okres, w którym człowiek wzrastał w znajomości dobra i zła; ale też nie słuchał Boga i Bóg usunął całą ówczesną ludzkość (za wyjątkiem Noego i jego rodziny) potopem. 3. Rządy człowieka. Rozpoczęły się po wyjściu Noego z arki. W dyspensacji tej Bóg doświadczał całą ludzkość w jej rządzeniu światem. 4. Obietnica. Była doświadczaniem człowieka (właściwie Izraela) w jego działaniu stosownie do obietnicy danej Abrahamowi. Cechowało je życie Izraela w łasce. Z łaski Bóg dał Izraelowi wodza, Mojżesza, który wywiódł go z Egiptu, krainy poddaństwa i niewoli. 5. Zakon. Ta dyspensacją trwała od opuszczenia Egiptu do ukrzyżowania Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6779 Chrystusa. Jak we wszystkich poprzednich, człowiek zawiódł także w życiu pod Zakonem. 6. Łaska. Okres ten zaczął się po ukrzyżowaniu i zmartwychwstaniu Chrystusa. Cechuje go przyjęcie Jezusa Chrystusa jako Zbawiciela i praca prawdziwych chrześcijan w szerzeniu Ewangelii. Biorą w nim udział ludzie z Izraelitów i narodów (pogan). 7. Królestwo Tysiącletnie po dokonaniu pełni czasów, po powtórnym przyjściu Pana na ziemię i życie pod Jego rządami. W okresie tym nie będzie wpływów szatana.] - sáfárság [1. Az 1Kor 9,17; Ef 3,2 és a Kol 1,25 beszél a sáfárság tisztjéről vagy megbizatásáról; jelent ránk bízott javakkal való gazdálkodást vagy valamely feladat megbízásból való végrehajtását. 2. A sáfárság: "a sáfár hivatala, feladatköre vagy szolgálata". A keresztény számára a sáfárság azt jelenti, hogy "az ember felelõs mindenért és mindennek a használatáért, amit Isten reá bízott - az életért, fizikai létért, idõért, talentumokért és képességekért, anyagi javakért, a másokért való szolgálat alkalmaiért és az igazság ismeretéért". A keresztények Isten javai feletti intézõként szolgálnak, és az életet Istentõl kapott alkalomnak tekintik, amikor "megtanulhatják, miként lehetnek hû sáfárok, hogy majd az eljövendõ életben sáfárkodni tudjanak az örökkévaló dolgokkal".] szafarz [1. w dawnej Polsce na dworze magnackim i folwarku szlacheckim: osoba nadzorująca gospodarstwo domowe i zarządzająca spiżarnią; 2. w dawnej Polsce: urzędnik zajmujący się sprawami finansowymi państwa; 3. w XVI–XVIII w.: urzędnik miejski zawiadujący skarbem miasta; 4. osoba rozdająca jakieś dobra lub zawiadująca nimi; 4. rządca, pełniący obowiązki gospodarza, gospodarz] – (dawno) kulcsár, sáfár, ispán; a sáfár az, aki "meg van bízva más háztartásának vagy birtokának kezelésével". szafarze [(u Zygmunta Glogera) oni byli to urzędnicy celni na Zaporożu, należący do służby wojskowej, ustanowieni u przewozów na Dnieprze, w Kudaku i Nikitynie, także na rzece Samarze i u przewozu bohogardowskiego na Bohu. Pobierali opłaty celne, utrzymywali komendy i budowle, oraz pilnowali porządku i słuszności na przewozach, co było bardzo ważnem przy wielkim w tych miejscach ruchu handlowym. Szafarz u przewozu nikityńskiego miał jeszcze obowiązek przyjmować gości i - Wersja 01 01 2017. podejmować komisarzy zagranicznych, tam się zbierających dla godzenia sporów i skarg między Kozakami zaporoskimi i Krymem.] – (daw) sáfárok, vámtisztviselők Szafat [„Nad bydłem pasącym się w Szaronie Szitrai z Szarony, nad bydłem w dolinach Szafat, syn Adlaja” (1Ks. Kron. 27,29)] – Sáfát (3) [Adlai fia (1Krón 27,29).] szafeczka – szekrényke szafir [bardzo twardy minerał z gromady tlenków - niebieska odmiana korundu. Jest minerałem rzadkim. Nazwa pochodzi od gr. sappheiros = niebieski kamień, nawiązuje do najczęstszej barwy tego minerału. Wywodzi się także od hebr. sappir = najpiękniejszy] – (szanszkrit) (gr. sappheiros) zafír; drágakő; a korund kék színű változata szafir nieba – az ég zafír színe szafirek [1. roślina o małych, niebieskich kwiatach zebranych w grona i długich, wąskich liściach; 2. zdr. od szafir] – kis zafír; (növ.) gyöngyike (növ., Muscari Tourn., Botryanthus Kunth, Leopoldia Parl., Comus Salisb.) [ a liliomfélék virága, 40 fajjal a mediterrán és szomszéd vidéken (hazánkban 6 faj)] Szafirek groniasty (Muscari neglectum) gatunek [niewielkiej, łatwej w uprawie rośliny cebulowej z rodziny szparagowatych. Najbardziej rozpowszechniony w uprawie gatunek szafirka obok szafirka armeńskiego. Naturalnie występuje na obszarze śródziemnomorskim, w Azji Mniejszej i Azji zachodniej sięgając po Pakistan i Turkmenistan. W Polsce gatunek uprawiany.] – fürtös gyöngyike (Muscari racemosum vagy M. neglectum) [a spárgavirágúak rendjébe, a jácintfélék családjába, a gyöngyike (Muscari) nemzetségbe tartozó növényfaj] szafirowy, -a, -e – zafírszafka [niewielki zamykany mebel z półkami] – kis szekrény, szekrényke, faliszekrény; alacsony szekrény Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6780 szafka kuchenna – konyhaszekrény szafka licznikowa – (vill.) fogyasztásmérőszekrény szafka łazienkowa – fürdőszobaszekrény szafka (na ubranie) – előszobaszekrény szafka nocna [niska szafka stojąca przy łóżku] – éjjeliszekrény szafka oszklona – üvegszekrény, vitrin szafka z lustrem – tükrös szekrény szafkowy, -a, -e – kis szekrényszafliczek – kis sajtár v. véka szaflik [okrągłe naczynie, zwykle drewniane, z jednym lub dwoma uchwytami, używane dawniej w gospodarstwie wiejskim] – sajtár, véka szafot (st.fr. chafoud: "rusztowanie", niem. Schafott: "rusztowanie") [1. konstrukcja (zwykle drewniana), rusztowanie, które służyło do wykonywania egzekucji – ścinania, wieszania, itp 2. drewniane podwyższenie, na którym ścinano skazanych na śmierć; 3. sposób tracenia skazańca, polegający na ścinaniu mu głowy] – vérpad; kínpad Charles Monnet – Marie Antoinette királyné kivégzése 1793. október 16-án, a Place de la Révolutionon, a mai Concorde téren szafować [nieoszczędnie lub bez potrzeby używać czegoś albo rozdawać coś] – szétosztani, pazarolni szafować słowami – sok szép szót pazarolni szafowanie – szétosztás, pazarlás szafran (z arabs. zaferan) [1. zob. krokus; 2. ciemnopomarańczowy proszek, otrzymywany z wysuszonych znamion słupka lub pręcików kwiatu krokusa, stosowany m.in. jako przyprawa; 3. kwiat rośliny, zwanej po łac. crocus, ulubiony w Polsce do potraw, a mianowicie do: ryb, flaków i ciast wielkanocnych.] – sáfrány krókusz, sáfrány (sárga, fehér, lila és cirmos virágú, kora tavasszal virágzó növény) - Wersja 01 01 2017. szafran fałszywy [zob. krokosz barwierski] – kerti pórsáfrány, más néven olajözön v. sáfrányos szeklice (Carthamus tinctorius) Szafran uprawny (krokus uprawny, szafran siewny, łac. Crocus sativus L. 1753) [gatunek rośliny z rodziny kosaćcowatych. Pochodzi prawdopodobnie z południowowschodniej Europy lub Azji Mniejszej. Nieznana jest jego forma dzika, wydaje się, że jest blisko spokrewniony z Crocus cartwrightianus Herbert, który normalnie zawiązuje nasiona, w przeciwieństwie do C. sativus, który albo nie zawiązuje nasion wcale, albo tylko płonne.] – jóféle sáfrány (Crocus sativus) [1. az egyszikűek (Liliopsida) osztályába, a spárgavirágúak (Asparagales) rendjébe, a nősziromfélék (Iridaceae) családjába és a sáfrány (Crocus) nemzetségbe tartozó faj. 2. Jóféle sáfrány (Crocus sativus, karkôm). Az Izraelt jelképező kertben megvolt a sáfrány, feltehetően endemikus faj. Ősszel nyílik, ibolyás virágai vannak, bibéjét régen fűszerként, többek között a leves színezésére használták (Én 4,14). Legtöbbször a bibét megszárították, majd megőrölték és porát olívaolajban feloldották.] szafranek – sáfrányszínű gyöngy szafranowy, -a, -e [1. intensywnie żółty; 2. zaprawiony szafranem] – sáfrányos szagryn (zob. jaszczur w zn. 3.) – chagrin-bőr [150 évvel ezelőtt kecske- és juhbőrökbe kéziszerszámmal nyomtak mesterséges apró barkarajzot (chagrin francia szó = ikrás bőr)] szajba [1. pot. okrągła płytka metalowa z otworem, którą podkłada się pod główkę śruby lub pod nakrętkę; 2. pot. mania na punkcie czegoś] – (közb.) csavaralátét; (átv.) mánia szajba komuś odbiła – (közb.) megbolondult, agyára ment vmi szajchet – (héber) sajchet, sakter, metsző; (vall) zsidó mészáros, aki a zsidó vallás előírásai szerint vágja le a fogyasztásra kerülő állatot szajka [zorganizowana grupa przestępcza] – banda, rablóbanda, tolvajbanda; gúny fajzat szajka zbójów – rablóbanda Szajlok [zob. Shylock] – Shylock; lelketlen, vérszopó uzsorás (Schakespeare Velencei kalmárjának főalakjából) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia szakal [1. zwierzę drapieżne podobne do wilka, zamieszkujące północną Afrykę, Półwysep Bałkański i Azję; 2. o człowieku czerpiącym zyski z cudzego nieszczęścia] – sakál (Canis aureus) [a kutyafélék családjába dorolt farkasféle ragadozó] Szakal złocisty (Canis aureus) [nazywany azjatyckim lub pospolitym szakalem] – aranysakál (Canis aureus) [az emlősök (Mammalia) osztályába a ragadozók (Carnivora) rendjébe és a kutyafélék (Canidae) családjába tartozó faj.] - Wersja 01 01 2017. szal [1. prostokątny, długi kawałek tkaniny lub dzianiny służący jako okrycie ramion i głowy lub owijany dokoła szyi; 2. dodatek do ubioru, stosowany dla ochrony szyi i jej okolic przed chłodem, a także w celach estetycznych. Zwykle szerszy i dłuższy od szalika, może być jedwabny, koronkowy, lniany, wełniany itd., pasuje praktycznie do każdego stroju, musi być jedynie odpowiednio dobrany.] – sál; (hosszú) sál, 6781 Szakal złocisty (Canis aureus) Szakłak (Rhamnus L.) [1. rodzaj roślin należący do rodziny szakłakowatych. Liczy ok. 30 gatunków, w florze Polski występuje tylko jeden gatunek. Gatunkiem typowym jest Rhamnus catharticus L.; 2. drzewo lub krzew o zielonkawych kwiatach i kulistych, czarnych owocach] – (növ.) varjútövisberkenye Szakłak pospolity (Rhamnus catharticus a. Rhamnus cathartica) [gatunek krzewu lub drzewa należący do rodziny szakłakowatych (Rhamnaceae). Występuje w Europie i Zachodniej Azji, w Polsce pospolity na całym niżu, na pogórzu występuje rzadziej.] – Varjútövis (Rhamnus catharticus) [a rózsavirágúak rendjébe, azon belül a bengefélék családjának benge nemzetségébe tartozó gyógyhatású növényfaj.] szal – sál szal (1) [długi, wąski pasek tkaniny w kolorze liturgicznym, który jest noszony przez księży wokół szyi.] – stóla (papi ornátus része) [Püspökök, papok által használt, nyakba vetve viselt, hosszú, keskeny szövetcsík, különböző liturgikus színekben.] szal (2) [dodatek odzieżowy, kwadratowy lub trójkątny z materiału włókienniczego (zwykle z tkaniny), który służy do zakrycia głowy lub szyi. Pojawia się w różnych rozmiarach, kolorach i wzorach. Czasami w damskiej modzie, ozdabia Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017. szyję.] – fejkendő [Öltözék-kiegészítő ruhadarab, négyszögletes, vagy háromszög alakú, a fej és a nyak betakarására szolgál. Sokféle anyagból (főleg gyapjú- és selyem típusú szövetekből), különböző méretekben, színekben és mintázatokkal készül. Részben a hideg elleni védelem, részben a díszítés célját szolgálja.] 6782 szal (3) [dodatek odzieżowy, który jest prostokątnym kawałkiem materiału włókienniczego. Noszony wokół szyi jako ochrona przed zimnem lub jako ozdoba. Wytwarzany z wełnianych, bawełnianychi jedwabnych tkanin. Szyty w kształcie pustego pasa, ma frędzle na końcach. Może być jednokolorowy lub drukowany. Swoje początki ma w Indiach.] – sálkendő [Öltözet-kiegészítő ruhadarab; négyszögletes, többnyire hosszúkás alakú, szövött vagy kötött, mindenképpen ép szélű kelmesáv, amit a nyak köré tekernek a hideg elleni védelem, vagy díszítés céljára. Egyszínű vagy mintás, esetleg rojtokkal is díszítik. Használata Indiából származik; Kasmírban finom gyapjúból állították elő. Európában a 19. században terjedt el.] szal (4) [damski dodatek odzieżowy w formie długiego, wąskiego paska z tkaniny lub dzianiny, który jest noszony na szyi; jego końce leżą na ramionach.] – stóla (divatcikk) [Nők által használt öltözékkiegészítő ruhadarab; hosszú, keskeny, a sálnál nagyobb, nagyon dekoratív sálszerű kendő, amit alkalmi ruházathoz hordanak a nyakban vagy a vállon. Készülhet szövetből, kötött kelméből, vagy szőrméből is.] szal kaszmirowy [szal z delikatnej wełny kóz indyjskich, haftowany we wzory] – kasmírsál szal wełniany [odzieżowy dodatek w kształcie kwadratu, w rozmiarze przynajmniej 70 cm. Tkany z wełnianych przędz; filcowany i ozdobiony frędzlami na bokach. Stosowany jako ochrona przed zimnem. Był popularny na wsiach, noszony zwłaszcza przez starsze kobiety.] – gyapjúsál; gyapjúkendő [Négyzet alakú, legalább 70 x 70 cm méretű kendő, amit finom gyapjúfonalból szőtt szövetből készítenek és oldalait rojtokkal díszítik. A hideg elleni védelemül viselik. Régebben, különösen vidéken, az idősebb nők öltözetének nagyon fontos része volt.] szala [część wagi przeznaczona do kładzenia na niej ważonego ciężaru lub każda z dwóch symetrycznie umieszczonych części wagi, przeznaczonych do kładzenia na jednej ważonego ciężaru, na drugiej – odważnika] – serpenyő, mérlegserpenyő szala przechyliła się na jego stroną – oldalára billent a mérleg szala u wagi – mérlegserpenyő szalbierczy, -a, -e – csalárd-, ravasz-, csaló-; nyegle szalbierka – huncut v. csaló nő szalbierstwo – gazság, csalárdság, csalás, huncutság szalbierz (oszust, szachraj) – gazfickó, kópé, huncut, csaló, szélhámos, szédelgő, szemfényvesztő (ffi) szalbierski, -a, -e – csaló szalecik – házacska, kis kunyhó Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6783 szaleć (szaleje) [1. tracić panowanie nad sobą i zachowywać się niepoczytalnie; 2. zachowywać się nierozsądnie lub bardzo emocjonalnie; 3. bawić się swobodnie i hałaśliwie; 4. o zjawiskach przyrody, wojnach, chorobach itp.: występować w bardzo ostrej formie; 5. pot. przepadać za kimś lub za czymś; 6. pot. robić coś z pasją] – duhajkodni, dorbézolni, tobzódni, tombolni; őrjöngeni, dühöngeni; bolondulni, megőrülni; fékezetlenül viselkedni szaleć z bólu – megőrül a fájdalomtól szaleć za kim – megőrülni vkiért szaleć ze szczęścią – majd megőrül a boldogságtól szaleje z radości – tombol örömében szaleję za jazzem – bolondulok a dzsesszért szalej, szalej jadowity (Cicuta virosa L.) [gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny selerowatych (Apiaceae Lindl). Rośnie w strefie umiarkowanej, także w Polsce; roślina mająca kłącza zawierające silnie trujące alkaloidy] – (növ.) virágos káka, öreg káka, gyékényfű, gyékénykáka, fülemülefű: virágos káka (Butomus umbellatus L.); gyilkos csomorika (Cicuta virosa L.) virágos káka Szalej jadowity (Cicuta virosa L. ) [1. gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny selerowatych (Apiaceae Lindl). Jest szeroko rozprzestrzeniony na półkuli północnej. Występuje w Azji, Europie i Ameryce Północnej, głównie na obszarach o klimacie umiarkowanym i zimnym, ale w Azji jego zasięg obejmuje również obszar w Indiach o tropikalnym klimacie. 2. zwany też cykutą, jest jedną z NAJBARDZIEJ TRUJĄCYCH roślin baldaszkowatych. Występuje nad sadzawkami, rowami, na starorzeczach i bagnach. Ta wieloletnia roslina osiąga 120 cm wysokości, ajej ważną cechą rozpoznawczą jest zgrubiałe, bulwiaste kłacze, wewnątrz puste, z poprzecznymi przegrodami. Bardzo duże, dwu- lub trzykrotnie pierzaste liście są - Wersja 01 01 2017. wąskolancetowate i ostro piłkowane. Baldachy kwiatowe, z białymi kwiatkami mają średnicę do 13 cm.] – gyilkos csomorika (Cicuta virosa) [a kétszikűek (Magnoliopsida) osztályának az ernyősvirágzatúak (Apiales) rendjéhez, ezen belül az ernyősök (Apiaceae) családjához tartozó faj.] szalenie [w dużym stopniu] – nagyon, rémesen, szörnyen, vadul, mértéktelenül; tombolás, őrjöngés, féktelenkedés szaleniec [1. osoba chora umysłowo; 2. osoba niepanująca nad swoimi uczuciami, nielicząca się z niebezpieczeństwem i postępująca w sposób gwałtowny] – őrült, őrjöngő, dühöngő ffi szaleństwo [1. postępowanie wykraczające poza przeciętne normy, zwyczaje; 2. stan psychiczny człowieka niepanującego nad sobą; 3. choroba umysłowa; 4. hulanka, zabawa] – őrjöngés, tombolás, dühöngés, őrültség, megőrülés, téboly, elmezavar; átv. mulatság, fékezetlen magatartás szaleństwo religijne – vallási téboly szalet [1. osobny budynek mieszczący ustęp, zwłaszcza publiczny; 2. drewniany domek szwajcarski albo szałas w górach] – hegyi kunyhó, (svájci módra épített) erdei v. falusi ház; (ubikacja) nyilvános illemhely, WC szaliczek – szálacska szalik [element odzieży służący do okrycia szyi. W przeciwieństwie do szali, które mogą być bardzo dekoracyjne i szyte z tkaniny, szaliki zwykle wyrabiane są z dzianiny wełnianej lub też wełnopodobnej. Jest to długi, podłużny pas, którym obwija się szyję, bądź też wiąże się go w węzeł lub w specjalny sposób zaplata.] – sál, kis sál; nyaksál Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6784 szalka – serpenyőcske szalki wagowe – mérlegserpenyők szalkowy, -a, -e – serpenyős szalom [pozdrowienie żydowskie] – (zsid) shalom; üdvözlet szalony [1. osoba nieopanowana i niezrównoważona; 2. osoba chora umysłowo], szalona – (obłędny) őrült, bolond, esztelen (ffi/nő); (wściekły) dühöngő, őrjöngő, tomboló szalony, -a, -e [1. taki, który zachowuje się w sposób niezrównoważony i nieobliczalny; 2. chory umysłowo; 3. świadczący o czyimś szaleństwie; 4. pełen hucznej zabawy, wrażeń; 5. o ruchu: bardzo szybki, czasami niebezpieczny; 6. o uczuciach: trudny do opanowania; 7. występujący w bardzo dużym natężeniu] – őrült, bolond, esztelen; óriási, nagy, őrült nagy szalona frajda – hallhatatlan öröm szalona pałka – fanatikus v. forró fejű ember, rajongó szalone szczęście – őrült nagy szerencse szalone powodzenie – viharos tetszés szalony człowiek – bolond v. őrült ember szalotka [1. roślina warzywna o drobnych cebulkach używanych jako przyprawa kuchenna; też: cebulka tej rośliny; (1.1) bot. gatunek byliny z rodziny czosnkowatych; (1.2) bot. kulin. cebulka tej rośliny] – (növ.) fokhagyma; mogyoróhagyma (Allium ascalonicum L.) [termesztett hagymafaj, hagymája középnagyságu, hosszas-tojásdad, apróbb, jól összeillő lilaszinü hagymákból alakul] szalować [obijać deskami ściany budynku, wykopu itp. w celu wzmocnienia konstrukcji, uszczelnienia lub dla dekoracji] – (ép) zsaluzni szalowanie, szalunek [1. warstwa desek stanowiąca pokrycie ściany budynku, wykopu itp., wzmacniająca konstrukcję i uszczelniająca ją; 2. prowizoryczna konstrukcja drewniana tworząca formę dla masy betonowej] – zsaluzás; zsaluzat, zsaluzás szalowy, -a, -e – sál-, sálszerű szalowa bluzka [Bluzka z dekoltem na przodzie zapinana lub wiązana z przodu lub z tyłu. Często wiązanie jest umieszczone z przodu a bluzkę wciąga się przez głowę.] - átvetett blúz [Elöl nyitott blúz, amelynek elejét a felsőtest körül átvetik és hátul vagy elöl pánttal megkötve rögzítik. Van olyan megoldás, amely szerint a rögzítés végleges - Wersja 01 01 2017. és a blúzt ebben a formában bebújós blúzként használják.] szalowy kolnierz – sálgallér szalówka – zsaludeszka szaltusek [kraciasta chusta] – kockás kendő szalunek (szalowanie) – borítás, burkolat; zsaluzat szalunkowy, -a, -e – zsalus szalupa [wiosłowo-żaglowa łódź używana na statku do celów ratowniczych i szkoleniowych, a także do komunikacji z lądem] – dereglye, mentőcsónak, nagy v. nagyobb csónak; naszád szalupa ratunkowa – mentőcsónak szalupka – kis v. kicsi dereglye, mentőcsónak szalupowy, -a, -e – dereglye-, mentőcsónakszał [1. ostre zaburzenie świadomości połączone z gwałtownym podnieceniem, będące objawem niektórych chorób psychicznych i zatruć; też potocznie: napad gniewu, wściekłości; 2. stan psychiczny człowieka niepanującego nad sobą, ogarniętego jakimś silnym uczuciem; 3. zapamiętałe, niepohamowane oddawanie się jakiejś czynności] – őrület, dühöngés, tombolás, téboly; dühöngés szał bezrozumny – őrjöngés, őrület szał miłosny – szerelmi őrület v. téboly szałamaja [po łac. calamaus (od calamus – trzcina), po francusku chalumeau] [1. dawny instrument dęty drewniany z grupy aerofonów stroikowych, ze stroikiem podwójnym; podobny do oboju. Powstał ok. XIII wieku we Francji. Używany od średniowiecza do XVIII w.; 2. co wskazuje skąd do Polski przywieziono to narzędzie muzyczne, będące jednym z najdawniejszych instrumentów dętych. Była to pierwotnie fujarka z trzciny o kilku dziurkach, później rodzaj oboja o przykrym nosowym tonie. Rurki czyli piszczałki kościane, przytwierdzone do instrumentu zwanego kozą lub dudą, zwano także szałamajami.] – (dawno) nádsíp, pásztorsíp, furulya szałaput [daw. człowiek lekkomyślny i nierozważny] – (dawno) szeleburdi; üresfejű, könnyelmű; fickó; hűbelebalázs szałaputka – (dawno) szeleburdi; üresfejű, könnyelmű nő v. nőcske szałas [1. tymczasowe schronienie uplecione z gałęzi; 2. domek o prostej konstrukcji, bez okien, przeznaczony na okresowe mieszkanie lub na przechowalnię sprzętu] – pásztorkunyhó, kalyiba, pajta, fészer, kunyhó szałasik – kunyhócska Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6785 szałasowy, -a, -e – pásztorkunyhó-; pajta-, kunyhószałasik – pásztorkunyhócska, kis kalyiba szaławia – szeleburdi ember szałowy, -a, -e [pot. robiący ogromne wrażenie] – (közb.) fantasztikus, csodálatos, őrülten jó szałwia [1. wonna roślina o ząbkowanych liściach i barwnych kwiatach zebranych na szczycie łodygi; 2. leczniczy napar z tej rośliny] – zsálya; orvosi zsálya Szałwia błyszcząca, szałwia ogrodowa (Salvia splendens) [gatunek rośliny należącej do rodziny jasnotowatych). Pochodzi z Brazylii. Powszechnie uprawiana w wielu krajach świata jako roślina ozdobna.] – paprikavirág (Salvia splendens Sello) [Hazája Brazília, ahol 50-150 cm magas évelő v. félcserje. A kertészeti termesztésben egynyári növény] Szałwia Boska (Salvia Divinorum) – látnokzsálya v. jósmenta (Salvia divinorum) [az árvacsalánfélék (Lamiaceae) családjába, a zsálya (Salvia) nemzetségbe tartozó lágy szárú növényfaj.] Szałwia lekarska (Salvia officinalis L.) [gatunek rośliny z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae). Pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego (Albania, Jugosławia, Grecja, Włochy), ale rozprzestrzeniła się gdzieniegdzie również poza tym obszarem. Jest uprawiana w wielu krajach świata. Jej nazwa łacińska wywodzi się od łacińskiego salvus oznaczajacego zdrowie.] – orvosi zsálya (Salvia officinalis) [az árvacsalánfélék (Lamiaceae) családjába tartozó kesernyés, aromás fűszer- és gyógynövény. Ismert még kerti vagy patika zsálya néven is. népies nevei: Foszló virág, lóbárzsing, réti-, vad-, v. skárlát-zsálya.] - Wersja 01 01 2017. Szałwia lekarska (Salvia officinalis L.) Szałwia łąkowa (Salvia pratensis L.) [gatunek byliny z rodziny jasnotowatych. Występuje w Europie. W Polsce jest gatunkiem średnio pospolitym.] – Mezei zsálya (Salvia pratensis L.) szałwiowy, -a, -e – zsályaszałwioww wino – zsályabor szaman [1. u niektórych ludów Azji, Eskimosów i Indian: osoba pośrednicząca między duchami a ludźmi, obdarzonana nadprzyrodzoną mocą; 2. tung. szaman 'szaman; mnich buddyjski' z sanskr. śramana 'mnich buddyjski; asceta' od śrama 'zmęczenie; wysiłek; ćwiczenie relig.' ― obcujący z niewidzialnym światem bogów, demonów i duchów przodków kapłan, czarodziej i znachor szamanizmu, formy religii pierwotnej, opartej na animizmie, znanej większości pierwotnych ludów świata, występującej gł. u ludów uralo-ałtajskich płn. Syberii.] – (tanguz) sámán; varázsló, pap; kuruzsló szamanizm [1. zespół praktyk i wierzeń opierających swe pojmowanie relacji świata namacalnego do świata duchowego na fundamentalnej roli szamana jako osoby zdolnej do podróży ekstatycznych w zaświaty dla dobra swojej wspólnoty bądź jej poszczególnych członków. 2. zespół wierzeń i praktyk religijnych opartych na animizmie i instytucji szamanów, występujący u niektórych ludów Azji oraz wśród Eskimosów i Indian; 3. zespół praktyk i wierzeń opierających swe pojmowanie relacji świata namacalnego do świata duchowego na fundamentalnej roli szamana jako osoby zdolnej do podróży ekstatycznych w zaświaty dla dobra swojej wspólnoty bądź jej poszczególnych członków] – (tunguz-lat.) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6786 sámánizmus; vallási forma: hit abban, hogy egyesek önkívületi állapotban érintkezésbe kerülnek a szellemekkel, s így rendkívüli tudás birtokába jutnak szamanka [wśród Indian i niektórych ludów w Azji: kobieta obdarzona nadprzyrodzoną mocą, kontaktująca się z duchami, posiadająca zdolności leczenia] – sámán nő szamański [dotyczący szamana] – sámánszambelan [1. wysoki urzędnik na dworach europejskich pełniący dyżury przy królu i wprowadzający gości na pokoje; z czasem – godność tytularna; też: osoba nosząca ten tytuł; 2. daw. starszy służący w bogatych domach; 3. (u Zygmunta Glogera) z francuskiego, odpowiada godności podkomorskiej na dworach panujących. Stanisław August, dla zjednania sobie szlachty, takie mnóstwo pośród niej nominował szambelanów, że powstało wówczas przysłowie: „kpów i szambelanów nigdy nie zabraknie”. Mieli oni właściwy mundur haftowany z kluczem złoconym, wiszącym z tyłu na lewem biodrze. Obowiązkiem było szambelana w czasie uroczystości dworskich (o ile był w stolicy i zawezwany) znajdowanie się na pokojach królewskich dla usług honorowych.] – kamarás [intézmény régi keletű, és Európaszerte szokásos a királyi udvaroknál. A Habsburgoknál és a német királyi udvarokban a középkor óta dívott. A kamarások, udvarnokok általában királyi lakok előtermében tartottak udvari szolgálatot] - Wersja 01 01 2017. szambo [1. podziemny zbiornik, do którego spływają ścieki z domowych urządzeń kanalizacyjnych; też: ścieki w tym zbiorniku; 2. pot. dwuznaczna moralnie sytuacja; 3. pogard. grupa podejrzanych, nieuczciwych ludzi] – emésztőgödör, (vulg.) pöcegödör; (átv.) kétértelmű szituáció; banda szambran [(u Zygmunta Glogera) suknia kobieca. Potocki Wacław wspomina szambrany złote, t. j. z litej materyi.] – (daw) női ruha szamerować [obszywać coś dla ozdoby galonem, sznurem itp.] – zsinórozni, feldíszíteni, telirakni szamerowanie [przybranie, ozdoba stroju w postaci naszytego sznura, taśmy] – zsinórozás, zsinórdísz, díszítés, sujtás szamerowany, -a, -e – zsinóros; sujtásos szamerunek (szamerowanie) (franc. chamarrer) [1. ozdoba stroju w postaci naszytego galonu, sznura itp.; 2. „szamerunek, złotem, srebrem /…/ szamerowano sukinie, tudzież łańcuszkami szmuklerskiej roboty /…/” (Ł. Gołębiowski, Ubiory w Polszcze, Warszawa 1830, s. 232). Przybranie, ozdobne obszycie ubioru galonem, kolorowym sznurem, taśmą. 3. wyrób pasmanteryjny służący do ozdabiania ubrań. Zwykle przybierał formę złotych lub srebrnych galonów lub pętli i stanowił popularną ozdobę mundurów. Naszywano je z przodu na górnej części ubioru męskiego. W Polsce znany od XV wieku. 4. pasmanteryjna ozdoba ubrań, najczęściej w postaci różnego rodzaju pętli (również galony) naszytych z przodu ubioru. Znana od XV wieku, również w Polsce. Typowa dla mentyka, dolmanu, ferezji i innych, zwłaszcza wywodzących się ze wschodu ubrań. Popularna ozdoba dawnych ubiorów wojskowych.] – zsinórozás szambelan papieski [tytuł honorowy nadawany przez papieża niektórym duchownym; też: osoba mająca ten tytuł] – pápai kamarás szambelanowa – a kamarás felesége, kamarásné szambelański – kamarási, kamarásCopyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6787 szames [pomocnik w synagodze] – (héber) samesz; (vall.) zsidó templomszolga szamot [nm. Schamotte 'jw.' wypalona powyżej temperatury spiekania i zmielona glina ogniotrwała a. kaolin, stosowane do produkcji szamotowych ogniotrwałych wyrobów ceramicznych, używanych do budowy pieców hutnicznych, ceramicznych, szklarskich i cementowych.] – (fr. chamotte) samott; tűzállóanyag, egyszer égetett és porrá őrölt és ugyanannyi nyers agyag összegyúrt keveréke; magas hőmérsékleten kiégetett, mázatlan tűzálló anyag szamotać (szamocze) [gwałtownie szarpać, trząść czymś na wszystkie strony] – húzgálni, rángatni, cibálni szamotać się [1. poruszać się gwałtownie, chcąc się skądś wydostać; 2. mocować się, szarpać się z kimś lub z czymś; 3. zmagać się z trudnościami] – cibálódni, rángatózni; dulakodni szamotanie – rángatózás; ellenkezés, birkózás, dulakodás szamotanie się – rángatózás, dulakodás szamotka – samott-tégla szamotowy, -a, -e – samott-; tűzálló kőből v. téglából való szamotowy piec – samottkályha szampan [1. białe musujące wino produkowane w Szampanii we Francji; też: podobne wino musujące innego pochodzenia; 2. porcja tego wina] – (fr.) champagne; pezsgő [az észak-franciaországi Champagne bortermő vidék nevéből] szampański, -a, -ie – pezsgőszampańskie wino – pezsgő szampanka [1. kieliszek do szampana; też: ilość alkoholu mogąca zmieścić się w tym kieliszku; 2. podłużny herbatnik biszkoptowy] – pezsgőspohár; hosszúkás piskótaalakú teasütemény szampion, champion – (fr.) champion; sportverseny győztese, bajnok (mistrz szampion) szamszurek [(u Zygmunta Glogera) gra w karty, prawie dziecinna, w 2 osoby; przegrywający zowie się „szamszurkiem”.] – (daw) régi lengyel kártyajáték Szanghaj [to największe miasto w Chińskiej Republice Ludowej, położone w delcie rzeki Jangcy] – Sanghaj [Kína legnagyobb városa, a Távol-Kelet egyik gazdasági központja] - Wersja 01 01 2017. szampon [1. płyn do mycia włosów; 2. płyn do prania dywanów lub mycia karoserii; 3. zazwyczaj płynny środek do mycia włosów, zawierający ciekłe mydło, substancje pieniące oraz substancje pomocnicze, takie jak związki zapachowe, odżywcze, nawilżające, antystatyczne, natłuszczająco-nabłyszczające, lecznicze i koloryzujące włosy. Słowo "shampoo" pochodzi od nazwy tradycyjnego perskiego i hinduskiego masażu włosów z użyciem wyciągów z ziół. Na początku XX w. słowo to zostało użyte w celach marketingowych przy sprzedaży ciekłych, perfumowanych mikstur do mycia włosów, które stopniowo zastąpiły tradycyjne mydło.] – (ang. shampoo) sampon; hajmosáshoz használt habzó szappanpor v. –oldat szampon do włosów – sampon, hajsampon szampon do włosów normalnych – normál hajra való sampon szampon do włosów przetłuszczających się – zsíros hajra való sampon szampon do włosów suchych – száraz hajra való sampon szampon do włosów z łupieżem – korpás hajra való sampon szampon do włosów zniszczonych – töredezett hajra való sampon szampon koloryzujących – színezősampon szampon rozjaśniający – szőkítősampon Szanc-chłop (szanc-baba) [Oprócz munduru szanc-chłop potrzebuje tylko siekiery i kilofa, rydla albo łopaty. Można więc oszczędzić na kosztach zakupu broni, jeśli ktoś akurat nie ma na to ochoty.] – (daw., wojsk) utász Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia szanek [miara nasypna zbożowa. Szanki były w użyciu dwojakie: jedne starej miary obejmowały 48 garncy, a drugie, zwane łasztowemi, o połowę mniejsze – 24 garnce.] – (daw) gabona mértékegysége 6788 szaniec [1. ziemne umocnienie polowe, składające się z wału i rowu, stosowane do końca XIX w. w celu osłony stanowisk ogniowych artylerii; 2. coś, co stanowi osłonę lub oparcie dla kogoś lub czegoś] – sánc szaniec przedmostowy – híd előtti sánc szaniec przedrogatkowy – városszéli sánc szankier [wrzód powstający przeważnie na narządach płciowych, wywołany przez chorobę weneryczną] – (orv.) sanker, lágyfekély szanować (szanuje) [1. odnosić się do kogoś lub do czegoś z szacunkiem; 2. przestrzegać czegoś, liczyć się z czymś; 3. chronić coś przed zniszczeniem lub nadmiernym zużyciem] – (oszczędzać) kímélni, takarékoskodni; (czcić) tisztelni, becsülni, megbecsülni; tiszteletben tartani szanować kogoś/coś – tiszteletben tartani vkit/vmit szanować prawo – tiszteletben tartani a törvényt szanować środowisko naturalne – természeti környezetet kímélni szanuj zieleń! – óvd a parkot! szanować czyją wolę – tiszteletben tartani vki akaratát szanować czyje przekonania – tisztelni vki meggyőződését szanować kogoś/coś – tisztelni vkit/vmit; tiszteletben tartani vmit szanować zdrowie – kíméli egészségét szanować się [1. mieć poczucie własnej godności; 2. postępować zgodnie z etyką zawodową, z przyjętymi w danym środowisku zasadami, normami; 3. szanować jeden drugiego; 4. dbać o swoje zdrowie] – kíméli magát; törődik egészségével; becsüli magát; önbecsülést érez, önbecsülése van; tart magára; (wzajem) tisztelik egymást szanowanie – tisztelet, becsülés, megbecsülés, tisztelgés, tiszteletadás; kímélés, takarékoskodás szanowanie się – önbecsülés; óvatosság, önkímélés szanowany, -a, -e – tisztelt, nagyrabecsült szanowny, -a, -e [godny szacunku] – tisztelt (T.), becses; (dawno) nagyságos, tekintetes (tek.) Szanowna / Droga / Kochana… – Tisztelt / Kedves / Drága (nn.) Szanowne / Drogie / Kochane… – Tisztelt / Kedves / Drága (tsz.) - Wersja 01 01 2017. Szanowni / Drodzy / Kochani… – Tisztelt / Kedves / Drága (tsz, hn.) Szanowny Panie! – Tisztelt Uram! Szanowny Panie Profesorze! – Tisztelt Professzor Úr! Szanowni państwo! – Hölgyeim és Uraim! Tisztelt Hölgyeim és Uraim! Szanowni słuchacze! – Tisztelt hallgatóság! Szanowny / Drogi / Kochany… – Tisztelt / Kedves / Drága (hn.) Szanowny Pan, Szanowna Pani, Szanowni Państwo – Tisztelt Cím (T. C.); Tisztelt Uram!, Tisztelt Asszonyom! szansa [fr. chance 'jw.; powodzenie; szczęście' z śrdw.łac. cadentia, zob. kadencja; możliwość, możność (np. popisania się; uzyskania czego); widoki (np. na sukces); sposobność, okazja; szczęśliwy traf.] – (fr., ang.) chance, sansz; esély, eshetőség, kedvező esély, valószínűség; szerencse a játékban szansonetka [daw. piosenka o lekkiej, wesołej treści, śpiewana w kabaretach, ogródkach kawiarnianych itp.] – sanzon szansonista [daw. piosenkarz kabaretowy] – sanzonénekes szansonistka [dawn. śpiewaczka kabaretowa, ogródkowa] – (fr.) sanzonett; (dawno) sanzonénekesnő, chansonénekesnő, dizőz Szanta zwyczajna (Marrubium vulgare L.) [gatunek rośliny z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae Lindl.). Ma wiele nazw ludowych: krzecina (lubelskie), krzeszyna (podlaskie), gojnik (podkarpackie).] – Orvosi pemetefű (Marrubium vulgare) [az árvacsalánfélék családjába tartozó növényfaj] szantaż [wywieranie presji na kogoś i wymuszanie czegoś za pomocą zastraszenia lub groźby kompromitacji] – zsarolás szantażować [stosować szantaż wobec kogoś] – zsarolni; megzsarolni; revolverezni Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6789 szantażować kogoś – zsarolni vkit szantażowanie – zsarolás szantażujący, -a – zsaroló szantażysta, szantażystka – zsaroló (ffi/nő) szantung [zob. czesucza; od nazwy prowincji w płn.-wsch. Chinach.] – santung; nyersselyemből készült kelme (Santung kínai tartomány nevéből) szanujący prawa innych ludzi – más emberek jogait tisztelő szanujący prawo – törvénytisztelő szanżan – (fr.) changeant, sanzsan; színjátszó kelme szanzonetka [fr. chansonnette zdrobn. od chanson 'pieśń; piosenka' z łac. cantio, zob. kancjonał; dawn. piosenka kabaretowa a. śpiewana w lokalach ogródkowych] – (fr. cansone) chanson; sanzon; rendszerint szórakozóhelyeken előadott, könnyű hangú dal; könnyű, egyszerű dal; (fr.) sanzonett; kabarédal, kuplé; (irod) francia dal, illetve minden énekelhető költemény; lírai költemény szańcować – sáncolni szańcować się – körülsáncolja magát szańcowanie – sáncolás szańcowanie się – körülsáncolás szańcowy, -a, -e – sánc-, sáncos szańczyk – sáncocska, kis sánc szapoklak (z fr. chapeau claque) [1. składany cylinder, noszony na przełomie XIX i XX w. do uroczystego stroju; 2. dwurożny kapelusz składany płasko, noszony w początkach XIX w. przez wyższych oficerów francuskich; 3. kapelusz w kształcie cylindra, który można było składać na płasko. Używano go na przełomie XIX i XX wieku, szczególnie podczas bali lub przyjęć. Został wynaleziony w 1812 i opatentowany w 1837 roku przez Francuza Antoine Gibus'a.] – összecsukható cilinderkalap, klakk szaraban [czterokołowy, odkryty pojazd konny, z kilkoma siedzeniami poprzecznymi] – pados szekér - Wersja 01 01 2017. szaraczek [1. zdr. od szarak w zn. 1, 2.; 2. w dawnej Polsce: ubogi szlachcic zaściankowy; 3. (Jak czytamy u Zygmunta Glogera) Szaraczkami nazywano w dawnej Polsce szlachtę zagrodową, że w kapotach z szarej domowej wełny chodziła. Zachowała ona w tem zwyczaj tradycyjny po szlachcie możnej z doby Piastów, która również na codzień w domu szarej wełny własnych owiec używała. „Ojcowie nasi – pisze w XVII w. Starowolski – szarą szlachtą się zwali, iż nie używali bławatów i purpur świetnych, kontentowali się suknem, które w domu robiono”. Ponieważ przy stołach pańskich sadzano zwykle szaraczków w końcu, stąd poszła nazwa „szarego końca”.] – szürke nyulacska; kis szürke anyagdarab; (hist) bocskoros nemes szaraczkowy, -a, -e – szürkés, szürkés háziszőttesből v. posztóból készült szarada[1. zagadka rymowana, w której należy odgadnąć wyraz wielosylabowy, wyrażenie lub zdanie zaszyfrowane w różny sposób w tekście, zwykle za pomocą liczb; 2. daw. gra towarzyska polegająca na odgadywaniu znaczeń poszczególnych żywych obrazów] – szótagrejtvény; szórejtvény szaradowy, -a, -e – rejtvényszarady i łamigłówki umysłowe [(u Zygmunta Glogera) W zabawach towarzyskich tego rodzaju dominowała w pierwszej połowie XIX w. szarada. Młodzi i starzy, kobiety i mężczyźni układali i rozwiązywali szarady. Był nawet w Warszawie za czasów Księstwa Warszawskiego klub szaradzistów.] – rejtvények, fejtörők szaradzista, szaradzistka – rejtvényíró (ffi/nő) szaragi [stojąca drewniana rama z kołkami lub hakami służącymi za wieszadła na odzież] – saroglya; ruhafogas szarak [1. zając o brunatnoszarej sierści, czarnych końcach uszu i ogona; 2. pot. osoba przeciętna i niczym się niewyróżniająca; 3. zob. szaraczek w zn. 2.] – mezei nyúl (Lepus europaeus) [az emlősök (Mammalia) osztályába a nyúlalakúak (Lagomorpha) rendjébe és a nyúlfélék (Leporidae) családjába tartozó faj]; szürke anyag v. szövet; (hist.) hétszilvafás, bocskoros nemes szarańcza [1. duży owad podobny do pasikonika, szkodnik upraw żyjący w ciepłych strefach klimatycznych; 2. chmara tych owadów; 3. zbyt duża liczba ludzi, zwierząt lub pojazdów; 4. (u Zygmunta Glogera) O najdawniejszej klęsce od Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6790 szarańczy wspomina Długosz, mówiąc, że w r. 1086 „na domiar nieszczęścia szarańcza, wielką ćmą padłszy na ruskie ziemie, pożarła i zniszczyła wszystkie plony. A tak ruska kraina jednocześnie dwie poniosła klęski: niszczący napad barbarzyńskiej dziczy i zgubne spustoszenie szarańczy. Data tej klęski nie zgadza się z Nestorem, który twierdzi, że dnia 26 sierpnia 1094 r. przyszło wiele szarańczy na Ruś i pojadła wszystko zboże i trawy. 5. owad podobny do pasikonika, skoczka. Szarańcze pojawiały się w olbrzymich masach w niektórych krajach nadśródziemnomorskich. Są wielką plagą, bo potrafią zniszczyć wszystką zieleń. Były jadalne u Izraelitów i innych narodów po osuszeniu albo przypieczeniu ich na blachach, rozpalonych kamieniach itp. Spożywano je pojedynczo albo w formie placka po dodaniu soli. Jadł je Jan Chrzciciel. Są symbolem niszczycielskiej siły.] – sáska [Egyenes szárnyú, ugrólábú növényevő rovar, amely tömeges megjelenésével nagy károkat okoz. Ismeretlen eredetű szó.]; (állat) falka, raj; (ember) tömeg, sokaság, sereg, had; halom Szarańcza – ogólna nazwa owadów z rodziny szarańczowatych z rzędu prostoskrzydłych, a w szczególności: szarańcza wędrowna (Locusta migratoria) – vándorsáska (Locusta migratoria) szarańcza pustynna (Schistocerca gregaria) – egyiptomi vándorsáska (Schistocerca gregaria) Szarańcza pustynna (Schistocerca gregaria) [gatunek owada prostoskrzydłego z rodziny szarańczowatych (Acrididae), zdolny do wytwarzania fazy stadnej, groźny szkodnik upraw, szczególnie we wschodniej Afryce i Indiach. Jest polifagiem. Został opisany naukowo z Egiptu. Od szarańczy wędrownej różni się obecnością wyrostka na przedtułowiu.] – egyiptomi vándorsáska (Schistocerca gregaria) [a rovarok (Insecta) osztályának az egyenesszárnyúak (Orthoptera) rendjéhez, ezen belül a sáskák (Acridoidea) öregcsaládjához és a sáskafélék (Acrididae) családjához tartozó faj] - Wersja 01 01 2017. Szarańcza wędrowna (Locusta migratoria) [szeroko rozprzestrzeniony gatunek owada prostoskrzydłego z rodziny szarańczowatych (Acrididae), znany z całej półkuli wschodniej. Jest to gatunek zdolny do wytwarzania fazy stadowej i odbywania dalekich wędrówek. W Polsce odnotowywano naloty szarańczy, prawdopodobnie tego gatunku, od XI wieku. Ostatnie udokumentowane przypadki pojawienia się Locusta migratoria na obszarze Polski miały miejsce w okolicy Kozienic w 1967 roku.] vándorsáska (Locusta migratoria) Szarańczyn strąkowy, drzewo karobowe, karob, ceratonia (Ceratonia siliqua L.) [gatunek zimozielonego drzewa należący do rodziny brezylkowatych. Jest jedynym gatunkiem rodzaju szarańczyn (Ceratonia). Występuje w warunkach naturalnych (dziko i w uprawie) w regionie śródziemnomorskim. Strąki nazywane są chlebem świętojańskim.] – szentjánoskenyérfa (Ceratonia siliqua, keration) [1. a hüvelyesek rendjébe, a pillangósvirágúak családjába tartozó fás szárú növényfaj; 2. Súlyegység: 1 mag = 1karát „ Az egyiptomi füge”. Szirupos leve: a kaftánméz. Csak az Újszövetség tesz róla említést (Lk 15,16 és Mt 3,1—6), de nem bizonyítható, hogy Keresztelő János ezzel táplálkozott volna a pusztában. A tékozló fiú történetében az édes termésfalat (=héj) állatokkal etették (erre tudott volna a fiú fanyalodni ...?) A kimagozott hüvelytermés megszárítva súlymérték gyanánt szolgált, a kerationból szóból ered a nemesfémekre, drágakövekre elfogadott súlyegység, a karát.] szarawary (ukr. шаравари, z węg. salavári, tur. szałwar od pers. szälwār 'spodnie') [1. szerokie, długie, bufiaste spodnie noszone na Wschodzie i w Polsce XVI-XVIII w.; inaczej hajdawery. 2. długie, bufiaste spodnie, marszczone w pasie i w kostkach, noszone w Polsce w XVI – XVII w.; 3. o szerokich, bufiastych spodniach; 4. rodzaj szerokich obszernych i bufiastych spodni bardzo popularnych na Wschodzie. Zwykle szyte z barwnych tkanin płóciennych i przewiewnych. W Polsce przeżywały okres popularności pomiędzy XVI i XVIII wiekiem, kiedy to sarmaci, wzorując się na modzie wschodniej, zaadoptowali szarawary do swego stroju, jako bardzo wygodne do jazdy konnej. 5. spodnie długie i szerokie z miękkiej materii, nie zaprasowane, z kozacka wkładane na wierzch butów. 6. patrz Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia Hajdawery] – (dawno) salavári; buggyos térdnadrág, bricsesz 6791 szarawy, -a, -e [1. nieco szary; 2. słabo rozjaśniony światłem słońca] – szürkés szare – (oczy) szürke szarfa [1. szeroka, długa wstęga, będąca np. ozdobą stroju kobiecego lub galowego munduru; 2. w gimnastyce artystycznej: kilkumetrowa wstęga przymocowana do cienkiej pałeczki, służąca do ćwiczeń; 3. oznaka stopnia oficerskiego; 4. W pierwszej połowie XVIII wieku za Augusta III oficerowie regimentów pieszych i konnych cudzoziemskiego autoramentu zaczęli nosić szarfy jako znak pełnienia służby. Później oznakę tę przyjęli i oficerowie jazdy polskiego autoramentu.] – karszalag, vállszalag; (sp) szalag Saper - szarfa jako oznaka stopnia oficerskiego szarfeczka [W epoce Księstwa Warszawskiego adjutanci polowi generałów używali dla odróżnienia na prawej ręce między łokciem i ramieniem szarfeczkę siatkową srebrną, przerabianą jedwabiem karmazynowym, jako oznakę adjutantów generałów dywizyi, a niebieską, jako oznakę adjutantów generałów brygady; u dołu szarfeczki była frendzla srebrna dwucalowa, buljonowa u sztasboficerów. Fligeladjutanci królewscy nosili szarfeczkę białą ze złotą frendzlą. W roku 1831 adjutanci naczelnego wodza nosili podobne szarfeczki ponsowe z frendzlą srebrną. B. Gemb.] – (daw., wojsk) - Wersja 01 01 2017. karszalag, szalag megkülönböztetése) (szárnysegédek szargać [1. powodować utratę wartości czegoś; też: traktować coś lekceważąco lub obraźliwie; 2. doprowadzać do stanu wyczerpania fizycznego lub psychicznego; 3. brudzić coś lub niszczyć] – bepiszkítani, sárral befröcskölni v. bemocskoloni szargać cudzą słowę – mások hírnevét meghurcolni szargać się [brudzić się lub niszczyć] – befröcsköli magát, besározódni; bepiszkolódni, bemocskolódni; tönkremenni, adósságba veri magát szarlatan [1. fr. charlatan 'wydrwigrosz, jw.' z wł. ciarlatano 'jw.; jp.' (pod wpływem ciarlare 'paplać') od cerretano 'mieszkaniec Cerreto (miejscowości pod Spoleto, której mieszkańcy bywali wędrownymi sprzedawcami fałszywych leków); ― mistyfikator, oszust, szalbierz, znachor udający lekarza; dawn. uliczny sprzedawca fałszywych leków; 2. oszust zwodzący ludzi swymi rzekomymi umiejętnościami i kwalifikacjami, ciągnący zyski z ludzkiej łatwowierności; 3. daw. kuglarz, magik] – (fr.) charlatan, sarlatán; szélhámos, csaló, szédelgő; tudatlan v. rossz orvos; nagyképű csodadoktor, kuruzsló, szélhámos; (dawno) vásári csodaszerárus szarlatanka – szélhámos v. csaló nő; kuruzslónő szarlataneria, szarlataństwo – szemfényvesztés, szélhámosság; humbug szarlatański, -a, -ie – sarlatán-; szélhámos, csaló, szédelgő, szemfényvesztő; kuruzsló, szélhámos szarlataństwo – szemfényvesztés, szélhámosság Szarlota, Karolina [żeński odpowiednik imienia Karol. Innym żeńskim odpowiednikiem imienia Karol jest Karola. Imię Karolina jest pochodzenia starogermańskiego, od słowa charal, carl. Francuski odpowiednik imienia Karolina to Charlotte.] – Sarolta [női nevet sokáig összekapcsolták a Sára névvel, holott a Sarolt névből származik, amelyet később a Károly név francia nyelvű női párjának, a Charlotte-nak megfelelően magyarítottak. Spanyol névforma: Carlota.]; Karola Szarlota (2 miejscowości w Polsce): Szarlota - wieś w woj. pomorskim, w pow. kościerskim, w gminie Kościerzyna Szarlota - przysiółek w woj. wielkopolskim, w pow. kępińskim, w gminie Rychtal szarlotka [kruche ciasto lub ciastko z jabłkami] – almáslepény, almáspite Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia szarlotka z śliwkami – szilvás lepény szarlotka z serem – túrós pite Szarłat (Amaranthus) [rodzaj roślin należących do rodziny szarłatowatych] – amaránt (Amaranthus) [egy kultúrnövény-nemzetség, mely a világ számos részén elterjedt] 6792 Gatunki flory Polski szarłat biały (Amaranthus albus L.) – antropofit zadomowiony – Fehér disznóparéj (A. albus) szarłat Bouchona (Amaranthus bouchonii Thell) – efemerofit szarłat komosowaty (Amaranthus blitoides S. Watson) szarłat nagi (Amaranthus angustifolius Lam.) – efemerofit o wątpliwym występowaniu w Polsce szarłat Palmera (Amaranthus palmeri S. Watson) – efemerofit szarłat pochylony (Amaranthus deflexus L.) – efemerofit szarłat prosty, sz. zielony (Amaranthus chlorostachys Willd.) – antropofit zadomowiony szarłat siny (Amaranthus lividus L.) – antropofit zadomowiony szarłat szorstki (Amaranthus retroflexus L.) – antropofit zadomowiony szarłat wyniosły, sz. wiechowaty (Amaranthus cruentus L.) – gatunek uprawiany – szarłat zwisły (Amaranthus caudatus L.) – efemerofit Amaranthus californicus (Moq.) S. Watson – efemerofit Amaranthus dinteri Schinz – efemerofit Amaranthus gracilis Desf. ex Poir. – efemerofit Amaranthus hypochondriacus L. – gatunek uprawiany Amaranthus melancholicus L. – efemerofit Amaranthus standleyanus Parodi ex Covas – efemerofit Magyarországon őshonos fajok Labodás disznóparéj (A. blitoides) Zöld disznóparéj (A. blitum) Bouchon-disznóparéj (A. bouchoni) Karcsú disznóparéj (A. chlorostachys) Bodros disznóparéj (A. crispus) Vöröslő disznóparéj (A. deflexus) Cigány disznóparéj (A. graecizans) Terpedt disznóparéj (A. patulus) Szőrös disznóparéj (A. retroflexus) - Wersja 01 01 2017. Kertekben ültetett fajok Bókoló amaránt v. bárányfarok A. caudatus Bíbor amaránt (A. cruentus) Piros amaránt (A. hypochondriacus) Szarłat wyniosły (szarłat wiechowaty), zwany też amarantusem, Amaranthus cruentus L. [gatunek rośliny z rodziny szarłatowatych. Prawdopodobnie pochodzi z Ameryki Środkowej, obecnie jest uprawiany w wielu rejonach świata.] – Bíbor disznóparéj (Amaranthus cruentus) Szarłat wysoki (Amaranthus caudatus) – Bókoló Amarant (Amaranthus caudatus) szarłat (ob. szkarłat) – (ol) skarlát; (tkanina) bíbor; (barwa) bíborszín, bíborvörös szín, skarlátvörös, skarlátszín szarma – (fr.) charme, sárm; kedvesség, báj, kecs, varázs szarmancki, -a, -ie [odznaczający się wyszukaną grzecznością, zwłaszcza wobec kobiet; też: będący objawem takiej grzeczności] – (dawno) udvarias; közkedvelt, tetszetős, sármos, bájos, kecses szarmancko – sármosan, udvariasan, kecsesen szarmanckość – (dawno) udvariasság; közkedveltség, tetszetősség, sármosság, bájosság, kecsesség szarmant – (fr.) charmeur; szeretetre méltó, kellemes, udvarias-, szolgálatkész ember; (fr.) charmant, (dawno) megnyerő, elbájoló, bájos, kedves szarmanteria [daw. wyszukana grzeczność, zwłaszcza wobec kobiet] – bájoskodás, elbűvölő magatartás szarmantka – bájos teremtés szaro – szürkén szarogłaz (waka, szarowaka, szarowiak) [odmiana piaskowca zawierająca co najmniej 25% okruchów skalnych w materiale detrytycznym (szkielecie ziarnowym). Skała osadowa, okruchowa, zwięzła, masywna, warstwowana lub bezładna zawierająca kwarc oraz ortoklaz, plagioklazy, okruchy i minerały skał krystalicznych: diabazów, melafirów, łupków krystalicznych, skał magmowych i metamorficzne a także minerały ilaste.] – (ang.) Greywacke v. Graywacke (ném. Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia grauwacke; agyagos homokkő, más néven wacke vagy greywacke [egy jelentős agyag vagy iszap részt tartalmaz. A tenger fenekén képződik. Sötét színű, közettörmeléket, földpátot, kvarcot és nagy mennyiségű iszapot (15 és 40 százalék) tartalmaz. Ez a fajta homokkő többnyire a gyors eróziójú, és ahol az éghajlat mérsékelt vagy száraz éghajlatú területeken található] - Wersja 01 01 2017. Szarość — to zamróz w ciele!” (Zamróz 21 Bohdana Zaleskiego). http://www.symbolizm.obrazy-olejne.org/symbol-szary/629/ szarota, szarotka, szarotka alpejska [wysokogórska roślina pokryta białym meszkiem, o delikatnych kwiatach kształtem przypominających gwiazdę] – (növ.) gyopár, Havasi gyopár (Leontopodium alpinum) 6793 Agyagos homokkő szaro-granatowy [mający dwa kolory: szary i granatowy] – szürke-sötétkék szarowaka Szaron * Saron – (bibl., földr.) Sáron (síkság, sík föld) szarooki, -a, -ie [mający szare oczy] – szürkeszemű szarosiwy, -a, -e – galambősz szarosiwy dym – szürke füst szarość [1. szary kolor; 2. brak wyrazistości, urozmaicenia; 3. brak światła, jasności] – szürkeség; fénytörés Szarość jest symbolem starości, siwizny, bezpłodności: zmartwychwstania; wspomnienia, żałoby, zła, cierpienia, wyrzeczenia, pokuty. ascetyzmu. niektórych zakonów: pokory. smutku, utrapienia, nieczułości; mózgu, mądrości; czułości; obojętności, jednostajności, nudy. bezbarwności, połączenia przeciwieństw (czerni i bieli); przeciętności, względności. teorii; ziemi, mgły. mglistości, chmur i burzy, roślinności, ukrycia; zob. Popiół. W chrześcijaństwie barwa Wielkiego Postu. żałoby, popiołów, pokory; na średniowiecznych wizerunkach Sądu Ostatecznego Chrystus króluje w szarym płaszczu. Szarość jest dziś barwą lekkiej żałoby, w przeciwieństwie do ciężkiej, wyrażanej przez czerń z marginesem bieli. Szarość — inteligencja: szare komórki. szara substancja mózgu. Szara godzina, szarówka — czas, gdy dzień się kończy, a zmrok zaczyna. ..Najmilsza mi pora, błogosławione szare godziny wieczora!” (Wieczór 20—30 Juliana Korsaka). Szarość — barwa teorii. ..Wszelka teoria jest szara” (Faust, Fragment Goethego. Mefistofeles do Ucznia); zob. też Zieleń — (barwą życia). Szarość — barwa ziemi. ..Szara, spękana ziemia, ugór zjatowiały” (Szara, spękana ziemia… l Leopolda Staffa). szarówka [1. pora dnia o zmierzchu lub o świcie, kiedy jest szaro; 2. brak jasnego światła charakterystyczny dla tej pory dnia] – szürkület; tetőfedőanyag szarpać (szarpie) [zob. szarpnąć] – tépni, tépázni, tépdesni; szakítani; ráncigálni; rángatni, rántani; tépdesni; előrántani; (átv.) megtépázni; (zene) pengetni szarpać (czyj) honor – (vki) becsületét megtépázni szarpać nerwy – az idegeit rongálja; tönkreteszi az idegeit szarpać struny – húrokat pengetni; pengetni vmit szarpać się – dulakodni, erőszakoskodni; rángatózni, huzakodni; rúgkapálni szarpanie; szarpanina [1. pot. gwałtowne szarpanie się z kimś lub wyrywanie się komuś; 2. pot. zmaganie się z trudnościami lub kłopotami, 3. pot. wewnętrzna walka z samym sobą; 4. pot. gwałtowne szarpanie czegoś] – ráncigálás, rángatás; (átv.) belső küzdelem szarpany, -a, -e – (zene) pengetős szarpiący ból – szaggató fájdalom szarpie [dawny materiał opatrunkowy, otrzymywany z poszarpanych nitek wyskubanych ze skrawków starego płótna] – (dawno) kötözőszer, tépés szarpnięcie – lökés, rántás, megrántás szarpnięcie się – megerőltetés szarpnąć — szarpać [1. pociągnąć coś lub kogoś gwałtownym ruchem; 2. oderwać kawałek od czegoś lub rozerwać coś; 3. o pojazdach, maszynach itp.: wykonać gwałtowny ruch lub ruszyć ostro; 4. o chorobach, dolegliwościach fizycznych, stanach psychicznych itp.: gwałtownie Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6794 nasilić się; 5. szarpać: nękać kogoś napaściami; 6. szarpać: niepokoić lub męczyć kogoś] – rántani, előrántani; megrántani, cibálni, szétszaggatni; szakítani; rángatni, tépdesni; ráncigálni; megtépázni; rándítani; (zene) pengetni szarpnąć się — szarpać się [1. wykonać gwałtowny ruch w celu wydostania się skądś; 2. pociągnąć się za coś gwałtownie; 3. szarpać się: bić wzajemnie jeden drugiego; 4. szarpać się: pot. odczuwać wewnętrzną rozterkę; 5. szarpać się: pot. czynić duże wysiłki w celu osiągnięcia czegoś; 6. pot. gwałtownie na coś zareagować; 7. pot. zdobyć się na duży wydatek] – erőlködni, erején felül tesz vmit; ráveti magát; szétszakadni szarpnąć się na urządzenie przyjęcia – megerőltette magát a fogadás rendezésével kapcsolatban szarszedron (z franc. sarge de Rome), inaczej szarsza (z niem. die Sarsche) [(u Zygmunta Glogera) materyjka z wełny i jedwabiu. Monitor z r. 1774 pisze: „Szalon, a najwięcej szaszedron zwyczajnym był jego w lecie odzieniem”. Najwięcej chwalony był szarszedron rzymski.] – (fr. Sarge, ol. Sargia, ang. Serge) serge, serzs; (daw) gyapjú v. selyemanyag; sávoly - Wersja 01 01 2017. was nuri tytuł powieści, 1932, pisarza nm. Hansa Pallady). - Szary koniec — ostatnie, najgorsze miejsce, zwł. przy stole, również przen. „ Szare chaty! nędzne, chłopskie chaty!” (Z chałupy 9 Jana Kasprowicza). - Szara szlachta — szaraczkowa. zaściankowa. zagonowa, chodaczkowa (dawn.). http://www.symbolizm.obrazy-olejne.org/symbol-szary/629/ szara eminencja [1. osoba mająca wpływ na ważne decyzje lub kierująca czymś z ukrycia, nie zajmując oficjalnie wysokiego stanowiska; 2. ktoś, kto ma decydujący wpływ na wydarzenia, na politykę państwa, na pracę instytucji, mimo że nie zajmuje odpowiedniego stanowiska ani nie występuje publicznie; pierwotnie nazwano tak pozbawionego skrupułów mnichakapucyna, ojca Józefa (właśc. Francois LeclercduTremblay, 1577— 1638), szefa kancelarii i powiernika kardynała Richelieu.] – szürke eminenciás Szara gęś – Szürke liba [Franciaországból származó fajta, amelyik 1963-ban került Magyarországra. A libamájtermelés hatékonyságának és minõségének említése céljából nemesítették ki ezt a nagytestû és kiváló májtermelõ fajtát] szarszun [(u zygmunta Glogera) przyjęta od Czechów nazwa miecza] – (daw) kard szaruga [1. długotrwała deszczowa pogoda; 2. długotrwała słota, plucha z wiatrem] – csúf, esős idő szarwark [1. obowiązek dostarczania ludzi i wozów do robót publicznych, nakładany przez państwo na ludność wiejską do 1958 r.; też: praca w ramach tego obowiązku; 2. w dawnej Polsce: roboty pańszczyźniane przy drogach i mostach, później – opłaty na ich utrzymanie; 3. Tak nazywano robociznę zbiorową, publiczną, z niemieckiego das Scharwerk.] – (dawno) útadó, útkarbantartási kötelezettség szarwarkowe – (dawno) útfenntartási adó, útadó szarwarkowy, -a, -e – útadószary, -a, -e [1. będący mieszaniną białego z czarnym; 2. przeciętny; 3. monotonny, nudny; 4. pochmurny; 5. noszący oznaki zmęczenia, niewyspania] – (kolor) szürke, sötétszürke; egyszerű (közönséges), monoton, unalmas; komor, búskomor Szary — pośledni, niczym się nie odznaczający. przeciętny, mało znaczący: - szary człowiek — przeciętny człowiek z ulicy: „I cóż dalej, szary człowieku?” (Kleiner Mann, szara godzina – esti óra, szürkületi idő szara maść , maść rtęciowa szara (łac. Unguentum Hydrargyri cinereum FP IV, syn. Unguentum neapolitanum) - dawny środek leczniczy, którego aktywnym składnikiem była rtęć. Szara maść zawierała 30% - 33% rtęci metalicznej (łac. Hydrargyrum vivum). Podłożem dla szarej maści rtęciowej był naturalny tłuszcz np. smalec lub łój oraz lanolina (FP IV). Maść stosowano poprzez silne wcieranie w skórę, za wyjątkiem worka mosznowego.] – szürke higanykenőcs; huszárkenőcs, huszárzsír szara pleśń [choroba naziemnych części roślin oraz płodów rolnych składowanych w przechowalniach, objawiająca się szarym, puszystym nalotem, powodująca gnicie] – szürke penész [Kórokozó:Botryotinia fuckeliana (anamorph - Botrytis cinerea) Azoknak a szöveteknek a felszínén, ahol megtelepedett, a gomba szürke myceliumot Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6795 termel, valamint mikroszkopikus méretű konídiumok (ivartalan spórák) tömegét, apró, szőlőszerű fürtökben (cluster). Ezek üvegszerűen átlátszóak vagy fakó barnák, méretük 7-21 x 2,4-10 millimikron. A szürke penészes rothadás jelentős károkat okoz a tárolt sárgarépában, paszternákban, takarmányrépában, céklarépában, cikóriában, endíviában, tarlórépában és sok más növényben. Szabadföldön a gomba megfertőzheti a gyökér- és levélzöldségeket, a napraforgót, repcét, padlizsánt, paprikát és sok más gyümölcsöt.] szara strefa – árnyékgazdaság szare życie – szürke, eredménytelen v. egyhangú élet Szariat (arab. – شري عةszari'a(t) – droga prowadząca do wodopoju) [prawo normujące życie wyznawców islamu, zarówno w jego odmianie sunnickiej, jak i szyickiej. Islam nie uznaje rozdziału życia świeckiego od religijnego i dlatego reguluje zarówno zwyczaje religijne, organizację władzy religijnej oraz codzienne życie muzułmanina. Szariat jest sprzeczny z prawem wolności religijnej. Szariat opiera się na założeniu, że prawo musi dostarczać wszystkiego, co potrzebne dla duchowego i fizycznego rozwoju jednostki. Wszystkie czyny muzułmanina są podzielone na pięć kategorii – konieczne, chwalebne, dozwolone, naganne oraz zakazane. Podstawą określenia czynów koniecznych jest pięć filarów islamu.] - saría (arabul: [ )ةعيرشaz iszlám erkölcsi, morális vezérelve, az iszlám teológiai rendszerében az Isten (az iszlám elnevezés szerint Allah) által meghatározott, helyes viselkedés, szubsztanciális jog. Két fő forrásra támaszkodik: az egyik a Korán, a másik pedig a Mohamedhez kötődő hagyomány, a szunna. A saría kiterjed a mindennapi élet valamennyi területére, még a tisztálkodási és étkezési előírásokra is. Legfőbb célja a közösség szabályozása. A saría vallásjogot – ellentétben a nyugati jogi felfogással – örök érvényű isteni kinyilatkoztatás szentesíti, tehát megváltoztathatatlan, csupán értelmezésében van eltérés, mely áganként és kultúránként enyhébb vagy szigorúbb. A saría konkrét megnyilvánulásait a fikh szabályozza az iszlám teológia részeként.] szary człowiek – szürke ember, hétköznapi ember; kisember szary koniec stołu – az asztal vége; az ott élő emberek; az asztalnál a legrosszabb hely szary kot – cirmos cica - Wersja 01 01 2017. szarytka [członkini żeńskiego katolickiego zgromadzenia zakonnego] – (egyh.) szürke nővér szarza, szarzyzna, szary koniec [(u Zygmunta Glogera) Bielski pisze, iż „Zygmunt August na sejm piotrkowski przyjechał, dwór swój wszystek w szarzę ubrawszy, barwę tę ziemiańską nazywając”. Szarzyzną nazywano szare sukno, szaraczek.] – (daw) szürke posztó szarzeć (szarzeje) [1. przybierać szarą barwę; 2. odróżniać się od tła szarym kolorem; 3. o niebie: rozjaśniać się o świcie lub ciemnieć wieczorem; 4. stawać się monotonnym, nieciekawym; 5. dawn. niszczyć, szargać, poniewierać; stąd dziś: o ubraniu, płaszczu: wyszarzały ’wytarty, zniszczony’. Ludzie lubiący barwę szarą są jakoby obojętni, przygnębieni, bierni, samolubni, zapatrzeni w siebie, konserwatywni; (kobiety) idą za popędem.] – szürkülni (őszülni); megszürkülni; szürke színt kapni, szürkévé válni szarzeje – szürkül, alkonyodik szarzyzna [1. szary kolor; 2. monotonia, przyziemność; 3. mrok; 4. gniotąca, bezbarwna codzienność. ..Duch (…) próżno w szarzyźnie powszechnej się miota, której na imię Nuda i Brzydota! (W Olympii 30—32 Lucjana Rydla).] – szürke szín; szürkeség; monotonság, egyhangúság, mindennapiság; homály, szürkület, alkony, alkonyat, sötétség szarża [1. ostre natarcie kawalerii; 2. przesadzanie w czymś, zwłaszcza stosowanie zbyt jaskrawych środków wyrazu w grze aktorskiej; 3. stopień w hierachii wojskowej; też: osoba mająca określony stopień wojskowy; 3. ranga, stopień wojsk.; natarcie kawalerii; przesadna, karykaturalnie przejaskrawiająca rolę a. nazbyt farsowa gra aktora (komediowego); chem. produkcja otrzymana z danego aparatu (a. zespołu) w czasie jednego cyklu produkcyjnego] – támadás, roham, rohamozás, ágyutüzelés; (stopień) fokozat, rang, rendfokozat, tisztség, hivatal; (színm.) túlzás; (hoh., vegyt.) charge, adag Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6796 szarżować [1. nacierać, atakować, zwłaszcza konno; 2. przesadzać w jakimś działaniu; 3. o aktorze: przesadzać w grze; 4. atakować; przesadzać, przejaskrawiać] – nekirohanni, rohamozni, támadni; túlozni szarżowanie – támadás, megrohanás, lerohanás, rohamozás; túlzás szasla – (fr.) chasselas, (növ. mezőg.) saszla; csemegeszőlőfajta szaser [fr. chasseur 'myśliwy; goniec; strzelec' od chasser 'polować; wypędzać; ścigać' z łac. captare, zob. kaptować. strzelec pieszy, później także konny w wojsku Księstwa Warszawskiego.] – (dawno) lövész; vadász szast! [wykrzyknik naśladujący szybki ruch] – (hangu.) puff!, nyekk! szast-prast1 [wykrzyknik oznaczający szybkie działanie] – zsipp-zsupp! szast-prast2 [bardzo szybko] – nagyon gyorsan szastać – csapkodni, mozgatni (zajosan); szórni szastać pieniędzmi – szórja a pénzét szastać się [1. pot. wydawać nadmiernie pieniądze; 2. pot. chodzić energicznie, zamaszyście; 3. pot. odwiedzać różne miejsca, zwykle bez potrzeby] – szórja a pénzét; csapkodni szastnąć — szastać [1. szastać: wydawać pieniądze bez zastanowienia; 2. wykonać zamaszysty ruch nogą; 3. szastać: używać czegoś, nie szanując tego] – összevágni, összecsapni, összeütni szastnąć nogą – összeveri a bokáját szaszłyk [potrawa z kawałków mięsa przekładanych plasterkami boczku, warzyw, grzybów itp., nadzianych na specjalny szpikulec, pieczona na rożnie] – saslik, nyársonsült, bárány-rostélyos török módra; rablóhús, zsiványpecsenye, flekken szaszłykarnia – sasliksütő szata [1. ubiór, zwłaszcza odświętny, np. władcy lub osoby duchownej; 2. o tym, co tworzy powłokę czegoś] – öltözet, öltözék; ruha; (átv.) takaró, köntös, mez; külseje vminek szata do chrztu – keresztelőruha szata godowa - Wersja 01 01 2017. szata godowa [1. zespół drugorzędnych cech płciowych występujących w okresie godowym niektórych zwierząt; 2. zespół zewnętrznych cech wyglądu i ubarwienia, jakie pojawiają się u niektórych gatunków zwierząt w okresie godowym] – (áll.) nászruha (hímek feltűnő nászruhát öltenek) szata graficzna, typograficzna [wygląd zewnętrzny książki lub czasopisma, zależny od rozmieszczenia w nich tekstu, ilustracji itp.] – grafikai mező v. elrendezés szata graficzna książki – a könyv művészi kivitele szata roślinna [rośliny występujące na danym obszarze] – növénytakaró, növényzet szata świąteczna – ünnepi külső Szatan (hebr. שטןsatan – przeciwnik; grec. satanos) [1. w niektórych wierzeniach religijnych: postać będąca uosobieniem zła; 2. o bardzo ruchliwym, niesfornym dziecku; 3. z podziwem o człowieku bardzo zdolnym, sprytnym, odważnym; 4. pot. bardzo mocna czarna kawa lub herbata; 5. pot. trujący grzyb o kapeluszu zielonkawobrunatnym z wierzchu i jaskrawoczerwonym od spodu; 6. małpa o twardej, ciemnej sierści tworzącej na ciemieniu czub; 7. występuje pod wieloma innymi nazwami, które wskazują także na jego działalność. Jego działalność objawia się w tym, że on pobudza ludzi do złego, co czynił już w Ogrodzie Eden, gdzie ukazał się w postaci węża i chytrością zwiódł pierwszych ludzi, czyli spowodował ich upadek. Sam przed swoim upadkiem był piękny, zwany ''jutrzenką''. Charakteryzuje go także opis króla Tyru. Bóg chce, aby Mu służono z własnej woli, a nie z przymusu, dlatego też dał człowiekowi duży zakres wolności woli. Ten sam przywilej otrzymał (w znacznie większym zakresie) szatan już przed stworzeniem człowieka. Ale przywilej ten szatan wykorzystał do wzbicia się w pychę i działania według własnej woli, niezależnie od woli Boga. Sprzeciwił się nawet woli Boga. Za to strącony został na ziemię. Jest władcą świata (w znaczeniu Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6797 negatywnym) i przestworzy. Jest czynnym i groźnym przeciwnikiem człowieka, jest bogiem świata (ludzi nie nawróconych do Boga) i oślepia umysły; posiadał władzę nad śmiercią; ma przystęp do Boga i oskarża braci. Bóg jednak zezwala mu na te działania i używa go do dyscyplinowania także chrześcijan. Sam Pan, który stał się człowiekiem, był przez niego kuszony. Jest także zwany ''smokiem'' i wraz z jego aniołami będzie wrzucony na ziemię na początku wielkiego ucisku. A po powtórnym przyjściu Pana na ziemię szatan związany będzie na przeciąg tysiąca lat, a po upływie tego czasu uwolniony będzie na krótki czas, by na nowo zacząć swe niszczycielskie dzieło, jednak czas ten trwać będzie bardzo krótko; chodzić będzie tylko o to, by przekonać ludzi o tym, że z ich własnej woli zawsze dążyć będą do złego, dlatego wszystko musi podporządkować się woli Boga. Po Tysiącleciu (Millenium) wrzucony będzie na wieki do jeziora ognistego. On sam zwany jest także ''diabłem'' i ma pod swoją ręką wielkie liczby innych diabłów (demonów).] – Sátán (héberül:ןָׂ טָׂןszátán, eredeti jelentése vádló; görögül σαταν szatan, latinul: satanas; arabul:ناطيشsajtán), ördög; (bibl.) SÁTÁN (ellenség, ellenfél, üldöző; vádoló) [Mint tulajdonnév: valamennyi elbukott szellem feje; Isten és ember legfőbb ellensége (Jób 1,6.12; 2,1; Zak 3,1); minden jónak ellensége; különböző nevek és jelzők alatt találkozunk vele: ördög (Mt 4,1.5; Lk 4,2); az atyafiak vádolója (Jel 12,9-10); ellenség (1Pt 5,8); Belzebub (Mt 12,24); Béliál (2Kor 6,15); az egész földkerekség elhitetője (Jel 12,9); a nagy sárkány (Jel 12,9); a gonosz (Mt 13,19.38); a hazugság atyja (Jn 8,44); e világ istene (2Kor 4,4); kezdettől fogva emberölő (Jn 8,44); ama régi kígyó (Jel 12,9); e világ fejedelme (Jn 12,31; 14,30); a levegőbeli hatalmasság fejedelme (Ef 2,2); a kísértő (1Thessz 3,5). Istennek nem független vetélytársa; csak addig mehet el, amíg Isten megengedi (Jób 1,12; 2,6; Lk 22,31); gyökerében gonosz; származását homály fedi, de kezdetben jó szellem volt, aki azután felfuvalkodottsága miatt elszakadt Istentől (1Tim 3,6); hatalmas, Isten ellen lázadó birodalom zsarnoka (Mt 12,26; Lk 11,18). Mindent megkísérel azért, hogy Istennek az emberrel kapcsolatos tervét meghiúsítsa; Krisztus; golgotai halála legyőzte; egy napon Isten a tüzes tóba veti majd, ahol örök gyötrelem vár reá (Mt 25,41; Jel 20,1-3.7-10).] - Wersja 01 01 2017. szatan (zob. borowik szatański) – sátántinorú szatanek – ördögfióka szatański, -a, -ie [1. dotyczący szatana – uosobienia zła; 2. podstępny, zły] – sátáni, ördögi; alattomos, ravasz, csalárd, álnok, fortélyos, agyafúrt; rossz szatański grzyb, borowik szatański [szatański grzyb, szatan, trujący grzyb z rodzaju borowik; kapelusz szary; w Polsce rzadki, w widnych lasach liściastych.] – sátántinorú, sátángomba (nazwa określająca trujące lub niejadalne gatunki borowików): 1) Trującego borowika szatańskiego (Boletus satanas), który charakteryzuje się popielatym kapeluszem, krwistoczerwonymi porami oraz różową siateczką na trzonie (gatunek obecnie w Polsce bardzo rzadki) – sátántinóru (Boletus satanas) [az osztatlan bazídiumú gombák (Homobasidiomycetes) osztályának a tinórugomba-alkatúak (Boletales) rendjéhez, ezen belül a tinórufélék (Boletaceae) családjához tartozó faj.] 2) Borowika ponurego (Boletus luridus), o brązowooliwkowym kapeluszu i pomarańczowych porach, który na przekroju mocno sinieje (grzyb niejadalny, w stanie surowym trujący) Változékony tinoru (Boletus luridus). 3) Szatanem nazywany jest też niejadalny borowik żółciowy, czyli goryczak (Boletus felleus), podobny do borowika szlachetnego, o bardzo gorzkim smaku, choć nie trujący. – Boletus felleus Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6798 szatański pomysł – sátáni v. ördögi gondolat szatańsko – mint az ördög, ördögien, sátáni módon szatańskość – alattomosság, álnokság, csalárdság; ördögi mivolta vminek szaternik [(u Zygmunta Glogera) w języku myśliwskim ptasznik, ubrany w płótno zielone, gałęziami osłoniony, z potrzaskiem na głowie i „wabikiem żywym” albo też „rózgami lepowemi i sówką”. Jeżeli nie polował na żywe ptaki, to tak samo ubrany miewał jeszcze przy sobie strzelbę i podchodził. Szaternikiem zwano także drążek, na którym rozpinała się sieć, „szatrem” zwana.] – zöld vászonruhába ölöztetett madarász; csalétek; karó szatkować [drobno krajać, siekać jarzyny] – gyalulni (káposztát) szatkować kapustę – káposztát gyalulni szatkowanie – gyalulás, káposztagyalulás szatkownica [przyrząd do szatkowania jarzyn] – gyalu, káposztagyalu szatnia [1. pomieszczenie w teatrze, restauracji, szkole itp., gdzie pozostawia się wierzchnie okrycia; 2. (daw) Komorę do chowania szat, t. j. odzieży, futer, bielizny czyli „chust” i t. p., nazywali Polacy: szatnią, szatownią, szatarnią lub szatnicą.] – ruhatár, (sp) öltöző szatnia bezpłatna – ingyenes ruhatár szatnia jest bezpłatna – a ruhatár díjtalan szatnia jest tam na lewo – a ruhatár ott van balra szatnia obowiązkowa – kötelező ruhatár szatniarka – ruhatárosnő szatniarz [pracownik zatrudniony w szatni] – ruhatáros szatniowy, -a, -e – ruhatári szatny inaczej szatniczy [1. na dworach książąt i panów był to dworzanin lub sługa, który zajmował się szatnią i szatami, a zazwyczaj także zbrojownią; 2. Szatny, zwany inaczej szatniczym, na dworach książąt i panów był to dworzanin lub sługa, do którego należał dozór nad szatnią i szatami, a zwykle i zbrojownią, żeby wszystko było w należytym porządku.] – (hist.) inas, férfit öltöztető szolga szatra [1. obóz lub tabor cygański; 2. szałas owczarzy] – sátor, cigánytábor; pásztorkunyhó, kalyiba szaty, stroje [długi, luźny, odświętny strój w regularnym ciemnym kolorze i kształcie; stosowany na pewne ceremonie przez sędziów, nauczycieli, księża, itd.] – talár [Hosszú, bő ruhadarab; bírók, papok, - Wersja 01 01 2017. egyetemi tanárok ünnepi viselete hivatalos ceremóniák alkamával.] Szaty Kapłańskie * Kapłan – papi öltözék STRÓJ ARCYKAPŁANA I SZATY KAPŁAŃSKIE Kapłanem piastującym najwyższe rangą w Świątyni stanowisko był arcykapłan [hebr. kohen (ha)gadol - גדול כהן, dosł. kapłan wielki]. Pierwszym arcykapłanem był Aaron. Spośród innych kapłanów wyróżniał go specjalny strój, ponieważ oprócz tuniki, spodni, pasa i zawoju (pewien rodzaj nakrycia głowy), które nosili wszyscy kapłani (Wyjścia 28:40, 42) jego strój wyposażony był w specjalne elementy. Jako, że arcykapłan był wyodrębniony do szczególnej i zaszczytnej służby, dlatego też Bóg powiedział: „Aaronowi, twemu bratu, sporządzisz święte szaty, aby zaznaczyć jego godność i dodać mu dostojeństwa” (Wyjścia 28:2, BWP). „A oto strój, który należy wykonać: pektorał, efod, płaszcz wierzchni, szata bogato zdobiona, tiara i pas. Takie są części świętego stroju, który zostanie sporządzony twojemu bratu, Aaronowi, i jego synom, aby mogli Mi służyć jako kapłani. Użyją do tego złota, purpury fioletowej i purpury szkarłatnej, karmazynu i kręconego bisioru" Wyjścia 28:45, BWP*). A kohaniták (papok) a Szentélybeli szolgálat során a következő öltözéket viselték: kötonet-et - teljes hosszúságú köntöst; michnászájim-ot - lenvászon térdnadrágot; micnefet-et vagy migbáát-ot - lenturbánt; ávnét-et - a derék fölött többszörösen körültekert hosszú, széles övet (2Mózes 28:14.) A Kohén Gádol (főpap) az előzőeken kívül még a következőket viselte: éfod-ot - egy kék-, bíbor- és vörös színűre festett gyapjúból és lenből valamint aranyszálból szőtt, kötényszerű ruhadarabot; Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - chosen-t - egy melldíszt tizenkét belefoglalt drágakővel, amelyekbe Izrael törzsének neve van belevésve; tizenkét möil-t - egy kék gyapjúköpenyt, a szegélyén végig aranycsengettyűkből gránátalmákból való díszítéssel; és díszes cic-et - egy a homlok fölött viselt aranylemezt, rajta a következő felirattal: "Szent Örökkévalónak!" (2Mózes 28:5-43.) 6799 Papok öltözete Isten kinevezi papokká Áront és annak négy fiát. Részletes utasítást ad a papi ruhák elkészítéséről, az oltár- és papszentelés módjáról. A papi ruhák mindegyikének van valami különlegessége. A köntös és a süveg érdekessége, hogy egyszerű lenfonalból készül. A köntös kockás mintázatú. A palást kék színű. Ennek alsó részén, díszítésnek gránátalma minta van köröskörül, arany csengettyűkkel váltakozva. A csengőknek az a feladata, hogy jelezze a papok érkezését a szent helyre. Az efód (fordításban: melledző) díszes. A szokásos kék, bíborpiros, karmazsin és lenszín mellé még aranyszálakat is bele kell szőni. A hósen, arasznyi hosszú, arasznyi széles, kétrétegű valami. Ugyanazon anyagokból van szőve, mint az efód. Bele van foglalva négy sor kő. Első sor: szárdiusz, topáz és smaragd. Második sor: karbunkulus, zafír és gyémánt. Harmadik sor: jáczint, agát, amethiszt. Negyedik sor: krizolith, ónix és jáspis. Mindegyik kőre Izráel fiainak nevei vannak metszve, pecsétszerűen. Mindegyik kőre a reá való név kerül. Az elkészült hósent sodrott aranylánccal összekötik az efód vállkötőivel, és kék zsinórral az efód övével, hogy el ne váljék a hósen az efódtól. (2. Móz. 28. 28.) A hósent, az Úr, az ítélet hósenének nevezi. Ebbe kell beletenni az Urimot és Thummimot (2. Móz. 28. 30.) A két homályos eredetű héber szó, melyet Luther szerint így kell fordítani: világosság és jog. az Wersja 01 01 2017. Urim-nak nevezték a régi zsidók az éfód elülső színén lévő négyszögletű kockát, amely 12 kisebb kockára volt beosztva, melyekbe a 12 törzs neve volt bevésve, azonkívül az egész héber ábécé. Mindez arra szolgált, hogy a főpap ezek segélyével válságos időkben jövendőt mondhasson. Az ó-testamentom szerint azon betűk, amelyekből a főpapnak Isten válaszát kellett kimagyarázni, színüket változtatták. S ha valamely vallási vagy politikai misszióról volt szó, a főpap az Urim-ot kérdezte meg, hogy melyik törzs legyen azzal megbízva, s amelyik törzs kockája színét változtatta, az lett a megbízott. (Forrás: Pallas Nagylexikon) A papi öltözethez tartozik még az, az arany lapocska, amelyik kék zsinórral van a süveghez erősítve, úgy hogy a viselője homlokát takarja. Erre a lapocskára rá van metszve: Szentség az Úrnak. (2. Móz. 28. 36.) A papoknak, a fent leírt öltözetet mindig viselniük kell, amikor a gyülekezet sátorába mennek. A pappá avatás, egy igen részletesen leírt, hét napig tartó áldozati szertartás. szatyn [mężczyzna o ciemnych włosach] – barna v. gesztenyebarna (hajú); barnahajú (ffi v. ember v. fiú) szatynek – gestenyebarna kisfiú szatynka – barna v. gesztenyebarna (hajú) nő v. lány szaulis [w latach 1942–1945: żołnierz litewskich formacji wojskowych, pozostających na usługach hitlerowskich okupantów] – (hist.) litván keretlegény (a nácik szolgálatában a varsói gettóban) Szaweł, Saul [imię męskie pochodzenia hebrajskiego (šā'ūl "uproszony, pożądany")] – Saul [héber eredetű férfinév, jelentése: kért, kiesdeklett] Szaweł, Saul (hebr. ;לָׂאָׁלwymowa: Szaul) [postać biblijna, syn Kisza z plemienia Beniamina (ok. XI wieku p.n.e.), według Biblii, pierwszy król Izraela i Judy. Swoje panowanie rozpoczął być może w 1042 p.n.e. Po krótkim okresie panowania zginął w 1010 p.n.e. w walce z Filistynami na wzgórzach Gilboa. Poprzednik Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6800 Dawida. Powołany przez proroka Samuela na wodza; dokonał zjednoczenia plemion izraelskich. Twórca scentralizowanej monarchii na terenie Palestyny.] – Saul [Izrael első királya, Kis fia, Benjámin törzséből származott. Erős és vitéz férfiu volt, aki a filiszteusokat megverte és Jabes Gileádot az ammonita király garázdálkodásaitól megszabadította. Fiával Jonathánnal együtt sikerült neki Izraelt a filiszteusoktól egy darabig függetlenné tenni. Nagy mértékben nyugtalanították őt Dávidnak, Jisáj fiának harci sikerei, mivel családjának uralmát féltette. Dávidot, akit eleinte kedvelt s akinek leányát, Mikhalt feleségül adta, később udvarától elűzte, ugy hogy ez Palesztina déli részében egy portyázó csapat élén bolyongani volt kénytelen. Saul a Gilba hegyei között a filiszteusok ellen szerencsétlenül hadakozván, kardjába dőlt.] Szaweł [Paweł z Tarsu, Paweł Apostoł, Saul, Szaul, heb. התרסי שאולSzaul ha-Tarsi (ur. ok. 5-10 w Tarsie w Cylicji, zm. 64-67 w Rzymie)] [pierwotne imię apostoła Pawła] – Saulus [A héber Saul görög alakja (ApCsel 13,9)]; Pál apostol (Szent Pál, a tizenharmadik apostol) szaweł [człowiek wrogo nastawiony do jakiejś idei i czynnie ją zwalczający, który nieoczekiwanie staje się jej gorliwym zwolennikiem i rzecznikiem (Dz 9,20-21): Jakiś czas [Szaweł] spędził z uczniami w Damaszku i zaraz zaczął głosić w synagogach, że Jezus jest Synem Bożym. Wszyscy, którzy go słyszeli, mówili zdumieni: Czy to nie ten sam, który w Jerozolimie prześladował wyznawców tego imienia i po to tu przybył, aby ich uwięzić i zaprowadzić do arcykapłana?] – pálfordulás [Pál fordulása, jan. 25.: a keresztényeket üldöző Saul megtérése Pál apostollá. (Ap.Csel. 9,2021) „És azonnal prédikálá a zsinagógákban a Krisztust, hogy õ az Isten Fia. Álmélkodnak vala pedig mindnyájan, a kik hallák, és mondának: Nem ez-é az, a ki pusztította Jeruzsálemben azokat, a kik ezt a nevet hívják segítségül, és ide is azért jött, hogy õket fogva vigye a fõpapokhoz?”] Szawuot (hebr. [ )שבועותżydowskie Święto Tygodni, zwane też Świętem Żniw, Pięćdziesiątnicą lub Zielonymi Świątkami, obchodzone 6 dnia miesiąca siwan - w diasporze także przez dzień następny. Upamiętnia ono nadanie Tory Mojżeszowi na górze Synaj i wypada w siedem tygodni po Święcie Paschy (stąd zwane jest Pięćdziesiątnicą). Święto to wiąże się ponadto ze starożytnymi obyczajami - Wersja 01 01 2017. rolniczymi. Podczas święta synagogi są przystrojone na zielono. Część ortodoksyjnych żydów całą noc spędza na studiowaniu Tory (Tikkun Leil Szawuot), aby być przygotowanym na jej ponowne przyjęcie. Tradycyjne pokarmy świąteczne to: dania z sera i mleka oraz specjalne bochenki z nowego zboża.] – Sávuot, a hetek ünnepe, sziván hónap hatodik és hetedik napján van [legközelebb 2012 május 26-án estétől 28-án estéig ünneplik. Az ünnepnek két oka van: megemlékeznek a Sínai-hegyi Tóra-adásról, illetve az első gyümölcsök áldozatáról – a bikurimra –, melyet a korai aratásért való hálaadásként ajánlottak fel a Jeruzsálemi Szentélyben. Ezért nevezik Chág HáBikurimnak is. Sávuot a Peszách után számolt hét hét betetőzése. A zsidók Peszáchkor elnyert szabadsága értelmetlen lett volna a Sínain megkapott Tóra alakító és megőrző ereje nélkül.] szczać (szczę) [wulg. oddawać mocz; sikać] – vizelni, hugyozni szczapa [1. kawałek porąbanego lub odłupanego drewna; 2. pot. o bardzo chudym człowieku lub zwierzęciu] – hasáb, karó, fahasáb, tuskó, fatuskó; (átv.) nagyon vékony ember v. állat szczapka [zdrobnienie od słowa szczapa] – (átv.) nagyon vékony ember v. állat szczaw (Rumex L.) [1. rodzaj roślin z rodziny rdestowatych. Zamieszkuje strefy umiarkowane, zwłaszcza półkuli północnej; 2. roślina o wydłużonych, jadalnych liściach i niepozornych kwiatach] – sóska (Rumex L.) Szczaw kędzierzawy (Rumex crispus L.) [gatunek rośliny z rodziny rdestowatych, o trudnym do ustalenia pochodzeniu. Zwyczajowo w niektórych okolicach nazywany kobylim szczawiem lub szczekajem. Aktualnie zasięg prawie kosmopolityczny. Naturalny obszar jego występowania to niemal cała Azja, Europa i Afryka Północna, rozprzestrzenił się też w obydwu Amerykach, w Australii, w Afryce, na wyspach Oceanu Indyjskiego. W Polsce gatunek pospolity.] – (növény) Fodros sóska, fodros lórom; (latin) Rumex crispus Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia szczaw koński [kobylak, kobyli szczaw] – lósóska Szczaw lancetowaty (Rumex hydrolapathum) – Tavi lórom, folyóvizi-, parti-, vagy vizilórom (Rumex hydrolapathum) - Wersja 01 01 2017. Szczaw zwyczajny (Rumex acetosa L.) [gatunek byliny z rodziny rdestowatych] – sóska (Rumex acetosa) [a keserűfűfélék (Polygonaceae) családjába tartozó évelő, lágyszárú levélzöldség] 6801 Szczaw polny (Rumex acetosella L.) [gatunek rośliny należący do rodziny rdestowatych. Jest szerokorozprzestrzeniony: naturalnie występuje w Azji, Afryce Północnej i Europie, rozprzestrzenił się również w obydwu Amerykach, Afryce, Australii i na wyspach Melanezji i Polinezji. W Polsce jest pospolity na całym terenie.] – Juhsóska (Rumex acetosella) [allergén gyomnövény] Szczaw tępolistny (Rumex obtusifolius L.) [gatunek rośliny z rodziny rdestowatych. Występuje w Europie, Azji i Afryce Północnej. W Polsce pospolity] – Réti lórom (Rumex obtusifolius) szczawa [naturalna woda mineralna] – természetes ásványvíz; borvizes forrás Szczawik (Oxalis L.) - rodzaj roślin z rodziny szczawikowatych (Oxalidaceae). – a madársóska (Oxalis) [a valódi kétszikűek (Eudicotyledon) közé tartozó madársóskafélék (Oxalidaceae) osztályának és egyúttal a madársóska-virágúak (Oxalidales) rendjének névadó nemzetsége. A rend 900 fajából 800 tartozik ide.] szczawik zajęczy (Oxalis acetosella L.) [gatunek byliny z rodziny szczawikowatych (Oxalidaceae). drobna roślina rosnąca w cienistych lasach] – Erdei madársóska (Oxalis acetosella L.) Szczawikowce (Oxalidales Bercht. & J. Presl) [grupa roślin stanowiąca klad w obrębie roślin okrytonasiennych, określana pomocniczo rangą rzędu w systemie APG II.] - madársóska-virágúak (Oxalidales) [a kétszikűek (Magnoliopsida) osztályának, ezen belül a valódi kétszikűek (eudicots) eurosids I kládjának egyik rendje, hét családdal (az APG III idesorolta az addig az eurosids I-en belül incertae sedis Huaceae családot). Az ide tartozó növények virágai 4, 5 vagy 6-tagúak, gyakori a heterosztília, a redukált szirom; leveleik összetettek] szczawiony, -a, -e – sóskaszczawiowa zupa – sóskaleves szczawiowy, -a, -e – sóska- Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6802 szczątek [resztka czegoś zniszczonego, rozbitego] – darab, darabka, maradék, maradvány; gerezd szczątki [ciało ludzkie lub zwierzęce, które uległo rozkładowi lub zostało spopielone] – maradványok szczątkowy, -a, -e – maradványjellegű, reliktum-; (él.) csökevényes, rudimenter szczątkowy ślad (magnetyczny zapis dźwięku) – visszhangmásolat szczebel [1. poprzeczny drążek lub pręt w drabinie; 2. pręt w jakimś ogrodzeniu, np. w barierce; 3. stopień w hierarchii społecznej, urzędniczej, naukowej itp.; 4. etap rozwoju czegoś] – (u drabiony) létrafok, fok; (w hierarchii) fok, fokozat; fórum szczebel drabiny – létrafok szczebel w hierarchji społecznej – a társadalmi ranglétra foka szczebelek – fokocska szczebiot [1. cienki, delikatny głos wydawany przez niektóre ptaki; 2. pieszczotliwa mowa, zwykle dzieci lub dziewcząt] – csicsergés, madárcsicsergés; csiripelés, átv. gügyögés, gagyogás szczebiotać (szczebiocze v. szczebioce) [1. o ptakach: wydawać delikatny, cienki głos; 2. o dzieciach, dziewczętach: mówić pieszczotliwie] – csicseregni, csiripelni, csivitelni; gőgicsélni, gügyögni, gagyogni szczebiotanie – csiripelés; gügyögés szczebiotka [pieszcz. o dziewczynce albo młodej kobiecie dużo mówiącej, szczebioczącej] – csicsergő v. folyton fecsegő, gügyögő v. gagyogó gyermek v. nő szczebiotliwie – csicseregve, gagyogva, gügyögve, gőgicsélve szczebiotliwość – bőbeszédűség, csicsergés, gügyögés szczebiotliwy, -a, -e [1. lubiący mówić pieszczotliwie; 2. o głosie: miły] – csicsergő, csevegő szczebrzuch [1. w prawie staropolskim wyprawa (majątek osobisty) żony, która składała się z ruchomości przeznaczonych do jej osobistego użytku oraz przedmiotów gospodarstwa kobiecego. Ulegała zwiększeniu w czasie trwania małżeństwa. 2. sprzęt domowy, zwłaszcza dawany pannie, idącej zamąż, jako wyprawa] – kelengye, hozomány; háztartási eszköz Szczecin [(niem. Stettin, łac. Stetinum lub Sedinum) – miasto na prawach powiatu, stolica i największe miasto województwa zachodniopomorskiego.] – Szczeczin, - Wersja 01 01 2017. Szczecin (kasub nyelven: Sztetëno; németül: Stettin, korábban Alten Stettin; latinul: Stetinum) [Lengyelország 7. legnagyobb városa, kikötő a Odera partján, 60 km Baltitengertől. A Nyugat-pomerániai Vajdaság székhelye.]; (dawno) Stettin szczecina [1. grube i twarde włosy świni, dzika itp.; 2. o sztywnym i gęstym zaroście lub krótko ostrzyżonych i sztywno sterczących włosach] – sörte Szczeciniak sadzowaty (Hymenochaete fuliginosa) (Pers.) – Hymenochaete fuliginosa (gomba) szczeciniasty, -a, -e [1. podobny do szczeciny – sztywnych i sterczących włosów; 2. pokryty szczeciną – ostrym i sterczącym zarostem lub włosem] – sörtés, keményhajú szczecinka – kis sörte szczecinowy, -a, -e [zrobiony ze szczeciny świni lub dzika] – szőrös, sörtéből készült szczeciński, -a, -ie – szczeczini szczeć [1. roślina o dużych główkach kwiatowych pokrytych sztywnymi włoskami; 2. zob. szczecina w zn. 1.] – (növ.) Dipsacus; mácsonya; (átv.) sörte Szczeć owłosiona (Dipsacus pilosus) – Erdei fejvirág (Dipsacus pilosus) szczeć pospolita (Dipsacus fullonum = D. silvestris) – Mácsonya (Dipsacus silvestris) Szczeć sukiennicza, szczeć barwierska (Dipsacus fullonum L.) [gatunek rośliny z rodziny szczeciowatych. Rodzimy obszar jego występowania to południowa i środkowa Europa, Wyspy Brytyjskie, Azji Zachodnia (Liban, Syria i Turcja) i Afryka Północna (Algieria, Maroko, Tunezja). Rozprzestrzenił się także w Ameryce Północnej, Afryce, Australii i Nowej Zelandii] – Erdei mácsonya, (Dipsacus fullonum L.) ) szczególnie – különösen, főleg, főként, főképpen, kiváltképpen, legfőképpen; pláne szczególnie że [spójnik wprowadzający dodatkowy, ale zarazem najważniejszy argument przemawiający za czymś, np. Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6803 Na pewno straciłby więcej, szczególnie że banki obniżają oprocentowanie.] – különösen hogy…; főleg hogy… szczególnik – apróság, kicsiség szczególność [coś wyjątkowego, osobliwego] – különösség, jellegzetesség, rendkívüliség, ritkaság, furcsaság szczególny, -a, -e [niezwykły, wyjątkowy] – külön, különös, rendkívüli, ritka, kivételes, egyes, furcsa, pontos, aprólékos, sokoldalú, privát, személyi szczególny kłopot – különös nehézség v. baj szczególne konwencje pisowni – külön egyezményes helyesírás szczególne upodobanie – előszeretet Szczególne Wymagania Bezpieczeństwa (Szczególne Wymagania Bezpieczeństwa Systemów i Sieci Teleinformatycznych w Firmie) (SWB) [jest dokumentem tworzonym w celu dopuszczenia systemu lub sieci teleinformatycznej do wytwarzania, edytowania lub/i archiwizacji dokumentów niejawnych posiadających klauzulę ZASTRZEŻONE, POUFNE, TAJNE i ŚCIŚLE TAJNE. Dokument ten określa budowę, konfigurację, specyfikę pracy oraz zagrożenia systemu lub sieci teleinformatycznej, wynikające z niepowołanego dostępu do danych niejawnych. Organem zatwierdzającym SWB są służby ochrony państwa, czyli Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Służba Kontrwywiadu Wojskowego. ― Definicja w oparciu o ustawę z dnia 22 stycznia 1999 roku: "Szczególne Wymagania Bezpieczeństwa systemu lub sieci teleinformatycznej powinny być kompletnym i wyczerpującym opisem ich budowy, zasad działania i eksploatacji wraz z procedurami bezpieczeństwa, które muszą być spełnione w fazie projektowania, wdrażania i funkcjonowania systemu lub sieci. Szczególne wymagania bezpieczeństwa opracowuje się, po dokonaniu analizy przewidywanych zagrożeń, indywidualnie dla każdego systemu lub sieci teleinformatycznej, w której mają być przetwarzane informacje niejawne, z uwzględnieniem warunków charakterystycznych dla jednostki organizacyjnej. Dokument ten formułuje się na etapie projektowania nowego systemu lub sieci teleinformatycznej, a następnie uzupełnia i rozwija wraz z wdrażaniem, eksploatacją i modernizacją tego systemu lub sieci."] – Rendkívüli Biztonsági Követelmények (Teleinformatikai Hálózatok - Wersja 01 01 2017. és Rendszerek Rendkívüli Biztonsági Követelményei – lengyel törvény) Na podstawie ustawy z dnia 22 stycznia 1999 r., o ochronie informacji niejawnych (Dz. U. Nr 11, poz. 95 z późniejszymi zmianami) i rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z 25 lutego 1999 r. w sprawie podstawowych wymagań bezpieczeństwa systemów i sieci teleinformatycznych (Dz. U. Nr 18, poz. 162) jest opracowana instrukcja służbowa Szczególne Wymagania Bezpieczeństwa Systemów i Sieci Teleinformatycznych w Firmie zwane SWB. szczegół [1. drobny składnik jakiejś sprawy, jakiegoś zdarzenia; 2. drobny element jakiejś rzeczy] – részlet; apró részlet, körülmény szczegół drogorzędny – mellékes részlet szczegółowo – részletesen, aprólékosan, behatóan, pontosan szczegółowo sprzedstawić a. sprzedstawiać swoje stanowisko – részletesen kifejti az álláspontját szczegółowo wyłuszczać a. wyłuszczyć swoje stanowisko – részletesen kifejti az álláspontját szczegółowość – részletesség, aprólékosság, pontosság, sokoldalúság szczegółowy, -a, -e [dokładny, zawierający wiele szczegółów] – részletes, aprólékos, pontos szczegółowa analiza – taglalás szczegółowy opis – részletes v. részletekbe menő leírás szczegółowy spis książki – részletes könyvjegyzék szczegóły oderwane – kiszakított részletek szczek (zob. szczekanie) – ugatás (hang) szczekacz [pogard. o kimś, kto mówi dużo, głośno i w sposób napastliwy] - (átv.) rágalmazó, pletykás ffi szczekaczka [1. pot. głośnik ścienny lub radio; 2. w czasie II wojny światowej: megafon uliczny, przez który okupanci hitlerowscy podawali wiadomości dla ludności polskiej; 3. pogard. o kobiecie gadatliwej, krzykliwej i skłonnej do kłótni] – fali hangszóró v. rádió; (német) utcai magnetofon (Lengyelországban a második világháború idején); rágalmazóv. pletykálkodó nő szczekać [zob. szczeknąć] – csaholoni, ugatni; (átv.) rágalmazni, szemtelenül hazudni szczeka jak pies – ugat, mint a kutya; szemtelnül hazudik szczekający kaszel – ugató köhögés szczekanie [głos wydawany przez psy, lisy, szakale] – ugatás, csaholás; kutyaugatás Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6804 szczekanina [1. głośne szczekanie psów, lisów, szakali; 2. pot. wymyślanie komuś albo oburzanie się na kogoś lub na coś; 3. pot. obmawianie lub oczernianie kogoś] – állandó ugatás szczekliwy, -a, -e [1. o głosie: nieprzyjemny; 2. o odgłosie: przypominający szczekanie; 3. często szczekający] – ugatós; kellemetlen, barátságtalan (hang) szczeknąć — szczekać [1. o psie, lisie, szakalu: wydać krótki, urywany głos; 2. szczekać: pot. wymyślać komuś lub oburzać się na coś; 3. szczekać: pot. obmawiać lub oczerniać kogoś; 4. pot. wydać głośne dźwięki przypominające szczekanie psów; 5. łow. o samcu sarny: wydać głos] – (szczekać) csaholoni, ugatni; (szczeknąć) ugat egyet, felugatni, vakkantani szczeknięcie – ugatás, vakkantás Szczekociny [miasto w woj. śląskim, w powiecie zawierciańskim, siedziba gminy miejskowiejskiej Szczekociny. Miasteczko położone jest nad rzeką Pilicą na obszarze Niecki Włoszczowskiej będącej częścią Niecki Nidziańskiej. Według danych z 20 grudnia 2007 Szczekociny miały 4017 mieszkańców.] – (földr) Szczekociny (sziléziai város) szczekocka burka [Już w XVII w. słynęły burki wyrabiane w Szczekocinach.] – (daw) köpeny fajta (főleg Szczekociny-ben viselték) szczelina [długi i wąski otwór w czymś lub pęknięcie takiego kształtu] – hézag, nyílás, repedés, hasadás, rés, hasadék; szakadás; (akusztika) rés (zárt mágneses kört képező magnófej mágneses körébe iktatott, de a mágneses kör egészéhez képest elhanyagolhatóan kis éretű, nem mágnesezhető anyagból álló szakasz) szczelina dylatacyjna [szczelina w budowli zapobiegająca jej uszkodzeniom wywołanym zmianami temperatury, osiadaniem fundamentów itp.] – dilatációs hézag szczelina skalna – sziklahasadék szczelina tektoniczna – hasadék szczelinka – kis hézag, kicsi repedés szczelinowy, -a, -e – hézagos, nyílásos, repedéses, réses; rés-, nyílásszczelnie – légmentesen, szorosan, hermetikusan szczelnie zaśrubować – (műsz.) szorosra csavarni, rácsavarni, meghúzni szczelność – légmentesség, szorosság szczelny, -a, -e [1. nieprzepuszczający cieczy lub powietrza; 2. taki, przez który nie można się przedostać] – jól záródó, szoros, légmentes, hermetikus - Wersja 01 01 2017. szczeniacki, -a, -e – kölyök-; kölykös; (közb.) kölyök-, tacskó-, taknyos szczeniacka moda – taknyosok divatja szczeniacko – kölyök módra, kölykösen szczeniackość – kölyökség szczeniactwo [1. pot. dzieciństwo i wczesna młodość; 2. lekcew. cecha lub zachowanie szczeniaka – młodego chłopaka] – komolytalanság, gyerekesség, kölyök módon való viselkedés szczeniaczek – kicsi kölyök szczeniak [1. młody pies; 2. lekcew. młody chłopak zachowujący się niepoważnie], szczenię [młody pies, wilk, lis, borsuk itp.] – kutyakölyök, kölyökkutya, tacskó; (átv.) kölyök, gyerek, tacskó szczeniaki z jednego miotu – egy alomból való kölykök szczeniakowaty, -a, -e – tackó-, kölyökszczeniątko – kis kölyökkutya; kisgyerek szczenić się [o samicy psa, wilka, lisa, borsuka itp.: wydawać potomstwo] – kölykezni szczenię [młody pies, wilk, lis, borsuk itp.] – kölyök; fiatal kutya, farkas, róka v. borz stb. szczenięctwo [1. okres życia szczenięcia; 2. pot. dzieciństwo i wczesna młodość] – kölyökkor; (átv.) gyermekkor, ifjúkor szczenięcy, -a, -e – tacskó-, kölyökszczenięce lata – kölyökévek szczenna [o samicy psa, lisa, wilka, niedźwiedzia itp.: ciężarna] – (áll.) terhes, hasas, viselős (kutya, róka, farkas, medve) szczenność [zdolność samicy do wydawania potomstwa] – terhesség, hasasság, vemhesség (kutyánál, rókánál, farkasnál, medvénél) szczep [1. mała grupa etniczna mająca wspólny język, wspólne obyczaje itp.; 2. zespół drużyn harcerskich działających na jednym terenie, zwykle w jednej szkole; 3. biol. grupa gatunków wywodzących się od jednego przodka i przekształcających się na drodze ewolucji; 4. w bakteriologii: grupa drobnoustrojów danego gatunku o charakterystycznych cechach; 5. młode drzewko lub krzew otrzymane w wyniku zaszczepienia pędu lub oczka odmiany szlachetnej na podkładce] – (plemię) törzs, néptörzs; (galązka) oltvány; oltott növény szczep turański – turáni néptörzs szczepy ludów australijskich – ausztráliai néptörzsek szczepy owocowe [(u Zygmunta Glogera) Statut Wiślicki stanowi, że gdy szczepy drzew owocowych posadzone na cudzym gruncie wrosną, to jest korzenie w ziemię Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia zapuszczą, to stają się własnością właściciela gruntu w połowie, bo drugą ten, kto je sadził, może ściąć i zabrać. Zdaje się przecież, że na wynagrodzeniu tej połowy poprzestać był winien. (Vol. leg. I, f. 35).] – gyümölcs oltványok 6805 szczepy win czerwonych [Podstawą tożsamości wina jest oczywiście szczep, jednak warunkami decydującymi o jakości trunku są również klimat, gleba oraz proces fermentacji. Często także do produkcji wina wykorzystuje się kilka szczepów, z których każdy wnosi charakterystyczne dla siebie właściwości. A jest w czym wybierać, bo na świecie istnieją tysiące szczepów i ich lokalnych odmian, miłośnicy win znają dobrze około 40 z nich, do czołówki zalicza się zaledwie kilka. ] – vörösborok fajtái szczepać (szczepie) – hasítani, vágni, szétvágni, vagdosni Szczepan [imię męskie. Pierwotna spolonizowana forma greckiego imienia Stefan - powstała wobec niewystępowania we wczesnym rozwoju języków słowiańskich głosek (F) zawartych w wersji oryginalnej] – Scsepán, István [a Stefan névváltozata] Szczepan (koronowany) – Święty Szczepan, właśc. Stefan, gr. Στέφανος, Stephanos (korona, wieniec), cs. Apostoł pierwomuczenik i archidiakon Stiefan [1. święty katolicki oraz apostoł Kościoła prawosławnego, zwany: pierwomuczenikiem, Pierwszym Męczennikiem (Protomartyr); Święty ten wymieniany jest w Modlitwie Eucharystycznej (Communicantes) Kanonu rzymskiego. 2. był jednym z tych siedmiu, których dla odciążenia apostołów, wybrano do rozdzielania jałmużny (wspomożenią) między uboższymi chrześcijanami. Był Żydem mówiącym po grecku, gorliwy ewangelista, za co ukamienowany został przez Żydów. Braci, którzy rozdzielali jałmużnę zwano ''diakonami'' (z grec. diakonos). Wyraz ten zamieniono na wyższy tytuł w zeświecczonym chrześcijaństwie. Innymi diakonami byli: Filip, Prochor, Nikanor, Tymon, Permenas i Mikołaj.] – István (koszorú) v. Szent István (kb. 1 – kb 36/40) [1. az első keresztény vértanú. Egyike volt a jeruzsálemi keresztény község első hét diakónusának, akiket a hívők Kr. u. 36-ban az apostolok segédeivé választottak. A jeruzsálemi görög nyelvű zsinagóga elöljárói a szanhedrin elé - Wersja 01 01 2017. állították és amikor itt is nyíltan hirdette Jézus istenségét, a csőcselék megrohanta, kihurcolta a városból és agyonkövezte. A kapu, amelyen végső útjára indult, Jeruzsálemben ma is az István-kapu nevet visel. Ünnepe december 26.; 2. A jeruzsálemi ősgyülekezet hét diakónusának egyike (ApCsel 6,1-6); prédikált a jeruzsálemi zsinagógában (ApCsel 6,9-15), a nagytanács megkövezés általi halálra ítélte; az első keresztyén vértanú (ApCsel 7); Pál is helyeselte a megkövezést, és ő vigyázott az ítéletet végrehajtó férfiak ruháira.] Szczepek, Szczepio – a Szczepan beceneve szczepić (szczepie) [1. wprowadzać do organizmu ludzkiego lub zwierzęcego szczepionkę w celu sztucznego uodpornienia go na chorobę zakaźną; 2. uszlachetniać drzewa i krzewy przez połączenie pędu lub oczka odmiany szlachetnej z podkładką] – oltani, beoltani (betegség ellen) (orvosi); (fát) nemesíteni, oltani v. ojtani [két növénynek oly módon való egyesítése, hogy úgy az ojtóvessző (a nemes ág), mint az anyagtő individuális tulajdonságait megtartsa]; (átv.) terjeszteni; (fát, bokrot) szemezni szczepić drzewo – fát oltani szczepić ospę – himlő ellen beoltani szczepić płonkę – vadócot oltani, szemezni szczepić przeciw wściekliznie – veszettség ellen beoltani szczepić wściekliznę – veszettség ellen beoltani szczepić się [poddawać się szczepieniu] – beoltja magát szczepienia ochronne – védőoltás szczepienia przeciwko wściekliźnie – veszettség elleni oltás szczepienie [zabieg polegający na wprowadzeniu do organizmu ludzkiego lub zwierzęcego szczepionki] – oltás, beoltás, nemesítés; (orv.) oltás, beoltás szczepienie ochronne – védőoltás szczepienie ospy – himlőoltás szczepiona ospa – oltott himlő szczepienie przeciw grypie – influenza elleni oltás szczepienie przeciw odrze – kanyaró elleni oltás szczepienie przeciw ospie – himlő elleni oltás szczepionka [preparat biologiczny z oczyszczonej zawiesiny zabitych lub unieszkodliwionych bakterii, przeznaczonej do szczepień ochronnych lub leczniczych] – oltvány, oltóág; (med) oltóanyag, szérumok, vakcinák szczepionka BCG – BCG-oltóanyag [a Bacillus Calmette-Guérin elnevezés rövidítése; a két francia kutató által kitenyésztett kórokozó Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6806 fertőzőképes, de annyira le van gyengítve, hogy csak védettséget hoz létre a vele való fertőződés, betegséget nem.] szczepionka błoniczo-tężcowo-krztuścowa (DiPer-Te) – Di-Per-Te-oltóanyag [Diftéria, szamárköhögés és tetanusz elleni oltás anyaga] szczepionka ochronna – védőoltás szczepka – fadarab, aprófa, vékonyfa, gyujtós szczepowy, -a, -e [osoba prowadząca szczep harcerski] – oltási; születési, faji, törzsi, törzsszczerba [miejsce pozostałe po odpadnięciu, wyłamaniu lub odtłuczeniu cząstki czegoś] – csorba Szczerbaki (Edentata) Leniwiec trójpalczasty (Bradypus tridactylus) – Háromujjú lajhár (Bradypus tridactylus L.) Mrówkojad wielki (Myrmecophaga tridactyla) – Nagy hangyászmedve (Myrmecophaga tridactyla L.) Pancernik olbrzymi (Priodontes maximus) óriástatu (Priodontes maximus) szczerbaty, -a, -e [1. niemający jednego lub kilku przednich zębów; 2. mający na krawędzi szczerbę lub szczerby] – csorba, csorbult, kicsorbult; fogatlan; foghíjas szczerbata baba – foghíjas vénasszony szczerbate zęby – csorba fogsor szczerbić [robić w czymś szczerby] – kicsorbítani szczerbić się [być szczerbionym] – kicsorbulni szczerbiec [1. daw. miecz koronacyjny piastowskich królów polskich; 2. miecz koronacyjny królów Polski, jeden z najcenniejszych. Szczerbiec powstał najprawdopodobniej w Polsce na przełomie XII i XIII wieku. Pierwszym udokumentowanym źródłowo jego posiadaczem był książę mazowiecki Bolesław I (1208-1248). Pierwszy raz został użyty w 1320 roku podczas koronacji Władysława Łokietka.] – Bolesław Chrobny csorba kardja [A Pienineket természeti szépségük miatt már a 19. században is sokan látogatták. A hasadék keletkezéséről több legenda mesél. A legérdekesebbek a népi mondák. Az egyik szerint Chrobry Boleslaw király kardjával hasította ketté a földet, hogy helyet adjon a folyónak.] Jednak według legendy z Kroniki wielkopolskiej miecz został wyszczerbiony kiedy Bolesław I Chrobry uderzył nim o Złotą Bramę wyjeżdżając z Kijowa w 1018 roku. Podanie to nie posiada znamion prawdziwości, ponieważ Złota Brama w tym czasie jeszcze nie istniała, Kronika - Wersja 01 01 2017. Wielkopolska powtórzyła je za Gallem Anonimem, który opisał taką sytuację w Kronice Polskiej. Gall pisał niemal na sto lat przed prawdopodobnym wykuciem Szczerbca. Autor Kroniki wielkopolskiej chciał najprawdopodobniej dodać nieco splendoru insygniom koronacyjnym polskich władców. W czasie potopu szwedzkiego król Jan Kazimierz zabrał go ze sobą na Śląsk. W roku 1795 Szczerbiec został zrabowany ze Skarbca Koronnego na Wawelu przez Prusaków. W roku 1884 został wykupiony z kolekcji ambasadora Rosji w Paryżu, Aleksandra P. Bazilewskiego, i trafił do Ermitażu w Petersburgu. Do Polski, na Wawel, trafił ponownie w 1928 roku, na mocy traktatu ryskiego. W obliczu wybuchu II wojny światowej Szczerbiec wraz z innymi najcenniejszymi zabytkami w 1939 roku został wywieziony do Kanady. W roku 1959 powrócił na Wawel. Szczerbiec obecnie przechowywany jest w Państwowych Zbiorach Sztuki na Wawelu. (Jak czytamy u Zygmunta Glogera) legendowa i historyczna nazwa miecza, przypasywanego każdemu królowi polskiemu podczas obrzędu koronacyi. Nazwa ta wzięła swój początek od chwili, gdy Bolesław Chrobry, wjeżdżając do Kijowa, uderzył mieczem w „Złotą bramę” i wyszczerbił go. Taką tradycję i nazwę „szczyrzbek” mamy już zapisaną w r. 1250. Że bohaterski Piast, wjeżdżając do stolicy Rusi, uderzył mieczem w bramę, to nie ulega wątpliwości, bo było to tylko spełnieniem symbolicznego zwyczaju wszystkich zdobywców średniowiecznych, a miecz, który wyszczerbił się o „Złotą bramę”, stał się pamiątką narodową i był użyty przy koronacjach pięciu królów z rodu Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6807 Piasta począwszy od Chrobrego do Przemysława wielkopolskiego. Faktem jest jednak, że po tej ostatniej koronacyi insygnia koronacyjne, zapewne podczas rządów Wacława, króla polskiego i czeskiego, przepadły, i kiedy Władysław Łokietek, łącząc dzielnice rozbitego państwa, postanowił ukoronować się w r. 1320, musiał nowe insygnia sporządzić, które odtąd zostały koronacyjnemi przez 5 wieków. Gdy miecz Łokietka stał się mieczem koronacyjnym, rzecz prosta, że przez tradycję nazwany został „szczerbcem” i przez potomne pokolenia uznawany za szczerbiec Chrobrego. Kiedy w r. 1795 podczas postoju Prusaków na Wawelu zginęły insygnia i klejnoty koronne, zaginął i mniemany szczerbiec Bolesławowski a właściwie szczerbcem tylko nazwany miecz koronacyjny Łokietka. Dopiero na wystawie paryskiej r. 1878 ukazał się pod tą nazwą miecz ze zbiorów Bazylewskiego, który nabyty został później do Ermitażu cesarskiego w Petersburgu, gdzie znajduje się obecnie. Miecz ten, opisany szczegółowo w Enc. Starop. (t. III, str. 35) przez p. Feliksa Koperę, jest dziełem sztuki z w. XIII, a wszystko przemawia za tem, że jest on autentycznym mieczem koronacyjnym Łokietka i jego następców, zaginionym w r. 1795 na Wawelu. O szczerbcu pisali: prof. Józef Łepkowski, Adam Pług (Kłosy, r. 1878, t. 28, str. 23 i 45), Ernest Świeżawski (Przegląd Bibljograficzno-archeologiczny, Warszawa, r. 1881, str. 97), Kajetan. Kraszewski i Seweryn Smolikowski (w Bibljotece Warszawskiej), Jan Nep. Sadowski (w tomie 30 ogólnego zbioru Rozpraw Akademii Um., serja II t. V, z 12 rycinami, str. 62 – 121), tudzież oddzielnie (Kraków, 1892 r.). szczerbienie – csorbítás szczerbienie się – csorbulás, kicsorbulás szczerbina, szczerbinka [wycięcie na ramieniu lub suwaku celownika broni palnej, według którego ustawia się muszkę na cel] – repedés, rés, lyuk, nyílás szczerość – őszinteség, szókimondás, nyíltság, egyenesség szczerozłoty, -a, -e – színarany szczery, -a, -e [1. nieukrywający swoich myśli, uczuć, zamiarów; 2. będący wyrazem czyjejś prawdomówności, czyichś czystych intencji itp.; 3. jednolity, wolny od domieszek] – (otwarty) őszinte, hamisítatlan, igaz-, nyílt, egyenes, nyíltszívű, szókimondó; (czysty) színtiszta, tiszta, színszczera prawda – tiszta igazság; színigazság; színtiszta igazság; való igaz szczere oddany – őszinte tisztelője v. híve szczere pole – nyílt tér; üres mező, sivatag szczere złoto – színarany szczery i oddany – őszinte és odaadó szczerze – őszintén, nyíltan, egyenesen, igazán, szívből; kereken; közvetlenül - Wersja 01 01 2017. szczerze mówiąc – az igazat megvallva; őszintén szólva szczerze oddany – (levél végén) őszinte híve szczerze żaluję – őszintén (nagyon, rettenetesen v. végtelenül) sajnálom szczerzenie zębów – vigyorgás szczerzyć [rozchyliwszy wargi, pokazywać zęby, zwykle w uśmiechu lub złości] – vicsorogni, vicsorgatni; vicsorítani szczerzyć zęby – vigyorogni; hízelkedve kedveskedni, fogait mutogatja; (pies) vicsorítja a fogát; vicsorogni szczerzyć zęby (do kogoś) – (vki felé) kivillantja (fehér) fogsorát v. megvillogtatja a fogait; ránevet vkire, széles mosolyra nyílik a szája, félrehúzza a száját, elneveti magát, nevetni szczerzyć się [pot. uśmiechać się do kogoś szeroko, starając mu się przypodobać] – vigyorogni szczeznąć (szczeżnie) – (dawno) elveszni, elpusztulni, eltűnni, elesni; (gúny.) megdögleni [lepiej zgnić i szczeznąć w rowie, niż mieć siniak wokół powiek: jobb megrothadni és megdögleni az árokban, mint a szemhéj körül kék foltosnak lenni] szczerże mówiąc – őszintén szólva szczewany lis – (átv.) vén v. ravasz róka szczeżuja [1. małż słodkowodny o owalnej muszli; 2. małż słodkowodny z rodzaju Anodonta] – tavikagyló szczeżuja pospolita (Anodonta anatina) [(Anodonta anatina, syn. Anodonta piscinalis) - gatunek małża z rodziny skójkowatych. Żyje w wodach bieżących i stojących] – Anodonta anatina szczeżuja wielka (Anodonta cygnea) Anodonta cygnaea (tavi kagyló) szczeżuja spłaszczona (Anodonta complanata) – lapos tavikagyló Szczeżuja chińska (Anodonta woodiana Lea, 1837) – Anodonta (Pteranodon) woodiana - Amur kagyló szczędzić [oszczędnie czegoś używać] – (kogo/co) kímélni (vkit/vmit); takarékoskodni (vmivel) szczęk [odgłos powstający przy uderzeniu o siebie twardych, metalowych lub szklanych przedmiotów] – zörgés, csörgés; csörgő (kereplő) hang; csörömpölés szczęk mieczy – kardcsörtetés szczęka [1. kość czaszki, w której osadzone są zęby; 2. pot. uliczny, przenośny stragan; 3. uchwyt w imadłach, cęgach itp.; 4. metalowa część wiązania nart przytrzymująca przód buta; 5. u bezkręgowców, zwłaszcza u stawonogów: narząd gębowy] – állkapocs Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6808 szczęka dolna – alsó állakpocs szczęka górna – felső állkapocs szczęka końska – előreugró állkapocs (embernél) szczęka mocująca – (mech) pofa; szorítópofa szczęki hamulcowe – fékpofák szczęknąć — szczękać [1. o uderzających o siebie twardych przedmiotach: wydać szczęk; 2. uderzając twardymi przedmiotami jeden o drugi, spowodować szczęk] – csattanni, kattanni; zakatolni; zörögni, csörögni, hörögni, kerepelni, csörömpölni; vacogni szczękać zębami a. szczękają mu/jej zęby – vacog a foga szczękać zębami z zimna – vacog a foga a hidegtől szczęknęła zapora, uchyliły się drzwi – nyikorgott a retesz, kitárult az ajtó szczęknięcie – csattanás (foggal), vacogás szczękościsk – (bonc.) szájzár szczękowy sprawdzian – villás kaliber v. sablon Szczęsny [imię męskie pochodzenia polskiego, po raz pierwszy notowane w 1422 roku. Wywodzi się od słowa "szczęśliwy" i jest uważane za odpowiednik znaczeniowy łacińskiego imienia Feliks.] – Bódog szczęsny, -a, -e (szczęśliwy) [1. przynoszący szczęście; 2. mający szczęście] – szerencsés, boldog Szczęścia. Zdrowia. Pomyślności! - Szerencsét. Egészséget. Sikereket! szczęściara – szerencsés nő szczęściarz [osoba mająca w życie szczęście] – szerencsés ember, mázlista szczęściarz – szerencsefi, szerencselovag szczęścić [o Bogu, losie itp.: darzyć kogoś szczęściem, pomyślnością] – szerencséje van szczęści mu się w grze w karty – jól megy a lapja; szerencséje van v. szerencsés a kártyában szczęścić się [powodzić się] – (személytelen ige) (dziać się) (jól v. rosszul) megy a sora; (jó v. rossz) dolga van; (darzyć się) sikerülni; szerencséltetni szczęście [1. powodzenie w jakichś przedsięwzięciach, sytuacjach życiowych itp.; 2. uczucie zadowolenia, radości; też: to wszystko, co wywołuje ten stan; 3. zbieg - Wersja 01 01 2017. pomyślnych okoliczności] – (uczucie szczęście) boldogság; (powodzenie) (do czegoś) szerencse, jószerencse (na szczęście: szerencsére); (szczęśliwość) boldogság; sors, siker szczęście błysnęło komu – felcsillant a szerencséje szczęście domowe – családi boldogság; házi boldogság szczęście mu dopisało – szerencséje volt; szerencse érte; sikert ért el; sikerült neki vmi szczęście mu posłużyło – szerencséje volt; kedvezett neki a szerencse szczęście piersi rozpiera – dagad a keble az örömtől; öröm dagasztja keblét szczęście przelotne – röpke v. futó boldogság szczęście się komu uśmiechnęło – rámosolygott a szerencse vkire szczęście sprzyja – kedvez a szerencse szczęście w nieszczęściu – szerencse a szerencsétlenségben szczęście w hazardzie – szerencse a hazárdjátékban szczęście z powodu dziecka – gyermekáldás szczęść Boże! – jó szerencsét! Szczęść Boże Panu! – Dicsértessék! Szczęśliwego Nowego Roku! – Boldog Újévet kívánok; boldog új évet! (BÚÉK) szczęśliwej drogi! – szerencsés utat!, jó utat! szczęśliwej podróży! – szerencsés utat!, jó utazást! szczęśliwie – szerencsésen, boldogan szczęśliwiec [osoba, której się poszczęściło] – szerencsés, boldog ember, a szerencse fia szczęśliwość – szerencse, boldogság szczęśliwy, -a, -e; szczęsny, -a, -e [1. mający szczęście; też: będący objawem szczęścia; 2. związany z przeżywaniem szczęścia; 3. przynoszący szczęście] – szerencsés, boldog szczęśliwy znak – szerencsés jel Szczęśliwych Świąt! – Kellemes Ünnepeket! szczęt [daw. pozostałość czegoś] – (kifejezésekben) teljes szczochy [wulgarnie mocz] – pisi; vizelet; húgy szczoda [środa] – (Słownik jezyka ślaskiego) szerda Szczod re (dawne: Sybillenort lub Sibyllenort) [Miejscowość z tradycjami. Położona ok. 12 km na wschód od Wrocławia.] – Szczodre (lengyel helység) szczodre dni – az év első hete szczodro (szczodrze); szczodrobliwie [hojny, szczodry] – adakozóan, bőkezűen, gazdagon szczodrobliwość – (dawno) bőkezűség Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6809 szczodrobliwy, -a, -e (szczodry) – adakozó, bőkezű; gáláns szczodrość – bőkezűség szczodry, -a, -e [1. rozdający coś obficie; 2. hojnie udzielany] – adakozó, bőkezű; gáláns; gavalléros szczodry wieczór [Dzień Trzech Króli, jako dzień darów składanych przez królów Jezusowi, zwano „szczodrym dniem”, a poprzedzający to święto wieczór zwano „szczodrym wieczorem”, w który rozdawano dzieciom, czeladzi i krewnym upominki i pierogi, zwane ,,szczodrakami”. Szczodry wieczór zakończał „święte wieczory”, t. j. wieczory od Bożego Narodzenia do Trzech Króli, w które nie godziło się pracować tylko śpiewać kolędy i zabawiać towarzysko. O zwyczaju tym mówi stare przysłowie naszego ludu: „Od Godów do Nowego Roku, siedź prządko jeno do zmroku, a od Nowego Roku do Trzech Króli – do samej wieczerzy”. Rawita (Gawroński) wydal książeczkę p. n. „Szczedrówki powiatu Dobromilskiego” (Lwów, 1899 r.).], szczodry dzień – Vízkereszt előtti nap v. este szczodrze – adakozóan, bőkezűen, gazdagon szczodrzenica, Spartium [rodzaj krzewu lub drzewka z rodziny bobowatych (motylkowatych), gł. z rejonu M. Śródziemnego; 1 gat.: sz. sitowata (tzw. janowiec hiszp., S. junceum), o żółtych kwiatach; ozdobna, włóknodajna (cenne włókno zw. janowiec), plecionkarska (do wyplatania koszyków).] – (növ.) zanót [(növ., Szerbországban és a Szerémségben zanovjet v. zanovet, eltérő irással zonath, Cytisus L.), vitorlásvirágu cserje v. kis fa (aranyzápor), 40 faja (hazánkban vagy 25 eltérés), az óvilágban, kivált a mediterrán vidéken meg a Kanári-szigeteken terem. A hazaiak a száraz pusztán, meg a környező dombos vidéken régibb jellemző cseplye vegetációt alkotnak. Levele hármas, virága sárga, de virágzata különböző, egy fajé kétféle (gömb, fürt) is lehet; hüvelye hosszas v. szálas, gyakran bolyhos, a délibb fajoké kopasz is.] szczodrzeniec (Chamaecytisus Link.) [rodzaj roślin należący do rodziny bobowatych. Gatunkiem typowym jest Chamaecytisus supinus (L.)] – (növ.) aranyeső (növ., Laburnum Bauh. Medik., Podocytisus Boiss. et Heldr.) [a vitorlásviráguak génusza, gyakrabban csak a zanót (Cytisus L.) algénusza. Csinos termetü, sárga, csüngő - Wersja 01 01 2017. virágfürtü, alacsony fák gyakrabban ültetett diszfák.] szczodrzeniec czerniejący (Cytisus nigricans) – Fürtös zanót (Cytisus nigricans) Szczodrzeniec miotlasty (Cytisus scoparius) [Żarnowiec miotlasty] – seprűzanót v. seprőzanót (Cytisus scoparius) [a hüvelyesek (Fabales) rendjébe, a pillangósvirágúak (Fabaceae) családjának Faboideae alcsaládjába tartozó évelő cserje] szczodrzeniec rozesłany (Cytisus ratisbonensis) – Selymes zanót (Cytisus ratisbonensis) Szczodrzeniec ruski (Chamaecytisus ruthenicus) [gatunek roślin należący do rodziny bobowatych. Dziko rośnie w Azji (Syberia, Azja Środkowa po Kaukaz) i w Europie Środkowej i Wschodniej (Polska, Białoruś, europejska część Rosji, Mołdawia, Ukraina z wyjątkiem Krymu). Przez Polskę przebiega zachodnia granica jego zasięgu od Puszczy Augustowskiej, przez Łomżę i ujście Narwi, po południowe obszary Wyżyny KrakowskoCzęstochowskiej.] – (növ.) Chamaecytisus ruthenicus Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia szczodrzyk czerniejący a. szczodrzeniec czerniejący (Lembotropis nigricans = Cytisus nigricans) – Fürtös zanót (Lembotropis nigricans) 6810 szczodrzyk miotlasty (Lembotropis scoparius = Sarothamus scoparius) – (növ.) Lembotropis scoparius szczotczyna – ócska v. rossz kefe szczoteczka [1. mała szczotka – narzędzie; 2. zob. miotełka w zn. 2.; 3. włoski na nogach pszczół robotnic ułatwiające zbieranie pyłku] – kiskefe, kis kefe szczoteczka do zebów – fogkefe szczoteczka do nakładania pasty – kefe a krém felrakására szczoteczka elektryczna; elektryczna szczoteczka do zębów – elektromos fogkefe szczotka [1. narzędzie składające się z oprawki z umocowanym w niej pionowo włosiem, szczeciną, drutem itp., służące do zamiatania, wygładzania lub mycia czegoś; 2. o czymś, co wyglądem przypomina to narzędzie; 3. w maszynach i urządzeniach elektrycznych: nieruchomy element przewodzący, współpracujący z elementem poruszającym się; 4. u konia: kosmyk włosów na tylnej stronie pęciny; 5. zob. odbitka szczotkowa] – kefe; (nyomd) kefelenyomat, kefelevonat szczotka do błota – sárkefe szczotka do butów – cipőkefe szczotka do czyszczenia lnu – lentisztító kefe szczotka do froterowania – padlókefe szczotka do kapeluszy – kalapkefe szczotka (do włosów) do modelowania – szárítókefe szczotka do obuwia – cipőkefe szczotka do podłogi – padlókefe szczotka do rąk – körömkefe szczotka do rozczesywania włosów – tüskés hajkefe szczotka do sedesu – vécékefe szczotka do szorowania – súrolókefe szczotka do ubrania a. ubrań – ruhakefe - Wersja 01 01 2017. szczotka do usuwania obciętych włosów z karku – nyíkszirtkefe szczotka do włosów – hajkefe szczotka (do włosów) z otworami– hullámkefe szczotka (do włosów) ze szpilkami – tüskés (haj)kefe szczotka do zamiatania – partvis szczotka do zębów – fogkefe szczotka druciana – drótkefe szczotka płaska – laposkefe szotkarka – kefekötő (nő), kefekereskedő (nő) szczotkarski, -a, -ie – kefekötő-; kefekötői szczotkarstwo – kefekötőipar szczotkarz [rzemieślnik wyrabiający szczotki] – kefekötő, kefekereskedő (ffi) szczotkować (szczotkuje) [1. czesać, wygładzać, czyścić coś za pomocą szczotki; 2. starannie myć zęby] – fésülni; kefélni, lekefélni; gondosan fogat mosni szczotkować paznokcie – körmöt kefélni szczotkować ubranie – ruhát kefélni szczotkować włosy – keféli a haját, hajat kefélni szczotkować zęby – gondosan fogat mosni szczotkowanie – kefélés szczotkownica – kefélő gép szczotkowy, -a, -e – kefe-, kefés, kefeszerű szczuć (szczuje) [1. podjudzać psa do gonienia i atakowania zwierząt na polowaniu; 2. podjudzać psa do gonienia i atakowania ludzi; 3. podburzać kogoś przeciw komuś] – uszítani, ráuszítani, bujtogatni szczudła – gólyaláb; mankó szczudło [1. kij z podpórką na stopę, używany do stawiania kroków bez dotykania ziemi stopą; 2. zob. II kula w zn. 1.] – mankó, faláb, gólyaláb Szczupaczek żyworodny (Belonesox belizanus) [ryba z rodziny piękniczkowatych występująca we wschodniej Ameryce Środkowej] – Rabló csukaponty (Belonesox belizanus) szczupak [1. ryba drapieżna o wydłużonym ciele i spłaszczonym pysku; 2. pot. długi skok; 3. pot. o kimś chudziutkim] – csuka; (skok) csukafejes; (átv.) sovány (keszeg) ember szczupak – csuka Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia szczupak kanadyjski – kanadai csuka Szczupak pospolity (Esox lucius L.) [drapieżna ryba z rodziny szczupakowatych] – csuka (Esox lucius) [a csontos halak (Osteichthyes) osztályába a csukaalakúak (Esociformes) rendjébe és a csukafélék (Esocidae) családjába tartozó faj] 6811 szczupakowaty, -a, -e – csukaszerű szczupleć [1. stawać się szczupłym lub szczuplejszym; 2. stawać się mniejszym lub mniej licznym] – lefogyni, lesoványodni; soványodni, karcsú lesz szczuplenie – soványodás, karcsúsodás, fogyás szczuplutki, -a, -ie; szczuplusieńki, -a, -ie – soványka, nagyon sovány, vékonyka, ösztövér szczupło – soványan, szűkösen, szűken szczupłość – soványság, karcsúság, kicsinyesség szczupły, -a, -e [1. mający mało ciała i tkanki tłuszczowej; 2. niezbyt duży lub niezbyt liczny] – (chudy) sovány, karcsú, vékony; nyulánk; ösztövér; (mały) kevés, sovány, csekély, szűkös szczupły dochód – sovány v. kevés bevétel szczur (Rattus) [1. rodzaj gryzonia z rodziny myszowatych obejmujący około 50 gatunków; 2. gryzoń o brunatnoszarej lub czarnej sierści i długim ogonie] – patkány szczur faraona [zob. mangusta egipska] – Ichneumonok vagy manguszták (Mungos E. Geoffr.); „fáraók patkánya” szczur faraona – manguszta - Wersja 01 01 2017. szczur hotelowy – (átv.) szállodai tolvaj szczur lądowy – szárazföldi patkány szczur piżmowy [zob. piżmak w zn. 1.] – pézsmapatkány [(Fiber G. Cuv.), a rágcsáló emlősök rendjének egyik neme a pocokfélék családjából, melynek egyetlen faja ismeretes, a cibetpatkány, melynek bőre ondatra néven jut a kereskedésbe.] Szczur śniady (Rattus rattus) [gatunek gryzonia z rodziny myszowatych (Muridae)] – házi patkány (Rattus rattus) [a rágcsálók (Rodentia) rendjébe és az egérfélék (Muridae) családjába tartozó faj] szczur w pokoju hotelowym – patkány a szállodai szobában Szczur wędrowny (Rattus norvegicus) [wywodzi się z południowo-wschodniej Azji] vándorpatkány (Rattus norvegicus) [az emlősök (Mammalia) osztályába a rágcsálók (Rodentia) rendjébe és az egérfélék (Muridae) családjába tartozó faj] Szczur wodny – vízipatkány szczurek [1. młody szczur; 2. pot. o kimś mającym chudą, wąską twarz lub o kimś drobnym, chudym] – kis patkány szczurołap – patkányfogó Szczurołap [człowiek zawodowo zajmujący się łapaniem i zwalczaniem szczurów.] – patkányfogó v. patkányírtó ember szczurowaty, -a, -e – patkányszerű szczurzy, -a, -e [1. dotyczący szczura; 2. taki jak u szczura] – patkányszczurzysko – nagy patkány szczutek (daw.; zob. pstryczek w zn. 1.) – fricska szczuwacz – (dawno) agarász szczwać (szczuć) – uszítani, ráuszítani, bujtogatni Szczwalnia [1. nazwa budynku cyrkowego w Warszawie przy ul. Chmielnej, istniejącego przez lat kilkadziesiąt od czasów Stanisława Augusta. Widok tego budynku z rzadkiej ryciny, udzielonej nam przez p. Matjasa Bersohna, podaliśmy pod wyrazem Amfiteatr w Enc. Star. t. I, str. 47. K. Wł. Wójcicki pisze o nim: Był to gmach obszerny, drewniany, na kilka pięter wzniesiony, mający loże i krzesła numerowane”. Pierwotnie szczuto w nim dzikie zwierzęta, mianowicie niedźwiedzie, i stąd otrzymał nazwę Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6812 „szczwalni”, którą zatrzymał do ostatka. 2. Szczwalnia, to rodzaj osiemnastowiecznego cyrku, miejsce, do którego się chodziło, by patrzeć, jak psy, wilki, niedźwiedzie, byki, czasem też lwy, tygrysy i pantery, umiejętnie szczute i rozjuszane, rzucają się na siebie i staczają krwawe walki. Największa w Wiedniu szczwalnia powstała w 1755 roku, korzystała z opieki C. K. Dyrekcji Teatrów, cieszyła się ogromną popularnością, w 1796 roku spłonęła i już się nie odrodziła, bo cesarz Franciszek II nie zezwalał na tego rodzaju widowiska. Obraz, atrakcje i inwentarz c. k. szczwalni to pierwsza z dziewięciu stacji Podróży do wnętrza Wiednia Gerharda Rotha. Trasa tej podróży wiedzie przez miejsca, o których miasto na co dzień nie wie, nie pamięta, woli zapomnieć: przez podziemia z katakumbami i ściekami kanalizacyjnymi, dawną dzielnicę żydowską, więzienia, przytułki dla bezdomnych, zakłady psychiatryczne. Uwzględnia też miejsca znane, wręcz reprezentacyjne, jak Katedra św. Szczepana albo Muzeum Historii Wojskowości, których dzieje, jeśli tylko baczniej się przyjrzeć, kryją niejedną wstydliwą tajemnicę. Sugestywne obrazy, wsparte nieubłaganą wymową danych statystycznych, pod piórem Gerharda Rotha składają się na niepowtarzalną mapę stolicy Austrii od wewnątrz. Gerhard Roth urodził się w 1942 roku w Grazu, studiował medycynę, przez jakiś czas pracował w urzędzie statystycznym, jako pisarz debiutował w 1972 roku. Mieszka w Grazu, związany jest z działającymi tam stowarzyszeniami literackimi Forum Stadtpark i Grazer Autorenversammlung. 3. (Cyrk) Zaprojektowana około 1680 roku przez Tylmana z Gameren jako oś założenia urbanistycznego. Łączyła Nowy Świat i Okólnik. Założony w 1883 roku przez W. Ciniselli. Posiadał widownię na 3000 tysiące osób.] – (daw) XVIII. sz-i cirkusz Varsóban - Wersja 01 01 2017. dziś szczwany, -a, -e (przebiegły, chytry) – ravasz szczwany lis – (átv.) ravasz róka; minden hájjal megkent fickó Szczwół plamisty (Conium maculatum L.) [1. gatunek rośliny z rodziny selerowatych (Apiaceae Lindl.). Nazwy potoczne: pietrasznik plamisty, psia pietruszka, świńska wesz, weszka, szaleń plamisty i inne. 2. kolejna z najbardziej trujących w naszej strefie klimatycznej roślin baldaszkowatych, jest rośliną dwuletnią lub jednoroczną. Z wysokiej do 200 cm wzniesionej, bogato rozgałęzionej, drobno żeberkowanej, niebieskawo oszronionej łodygi, często u nasady czerwono plamiastej (stąd nazwa) wyrastają 2-4krotnie pierzaste liście, trójkątne w zarysie, z wierzchu ciemnozielone, od spodu szarozielone, w dotyku miękkie. Białe kwiaty, zebrane w baldachy o średnicy do 15 cm, o 8-20 promieniach. Roztarta roślina wydziela nieprzyjemny, mysi zapach. Występuje na ugorach, przydrożach, wysypiskach, brzegach rowów, w żywopłotach.] – bürök (Conium maculatum) [a kaporhoz hasonló, de annál nagyobb, fehér virágú, az ernyősök családjába tartozó, kétnyári növény. Magassága 100–120 cm vagy még magasabb. Karógyökerű növény, magjai barnák, szárának alsó része halvány vörösbarna foltos. A bürök gyakorlatilag a világon mindenütt előfordul mint mezei gyomnövény.] W 1944 r. Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6813 szczybno krauzka [srebrna lamówka (np. przy trumnie)] [Teatr Śląski im Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach] – ezüst sújtás, szegélyezés, paszpól, díszszegély szczycenie się – dicsekvés, dicsekedés szczycić się (szczycę się) [być dumnym z kogoś lub z czegoś] – büszkélkedni; hencegni, dicsekedni szczygieł (Carduelis carduelis) [mały ptak śpiewający o barwnym upierzeniu] – tengelice (Carduelis carduelis); stiglic, (állat, Fringilla carduelis L.), [az éneklő verébalkatuak rendjébe, a kúpcsőrü pintyfélék családjába tartozó madárfaj. Kormány- és evezeőtollai feketék; az utóbbiak aranysárga szalaggal, mig az előbbiek fekete hegyüek; háta barnás, hasa fehéres, a tojónál és a fiataloknál foltos. Csőre pirosas-fehér, végén fekete; lába kékes hússzinü; a him fejbúbja és tarkója fekete, homloka és álla vörös, mig pofája fehér. Különben egyike a legtarkább európai madaraknak. Hossza 13, szárnyhossza 7, farkhossza 5 cm. Hazája Európa és KisÁzsia; Magyarországban nem ritka állandó és helyet változtató madár, mely erdős, bokros, csalitos helyeken szeret tartózkodni és télen felkeresi az emberlakta vidékeket is. Különösen magvakkal táplálkozik. Fogságban jól tartható.] szczygiełek, szczyglik – kis stiglice, tengelice fióka szczyglica – tengelice tojója szczyny [1. pogardliwie: słaby, złej jakości napój; 2. pospolicie: mocz] – lötty; köz. pisi szczypać (szczypie) – csípni, megcsípni; harapdálni, csipegetni szczypanie – csípés, csipkedés szczypawka [1. drapieżny chrząszcz ciemnej barwy, o odwłoku zakończonym kleszczami; 2. pot.; zob. skorek] – (áll.) carabus (futrinka); (átv.) fülbemászó szczypce [1. narzędzie ręczne zakończone dwiema zaciskającymi się szczękami, którymi się chwyta przedmioty; 2. dwudzielny narząd chwytny niektórych zwierząt] – csipesz, csípőfogó, csiptető, csípővas, fogó; (rak) olló szczypce do igieł – tűfogó szczypce płaskie – laposfogó - Wersja 01 01 2017. szczypczyki – kis csipesz, csipeszke szczypiący, -a, -e – csípő, csípős, éles, fanyar szczypior [zielone liście cebuli, szczypiorku itp.] – hagymaszár szczypiorek; Czosnek szczypiorek (nazywany w skrócie szczypiorkiem) (Allium schoenoprasum L.) – metélőhagyma v. snidling (Allium schoenoprasum) szczypiorkowy, -a, -e – snidlinges szczypiorniak [środ. piłka ręczna] – (sp.) kézilabda (játék) szczypiornista [piłkarz ręczny], szczypiornistka – kézilabdázó (ffi/nő) szczypiór – metélőhagyma szczypnąć — szczypać (szczypie) [1. o ludziach: ścisnąć, zwykle krótko i boleśnie, czyjąś skórę palcami lub paznokciami; też o zwierzętach: ścisnąć czyjąś skórę dziobem, kleszczami itp.; 2. szczypać: wywoływać u kogoś uczucie swędzenia, pieczenia; 3. o zwierzętach: skubnąć trawę, młode gałązki itp.] – (szczypnąć) csípni, megcsípni (egyszer), (szczypać) csipkedni; (grzyźć) csípni; (átv.) csipkelődni szczypnąć się — szczypać się [1. szczypać się: szczypać jeden drugiego; 2. szczypnąć samego siebie; 3. szczypać się: pot. mieć skrupuły; 4. szczypać się: pot. niechętnie wydawać pieniądze] – csipkedik egymást szczypta [1. odrobina jakiejś substancji sypkiej; 2. o odrobinie jakiejś cechy, jakiegoś zjawiska itp.] – csipet, csepp szczypta soli – egy csipet v. csipetnyi v. késhegynyi só Szczyr (Mercurialis L.) [rodzaj roślin należący do rodziny wilczomleczowatych. Gatunkiem typowym jest Mercurialis perennis L.] Mercurialis L.; Erdei szélfű (Mercurialis perennis, Euphorbiaceae) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6814 Szczyr roczny (Mercurialis annua) [gatunek roślin z rodzaju szczyr należący do rodziny wilczomleczowatych. Występuje w we wschodniej, środkowej i południowo-wschodniej Europie, w Zachodniej Azji i na Kaukazie oraz w Afryce Północnej. Występuje również w Ameryce Północnej, gdzie został zawleczony. W Polsce, rzadki głównie na zachodzie kraju.] – egynyári szélfű v. szélfű (Mercurialis annua) [a Malpighiales rendbe, azon belül a kutyatejfélék családjába tartozó növényfaj] szczyr trwały (Mercurialis perennis) [gatunek byliny należący do rodziny wilczomleczowatych (Euphorbiaceae). Występuje w północnej, środkowej, wschodniej i południowej Europie, w Azji Zachodniej i na Kaukazie oraz w północnej Afryce. Północna granica jego zasięgu biegnie przez Irlandię, Szkocję, południową Norwegię i środek Szwecji, południowa przez Hiszpanię, Sycylię, Półwysep Bałkański,południową Rosję, Kaukaz i Persję. Jako gatunek zawleczony występuje także w Australii W Polsce roślina dość pospolita od niżu po niższe położenia górskie.] – Erdei szélfű, (Mercurialis perennis L.) szczyt [1. najwyżej wzniesiona część góry; też: cała góra; 2. najwyższy, najdalej wysunięty punkt jakiegoś obiektu; 3. najwyższy stopień intensywności, nasilenia czegoś; 4. trójkątna ściana między połaciami dachu dwuspadowego; też: węższa ściana domu; 5. zwieńczenie elewacji budynku lub portalu, okna itp. mające kształt trójkąta ograniczonego gzymsami; 6. spotkanie przedstawicieli najwyższych władz państwowych dwóch lub więcej państw; 7. okres największego eksploatowania sieci komunikacyjnych, energetycznych itp. 8. (u Zygmunta Glogera) Szczyt, puklerz, paiż, pawęż – tarcza, używana do boju i w czasie turniejów. Na pogrzebie Jana Tarnowskiego, hetm. wiel. kor., „syn jego niósł szczyt (herbowy) świecami oblepiony”. „Za Jana Olbrachta Kraków od - Wersja 01 01 2017. północy wieżami, blankami, szczytami obmocniono” (Kromer).] – csúcs, tető; (górski) csúcs, hegycsúcs, hegytető; (ép) orom, oromzat, homlokfal; (átv.) tetőfok, tetőpont, teteje; tető-, csúcspont; (wojsk) pajzs szczyt (ang. Peak) – (akusztika) csúcs [ang. Peak csúcsérték] szczyt dachu – tetőnyereg, tetőgerinc, tetőél szczyt dominuje nad innymi – ez a csúcs kiemelkedi a többi közül szczyt doskonałości – a tökéletesség csúcspontja v. legfelsőbb foka szczyt góry – hegycsúcs szczyt łóżka [ścianka łóżka w głowach] – ágy csúcs; az ágy fejrésze szczyt płuc a. płuca a. płucne [górne części płuc] – tüdőcsúcs szczyt pokryty śniegiem – havas csúcs; hófödte csúcs szczyt pracy – munkacsúcs szczyt przewozowy – szállítási csúcs szczyt sezonu – főszezon, főidény szczyt skalisty – szirt; sziklás csúcs szczyt stołu [każdy z krótszych boków prostokątnego stołu] – asztalcsúcs szczytnie – fenségesen, maagsztosan, méltón szczytnik – (dawno) fegyverkovács Szczytnik [wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie mińskim, w gminie Jakubów] – Szczytnik (lengyel falu) Szczytno (niem. Ortelsburg) [miasto w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie szczycieńskim. W latach 19751998 miasto administracyjnie należało do województwa olsztyńskiego.] – Szczytno (lengyel város) szczytny, -a, -e [1. przynoszący zaszczyt; 2. wzniosły, górnolotny] – fenséges, magasztos, fenkölt szczytne hasło – fenkölt jelszó szczytowanie (orgazm) – orgazmus szczytowe nasilenie ruchu – csúcsforgalom szczytowy, -a, -e – tető-, csúcs-, oromszczytowy poziom dźwięku C: (LCpeak) [maksymalna wartość chwilowa poziomu dźwięku C] – LCpeak; dB(C): legnagyobb C-hangnyomásszint; Legnagyobb (C súlyozású) hangnyomásszint. Lmax. , Leq (C). szczytowa moc mowy – maximális hangteljesítmény szczytowe ograniczenie amplitudowe (sygnału) – amplitúdóvágás Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6815 szczyty płuc – tüdőcsúcsok szedł chwiejąc się, bo był zawiany – tántorogva ment, mert spicces volt szedł jak na zatracenie – úgy ment, mint akit a vesztőhelyre visznek szedł machinalnie – önfeledten v. gépiesen ment Szechina [jest pojęciem religijnym często występującym w judaizmie. Jest to słowo hebrajskie ()שכינה, pochodzenia chaldejskiego oznaczające obecność, zamieszkiwanie, nie występuje w Biblii, ale jest używane przez Żydów do określania widocznej obecności Boga w przybytku (tabernakulum), a następnie w Świątyni Jerozolimskiej. Wg przekazu biblijnego, kiedy Pan wyprowadzał Izraela z Egiptu, szedł przed nimi w słupie obłoku (hebr. beamud anan; Wj 13, 21). Hebrajskie anan jest wieloznaczne, bo to nie tylko chmura, ale również schronienie, ukrycie.] – sekina (héber: [ )שכינהszó jelentése Isten jelenléte vagy Isten dicsősége; a zsidó vallásban Jahve megnyilvánulása volt. A ószövetségi zsidó hit és kultúra középpontjában a frigyláda fedele fölött, a két kerub között lakó sekina állt. A templom szentélyében a második függönyön túl volt a szent sekina – Isten dicsőségének látható megmutatkozása –, amely elé csak a főpap léphetett be évente egyszer úgy, hogy életben is maradt. A főpap a nép bűneiért engesztelő áldozati vért mutatott be, hogy a bűnbocsánat és Isten jelenléte a zsidóság között maradjon. A Midrás-Tanchuma szerint ahhoz, hogy az ember Isten Szellemének és jelenlétének (sekina) felfogására alkalmas legyen, alá kell vetnie magát az alámerülésnek. A víz alá merülés nem csupán a vétkezés és a papi tisztasági törvények áthágásának kiengesztelésére irányult, hanem a szent élet és az Istennel való szorosabb kapcsolat előkészítésének jeléül is fogták fel azt. (Ilyen értelemben beszél Josephus, zsidó történelemíró Jochachán ha-Kohenről, vagyis Bemerítõ Jánosról. szef [1. zwierzchnik kierujący jakimś zespołem; też: dowódca; 2. poufale do mężczyzny, od którego jest się w jakiś sposób zależnym; 3. (wojk., Jak czytamy u Zygmunta Glogera) Szef oznaczał dowódcę tytularnego – właściciela pułku lub jakiego oddziału wojska. Pierwotnie szefowie byli fundatorami pułków, a ponieważ nieraz nie byli wojskowymi, a nawet z wojskowością nic wspólnego nie mieli, jak np. osoby duchowne, przeto zadawalali się tytułem szefa a pułkiem dowodził pułkownik rzeczywisty. Z biegiem czasu w - Wersja 01 01 2017. XVIII w., w epoce rozwielmożnienia się tytułomanii, można było kupować tytuł szefa pułków, dawno już istniejących, tak jak w Anglii. Honor ten opłacał się jednak, gdyż szef pobierał płacę ze skarbu Rzplitej. W epoce Królestwa Kongresowego (1815 – 1830), jako w dowód łaski dla wojska polskiego, szefami niektórych pułków mianowani byli członkowie Domu panującego. W mowie potocznej za Księstwa Warszawskiego pod wyrazem szef rozumiano szefa bataljonu lub szwadronu czyli podpułkownika. B. Gemb.] – chef, séf; főnök, felettes; fő, főember; vezető, vminek a vezetője; (wojsk) parancsnok; (kierownik interesu) üzletvezető szef bandy – bandavezér szef biura – hivatalfőnök szef do spraw reklamy – reklámfőnök szef gangu – bandavezér; a banda főnöke szef kompanii [podoficer zajmujący się sprawami administracyjnymi i gospodarczymi kompanii] – társaság vezetője szef kuchni [osoba układająca menu restauracji i kierująca pracownikami kuchni] – főszakács, konyhafőnök szef kuchni poleca – a konyhafőnök ajánlata szef państwa [osoba stojąca na czele państwa] – államfő szef partii – pártvezér szef policji – rendőrfőnök szef prasowy – sajtófőnök Otto Dietrich (ur. 31 sierpnia 1897, Essen - zm. 22 listopada 1952, Düsseldorf) [niemiecki SS-Obergruppenführer, w latach 1938-1945 szef prasowy III Rzeszy i sekretarz stanu w ministerstwie propagandy] – Otto Dietrich (1897-1952) birodalmi sajtófőnök szef rządu, gabinetu, Rady Ministrów [premier] – elnök; kormányfő; miniszterelnök; (dawno) a minisztertanács elnöke szef sztabu [oficer stojący na czele sztabu] – (wojsk) vezérkari főnök szef sztabu generalnego – (wojsk) vezérkari főnök szef warsztatu – műhelyfőnök szef wydziału – osztályvezető Szefer * Sefer – Séfer (szépség) [Hegy, amely mellett Izráel fiai pusztai vándorlásuk során tábort ütöttek (4Móz 33,23-24)] szefostwo [1. stanowisko szefa; też: dowództwo; 2. zespół ludzi kierujących czymś] – vezetőség, főnökség, a főnök és felesége, a főnökék Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6816 szefowa [1. kobieta szef; 2. poufale do kobiety, od której jest się w jakiś sposób zależnym; 3. żona szefa] – főnöknő, főnök asszony; a főnök felesége szefowski, -a, -ie – főnöki, vezetői szefować – vezetni, irányítani szefówna – főnök leánya szeik, szejk (arab. خيش- szajch - dosłownie 'starzec', 'naczelnik') [1. arab. szejch 'starszy; starzec; naczelnik; jw.' głowa arab. rodziny, klanu, plemienia a. wsi; tytuł przywódcy arab.; gubernator a. książę u ludów arab., muzułm.; głowa muzułm. gminy relig., zakonu, sekty, szkoły; duchowny, uczony muzułm; 2. tytuł używany w krajach arabskich w stosunku do osób starszych i szanowanych; też: osoba nosząca ten tytuł; 3. pierwotnie – naczelnik rodu lub plemienia arabskiego, później – zwierzchnik małej jednostki administracyjnej lub gminy religijnej; 4. powszechnie stosowane określenie arabskiego władcy (plemienia lub terytorium). Także tytuł honorowy wyższej rangi duchownego muzułmańskiego] – (arab) sejk, öreg; főnök, törzsfő; egyes mecsetek, mecset papja v. templomok papja; a dervisek főnöke; személyes tekintélyük v. nyilvános állásuk által előkelő emberek címe a mohamedán népeknél szejch al-islam [1. arab., główny sędzia w wielu dużych miastach muzułm., zwł. wielki mufti Konstantynopola, będący autorytetem sąd., relig. i polit. w Turcji sułtańskiej. 2. hist. najwyższy sędzia w wielu miastach muzułmańskich, gł. w Konstantynopolu; w Turcji sułtańskiej stanowiący autorytet religijny i polityczny.] – (arab) Sejk al-Islam hivatal szejkant – sejkség szekel [hebr., jedna z licznych staroż. jednostek wagi (np. babilońska; żyd.; syryjska) równa 1/50 a. 1/60 części miny; moneta oparta na wartości szekla złota a. srebra (np. tyryjska; fenicka; żyd. w okresie między II w. p.n.e. i II w. n.e.); waluta Izraela od 1980 r.] – (héber) sékel; ókori zsidó pénz- és súlyegység Szekinach [wyraz hebrajski, oznacza fizyczny znak (w postaci dymu) obecności Boga] – Sekinah [Az „égi közvetítők” a Sekinah és a Metatron. Sekinah általános értelemben Isten „tényleges jelenlétét” fejezi ki. Azok a Szentkönyvek, amelyek olyan spirituális centrumok alapításával foglalkoznak, mint a Tabernákulum, Salamon temploma vagy a - Wersja 01 01 2017. Zorobabel, erről a jelenlétről egy sajátos említést tesznek. A spirituális centrum alapításának feltételi szigorúan meghatározottak; mindig „fénnyel” jelzett, isteni megnyilvánulás hatása alatt álló helyen kell lennie.] Szekler – székely ffi Szeklerzy, Seklerzy (węg. Székely [l.poj.], Székelyek [l.mn.], łac. siculitas) [grupa etniczna zamieszkująca wschodnią część Siedmiogrodu (nazywaną także Szeklem bądź Szeklerszczyzną - węg. Székelyföld lub Székely) w dzisiejszej Rumunii. W 2002 mieszkało tam około 650 tys. Szeklerów wraz z około 100 tys. Rumunów i innych narodowości.] – székelyek [a középkor folyamán nemesi kiváltságokkal rendelkező magyar anyanyelvű népcsoport, amely a 13. századtól kezdve külön rendi nemzetet alkotott. Elsősorban az Erdély délkeleti részén található Székelyföldön laknak, de székelynek vallja magát a Brassótól Nagyszebenig húzódó, ún. Szászföld magyarajkú lakosságának nagy része is.] Szekspir; William Szekspir (ang. William Shakespeare) [ur. prawdopodobnie 23 kwietnia 1564, data chrztu: 26 kwietnia 1564, miejsce ur. Stratford-upon-Avon, zm. 23 kwietnia 1616 tamże) angielski poeta, dramaturg, aktor. Powszechnie uważany za jednego z najwybitniejszych pisarzy literatury angielskiej oraz reformatorów teatru.] – Schakespeare [William Shakespeare 1564. április 23. (?) (keresztelési dátum: 1564. április 26.) – 1616. április 23. (Juliánus-naptár) / 1616. május 3. (Gergely-naptár); angol drámaíró, költő, színész.] szekspirolog – Schakespeare-kutató szekspirologia [wiedza o twórczości i życiu Szekspira] – Schakespeare kutatás szekspirologiczny, -a, -e – Schakespeare-kutatói szekspirowski, -a, -ie [dotyczący twórczości Szekspira] – schakespeare-i Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia [żywica naturalna otrzymywana z wydzieliny czerwców lakowych lub podobna do niej substancja wytwarzana syntetycznie] – sellak [egy természetes gyanta, a legtöbb gyantaféleségtől eltérően nem növényi, hanem állati eredetű. A műgyanták megjelenése előtt fontos, sokféle célra használt anyag volt, napjainkban már csak antik bútorok és értékes hangszerek felületkezelésére alkalmazzák. E célra alkoholos oldata, a politúr szolgál.] szeląg [1. srebrna moneta bita od XIV w. przez Krzyżaków, a od XV w. w miastach pruskich i na Pomorzu Zachodnim; 2. w Polsce od XVII do XVIII w.: drobna moneta miedziana; 3. Szeląg, po łac. zwany solidus, moneta najdrobniejsza ze wszystkich w Polsce. Dla zasilenia wyczerpanego strasznie najazdem szwedzkim skarbu Rzplitej, dzierżawca mennicy polskiej za króla Jana Kazimierza, Tytus Boratyni, zamiast dozwolonych przez sejm dwuch miljonów wybił przeszło 20 miljonów złp. w szelągach, które (nie licząc kwartników ruskich Kazimierza Wielkiego) były pierwszą w Polsce monetą miedzianą, nazywaną od Boratyniego „boratynkami” a dziś znajdowaną pojedyńczo i w większych ilościach po wszystkich zakątkach kraju. W XVIII w. szeląg miedziany był już tylko 1/3 takiegoż grosza.] – garas, fillér (régi lengyel pénz); (lat) szolidus [Attila hun fejedelem korában: egy szolidus 4,5 gramm aranynak felelt meg] szelak 6817 szelążek – fillérecske, garasocska szelbąg, szelbląg [szafa w kuchni z rzędami do postawienia statków kuchennych.] – konyhaszekrény (edényeknek) Szefela [słynna z oliwek i sykomor, żyzna, nadmorska nizina palestyńska, ciągnąca się od granicy Galilei ku południowi] – (bibl.) Schefela v. Shephelah (hebr: הַשְּ ֵפלָה,); Sefela-alföld [1. „A filiszteusok pedig a Sefela alföld városaiban és Júda déli tartományában fosztogattak. Elfoglalták BétSemest, Adijálónt, Gederotot, Szokót és falvait, Timnát és falvait, Gimzót és falvait, és ott letelepedtek” (2Krón 28–18); 2. A Mediterrán-tenger és Jeruzsálem között elhelyezkedő rész, magasan a déli parton, Nahal Sóreknél. Ez a hely Bét-Semes, a júdeai dombok lábánál fekszik, és Sefela néven ismert a mediterrán part és az ország dombvidéke között Közép-Kánaánban] - Wersja 01 01 2017. bardzo żyzną i urodzajną ziemię. Na równinie tej znajdują się liczne miasta i szlaki komunikacyjne. Spośród miast największe znaczenie miał tzw. Pentapol Filistyński: Gaza, Aszkelon, Aszdod, Ekron i Gat. — Szefela odnosi się do regionu niskich wzgórz pomiędzy górami centralnej Palestyny, a nadbrzeżnymi równinami Filistei. Wielokrotnie wzmiankowana w Biblii (Pwt 1:7; Joz 9:1; 10:40; 11:2; 12:8; Sdz 1:9; 2Kn 28:18; Abd 19; Za 7:7). Szefela pierwotnie należała do izraelskiego plemienia Judy (Joz 15:33-44). Już w czasach biblijnych był to urodzajny region o umiarkowanym klimacie, uprawiano tam zboża (pszenicę i jęczmień), oliwki, pomarańcze i winorośl. Znajdowały się tam również pastwiska dla trzód i stad. Szefela, położona pomiędzy nadbrzeżnymi równinami a wzgórzami wnętrza Palestyny, często stanowiła strefę buforową pomiędzy rywalizującymi potęgami. Jako taka według Biblii miała decydujące znaczenie dla bezpieczeństwa Jerozolimy (1Kl 10:27; 2Kl 12:18, 19; 1Kn 27:28; 2Kn 1:15; 9:27; 26:10). Przebiegał przez nią militarno-handlowy szlak z Egiptu do Syrii i Mezopotamii. — Szefela to pasmo wzgórz (do ok 450 m n.p.m.) poprzecinane niewielkimi dolinami biegnącymi z zachodu na wschód. Chociaż nazwa ta znaczy „nizina”, uchodzi za nią tylko w porównaniu z górami judzkimi leżącymi na wschód od niej. szelest [cichy odgłos powstający przy poruszaniu liści, kartek papieru, sztywnych tkanin itp.] – zörej, zizegés, susogás, nesz, zúgás; suhogás szeleszczenie – zizegés, zörrenés, zördülés szeleścić (szeleszczę, szeleści) [1. wydawać szelest; 2. wywoływać szelest] – suhogni, susogni, zizegni, zörögni, zörrenni, zördülni szelężnik (Rhinanthus L.) [rodzaj roślin zielnych z rodziny zarazowatych. Na świecie ok. 20 gatunków, w Polsce 5. Gatunkiem typowym jest Rhinanthus crista-galli L..] – kakascímer [(növ., néhol kakastaréj, lapór Diószegiéknél; Alectorolophus Hall., Rhinanthus L.), a tátogatók élősködő füve, 7 fajjal hazánkban.] Gatunki flory Polski: szelężnik Borbasa (Rhinanthus borbasii (Dörfl.) Soó) – pusztai kakascímer (Rhinanthus borbasii) szelężnik mniejszy (Alectorolophus minor = Rhinanthus minor L.) [gatunek rośliny należący do rodziny zarazowatych (Orobanchaceae)] – Csörgő kakascímer (Rhinanthus minor Ehrh.) [az ajakosvirágúak (Lamiales) rendjéhez tartozó vajvirágfélék (Orobanchaceae) családjába sorolt kakascímer (Rhinanthus) nemzetség hét, Magyarországon is élő fajának egyike. A németek kis csörgőfazéknak nevezik.] Szefela („nizina”) - równina w zachodnim Izraelu rozciągająca się od Jaffy na północy do Wadi el– Gazza w Strefie Gazy na południu. Obfituje w Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia szelężnik mniejszy 6818 szelężnik większy (Rhinanthus serotinus) (Alectorolophus glaber = Rhinanthus maior) [gatunek rośliny z rodziny zarazowatych. Występuje w Europie i Azji (w części zachodniej, na Kaukazie i na Syberii). W Polsce gatunek pospolity na obszarze całego kraju] – (növ.) nagyvirágú kakascímer (Rhinanthus angustifolius, Rhinanthus serotinus) [az ajakosvirágúak (Lamiales) rendjéhez tartozó vajvirágfélék (Orobanchaceae) családjában a kakascímer (Rhinanthus) nemzetség hét, Magyarországon is élő fajának egyike. A franciák Pétervirágnak, a németek csörgőfazéknak nevezik. szelęznik wysokogórski, szelęznik nadobny (Rhinanthus alpinus Baumg.) – (növ.) Rhinanthus alpinus Baumg. szelężnik włochaty (Rhinanthus alectorolophus (Scop.) Pollich = Alectorolophus hirsutus) [gatunek rośliny należący do rodziny zarazowatych (Orobanchaceae). Występuje w środkowej Europie. W Polsce na pogórzu Sudetów i Karpat] – borzas kakascímer (Rhinanthus alectrolophus) Szelężnik większy (Rhinanthus serotinus (Schönh.) Obornţ) [gatunek roślin jednorocznych z rodziny zarazowatych (wg systematyki Reveala). W Polsce gatunek pospolity.] – (növ.) Rhinanthus serotinus szelf [1. przybrzeżny obszar dna morskiego; 2. przybrzeżna strefa dna morskiego lub oceanicznego będąca najniższą, płaską częścią zalanego wodą kontynentu] – (földt.) self; szárazföldi talpazat szelfowy, -a, -e – selfszelinga – visszaverődő hullám - Wersja 01 01 2017. szelka, szelki [1. jeden z dwu pasków z materiału lub z gumy, przekładany przez ramię i przypinany lub przymocowywany z przodu i z tyłu do spodni lub spódnicy w celu ich podtrzymywania; 2. pas do przytrzymywania przenoszonego przedmiotu; też: część uprzęży zaprzęgowej, spadochronowej itp. 3. rodzaj pasków z elastycznej tkaniny przełożonych przez ramiona i przypiętych z przodu i z tyłu do spodni w celu ich podtrzymania. Mocowane są za pomocą żabek lub, rzadziej, guzików. Mogą mieć z tyłu dwa paski (na kształt litery X) lub jeden, przypinany na środku (Y). Czerwone szelki stanowią atrybut maklerów. 4. to paski z elastycznej tkaniny, zakładane na ramiona, w celu podtrzymywania spodni. Współczesne szelki mocowane są do spodni za pomocą tzw. żabek, choć nadal spotykane są zapięcia guzikowe. Tylna część przyjmuje zazwyczaj kształt zbliżony do litery Y bądź X.] – tartó, szíj, emelőszíj; nadrágtartó szelka regulowana – szabályozható vállpánt szelma [z dezaprobatą lub z uznaniem o osobie sprytnej, umiejącej sobie radzić w życiu, nie zawsze w uczciwy sposób] – (ném. Schelm) selma; (dawno) huncut, csintalan, kópé, jómadár; (elav.) gazember szelmostwo [1. szelmowskie postępowanie lub szelmowski postępek; 2. zalotność kogoś, kto wie, że psoci] – kópéság, huncutság szelmutka [daw. o kobiecie sprytnej i zalotnej] – (kis)selyma, kis ravasz, huncut, kedves nő szelmowski, -a, -ie [1. pełen podstępów, przebiegłości; 2. świadczący o czyjejś skłonności do żartów lub figli] – pajkos, kópé, huncut Szemejasz * Semejasz – Semája (Jahve meghallgat; Jahve a hírnév; menny) [bibliai név] szelmowsko – pajkosan szemerluki [(u Zygmunta Glogera) rodzaj sukni niewieściej za czasów Saskich.] – (daw) női ruha fajta (a szász királyok korában) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6819 Szeminit [czyli chór w którym góruje osiem głosów] – kórus (amelyben a nyolc hang kiterjesztése történik) [A megszülető kereszténység énekei az ószövetségi istentisztelet elemeiből, elsősorban a zsoltározásból nőttek ki. Érthető tehát, ha mind a nyugati, mind a keleti egyház énekei ószövetségi gyökerekből sarjadtak s azok mintájára szövődtek. — A keleti egyházi szertartás számos "szerkezeti elemet" vitt tovább az Ószövetségből. Az az előírás, hogy "fényes-héten" sorban mennek a nyolc hangon, talán a chanukka nyolcnapos ünneplésére emlékeztet, ezt viszi tovább a nyolc hang nyolc egymást követő hétre való kiterjesztése, ami aztán végigkíséri a liturgikus évet.] szemka [(u Zygmunta Glogera) jedwabna materja przedniejsza i podlejsza. Cła od sztuki tej materyi płacono r. 1650 po gr. 15 (Vol. leg. IV, f. 358).] – (daw) selyemanyag szemrać (szemrzę, szemrze) [1. wydawać szmer; 2. mówić cicho i niewyraźnie; 3. wyrażać nieśmiało swoje niezadowolenie] – mormolni, zúgni, susogni; zúgolódni, morogni, mormogni, elégedetlenkedni szemranie [bibl. Bóg miłuje ludzi, wie co potrzebują, jest sprawiedliwy, chce tylko dobra człowieka i dlatego do Boga należy przychodzić z prośbą, a nie z szemraniem, co czynił krnąbrny Izrael na pustyni. Nie należy także szemrać przeciwko tym, co działają z rozkazu Boga i stosownie do Jego woli. Lud szemrał przeciwko Mojżeszowi i Aaronowi. Szemranie jest dowodem nieprzynależności do Boga. Szemrzący muszą zginąć. Napominanie w miłości nie jest szemraniem i jest zalecane przez Pismo Święte.] – zúgolódás, morgás szemrany, -a, -e [pot. podejrzany, nieuczciwy] – (podejrzany) gyanús, kétes; gyanúsított, gyanút keltő; (nieuczciwy) tisztességtelen, nem becsületes, becstelen, megbízhatatlan Szeol * Piekło [1. w Starym Testamencie: miejsce, w którym przebywają cienie zmarłych; 2. w ST kraina wszystkich zmarłych - bez rozróżnienia czy doznają szczęścia, czy kary. W greckiej Biblii Hades (zob.).] – (héb.) Seol; alvilág, a halottak birodalma [Az ÓSZ-ben az elhunytak lelkeinek tartózkodási helye, amelynek megfelel az ÚSZ-i hades; ha a szót "pokol"-nak (lásd ott is) fordítják, akkor a büntetés helye; a legvilágosabb bizonyságtételt a seol körülményeiről Jézusnak a gazdagról és Lázárról szóló történetében kapjuk (Lk 16,19-31).] szeplenić (szeplenie) – selypíteni - Wersja 01 01 2017. szeplenienie – selypítés szepiet, szepioł, szepielak, szepleniuch, szeplun; szepietliwy [(u Zygmunta Glogera) człowiek w mowie szepleniący. Do płci żeńskiej szepleniącej stosowano nazwy: szepiotka, szepiołka, szeplunka.] – selypítő; selypítve beszélő (ffi/nő) szepnąć — szeptać (szepczę) [1. powiedzieć coś szeptem; 2. porozumieć się z kimś w sposób dyskretny; 3. szeptać: szerzyć jakieś wieści tajemniczo lub po kryjomu] – pusmogni, suttogni, súgni, megsúgni, odasúgni; súgni-búgni; sugdolózni; sugdosni; (szeleścić) susogni; zizegni szepnąć słówko – súgni v. suttogni egy szót szept [1. bezdźwięczny, cichy głos słyszany tylko z bliska; 2. cichy dźwięk czegoś będącego w stałym, jednostajnym ruchu] – (mowa cicha) suttogás; (np. drzew) susogás, zizegés szeptać (szepcze v. szepce) – pusmogni, susogni, suttogni, súgni, csendesen beszélni szeptanie – sugdosás szeptanina [mówienie szeptem lub długotrwałe szeptanie o czymś] – hosszú susogás, terefere, susmogás szeptana propaganda – suttogó propaganda szeptem – suttogva szereg1 [1. ciąg osób lub rzeczy znajdujących się obok siebie, w jednej, prostej linii; 2. zbiór jednostek, np. faktów, uporządkowanych według określonego systemu; 3. mat. wyrażenie mające postać sumy skończonej lub nieskończonej liczby składników] – sereg; (mat) sor 2 szereg [zaimek komunikujący o dość dużej liczbie rzeczy, zjawisk lub osób] – (egész) sereg v. sor; egy csomó, (egy) sor; (pewna ilość) sok, számos w matematyce Szereg – konstrukcja umożliwiająca wykonanie uogólnionego dodawania przeliczalnej liczby składników Szereg Fouriera – szereg, pozwalający rozłożyć funkcję okresową, spełniającą warunki Dirichleta, na sumę funkcji trygonometrycznych Szereg funkcyjny – szereg, którego wyrazami są funkcje o wspólnej dziedzinie Szereg geometryczny – ciąg którego n-ty wyraz jest suma n pierwszych wyrazów ciągu geometrycznego Szereg harmoniczny – szereg liczbowy Szereg jednostajnie zbieżny – szereg, którego wyrazami są funkcje o wspólnej dziedzinie Szereg Laurenta – Szereg Laurenta funkcji zespolonej to reprezentacja tej funkcji w postaci szeregu potęgowego, w którym Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6820 występują również składniki o wykładniku ujemnym Szereg Maclaurina – przedstawienie funkcji (n+1)-razy różniczkowalnej przy pomocy wielomianu zależnego od kolejnych jej pochodnych oraz dostatecznie małej reszty Szereg potęgowy – szereg funkcyjny Szereg przemienny – szereg liczbowy, którego wyrazy są na przemian dodatnie i ujemne Szereg rozbieżny – konstrukcja umożliwiająca wykonanie uogólnionego dodawania przeliczalnej liczby składników Szereg Taylora – przedstawienie funkcji (n+1)razy różniczkowalnej przy pomocy wielomianu zależnego od kolejnych jej pochodnych oraz dostatecznie małej reszty Szereg trygonometryczny – szereg funkcyjny Szereg Walsha – tworzą funkcje Walsha, które można uporządkować według jednego indeksu Szereg von Neumanna – szereg będący jednoznacznym i ciągłym rozwiązaniem drugiego rodzaju równania całkowego Fredholma w muzyce Naturalny szereg diatoniczny – szereg dźwięków tworzących oktawę Szereg chromatyczny – dźwięk muzyczny będący alteracją (podwyższeniem lub obniżeniem) dźwięku należącego do szeregu diatonicznego szereg diatoniczny – szereg dźwięków odpowiadający białym klawiszom fortepianu poczynając od dźwięku c (dźwięki gamy C-dur) Szereg harmoniczny – szereg alikwotów, sinusoidalnych tonów składowych, na które można rozłożyć dowolny dźwięk, o ile jego barwa i natężenie nie zmienia się zbyt szybko w czasie Szereg zasadniczy – szereg dźwięków odpowiadający białym klawiszom fortepianu poczynając od dźwięku c (dźwięki gamy C-dur) w statystyce Szereg prosty – uporządkowanie (pogrupowanie) notowań (wyników badań statystycznych) według rosnących lub malejących poziomów cech Szereg rozdzielczy – statystyczny sposób prezentacji rozkładu empirycznego Szereg szczegółowy – uporządkowanie (pogrupowanie) notowań (wyników badań statystycznych) według rosnących lub malejących poziomów cech Szereg wyliczeniowy – statystyczny sposób prezentacji rozkładu empirycznego Pozostałe Harmoniczny szereg sukcesyjny jezior – proces sukcesji ekologicznej, w której śródlądowe zbiorniki wodne przechodzą w następny etap rozwoju bez wyraźnej przewagi jednego czynnika ekologicznego Szereg aktynolitu – roztwór stały Ca-amfiboli - Wersja 01 01 2017. Szereg czasowy – ciąg informacji uporządkowanych w czasie, których pomiary wykonywane są z dokładnym krokiem czasowym Szereg homologiczny – zbiór związków organicznych o zbliżonej strukturze, które różnią się między sobą tylko liczbą grup metylenowych Szereg izologiczny – szereg, który tworzą związki organiczne posiadające te same grupy funkcyjne oraz tę samą liczbę atomów węgla szereg napięciowy metali – zestawienie pierwiastków chemicznych o własnościach metalicznych, według ich potencjału standardowego E0 Szereg promieniotwórczy – szereg nuklidów promieniotwórczych przekształcających się kolejno jedne w drugie na drodze rozpadów promieniotwórczych Szereg tryboelektryczny – zestawienie materiałów pod względem biegunowości i wielkości ładunku wytwarzanego podczas zetknięcia i rozdzielania dwóch materiałów szereg (wojsko) szereg wartości – wartości nominalne ("znamionowe") rezystancji oporników i pojemności kondensatorów produkowanych seryjnie pochodzą z ustalonej w tym celu tabeli szeregów szereg arytmetyczny – (mt) számtani so szereg błędów – egész sereg hiba szereg dwumianowy, dwumienny [mat. szereg potęgowy będący uogólnieniem dwumianu Newtona] – binóm v. kéttagú számtani sor szereg geometryczny [szereg, którego wyrazy tworzą ciąg geometryczny] – geometriai v. mértani sor szereg harmoniczny [szereg rozbieżny, którego kolejnymi składnikami są odwrotności kolejnych liczb naturalnych] – harmónikus sor; harmonikussor szereg homologiczny [związki organiczne tej samej klasy, których cząsteczki różnią się między sobą liczbą grup metylenowych] – homológ sor szereg ludzi – az emberek egész serege, egy csomó ember, egész sereg ember, rengetegen szereg ludzi o tym wiedziało – rengetegen v. igen sokan tudtak erről szereg ławek – padsor szereg rozbieżny – (mt) divergens sor szereg zbieżny – összetartó v. konvergens sor szereg zębów – fogsor szeregi [1. oddziały wojska; 2. o jakiejś zbiorowości związanej wspólnym celem, programem i wspólną działalnością] – seregek, sorok Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6821 szeregi rozstąpiły się – a csapatok rendekre szakadoztak szeregować [układać coś w pewnej kolejności] – sorba állítani, sorakoztatni; osztályozni szeregować się [układać się w pewnej kolejności] – sorba állni, sorakozni, osztályozódni szeregowanie – sorakoztatás, sorba állítás; osztályozás szeregowi – kat. legénység szeregowiec1, szeregowy [najniższy stopień w hierarchii wojskowej; też: żołnierz mający ten stopień] – honvéd, közkatona, közlegény; baka szeregowiec2 [pot.; zob. dom szeregowy] – sorház szeregowy, -a, -e [1. zajmujący kolejne miejsce w szeregu; 2. niczym się niewyróżniający] – soros szeregowy interfejs – soros interfész szeregowy [najniższy stopień w hierarchii wojskowej; też: żołnierz mający ten stopień] – közkatona; baka; közlegény szermeza (1) [bardzo miękka, lekka jedwabna tkanina, o delikatnej, ziarnistej powierzchni i bardzo błyszczącym spodzie; tkane za pomocą techniki podwójnego nabierania, gdzie wyższy, krepowy wątek jest włączony w splot płócienny a niższy wątek z wysokim splotem w splot atłasowy. Stosowany do damskich sukienek i lekkich płaszczy.] – Charmeuse szövet [Közepes súlyú, nagyon puha selyem típusú szövet, a színoldala finoman szemcsés, a baloldala sima, fényes. Egy lánc-és két vetülékfonal-rendszerrel szövik, az egyik vetülékfonal-rendszer anyaga igen laza sodratú grege, a másiké krepp fonal. Az előbbit vászonkötésben, az utóbbit atlaszkötésben dogozzák be. Női ruhákat és könnyű kabátokat készítenek belőle.] szermeza (2) [jednostronny osnowowy podwójny splot z dwóch pełnych nici osnów, z których jeden tworzy splot trykotowy i inny płaski splot. Dzianina w splocie sz. Jest stosowana do bielizny i odzieży wierzchniej.] – Charmeuse (kötött kelme) [A charmeuse (ejtsd: sarmőz) az egyik legfontosabb lánchurkolt kelmeszerkezet. - Wersja 01 01 2017. Egytűágyas gépen, két láncfonalrendszerből készül, az alsó egy-, a felső kétugrásos trikófektetést készít ellenfektetésben (lásd trikó kötés). Puha, hajlékony, rugalmas kelme, igen alkalmas mind alsó-, mind felsőruházati termékek készítésére. Ha az alsó fonalrendszerben elasztánfonalakat használnak, így széles körben használt fürdőruha- vagy rugalmas fehérnemű-kelme gyártható. A francia "charmeuse" szó jelentése: elbűvölő.] szermierczy, -a, -e; szermierski, -a, -ie – vívó-; vívó szermierka (dawniej zwana fechtunkiem) [1. sztuka władania bronią białą; 2. dyscyplina sportowa obejmująca walkę na florety, szable i szpady; też: walka sportowa dwóch przeciwników w tej dyscyplinie; 3. w szerszym sensie sztuka, praktyka władania bronią białą; w węższym sensie jej sportowa forma czyli dyscyplina sportowa, jeden ze sportów walki. Szermierka sportowa jest dyscypliną olimpijską (turnieje indywidualne i drużynowe) od 1896 roku, jedną z czterech dyscyplin sportowych (obok gimnastyki sportowej, lekkoatletyki i pływania), które były do tej pory rozgrywane na wszystkich nowożytnych igrzyskach olimpijskich. Szermiercza konkurencja szpady jest także jedną z konkurencji w pięcioboju nowoczesnym] – vívás [technikai jellegű küzdősport. A küzdőtéren (páston) két versenyző vív egymással mérkőzést (asszót). A mérkőzés célja, hogy a versenyzők közül az egyik minél hamarabb elérje a megadott találatszámot (5, 15 találat, tus), így megnyerve az asszót]; kardvívás Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6822 szermierka na bagnety [technika ćwiczebnej walki na bagnety] – szuronyvívás szermierka na florety (floret) – tőrvívás szermierka słowna – szópárbaj, szócsata, vita, polémia szermierstwo – vívás szermierz [1. osoba władająca bronią białą lub sportowiec uprawiający szermierkę; 2. osoba walcząca za jakąś sprawę, ideę itp.; 3. człowiek władający białą bronią; 4. sport. sportowiec uprawiający szermierkę; 5. przen. bojownik za jakąś sprawę czy ideę — syn.: a) szablista, fechmistrz, fechtmistrz; syn. b.) adwokat, rzecznik, orędownik, ideolog, bojownik, zwolennik] – vívó, vívómester, kardvívó; (átv.) harcos, bajnok; polemista szermować [nadużywać jakichś argumentów, haseł lub słów w dyskusji, wystąpieniu publicznym itp.] – karddal harcolni, bírkózni szermować językiem – feleselni, vitatkozni, szóharcot vívni, nyelvelni szermować piórem – tollal harcolni v. viaskodni, polemizálni szeroka spódnica – bő szoknya szeroka ulica – széles utca szeroka klientela – gazdag vevőkör v. kliensek szeroki, -a, -ie [1. mający określony wymiar poprzeczny; 2. mający duży wymiar poprzeczny w stosunku do obiektów, przedmiotów tego samego typu; 3. rozciągający się daleko we wszystkie strony; 4. o ubraniu: nieprzylegający ściśle do ciała lub za duży; 5. mający znaczny zasięg, dotyczący różnych spraw, osób, rzeczy] – széles, tág, tágas; (lużny) bő; (átv.) tág, nagy, széles körű szeroki biustonosz [Biustonosz, który posiada poniżej miseczek pasek o szerokości 15 do 20 cm.] – hosszú melltartó [Olyan melltartó, amely a kosarak alatt egészen a derékig leér egy 15-20 cm széles kelme hozzátoldásával.] szeroka droga – széles út szeroka działalność – széles körű tevékenység szeroki antyfaszystowski front ludowy – széleskörű antifasiszta népfront szeroki ekran [ekran filmowy, którego proporcje szerokości do wysokości są większe od standardowego formatu, umożliwiający projekcję filmu panoramicznego] – széles vetítővászon v. képernyő szeroki jest świat – le is út, fel is út ('elmehet') szeroki materiał – szerteágazó anyag szeroki na dwa cale – két hüvelyk, két hüvelyknyi, két ujjnyi széles - Wersja 01 01 2017. szeroki na ileś metrów – vhány méter széles szeroki ogół – nagyközönség szeroki płaszcz – bő köpeny szeroki rozgłos – széles körű visszhang szeroki uśmiech – széles mosoly szeroki w barach – szélesvállú szerokie męskie spodnie z płótna noszone jako odzież wierzcznia – gatya szerokie plecy – (átv.) jó protekció szerokiej drogi – jó utat! (autósoknak) szeroko – szélesen, tágasan; széltében-hosszában szeroko otwierać – kitárni (ajtót, ablakot) szeroko otwierać v. otworzyć oczy – tágra nyitni a szemeket (tágra nyitja a szemét) szeroko roztwierać (roztworzyć) – kitárni szerokoekranowy, -a, -e – szélesvásznú szerokogłowy, -a, -e – széles fejű [wombat szerokogłowy: déli szőrösorrú vombat] szerokokątny, -a, -e [w odniesieniu do obiektywu aparatu fotograficznego: mający krótszą ogniskową niż obiektyw standardowy, obejmujący większe od niego pole widzenia] – nagylátószögű szerokolistny, -a, -e [mający szerokie liście] – széles levelű szerokopasmowe sztuczne ucho – szélessávú műfül szerokopasmowy transformator symetryzujący – szélesávú szimmetrizáló transzformátor szerokosiężny, -a, -e – széles, tágas, messzemenő szerokoskrzydły, -a, -e [1. o kapeluszu: mający szerokie rondo; 2. o ptakach: mający duże skrzydła] – szélesszárnyú; széles karimájú szerokości palca – ujjnyi szerokość [poprzeczny wymiar liniowy powierzchni lub bryły] – szélesség, bőség szerokość geograficzna [1. jedna ze współrzędnych geograficznych, kąt zawarty między kierunkiem prostej prostopadłej do powierzchni Ziemi w danym punkcie a płaszczyzną równika ziemskiego liczony w kierunku północnym i południowym; 2. miejsce na kuli ziemskiej wyznaczone tym punktem na mapie; 3. Kąt mierzony w stopniach na północ i na południe od równika. Szerokość geograficzna zwiększa się w miarę oddalania się od równika (0°) i wynosi 90° (odpowiednio szerokości północnej i południowej) na biegunach.] – földrajzi szélesség szerokość geograficzna – földrajzi szélesség szerokość (czas trwania) impulsu – impulzushossz, impulzustartam szerokość koleiny – (keréké) nyomtáv Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6823 szerokość mniejsza, długość jak wyżej… - a széleség kisebb, a hosszúság, mint fent szerokość palca – ujjnyi szerokość pasma – sávszélesség szerokość pasma akustycznego – hangsávszélesség szerokość pasma impulsu – impulzussávszélesség szerokość pasma [Zakres częstotliwości, które mogą przejść przez obwód. Obwody analogowe zazwyczaj mają pasmo przenoszenia ograniczone do pasma ludzkiego głosu (około 3kHz). Fale kwadratowe sygnałów cyfrowych wymagają większych szerokości pasma przenoszenia. Im większa prędkość transmisji, tym większe wymagania odnośnie szerokości pasma. Światłowód i kabel koncentryczny odznaczają się doskonałą szerokością pasm przenoszenia.] – sávszélesség [egy frekvenciatartomány kiterjedése, amit hertzben mérnek. A sávszélesség alapvető jelentőséggel bír több területen, legfontosabbak ezek közül az információelmélet, a rádiós kommunikáció, a jelfeldolgozás és a spektroszkópia. A sávszélesség felmerül még az adatrátákkal kapcsolatosan, valamilyen közvetítő közeg vagy berendezés vonatkozásában is. A Shannon–Hartley-tétel szerint egy működő kommunikáció esetén az adatráta egyenesen arányos az átvitel során használt frekvenciatartomány nagyságával. Ebben az értelemben a sávszélesség az adatrátára vagy kommunikációs rendszerben használt frekvencia-tartományra vonatkozik (vagy mindkettőre). A sávszélesség alkalmazása alapvetően fontos egyes területeken. A rádiókommunikáció esetén például a sávszélesség egymástól elválasztott frekvenciatartomány(oka)t jelöl, amelyek a modulált vivőhullámok számára fenntartottak, míg például az optikában egy különálló színképvonal szélességét jelenti, vagy egy színképtartományt.] szerokość południowa – déli szélesség (Dsz.) szerokość północna – északi szélesség (Ész.) szerokość ramion – vállszélesség - Wersja 01 01 2017. szerokość siedzenia [szerokość przedniej lub tylnej części spódniczki lub spodni. Bierzemy pod uwagę, czy brzegi są zawarte w pomiarach.] – ülepbőség [Egy nadrág vagy szoknya elejének vagy hátának szélessége az ülep környezetében.] szerokość ścieżki – sávszélesség (magnetofonszalagé, filmé) szerokość taśmy – szalagszélesség (mm) [a hangtechnikában általánosan használt magnószalag névleges szélessége] szerokość toru a. torów – vágányköz; vágánytávolság, nyomtávolság, vágánytengely-távolság; nyomtáv; vágányszélesség; síntávolság szerokość wiązki (strumienia) – sugárnyalábszélesség szerokotorowy, -a, -e [mający szerzej niż normalnie rozstawione szyny kolejowe; też: dostosowany do szerokiego toru] – széles vágányú; széles nyomtávolságú szerokotorowy parowóz – széles nyomtávolságú gőzmozdony szerpentyna (serpentyna) – szerpentin (kanyargós út) szerszeń, Szerszeń europejski (vespa crabro) [duży owad o brunatnoczerwonym ubarwieniu z żółtym odcieniem i czarnym deseniem] – darázs, lódarázs (Vespa crabro) szerszy, -a, -e (szeroki) – szélesebb, tágabb, bővebb szerść (sierść) – szőr, szőrzet szeryf1 [1. w Stanach Zjednoczonych: urzędnik lokalny o uprawnieniach administracyjnych i sądowych; 2. w Anglii: tytuł honorowy nadawany przez króla; też: osoba mająca ten tytuł; 3. w średniowiecznej Anglii: urzędnik królewski w hrabstwie mający rozległe kompetencje] – (ang) seriff; közigazgatási és bírói tisztséget betöltő egyén az angliai grófságokban és az Amerikai Egyesült Államokban szeryf2 [zob. szarif: 1. w krajach muzułmańskich: tytuł honorowy przysługujący członkom klanu, do którego należał Mahomet; 2. dawny tytuł gubernatora Mekki z arabskiego rodu Haszymidów] – (arab) serif; Mohamed próféta utódainak címe szerokość siedzenia Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia szeryf3 [w niektórych krojach pisma: krótka kreska stanowiąca zakończenie znaku graficznego, nadająca mu charakter dekoracyjny; zdobnik] – (nyomd.) díszítő elem; grafikai ábrázolás, betűdíszek 6824 szerzej (szeroko) – szélesebben szerzenie – szélesítés, terjesztés szerzenie plotek – rémhírterjesztés, pletykálkodás szerzenie Słowa Bożego – zob. Ewangelizacja – igehirdetés; evangelizáció szerzenie się – szélesedés, terjedés, kitágulás, nagyobbodás szerzenie się chorób – a betegségek elterjedése szerzyciel, szerzycielka – terjesztő, elterjesztő (ffi/nő) szerzyć [1. rozpowszechniać jakieś poglądy, postawy, zasady itp.; 2. rozpowszechniać jakieś negatywne zjawiska] – szélesíteni, tágítani, bővíteni; széthúzni, nagyobbítani; (rozpowszechniać) terjeszteni, hírdetni; (szokást) meghonosítani szerzyć ferment – elégedetlenséget terjeszteni v. szítani szerzyć oświatę – kultúrát terjeszteni szerzyć a. powodować a. spowodować panikę ― pánikot kelteni szerzyć pogłoski – híreket terjeszteni, híresztelni szerzyć trwogę – nyugtalanságot terjeszteni, rémületet szítani, riadalmat okozni szerzyć wiadomości – híreket terjeszteni, híresztelni szerzyć się [1. o jakichś poglądach, zasadach itp.: rozpowszechniać się; 2. o negatywnych zjawiskach: przybierać coraz większe rozmiary] – kitágulni, bővülni, nagyobbodni; terjedni szesnasta [godzina czwarta po południu] – tizenhat óra; (du.) 16.00 óra szesnastka [1. liczba 16; 2. całość składająca się z szesnastu części lub jednostek; 3. to, co jest oznaczone liczbą 16; 4. pot. szesnastoletnia dziewczyna; 5. dźwięk o długości 1/16 całej nuty; też: znak graficzny oznaczający czas trwania takiego dźwięku lub pauzy; 6. format książki, w której arkusz drukarski jest złożony na szesnaście części] – tizenhatos; (átv.) tizenhatéves lány szesnastodniowy, -a, -e [mający szesnaście dni, trwający szesnaście dni itp.] – tizenhatnapos v. tizenhat napos szesnastogodzinny, -a, -e [trwający szesnaście godzin] – tizenhatórai, tizenhatórás - Wersja 01 01 2017. szesnastolatek [chłopiec mający szesnaście lat; też: zwierzę, roślina lub przedmiot mające tyle lat] – tizenhatéves (fiú) szesnastolatka – tizenhatéves (lány) szesnastoletni, -ia, -ie [mający lub trwający szesnaście lat] – tizenhatéves, tizenhatesztendős szesnastoletnia piosenkarka – tizenhatéves énekesnő szesnastoramienny, -a, -e [mający szesnaście ramion, odnóg itp.] – tizenhat karú [żyrandol szesnastoramienny: tizenhat karú csillár] szesnastostopniowy, -a, -e [1. mający szesnaście stopni (w jakiejś skali); 2. mający szesnaście stopni, etapów] – tizenhat fokos v. fokú szesnastotomowy, -a, -e – tizenhat kötetes [szesnastotomowy słownik języka francuskiego z XIX i XX w.: XIX-XX. sz.-i tizenhat kötetes francia szótár] szesnastowieczny, -a, -e [dotyczący XVI wieku] – tizenhatodik századi szesnastu [liczebnik oznaczający liczbę 16] – tizenhatan, tizenhat ember szesnasty, -a, -e [będący ostatnim elementem zbioru składającego się z szesnastu jednostek lub jedną z szesnastu części, na które można coś podzielić] – tizenhatodik szesnasty [szesnasty dzień miesiąca] – tizenhatodika szesnaście [liczebnik główny oznaczający liczbę 16] – tizenhat szesnaścioro [liczebnik zbiorowy odpowiadający liczbie 16, używany w odniesieniu do osób różnej płci, dzieci i młodych zwierząt oraz do przedmiotów o nazwie występującej tylko w liczbie mnogiej] – tizenhat (csak semlegesnemű főneveknél) szesnaścioro dzieci – tizenhat gyerek Szeszak * Sesak – Sésák [Talán Bábel vagy Babilon rejtjeles neve (Jer 25,26; 51,41).] sześciokąt [1. wielokąt o sześciu kątach; 2. kształt zbliżony do sześciokąta; też: przedmiot tego kształtu] – mat. hatszög sześciokąt foremny [1. sześciokąt o wszystkich bokach i wszystkich kątach równych; 2. to sześciokąt wypukły o wszystkich bokach równej długości i wszystkich kątach równych.] – szabályos hatszög sześciokąt opisany – körülírt hatszög sześcioukosowy, -a, -e – (bélletes kapu) hatosztású; hatosztatú; hat kapuzatból álló [A bélletes kapuban fokozatosan szűkülő kapuzatok sorakoznak, melyek díszítése egységes: oszloplábazatokból, oszlopokból, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia oszlopfőkből, majd a timpanont keretező ívelt hengeres tagból állnak.] Kościół Zmartwychwstania Pańskiego w Drawsku Pomorskim 6825 sześcian [prostopadłościan ograniczony sześcioma kwadratowymi ścianami] – (bryła geometryczna) kocka, hexaéder; (mat.) köb sześcianek [kulista lub owalna bakteria tworząca kolonie podobne do sześcianów; pakietowiec] – kis kocka, kockácska; – kockába rendeződött baktériumcsoport sześcienny, -a, -e – köb- (3); kocka alakú sześcioboczny, -a, -e – hatszögű sześciobok (zob. sześciokąt) – hatszög, hatszöglet sześciodniowy, -a, -e [mający sześć dni, trwający sześć dni itp.] – hatnapos, hatnapi sześciocylindrowy, -a, -e [mający sześć cylindrów, np. samochód sześciocylindrowy] – (műsz.) hathengeres sześciofazowy, -a, -e [1. składający się z sześciu faz, etapów; 2. działający w układzie odpowiednich sześciu prądów przemiennych] – hatfázisú, hatfázisos sześciogłosowy, -a, -e – hathangú, hatszólamú [stroik sześciogłosowy: hatszólamú hangvilla] - Wersja 01 01 2017. sześciojęzyczny, -a, -e – hatnyelvű [sześciojęzyczny słownik techniki rolniczej : polski, angielski, niemiecki, francuski, włoski, rosyjski] sześciokąt (sześciobok, heksagon) [1. to wielokąt o sześciu bokach; wielokąt o sześciu kątach; 2. kształt zbliżony do sześciokąta; też: przedmiot tego kształtu] – hatszög [A geometriában hatszögnek nevezik az olyan sokszögeket, melyeknek hat oldaluk és hat csúcsuk van. Minden hatszögre igaz, hogy szögeinek összege 720°.] sześciokątny, -a, -e [mający sześć kątów; heksagonalny; seksagonalny] – hatszögű, hatszögletes sześcioklasowy, -a, -e [obejmujący sześć klas lub podzielony na sześć klas] – hat osztályú sześciokołowy, -a, -e [mający sześć kół] – hatkerekű sześciokonny, -a, -e [1. o pojeździe: zaprzężony w sześć koni; 2. o silniku: mający moc sześciu koni mechanicznych] – hatlovas; hat lóerős sześciokrotnie – hatszorosan; hatszor sześciokrotny, -a, -e [1. powtarzający się sześć razy; 2. taki, który osiągnął coś sześć razy; 3. sześć razy większy lub mniejszy od czegoś] – hatszoros sześciolatka [1. forma ż od sześciolatek; 2. sześcioletni okres objęty planem gospodarczym] – hatéves kanca; hatéves terv sześciolatek [dziecko mające sześć lat; też: zwierzę, roślina lub przedmiot mające tyle lat] – hatéves fiú; hatéves állat, növény sześciolecie [1. okres sześciu lat; 2. szósta rocznica] – hat év, hatodik évforduló sześcioletni, -ia, -ie [mający lub trwający sześć lat] – hatéves, hatesztendős, hatévi sześcioletni plan (Plan Sześcioletni (1950–1955) to drugi, po Planie Trzyletnim, z planów gospodarczych wprowadzonych w PRL.) – (dawno) hatéves terv (1950-55) sześciometrowy, -a, -e [mający długość sześciu metrów, wynoszący sześć metrów] – hatméteres sześciomiesięczny, -a, -e [mający sześć miesięcy, trwający sześć miesięcy itp.] – hathónapos, hatévi sześcionóg [urządzenie mechaniczne, którego ruch opiera się o trzy pary nóg. Termin ten zwykle wiąże się z robotyką. Urządzenia tego typu uważa się z stabilniejsze od robotów dwunogich ponieważ w większości przypadków cechują się one stabilnością statyczną i nie wymagają sterowania w czasie Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia rzeczywistym. Z drugiej strony udowodniono jednak, że sześcionogie owady (np. karaluchy) uzależniają swój ruch od uwarunkowań dynamicznych.] – hatlábú állat v. robot 6826 sześcionóg – hatlábú robot sześcioosobowy, -a, -e [1. składający się z sześciu osób; 2. przeznaczony dla sześciu osób] – hatszemélyes sześciopiętrowy, -a, -e [mający sześć pięter] – hatemeletes sześciopokojowy, -a, -e [o budynku, lokalu itp.: składający się z sześciu pokojów] – hatszobás, hattermes (lakás, helyiség) sześcioraczki, -a, -ie [sześcioro dzieci urodzonych podczas jednego porodu] – hatosikrek sześcioraki, -a, -ie [występujący w sześciu formach, odmianach] – hatféle, hatrétű sześciorako – hatféleképpen, hatrétűen sześcioro [liczebnik zbiorowy odpowiadający liczbie 6] – hat; hatan sześciorodzinny, -a, -e – hatcsaládos sześciorodzinny budynek – hatcsaládos épület sześciowiersz [tekst składający się z sześciu wersów] – (ir.) hatsoros (vers), sestina sześciowierszowy, -a, -e – hatsoros sześciu – hat (hímnemű személyekre vonatkozóan) sześć (sześciu) [1. liczebnik główny oznaczający liczbę 6; 2. ocena celująca w szkolnym systemie ocen] – hat sześć całych pięć dziesiątych - hat egész öt tized sześć razy [sześciokrotnie; sześćkroć] – hatszor sześć tysiący – hatezer sześćdziesiąt (sześćdziesięciu) [liczebnik główny oznaczający liczbę 60] – hatvan sześćdziesiątka [1. liczba 60; 2. całość składająca się z sześćdziesięciu części lub jednostek; 3. to, co jest oznaczone liczbą 60; 4. pot. o wieku: sześćdziesiąt lat; 5. pot. szybkość sześćdziesięciu kilometrów na godzinę; 6. pot. kobieta mająca sześćdziesiąt lat] – hatvanas; hatvan év; hatvan (km/h); hatvan éves nő; fn. hatvanas sześćdziesiąty, -a, -e [będący ostatnim elementem zbioru składającego się z sześćdziesięciu jednostek lub jedną z sześćdziesięciu - Wersja 01 01 2017. części, na które można coś podzielić] – hatvanadik; mn. hatvanas sześćdziesięciolecie [1. okres sześćdziesięciu lat; 2. sześćdziesiąta rocznica] – hatvanadik évforduló sześćdziesięcioro [liczebnik zbiorowy odpowiadający liczbie 60] – hatvan (különnemű gyerekre, fiatal állatokra v. csak tsz-ban használatos főnevekre vonatkozó gyűjtőszámnév) sześćdziesięcioro drzwi – hatvan ajtó sześćdziesięcioro kacząt – hatvan kiskacsa sześćkroć [sześć razy; sześciokrotnie] – hatszor, hatszorta sześćset (sześciuset) [liczebnik główny oznaczający liczbę 600] – hatszáz sześćsetlecie [1. okres sześciuset lat; 2. sześćsetna rocznica] – hatszáz éves időszak; hatszáz éves évforduló sześćsetny, -a, -e [będący ostatnim elementem zbioru składającego się z sześciuset jednostek lub jedną z sześciuset części, na które można coś podzielić] – hatszázadik szetland [od nazwy wysp Szetlandów (ang. Shetland Islands) na Atlantyku, ok. 200 km na płn.wsch. od wybrzeży Szkocji; ― szetlandzka wełna, delikatna, puchowa okrywa wewnętrzna runa owiec hodowanych na Wyspach Szetlandzkich, ręcznie skubana; przędza ręcznie uprzędziona z tej wełny; materiał z tej przędzy używany gł. na płaszcze, zwł. damski] – shetland; (text) fésűsgyapjúszövet; köpenyés kosztümanyag (az Északi-tengerben fekvő Shetland-szigetek nevéből) szetlandzki pony [najmniejsza rasa koni (ok. 1 m wys.), pop. towarzysz zabaw i wierzchowiec dzieci, przystosowany do ostrego klimatu Wysp, jest silnym, odpornym zwierzęciem pociągowym, długowiecznym, niewymagającym, łagodnym i zrównoważonym] - Shetland-i póni Szetlandy (Wyspy Szetlandzkie, Shetland Islands, dawniej Hjaltland, gael. Sealtainn) [archipelag na Oceanie Atlantyckim, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6827 około 200 km na północ od wybrzeży Wielkiej Brytanii. Stanowią odrębną jednostkę administracyjną Wielkiej Brytanii z głównym ośrodkiem w Lerwick.] – Shetland v. Shetland szigetek (régies betűzéssel Zetland, korábban Hjaltland) [szigetcsoport az Orkney-szigetek és Feröer között, Skócia szárazföldjétől északra. Skócia 32 tanácsi területének (council area) egyike. Adminisztratív központja és az itteni egyetlen burgh státuszú település Lerwick.] szetlandzki owczarek [sheltie, mały (do 41 cm wys.) [owczarek pilnujący małych owiec Wysp Szetlandzkich, przypominający collie, silny i ruchliwy, o długiej sierści, czarnej, brązowej a. niebieskoszarej z czarnymi plamami] - Shetland-i juhász v. juhászkutya szew [1. miejsce zszycia kawałków tkaniny, futra itp. wraz z nićmi, którymi te kawałki zszyto; 2. operacyjne zszycie tkanek miękkich; 3. blizna pozostała po takim zszyciu; 4. naturalne połączenie dwu przylegających do siebie kości spojonych tkanką łączną; 5. połączenie brzegów przedmiotów metalowych za pomocą nitowania lub spawania; 6. miejsce, w którym dwie lub więcej powłok materiału włókienniczego są połączone. Osiągnięte za pomocą szycia, sklejania, innego sposobu łączenia. W zależności od szycia rozróżniamy szew ręczny za igłą, szwy lamówkowe, szew kapowany, szew obrębiający, i paru innych specjalnych szwów. 7. miejsce połączenia dwóch lub więcej fragmentów ubioru za pomocą połączeń nitkowych lub innych. Biorąc pod uwagę przeznaczenie możemy wyróżnić: szwy łączące i brzegowe stanowiące wykończenie krawędzi. Ze względu na sposób łączenia natomiast szwy dzielimy na szyte, klejone i zgrzewane.] – varrás, varrat [A varrat - a varráson belül - egy vagy több varrócérnának vagy varrófonalnak a varrt anyagokon át egymással létrehozott kapcsolata során létrejött képződmény, azaz csupán a varratot alkotó varrófonalak ill. -cérnák az összevarrt kelmék nélkül.] - Wersja 01 01 2017. szew bieliżniarny – fehérnemű varrás v. beszegés szew czaszki – koponyavarrat szew kapowany [tworzony za pomocą łączenia dwóch lub kilku materiałów włókienniczych złożonych na ich końcach lub wzdłuż ich powierzchni. Łączenie jest wykonane za pomocą jednego lub więcej rządków splotów, lub za pomocą połączenia adhezyjnego.] – átlapolt varrás [Széleikkel vagy nagyobb felületeikkel egymásra fektetett két vagy több kelmeréteg öszekapcsolása varrás útján. A varrás készülhet egy vagy többsoros varrattal, vagy esetleg varratot helyettesítő ragasztással vagy hegesztéssel.] szew klejony [Połączenie dwóch warstw tkaniny lub materiału przy zastosowaniu materiału wiążącego, ciśnienia i wysokiej temperatury. Cała powierzchnia materiału jest pokryta substancją klejącą albo są tylko kropkę „kleju“.] – ragasztott varrat [Két kelmeréteg tartós egyesítése ragasztóanyaggal, hő és nyomás hatására. Típusai a pontragasztás és a felületi ragasztás.] szew kuśnierski – szűcsvarrat szew maszynowy [tworzony przemysłowo za pomocą szycia maszynowego. Jest tworzony poprzez wykorzystanie dwóch lub więcej nici. Różne rodzaje s.m. mogą być wytwarzane na specjalnych maszynach, do niektórych celów dekoracyjnych.] – gépi öltés [Varrógéppel készített öltés, amely egy vagy több fonalból (tkp. cérnából) áll. Nagyon különböző fajtái vannak, az iparban használatos sokféle varrógépnek és az összevarrást vagy díszítő varrást igénylő termékek igényeinek megfelelően.] szew owerlokowy [Typ płaskiego szwu który łączy materiały , jego krawędzie.] – overlock varrat [Kétfonalas láncöltésű szegővarrat, amelynek készítésénél egyúttal az összevarrt kelmék szélét is levágják. Lásd még: overlock öltés, tisztázás.] szew ozdobny – díszítővarrás szew podłożenia [schludny szew, k tory jest tworzony za pomocą składania materiału włókienniczego na jego końcach. Może być odwrócony w górę, za pomocą odwracania i łączenia krawędzi materiału tekstylnego z s.p.; lub odwrócony w dół, za pomocą odwrócenia i połączenia z krawędzią materiału włókienniczego.] – visszahajtott szegés [A kelme szélének olyan eldolgozása, hogy a kelme szélét akár az egyik, akár a másik oldal felé behajtják és egy varrattal rögzítik.] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6828 szew ręczny "za igłą" [tworzone poprzez łączenie dwóch lub większej ilości tkanin. Łączenie jest osiągnięte poprzez jeden lub kilka rzędów splotów tego samego lub różnego typu.] – jobb-balos varrás [Két vagy több kelme egymásra fektetett szélének összevarrásakor létrejött varrás. A varrásban egy- vagy többsoros varratok fordulhatnak elő, utóbbi esetben azonos vagy különböző öltéstípussal.] szew się odpruł – a varrás felfeslett szew zgrzewany [Połączenie materiałów włókienniczych i niewłókienniczych materiałów termoplastycznych za pomocą zgrzewania. Niektóre szwy w odzieży z membraną są zgrzewane.] - hegesztett varrat [Hőre lágyuló műanyagból (pl. szintetikus szálakból) készült textilanyagok és/vagy ilyen nyersanyagból készült nem textil anyagok (pl. fóliák) összeerősítése hő és nyomás hatása alatt.] szewc [rzemieślnik zajmujący się wyrobem i naprawą obuwia] – cipész, varga, csizmadia, (dawno) suszter (jestem szewcem) szewc w dziurawych butach chodzi – rongyos a varga cipője szewcki gnyp [(u Zygmunta Glogera) Gnypem nazywają szewcy nóż do krajania skóry; że zaś rzemiosło szewckie uważane było w dawnej Polsce za zyskowne, więc też powstało przysłowie ludowe: „Szewski gnyp kraje chleb”.] – (daw) cipészkés; bőrvágó kés; dikics [A Frecskay ismertette lábbelikészítő eszközök között kettő van, amelyek inkább a csizmadiákhoz látszanak kötődni. Az egyik a bőr kiszabásához használt kés, a bicskia, a másik a dikics nevű kés. A csizmadiamesterséghez tartozik a törökösen hangzó dikics nevű kés is, amelynek szintén elég késői az első írásos előfordulása: 1767. Az etimológiai szótár (TESz I. 635) szerint mégis „ismeretlen eredetű”. Majd ugyanott így folytatja e szótár: „Az oszm. dikiº ’varrás, varrat’ átvételeként való magyarázata jelentéstani okok miatt elfogadhatatlan. Esetleges összefüggése más török szavakkal … további vizsgálatot igényel.”] szewcowa (żona szewca) – cipészné, a cipész felesége szewcówna – a cipész leánya - Wersja 01 01 2017. szewczyk, szewek (zdrobnienie od: szewc) – cipészsegéd, suszterinas; suszterka szewczyna – ügyetlen, rossz cipész; suszter szewiot, cheviot [1. wełna rasy owiec wyhodowanej na angielskich wzgórzach Cheviot. Mianem szewiota określa się również tkaninę z tej wełny (ewentualnie wełny czesankowej), o splocie skośnym, obustronnie opalonej, z wyraźnym rysunkiem splotu. 2. owca o długiej, gęstej i lśniącej sierści, wyhodowana na wzgórzach Cheviot; 3. tkanina ubraniowa z wełny tych owiec; też: tkanina z wełny czesankowej; 3. ang. i fr. cheviot – od wzgórz Cheviot w Wielkiej Brytanii) – tkanina wełniana z przędzy czesankowej, bywa też półwełniana. Szorstka, lekko połyskliwa, odporna na działanie mechaniczne. Używana do wyrobu odzieży mundurowej i sportowej od XIX w.; 4. tkanina o splocie skośnym wytwarzana z przędzy czesankowej, bardzo sztywna, gładka o widocznym splocie, jednokolorowa. Stosowana do produkcji mundurów, ubrań i kostiumów; 5. tkanina wyrabiana z wełny owiec hodowanych na wzgórzach Cheviot w Wielkiej Brytanii.] – (ang.) cheviot, seviot; báránygyapjúszövet; robusztus gyapjúanyag, legtöbbször sávolykötésben (sávoly) (leginkább sportos dzsekik, öltönyök, kosztümök és kabátok alapanyaga) szewiotowy, -a, -e – seviotszewro (z francuskiego chevreau) [zob. giemza w zn. 1.; skóra kozia garbowania chromowego, wykończona z zachowaniem naturalnego rysunku lica. Niekiedy skórę końską garbowania chromowego określa się mianem szerwo końskie.] –(skóra) zergebőr, sevróbőr, sevró, zsevro; fiatal kecske bőréből krómcserzéssel készült finom felsőbőr szewrolet [samochód marki Chevrolet; chevrolet] – chevrolet márkájú gépkocsi szewron [1. naszywka w kształcie litery V na rękawie munduru wojskowego, oznaczająca liczbę wysłużonych lat lub stopień wojskowy; 2. tkanina o splocie skośnym, łamanym] – (wojsk) (ékalakú jelzés a zubbony ujján, karpaszomány) szewski, -a, -e – cipészszewski stołek – cipészszék, vargaszék, suszterszék szewstwo – cipészet, cipészmesterség, cipészipar, cipészség szewstwo ortopediczne – ortopéd cipészet szewczyk – cipészsegéd szewstwo – cipésmesterség; (dawno) suszterség Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia szezlong [kanapa w kształcie wydłużonego fotela, na której można odpoczywać w pozycji półleżącej] – sezlon, kerevet, pamlag, divány 6829 Szibolet * Szybolet – Sibbolet (gabonaaratás, folyó, folyam) [Héber szó, amelyet a Jordán egyik partján "szibbolet"-nek ejtettek, és ezt a szót használták fel Gileád (1) férfiai annak felismerésére, hogy a menekülő ember Efraimból való-e vagy sem (Bír 12,5-6).] Szilo * Sylo – Siló (a nyugalom, biztonság, gond nélküliség helye) [Város Efraim területén, Bételtől (1) mintegy 18 km-nyire északkeletre] Szinear * Senaar [inna nazwa Babilonii] – Hinár (Senaar) [I. Sargon, a Sem-törzsek vezére és az asszír nép ősatyja (Assur, Sem fia, de város is volt Asur-Assur. (Gen. X. 22, Gen. II. 14, I. Par. 1-17, 2-24.)] szinto, szintoizm [zob. sinto] – sintoizmus szirinka [stosunkowo duża chustka, jedwabna albo z cieniutkiego lnianego płótna, bardzo ozdobna służąca do trzymania w ręce, moda wśród kobiet rosyjskich z XVI i XVII wieku. Szirinki były haftowane złotą nicią lub kolorowym jedwabiem, naszywano je perłami, a czasem dawano również obrzeżenie z frędzli. Najpiękniejsze i najcieńsze produkowano z muślinu krymskiego.] – (daw) hímzett selyem v. lenvászon orosz kendő Szittim * Sytym – Sittim (akác) fa Sziwa, Siwa, Śiwa [stwórca, opiekun i niszczyciel świata, jeden z trzech najważniejszych bogów hinduizmu] – Siva (hindu isten); a hindu szentháromság egyik tagja; az életet elpusztító és megújító istenség a hindu vallásban szkalować [mówić o kimś lub o czymś źle] – rágalmazni, ócsárolni, piszkálódni, - Wersja 01 01 2017. becsmérelni, gyalázni, sérteni, pletykázni; mocskolni szkalować kogo – hírbe hoz (vkit); megtépázni vkinek a becsületét szkalować się [szkalować jeden drugiego] – rágalmazzák, ócsárolják egymást szkalowanie – piszkálódás, rágalmazás, sértés, becsmérlés, pletykálás szkapa, szkapina, szkapsko [o bardzo zabiedzonym koniu] – gebe, sajnálatméltó ló; (szkapina) lóhús szkapa najęta – bérelt gebe szkapieć – meggebedni szkaplerz (łac scapulare od scapula – ramiona, barki, plecy) [1. wierzchnia część habitu w postaci szerokiego płata materiału, takiego samego z jakiego uszyty jest habit, z otworem na głowę. Szkaplerz okrywa barki oraz sięga na plecy i na piersi – stąd bierze się jego nazwa. Jednym z najbardziej charakterystycznych krojów szkaplerzy jest tzw. kukulla noszona przez mnichów benedyktyńskich. Różni się od zwykłego szkaplerza długim kapturem. Szkaplerz karmelitański nosili do śmierci m.in. Jan Paweł II oraz św. Josemaria Escriva. 2. Tak zakonnicy polscy oprócz szkaplerzy małych, noszonych na koszuli przez członków, zapisanych do różnych bractw, nazywali swój ubiór zwierzchni, noszony w wielu zakonach a składający się z dwuch kawałków sukna, z których jeden na piersi a drugi na plecy spadał. Taki szkaplerz przepisał św. Benedykt swym uczniom i braci dla ochrony sukienki zakonnej przy pracy.] – skapuláré (A szent Skapulárét az utolsó óra, tehát boldog halálunk érdekében hordjuk. A szent Skapuláré első viselői a Kármel hegyén élő egyszerűen csak kármelitáknak nevezett szerzetesek voltak. Ők a legrégibb időkben kötényként viselték, tulajdonképpen azért, hogy igazi szerzetesi ruhájukat védje a munka idején. A Szent Skapuláré két részből áll: 4x6 cm, pamutszövetből készül. A két részt vékony zsinór köti össze úgy, hogy a két rész egészen a vállon nyugszik. Az egyik hátul, a másik elől lóg. (Skapula = váll) Ez a kis Szent Skapuláré a világiak számára készül. A nagy Skapulárét a szerzetesek viselik. Ez az úgynevezett vállruha, a habitus fölött hordják.) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6830 szkarada [osoba lub rzecz bardzo brzydka] – csúfság, csúnyaság, rondaság szkaradnie – utálatosan, undokul, aljasan, csúfan, csúnyán, rondán szkaradnieć – csúffá, rondává válni; elcsúnyulni, elcsúfulni szkaradnik – csúfság, rondaság, ronda alak v. fráter szkaradność – utálatosság, undokság, aljasság, csúfság, csúnyaság, rondaság szkaradny, -a, -e [1. budzący wstręt pod względem fizycznym; 2. bardzo zły pod względem moralnym; 3. dokuczliwy, uciążliwy] – utálatos, undok, aljas; csúf, csúnya, ronda szkaradzieństwo [1. rzecz lub osoba budząca odrazę swoim wyglądem; 2. czyn naganny moralnie] – csúfság, rútság, rondaság szkarlatyna (Płonica) [fr. scarlatine jw.' od śrdw.łac. scarlatum 'szkarłat'. med. płonica; ostra choroba zakaźna wieku dziecięcego] – scharlach; (ol) skarlát; (orv.) vörheny szkarłat [1. kolor ciemnoczerwony; 2. tkanina takiego koloru; też: strój w tym kolorze, będący oznaką czyjejś wysokiej godności; 3. (u Zygmunta Glogera) Szkarłat, karmazyn, purpura, barwa uprzywilejowana domu panującego Piastów oraz stanu rycerskiego czyli szlachty, od czasów gdy ta stanowiła drużyny rycerskie Piastowiczów. Dawniej mówiono: szarłat, szarłatny, szarłatowy, czerwień, ale już w XVIII w. zaczęto używać stale: szkarłat, szkarłatny. Szarłatem nazywano i kolor i każdą tkaninę tej barwy. 4. odmiana czerwieni. Oznacza godność królewską; podobnie jak kolor purpurowy. Szydercy nałożyli Panu płaszcz szkarłatny. Fałszywy kościół będzie siedział na szkarłatnej bestii.] – (ol) skarlát; (tkanina) bíbor; (barwa) bíborszín, bíborvörös szín, skarlátvörös, skarlátszín [A murex csigafajtákból, melyek a Földközitenger térségében honosak, nyerhetőek a bíborszínanyagok. Az általuk termelt folyadék a napfénytől zölddé színeződik, majd sötét violává, később ibolyakékké és így alakul ki ez a színezet.]; (bibl.) bíbor [Az ókorban sokra becsült szín; mivel a festék igen drága volt, nagy jólétre vallott, ha valaki bíborszínű ruhát hordott; királyi viselet volt: a bíbor a karmazsinvörös és lila közti színek egész skáláját tartalmazta (2Móz 25,4; 28,15; Bír 8,26; 2Krón 2,14).] Szkarłatka amerykańska (Phytolacca americana) [gatunek rośliny należący do rodziny szkarłatkowatych. Pochodzi z Ameryki - Wersja 01 01 2017. Północnej, jest też uprawiana w wielu krajach świata. W swojej ojczyźnie uważana bywa za chwast. W Polsce znajduje się w kolekcji niektórych ogrodów botanicznych, bywa też uprawiana przez hobbystów jako rzadko spotykana tutaj roślina ozdobna.] – Amerikai alkörmös (Phytolacca americana L. Phytolaccaceae) [Más néven: amerikai karmazsinbogyó, berzseny vérfürt, festőbogyó, festőszőlő] Szkarłatka amerykańska (Phytolacca americana) szkarłatnie – skarlát színűen szkarłatnieć – vörösödni, megvörösödni; pirulni, elpirulni szkarłatny, -a, -e – skarlát színű szkarłupień [bezkręgowiec morski o promienistej budowie ciała wzmocnionego wapiennym szkieletem] – (áll.) tüskésbőrű Szkarłupnie (Echinodermata, z gr. echinos - jeż + derma - skóra) [halobiontyczne zwierzęta wtórouste. Najstarsze skamieniałości znane z osadów kambru. Ich przodkami były zwierzęta dwubocznie symetryczne. Większość prowadzi osiadły tryb życia, choć niektóre są biernie przenoszone przez wodę.] – tüskésbőrűek (Echinodermata) törzsébe olyan újszájú tengeri állatok tartoznak, amelyek többnyire a mederfenéken élnek. Lárváik kétoldalas szimmetriát mutatnak. szkarpa (skarpa) – (ép.) gyámfal, gyámpillér; (dawno, wojsk.) (belső) árokrézsű; (földr.) partrézsű szkarpowy, -a, -e – lejtős szkatuła, szkatułka [1. skrzynka do przechowywania kosztowności, pieniędzy itp.; 2. o pieniądzach, którymi ktoś dysponuje; 3. (Jak czytamy u Zygmunta Glogera) Jako wyrób stolarski niewątpliwie krajowy z pięknemi inkrustacjami drzewnemi i rokiem 1778 podajemy tu w rysunku szkatułkę, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6831 znajdującą się w zbiorach jeżewskich. Nazewnątrz pochyłego jej wieka umieszczona jest poduszeczka do szpilek i igieł, zwana dawniej „pultynkiem”. Szkatułka zatem należała widocznie do damy i osoby znacznej, której pierwsze litery imienia, nazwiska i tytułu: J. A. M. K. B. znajdują się na wewnętrznej stronie wieka, wyłożone drzewem białem na tle drzewa ciemnego. Wewnątrz znajduje się także przy boku tylnym tak zw. „przytworek” czyli zachowanko w kształcie żłobka z wieczkiem, na drobiazgi. Podobne przytworki pospolite są we wszystkich wielkich staroświeckich skrzyniach u ludu, który naśladował w tem sprzęty możniejszych.] – skatulya, doboz, nagy doboz, karton; (dawno) pénzesláda szkatułeczka (szkatułka) – skatulya, doboz szkatułka ma dobre zamknięcie – a kis doboznak jó a zárja szkatułka z klejnotami – ékszeresdoboz szkatułkowy, -a, -e – dobozszkatułkowa forma, kompozycja utworu, dzieła itp. [forma, kompozycja utworu, dzieła polegająca na wpleceniu w opowieść główną opowiadań pobocznych, stanowiących odrębne całości] – alkotás, mű szerkezete v. formája szkic [1. wstępny projekt czegoś, co ma być wykonane; też: rysunek przedstawiający główne zarysy czegoś; 2. artykuł, rozprawa naukowa, krytycznoliteracka itp. o treści ujętej w sposób ogólny; 3. pierwsza realizacja koncepcji artystycznej, ulegająca zmianom w dalszej pracy nad dziełem; 4. krótki utwór prozą przypominający opowiadanie, niemający jednak wyraźnie zarysowanej fabuły] – (ol-ném) skicc; (rysunek) rajz, tervrajz, vázlat; (utwór literacki) néhány szóban feljegyzett esemény; (irod) karc, karcolat; (zarys) pár vonással felvázolt kép; vázlat; tervezet szkic dokumentacyjny [rodzaj szkicu stosowanego w geodezji, dokument techniczny, według którego wykonuje się tyczenie obiektów budowlanych] – dokumentációs terv szkic referatu – az előadás, beszámoló terve szkic z natury [zob. studium z natury] – természetrajz szkicować [1. rysować, malować coś od ręki, w głównych zarysach; 2. opracowywać coś ramowo, pobieżnie] – (ol-ném) skiccelni; - Wersja 01 01 2017. felvázolni, vázolni (rajzolni); rajzolni; karcolni; tervezni; körvonalazni szkicować coś – skiccelni, vázolni vmit szkicowanie – vázolás, rajzolás; tervezés szkicownik [album, blok do szkicowania, rysowania, kreślenia itp.; też: album, teczka zawierające szkice rysunkowe, malarskie itp.] – vázlatfüzet, skiccfüzet; vázlatkönyv szkicowo – vázlatosan szkicowość – vázlatosság szkicowy, -a, -e [1. dotyczący szkicu – rysunku; 2. opracowany w ogólnych zarysach] – vázlatos szkielet [1. twarda konstrukcja stanowiąca część organizmu ludzkiego lub zwierzęcego, pełniąca funkcję podporową i usztywniającą w stosunku do miękkich części organizmu; 2. pot o kimś bardzo chudym, wycieńczonym; 3. przen. to, co zostaje po zniszczeniu obiektu materialnego; 4. zespół najważniejszych elementów jakiejś całości; 5. system konstrukcyjny budowli lub urządzenia technicznego składający się z prętów sztywno ze sobą połączonych; 6. Szkielet, inaczej kościec lub układ kostny (łac. systema sceleti, skeleton-szkielet) – wszystkie kości składające się na ciało człowieka.] – (techn.) váz, alapszerkezet; (anat) csontváz; roncs; csont-, bőr ember szkielet, (ang.) backbone [Część sieci która łączy poszczególne grupy robocze lub małe sieci w całość w budynku. Jest także używane to łączenia poszczególnych sieci w budynku razem w jedno środowisko.] – (ang.) backbone gerinchálózat (szószerint = hátgerinc) [1. számítógépes hálózatok központi, nagysebességű kommunikációs csatornája (gerinchálózata), melyhez a kisebb és rendszerint lassabb (helyi) hálózatok csatlakoznak; 2. a számítógépes hálózatok központi, nagysebességû kommunikációs csatornája, amelyhez a kisebb és rendszerint lassabb (helyi) hálózatok csatlakoznak; 3. bármely távközlőhálózat főrészét, esetünkben az Internet gerincét képező nagyteljesítményű (pl. üvegszálas, műholdas, stb.) hálózat; kapacitásuk napjainkban a 34...622 Mbps-es sebességtartományba esik; a gerinchálózatok üzemeltetőit csúcs színtű szolgál- tatóknak (top level providers) nevezik, ellentétben a közvetlen csatlakozást szolgáltatókkal (service provider); nemzetközi gerinchálózatot üzemeltető vállalatok pl. az Unisource, a Global One, a Global Crossing, stb.] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6832 szkieletowato – csontvázszerűen szkieletowaty, -a, -e – csontvázszerű, csontvázas szkieletowy, -a, -e ― váz-, csontváz-; roncsszkielecik – vázacska szkielet chitynowy – kitinváz, chitinváz szkiełko [1. mała płytka szklana lub niewielki przedmiot ze szkła; 2. kawałek rozbitej płyty szklanej lub przedmiotu ze szkła; 3. imitacja drogich kamieni] – üvegecske, üvegdarab; üvegcse szkiełko do zegarka – óraüveg szkiełko mikroskopowe [szkiełko do nakładania lub przykrywania preparatów mikroskopowych] – mikroszkóp üveg szkiełko przedmiotowe [prostokątne szkiełko, na które kładzie się preparaty badane pod mikroskopem] – (tárgy) üveg, miroszkóp üveglemez szkiełko przykrywkowe [prostokątne szkiełko do przykrywania preparatu badanego pod mikroskopem] – fedő üveg szkiełka (sztuczna biżuteria) – üveg bizsu szklaneczka – (kis) pohár, pohárka; poharacska, kis pohár szklanica, szklenica, śklenica [(Jak czytamy u Zygmunta Glogera) kubek szklany do napoju. Wspominają nieraz o śklenicy dawni pisarze polscy, jak również i pieśni ludowe. Szklenic używano do piwa a w wyjątkowych razach do wina i miodu. W zbiorach jeżewskich posiadamy szklenicę ze szkła pięknego objętości 3 zwykłych szklanek dzisiejszych.] – nagy pohár; söröspohár, kivételesen borospohár szklanka [1. szklane, walcowate naczynie o pojemności około 1/4 litra, przeznaczone - Wersja 01 01 2017. do picia z niego napojów; też: zawartość takiego naczynia; 2. pot. cienka warstewka lodu pokrywająca jezdnie i chodniki; 3. odmiana wiśni; też: owoc tej wiśni] – pohár, üvegpohár, vizespohár; ivópohár szklanka do piwa – söröspohár szklanka do piwa z nóżką – talpas söröspohár szklanka do płukania ust – fogmosópohár szklanka do wina – borospohár szklanka do wody – vizespohár szklanka herbaty – egy pohár tea, egy csésze tea szklanka jasnego piwa – egy pohár világos (sör) szklanka laboratoryjna – mérőpohár szklanka na wodę napełniana automatycznie – (fogászaton) automatikusan töltődő vizespohár szklanka piwa – egy pohár sör szklanka wina – egy pohár bor szklanka z nóżką – talpas pohár szklany, -a, -e; szklanny, -a, -e [1. zrobiony ze szkła; 2. podobny do szkła]; ze szkła – üveg, üveg-; üvegből való szklana góra – üveghegy szklany, -a, -e; szklanny, -a, -e – (bez wyrazu) üveges; (szklany) üvegből való, üvegszklany dom – üvegház [általában öntöttvas szerkezetű üvegezett épület] szklarnia [1. oszklone pomieszczenie, zwykle sztucznie ogrzewane, zapewniające odpowiedni mikroklimat dla rozwoju roślin warzywnych i ozdobnych; 2. oszklony budynek służący uprawie roślin tropikalnych oraz roślin krajowych poza sezonem, ogrzewany w chłodnej porze roku; cieplarnia] – (cieplarnia) üvegház, melegház; (warsztat) üvegműhely szklarniany, -a, -e – melegházi, üvegházi szklarniany gaz dwutlenek węgla – üvegház hatású széndioxid gáz Szklarnikowate (Cordulegastridae) [rodzina owadów z rzędu ważek należąca do podrzędu ważek różnoskrzydłych] – hegyi szitakötők (Cordulegastridae) [a rovarok (Insecta) osztályába, ezen belül a szitakötők (Odonata) rendjébe tartozó család.] szklarniowy, -a, -e – melegházi, üvegházi szklarski, -a, -ie – üveges, üvegszklarstwo – üveges mesterség, üvegfúvás, üvegkészítés szklarz [1. rzemieślnik wstawiający szyby; 2. wytwórca przedmiotów szklanych; 3. pracownik huty szkła zatrudniony w produkcji] – üvegesmester, üveges, üvegező; (robotnik w hucie) üveggyári munkás Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6833 szklenie – üvegezés, beüvegezés; ablaküvegezés szklić (szklię) [1. wstawiać szyby; 2. lekko podsmażać warzywa, aby stały się szkliste] – üvegezni, beüvegezni szklić okno – az ablakot üvegezni szklić się (lśnić) – ragyogni, tündökölni, csillogni, fényleni, szikrázni, üvegesedni szklistość – üvegesedés szklisty, -a, -e [lśniący, przejrzysty] – üveges, üvegszerű szkliste oczy – üveges szem szkliście – üvegesen, üvegszerűen szkliwo (łac. enamelum) [tkanka pokrywająca zębinę w obrębie korony zęba.] – (zęba) fogzománc; zománc szkła kontaktowe [zob. soczewki kontaktowe] – kontaktlencse szkła kwarcowe – kvarcüveg szkła lunetowe – távcsőüveg, messzelátólencse szkła ochronne – védőüveg szkła optyczne [I. soczewki używane do przyrządów optycznych; II. szkła do okularów, z jednej strony wypukłe, z drugiej wklęsłe lub płaskie] – optikai üveg szkła taflowe walcowane – hengerelt táblaüveg szkła zachodzą mgłą – az üveg elhomályosodik v. elhomályosul szkło [1. substancja przezroczysta, bezpostaciowa, używana do wyrobu szyb, naczyń, przedmiotów artystycznych itp.; 2. tafla z tej substancji; też: zbiorowo o przedmiotach z tej substancji; 3. zbiorowo: szklanki, kieliszki, butelki, słoiki itp.; też: pojedyncze takie naczynie; 4. odłamek powstały ze stłuczonego przedmiotu szklanego; 5. soczewka w okularach, lornecie i innych przyrządach optycznych; 6. pot. butelka lub butelki z alkoholem; 7. znane było już Fenicjanom i Egipcjanom. Nie było jednak wykorzystywane w sposób, w jaki to czyni się dzisiaj] – üveg (anyag); üvegáru, üvegedény [Az egyiptomiak már Kr. e. 2500-ban készítettek üveget, majd a föníciaiak is, akik kibővítették és megjavították a gyakorlati használhatóságát, kivált az aranyművesség és az ékszerek területén. Az izráeliták aligha ismerhették, mert az egész ÓSZ csupán egyetlenegyszer említi (Károli Bibliában: gyémánt; Jób 28,17). A Pál (1Kor 13,12) és Jakab (Jak 1,23) által említett tükrök nem üvegből, hanem csiszolt fémből készültek. A Jel 21,18.21 kristályüvegre utalnak.]; (okulary) szemüveg - Wersja 01 01 2017. szkło alabastrowe [szkło półprzejrzyste, szarawobiałe lub barwione na kolory pastelowe] – alabástrom üveg szkło bakaratowe [zob. bakarat] – bakarát üveg szkło bezpieczne [szkło, które przy rozbiciu lub pękaniu nie rozpada się lub rozpada się na kawałki o zaokrąglonych krawędziach] – biztonsági üveg szkło budowlane [szkło w postaci płyt lub kształtek, stosowane w budownictwie] – építő üveg v. ablaküveg szkło deseniowe [szkło płaskie ze wzorem naniesionym na jedną powierzchnię] – mintás üveg szkło dęte – fújt üveg szkło do lampy – lámpaüveg szkło do lampy naftowej – petróleum lámpa üvege szkło hartowane [rodzaj szkła bezpiecznego, które stosuje się m.in. do wyrobu szyb pojazdów mechanicznych] – edzett üveg szkło jenajskie [szkło odporne na działanie chemikaliów i podwyższonej temperatury] – jénai üveg szkło katedralne [szkło deseniowe o powierzchni wzorzystej, sprawiającej wrażenie kutej w metalu oraz lekko pofalowanej drugiej powierzchni] – katedrálüveg szkło kamienne – edzett üveg szkło kobaltowe – kobaltüveg szkło kryształowe, ołowiowe [zob. kryształ w zn. 2.] – kristályüveg; ólomüveg szkło kwarcowe [szkło bardzo wysokiej jakości, stosowane do wyrobu przyrządów optycznych, aparatury laboratoryjnej i elektronicznej] – kvarcüveg szkło laboratoryjne [wysokogatunkowe szkło przeznaczone m.in. do wyrobu naczyń laboratoryjnych] – laboratóriumi üveg szkło matowe – homályos v. matt üveg szkło mącone, alabastrowe, mleczne [szkło nieprzezroczyste, białe, stosowane głównie na osłony źródeł światła] – alabástrom üveg, tejüveg Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6834 szkło mrożone [szkło dekoracyjne o powierzchni imitującej zamarzniętą parę wodną na szkle] – jégüveg szkło mleczne – tejüveg szkło od lampy – lámpaüveg szkło okienne – ablaküveg, táblaüveg szkło ołowiowe – ólomkristály szkło ołowiowe (kryształowe) [bezbarwna i przezroczysta odmiana szkła stosowana do wyrobu przedmiotów dekoracyjnych, zawierająca pewną ilość ołowiu wprowadzonego w postaci tlenków (glejty lub minii). Ołów występuje w gotowej masie szklanej pod postacią jonu modyfikującego Pb2+. Za szkło ołowiowe uważa się według norm takie szkło, które zawiera ponad 18% tlenku ołowiu. Jego zawartość może sięgać nawet 80%.] kristályüveg v. ólomüveg [olyan, kis vastartalmú, igen jó minőségű üveg, aminek anyagához a fénytörés javítására ólomoxidot (PbO) adagolnak.] szkło optyczne [szkło odznaczające się dużą przepuszczalnością światła, stosowane m.in. do wyrobu soczewek oraz szkieł do okularów] – optikai üveg szkło palące – gyújtólencse szkło powiększające [przyrząd optyczny dający powiększony obraz niewielkich przedmiotów oglądanych z bliskiej odległości] – nagyítóüveg; nagyító szkło rznięty – csiszolt v. vágott üveg szkło sferyczne – gömbfelületű v. szférikus üveg szkło szlifowane – tejüveg szkło szlifowane na mat – tejüveg, mattüveg; mattírozott üveg szkło wodne [roztwór wodny krzemianów sodu, potasu lub sodu i potasu (tzw. szkło wodne mieszane) o zmiennym składzie i wzorze ogólnym: mMe2O•nSiO2•xH2O]– vízüveg [A nátrium-szilikát (más néven E550, vagy köznapi nevén folyékony üveg, illetve vízüveg) egy nagyon széles körben használt vegyület, melyet elsősorban cementben, tűzálló anyagok gyártása során, textil- és fafeldolgozás során, valamint élelmiszeripari adalékanyagként alkalmaznak.] - Wersja 01 01 2017. szkło zmniejszające – kicsinyítő üveg szkło zadymione – füstös üveg szkło żeberkowe – bordás üveg Szkoci (Scots) [naród celtycki] – (kelta) skót; kelta eredetű népcsoport; skótok, a kelta népcsalád legészakibb ága, amely ősi nyelvét majdnem teljesen elfelejtette (irodalmi nyelve az angol) Szkocja (ang. Scotland, gael. Alba) [dawniej niezależne królestwo, obecnie część składowa Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej. Obejmuje północną część wyspy Wielkiej Brytanii oraz Hebrydy, Orkady i Szetlandy. Od południa graniczy z Anglią] – Skócia (angolul: Scotland, skótul: Alba) [Nyugat-Európában található, NagyBritannia második legnagyobb országrésze terület és népesség alapján. A Brit-sziget északi harmadát foglalja el, délről Anglia, keletről az Északi-tenger, északról és nyugatról az Atlanti-óceán határolja, délnyugatról pedig az Északi-csatorna és az Ír-tenger. Mintegy 790 sziget tartozik hozzá.] szkocka – skótkockás, skótkocka szkocka krata [duża, kolorowa krata, charakterystyczna dla tradycyjnych strojów szkockich; też: materiał w taki wzór] – skótkocka, skótkockás szkocki, -a, -ie [przymiotnik od: Szkocja] – skót szkoda1 [1. strata materialna lub moralna; 2. miejsce w polu, ogrodzie itp., w którym zasiewy zostały zniszczone przez żerujące zwierzęta] – hátrány, kár, veszteség, károsodás (Jaka szkoda! - Milyen kár!); (mezőg.) tilos (hely v. terület) szkoda2 [żal, przykro, że...] – kellemetlen, hogy... Szkoda! – kár! szkoda całkowita – totálkár, teljes kár szkoda czasu – kár az időért szkoda czasu i atłasu – kár fáradtságért; kár a gőzért szkoda czasu! – kár az időért! szkoda czasu, szkoda czasu i atłasu – kár az időért szkoda fatygi – kár a fáradtságért szkoda gadać! – (biz.) kár a szóért! hiába is mondja v. mondod! szkoda gadania – kár a szóért, kár beszélni róla szkoda go – kár érte szkoda łowiecka [szkoda wyrządzona przez myśliwych na polowaniu lub przez zwierzynę łowną] – vadászati kár szkoda majątkowa – vagyoni kár szkoda materialna – anyagi kár szkoda mi ciebie – kár érted, sajnállak, te szegény! Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6835 szkoda mitręgi – kár a fáradtságért szkoda mówić! – kár a szóért!, fölösleges v. kár beszélni! Szkoda na skutek klęski żywiołowej – elemi kár szkoda niepowetowana – jóvátehetetlen kár szkoda o tym mówić – kár a szóért szkoda osobowa – emberéletben eső kár szkoda pieniędzy – kár a pénzért szkoda pieniędzy podatników – kár az adózfizetők pénzéért szkoda powstała podczas transportu – szállítás közben keletkezett kár szkoda słów – kár a szóért v. szavakért szkoda spowodowana przez powódź – árvíz okozta kár; árvízkár szkoda w czasie transportu – szállítási veszteség szkoda, że… - kár, hogy… szkoda, że my już nigdzie nie chodzimy – kár, hogy mi már soha sem megyünk szkoda, że tam nie byłeś – kár, hogy nem voltál ott szkodliwie – károsan, ártalmasan szkodliwość – kártékonyság szkodliwy, -a, -e [przynoszący szkodę] – káros, ártalmas; (szkodzązy) kártékony, károkozó szkodliwe nateżenie hałasu – zajártalom szkodliwe skutki [oznaczają niekorzystne oddziaływanie na zdrowie ludzkie] – káros hatás; káros következmények szkodliwe zjawisko – káros jelenség szkodliwy dla zdrowia – ártalmas az egészségre szkodnictwo – kártétel, kártevés szkodnictwo gospodarcze – gazdasági kár v. kártevés szkodnik [1. osoba wyrządzająca szkodę komuś lub czemuś; 2. o osobie lub zwierzęciu, których działanie powoduje jakąś niezbyt dotkliwą szkodę; 3. zwierzę wyrządzające szkody gospodarce ludzkiej, np. gąsienice owadów niszczące lasy lub zboża] – kártevő, károkozó szkodnik owadzi – rovarkártevő szkodny, -a, -e [pot. o zwierzętach: niszczący zasiewy, plony itp.] – (dawno) kártevő szkody górnicze [straty gospodarcze powstałe wskutek prowadzenia eksploatacji złóż] – bányászati veszteség; bányakár szkody w polach i lasach [(u Zygmunta Glogera) Dozwolone było w takich razach fantowanie, zwane inaczej ciążą a po łac. impignoratio. Bydło, zajęte ze szkód w polach lub łąkach, należało zapędzać do dóbr królewskich lub kasztelańskich a oddawać właścicielowi za rękojmią. Szkodę oszacowaną przez dwuch szlachty - Wersja 01 01 2017. w przytomności woźnego, właściciel bydła obowiązany był wynagrodzić i oborne zapłacić. Zajmujący bydło mógł je tylko jeden dzień przetrzymać u siebie, a gdyby 3 dni przetrzymał lub za rękojmią wydać nie chciał, płacił karę. W lasach ścinającemu cudze drzewo za pierwszy raz wolno było zabrać siekierę na fant, za drugi raz suknię, za trzeci woły lub konie (Vol. leg. I, f. 28, 47, 331; II, f. 934, 1220).] – (praw) erdő és mezőkárok (állatkárok, állattartás, legeltetés) szkody wyrządzone przez cywilizację – civilizációs ártalmak szkody wyrządzone przez mróz – fagykár szkodzenie – károsítás, ártás szkodzić (szkodzę) [1. wyrządzać komuś szkodę; 2. niekorzystnie wpływać na czyjeś samopoczucie lub zdrowie] – ártani, kárt tenni v. okozni; megártani szkodzić komu/czemu – árt vkinek/vminek ; kárt tesz vkiben/vmiben szkodzić zdrowiu – árt az egészsének szkofia [ozdoba szyszaka lub czapki futrzanej męskiej w postaci srebrnego orlego skrzydła, ozdabianego filigranem i wysadzanego klejnotami. Używana na przełomie XVI i XVII wieku w Polsce i na Węgrzech. Do metalowych szyszaków wykonywano szkofie większe, które były przystosowane do osadzania w nich prawdziwych orlich piór. Szkofie do czapek przyznawano tylko zasłużonym rycerzom jako wyraz uznania.] – tollforgó; sisakdísz v. férfi prémsapka dísze Szkofia na szyszakhusarski Stefana Batorego, Muzeum Narodowe w Krakowie szkolarski, -a, -ie [lekcew. zgodny ze szkolnymi, uproszczonymi formułami] – iskolás, unalmas, száraz, pedáns szkolarsko – iskolásan, unalmasan, szárazan, pedánsan szkolarskość – iskolásság, unalmasság, szárazság, pedánsság szkolarstwo – iskolás pontosság, pedantéria Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6836 szkolenie (training) [1. cykl wykładów z jakiegoś przedmiotu, zorganizowanych w celu uzupełnienia czyjegoś wykształcenia lub czyichś wiadomości z jakiejś dziedziny; 2. Szkolenie, to forma kształcenia pozaszkolnego mająca na celu uzyskanie, uzupełnienie lub doskonalenie umiejętności i kwalifikacji zawodowych lub ogólnych, potrzebnych do wykonywania pracy, w tym umiejętności poszukiwania zatrudnienia.] – oktatás, tanítás, képzés, iskolázás (ang. training) szkolenie bojowe żołnierzy – katonák fegyveres kiképzése szkolenie fachowe – szakoktatás szkolenie kadr – káderképzés szkolenie partyjne – pártoktatás szkolenie polityczne – politikai képzettség; politikai oktatás szkolenie przyzakładowe – gyári tanfolyam, továbbképzés szkolenie nauczycieli – tanárképzés szkolenie wspomagane komputerowo – (kat.: informatyka) CAL, Computer Assisted Learning, számítógéppel segített tanulás szkolenie zawodowe – szakoktatás, szakképzés, szakmai oktatás szkoleniowiec [osoba trudniąca się szkoleniem] – oktatásban v. pártoktatásban dolgozó szkolić [1. kształcić kogoś w określonej dziedzinie, zwykle w trybie skróconym na kursie lub wykładach; 2. ćwiczyć np. głos, palce w jakimś zakresie] – oktatni, képezni, iskolázni, taníttatni; iskoláztatni; kiművelni szkolić w określonej dziedzinie – szakosítani szkolić się [być szkolonym lub dokształcać się] – képzésben venni részt szkolne świadectwo półroczne – félévi iskolai bizonyítvány szkolnictwo [1. ogół szkół i ich organizacja; 2. całokształt zagadnień związanych ze szkołą i nauczaniem] – tanügy, oktatásügy; (nauka szkolna) iskoláztatás, oktatás; közoktatás, iskolaügy; iskolarendszer szkolnictwo akademickie – egyetemi oktatás szkolnictwo podstawowe – alapfokú oktatás szkolnictwo średnie – középfokú oktatás szkolnictwo wyższe – felsőoktatás; egyetemi oktatás szkolnictwo zawodowe – szakmai oktatás szkolony, -a, -e – iskolázott szkolny, -a, -e (szk.) [1. dotyczący szkoły jako instytucji; 2. dotyczący nauki w szkole; 3. posługujący się gotowymi formułkami, schematami] – iskolai; iskola- (isk.) - Wersja 01 01 2017. Szkolny Klub Sportowy (SKS) – Diáksport Egyesület (DSE) Szkolny system interoperacyjności (ang. Schools Interoperability Framework lub Systems Interoperability Framework; oficjalny skrót to SIF) [systemem umożliwiającym dzielenie się danymi między instytucjami szkolnymi od przedszkola poprzez dwunastoklasowy system szkolny. Do niedawna był używany tylko w USA, ostatnio jest jednak stosowany także w Australii, Anglii, Indiach oraz w innych krajach.] – SIF Schools Interoperability Framework (iskolák interoperabilitásos keretrendszere) szkoła (szk.) [1. instytucja zajmująca się kształceniem, głównie dzieci i młodzieży; 2. siedziba tej instytucji; 3. uczniowie i pracownicy tej instytucji; 4. kurs, na którym uczy się czegoś z konkretnej dziedziny lub zdobywa jakieś umiejętności; 5. wiadomości i umiejętności zdobyte przez naukę w szkole; 6. pot. czas spędzony w szkole na zajęciach; 7. kierunek lub metoda w nauce, sztuce, literaturze itp. mająca wspólne cechy charakterystyczne, oparte na tych samych założeniach; 8. grupa twórców lub naukowców związana z jakąś wybitną osobistością lub pozostająca w kręgu tych samych oddziaływań; 9. sytuacja kształtująca w określony sposób osobowość lub jakieś konkretne cechy człowieka; 10. podręcznik do nauki gry na jakimś instrumencie] – (gör, lat.) schola; iskola (isk.), oktatás, tanítás; arg. suli szkoła aktorska – színiiskola Szkoła antiocheńska [grupa egzegetów i teologów, działających w Antiochii, stolicy Syrii, pod koniec IV w. i na początku V wieku. Jako głównych autorów wymienia się św. Lucjana, Euzebiusza z Nikomedii, Marisa z Chalcedonu, Eudoksjusza, Teognisa z Nicei, Asteriusza, Ariusza, Diodora z Antiochii, biskupa Tarsu, oraz jego trzech wielkich uczniów,Teodora z Mopswestii, jego brata Polichromiusza, oraz Jana Chryzostoma. Także św. Efrem jest zaliczany do tej szkoły ze względu na jego przywiązanie do literalnego odczytywania Pisma Świętego. Ze Szkołą Antiocheńską, wiąże się też dwóch innych autorów, uczniów Teodora z Mopswestii oskarżonych w okresie Soboru Konstantynopolitańskiego II (553 r.) o nieortodoksyjne interpretacje natury Chrystusa w sporze o Trzy Dzieła Teodoret z Cyru oraz Ibas z Edessy. Uczniem Teodora był również Nestoriusz. Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6837 W interpretacji Biblii przedstawiciele Szkoły Antiocheńskiej poszukiwali sensu wyrazowego i historycznego, czym odróżniali się od Szkoły aleksandryjskiej.] – antiochiai iskola [a 3. században a szíriai Antiochiában kialakult teológiai reflexió, illetve gondolkodás. Tehát az alexandriai iskolával szemben nem intézmény, és nem annyira meghatározott tanbeli nézet, hanem inkább szentírástudományi és dogmatikai módszer, mely néhány kiemelkedő tudós életművéhez köthető. Legkiválóbb képviselője Aranyszájú szent János (Khrüszosztomosz)] szkoła baletowa – balettiskola szkoła bankowa – bankiskola szkoła cerkiewna [szkoła elementarna w dawnej Rosji, prowadzona przy parafiach przez duchownych prawosławnych] (görögkeleti) egyházi iskola szkoła ćwiczeń – gyakorolóiskola szkoła dekadencka – dekadens iskola; a dekadensek szkoła dla pracujących – dolgozók iskolája szkoła dwujęzyczna – kétnyelvű iskola szkoła elementarna, ludowa [daw. szkoła dająca minimum wykształcenia, odpowiednik dzisiejszej szkoły podstawowej] – elemi iskola, népiskola szkoła flamandzka [staroholenderska szkoła malarstwa, charakteryzująca się bogactwem kolorytu i drobiazgowym wykańczaniem szczegółów] – (műv.) flamand iskola szkoła florencka malarzy – firenzei festőiskola szkoła handlowa – kereskedelmi iskola szkoła fundacyjna – alapítványi iskola szkoła gospodarstwa domowego – háztartási iskola szkoła gospodarstwa wiejskiego – mezőgazdasági iskola szkoła handlowa – kereskedelmi iskola szkoła zajdy – autósiskola szkoła jednoklasowa [szkoła, w której wszyscy uczniowie uczą się w jednej grupie] – egyosztályos iskola szkoła językowa – nyelviskola szkoła kadecka, szkoła kadetów – hadapródiskola szkoła katedralna [szkoła zakładana w średniowieczu w stolicach diecezji, kształcąca kandydatów do stanu duchownego] – székesegyházi iskola, káptalani iskola, dómiskola [a IX–XVI. sz.ban a káptalanok által fenntartott iskolák neve] - Wersja 01 01 2017. szkoła klasztorna [daw. szkoła świecka zakładana przy klasztorach i prowadzona przez zakonników] – kolostori iskola szkoła koedukacyjna – koedukációs iskola szkoła konnej jazdy – lovagló iskola, lovarda szkoła kościelna – egyházi iskola szkoła kroju i szycia – szabászati és varrászati iskola szkoła leśna – erdei faiskola szkoła lotnicza – repülőiskola szkoła ludowa a. wiejska – népiskola; falusi iskola szkoła mechaniczna – gépészeti iskola [olyan ipariskola, mely gépészek és fémvasmunkások, illetőleg művezetők és önálló iparosok képesítésével foglalkozik] szkoła murowany – kőből, téglából épült iskola szkoła muzyczna – zeneiskola szkoła na fortepian – zongoraiskola szkoła narodowościowa – nemzetiségi iskola szkoła oficerska – tiszti v. katonatiszti iskola szkoła ogrodnicza – kertészeti iskola szkoła ogólnokształcąca [Ogólnokształcąca Szkoła Muzyczna I i II stopnia im. F. Chopina; Ogólnokształcąca Szkoła Sztuk Pięknych] – általános irányú iskola; általános iskola szkoła ośmioklasowa – nyolcosztályos iskola szkoła państwowa – állami iskola szkoła parafialna [w dawnej Polsce: szkoła zakładana przy parafii, w której uczono czytania, pisania, modlitw i śpiewu] – egyházi iskola (parokiánál) szkoła partyjna – pártiskola szkoła pływacka – úszóiskola szkoła podchorążych [szkoła kształcąca oficerów] – (wojsk) hadapródiskola szkoła podchorążych [szkoła kształcąca oficerów] – (wojsk) hadapródiskola szkoła podstawowa [szkoła obowiązkowa, dająca minimum wykształcenia] – alsó tagozatos (alapfokú) iskola; általános v. elemi iskola Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6838 szkoła polityczna – politikai tanfolyam v. iskola szkoła pomaturalna [dwuletnia lub trzyletnia szkoła dla osób po maturze, przygotowująca do wykonywania określonego zawodu] – érettségi utáni, szakképesítést adó iskola szkoła pomaturalna [dwuletnia lub trzyletnia szkoła dla osób po maturze, przygotowująca do wykonywania określonego zawodu] – érettségi utáni iskola szkoła ponadpodstawowa [każda szkoła, do której uczęszcza się po ukończeniu szkoły podstawowej] – felső tagozatos iskola szkoła powszechna [daw.; zob. szkoła podstawowa] – általános v. elemi iskola szkoła propagandystów – propagandaiskola szkoła prywatna – magániskola szkoła przetrwania [kurs organizowany w trudnych warunkach, np. w puszczy lub na bagnach, uczący, jak sobie radzić z dala od cywilizacji] – túlélő iskola Szkoła rycerska [1. Akademia Szlacheckiego Korpusu Kadetów – szkoła państwowa założona 15 marca 1765 w Warszawie przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, utrzymywana przez skarb państwa. Mieściła się w Pałacu Kazimierzowskim. Zamknięta w grudniu 1794, po upadku insurekcji kościuszkowskiej. 2. (Jak czytamy u Zygmunta Glogera) Na sejmie w r. 1633 uchwalono potrzebę założenia szkoły rycerskiej we Lwowie i że temu, ktoby jej pierwsze fundamenta założył, przywilej na to ma być dany (Vol. leg. III. f. 789). Także August II Sas szkołę rycerską, na ćwiczenie młodych ludzi in mathematica militari, obiecał w Paktach konwentach kosztem swoim wystawić (Vol. leg. VI, f. 31). Dla celnego strzelania przy odpieraniu najazdów nieprzyjacielskich w czasie szturmów do miast, istniała w Krakowie od niepamiętnych czasów do XIX w. szkoła strzelecka, w której ćwiczyli się mieszczanie w strzelaniu z łuków i kusz a później z broni ognistej (ob. Kurkowe towarzystwo w Enc. Star. t. III, str. 122). Podobne szkoły istniały we wszystkich większych miastach. W r. 1526 Zygmunt I, postanowił, iż w Zielone Święta przez 3 dni w Gdańsku międzymurza, gdzie się ćwiczą Gdańszczanie w strzelaniu (dla uniknięcia wypadków), odwiedzane być nie powinny. W Warszawie, za Augusta III, król sam i znakomitsze osoby strzelały do tarczy w ogrodzie Saskim. Za Stanisława Augusta, - Wersja 01 01 2017. przy ulicy Pańskiej, koło czerwonego wiatraka, na t. zw. Holandyi ćwiczono się w strzelaniu do tarczy (okrągłej białej z czarnym środkiem).] – (hist) tiszti iskola; hadapród iskola szkoła sposobienia przemysłowego – ipari átképző iskola szkoła przyzakładowa [szkoła zorganizowana przez zakład pracy w celu dokształcania pracowników] – üzemen belül szervezett továbbképzés; gyári tanfolyam, képzés szkoła pułkowa – ezrediskola szkoła realna – (lat.) reáliskola, reál; (dawno) az élő nyelvek, a természettudományok és a rajz oktatásának előtérbe helyezésével latint és görögöt nem tanító középiskola szkoła rodzenia, szkoła matek [kurs, na którym kobiety spodziewające się dziecka zdobywają podstawowe informacje o przebiegu porodu i pielęgnacji niemowlęcia] – anyaiskola, szülőiskola, terhestanfolyam szkoła rolnicza – mezőgazdasági iskola v. szakiskola szkoła seksu – szex iskolája szkoła siedmioklasowa – hétosztályos iskola szkoła sześcioklasowa – hatosztályú iskola szkoła sztuk pięknych – képzőművészeti iskola v. líceum szkoła średnia – középiskola; középfokú iskola (szakiskola, gimnázium, szakközépiskola) szkoła średnia zawodowa – szakközépiskola szkoła tańca a. szkoła taneczna – tánciskola szkoła teatralna – színiakadémia; színitanoda; színiiskola szkoła techniczna – műszaki iskola szkoła techniczno-przemysłowa – technikum szkoła tysiąclecia [jedna z tysiąca szkół wybudowanych ze składek społeczeństwa na tysiąclecie państwa polskiego] – milleniumi iskola szkoła wieczorowa – esti iskola; dolgozók iskolája szkoła wyznaniowa – felekezeti iskola szkoła wyższa [szkoła kształcąca pracowników naukowych oraz najwyżej kwalifikowanych pracowników w poszczególnych zawodach] – felső iskola; főiskola; egyetem Szkoła Wyższa Rzemiosł Artystycznych i Zarządzania we Wrocławiu – Wrocław-i Iparművészeti és Igazgatási Főiskola szkoła zawodowa – ipariskola, szakiskola; szakmunkásképző iskola szkoła żeńska [W szkole bez chłopaków dziewczyny lepiej się uczą. Absolwentki Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6839 żeńskich szkół więcej osiągają w życiu pokazują badania naukowe.] – leányiskola szkoły akademickie – főiskolák, egyetemek [np. Szkoły akademickie Da Vinci – szkoła podstawowa, gimnazjum, liceum (Poznań); SZKOŁY AKADEMICKIE SP Z O O, ul. św. Leonarda 9, 25-516 Kielce] szkoły klasztorne – egyházi 8kolostori) iskolák szkoły o kierunku klasycznym – (átv.) humán (irányú) iskolák szkoły pobożne – (hist) piarista iskolák szkoły polskie średniowieczne [(u Zygmunta Glogera) Pierwszy ich okres obejmuje czasy od 966 do 1214 r. W tej dobie przeszczepiły się na grunt polski z Zachodu istniejące tam już oddawna szkoły katedralne, klasztorne i kolegjackie z tem samem, co tam, zadaniem i tą samą organizacją.] – (hist.) középkori lengyel iskolák szkoły rzemieślnicze [(u Zygmunta Glogera) Szkół rzemieślniczych w dzisiejszem tego słowa znaczeniu dawne wieki nie znały. Ustawy cechowe traktowały tylko naukę uczniów w prywatnych warsztatach mistrzów czyli majstrów cechowych. Były jednak poza tymi niektóre klasztory i bractwa, gdzie ćwiczono ubogą młodzież w różnych rękodziełach. W r. 1623 założone zostało w Warszawie przez Jerzego Lejera, jezuitę, bractwo św. Benona w celu uczenia osieroconych dzieci.] – (daw) ipariskolák; oly intézetek, melyekben iparosokat képeznek szkopek [1. zob. skopek; naczynie drewniane w kształcie wiaderka z jednym uchem; używane najczęściej przy dojeniu; dojnica; 2. żart. sztywna czapka podobna w kształcie do tego naczynia] – sajtár; wojsk. régi katonasapka fajta szkopuł [coś, co utrudnia realizację czegoś] – nehézség, veszély; kőszikla, kőszirt szkorbut [późn.łac. scorbutus 'jw.' gnilec, med. choroba wywoływana niedoborem a. brakiem witaminy C, znana dawn. jako choroba marynarzy, więźniów, mieszkańców oblężonych miast itd.] – (lat.) skorbut; (orv.) a C-vitamin hiánya következtében fellépő, általános elgyengüléssel járó betegség szkorbutowy, -a, -e – skorbutos szkot [lina służąca do ustawiania żagla; szot] – vitorla beállításához szolgáló vonal Szkot [mieszkaniec Szkocji] – skót, skót férfi - Wersja 01 01 2017. Szkot Szkotka – skót nő Szkotka z Edynburga – skót lány Edinburghból szkółka [1. zdr. od szkoła; 2. kurs nauki dla początkujących w jakiejś dyscyplinie sportowej; 3. obszar ziemi przeznaczony do uprawy sadzonek roślin w celu późniejszego przesadzenia ich na określone miejsce] – kis iskola; (drzewna) faiskola; óvoda szkółka drzew – faiskola, csemetekert szkółka leśna – faiskola, csemetekert szkółka narciarska – (sp) kezdő sítanfolyam szkółkarski, -a, -ie – fatermesztési szkółkarstwo [hodowla siewek i sadzonek w szkółkach] – fatermesztés; fatenyésztés, [erdőgazdasági művelet; segítségével nevelik a gazdálkodás céljaira szükséges fafajokat és cserjéket. A fatenyésztés a csemetekertekben magról és dugványozással történik; nemcsak a csemeték gondozásával és ápolásával, hanem a nyesési, alakítási munkákkal és a betegségek elleni védekezéssel is foglalkozik.] szkółkarz – fatermesztő szkółkować – fákat tenyészteni (faiskolában) szkółkować dąb czerwony – vöröstölgyet tenyészteni szkółkowanie – fatenyésztés (faiskolában) szkółkowy, -a, -e – faiskolai szkuner, skuner [ang. schooner: statek żaglowy mający od dwóch do siedmiu masztów z ożaglowaniem skośnym żaglowiec dwumasztowy, ożaglowany gaflowo; Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia żaglowiec posiadający od 3 do 7 masztów'; jw.; wysoka szklanka na piwo] – (ang.) schooner, skuner, szkúner; kisebb, kétárbócos vitorláshajó; keskeny, hosszú, két- v. háromárbócos hajó [a 16. században Hollandiában kialakított, legalább két árboccal rendelkező vitorláshajó-típus]; robogó; (átv.) schooner – söröskorsó, hosszú söröspohár - Wersja 01 01 2017. Szla [wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie przasnyskim, w gminie Przasnysz] – Szla (lengyel falu) szlaban1 [1. ruchoma bariera do zamykania i otwierania drogi na przejazdach kolejowych, rogatkach, na granicy itp.; 2. pot. zakaz robienia czegoś, np. wychodzenia z domu] – sorompó 6840 szkuta (z niem. die Schüte) [1. średniowieczny niewielki statek żaglowy z jednym masztem; 2. żaglowo-wiosłowy statek rzeczny używany w XVI–XVIII w. do przewozu ładunków; 3. drewniany statek kaszubski używany w XIX i XX w. w Zatoce Puckiej do przewozu kamieni i piasku; 4. Szkuta (także krypa) jest to duży, beznapędowy statek (dawniej żaglowy), płaskodenny, pozbawiony pokrycia w postaci pokładu. Szkuta jest przeznaczona przede wszystkim do transportu śródlądowego ładunków masowych (jednorazowo ładuje się na jej pokład do 100 ton, np. zboża). 5. statek wodny najpospoliciej używany na Wiśle przez szlachtę polską do spławu zboża. O „szkutach kupieckich” wzmiankują Vol. leg. III f. 59.] – teherszállító hajó, gabonauszály; dereglye, bárka szkutnictwo [budowanie kutrów, jachtów itp. z drewna lub tworzyw sztucznych] – hajóácsműhely szkutniczy, -a, -e – hajóácsműhelyszkutnik – hajóács szkwał czyli nawałnica [1. nagły wzrost prędkości wiatru o co najmniej 8 m/s od prędkości początkowej powyżej 10 m/s. Może osiągać do 9 stopni w skali Beauforta. Szkwał trwa krótko, do kilku minut i może nieść ze sobą śnieg lub deszcz. Powstaje zazwyczaj tam, gdzie stykają się dwie masy powietrza o dużej różnicy temperatur. Bardzo często to zjawisko związane jest z chmurą cumulonimbus; 2. nagły, silny i krótkotrwały wiatr występujący nad obszarami mórz i oceanów] – tájfun; fergeteg, förgeteg; viharos záporeső, orkán szkwałowy, -a, -e – tájfunszla – istráng szlaban kolejowy – vasúti sorompó szlabanowy, -a, -e – sorompós szlaban2 [1. daw. drewniana skrzynia służąca jako prosty tapczan; 2. Szlaban, szlabanek, ślubanek (również szelbąg lub szelbiąg, z niem. Schlafbank - ława do spania) - prosty, zwykle ludowy mebel służący w dzień za ławę do siedzenia, a na noc za łóżko. Rozkładanie polegało na podniesieniu siedziska i wysunięciu części przedniej oskrzyni wraz z nogami co odsłaniało wnętrze skrzyni w której mieścił się siennik. 3. z niem. der Schlagbaum – rogatki mytne, na drogach sypanych czyli groblach i przy mostach do pobierania myta grobelnego i mostowego już w XVIII wieku a może i dawniej stawiane. Szlabanem, także z niem., ale od Schlafbank, nazwano skrzynię do spania, która przymknięta służyła za ławę.] – (dawno) fa utazóláda; pad, alvópad Szlachar, tracz długodzioby, długodziób (Mergus serrator) [gatunek średniego lub dużego ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (Anatidae)] – örvös bukó (Mergus serrator) [a madarak osztályának a lúdalakúak (Anseriformes) rendjébe, ezen belül a récefélék (Anatidae) családjába tartozó faj] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6841 szlachcianka [dama, matrona, pani, arystokratka, kobieta z wyższych sfer] – (hist.) nemesasszony szlachcic (szlachta) – (hist.) nemes szlachcic karmazynowy – törzsökös lengyel nemes, ősnemes, mágnás szlachcic na zagrodzie równy wojewodzie [(przysłowie polskie) każdy człowiek ma takie same prawa, niezależnie od tego czy jest bogaty czy biedny] – (közb.) a birtokos nemes egyenlő a vajdával szlachcic zagonowy – hétszilvafás nemes, kurtanemes, bocskoros nemes szlachcic zagrodowy – (hist.) bocskoros nemes szlachciura [lekcew. o szlachcicu, zwykle prostym i niezbyt bogatym] – (dawno) modortalan, neveletlen nemes szlachecki, -a, -ie – nemesi szlacheckość – nemesség szlachectwo [1. przynależność do stanu szlacheckiego, do szlachty; tytuł, prawa szlachcica. 2. zespół prerogatyw zastrzeżonych obowiązującym prawem dla tych i tylko dla tych, któży przez toż prawo uznani zostali za szlachtę.] – (hist.) nemesség szlachetczyzna [ogół cech i zwyczajów szlachty] – (gúny.) kisnemes szlachetna ambicja – nemes becsvágy szlachetne kamienie – drágakövek szlachetne metale – nemesfémek szlachetnie – nemesen, nagylelkűen szlachetnieć [1. stawać się wspaniałomyślnym, prawym; 2. stawać się pięknym, subtelnym, harmonijnym; 3. nabierać lepszej jakości] – nemesedni, érni szlachetnienie – (átv.) nemesedés, nemessé válás szlachetność – nemeség, nagylelkűség, nemeslelkűség szlachetny, -a, -e [1. postępujący w sposób wspaniałomyślny, uczciwy i bezinteresowny; też: świadczący o takich cechach; 2. odznaczający się harmonią, subtelną prostotą, umiarem; 3. wyróżniający się jakimiś rzadkimi cechami lub odznaczający się doskonałą jakością; 4. postępujący w sposób wspaniałomyślny, bezinteresowny, odznaczający się wielkimi przymiotami charakteru; prawy.] – nemes-; nemes, nemeslelkű, tisztességes, nagylelkű, szlachetny człowiek – nemes ember szlachetny gatunek winogron – nemes szőlőfajta szlachetny gest – nemes gesztus; nemes, nmagylelkű tett - Wersja 01 01 2017. szlachetny metal – nemesfém szlachta (z niem. Geschlecht - ród) [1. stan społeczny obdarzony dziedzicznym prawem własności ziemi i przywilejami nadawanymi przez władców; 2. ludzie należący do tego stanu; 3. stan społeczny istniejący w Królestwie Polskim, Rzeczypospolitej Obojga Narodów oraz na polskich, litewskich i ukraińskich ziemiach w czasie rozbiorów. Powstała z przekształcenia się stanu rycerskiego w szlachecki. 4. wyższa warstwa społeczna, wywodząca się ze stanu rycerskiego w społeczeństwie feudalnym. Szlachta posiadała zespół przywilejów społecznych, z których najbardziej podstawowym był przywilej posiadania ziemi. Przynależność do szlachty łączyła się z obowiązkiem służby wojskowej. 5. uprzywilejowany stan społeczny w państwach typu feudalnego powstały w XIII-XIV w., wywodzący się z rycerstwa, zwykle feudalni właściciele ziemscy. Szlachta miała dziedziczne prawa i przywileje nadane przez panujących] – (a szlachta „nemesség” szó feltehetően német eredetű (Geschlecht = nemzetség”), és cseh közvetítéssel jutott Lengyelországba más fogalmakkal együtt) szlachcic; nemes, köznemes; a lengyel köznemesség neve; (lengy) szlachta, nemesség, köznemesség, nemesi osztály [nemesség kiváltságokat jelentő rang és jogállás, illetve az ezekkel rendelkező társadalmi osztály volt Európa nagy részén. A középkorban és az újkorban a társadalom uralkodó csoportját alkotta és a fő politikai és gazdasági hatalmat birtokolta. Ma már inkább csak jelképes társadalmi jelentőségű öröklődő rang egyes európai országokban.] szlachta chodaczkowa [drobna, uboga szlachta] – bocskoros nemes v. nemesség, szegény nemes v. nemesség [a nemesség legszegényebb rétege Magyarországon a kései feudalizmus korában. A birtok nélküli, műveletlen bocskoros nemesek a jobb módot kifejező csizma helyett a szegényparaszti bocskort viselték (nevüket is innen kapták). Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6842 A reformkorban (1825–48) a polgári átalakulást elősegítő reformok ellenzői közé tartoztak. A jobbágyfelszabadítás (1848) után beolvadtak a parasztságba.] szlachta chorągwiana [szlachta zobowiązana zgłaszać się do pospolitego ruszenia do swoich chorągwi] – zászlós nemes szlachta drobna – kisnemesség v. kisnemes szlachta herbowa – (dawno) címeres nemesség szlachta obszarnicza – földbirtokos nemesség szlachta szaraczkowa [uboga szlachta zaściankowa] – (dawno, hist) hétszilvafás v. bocskoros nemes v. nemesség szlachta zagrodowa, zaściankowa [1. drobna szlachta, która sama uprawiała swoją ziemię; 2. najliczniejsza w XVIII wieku grupa szlachty w Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Składała się ze zbiedniałych członków stanu szlacheckiego posiadających ziemię na prawie pańskim, lecz nie posiadających poddanych chłopów (ani tym bardziej poddanych mieszczan w miastach prywatnych czy też własnej szlachty służebnej). Najczęściej od włościan odróżniała się jedynie prawem głosu na sejmach i sejmikach, wyłącznym prawem posiadania ziemi na prawie pańskim, dziedzicznym prawem sądzenia swoich poddanych (nawet jeśli w danym pokoleniu ich nie miała), wyłącznym prawem obejmowania wyższych godności kościelnych, wyłącznym prawem do starania się o urzędy i tytuły honorowe nadawane przez króla i Sejm, prawem osobistego udziału w obiorze króla, przywilejami sądowymi i ekonomicznymi oraz tradycjami rodzinnymi i posiadaniem herbu szlacheckiego.] – (dawno, hist) bocskoros nemes v. nemesség szlachtować [1. daw. dokonywać uboju bydła; 2. pot. mordować ludzi] – marhákat levágni; mészárolni szlachtuz (daw. rzeźnia) – (dawno) vágóhíd, mészárszék szlaczek – útjelzés, nyom, szegély szlaczkoń sylwetnik (Colias crocea) [mały motyl z rodziny bielinkowatych] – sáfránylepke [a fehérlepkék (Pieridae) családjában a kéneslepke (Colias) nemzetség egyik faja] - Wersja 01 01 2017. szlafmyca [1. miękka czapka męska używana dawniej do spania; 2. wysoka czapka noszona przez kucharzy lub piekarzy; 3. nakrycie głowy zakładane dawniej do łóżka. Była to zazwyczaj biała miękka czapka w kształcie stożka, czasem z wydłużonym końcem, zakończona pomponem lub kutasem. Używana zazwyczaj przez ludzi starszych lub łysych, a także w czasach gdy modne były peruki, ściągane na noc, a więc nie dające ochrony przed chłodem jak naturalne włosy.] – (dawno) hálósapka; szakácssapka szlafrok, szlafroczek [1. wyraz zapożyczony z języka niemieckiego (Schlafrock) oznaczający luźny strój domowy, używany zazwyczaj do okrycia przed położeniem się do łóżka lub krótko po wstaniu, często na piżamę lub nocną koszulę. Znajduje także zastosowanie jako strój dzienny w szpitalach, dla chorych mogących chodzić. Zazwyczaj jest to rodzaj płaszcza albo luźnej lekkiej togi, często bez zapięcia, wiązanego w pasie paskiem. Na ogół szlafroki występują bez kaptura, choć spotykane są także wersje z kapturami. Często funkcję szlafroka pełni płaszcz kąpielowy. 2. ubiór domowy przypominający luźny płaszcz lub rozpinaną sukienkę, nakładany zwykle na nocną bie; 3. element ubioru domowego w formie płaszcza narzucanego na piżamę. Noszony zwykle przed położeniem się do łóżka lub po wstaniu. Przewiązywany w pasie, najczęściej nie zapinany, może mieć kaptur. Wykonany z weluru, polaru, tkaniny frotte lub w wersjach bardziej ekskluzywnych z jedwabiu.] – (ném) slafrok; pongyola; köntös, reggeli köntös; hálókabát wyraz zapożyczony z języka niemieckiego (Schlafrock) oznaczający luźny strój domowy, używany zazwyczaj do okrycia przed położeniem się do łóżka lub krótko po wstaniu, często na piżamę lub nocną koszulę. Znajduje także zastosowanie jako strój dzienny w szpitalach, dla Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6843 chorych mogących chodzić. Zazwyczaj jest to rodzaj płaszcza albo luźnej lekkiej togi, często bez zapięcia, wiązanego w pasie paskiem. Na ogół szlafroki występują bez kaptura, choć spotykane są także wersje z kapturami. Często funkcję szlafroka pełni płaszcz kąpielowy. Odmianą damskiego szlafroka jest peniuar (zapożyczone z fr. peignoir, pierwotnie jako pelerynka zabezpieczająca odzież przed zabrudzeniem podczas czesania, od peigner – "czesać"; później znaczenie tego określenia rozciągnęło się na kobiecy strój poranny), natomiast męskiego – bonżurka (fr. bonjour – "dzień dobry"). W latach sześćdziesiątych XX wieku tygodnik Przekrój ogłosił na swoich łamach konkurs na nowy wyraz zastępujący niemiecką nazwę "szlafrok". Zwyciężyła nazwa "podomka". W następnych dziesięcioleciach wyraz ten przyjął się w polszczyźnie i używany jest zamiennie ze słowem szlafrok. Po II wojnie światowej puryści językowi promowali wyraz "okryjciałko", forma ta nie przyjęła się jednak w języku. szlafrok, podomka [w talii posiada pasek. Zwykle posiada kolnierz z klapą. Produkowany z miękkiego materiału. Damski zwykle sięga stóp, męski natomiast jest do kolan. Modny powinien być krótki lub o długości trzy czwarte. Zwykle nie posiada podszewki.] – házikabát, köntös, pongyola [A derekán övvel megkötött kabát. Általában kihajtóval, vagy sálgallérral készül puha szövetből. A nőké rendszerint bokáig ér, a férfiaké csak térd alá, de divatos lehet a háromnegyedes hosszúságú is. Jellemzően béleleltlen.] szlafrok kąpielowy – fürdőköpeny szlafrok kąpielowy welurowy – velúr fürdőköpeny szlag [daw. apopleksja] – apoplexia, agyszélhűdés, szélütés, guta; gutaütés, agyvérzés szlag go trafił – megütötte a guta szlagier [1. piosenka modna w jakimś okresie; 2. nowość mająca w danym czasie duże powodzenie] – (ném) sláger; (zene) hatásos, divatos, könnyű zeneszám, dal; (nowość) - Wersja 01 01 2017. kelendő, divatos áru; (átv.) fénypont, csattanó szlagierowy, -a, -e – slágerszlagon [daw. niewykształcony szlachcic, mieszkający na prowincji] – (gúny) nemes szlak [1. droga naturalna, np. rzeka, lub wytyczony trakt, prowadzące do określonego miejsca; 2. specjalnie wytyczona i oznakowana trasa przeznaczona dla turystów, narciarzy, rowerzystów itp.; 3. określony sposób myślenia lub postępowania; 4. motyw dekoracyjny w formie pasa odcinającego się od tła inną barwą; 5. łow. ślad zwierzęcia] – (droga) út, útvonal; (trop) (vad) állatnyom, patanyom; járás, csapás, mezsgye, nyom, sáv, szél, szegély szlak handlowy [droga, którą ciągnęły dawniej karawany kupieckie] – kereskedelmi útvonal szlak kolejowy – vasúti útvonal, vasútvonal szlak lotniczy – légi útvonal szlak tatarski – tatárjárás szlak turystyczny – turistaút, csapás, turistaösvény szlak wojenny – hadi út szlaka [produkt odpadowy procesów hutniczych] – (koh.) salak szlakowy, -a, -e – salak-, salakos szlaki handlowe – kereskedelmi útvonalak Szlaki napadów tatarskich [(Jak czytamy u Zygmunta Glogera) Tatarzy mieli prawie stałe swoje szlaki, którymi od „pól dzikich” czyli stepów, od ujść Dniepru i Dniestru, zapuszczali swe zagony wgłąb Ukrainy i Polski. Szlak tatarski – mówi Al. Jabłonowski – nie był drogą ani gościńcem kupieckim, ale nosił wyłączny charakter. Wszystkim wiadomy był rzadko widomym. Znanym był jego ogólny kierunek wymijający przeprawy przez większe rzeki, wiodący zatem wododziałami, ale nie były znane nigdy poszczególne jego zwroty. Szerokość szlaku odpowiadała sile czambułu. Pospolicie rozciągał się on wszerz „na dwoje strzelanie z łuka”, ale nieraz gdy szła cała horda, potrzebująca trawy dla koni, to i na mil parę. W pustyni orjentowano się mogiłami. Szlaki główne, po doprowadzeniu hordy lub czambułu przez „dzikie pola” do okolic zaludnionych, jako celu każdej wyprawy, dzieliły się na uboczne zagony, okrywające siecią kraj cały lub upatrzone jego części. Dopiero na tych ubocznych szlakach odbywały się łowy na zaskoczonych znienacka mieszkańców i ich dobro. Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6844 Ponieważ szlaki większe odpowiadały wododziałom większych rzek Ukrainy, było więc ich tyle, ile samych wododziałów, a mianowicie 3-y: Szlak czarny między dopływami Dniepru i Bohu; Kuczmański między Bohem i Dniestrem i Murawski między Dnieprem i Donem. Był jeszcze czwarty szlak Wołoski na południe od Dniestru, który z Budziaku czyli nadmorskiej Bessarabii prowadził na Ruś Czerwoną, ale ten Ukrainy nie dotykał. Trzy pierwsze miały za główny punkt wyjścia Perekop, od którego rozchodziły się w różne strony. Szlak Czarny, po tatarsku Dżorna islach, rozpoczynał się właściwie dopiero w Czarnym lesie, od którego i nazwę swoją nosił, w uroczysku na wierzchowiskach rzeki Ingułu, gdzie Tatarowie „zapadali koszem”, dopóki się wszyscy nie zebrali. Szlak Kuczmański, rozdzieliwszy się ze szlakiem Czarnym u Martwych wód, przechodził na prawą stronę Bohu przez bród i zwróciwszy się wododziałem Bohu i Dniestru aż ku granicy podolskiej, gdzie na wododziale z Rowem znajdowało się uroczysko Kuczman, biegł już Podolem ku Lwowu, omijając Bar i Czarny Ostrów. Szlak Murawski od Perekopu biegł między dorzeczami Dniepru i Donu wzdłuż wschodniej granicy Ukrainy zadnieprskiej do Tuły i Moskwy. (Ob. Al. Jabłonowskiego w „Źródłach dziejowych” „Ukrainę” i Z. Glogera „Geografję historyczną ziem dawnej Polski”, Kraków, 1900, str. 257). Szlaki napadów tatarskich oznaczone są, lubo niedokładnie, na mapie z r. 1684, p. t. Corso del Danubio da Belgrado fino al Marnero i t. d.] – (hist.) tatár betörések és inváziók útvonalai szlam [1. zob. muł; 2. wszelki osad zbierający się na dnie zbiorników wodnych] – iszap szlamować [1. oczyszczać ze szlamu stawy i inne zbiorniki wody; 2. oczyszczać z błon śluzowych, śluzu i resztek pokarmu jelita z ubitych zwierząt rzeźnych] – iszapolni szlamować staw – tavat iszapolni szlamowanie – iszapolás szlamowatość – iszaposság szlamowaty, -a, -e [mulisty, błotnisty] – iszapos, sáros, moszatos, mocsaras, lápos, lucskos szlamowy, -a, -e [przymiotnik od: szlam] – iszapos, iszapszlarka – szegély, fodor szlarka z barwnej taśmy wiązana dokoła głowy – színes szalagból fej köré kötött fodor; főkötő - Wersja 01 01 2017. szlauch [niem. Schlauch; pot. rura gumowa; wąż ogrodowy] – slag; gumicső; locsolótömlő szleja [najprostsza uprząż szorowa, zakładana koniowi na kark i pierś] – hajtószíj, kantárszíj szlem [ang. slam 'jw wzięcie wszystkich lew w grze w wista a. brydża], szlemik – (ang) slam, szlem v. szlemm; (ká) a bridzs egyik műszava szlemię, ślemię (pewnie od wyrazu szłom, hełm) [(u Zygmunta Glogera) belka pozioma, dwa pionowe słupy szubienicy nakrywająca.] – (ép.) járomgerenda szlemik [w grze w brydża: wzięcie dwunastu lew] – (ká) kis szlem szlęga, szlęg [(u Zygmunta Glogera) z niem. die Schlange rodzaj małej armatki lub śmigownicy. Bielski w „Sejmie niewieścim” (druk z roku 1595) pisze: „Pierwej szlęgi wypalić, a potym kartany”.] – (daw) kis ágyu fajta szli – (ők) mentek szli jednostajnym krokiem – egyenletes v. egyforma léptekkel haladtak v. meneteltek szli z sobą pod rękę – kézenfogva vezették v. tartották egymást szlichta (niem. Schlichte) [tech. cienka, do dwóch centymetrów grubości, warstwa wyrównawcza z cementu, ułożona na podłożu betonowym ściany lub podłogi jako podkład pod warstwę wierzchnią, właściwą; gładź] – aljzatbetonra kerülő simítóhabarcs szlif [1. sposób wygładzania, szlifowania drogich kamieni; 2. kształt i połysk nadany kamieniowi szlachetnemu poprzez szlifowanie; 3. w odniesieniu do rzeczy, dzieł itp.: wykończenie, ostateczny kształt; 4. w odniesieniu do ludzi: ogłada, wyrobienie, udoskonalenie jakichś umiejętności] – csiszolás szlif brylantowy [zob. brylant w zn. 3.] – gyémánt csiszolás szlif diamentu – gyémántcsiszolás szlif kaboszonowy [szlif wypukły nadający kamieniom formę kulistą, półkulistą, elipsoidalną itp.] – idomcsiszolás szlifa [1. naszywka z oznaczeniem stopnia wojskowego, umieszczana na ramieniu munduru; 2. Szlifa, szlufa (z niem. die Schleife) – naramiennik, epolet do zasłony ramienia przed cięciem oraz znak stopni oficerskich. Oficerowie nosili naramienniki kruszcowe, żołnierze zaś sukienne, włóczkowe lub też metalowe, lecz z frendzlą włóczkową. Od r. 1790 znaki oficerskie na szlifach były Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6845 następujące: szef nosił szlifę z czterema paskami, pułkownik z trzema, podpułkownik z dwoma, major nosił pasek jeden, kapitan gwiazdki cztery, porucznik trzy gwiazdki, podporucznik dwie, chorąży jedną gwiazdkę. W epoce Księstwa Warszawskiego generałowie wszelkiej broni nosili naramienniki z buljonami z wyobrażeniem haftowanem tarczy greckiej „amazonek” w kształcie półksiężyca, na której były trzy gwiazdki, oznaczające stopień generała dywizyi, a dwie – stopień generała brygady….] – (wojsk) vállrojt szlifiarka – köszörű szlifiarz, szlifierka – köszörűs (ffi/nő) szlifiarz meblowy – bútorcsiszoló szakmunkás szlifibruk – aszfaltkoptató szlifierka [1. obrabiarka do szlifowania metali lub innych materiałów; 2. zajęcie szlifierza] – csiszolás, köszörülés, reszelés; köszörű, csiszológép, csiszolópad; (cipő) kikészítőgép szlifierka kątowa – sarokcsiszoló szlifierka narzędziową – szerszámköszörűgép, szerszámköszörülőgép szlifierka pneumatyczna – sűrített levegős csiszológép szlifierka uniwersalna – univerzális köszörűgép szlifiernia [oddział fabryki, zakładu mechanicznego itp. lub samodzielny zakład zajmujący się szlifowaniem przedmiotów] – csiszolóműhely, csiszoló, köszörülő műhely szlifierski, -a, -ie – csiszoló-, köszörülő-, köszörűszlifierstwo – csiszolás, köszörűsség, köszörűsmesterség szlifierz [1. pracownik szlifierni; 2. rzemieślnik zajmujący się ostrzeniem noży, pilników itp.] – csiszoló, csiszolómunkás; köszörűs, köszörűs mester szlifować [1. nadawać gładkość, dokładne wymiary, połysk obrabianym przedmiotom z metalu, szkła, drewna itp. przez pocieranie ich czymś szorstkim i twardym; 2. o siłach przyrody: ścierając, wygładzać powierzchnię skał, kamieni itp.; 3. pracować nad ulepszeniem czegoś] – csiszolni, köszörülni; koptatni; pallérozni szlifować coś – csiszolni v. köszörülni vmit szlifować bruki – aszfaltot koptatni, munkanélkül lődörögni, ténferegni szlifować noże – késeket köszörülni v. élesíteni szlifowanie – köszörülés, csiszolás; koptatás szlifowanie bruków – aszfaltkoptatás, lődörgés szlifowany, -a, -e – vésett, köszörült, csiszolt - Wersja 01 01 2017. szlify [patki na ramieniu munduru z umieszczonymi na nich odznakami stopni wojskowych] – vállpánt szlify generalskie – tábornoki vállrojt szlochać [płakać, wydając krótkie, urywane dźwięki] – zokogni szlochanie, szloch – zokogás szlompra (z niem. Schlumper) [1. suknia niewieścia za czasów Saskich; 2. rodzaj luźnej salopy; 3. z niem. schlumper, ubiór kobiecy, przylegający na przedzie do talii, zapinana jedynie w pasie, ukazywała fragment sukni. Popularna w Polsce w XVIII wieku, stanowiła okrycie wierzchnie. Moda na szlompry dotarła do nas z Niemiec. Popularniejszą nazwą dla tego typu odzienia jest salopa. 3. ubiór kobiecy, przylegający na przedzie do talii, zapinana jedynie w pasie, ukazywała fragment sukni. Popularna w Polsce w XVIII wieku, stanowiła okrycie wierzchnie. Moda na szlompry dotarła do nas z Niemiec. Popularniejszą nazwą dla tego typu odzienia jest salopa.] – (daw) lazább hosszú ruha szlufka [1. wąska patka lub pętelka przy spodniach, spódnicy, sukni itp., przez którą przewleka się pasek; 2. opaska umieszczona na pasku, przez którą po zapięciu przewleka się jego koniec] – bújtató (szíjon v. ruhán) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6846 szlusować [1. pot. przyłączać się, dochodzić do kogoś lub czegoś; 2. daw. zwierać, wyrównywać szeregi; też: wstępować na miejsce żołnierza, który ubył z szeregu] – (wojsk) felzárkóztatni, összegyűjti v. sorakoztatja a sereget szłap’ [duży krok koński; stąd szłapakiem, człapakiem zwano stępaka, idącego dość prędko dużym krokiem. I człowieka piechura, piechotnika zwano człapakiem.] – poroszkálás szłapak [koń chodzący szłapią] – poroszkáló ló, gebe; (átv.) baka, talpas szło mu niełatwo – rosszul ment neki, nem volt könnyű szłom, hełm [1. wyraz średniowieczny, będący spolszczeniem gockiego hilms, wyszedł z użycia pod koniec XV w.; 2. średniowieczna nazwa hełmu] – sisak szłyk (z tureck. baszłyk) [1. czapka futrzana w rodzaju kaptura. Stryjkowski powiada, iż „stary Litwin zwierzęcy łeb obłupił i wdział miasto szłyka”, a „panowie litewscy (jak w on czas strój był 1325 roku) w niedźwiedzie kożuchy i wilcze szłyki z sajdakami świetno przyjechali do Krakowa”. Mężczyźni w Polsce nosili szłyki marmurkowe i lisie, niewiasty popielicze i sobole, a lud prosty – słomiane. 2. wysoka czapka z futra noszona w Polsce za panowania Jagiellonów; 3. wysoka czapka futrzana zwężająca się ku górze. Popularna w XIV wieku na ziemiach rusko-litewskich a później w Polsce za panowania Jagiellonów. Do jego wyrobu używano futer różnych zwierząt, mógł być barani, wilczy lub z futra soboli albo popielic. Noszony zarówno przez mężczyzn jak i kobiety. 4. polska czapka futrzana, zwężająca się ku górze. Najpierw tylko królowie nosili szłyki baranie. Na Litwie używano szłyków wilczych; dodawały powagi i grozy. Kobiety nosiły szłyki z soboli i popielic. Lud nawet ze słomy. 5. wysoka czapka futrzana zwężająca się ku górze. Popularna w XIV wieku na ziemiach rusko-litewskich a później w Polsce za panowania Jagiellonów. Do jego wyrobu używano futer różnych zwierząt, mógł być barani, wilczy lub z futra soboli albo popielic. Noszony zarówno przez mężczyzn jak i kobiety.] – (dawno) kámzsa, csuklya; szőrmés sapka, kucsma szmaciany, -a, -e [zrobiony z resztek materiału] – rongyból készült szmaciarka – rongyszedőnő; női ócskás szmaciarnia – rongyraktár - Wersja 01 01 2017. szmaciarz [1. pot. człowiek zajmujący się zbieraniem szmat i handlowaniem nimi; 2. pogard. mężczyzna nędznie ubrany, zaniedbany; 3. pogard. wyzwisko] – rongyszedő ffi; rongyos; ócskás; ószeres; átv. csúfnév, gúnynév szmalec (smalec) – zsír, olvasztott disznózsír v. sertészsír szmaragd [1. przezroczysty minerał barwy zielonej, kamień szlachetny; 2. kolor intensywnie zielony; 3. kosztowne kamienie] – (szanszkrit→lat.) smaragd; zöld színű drágakő; a berül zöld színű változata (a legszebbeket Ceylon szolgáltatja); smaragd (2Móz 28,17) szmaragdowy, -a, -e – smaragd-; smaragd v. tündöklő zöld színű szmaragdowo – smaragdszerűen szmat [1. znaczna część jakiejś powierzchni lub przestrzeni; 2. duży odcinek czasu lub czegoś odbywającego się w czasie] – rész, darab, rongy, cafat szmat czasu – jó kis idő szmat drogi – jókora út; (átv.) messze szmata [1. kawał zniszczonej, podartej lub brudnej tkaniny; 2. zniszczona lub nędzna odzież; 3. pogard. człowiek o słabym charakterze, pozbawiony godności; 4. pogard. prostytutka; 5. pogard.; zob. szmatławiec w zn.1.] – rongy, rongydarab; cafat; (átv.) gyenge jellem; prostituált; rongy ember szmatka [1. kawałek tkaniny; 2. pot. strój kobiecy] – rongyocska; (átv.) női viselet, rongy szmatka do kurzu – porrongy, portölőrongy szmatławiec [1. pogard. bezwartościowa gazeta; 2. pogard. w okresie okupacji hitlerowskiej: organ prasowy okupanta] – rongy sajtótermék, ponyva szmaty – ócskaság szmelc [1. pot. zardzewiałe i zniszczone przedmioty metalowe; 2. pot. zniszczone lub bezużyteczne przedmioty] – fémhulladék, ócskavas, vasolvadék; (dawno) zománc szmelcować – zománcozni, fényezni (fémeket) szmelcowany, -a, -e – zománccal bevont, fényes, fényezett szmelcowany ze złotem – aranyozott szmer [1. cichy i jednostajny odgłos; 2. zjawisko akustyczne wywoływane przez nieregularne drgania fal powietrza; 3. cichy odgłos w narządach wewnętrznych świadczący zwykle o Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6847 zmianach chorobowych] – zörej, nesz, tompa hang; zizegés szmer lasu – az erdő susogása v. zúgása szmer tarcia – (orv.) súrlódási zörej szmer w sercu – szívzörej szmerek – kis zaj, halk zörej szmergiel, szmirgel [nm. Schmergel, Schmirgel 'jw.'; Schmirgelpapier 'jw.' drobnoziarnista skała metamorficzna, zawierająca gł. ziarna korundu, hematytu (a. magnetytu) i kwarcu, używana w postaci luźnego ziarna do polerowania i docierania] – (ném) smirgli; csiszolópapír, csiszolóvászon szmerglowanie [proces wykończania powierzchni, najczęściej wykorzystywany dla bawełnianychtkanin, mniej dla tkanin wełnianych. Tkanina zostaje obrabiana za pomocą ścierającego wałka szmerglującego lub szklanego proszku. Na powierzchni tkaniny powstaje okrywa, dając miękki, aksamitny chwyt.] – csiszolás [Felületi kikészítés, amit leggyakrabban pamutszöveteken alkalmaznak, gyapjúszöveteken ritkábban. A szövetet forgó dörzshenger hatásának teszik ki, amit csiszolóporral vagy üvegporral borítanak. A szövet felületén finom bolyhréteg képződik, ami puha, bársonyos fogást ad.] szmerglowy papier, szmerglowe płótno [pokryte warstwą szmerglu a. materiałów syntetycznych, służące jako materiał ścierny do obróbki szlifowaniem] – (ném) smirgli; csiszolópapír, csiszolóvászon szmermel [rodzaj ogni sztucznych] – (kígyószerű kilövésű) rakéta; (átv.) nagyot mondó ember szminka [1. kosmetyk do malowania warg; 2. kosmetyk używany przez aktorów do charakteryzacji] – smink; rúzs, ajakrúzs, szájrúzs; ajakpirosító; ajak és arcfesték; kendőzőszer, sminkelés, vkinek ezzel készült maszkja - Wersja 01 01 2017. szminka do ust – ajakrúzs szminkować [1. malować usta szminką; 2. charakteryzować za pomocą szminki] – (ném.) sminkelni; kikészíteni, kifesteni; kirúzsozni szminkować się [1. malować sobie usta szminką; 2. charakteryzować się za pomocą szminki] – kirúzsozza a száját; arcát kifesti; sminkeni magát, kisminkeli v. kikészíti magát szminkowanie [farbowanie twarzy] – (közb.) sminkelés szminkowanie się – sminkelés szmira [utwór literacki, przedstawienie teatralne, obraz itp. bez żadnych wartości artystycznych] – (közb.) vacakság, semmiség, egy nagy semmi; (ir.) fércmű; giccs szmirowato – vacakul, sehogy; fércműen szmirowatość – vacakság, semmiség szmirowaty, -a, -e – vacak, semmi; férc-, ócska, giccses szmizjerka (z franc. chemisière – koszularka) [1. sukienka o sportowym kroju przypominającym męskie koszule; 2. sukienka o kroju podobnym do formy koszuli męskiej. Może posiadać długie lub krótkie rękawy zakończone mankietami oraz koszulowy kołnierz. Często zapinana na guziki na całej długości, z nakładanymi kieszeniami.] – ingruha szmizjerka szmuctytuł (zob. przedtytuł) – (nyomd.) előzéklap Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6848 szmugiel [1. pot. nielegalne przewożenie przez granicę towarów lub przeprowadzanie przez nią ludzi; 2. pot. przemycony towar] – csempészés, csempészet, csmpészáru szmuglerz, szmugler; przemytnik [człowiek zajmujący się szmuglem] – csempész (ffi) szmugler narkotyków – kábítószercsempész szmuglerski, -a, -e – csempész szmuglować coś [(niem. schmuggeln) uprawiać szmugiel; przemycać] – csempészni vmit szmuglowanie – csempészés szmuklerski, -a, -ie – paszományos szmuklerstwo (niem. Schmuck – ozdoba) [1. (u Zygmunta Glogera) po niemiec. die Pasamentirerey; 2. wyrabianie sznurków, frędzli plecionek, galonów. W Polsce wykształciło się w pierwszej połowie XVII w. z cechu pasamonicznego; 3. rzemiosło polegające na wyrobie różnych ozdób i dodatków do ubiorów, tzw. pasmanterii. Szmuklerzy zajmują się m.in. wyrobem wszelkiego rodzaju frędzli, sznurków, plecionek, tasiemek, pomponów itp. Inna nazwa szmuklerstwa to pasamonictwo.] – paszományosság szmuklerz (zob. pasamonik) [W Vol. leg. znajdujemy wymienionych obok siebie: szmuklerzy, pasamoników i haftarzy.], szmuklerka – paszománykészítő, paszományos (ffi/nő) sznaps [nm. Schnaps 'jw.; kieliszek wódki' z d.nm. snaps 'łyk'; żart. wódka] – (ném) snapsz; (biz.) pálinka - Wersja 01 01 2017. sznur [1. duża ilość skręconych albo splecionych długich nici lub włókien lnu, konopi itp.; 2. izolowany przewód służący do połączenia źródła energii elektrycznej z jej odbiornikiem; 3. duża liczba ludzi lub przedmiotów umieszczonych jeden za drugim; 4. (u Zygmunta Glogera) mierniczy, pierwotnie długi 3 laski czyli 6 prętów a 45 łokci, później zawierał 10 prętów, 100 pręcików, 1000 ławek a łokci 75 czyli 1800 cali polskich. Sznurem w mowie łowieckiej zwano ślad zwierza drapieżnego, w prostym kierunku idący. Ogary za nim tropiące „gonią sznurem”.] – zsinór, zsineg, madzag, kötél; függönyzsinór sznur do bielizny – ruhaszárító kötél sznur do żelazka – vasalózsinór sznur elektryczny – elektromos vezeték sznur galowy [element munduru galowego. Mogą go generałowie, oficerowie, chorążowie, aspiranci i podoficerowie różnych jednostek mundurowych (np. wojskowi, policjanci i strażacy). W zależności od stopnia noszącego i rodzaju formacji sznury mogą mieć różną grubość, kolor i liczbę plecionek. Nosi się je na prawym ramieniu z warkoczem sznura przypiętym do pierwszego guzika marynarki mundurowej.] – (wojsk) díszzsinór (egyenruhán) sznaucer – schnauzer Sznaucer miniaturowy [rasa psów, należąca do grupy pinczera i sznaucera, molosowatych, szwajcarskich psów pasterskich i innych ras. Jest zaklasyfikowana do sekcji psów typu pinczera i sznaucera - w podsekcji sznaucery] – Törpe schnauzer Sznur galowy oficerski sznur naramienny [ozdobny, pleciony sznur noszony przy galowych mundurach, wskazujący na stopień lub pełnioną funkcję] – (wojsk) vállzsinór sznur okrętowy – hajókötél Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia sznur pereł – gyöngysor, gyöngyfüzér 6849 - Wersja 01 01 2017. sznurowadło, sznurowadła [1. sznurek do sznurowania butów; 2. daw. tasiemka do wiązania gorsetów] – fűzőfonal; (u obuwie) cipőfűző, cipőzsinór; (dawno) fűző, fűzőszalag sznur pępkowy [zob. pępowina] – köldökzsinór sznur samochodów – gépkocsioszlop sznur telefoniczny – telefonzsinór sznureczek – madzagocska sznurek [1. cienki sznur z nici, z włókien lnu, konopi itp.; 2. osoby, przedmioty tworzące szereg] – zsineg, zsinór, madzag, spárga, kötőfonal sznurek konopny – kenderzsineg sznurek pakowy – csomagolózsineg sznurek papierowy – papírmadzag sznurek pępkowy (pępowina) – köldökzsinór sznurek u kapelusza, sznurek do kapelusza – kalapzsinór sznurkowaty, -a, -e – zsinóros, zsinórszerű sznurkowy, -a, -e – zsinór-, madzag-, spárgás, spárgasznurować [1. łączyć dwa brzegi czegoś, przewlekając sznurek, tasiemkę lub sznurowadło przez dziurki; 2. związywać coś sznurkiem; 3. łow. o niektórych drapieżnikach: biec w ten sposób, że linia tropu przypomina sznur; 4. daw. przewlekać przez karty książki sznur, żeby żadnej karty nie można było wyrwać albo dodać] – fűzni, bekötni, átkötni sznurować komu ust – beköti a száját, ajkára fagyasztja a szót; elnémítani; (átv.) összeszorítja a torkát sznurować się [daw. «ściskać się sznurowadłem gorsetu] – összefűzi magát, összeszorítja magát fűzővel sznurowanie [1. sznurowana część buta, sukni itp.; 2. daw. sznurowana część gorsetu] – fűzés, zsinórozás sznurowanie się – (önmaga) befűzése v. összefűzése sznurowadło [bliźniacze, puste wstążki o diagonalnym, pojedynczym układzie nici, który jest z lub bez wypełniacza, o szerokości między 3 mm a 10 mm. Wytwarzane jednokolorowo i w jasnych kolorach, z końcówkami z metalu lub innego materiału. Stosowane do zawiązywania obuwia.] – cipőfűző [Lapos vagy kör keresztmetszetű fonatolt zsinór. Különböző színekben, vastagságban és hosszúságban készítik, a végeit merevítő bevonattal látják el a fejtődés megakadályozására és a befűzés megkönnyítésére. Anyaga pamut vagy szintetikus fonal.] sznurowanie [Sposób dopasowywania lub dekorowania odzieży umożliwiający zmienne dopasowywanie odzieży. Najczęściej stosowana do modelowania kształtu ciała w gorsecie.] – befűzőszalag, befűzőzsinór [Ruhadarab szorosabbra húzására szolgáló szalag vagy zsinór.] sznurowany, -a, -e – fűzős, zsinórozott sznurowy, -a, -e – zsinór-, kötélsznurówka [1. sznurek do sznurowania butów, sukienek itp. 2. (u Zygmunta Glogera) dziś zwana gorsetem. Ł. Gołębiowski powiada, że był to „kaftanik kobiet do sznurowania, rogami i żelazkami przekładany, którym męczono je od dzieciństwa, co zdrowiu nader było szkodliwe”. 3. reg. krak. sznurowadło; 4. rodzaj gorsetu sznurowanego z tyłu i zeszytego z przodu, często zdobionego. Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017. melyet kürt módjára szólaltatnak meg. A tölcséres fúvókájú hangszerek családjába tartozik. A sófár szó az (arámi nyelvű) sapír (szép) szóból származik, így feltételezett jelentése: szép hangú. A Talmud szerint ez a kosszarv emlékezteti a zsidókat arra a kosra, amelyet Ábrahám feláldozott fia helyett: „És felemelé Ábrahám az ő szemeit, és látá hogy ímé háta megett egy kos akadt meg szarvánál fogva a szövevényben. Oda méne tehát Ábrahám, és elhozá a kost, és azt áldozá meg égő áldozatul az ő fia helyett.” Mózes I. könyve 22. fejezet 13. (Károli Gáspár fordítása) A ros hásáná reggeli szertartás központi eleme is a sófárfújás. Ennek során száz sófárhangot szokás meghallgatnia a hívőknek, de harminc a háláhá szerint kötelező. A sófár eredetének magyarázataként első napon Izsák születését, másodikon megkötözését tanulmányozzák tisri elsején.] Między dwie warstwy płótna gęsto wszywano fiszbiny, dodatkowo górny brzeg sznurówki także bywał usztywniony drutem obszytym skórką. Na dole sznurówek często umieszczano obszywane zamszem wałeczki służące do podtrzymania spódnicy lub rogówki. Sznurówki w Polsce stosowane były w XVIII, we Francji pod nazwą corps znane były już w wieku XVII.] – (dawno, népi) fűző; (dawno) (fr.) corsette, korzett; fűző 6850 sznutychla [chusteczka do nosa] [Teatr Śląski im Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach] – zsebkendő sznycel [1. bity kotlet panierowany, zwykle cielęcy; 2. reg. kotlet mielony] – hússzelet; rántott szelet v. hússszelet; (reg) darált kotlet sznycel wiedeński, sznycel po wiedeńsku [1. austriacka potrawa, kawałek cielęciny panierowanej w bułce tartej, usmażony na maśle i podany z plasterkiem cytryny; 2. bity kotlet cielęcy podawany z jajkiem sadzonym i cytryną] – bécsiszelet v. bécsi szelet sznycel wieprzowy – sertéskaraj sznyclówka – borjúremek, frikandó szoah [1. hebr., zagłada; 2. por. (the) Holocaust [wym. holeko:st] ang., dosł. 'całopalenie', dokonana przez hitlerowców zagłada Żydów europejskich w czasie 3. wojny świat] – (héb.) shoa; teljes pusztulás, a holokauszt héber nyelvi és tartalmi megfelelője szodon [gorący sos do deserów, z ubitych żółtek, cukru i białego wina] – sodó szodon waniliowy – vaníliás sodó szodon z wina – borsodó Szofar [instrument dęty o charakterze liturgicznym. Jest to rodzaj rogu wykonanego z rogu zwierzęcia koszernego, najczęściej baraniego. Używany przez Żydów do ogłaszania niektórych świąt (m.in. Rosz ha-Szana i Jom Kippur), dźwięk rogu był słyszalny na bardzo dużym obszarze. Przechowywany był w synagogach.] – sófár (héber betűkkel: )שופר, [1. kosszarvból készült, a zsidó újévkor megfújt kürt 2. egy ősi zsidó hangszer: egy egyszerű kosszarv, Askenázi zsidók stílusában készült sófár [1. osoba zajmująca się zawodowo prowadzeniem samochodu; 2. daw. kierowca samochodu], szoferka – (fr) sofőr; gépkocsivezető, gépjárművezető (ffi/nő) szofer usiadł v. szoferka usiadła przy kierownicy – a gépkocsivezető a volánhoz ült szoferka [1. kabina samochodu ciężarowego, w której siedzi kierowca; 2. pot. kobieta szofer; 3. pot. zawód szofera] – női gépkocsivezető, sofőrnő; (kabina samochodu) sofőrfülke (autóban v. teherautóban); (közb.) sofőrszakma szofer Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6851 szoferki – autóskesztyű szok [1. silna reakcja psychiczna wywołana gwałtownym, zwykle negatywnym zdarzeniem lub przeżyciem; 2. groźne dla życia zaburzenia czynności organizmu; 3. ekon. silna, zwykle negatywna reakcja rynku na jakieś zjawisko lub wydarzenie] – (fr-ang.) sokk; megrázkódtatás, megrendülés; (orv.) idegroham; a testi v. lelki erőnek erős fizikai v. lelki megrázkódtatásra történő hirtelen összeomlása; az ilyen összeomlást követő gyakori utótünet szok akustyczny (ang. acoustic shock) – akusztikai sokk szok transsyberyjny – transzszibériai sokk szokować [mocno zaskakiwać lub bulwersować czymś niespodziewanym] – megrázkódtatni, sokkolni, megsérteni szokować kogoś czymś – megdöbbenteni vkit vmivel szokować publiczność swoim zachowaniem – megbotránkoztatja a közönséget viselkedésével szokować się – megbotránkozni szokująco – sokkolóan, megbotránkoztatóan, megrázóan szokujący, -a, -e [wywołujący silne zdziwienie lub zgorszenie] – sokkoló, megbotránkoztató szołdra lub sołdra (potrawy wielkanocne - szynka wielkanocna) [z niemiec. Schulter – szynka wieprzowa.] – sódar, sonka; (átv.) gazember; sváb J. Kochanowski pisze: Dobra szoldra zimie, Kiedy uschnie na wietrze albo w gęstym dymie. Szombathely (niem. Steinamanger, chorw. Sambotel, słoweń. Sombotel, słowacki Kamenec) [miasto na zachodzie Węgier; (dawno) łac. Sawaria] – Szombathely (Savaria) szop [1. nadrzewny ssak drapieżny o gęstym, lśniącym futrze, żyjący w Ameryce; 2. wyprawiona skóra szopa pracza] – mosómedve, jenot; mosómedve préme - Wersja 01 01 2017. szop pracz (Procyon lotor) [1. ssak łożyskowy z rodziny szopowatych, rzędu drapieżnych, występujący w Ameryce Północnej. Introdukowany w Europie Środkowej i Wschodniej, w tym Polsce; 2. szop o szarej sierści z żółtawym odcieniem, płuczący w wodzie pokarm przed zjedzeniem.] – mosómedve (Procyon lotor) közismert, csíkos farkú és jellegzetes banditamaszkot viselő mindenevő emlős szopa [1. prowizoryczny budynek drewniany przeznaczony m.in. do przechowywania sprzętu gospodarskiego; 2. pot. zmierzwiona, gęsta czupryna; 3. pot. zabawne zdarzenie; 4. (u Zygmunta Glogera) Budynek ten, wystawiony w środku okopanego miejsca na polu elekcyjnem, kryty był tarcicami a ściany miał z płótna. Pierwszą taką szopę wystawiono na elekcję Zygmunta III. Podczas obioru Henryka był tylko namiot zrobiony z kosztownych materyi pozostałych po Zygmuncie Auguście. Wystawienie szopy należało do marszałka wielkiego, na koszt skarbu publicznego. Przy wyborze Stanisława Augusta szopa miała dach i boki z tarcic. Po elekcyi zwykle szopę palono.] – csűr, szín, kocsiszín, pajta, fészer, faház, deszkabódé; (átv., tréf.) üstök; (közb.) hecc, zrí, botrány szopa do maszyn; szopa na maszyny; szopa dla maszyn – gépszín Szopen (francuską wersją nazwiska – Chopin) – Chopin szopenista – Chopin-kedvelő v. -előadó v. -kutató szopenowski, -a, -ie – Chopinszopka [1. mała szopa – budynek; 2. model stajenki betlejemskiej ze żłobkiem i figurkami; 3. widowisko teatralne Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia związane tematycznie z Bożym Narodzeniem; 4. widowisko satyryczne ukazujące znane osobistości z życia publicznego na tle aktualnych zdarzeń; 5. pot. sytuacja, zachowanie itp. obliczone na pokaz, oceniane jako niepoważne] – kis csűr v. szín; jászol; Betlehem, betlehemezés, karácsonyi ünnepély; szatírikus bábszínház (előadás); (tréf.) hecc, komédia, cirkusz; (átv.) kupleráj 6852 Szopki krakowskie (Betlejem krakowskie) [to związane ze świętami Bożego Narodzenia dzieła sztuki rękodzielniczej przedstawiające miniatury zabytkowych budowli Krakowa] – sopka (krakkói karácsonyi építmény) - Wersja 01 01 2017. szorc [(u Zygmunta Glogera) z niem. der Schurz fartuch przednik, zapaska. Bywał płócienny zwany szorstuchem, szewcki skórzany, i żelazny w zbroi. Budny w XVI w. pisze: „Pozszywali liście figowe, a poczynili sobie szorce”.] – (daw) kötény szorować (szoruje) [1. trąc czymś, czyścić, myć jakąś powierzchnię; 2. ocierać się o coś; 3. pot. iść lub jechać bardzo szybko] – sikálni, súrolni (edényt); felsúrolni; (közöns.) „spurizni”, nagyon gyorsan menni v. szaladni szoruj do domu! – spurizz haza szorować się [myć się, trąc gąbką lub szczotką] – lesúrolja magát; megsikálja magát szorowanie – súrolás szorstki [1. mający chropawą powierzchnię; 2. oschły, nieprzyjemny w obejściu; też: świadczący o takich cechach; 3. o dźwiękach, odgłosach: nieczysty, brzmiący przenikliwie] – érdes, durva; (átv.) rideg szorstko – érdesen, durván, ridegen, kellemetlenül szorstkolistny, -a, -e – érdeslevelű szorstkość – érdesség, durvaság, ridegség szorstkowłosy, -a, -e [o zwierzętach, zwykle o psach: mający szorstką sierść] – szálkás (szőrű) szorty [1. krótkie spodnie o sportowym kroju; 2. rodzaj krótkich spodni noszonych zarówno przez mężczyzn jak i kobiety, z nogawkami sięgającymi najczęściej najdalej do połowy uda. Kobiece szorty mogą być bardzo krótkie, zakrywające jedynie pośladki. Zwykle szorty szyje się z bawełny lub jeansu. 3. Króciutkie spodenki, ledwo przykrywające pośladki. Początkowo rekreacyjne, od początku lat 70 uniwersalne, lansowane jako hot pantsy. Mniej odważnym kobietom proponowane pod „otwartą” spódnicę maksi.] – short; sortos fehérnemű, rövidnadrág Szopka krakowska szopkarz [1. ten, kto konstruuje modele stajenki betlejemskiej; 2. kolędnik chodzący z szopką] – betlehemes, betlehem-készítő; betlehemező szopki stroić – komédiát rendezni, cirkuszozni, komédiázni szopowy, -a, -e – I. mosómedve-; II. csűr-, fészerszopy [futro ze skórek szopów praczy] – mosómedve prém szorba, czorba [(z turec. szorba i czorba) polewka. Tłómacz Gwagnina pisze: „Na łęku torba, sucharki, rzadko w święto z skopowiną szorba”.] – csorba (savanyú leves); rántott leves szorty [damska, dziewczęca lub dziecięca część garderoby z nogawkami o różnej długości lub bez nogawek, najczęściej produkowane z bawełnianej dzianiny, ale także z lekkiej tkaniny.] – bugyi [Nők és gyermekek alsónadrágja. A szár különböző hosszúságú lehet, vagy szár nélkül is készülhet. Többnyire pamutból vagy pamut- Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia elasztánfonal keverékéből előállított, könnyű kötött kelméből varrják.] 6853 szory [uprząż końska w postaci szerokiego pasa zakładanego na pierś konia wraz z pomocniczymi rzemieniami] – hám szorowy, -a, -e – hámos szos [1. w dawnej Polsce: podatek miejski od domów i działalności rzemieślniczej; 2. z niem. Schoss – podatek miejski, płacony z domów. Szczerbicz w XVI w. pisze: „Rzemieślnicy szosy, stróżne i inne podatki miejskie odprawują”.] – (dawno) ház- és iparadó szosa [droga o twardej nawierzchni przeznaczona dla pojazdów] – országút, műút; kocsiút, autóút (na szosi: az országúton) szosowiec [zawodnik biorący udział w kolarskich wyścigach szosowych] – (sp) országúti kerékpározó szosowy, -a, -e – országúti szot [lina służąca do ustawiania żagla; szkot] – vitorla beállításához szolgáló vonal szot (czyli Szkot, tak bowiem Szkotów w Polsce zwano) [1. (u Zygmunta Glogera) walec szkocki, taniec, który upowszechnił się w Polsce najprzód u warstw wyższych a potem przez nie zapomniany, dochował się do naszych czasów u ludu wiejskiego. 2. polski taniec ludowy, metrum 2/4, szybkie tempo. Taniec wirowy. Wykonywany z przyśpiewką. Miejsko – Gminne Centrum Kultury w Zalewie realizuje projekt „Taniec „Szot” kultywowaniem tradycji Warmii i Mazur”.] – (daw) lengyel néptánc szowinista [1. osoba przyznająca uprzywilejowaną pozycję własnej płci, rasie lub grupie; 2. skrajny nacjonalista o bezkrytycznym stosunku do własnego narodu odnoszący się z pogardą i nienawiścią do innych narodów], szowinistka – (fr-lat.) soviniszta; a sovinizmus híve szowinistycznie – (fr-lat.) soviniszta módon szowinistyczny, -a, -e – (fr-lat.) soviniszta; a sovinizmus alapján álló, rá jellemző - Wersja 01 01 2017. szowinizm (fr. chauvinisme) [1. postawa, którą charakteryzuje brak tolerancji i przyznawanie uprzywilejowanej pozycji własnej płci, rasie lub grupie; 2. skrajny nacjonalizm wyrażający się w bezkrytycznym stosunku do własnego narodu oraz w pogardzie i nienawiści do innych narodów; 3. na ogół skrajna postać nacjonalizmu, głosi solidarność wszystkich grup społecznych danego narodu, a wobec mniejszości narodowych i innych narodów nakazuje przyjmować wrogą postawę. Wyrażenie pochodzi od nazwiska Chauvin, anegdotycznej postaci żołnierza napoleońskiego z komedii Eugene'a Scribe'a; bohater tej opowieści był fanatycznie i naiwnie oddany Napoleonowi.] – (fr-lat.) chauvinisme, chauvinizmus, sovinizmus; a más népek elleni gyűlöletet szító, a nemzeti felsőbbrendűséget, a fajelméletet hirdető politikai irányzat (Chauvin Napoleon-imádó francia színpadi alak nevéről); az elvakult, túlzó hazafiaskodás szowinizm gatunkowy, dyskryminacja gatunkowa (proponowane są również nazwy gatunkizm, gatunkowizm) ((ang.)) speciesism) [postawa stawiająca interesy własnego gatunku (w domyśle: Homo sapiens) ponad interesami innych gatunków. Określenie to zostało utworzone na zasadzie analogii do rasizmu i seksizmu przez bioetyków, a podjęte zostało głównie przez zwolenników praw zwierząt.] – faji sovinizmus; faji megkülönböztetés, diszkrimináció szósta [godzina szósta: rano lub wieczorem] – hat (óra) szósta część – hatod, hatod rész szósta za minutę – egy perc múlva hat szóstak [1. srebrna moneta równa 6 groszom bita w Polsce i na Litwie w latach 1528– 1765.; 2. (u Zygmunta Glogera) Upowszechniona za Zygmunta III nazwa monety, obejmującej w sobie 6 groszy srebrnych. 12 takich szóstaków szło na talar.] – hatos (pénzdarab); (átv.) hatágas szarvas szóstego maja – május 6-án szóstego stycznia – január hatodikán szóstka [1. cyfra oznaczająca liczbę 6; 2. całość składająca się z sześciu części lub jednostek; 3. to, co jest oznaczone cyfrą 6; 4. szereg złożony z sześciu osób, samochodów itp., wchodzący w skład kolumny; 5. zob. ocena celująca; 6. sześć punktów na kostce do gry, sześć oczek na Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6854 kostce domina; 7. karta oznaczona cyfrą 6; 8. sześć prawidłowych skreśleń w totolotku; 9. sześć koni w zaprzęgu] – hatos; hatos szám v. számjegy; hat személy v. állat; hatos jelű kártya, dobókocka; hatos busz v. villamos; (hatos) szoba szóstka (ocena celująca) – (általános és középiskolában) kitűnő szóstoklasista [uczeń szóstej klasy]; szóstoklasistka – hatodikos, hatodik osztályba járó (fiú/lány) szósty, -a, -e [będący ostatnim elementem zbioru składającego się z sześciu jednostek lub jedną z sześciu części, na które można coś podzielić] – hatodik szósty [szósty dzień miesiąca] – nyolcadika; a hónap nyolcadik napja szósty zmysł – hatodik érzék szpachla [nm. Spap(ch)tel 'kopystka' z łac. spatula zdrobn. od spatha 'jp.; 1. łopatka do nakładania szpachlówki, gipsu itp. na nierówne powierzchnie; 2. łopatka używana przez artystów do rozcierania farb na palecie i nakładania ich na płótno; 3. zob. szpachlówka; 4. szeroki miecz' z gr. spáthē 'jp.'; płaska łopatka do nakładania, mieszania i rozcierania farb, leków, do szpachlowania, zacierania, wygładzania ścian, płótna przed malowaniem.] – (lat.) spachtli, spatula, spatulya; festőkés, palettakés, palettakaparó; (orv) lapoc; torokvizsgálatnál a nyelv leszorítására használt kis falapocska szpachla do skrobania – japán spakli, kaparó szpachla malarska – festőspakli, spatulya szpachelka – kis spachtli, spatula, spatulya; festőkés szpachlować [1. wyrównywać szpachlą powierzchnię czegoś, nakładając szpachlówkę, gips itp.; 2. nakładać szpachlą na płótno roztarte na palecie farby] – festőkéssel elsimítani v. rárakni v. levakarni; spatulyázni szpachlowy, -a, -e – (lat.) spachtli-, spatula-, spatulyaszpaczek – kis seregély; szürke (lovacska) szpada [1. dawna broń sieczna o prostej i ostro zakończonej głowni; 2. broń sportowa o podobnym wyglądzie, używana w szermierce; 3. jedna z konkurencji szermierczych] – (olasz) spádé; párbajtőr, hosszú tőr [Egyenes, keskeny, két oldalán éles, rövidebb kard. "Csuda, ollyan vitéz, sem lőtt, sem vágott az kanhoz, stuc (= pisztoly), spádé lévén nála" (Bethlen Miklós Zrínyi haláláról). Elavult szó.] - Wersja 01 01 2017. szpadel [Termin "szpadel" wywodzi się z języka staroagielskiego: ‘spadu, spćdu (f.) lub spada (m.). To samo słowo może być znalezione w języku starofryzyjskim: spade oraz starosaksońskim: spado. "Spaten" z języka wysokoniemieckiego występuje wyłącznie we wczesno współczesnym języku niemieckim i jest prawdopodobnie zapożyczeniem z języka niskoniemieckiego. Skandynawska forma jest zapożyczeniem z języka niemieckiego. Termin jest także ściśle spokrewniony z greckim σπαθη, tudzież łacińskim spatha. — 1. ręczne narzędzie do kopania ziemi, przerzucania materiałów sypkich itp.; 2. jest to rodzaj łopaty, skonstruowany głównie do kopania i przenoszenia ziemi. Pierwszy szpadel wykonany był z drewna. Po odkryciu rzemiosła metalurgicznego, szpadle zaczęto zakańczać ostrzejszymi końcówkami metalu. Przed pojawieniem się metalowych szpadli, praca przy usuwaniu ziemi była mniej wydatna i skuteczna. Przy przenoszeniu błota i ziemi, oprócz szpadla, potrzebne były dłuta do rozkruszania ziemi. Szpadel z metalową końcówką umożliwił jednoczesne rozkruszanie i przenoszenie ziemi, powodując wzrost skuteczności i wydajności pracy] – (ang.) spade, ásó [a talaj lazítására és keverésére szolgáló eszköz, főleg csak kertművelésnél van szerepe. A szerszámot 3–4 mm vastag, 150–200 mm széles és 200–300 mm hosszú, alul csapott, gömbölyű vagy hegyes végű acéllap képezi, melyhez a lap egyenes irányú folytatásában fogóval biró 0,7-1 m hosszú, 2,5-3,5 cm vastag kőrisfa nyél van erősítve. Az ásók átlagos súlya 1-2,5 kg.] szpadelek – kis ásó, ásócska szpadowy, -a, -e – párbajtőrszpadzista, szpadzistka – vívó, tőrvívó, párbajtőröző (ffi/nő) szpagat [1. cienki, mocny sznurek; 2. figura gimnastyczna, w której ćwiczący siada, wyprostowując nogi w maksymalnym Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia rozkroku tak, że obie tworzą linię prostą] – zsineg, spárga; (sp) spárga 6855 szpagatowy, -a, -e – spárgás szpagatówka – tiszta, színtelen, pálinka szpak (szpak zwyczajny) (Sturnus vulgaris) [1. ptak o czarnym, połyskliwym upierzeniu; 2. koń maści ciemnosiwej] – (ptak) seregély (Sturnus vulgaris) [a madarak osztályának verébalakúak (Passeriformes) rendjébe és a seregélyfélék (Sturnidae) családjába tartozó faj]; (koń) deres, szürke ló; (átv.) deresedő férfi szpakowacieć [stawać się szpakowatym] – őszülni, deresedni szpakowaty, -a, -e [1. o włosach: siwawy; też o ludziach: mający takie włosy; 2. o maści konia: ciemnosiwy] – szürkés; (o włosach) öszülő, deres, szürkülő szpaler [1. dwa szeregi drzew lub krzewów tworzące aleję; 2. dwa szeregi ludzi ustawionych po obu stronach przejścia, ulicy itp.; 3. to jednorzędowe nasadzenie drzew, których korony, dzięki odpowiednim zabiegom pielęgnacyjnym, tworzą zwartą ścianę zieleni. Podobnie jak żywopłot szpaler jest jedną z podstawowych form nasadzeń parkowych. Szpalerowi zwykle pozostawia się swobodę wzrostu wzwyż natomiast przycina się gałęzie zewnętrzne, wzdłuż linii sadzenia tworząc "zielony płot – zasłonę". Dwa równoległe do siebie szpalery tworzą aleję.] – (dawno) tapéta, faldísz; sövénykerítés, kettős fasor; (wojsk) sorfal - Wersja 01 01 2017. alakulat; az utca kétoldalán sorban menő emberek szpalery [(u Zygmunta Glogera) z włos. spalliere. Tak nazywano w ogrodach polskich aleje, niby ściany z drzew gęsto sadzonych, najczęściej lip, a niekiedy grabów lub świerków, zwykle proste, sad owocowy osłaniające, czasem strzyżone. Szpalerami nazywano również opony, kołtryny i obicia ścian pokojowych: płócienne, malowane, skórzane, papierowe, włóczkowe lub gobelinowe.] – fasor szpalerować – (dawno) tapétázni; sövénykerítést állítani; (wojsk) sorfalat állni szpalerowy, -a, -e – sorfalszpalta [1. skład tekstu o dowolnej liczbie wierszy tworzących pionowy pas; 2. próbna odbitka korektorska wykonana z takiego składu; 3. strona czasopisma lub książki z wydrukowanym na niej tekstem] – (druk) hasáb (nyomda) szpaltowy, -a, -e – hasáb-; hasábos szpan [potocznie: nietypowy sposób bycia lub ubierania się w celu zaimponowania komuś; bufonada, efekciarstwo, szpanerstwo, snobizm] – hencegés, kérkedés, hatásvadászat; sznobizmus szpaner [pot. osoba starająca się zwrócić na siebie uwagę otoczenia modnym ubiorem lub ekstrawaganckim sposobem bycia]; szpanerka – hencegő, kérkedő, hatásvadász; sznob (ffi/nő) szpanerski, -a, -ie – hencegő, kérkedő, hatásvadász; sznob szpanersko – hencegő, kérkedő, hatásvadász módon; hencegve, kérkedve; sznob módon szpanerstwo [potocznie: wyróżnianie się poprzez ekstrawagancki sposób bycia lub ubierania się w celu zaimponowania komuś, wywołania wrażenia; bufonada, efekciarstwo, szpan, snobizm] – hencegés, kérkedés, hatásvadászat; sznobizmus szpanować – hencegni, kérkedni szpanowanie – hencegés, kérkedés, hatásvadászat; sznobizmus szpara [wąska, podłużna przerwa między elementami położonymi blisko siebie] – hézag, nyílás, rés, repedés, hasadék Szparag (Asparagus L.) [rodzaj bylin należących do rodziny szparagowatych], szparagi [1. roślina o długich, gałęzistych pędach z drobnymi, łuskowatymi listkami; 2. jadalny pęd szparaga lekarskiego] – (növ.) spárga; nyúlárnyék, csirág (másnéven spárga, zöldségnövény) szparag lekarski – orvosi cérna Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6856 Szparag lekarski (Asparagus officinalis L.) [1. szparag o jadalnych młodych, grubych pędach wyrastających z kłącza 2. gatunek byliny z rodziny szparagowatych. Występuje naturalnie w obszarze śródziemnomorskim i na terenach przyległych. Jest jedynym jadalnym przedstawicielem rodzaju szparag (Asparagus) i jako roślina uprawna rozpowszechniony został na całym świecie, z największym obecnie ośrodkiem produkcji w Chinach.] – Étkezési spárga v. közönséges spárga (Asparagus officinalis L.) [a spárgavirágúak rendjébe (Asparagales), a spárgafélék családjába (Aspargaceae) és a spárgák nemzetségébe (Asparagus) tartozó növényfaj]; Aszparágusz szparagarnia [miejsce uprawy szparagów] – spárgaültetvény, spárgaágy szparagowy, -a, -e – spárga-, csirágszpareczka – kis hézag v. repedés, szűk nyílás szpargał [rzecz niepotrzebna, zwłaszcza pozostawiony w nieładzie zapisany papier, stary dokument itp.] – salabakter, makulatúra papír; régi kézirat, régi haszontalan papír; ütött-kopott, régi használhatatlan, elavult könyv v. papír szparka – kis rés v. repedés, vékony nyílás szparka w liściu – (növ.) légzőnyílás, lélegzőnyílás szparki oddechowe [otworki w skórce liścia, kwiatu lub owocu służące do wymiany gazów] – (növény) légzőnyílások szparki, -a, -ie [1. szybki, żwawy; 2. skory do czegoś, popędliwy] – fürge, élénk, gyors szparkość – fürgeség, élénkség, gyorsaság szpat1 [1. przewlekłe zapalenie stawu skokowego u koni; 2. Szpat, zwany też włogacizną jest artrozą (czyli chorobą zwyrodnieniową stawów) kończyn tylnych. Jest to choroba - Wersja 01 01 2017. przewlekła polegająca na wytworzeniu się narośli na wewnętrznych stronach kości. Szpat występuje z reguły tylko na stawie skokowym jednej kończyny tylnej i poważnie zakłóca przebieg ruchu zwierzęcia.] – lóbetegség szpat2 – (vegyt.) pát szpat tabliczkowy – (ásv.) táblás pát szpat talkowy – talk pát szpatowy, -a, -e – pátszpat islandzki [minerał, bezbarwna i przezroczysta odmiana kalcytu] – izlandi pát [(ásv.), viztiszta, teljesen átlátszó, üvegfényü, kitünően kettős fénytörésü mészpát, mely Izlandról kerül kereskedésbe, azért e név] szpat wapienny (zob. kalcyt) – mészpát [(kalcit), szénsavas mész (CaCO3) hatszöges rendszerbeli romboédrikus kristályokban; az alapalak romboéder 74° 55" szöggel, mely azonban magában nem gyakori] szaptułka – (orv.) nyelvleszorító kanál, spatula szpecenie – csúfítás szpecenie wrocławskich zabytków – wrocław-i műemlékek elcsúfítása szpecić (szpecę) [wpływać ujemnie na wygląd czegoś lub kogoś] – elrútítani, elrontani, elcsúfítani, maszatolni, elmaszatolni szpecić się [szpecić samego siebie] – elcsúfulni, elromlani szperacz [1. pot. ten, kto lubi szperać, zwłaszcza w bibliotekach lub archiwach; 2. środ. żołnierz z patrolu stanowiącego ubezpieczenie kolumny w marszu; 3. pot. ruchomy reflektor, który oświetla coraz to inne miejsca w terenie; 4. łow. pies myśliwski używany do tropienia zwierzyny] – kutató, böngésző; pásztázó; turkáló; (wojsk) felderítő szperać [1. szukając czegoś, przerzucać rzeczy w jakimś miejscu; 2. poszukując informacji, przeglądać książki, dokumenty itp.] – tallózni, keresni, kutatni; kotorászni, motoszkálni, böngészni szperać gdzieś – kotorászni v. vacakolni vhol szperać po szufladach – kutatni a fiókokban szperanie – kotorászás, motoszkálás, böngészés, matatás szperanina [pot. długie, żmudne poszukiwania] – kutatás, böngészés, kotorászás, motoszkálás szpergał [1. rzecz niepotrzebna, zwłaszcza pozostawiony w nieładzie zapisany papier, stary dokument itp.; 2. niepotrzebna, drobna rzecz w stanie nieładu, zwłaszcza zapisany papier; 3. stary dokument, papier lub inna zbędna rzecz będąca w Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6857 nieładzie] – salabakter; elhasználódott tárgy; régi dokumentum; nagyon régi dolog; átv. makacs, buta öregember szperka, szpyrka, sperka, spyrka [daw. słonina] – bőrke, szalonnadarabka; töpörtyű; füstölt v. sült szalonna szpetnie – rútul, csúnyán, csúfosan szpetnieć [stawać się coraz bardziej szpetnym] – megcsúnyúlni, elrútulni szpetność – csúnyaság, rútság, csúfság szpetny, -a, -e [1. wyglądający nieestetycznie, odrażająco; 2. budzący odrazę ze względu na swoją nieprzyzwoitość, nieetyczność] – rút, csúf, csúnya szpetota [1. bycie szpetnym; 2. to, co jest szpetne] – csúfság, csúnyaság, rútság szpic [I. pies o długiej, gęstej sierści i puszystym, zawiniętym do góry ogonie; II. 1. ostre zakończenie czegoś; 2. ozdoba zakładana na czubek choinki] – spic (kutyafajta); éles vége, hegye, csúcsa vminek szpic [to nazwa określonego typu psa, obejmująca grupę wielu ras z północy, wschodu i centralnej części kontynentu euroazjatyckiego oraz z podbiegunowych obszarów Ameryki Północnej, a także z Grenlandii i Islandii. Psy z tej grupy odznaczają się stosunkowo pierwotną budową, słabo zmienioną przez człowieka. Pies rasy Siberian Husky - jednej z najbardziej popularnych ras z grupy szpiców] – spicc (kutya) Szpic miniaturowy (Pomeranian) [jedna z ras psów, należąca do grupy szpiców i psów pierwotnych, zaklasyfikowana do sekcji szpiców europejskich] – törpe spicc [a legkisebb méretváltozat a maga 20 (+ 2) centiméteres marmagasságával. Német nyelvterületen kívül pomerániaiként ismert.] [pododdział wojska ubezpieczający kolumny w marszu] – (wojsk) elővéd szpichródka – hegyes- v. kecskeszakáll szpicel [pogard. osoba, która szpieguje kogoś i donosi na niego] – spicli, besúgó, kopó szpicel policyjny – rendőrbesúgó, rendőrspicli szpiclować – besúgni, kémkedni, „spicliskedni” szpiclowski, -a, -ie – besúgó-, kémszpicrózga (szpicruta) – lovaglóostor szpica - Wersja 01 01 2017. szpicruta [elastyczny pręt pokryty skórą lub rzemienna plecionka używane do poganiania konia] – lovagóostor, lovaglópálca szpiczastość (spiczastość) – hegyesség, csúcsosság, élesség, vminek a hegyes volta szpiczasty, -a, -e; spiczasty, -a, -e [mający wąskie, ostre zakończenie] – hegyes Szpiedzy [w czasach, kiedy chodziło o fizyczne rozmnożenie Izraela, staczano wojny i wysyłano szpiegów. Dawid wysyłał szpiegów. W działaniach chrześcijan misjonarze muszą poznać kraj i jego język, zanim pójdą głosić Ewangelię ale nie mogą uprawiać polityki.] – kémek, titkos felderítők szpieg [1. osoba zdobywająca i przekazująca władzom obcego państwa tajemnice państwowe lub wojskowe; 2. osoba, która obserwuje kogoś, a następnie donosi na niego] – (lat.) spion; kém, titkos felderítő (1Móz 42,9; 4Móz 13,3kk.; Józs 6,23; 1Sám 26,1-4; Lk 20,20). szpieg gospodarczy, przemysłowy [osoba zdobywająca i przekazująca zleceniodawcy wiadomości o obserwowanej firmie] – ipari kém szpiegostwo [forma działalności wywiadowczej polegająca na zdobywaniu informacji stanowiących tajemnice i przekazywaniu ich wywiadowi. W większości krajów świata szpiegostwo na rzecz obcego państwa jest przestępstwem kryminalnym zagrożonym najwyższymi karami.]; szpiegowanie – kémszolgálat; kémkedés szpiegostwo gospodarcze, przemysłowe – gazdasági, ipari kémkedés szpiegować – kémkedni, leselkedni; kilesni szpiegowski, -a, -ie – kémszpigel [wzorzysta odświętna chusta] [Teatr Śląski im Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach] – mintás ünnepi kendő szpik [gąbczasta, silnie ukrwiona tkanka wypełniająca kości] – velő (csontban), gerincvelő szpik kostny (łac. medulla ossium) [miękka, silnie ukrwiona, mająca gąbczastą konsystencję tkanka znajdująca się wewnątrz jam szpikowych kości długich oraz w małych jamkach w obrębie istoty gąbczastej kości. Masa całego szpiku u osoby dorosłej wynosi około 2,5 kg.] – csontvelő (latinul medulla ossium, angolul bone marrow) [a gerincesek csontjaiban elhelyezkedő szövet, melynek fő feladata a vérsejtek (vörösvérsejtek, fehérvérsejtek és vérlemezkék) termelése.] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia Rozróżniamy: szpik kostny żółty (łac. medulla ossium flava), składający się głównie z komórek tłuszczowych (stąd barwa), którego zawartość wraz z wiekiem każdego osobnika wzrasta. Ten rodzaj szpiku jest hematologicznie nieczynny. szpik kostny czerwony (łac. medulla ossium rubra), który jest miejscem powstawania elementów morfotycznych krwi, takich jak erytrocyt, leukocyt, trombocyt 6858 szpikanardowa maść, maść nardowa [znano ją już w czasach Salomona. Robiono ją w Izraelu z rośliny, którą importowano z Himalajów w Indiach, gdzie ona rośnie na wysokości około 3500-5500 m. Ma silny i przyjemny zapach. Tylko korzonki i dolna część łodygi są używane do wyrobu maści. Była bardzo droga ze względu na koszt importu. Przechowywano ją w alabastrowych słoikach.] – nárdus kenet v. kenőcs; nárdus olaj [A nárdus egy illatos növény, melynek gyökerét Jézus idejében illatos és igen drága parfüm készítésére használták. Mária szolgálata: Mária Magdolna felkeni Jézust Lázár/Simon házában nárdus olajjal. Mária nagyon hálás. Vesz 300 dénár (1,2 kg ezüstpénz! – kb egy évi kereset – valószínű az összes spórolt pénze benne volt) értékben olajat. Kb 33 dkg-nyit és megkeni vele Jézus lábát. A nárdusolajat a Himalájában termő Nardostachys vagy Valeriana Gatamansi gyökeréből nyerték, Plinius szerint igen drága olaj volt. Nárdust használtak a templomi illatáldozathoz. Lezárt edényekben szállították, csak különleges alkalommal nyitották ki. — Mária Magdala, amikor Jézus Urunkat felkeni illatos olajjal, (uralkodói és a püspöki méltóság) ott vannak körében a tanítványok, de meghaladta a tudásukat, hogy az mit jelent. Régi ősi rítus, amit már Egyiptomban is gyakoroltak. Jézusnak a tudása egyiptomi, Isteni hitét tükrözi, és nem a jeruzsálemi hitet.] szpikować [1. przetykać jedzenie, zwykle mięso, słoniną lub przyprawami; 2. umieszczać w tekście lub wypowiedzi dużo cytatów, informacji itp.; 3. pot. dostarczać komuś czegoś w dużych ilościach] – szpékelni (a német Speck szótól); tűzdelni; metélt alakban vágott szalonnadarabokkal megtűzdelni a sütni való húst szpikować słoniną – szalonnával spékelt v. megtűzdelt szpikować się [pot. dostarczać sobie czegoś w nadmiarze] – spékelődni, tűzdelődni szpikowy, -a, -e – csontvelő- - Wersja 01 01 2017. szpikulec [1. pręt o zastrzonym końcu, służący do nakłuwania czegoś; 2. ostre, zwykle metalowe, zakończenie czegoś] – spékelőtű szpil [zob. kabestan w zn. 1.] – (hajózás) járgány, gugora szpila [1. zgr. od szpilka; 2. łow. boczny palec będący częścią racicy u zwierzyny płowej i dzików] – tű szpileczka – gombostű szpilka [1. metalowy pręcik ostro zakończony, z główką na drugim końcu, służący do spinania lub przypinania czegoś; 2. ozdoba o takim kształcie, zwykle z metalu szlachetnego, zdobiona drogimi kamieniami; 3. przedmiot do upinania włosów, zwykle z drutu zgiętego na pół lub z plastiku; 4. cienki, ostro zakończony liść drzewa iglastego; 5. kawałek pręta zagięty z jednej strony, ostro zakończony z drugiej, służący do przymocowywania namiotu do ziemi; 6. cienki, wysoki obcas damskiego buta; też: but na takim obcasie; 7. drewniany ćwieczek używany przy wyrobie obuwia do przybijania podeszwy] – gombostű; tű; fenyőtű szpilka do kapelusza – kalaptű szpilka do krawata, szpilka do krawatu [element biżuterii męskiej, służący ozdobie krawata] – nyakkendőtű szpilka do przytrzymywania wałka – hajtű szpilka do włosów – hajtű szpilki [1. rodzaj butów na wysokim cieniutkim obcasie. Obcasy tego typu spotyka się zarówno w obuwiu typu kozaki, jak i w lżejszych pantoflach kobiecych oraz sandałach. Mogą mieć długość od 2,5 cm aż do 20 centymetrów (lub więcej jeśli but posiada podeszwę koturnową) i średnicę obcasa nie większą niż 1 cm. Znane już od XIX wieku.; 2. buty na szpilkach] – tűsarkú cipő Czerwone szpilki Alexander McQueen Wiosna Lato 2010 szpilkować [przybijać drewnianymi szpilkami podeszwę do buta] – tűzni, összetűzni, összetűzdelni szpilkowy, -a, -e – tűszerű; tűlevelű szpinak (Spinacia L.) [1. warzywo o podłużnych, ciemnozielonych liściach; 2. potrawa z tego warzywa; rodzaj roślin z rodziny komosowatych] – paraj, spenót (Spinacia L.) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6859 Szpinak warzywny (Spinacia oleracea L.) [gatunek rośliny jednorocznej z rodziny szarłatowatych (Amaranthaceae s.l.), ew. z wyodrębnianych osobno komosowatych (Chenopodiaceae). Jest popularną rośliną warzywną, nieznaną współcześnie ze stanowisk naturalnych. Pochodzi najprawdopodobniej z południowozachodniej Azji. Szpinak jest ceniony jako bogate źródło witamin, białka, błonnika, karotenoidów i soli mineralnych. Istotnym walorem tego warzywa są niskie koszty uprawy i jego dostępność niemal przez cały rok, zwłaszcza w okresach niedoboru świeżych warzyw. Ze względu na znaczną zawartość szczawianów przy spożywaniu dużych ilości może być toksyczny z powodu blokowania wchłaniania wapnia. Podobnie związane chemicznie i w ograniczonym stopniu dostępne dla człowieka są zawarte w tej roślinie żelazo i fosfor.] – spenót v. paraj (Spinacia oleracea) [a disznóparéjfélék (Amaranthaceae) (korábban: libatopfélék) családjába tartozó, világszerte elterjedt kultúrnövény. Közép- és DélnyugatÁzsiában őshonos. Ismert nevei még: spinót, spenát, spinát, spinác, barátparéj. Valószínűleg Perzsiából származik, innen vitték a mórok Spanyolországba. Angliában a 16. században, Medici Katalin udvarában vált népszerűvé. Magyarországra korán eljutott, Szikszai Fabricius Balázs Nomenclaturájában (1590) már említi a spinácz nevű levélzöldséget. A parajszövőmoly fő gazdanövénye, de az nem okoz érdemleges kárt kultúráiban – annál inkább a levéltetvek és a spenótperenoszpóra (Peronospora spinaciae).] szpinet, spinet [nm. Spinett 'jw.' z wł. spinetta 'jw.' od (?) nazwiska wynalazcy wenecjanina Giovanni Spinetti (ok. 1503 r.). oktawka, rodzaj małego klawesynu (XVI w.); por. wirginał] – (ol-ném) spinét; (zene) téglalap alakú régi húros ütőhangszer; a zongoea egyik őse szpital (szpit.) [zob. lecznica] [1. zakład lecznictwa zamkniętego, w którym bada się i leczy chorych wymagających stałej opieki lekarskiej i pielęgniarskiej; 2. pot. pobyt w takim zakładzie; 3. pot. ludzie i sprzęt znajdujący się w takim zakładzie] – kórház (kh.) [(dawno) ispita, ispotály, ném. Hospital; a kórház, ill. aggok otthonának megnevezése, vendégház, a középkorban a városfalon kívül, a várkapu közelében] szpital a. dom dla obłąkanych – tébolyda, őrültek v. bolondok háza szpital dla zakaźnie chorych – járványkórház - Wersja 01 01 2017. szpital dziecięcy – gyermekkórház szpital kardiologiczny – szívklinika szpital oftalmiczny – szemészeti kórház szpital państwowy – állami kórház szpital położniczy – szülészeti kórház, szülészet szpital polowy [szpital wojskowy zorganizowany blisko pola walki] – tábori kórház; mozgókórház szpital prywatny – magánkórház szpital psychiatryczny [zob. zakład dla obłąkanych v. zakład dla umysłowo chorych] – elmegyógyintézet, bolondokháza szpital publiczny – közkórház szpital wojskowy – katonakórház, honvédkórház szpital zakaźny [szpital zajmujący się leczeniem chorób zakaźnych] – járványkórház szpitale [W średniowiecznych kronikach i dokumentach naszych znajduje się dużo wiadomości o zakładaniu i podtrzymywaniu szpitali przez ludzi pobożnych.] – (daw) ispotályok, kórházak szpitalniany, -a, -e – kórházi szpitalnictwo – kórházügy szpitalny, -a, -e – kórházi, kórházszplatki [sznurówki] [Teatr Śląski im Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach] – (dawno, népi) fűző; (dawno) (fr.) corsette, korzett; fűző szpon [1. ostry, zakrzywiony pazur ptaków drapieżnych; 2. pot. o czyimś długim paznokciu; 3. pot. ręka ludzka o zagiętych palcach] – karom, köröm szpona [rozdwojone, półkoliste zakończenie lub okucie gafla albo bomu, obejmujące maszt] – haj a vitorlázat része; karmos; kapocs Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6860 szponder [część mięsa wołowego, zwykle z grzbietu za łopatką; też: potrawa z tej części] – szegy szponder poprzeczny – szél, szegély (szöveté) szponga [połączenie poprzeczne desek; też: kawałek drewna użyty do tego połączenia] – csapolás, csap, ék, tengelyék szpongi [1. hiszpańskie, męskie, krótkie spodnie, będące częścią kostiumu teatralnego; 2. męskie, hiszpańskie spodnie kostiumowe] – spanyol férfinadrág (színházi kosztüm része) szponiasto – karmosan szponiasty, -a, -e – karmos, karmokkal ellátott szponton [1. W piechocie polskiej XVIII wieku oficerowie niżsi używali podczas pełnienia służby szpontonów czyli rodzaju krótkiej piki-halabardy. Kitowicz tak opisuje oficera janczarów straży przybocznej hetmańskiej za panowania Augusta III: „w ręce prawej juka czyli szponton długi, czarno farbowany, drewniany, o dwuch konarach u wierzchu mosiężnych, pozłacanych z dwoma dzwonkami takimiż”. 2. jest rodzajem broni drzewcowej (odmiana partyzany), który zastąpił pikę i rozpowszechnił się w Europie w XVII wieku. Prawdopodobnie jako pierwsi zaczęli go używać Włosi. Rzadko używano go w bitwie, częściej zaś służył w funkcjach reprezentacyjnych lub oznaczał godności wojskowe. Szponton posiada grot z kolcami lub hakami. Nazywa się go również europejską półpiką, gdyż od piki szponton rozróżnia w zasadzie tylko mniejsza długość - drzewce mierzyło zazwyczaj nie więcej niż około 1,5m. W XVII wieku i aż do początków XIX wieku był w Polsce oznaką godności oficerskiej lub podoficerskiej.] – (franc., ejtsd: eszponton), sponton, alabárd-féle döfő fegyver - Wersja 01 01 2017. szpotawy [krzywonogi, kuternoga, koślawy, iść szpotawo znaczy nakuliwać, fajtać nogą] – (dawno) görbelábú, karikalábú; csámpás szprot, szprotka; Sprat (Clupea sprattus) [mała ryba morska] – Spratt; Clupea sprattus = Sprattus sprattus sprattus; sprotni; a heringhez hasonló halfaj; 10-15 cm. (Az Északi-tengerben honos.); kisebb heringféle halból készült konzerv szpryca [1. przyrząd do wstrzykiwania lub rozpryskiwania płynów albo wyciskania półpłynnej masy; 2. pot. strumień płynu wytłoczony z takiego przyrządu; 3. pot. strzykawka, zwykle duża; też: zastrzyk zrobiony taką strzykawką; 4. środ. bryzgi wody z roztrącanych przez statek fal, spadające na pokład] – kézifecskendő szpryca do zdobienia a. dekorowania tortów – tortadíszítő zsák, tortacifrázó szprycer [to napój powstały ze zmieszania białego wina z wodą sodową] – fröccs Szprycer to napój powstały ze zmieszania białego wina z wodą sodową. W zależności od proporcji rozróżniamy nagyfröccs (duży fröccs, 2 dl wina, 1 dl wody), hosszú lépés (długi krok, 1 dl wina, 2 dl wody), kisfröccs (mały fröccs, po jednym decylitrze wina i wody) a także házmester (dozorca, 3 dl wina, 2 dl wody), viceházmester (wicedozorca, 2 dl wina, 3 dl wody) oraz lakófröccs (fröccs lokatorski) skladający się z 1 dl wina i 4 dl wody. Niedawno pojawił się fröccs jabłkowy składający się z dwóch części soku jabłkowego i jednej części wody sodowej. szprycha [1. jeden z prętów łączących piastę koła z jego obręczą; 2. pot. o szczupłej, zgrabnej dziewczynie] – küllő, kerékküllő; (bonc.) orsócsont, rádiusz szprychowy, -a, -e – küllős, küllőszprycka – kis fecskendő szprycować [1. pot. podawać, często w zastrzykach, lekarstwa lub używki w dużych ilościach; 2. wytłaczać płyn lub masę ze szprycy lub podobnego przyrządu] – fecskendezni, befecskendezni Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia szprycować się [pot. «przyjmować, często w zastrzykach, leki lub używki w dużych ilościach] – befecskendeződni szpula [1. walec, szerszy na brzegach niż w środku, na który nawija się nici, drut itp.; też: nić, drut itp. nawinięte na taki walec; 2. pot. wykrzyknik będący sygnałem do ucieczki] – (műsz.) orsó, cséve szpula filmowa – filmorsó 6861 szpula nawijająca – tekercselőcséve (film) szpuleczka – orsócska szpulka [1. mały walec drewniany lub plastikowy do nawijania nici albo drutu; 2. nawinięte nici albo drut], szpuleczka [zdrobnienie od: szpulka] – orsó, cséve szpulka białych nici – egy orsó fehér cérna szpulkowy, szpuleczkowy, -a, -e – orsós, orsószpulować – tekerni, tekercselni, csévézni, orsózni szpulowanie – tekercselés, orsózás szpulowy, -a, -e – orsós, orsószpunt [kołek do zatykania otworu w beczce] – dugó, csap, szád, szádlófa szpuntować [zatykać szpuntem otwór w beczce] – dugaszolni, bedugaszolni, szádolni szpuntowy, -a, -e – dugó-, csapszpyrka (szperka) – füstölt v. sült szalonna szrama [szpecący kogoś ślad po zagojeniu się rany] – sebhely, forradás, heg szrank [niem. Schrank; reg. śl. szafa] – szekrény szranki [1. ogrodzony plac, na którym odbywały się średniowieczne turnieje; też: ogrodzenie takiego placu; 2. daw. walka, pojedynek] – küzdőtér, versenypálya, hatáskör szranki turniejowe – tornasorompó szrapnel [pocisk artyleryjski napełniony lotkami (kulkami) ołowianymi, rozpryskującymi się szeroko przy wybuchu; stosowany był do rażenia ludzi od 1784 do 1918 r.; od nazwiska konstruktora, oficera bryt. Henry Shrapnella, 1761-1842.] – srapnel; (wojsk) időzített, előre beállított távolságban a levegőben robbanó apró golyókkal töltött tüzérségi lövedék (a feltaláló, H. Shrapnel angol tábornok nevéből) szron [1. osad z kryształów lodu powstały z zamarzniętej mgły; 2. przen. siwizna] – dér, zúzmara; (átv.) ősz haj szrotownica [1. staropolska nazwa śrutownicy, czyli małego działka miotającego na - Wersja 01 01 2017. niewielkie odległości drobne kawałki żelaza bądź kamienie. Szrotownicy używano w XVI - XVIII w. do rażenia wojsk nieprzyjaciela podczas obrony zamków, miast i twierdz. 2. (u Zygmunta Glogera) W tomie II naszej encyklopedyi w artykule Działo, podaliśmy na str. 99 rysunki dwuch dział lwowskich z r. 1529 i 1534, nazywając pierwsze moździerzem, a drugie tylko działem. Już po wyjściu pomienionego tomu wydana została (r. 1902) „Historja artyleryi polskiej” Konstantego Górskiego, gdzie te same działa nazwane są Szrotownicami, a dziejopis ten naszej artyleryi] – (daw, wojsk) mozsárágyu; kis ágyu szreń [pokrywa śnieżna, której górna część utworzona jest ze zlodowaciałego śniegu] – könnyű hó szt., sztuka – db, darab sztab [1. w wojsku: organ dowodzenia zajmujący się przygotowaniem i prowadzeniem działań bojowych; 2. grupa ludzi powołana doraźnie do kierowania określonymi działaniami; 3. duży zespół specjalistów] – (ném) stáb; (wojsk) vezérkar, törzs, törzskar, magasabb parancsnokság; tisztikar; (átv.) irányító, vezető szerv; vezetőség; (biz) vkihez szegődött csoport, kíséret; törzs, kar sztab filmowy – stáb, forgatócsoport sztab generalny, sztab główny [centralny organ dowodzenia całością sił zbrojnych państwa] – vezérkar sztab generalny węgierskiej armii a. Sztab Obrony Węgier – Honvéd Vezérkar (rövidítése: HVK) [a Magyar Honvédség (MH) felső szintű hadászati és összhaderőnemi tervezőés elvi kidolgozószervezete, koordinálja a fegyveres erők feladatait, javaslatokat dolgoz ki az MH katonai tevékenységének tervezésére, szervezésére és ellenőrzésére, valamint a harcképesség fejlesztésére.] szef Sztabu Obrony Węgier – gen. Tibor Benko ‒ vezérkari főnök: Benkő Tibor vezérezredes (2010. június 6. –) sztab główni – hadseregtörzs, főparancsnokság sztaba [1. płaska metalowa listwa używana głównie do zamykania drzwi; 2. uformowana bryła metalu szlachetnego o prostokątnej podstawie; 3. belka wiążąca poszycia burt] – rúd, keresztfa sztaba złota – rúdarany, aranyrúd sztaba żelaza – vasrúd Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6862 sztabik [w poligrafii rodzaj justunku o długości 2-28 cycer, o stopniach 2, 3 i 4 cycera.] – (nyomd.) dursusz sztabikowy, -a, -e – rudas sztabka – rudacska sztabowiec [oficer pracujący w sztabie] – törzskari tiszt sztabowy, -a, -e [1. mający związek ze sztabem wojskowym; 2. w nazwach stopni w wojsku, policji, straży pożarnej: wyższy od innych stopni tego samego rodzaju] – (wojsk) törzs-; rúd-; vezérkari sztabny, -a, -e – törzs-; törzskari sztabowy, -a, -e – törzssztabskapitan [ros. sztabs-kapitán 'jw.' z nm. Stab 'laska; pastorał; sztab'; Kapitän 'kapitan' od śrdw.łac. capitaneus; w Rosji carskiej ‒ w Imperium Rosyjskim stopień oficerski pośredni między stopniem porucznika i kapitana. Odpowiednikiem sztabskapitana w armii był stopień sztabsrotmistrza (sztabrótmistr) w kawalerii] – (dawno, wojsk) vezérkari százados; törzskari százados sztabsoficer czyli oficer wyższy (niem. Stabsoffizier) [1. t. j.: pułkownik, major, podpułkownik czyli szef bataljonu lub szwadronu. W epoce Królestwa Kongresowego (1815 – 1830) po pułkowniku następował stopień podpułkownika, po nim zaś stopień majora. B. Gemb 2. oficer sztabowy lub oficer wyższej rangi w dawnym wojsku polskim. 3. hist. w dawnym wojsku polskim – oficer sztabowy wyższej rangi.] – (daw, wosk) főtiszt; törzskari tiszt sztabsrotmistrz (sztabrótmistr) – törzskari lovassági százados sztacheta [wąska deska będąca częścią ogrodzenia] – léc, kerítés, cölöp sztachetka – lécecske sztachetowy, -a, -e – léc-, kerítés-, cölöpsztafaż [] – festőállvány sztafaż [1. nm. Staffage 'jw.' od (aus)staffieren 'przyozdabiać'. upiększenie, ozdobienie; mal. ożywienie kompozycji pejzażu przez wprowadzenie postaci ludzkich a. zwierzęcych; 2. mało istotne elementy, uzupełniające lub ozdabiające coś, np. utwór literacki; 3. postacie ludzi i zwierząt lub przedmioty uzupełniające obraz lub rysunek, którego głównym tematem jest krajobraz albo wnętrza.] – (fr.) staffázs; emberi és állati alakok szerepeltetése a tájképekben, v. architektonikus keretben, a kép élénkítése céljából; festőállvány - Wersja 01 01 2017. sztafeta [1. konkurencja zespołowa w lekkiej atletyce, pływaniu i narciarstwie, w której każdy z zawodników danego zespołu może startować dopiero wtedy, gdy jego poprzednik pokona określony odcinek trasy; 2. zespół zawodników startujących w takiej konkurencji; 3. przekazywanie inicjatywy przez osoby lub grupy osób kończące jakąś działalność tym, które ją rozpoczynają] – (fr. estafette) staféta; váltófutás, váltó; (dawno) gyorsfutár, lovas hírnök v. küldönc, hírvivő futár sztafeta olimpijska [sztafeta rozpoczynająca się w greckiej Olimpii, a kończąca się w mieście organizującym aktualne igrzyska olimpijskie, której uczestnicy przekazują sobie ogień olimpijski] – olimpiai staféta Sztafeta olimpijska w 2008 roku [trwała do 8 sierpnia 2008 roku, poprzedzając Letnie Igrzyska Olimpijskie 2008 w Chinach. Plany sztafety zostały ogłoszone 26 kwietnia 2007 roku w Pekinie.] – 2008. évi olimpiai staféta sztafeta pokoju – békestaféta sztafetowy, -a, -e – stafétasztafirować (się) stroić (się); elegantować się, wygalować, wyfiokować się, ubierać się z pretensjonalnym szykiem; pot. stroić się przesadnie] – túldíszteni, kicicomázni; túldíszíti magát, kicicomázza magát, ellátja magát; (közb.) kicsípi magát sztajer [1. ludowy taniec austriacki z przyśpiewkami; też: muzyka do tego tańca; 2. w dawnym polskim folklorze miejskim: rodzaj żywej polki; też: muzyka do tego tańca] – stájer tánc, stirienne sztakiety [(u Zygmunta Glogera) Tak nazywano palisadę, ostrokół, okół, sztachety obronne na wałach grodowych i koło dawnych dworów.] – (fr. palissades) (dawno) paliszád (ol. palancato); szádfal, szádalás; (wojsk) karósánc, cölöpsor, cölöpfal, palánk, védelmi palánk régebbi erődítéseknél; védőlapánk, cölöpfal, sáncolás sztaluga, sztalugi [stojak z regulowaną wysokością, na którym malarz umieszcza Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6863 obraz podczas malowania] – állvány, festőállvány sztaluga malarska – festőállvány sztama [pot. koleżeński lub przyjacielski układ z kimś, zobowiązujący do wzajemnej pomocy] – (közb.) barátság sztambuch [nm. Stammbuch 'album, pamiętnik'; przest. album, wspomnik, pamiętnik, książka do wpisywania miłych życzeń, wierszy, sentencji itd.] – (ném) stammbuch; törzskönyv, (dawno) vendégkönyv, emlékkönyv sztamgast [Stammgast 'stały gość'; Stamm 'pień; ród; stali goście a. odbiorcy; kapitał; stawka'; Buch 'książka'; Gast 'gość'. przest. stały gość (w lokalu); por. Stammtisch] – (ném., biz.) stammgast; törzsvendég sztampa [mechaniczne powtarzanie utartych wzorów, zwłaszcza w twórczości artystycznej; też: taki powtarzany wzór] – sablon, közhely sztampowo – sablonosan, közhelyszerűen sztampowość – sablonosság, közhelyszerűség sztampowy, -a, -e – sablon-, sablonos, közhelyszerű sztanca [1. forma do wytłaczania lub wycinania form z czegoś albo wzorów na przedmiotach; 2. utarty, mechanicznie powtarzany wzór w myśleniu lub postępowaniu] – présminta sztancować – mintázni v. mintába préselni sztancowanie – minta-préselés sztandar [1. reprezentacyjna chorągiew państwa, jednostki wojskowej, organizacji itp., zawierająca ich godło; 2. proporzec jazdy. Chorągwie duże, używane w piechocie, po kościołach i przez cechy rzemieślnicze, noszone były przez chorążych. Chorągwie małe, używane przez jazdę, nazywano proporcami lub sztandarami i te noszone były przez proporników i sztandarowych.] – zászló, lobogó - Wersja 01 01 2017. sztandar biało-czerwony – fehér-piros zászló, lengyel nemzeti lobogó sztandar narodowy – nemzeti lovogó v. zászló sztandar powiewa – a zászló lobog sztandar przechodni – vándorzászló sztandar załopotał – a zászló lobogott sztandarowy, -a, -e [1. mający związek ze sztandarem; 2. najbardziej reprezentatywny dla jakiegoś okresu, środowiska itp.] – zászlóvivő sztandarowa postać – (átv.) vezető egyéniség sztandarowy [ten, kto niesie sztandar] – zászlótartó, zászlóvivő sztanga [1. sprzęt sportowy składający się ze stalowego drążka i nakładanych na niego pierścieni o różnej wadze, używany w podnoszeniu ciężarów; 2. metalowy pręt] – rúd, léc; súlyzó, súly (súlyemelő sportban) sztangista [sportowiec uprawiający podnoszenie ciężarów] – súlyemelő sztangistka – súlyemelőnő; női súlyemelő sztany [1. spodnie męskie popularne w XVII i XVIII wieku wśród rosyjskich bojarów. Miały one szeroki i obszerny krój w górnej części i nogawki zwężane u dołu na wzór turecki. Występowały zarówno w wersji zimowej i letniej. Na lato szyto je z tafty, zimowe sztany pikowano na wacie albo podbijano futrem. 2. potocznie o spodniach] – (daw) XVII. sz-i orosz bojár nadrág sztarsza pani – az öreg hölgy; idősebb hölgy v. asszony sztarsza siostra – nővér szteker [kontakt elektryczny] – villanykapcsoló sztelongi robić [przybierać prowokacyjne pozy] [Teatr Śląski im Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach] – provokatív pózt felvenni szterling, sterling (zob. funt szterling) – (Funt szterling: Font sterling) sztandar Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia sztokfisz [1. (z niemieckiego stockfisch) - nazwa handlowa produktu przetwórstwa rybnego; 2. ryba, zwykle dorsz, rozcięta wzdłuż, oczyszczona i wysuszona] – tőkehal (Gadus L.) [A tőkehalak, Gadus L., nemzetségének tagjain három hát- és két alsóúszó van. Az utolsó hát- és alsóúszó élesen különválva marad a farokúszótól.]; szárított tőkehal - Wersja 01 01 2017. stosuje się je ze spodniami na szelkach również szytymi z podobnej tkaniny. Charakteryzują się dużym kapturem o szerokim rondzie.] – viharkabát; Vízhatlan anyagból készült hajós kabát 6864 Sztokholm [największe miasto i stolica Szwecji. Siedziba rządu, parlamentu oraz rodziny królewskiej.] – Stockholm [Svédország fővárosa és egyben legnagyobb városa. Közigazgatásilag a Stockholm községhez tartozik.] sztokholmski, -a, -ie – stockholmi sztolnia [korytarz w kopalni prowadzący ze stoku góry w głąb do złóż kopaliny] – tárna, akna sztolnia wodna [podziemny tunel stanowiący przewód wodny melioracyjny, żeglugowy itp.] – vízakna sztomel [niedopałek] [Teatr Śląski im Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach] – cigarettavég, cigarettacsutka, szivarvég, csikk szton [krążek używany zamiast pieniędzy w grach hazardowych, przy korzystaniu z automatów itp.] – (ká) zseton sztorc [daw. krawędź czegoś] – bütü (faipari kif.); homloklap sztorcem [ostrym końcem lub krawędzią do góry] – bütüre vágni, haránt metszeni sztorcować [pot. upominać kogoś] – levágni, leszelni, bütüzni; (átv.) rendreutasítani sztorcować kogo – (átv.) megmossa vkinek a fejét, megszidja sztorm [burza morska, podczas której wieje bardzo silny wiatr powodujący powstawanie wysokich fal] – tengeri vihar, szélvész sztorm na Bałtyku – a Balti tengeren sztormiak [kurtka żeglarska, bardzo mocna wykonana z nieprzemakalnych materiałów. Początkowo sztormiaki szyto z tkanin gumowanych nie przepuszczających powietrza, obecnie produkuje się je z tkanin z półprzepuszczalną membraną np. typu goretex. W dzisiejszych czasach sztormiaki mają raczej długość do bioder i sztormiak sztormowy, -a, -e – viharos, viharsztormowe zapałki – matrózgyufa; vihargyújtó sztormowy wiatr – viharos szél sztormówka [1. ubranie ochronne z impregnowanego materiału, zakładane w czasie sztormu; 2. lampa o szczelnej osłonie, używana podczas sztormu] – (haj.) viharkabát, viharlámpa sztort [1. (wł. storta) muz. dawny instrument dęty, prototyp fagotu, popularny w XVI w. w kapelach dworskich i kościelnych. 2. w muzyce dętej wieku XVII i XVIII rodzaj wielkiej piszczeli, jak pomort, głuszący inne narzędzia, przy wielkiej tylko muzyce wojskowej używany. Na sztorcistów dobierano chłopów o silnych płucach (Ł. Gołęb. „Gry i zabawy”, str. 221). 3. zob. dulcian] – dulcián (latin dulcis = 'édes'; még douçaine, Dulzian, bajón, fagotto) sztrajmł także sztrejmeł lub sztrajmel (jid. ;שטריימלwymawiane też: sztrajml, sztrejmeł, sztrajmel) [1. futrzana czapka (zwana również lisiurką) noszona przeważnie przez chasydów podczas szabasu oraz świąt; 2. szeroka futrzana czapa męska w kształcie koła, stosunkowo wysoka. Przeważnie w kolorze czarnym lub brązowym. Noszą ja chasydzi podczas Szabasu albo świąt. W Polsce podobne czapki nazywa się lisiurkami.] – strájmli v. strámli; szőrmekalap, amit a haszid zsidók szoktak viselni [Egykor a kelet-európai zsidók körében népszerű, széles karimájú kalap volt, főleg a haszidok viselték sábátkor és ünnepeken. A kalap kerek, selyemből vagy bársonyból készült közepét tizenhárom barna cobolyprém vette körül (a rabbi Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia strájmlijának oldalán 13 cobolyfarok lógott). A strájmli alatt kisméretű kipát (jármülkét) viseltek. A strájmli egykor a lengyelek öltözékének egy darabja volt, melyet a zsidók akkor vettek át, amikor Lengyelországban a nyugati öltözködés kezdett terjedni. Ezáltal elkülönültek más lengyelektől, s a strájmli lassanként különleges zsidó viseletnek kezdett számítani. A vőlegény először esküvőjén teszi fel a strájmlit. Ma is elsősorban – bár egyáltalán nem kizárólag – haszid viselet.] - Wersja 01 01 2017. sűrűségekkel és különböző szélességű bordázottsággal gyártják; a könnyebb változatok női és gyermekruházati, a nehezebbek sport- és munkaruházati célt szolgálnak. Használatos elnevezései még: "corduroy" (jelentése: hosszanti bordás bársony) és manchester.] 6865 sztruks (albo kord) [1. tkanina bawełniana wytłaczana w prążki; 2. lekka i o średniej masie bawełniana tkanina, z wzdłużnym, płaskim żebrowaniem, które tworzą pokrycia wątkowe. Podstawowa tkanina posiada wartości skoku wątkowego 3, wykonana splotem diagonalnym lub płóciennym. Produkowany o różnych masach i prążkach o różnych szerokościach. Lżejszy typ sztruksu wykorzystywany jest w dziecięcej i damskiej odzieży a cięższa forma na sportową i roboczą odzież. Słowo "sztruks" oznacza "aksamit żebrowany po długości"; znany także pod nazwą Manchester aksamit. 3. prążkowana tkanina bawełniana, rzadziej wełniana, z której szyje się spodnie, marynarki i inne części garderoby wierzchniej. Nazwa wywodzona z niem. Struck, synonimu częściej używanej dziś nazwy Cord. 4. bardzo ciepła gęsta i gruba tkanina bawełniana typu welwet. Charakterystyczną jej cechą są wypukłe podłużne prążki utworzone z przędzy wątkowej posiadającej strukturę runową. Sztruks ma szerokie zastosowanie w produkcji odzieży wierzchniej. W języku polskim funkcjonuje również nazwa cord.] – kordbársony [Könnyű vagy középnehéz pamutszövet kiemelkedő hosszanti, a vetülékfonal felbolyhozásából képződött csíkokkal, amelyek bordázottságát adják. Az alapkelme háromfonalas sávoly- vagy vászonkötésben készül, de ezt a bolyhos csíkok teljesen eltakarják. Különböző területi sztruksowy, -a, -e – kordbársony-, kordbársonyból való sztruksy [spodnie ze sztruksu] – bársonynadrág, kordbársony nadrág sztruksy dziewczęce – gyerek bársonynadrág sztrych [daw. linia, kreska lub rysa; też: pociągnięcie piórem, pędzlem itp.] – vonás, aláhúzás; irány, útirány sztuba [daw. szkoła] – (tréf.) elemi iskola sztubacki, -a, -ie [1. właściwy osobom młodym i niedojrzałym; 2. daw. dotyczący ucznia gimnazjum lub szkoły średniej] – (közb.) kisiskolás, gyerekes, éretlen sztubacki żarty, figle – gyerekes tréfák, csínyek sztubaczka – (dawno) diáklány, gimnáziumi v. középiskolai tanulólány sztubak [daw. uczeń gimnazjum lub szkoły średniej] – (dawno) diákgyerek, elemi iskolás fiú v. iskolai tanuló; (dawno) gimnáziumi v. középiskolai tanuló, nebuló sztucer [1. myśliwska broń używana do polowań na grubą zwierzynę; 2. daw. ręczna broń palna o krótkiej, gwintowanej lufie] – rövid vadászpuska sztucer myśliwski – vadászfegyver; vadászpuska sztuciec [nóż, widelec lub łyżka] – étkészlet; készlet, műszer sztuciec chirurgiczny – orvosi műszer sztuciec stołowy – asztali evőkészlet, étkészlet Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6866 sztuczka [1. zachowanie, posunięcie, przez które chcemy coś osiągnąć, korzystając z cudzej naiwności, niewiedzy itp.; 2. popis umiejętności, zręczności, często wykonany tak sprawnie, że trudno dostrzec jego mechanizm; 3. lekcew. krótki utwór sceniczny o błahej treści] – kis színmű; móka, tréfa; tekercs sztuczka eskamoterska – szemfényvesztő mutatvány, szemfényvesztés, bűvészkedés sztuczka teatralna – könnyű, rövid színmű sztuczka wstążki – szalagtekercs sztuczki – szemfényvesztés sztuczkowy, -a, -e [daw. o ubraniu, materiale: w prążki lub wąskie paski] – más anyagból készült, tákolt sztucznie – mesterségesen; mesterkélten, természetellenesen sztucznie zapłodnić – mesterségesen megtermékenyíteni sztuczność – mesterséges volta vminek sztuczny, -a, -e [1. o substancji, przedmiocie lub zjawisku: stworzony przez człowieka w celu zastąpienia naturalnego odpowiednika; 2. niezgodny z naturalną koleją rzeczy; 3. zachowujący się w sposób nienaturalny; też: świadczący o takim zachowaniu] – mesterséges, nem természetes, mű, szintetikus, műdíszes; (wyszukany) mesterkélt sztuczna biżuteria – ékszer utánzat sztuczna cerowalnia – műstoppoló, műfoltozó; műszövő sztuczna inteligencja (ang. Artificial Intelligence – AI) [1. dział informatyki badający reguły rządzące zachowaniami umysłowymi człowieka i tworzący programy lub systemy komputerowe symulujące ludzkie myślenie; 2. nauka obejmująca zagadnienia logiki rozmytej, obliczeń ewolucyjnych, sieci neuronowych, sztucznego życia i robotyki. Sztuczna inteligencja to dział informatyki, którego przedmiotem jest badanie reguł rządzących inteligentnymi zachowaniami człowieka, tworzenie modeli formalnych tych zachowań i – w rezultacie – programów komputerowych symulujących te zachowania. Można ją też zdefiniować jako dział informatyki zajmujący się rozwiązywaniem problemów, które nie są efektywnie algorytmizowalne.] – mestrséges intelligencia (MI vagy AI – az angol Artificial Intelligence-ből) [egy gép, program vagy mesterségesen létrehozott - Wersja 01 01 2017. tudat által megnyilvánuló intelligenciát nevezzük.] sztuczna krtań – műgégefő sztuczna kwoka [urządzenie zapewniające pisklętom odpowiednią temperaturę] – keltető; (hősugárzó) műanya, csibenevelő sztuczna nerka [aparat medyczny zastępujący okresowo pracę nerek] – művese sztuczna perła – hamisgyöngy sztuczna przeszkoda – mesterséges akadály sztuczna ruina – műrom [a barokk építészetben a főúri kastélyok angol kertjeinek egyik egyik kedvelt építménye, amelynek célja, hogy környezetének festői hangulatát emelje] sztuczna selekcja [proces celowego, dokonywanego przez ludzi wyboru osobników do rozrodu ze względu na daną cechę użytkową. Proces ten jest powszechnie wykorzystywany w hodowli zwierząt. To pozwoliło ograniczyć heterozygotyczność populacji hodowlanych i uzyskać bardzo wiele odmian o pożądanych cechach np. krów o większej mleczności itd.] – (ang. artificial selection); mesterséges kiválogatás v. szelekció egy faj módosítása válogató (szelektív) tenyésztéssel sztuczna skóra [1. tworzywo sztuczne imitujące wyglądem skórę naturalną; 2. plastikowa warstwa, produkowana przez pigmentację nałożoną na plastik , tkaninę lub inne materiały warstwowe. Jako tworzywo sztuczne stosuje się chlorek poliwinylu, poliuretan, poliakryl lub ich mieszanki. Ze sztucznej skóry i materiałów mieszankowych produkuje się damskie i męskie płaszcze, żakiety.] – műbőr [Kikészített állatbőr utánzata. Vékony kötött vagy szövött alapkelmére rétegelt műanyag [poli(vinil-klorid) (PVC), poliuretán, poliakrilát stb.] alkotja. A ruházati iparban felsőruhák (kabátok, sportdzsekik stb.) készítésére használják, de felhasználja a cipő-, a bőrdíszmű- és a kárpitosipar is.] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6867 sztuczna szczęka [proteza zastępująca naturalne uzębienie] – protézis; műfogsor sztuczna wełna – műgyapjú [1. Viseltes gyapjúszövetekből tépés útján visszanyert gyapjú; alacsonyabbrendű posztókba keverik. 2. lanital: mesterséges gyapjú, kazeinből készített kitűnő pótanyag, Feretti olasz vegyész találta fel, 1935-ben] sztuczne (zastępcze) efekty dźwiękowe – ekvivalens akusztika, helyettesítő hangjelenség sztuczne echo – mesterséges visszhang sztuczne fale – hullámfürdő sztuczne futro tkane [ma wygląd prawdziwego futra. Wytwarzane na podwójnie pluszowym krośnie, gdzie runo jest tworzone przez osnowę runową, która zwykle jest z włókien poliakrylonitrylowych fibres, sztucznego jedwabiu lub wełny. Podstawą tkaniną jest bawełna lub mieszana i jest wzmocniona za pomocą wykończenia na jej tyle. Runo jest wykończone różnymi technikami barwienia, tkania żakardowego, nadruku, cięcia, czesania, itp. Stosowane do produkcji zimowych płaszczy i dekoracyjnych elementów do odzieży.] – szövött műszőrme [A valódi szőrmét utánzó szövött kelme. Kettős plüssszövőgépen készítik. A szőrmefelületet a plüsslánc-fonalakból alakítják ki - ezek jellemzően poli(akril-nitril), viszkóz- vagy pamutfonalak -, a szövet alapja pamut vagy pamut típusú keverékfonal. Színmintás műszőrmét jacquard-berendezéssel ellátott szövőgépen vagy utólagos színnyomással lehet előállítani. A száltakarót a kikészítés folyamán nyírják, csiszolják, a szálak jobb megkötése érdekében a hátoldalt műgyantával vonják be. Télikabátokat és lakástextíliákat készítenek szövött műszőrméből. (Lásd még: kötött műszőrme.)] sztuczne jezioro – mesterséges tó sztuczne karmienie – mesterséges táplálás sztuczne lodowisko – műlyégpálya sztuczne oddychanie – mesterséges légzés v. lélegeztetés sztuczne odżywianie [dostarczanie organizmowi chorego substancji odżywczych za pomocą rurki wprost do żołądka lub przez kroplówkę do krwi] – mesterséges táplálkozás v. táplálás sztuczne ognie (fajerwerki, od niemieckiego Feuerwerk) [wyroby pirotechniczne wykorzystywane do celów widowiskowych i sygnalizacyjnych, po zapaleniu dające - Wersja 01 01 2017. efekty świetlne i akustyczne. Obecnie największym producentem fajerwerków są Chiny.] – tűzijáték, mesterséges tűz, görögtűz sztuczne oko – műszem sztuczne paliwo płynne – mesterséges folyékony tüzelőanyag sztuczne ruiny – műromok sztuczne serce [aparat zastępujący, zwykle na czas operacji, pracę serca] – műszív sztuczne tworzywo – műanyag sztuczne ucho – műfül sztuczne unasiennianie, inseminacja [metoda rozrodu zwierząt, która ma zastosowanie u: bydła, koni, owiec, kóz, świń, drobiu oraz pszczół] – (állat) mesterséges megtermékenyítés(e) sztuczne usta – műszáj sztuczne zapłodnienie [1. zapłodnienie kobiety nasieniem pobranym wcześniej od mężczyzny; 2. zapłodnienie samicy zwierzęcia nasieniem pobranym uprzednio od samca] – mesterséges megtermékenyítés sztuczne zapłodnienie heterologiczne – heterológ mesterséges megtermékenyítés sztuczne zapłodnienie homologiczne – homológ megtermékenyítés sztuczne złoto [zob. tombak] – mű- v. mesterséges arany; tombak sztuczny głos – mesterséges beszéd sztuczny horyzont (ang. artificial horizon, attitude indicator - ADI) [1. przyrząd wskazujący odchylenie statku powietrznego lub wodnego od płaszczyzny poziomej, 2. jest lotniczym przyrządem żyroskopowym służącym do określenia orientacji przestrzennej statku powietrznego względem płaszczyzny horyzontu lokalnego (kąt pochylenia i przechylenia). Sztuczny horyzont jest niezbędny do wykonywania lotów bez widoczności ziemi (loty w chmurach lub w nocy) ze względu na szybką utratę orientacji przestrzennej przez pilota, zagrażającej wprowadzeniem samolotu w korkociąg. ] – műhorizont, mesterséges horizont, amelynek segítségével a hajó v. repülőgép helyzetét lehet ellenőrizni [repülőgépekben használatos olyan műszer, amely rossz látási viszonyok között, illetve éjszaka repülve segíti a pilótát a tájékozódásban a repülőgép horizont-hoz viszonyított helyzetének kijelzésével. Megfelelő látási viszonyok mellett a valódi horizont látványa segít a repülőgép helyzetének megítélésében, de ha ez az Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6868 információ hiányzik, valamivel pótolni kell. Erre megoldás a műhorizont, ami a pörgettyűs (giroszkópos) műszerek családjába tartozik.] sztuczny jedwab – műselyem sztuczny karuk – mesterséges halenyv sztuczny księżyc (satelita) [sztuczny satelita Ziemi] – műhold, mesterséges hold; mesterséges bolygó sztuczny lód [lód otrzymywany przez zamrożenie wody w lodowniku] – műjég sztuczny mastoid (wyrostek sutkowy) – műsziklacsont sztuczny miód – műméz sztuczny nawóz – műtrágya sztuczny port – mesterséges kikötő sztuczny satelita [1. zob. satelita w zn. 2.; 2. satelita wykonany przez człowieka poruszający się po orbicie wokół ciała niebieskiego] – műhold; mesterséges hold, szputnyik; mesterséges bolygó sztuczny satelita ziemi – műhold v. mesterséges hó sztuczny ząb, sztuczne zęby – műfog, műfogak; műfogsor, hamis fogsor sztuczydło [pogard. bezwartościowy utwór dramatyczny] – ócska v. csapnivaló színdarab, fércmű sztuczyna – rossz, gyenge darab sztuczyna teatralna – színházi rossz darab sztućce [1. nóż, widelec lub łyżka; 2. strzelby o lufach dostosowanych do strzelania kulami] – evőeszközök; (wojsk) puskák, lőfegyvererek Broń myśliwska sztufada [potrawa z mięsa wołowego naszpikowanego słoniną, obsmażonego i duszonego z przyprawami] – párolt hús sztuka (szt.) [1. dziedzina działalności artystycznej wyróżniana ze względu na reprezentowane przez nią wartości estetyczne; też: wytwór lub wytwory - Wersja 01 01 2017. takiej działalności; 2. umiejętność wymagająca talentu, zręczności lub specjalnych kwalifikacji; 3. czyn dokonany dzięki takiej umiejętności; 4. utwór dramatyczny przeznaczony do wystawiania na scenie; 5. przedstawienie skonstruowane na podstawie takiego utworu; 6. pojedynczy przedmiot, roślina lub zwierzę jakiegoś gatunku; 7. pot. osoba o określonych cechach; 8. daw. oddzielona część czegoś; 9. daw. określona ilość tkaniny sprzedawana jako całość] – (twórczość) művészet (műv.) [A hat fő művészet: zene, tánc, építészet, szobrászat, festészet és költészet. Feloszthatjuk őket térbeli (építészet, szobrászat, festészet) és időbeli művészetekre (zene, költészet), míg a táncot mindkét csoporthoz sorolhatjuk. A második parancsolat mindenféle ábrázoló művészetet megtiltott (2Móz 20,4), ezért a festészet és szobrászat Izráelben úgyszólván teljesen ismeretlen volt. A nagyobb épületek kivitelezésében föníciai kézművesek és ércművesek segítettek Izráelnek. A táncot gyakorolták; a zene is magas fokot ért el; Izráel költészete az egész ókorban felülmúlhatatlan volt.]; (jeden przedmiot) darab (db), példány; képesség, tudomány, művészet; bűvészet, boszorkányság; (teatralna, dramatyczna) színdarab, darab, színmű sztuka abstrakcyjna – absztrakt művészet; az adott valóságtól elvonatkoztatott mértani formákkal és színekkel dolgozó képzőművészeti irány sztuka akademicka – akadémikus, konzervatív művészet sztuka akcji – akcióművészet sztuka alternatywna – alternatív művészet sztuka bezprzedmiotowa [sztuka abstrakcyjna] – absztrakt művészet sztuka cechowa – céhművészet sztuka dekoracyjna – díszítőművészet, iparművészet Sztuka dla sztuki [(fr. L'art pour l'art, także: sztuka jest celem sama w sobie) - hasło propagowane przez niektórych twórców polskiego i europejskiego modernizmu.] (fr.) L'art pour l'art; öncélú művészet sztuka dramatyczna – színművészet; színház sztuka estradowa – esztrádművészet sztuka etruska [lud Etrusków zamieszkiwał środkową część Italii (obszar dzisiejszej Toskanii) od X do I w. p.n.e. (Rzymianie podbili Etrurię w III w. p.n.e.)] – etruszk művészet sztuka filmowa – filmművészet Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6869 sztuka funkcjonalna – funkcionális művészet sztuka garncarska – fazekas mesterség, fazekasság sztuka idzie w nowej obsadzie – (w teatrze) a színdarab új szereposztásban megy Sztuka Infiltracji (tytuł oryginału: The Art of Intrusion: The Real Stories Behind the Exploits of Hackers, Intruders & Deceivers) [książka autorstwa Kevina Mitnicka i Wlliama L. Simona dotycząca crackingu, oraz hackingu. Wydana została w 2005 roku. W Polsce rok później, przez wydawnictwo Helion w tłumaczeniu Cezarego Frąca. W przeciwieństwie do poprzedniej książki Mitnicka, w tej nie przyjęto socjotechnik mających na celu uzyskanie dostępu do systemów komputerowych za temat główny, wspominając tylko o nich. Poświęcono ją opisom wziętych z życia przykładów łamania zabezpieczeń sieci telefonicznych, systemów bankowych, czy systemów obsługujących wielkie firmy i koncerny prasowe. Autorzy skupili się głównie na najczęściej popełnianych błędach przy projektowaniu sieci i oprogramowania, oraz sposobach wykorzystania ich przy uzyskiwaniu nieautoryzowanego dostępu do tych sieci, bądź systemów błędnie oprogramowanych.] – A behatolás művészete (The Art of Intrusion: The Real Stories Behind the Exploits of Hackers, Intruders & Deceivers) - Wersja 01 01 2017. kibertámadás igaz történetét osztja meg velünk - ördögien zseniális, rendkívül hatásos mesterkedéseket, amelyek szaporábbá teszik pulzusunkat, miközben rácsodálkozhatunk az elkövetők hihetetlen vakmerőségére. A történeteket Mitnick elemzése követi, amelyben leírja, hogy lehetett volna megelőzni a támadást. Ő aztán igazán tudja, mi a teendő... A szerző a behatoló elleni egyetlen használható fegyvert adja a kezünkbe - a hacker briliáns és állhatatos elméjének alapos ismeretét. A(z) A legendás hacker 2. A behatolás művészete Könyv szerzője William L. Simon, Kevin D. Mitnick. sztuka jednoaktówka – egyfelvonásos színmű sztuka kinetyczna [tendencja w sztuce XX w. polegająca na tworzeniu dzieł dających wrażenie ruchu lub będacych w ruchu] – kinetikus művészet v. mozgás művészete sztuka komputerowa – számítógépes művészet sztuka konkretna [nurt w sztuce niefiguratywnej przyjmujący za podstawę kompozycji figury geometryczne wypełniane farbą wyrazistego koloru] – konkrét v. valóságos művészet sztuka krasomówcza – a szónoklás művészete, szónoki tehetség, ékesszólás sztuka kucharska – szakácsművészet; szakácsmesterség sztuka kulinarna – szakácsművészet, szakácsmesterség, konyhaművészet sztuka lakiernicza – fényezőipar, lakkozómesterség sztuka lekarska – orvosi szaktudomány, orvostudomány sztuka ludowa – népművészet sztuka lutnicza – a húros hangszergyártás művészete sztuka malarska – festőművészet sztuka mięsa [kawałek gotowanego mięsa wołowego jako potrawa] – főtt hús; főtt marhahús sztuka mięsa, mięso gotowane [kawałek gotowanego mięsa wołowego jako potrawa] – vagdalt hús (fasírozott) Négy fickó zsebre vágja Vegas-t egy apró számítógéppel. Egy tizenéves hozzáférést szerez egy nagy bank átutalási műveleteihez. Bin Ladenhez kötődő terroristák kölyköket bérelnek fel egy védelmi információrendszer feltörésére. És ezek igaz történetek... Kevin Mitnick, a hackeralvilág legendás alakja és a kiberbűnözés elleni harc tábornoka most folytatja sikerkönyvét. Több mint egy tucat Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6870 sztuka minimalna [zob. minimal art.: kierunek w malarstwie i rzeźbie charakteryzujący się prostotą, monumentalnością i geometryzacją form] – minimalizmus; a minimum művészete, minimális művészet sztuka muzyczna – zeneművészet sztuka naiwna – naív művészet sztuka naturze nigdy nie dorówna – a művészet sose ér fel a természettel sztuka odlewnicza – öntőmesterség, műöntés sztuka optyczna – op-art; optikai művészet sztuka parateatralna – akcióművészet sztuka pisania – írásművészet [Mezopotámiában találták fel; valószínűleg a sumérok, legkésőbb Kr. e. 2500-ban; ennek az írásnak nem volt ABC-je, sem hangjai, hanem képei, tehát a gondolatokat képes alakban vagy szimbólumokkal fejezte ki, nem pedig hangzásjelekkel; az írás történetének következő állomása a hang szerinti írás bevezetése volt, azaz a jelek bizonyos fajtájáé, amelyek hangoknak felelnek meg, ebből fejlődött ki később a betűrendes írásrendszer. Az első betűrendes írásrendszert az egyiptomiak fejlesztették ki (hieroglifák); az izráeliták a föníciaiaktól származtatták betűrendszerüket; a sémita írás Kr. e. 1900 és 1500 közt keletkezett; az első írásos emlékét Serabit el-Kadimnál találták a Sínai-félszigeten; a görögök az ABC-jüket a föníciaiaktól és arameusoktól kapták; az írást a Biblia először a 2Móz 17,14-ben említi; a tízparancsolatot maga Isten írta ujjával (2Móz 31,18; 32,15-16); az ókorban írtak nedves agyagra, viaszra, fémre, fára, kőre, vakolatra (5Móz 27,2-3; Józs 8,32; Lk 1,63), később pergamenre (2Tim 4,13) és papíruszra (2Jn 12); íróeszközök: náddal és tollal pergamenre és papiruszra írtak, a keményebb anyagra pedig vésővel.] sztuka plastyczna – (plastyka) képzőművészet sztuka płótna – egy vég vászon Sztuka podstępu (tytuł oryginału: The Art of Deception: Controling the Human Element of Security) [książka autorstwa Kevina Mitnicka na temat socjotechniki, wydana w roku 2002. W Polsce wydana w roku 2003 przez wydawnictwo Helion, w tłumaczeniu Jarosława Dobrzańskiego. Książka opisuje stosowane przez Mitnicka sposoby uzyskiwania tajnych informacji z użyciem inżynierii społecznej. Autor udowadnia, że najsłabszym punktem kosztujących miliony dolarów systemów bezpieczeństwa jest zawsze człowiek. Wszystko podparte jest wieloma przykładami zaczerpniętymi z życia codziennego, opisującymi przykładowe - Wersja 01 01 2017. zastosowanie technik wpływania na innych ludzi. Książka zawiera też dodatek, opisujący przykładową politykę bezpieczeństwa firmy.] – A megtévesztés művészete (The Art of Deception: Controling the Human Element of Security) [A világ egyik leghírhedtebb hackere, Kevin Mitnick, miután szabadulását követően számítógépes biztonsági szakértőként és színészként is kereste kenyerét, hamarosan könyvet ad ki. A The Art of Deception (A megtévesztés művészete) című munkában Mitnick számos olyan történetet ír le, melyekben a főhős kényes információkat, jelszavakat vagy titkosítási kulcsokat csal ki rendszeradminisztrátoroktól vagy vállalati alkalmazottaktól. A volt hacker elmondása szerint azonban a könyvben olvasható történetek fiktívek, azaz nem saját múltjáról ír. A kötetben felbukkanó szereplők és vállalatok kitalált néven szerepelnek, és a szerző személyére sem találhatunk utalást a könyvben. Amint azt Mitnick elmondta: "Ez nem a Kevin Mitnick-történet. Olyan fiktív történeteket mesélek el, melyben ugyanazok a technikák bukkannak fel, melyeket én és mások használtak [bizalmas információk megszerzésére -- a szerk.]."] sztuka popularna – népszerű művészet sztuka prymitywna, naiwna [zob. prymitywizm: spontaniczna twórczość artystyczna niezwiązana z tradycjami sztuki ludowej ani z żadnymi kierunkami sztuki współczesnej, charakteryzująca się naiwnym realizmem] – naív művészet; primitívizmus [A primitív művészet utánzása a hivatásos művészetben, a folklorizmussal rokon jelenség. Szoros kapcsolatban van az őskori művészerek sajátosságainak utánzásával és az orientalizmussal is, annál is inkább, mert általában nem nagyon különböztették meg egymástól a keleti primitív és nemprimitív művészeteket. Különösen a romantikára jellemző, a neoprimitívizmus pedig a 20. sz.-i avantgardeban bontakozik ki.] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6871 sztuka przedmiotowa [sztuka odtwarzająca i przedstawiająca świat zewnętrzny, jego zjawiska i przedmioty] – tárgyas v. tárgyi művészet sztuka przedstawiająca [sztuka wiernie odwzorowująca rzeczywistość] – ábrázoló v. bemutató művészet sztuka przez wielkie „S” – művészet, nagy „M”mel sztuka reklamy – reklámművészet sztuka romańska (styl romański, romanizm) [zob. styl romański; styl w sztukach plastycznych wykonywanych z kamienia XI – XIII wieku] – román stílus sztuka rządzenia – a kormányzás művészete sztuka rzemiosło, w których tworzywem jest srebro – ezüstművesség sztuka salami – egy rúd szalámi sztuka sceniczna, sztuka teatralna – színdarab; színművészet, színmű sztuka sceniczna oparta na bajce – mesejáték sztuka sprzedaży – az eladás művészete sztuka stosowana – alkalmazott művészet; iparművészet sztuka teatralna – színmű, színdarab sztuka taneczna – táncművészet sztuka teatralna – színdarab, színjáték sztuka teatralna w 5 aktach – 5 felvonásos színmű sztuka tradycyjna – hagyományos művészet sztuka użytkowa, zdobnicza [wytwarzanie przedmiotów codziennego użytku o walorach artystycznych; też: takie przedmioty] – alkalmazott v. felhasználó művészet; díszítő művészet, iparművészet sztuka w 2 aktach – színmű 2 felvonásban; kétfelvonásos színmű sztuka w ośmiu obrazach – színdarab nyolc színváltozásban sztuka w trzech aktach – háromfelvonásos színdarab sztuka wideo [zob. wideo-art] – videó-művészet sztuka wojenna [ogół uporządkowanej i uzasadnionej wiedzy o wojnie, o istocie i charakterze wojen jako zjawisku społecznym oraz o zasadach i sposobach przygotowania państwa i sił zbrojnych do wojny. To również: uzasadniona historycznie i naukowo wiedza o sposobach prowadzenia działań wojennych (walk, bitew, operacji). W starożytności zaliczana do filozofii.] – hadtudomány, hadművelet, hadászat sztuka z okresu Renesansu – reneszánkori művészet - Wersja 01 01 2017. sztuka zaangażowana [sztuka poruszająca problematykę ideologiczną i społeczną] – alkalmazott művészet; felfogadott v. szerződtetett művészet sztuka zdobnicza – díszítőművészet sztuka złotnicza – ötvös művészet sztukateria [wł. stuccatura 'sztukateria' i stuccatore 'sztukator' od stucco 'stiuk' pochodzenie germ. ornamenty, ozdoby rzeźbiarskie ze stiuku (szlachetnego tynku z zaprawy wapiennogipsowej) a. gipsu na sufitach, ścianach itd., wykonywane przez sztukatora] – (ol) stukkatura, stukatura; mennyezetet borító vakolat; (ol) stukkó [a belső felületek díszítésére szolgáló speciális keverékű (enyves víz, gipsz, műmárvány és festék) gipszvakolat, gipszplasztika]; nádazás sztukateria gipsowa – gipsz stukkó sztukator [rzemieślnik lub artysta zajmujący się wykonywaniem sztukaterii i innych prac ze stiuku] – vakolómunkás sztukatorski, -a, -e – stukatur-; stukatúrasztukatorstwo – stukatura készítés sztuka w reklamie czy reklama w sztuce? – művészet a reklámban vagy reklám a művészetben? sztukę grają w nowej obsadzie – a darabot új szereposztásban játsszák sztuki abstrakcyjne – absztrakt művészet sztuki akrobatyczne – akrobatamutatványok. mutatványszámok sztuki magiczne – mágikus tudományok sztuki odtwarzające – reprodkáló művészetek sztuki piękne – szépművészet v. szépművészetek, művészet, képzőművészet sztuki plastyczne [jeden z podstawowych obok literatury i muzyki działów sztuk pięknych, obejmuje dziedziny wizualnej twórczości artystycznej.] – képzőművészet v. képzőművészetek sztuki przedstawiające – ábrázoló művészet sztuki wizualne – vízuális művészet sztuki wyzwolone [zespół przedmiotów wykładanych w szkołach w starożytnym Rzymie i średniowiecznej Europie, obejmujący gramatykę, retorykę, dialektykę oraz arytmetykę, geometrię, astronomię i muzykę] – (dawno, hist.) a szabad művészetek sztukfarki hebanowe [1. w urządzeniu domowem wspomina M. Rej w „Żywocie człowieka poczciwego”. 2. stokwark, stukfark, sztukfark, sztukwerk; ‘mozaika, inkrustacja’] – ébenfa berakásos díszítés (bútor, falborítás, ajtó stb. felületén) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6872 sztukmistrz [daw. człowiek pokazujący sztuki akrobatyczne, cyrkowe itp.] – bűvész, artista (ffi) sztukmistrzostwo – bűvészien, artista módon sztukmistrzowski, -a, -ie – bűvész, artista sztukować [powiększać długość lub szerokość czegoś przez doszycie, doklejenie itp. kawałków czegoś] – toldozni, foltozni; toldozni-foltozni sztukowanie – toldozás sztukowany, -a, -e – toldott-foldott, hozzávarrott szturchaniec [pot. uderzenie lub potrącenie kogoś łokciem, końcem kija itp.], szturchnięcie – lökés, oldalba lökés, oldalba billentés szturchnąć — szturchać [lekko uderzyć kogoś lub coś, pchnąć łokciem, końcem kija itp.] – lökni; (szturchać) lökdösni, taszigálni; (szturchnąć) meglökni, megtaszítani (egyszer); piszkálni; (szturchać) taszigálni; tuszkolni szturchnąć się — szturchać się [szturchnąć siebie nawzajem] – lökdösik, taszigálják egymást szturm [1. skoncentrowane bezpośrednie uderzenie wojska w celu zdobycia bronionego rejonu, obiektu itp.; 2. energiczna, często siłowa próba dostania się do jakiegoś miejsca lub jakiejś osoby] – támadás, roham, ütés szturmak [1. krótka strzelba z lufą rozszerzoną u wylotu, używana w Europie w XVII– XVIII w.; 2. hełm zaopatrzony w osłony policzków oraz daszek osłaniający oczy, używany w Europie w. XVI–XVII w; 3. rodzaj popularnego hełmu renesansowego używanego w Europie do poł. XVII w. przez piechotę i kawalerię. Dzwon hełmu wyposażony był w: grzebień, nakarczek, ruchome bądź stałe policzki oraz daszek osłaniający oczy; 4. w XVII i XVIII wieku garłacz, broń palna z szerokim wylotem lufy. Pierwotnie hełm burgundzki z grzebieniem, nakarczykiem, policzkami i daszkiem, używany m.in. przez rajtarów i piechotę; 4. (u Zygmunta Glogera) hełm czyli szyszak żelazny dobrze podściełany, wkładany na głowę przez szturmujących do murów twierdzy, ukuty z tak grubej blachy, żeby nie mógł być przebity ani zmiażdżony rzuconym z góry kamieniem. Szturmakiem nazywano także strzelbę przy wylocie rozszerzoną. W dawnej artyleryi polskiej szturmakiem nazywano także petardę czyli puszkę nabitą prochem do wysadzania bram i murów fortecznych.] – rohamsisak; (dawno) puska; (átv.) közönséges ember - Wersja 01 01 2017. szturman [oficer nawigacyjny] – navigációs tiszt (hadihajón) szturmański, -a, -ie – navigációs tiszt- v. tiszti szturmem [1. przeprowadziwszy szturm wojskowy; 2. energicznie, przebojowo] – rohamozva; energikusan, harcosan, bártan szturmować [nacierać, atakować coś w celu przejęcia bronionego rejonu, obiektu] – rohamozni, megrohamozni; (zając) rohamal bevenni; támadni, rohamozni; erőszakosan követelni szturmuje o podwyżkę pensji – erőszakosan követelni a fizetésemelést szturmowanie – támadás, rohamozás; ostromlás szturmowiec [1. samolot myśliwski opancerzony i silnie uzbrojony; 2. członek grupy szturmowej] – rohamosztagos, rohamcsapatos, rohamcsapat tagja; (STAR WARS) birodalmi klón Star Wars 4, 5, 6 STAR WARS szturmowy, -a, -e – rohamszturmówka [1. niewielka chorągiew noszona w pochodach i manifestacjach; 2. pałka używana przez policję do rozpędzania tłumu; 3. zob. grupa szturmowa] – rohamosztag, rohamcsapat szturnichab [rodzaj hełmu przywdziewanego niekiedy przez rycerzy jadących w kondukcie pogrzebowym królewskim.] – (daw, wojsk) sisakfajta (néha a királyi gyászmenetben lovagló lovagok viselték) Szturowo (do 1948 Parkan, Parkáň, węg. Párkány, niem. Gockern) [miasto na Słowacji, przy granicy z Węgrami, miejsce dwóch bitew stoczonych przez Jana III Sobieskiego z Turkami w 1683.] – Párkány (szlovákul Štúrovo, németül Gockern) [város Szlovákiában a Nyitrai kerület Érsekújvári járásában] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6873 sztyblety [1. obuwie jeździeckie pół wysokie, zakrywające kostkę. Skórzane buty na płaskiej podeszwie zapewniają prawidłowe ułożenie stopy w strzemieniu. Mogą być zapinane na zamek z boku, choć najczęściej są wsuwane, a ubieranie ułatwia umiejscowiona w bocznej części buta wkładka z szerokiej elastycznej taśmy. 2. skórzane buty na płaskiej podeszwie i z nierozcinaną cholewą ponad kostkę, która zaopatrzona jest w elastyczną gumę po bokach ułatwiającą zakładanie. Pierwotnie używane w jeździectwie. Mają zapewnić prawidłowe ułożenie nogi w strzemieniu i wygodę. Wysokość ponad kostkę ochrania ją przed obcieraniem.] – magasszárú, gumibetétes lovaglócipő sztych [1. obraz wyryty na płycie metalowej, pokryty farbą i odbity na papierze; dawniej też: każda rycina wykonana dowolną techniką rytowniczą; 2. ostry koniec broni białej; 3. pchnięcie czymś ostrym, zwłaszcza bronią białą; 4. pot. zagłębienie w ziemi łopaty na całą długość ostrza] – szúrás; (rycina) metszet, karcolat sztycharnia – rézmetsző műhely sztycharski, -a, -ie – metsző-, rézmetszősztycharstwo – rézmetszés sztycharz [rytownik wykonujący sztychy] – rézmetsző mester sztychować – rézkarot készíteni sztyfcik [mały sztyft] – kis szeg, szegecske sztyft [1. pałeczka nasączona jakąś substancją leczniczą, kosmetyczną itp. albo z niej uformowana; 2. pręcik metalowy służący do osadzania czegoś; 3. wkład do ołówka, pisaka itp.; 4. długie pióro gęsie lub kacze wchodzące w skład zewnętrznej pokrywy skrzydeł] – stift, szeg sztyftować ('nastawiać, namawiać') – (dawno) előkészíteni, alapítani; (dawno) kiállítani, felszerelni sztyftować pułk własnym kosztem – ezredet állít saját költségén sztyftować wszystko do podróży – mindent előkészít az útra sztyftować się – felöltözni, felcicomázza magát - Wersja 01 01 2017. sztygar [kierownik oddziału kopalni] – aknász, főaknász; bányamester; bányaőr, bányafelügyelő sztygarski, -a, -ie – aknász-, bányamester-; bányamesteri sztylecik [zdrobnienie od: sztylet] – kis tőr, tőröcske sztylet [1. broń o krótkim, obosiecznym ostrzu zwężającym się na końcu; 2. narzędzie zecerskie do wstawiania i wyjmowania czcionek i wierszy ze składu; 3. pióro gęsie z pokrywy skrzydła; 4. krótki miecz, którym Ehud zasztyletował Eglona, króla Moabu.] – tőr, gyilok sztyletować [1. zadawać ciosy sztyletem, często śmiertelne; 2. przeszywać kogoś spojrzeniem] – tőrrel gyilkolni v. vívni sztylpa [1. wysoki skórzany but do konnej jazdy; 2. daw. wysoka cholewka nakładana na krótki but] – lábszárvédő; magasszárú lovaglócsizma sztywnie, sztywno – mereven; (átv.) hidegen, visszautasítóan sztywnieć [1. tracić sprężystość, giętkość; 2. o ciele, jego częściach: tracić łatwość zginania się, drętwieć; 3. stawać się oficjalnym, nienaturalnym] – merevedni, megmerevedni sztywnienie – merevedés sztywnik [to, co służy do usztywnienia czegoś] – merevítő sztywność [np. opór jaki stawia wyrób papierowy przy jego zginaniu] – merevség; kimértség, hidegség sztywność akustyczna – akusztikai keménység sztywność membrany – membránmerevség sztywny, -a, -e [1. tak mało giętki, że utrzymuje swoją formę, nie ugina się ani nie odkształca w inny sposób; 2. doprowadzony do takiej konsystencji, że nie da się wylać; 3. o ciele ludzkim lub zwierzęcym: zastygły po śmierci; 4. o częściach ciała: niedający się zginać, zdrętwiały; 5. trzymający się prosto, niewykonujący zbędnych ruchów; też o czyichś ruchach, czyjejś postawie: pozbawiony elastyczności; 6. ściśle określony i niepodlegający zmianom; 7. nieumiejący dostosować się do zmieniającej się sytuacji; 8. zachowujący się niespontanicznie, często w sposób skrępowany; 9. pozbawiony spontaniczności, oficjalny; 10. pot. o człowieku: nieżywy; 11. pot. zupełnie pijany] – merev; kimért; peckes, rideg; (átv.) halott, hulla; teljesen részeg; (fiz.) rugalmatlan Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6874 sztywna cena – merev ár sztywne – (włosy) sprőd sztywne reguły – merev szabályok sztywny jakby kij połknął – (merev), mintha nyársat nyelt volna sztywny kolnierzyk – kemény v. merev gallér sztywny2, sztywna [1. pot. człowiek nieżywy; 2. pot. człowiek zupełnie pijany] – (átv.) halott, hulla; teljesen részeg ember szuba [1. daw. długie wierzchnie okrycie podbite futrem; 2. Muchliński powiada, że po turecku dżuppa jest nazwą sukni krótkiej, podbitej futrem z rękawami krótkimi, noszonej pod wielką szubą albo płaszczem. Już od czasu wojen krzyżowych zaczęły się upowszechniać na Zachodzie Europy różne wschodnie nazwy przynoszonych ze Wschodu drogą zdobyczy lub handlu ubiorów, tkanin i uzbrojeń. Stąd też z tureckiego dżuppa powstało włoskie giuppa, franc. jupe, polskie: szuba, szubka i jupka. Noszone przez Polaków w zimie odwieczne kożuchy baranie, lisie, niedźwiedzie, wilcze, rysie i sobole, zwane lisiurami, niedźwiedniami, wilczurami i t. d., nie pokrywano pierwotnie niczem lub szarem suknem domowej roboty z wełny owiec polskich, bo o tej barwie jako tradycyjnej z przeszłości wspominają nieraz pisarze polscy XVI w. Dopiero gdy możni zaczęli na wzór szub tureckich pokrywać swoje futra wzorzystym adamaszkiem, atłasem, aksamitem, szkarłatem i t. d., przerobiono i turecką nazwę dżuppy dla tych futer na polską szubę. Surowszy klimat wymagał większych kołnierzy do podnoszenia w razie potrzeby, ale rycerze zostawiali krótkie wschodnie rękawy dla swobodnych ruchów ręki. Panów naśladowała średnio-zamożna szlachta, więc spotykamy w XVI w. szlachcica podlaskiego Stanisława Wojnę na Wojnach, który musiał zadziwić swój powiat jakąś niezwykłą szubą, skoro został przezwany „szubą”, a przezwisko to stało się przydomkiem potomków i jego wsi dziedzicznej (niedawno jeszcze do nich należącej) po dzień dzisiejszy. Szuba, zastosowana do konnej jazdy, przeszła na delję (z turec. telej, ob. Enc. Star. t. I, str. 312). Niewiasty nosiły futrzane szubki, półszubki i jupki. Katarzyna z Lipowca Dydyńska w testamencie z r. 1653 zapisała Annie Siemieńskiej „szubkę czarną gronostajami podszytą”. Stryjkowski mówi o królu „w hatłasowej szubce podbitej rysiami”. Starowolski wspomina - Wersja 01 01 2017. o „szubeczkach popieliczych”. 3. luźne wierzchnie okrycie męskie szyte z sukna lub adamaszku, podszyte futrem z futrzanym kołnierzem. Szuba posiadała rękawy, choć często np. w Polsce noszono ją narzuconą tylko na ramiona. Nie posiadała zapięcia, czasem spinano ją pod szyja jednym ozdobnym guzem (również zwyczaj polski). Używana od XV wieku a w Rosji aż do wieku XVIII. 4. obszerne okrycie wierzchnie sięgające kostek, podbite kosztownym futrem] – suba [bokáig érő, ujjatlan felsőruha, birkabőrből, amely különösen az alföldi magyarságnál volt / van elterjedve.], bunda Hans Holbain, Charles de Solier portréja, 1534-1535 Portrait of Charles de Solier, Lord of Morette 1534-35 Oak, 92,5 x 75,4 cm Gemäldegalerie, Dresden szubienica (z niem. schieben – szybować, bujać) [1. konstrukcja, na której wiesza się skazańców; 2. kara śmierci przez powieszenie; 3. (u Zygmunta Glogera) dwa słupy pionowe z trzecim poziomym na wierzchu, który zwał się szlemię (od szłom, hełm). Same nazwy niemieckie mówią o źródle pochodzenia, które było wspólne ze wszystkimi przyrządami torturowymi w średniowiecznych miastach niemieckich i zachodniej Europie wydoskonalonymi. Słowianie wieszali złoczyńców wprost na gałęzi, stąd stare polskie wyrażenia: „na gałąź, wart gałęzi”, a dopiero prawa niemieckie miejskie wprowadziły budowanie szubienic na urząd, takich] – akasztófa; bitófa; felakasztás szubienicznik – akasztófára való, gazember szubieniczny, -a, -e – akasztófa-; bitófa- Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6875 szubieniczka [1. zdrobnienie od: szubienica; 2. starodawna gra studencka, do której kreśli się kredą figura, jak na rysunku, podanym w t. II str. 48 niniejszej Encyklopedyi. Jeden z grających pisze kreski, a drugi kółka do 3-ch razy; później piszą również, ale tylko zmazując swe poprzednie. Kto pierwszy wzdłuż lub wpoprzek, albo ukośnie ustawił swoje trzy znaki, wygrywał.] – akasztó; (daw) régi diák játék szubka [ciepły kaftan watowany męski lub damski] – bélelt, hosszú férfi v. női kabát szubrawiec [nikczemnik, ciemny typ, człowiek bez zasad] – gazember, gazfickó, gézengúz Szubrawcy [Towarzystwo literacko-moralne w Wilnie. Ignacy Lachnicki, dr. filoz., wydał w r. 1817 w tem mieście parę numerków luźnego pisemka p. t. „Wiadomości brukowe”, do którego dały powód okoliczności i zdarzenia współczesne. Kazimierz Kontrym nadał „Wiadomościom brukowym” trwałość i kilkoletnie istnienie (do r. 1822) przez założenie towarzystwa literackiego „Szubrawców,” do którego należeli uczeni i obywatele litewscy, dbali o poprawę moralną spółziomków i prostowanie krzywych pojęć.] – (daw) régi irodalmimorális társaság Vilniusban szubrawy, -a, -e [nieuczciwy i podły] – (nieuczciwy) tisztességtelen, nem becsületes, becstelen, megbízhatatlan; (podły) aljas, alantas, hitvány, alávaló; (átv.) piszkos szuchaleja [łódź obszerna w rodzaju batu, mogąca pomieścić kilkanaście do 30 osób, używana szczególniej na rzekach pińskich.] – (daw) tágas csónakfajta; sajka szufelka – kislapát, szemétlapát szufelka do węgla – szeneslapát szufelka do śmieci – szemétlapát szufla [1. narzędzie do przerzucania lub zgarniania materiałów sypkich; też: ilość materiału mogąca zmieścić się na takim narzędziu; 2. zob. szufelka w zn. 2; 3. pot. wykrzyknik będący zachętą do podania ręki na przywitanie] – lapát, falapát; ásó; (vad) rénszarvas szarva szuflada [wysuwana część jakiegoś mebla w postaci otwartej skrzynki] – fiók (pl. asztalban); asztalfiók szuflada odsuwa się lekko – a fiók könnyen nyílik szufladka, szufladeczka [mała szuflada] – fiókocska; (a kontratánc egyik figurája) szufladkowa forma, kompozycja utworu, dzieła itp. [zob. szkatułkowa forma] – alkotás, mű szerkezete v. formája - Wersja 01 01 2017. szufladkować [zaliczać kogoś, coś do jakiejś kategorii mechanicznie, według schematu] – osztályozni, besorolni vhová szufladowy, -a, -e; szufladkowy, -a, -e – fiókos szuflować [przerzucać, przesypywać coś szuflą] – lapátolni szuhaleja [płaskodenna łódź rzeczna zrobiona z jednego pnia dużego dębu, mieszcząca do 30 osób, używana dawniej na Ukrainie i Białorusi (zwłaszcza na Polesiu).] – (táj) ladik szuja [pogard. człowiek podły, budzący wstręt] – gazember, hitvány v. aljas ember szujowaty, -a, -e – hitvány, aljas szukać (szukam, szukasz, -ają) [1. starać się ustalić, gdzie ktoś lub coś jest; 2. dążyć do czegoś] – keresni, megkeresni; kutatni, nyomozni, motozni, jutni vmihez; fordulni vkihez; (kogo/czego) keresni vkit/vmit; keresgélni; utánanézni szukać błędów – hibát keresni (keresi a hibákat) szuka czego nie zgubił – keresi, amit el sem vesztett; (átv.) lopni akar szuka dnia wczorajszego – keresi a tegnapi napot szukać możliwości na rynku – piaci lehetőségeket keresni szukać nocleg – szállást keresni szuka wczorajszego dnia – keresi a tegnapi napot; (átv.) a múltat keresi szukać chaty – lakást keresni szukać czego – keresni vmit szukać czegoś w sieci – keres vmit a hálózatban szukać do czego pretekst – ürügyet keresni vmire szukać dziury w całym – mindenben lyukat keresni; a kákán is csomót keresni szukać guz a. guza – (átv.) veszélynek teszi ki magát szukać inspiracji – inspirációt keresni szukać kariery – karrier után futni szukać na próżno – hiába v. hasztalan keresni szukać oferty – ajánlatot keresni szukać okazji – alkalmat keres, keresi az alkalmat szukać oparcia – segítséget, támogatást, támaszt keresni szukać plam na słońcu – (átv.) a kákán is csomót keresni szukać po kieszeniach – zsebeiben kutat, végigkutatja zsebeit szukać pracy – munkát keresni szukać rozumu za co – vmin túl értelmet keresni szukać rozumu za morzem – (átv.) nem tud a közvetlen tapasztalatokra támaszkodni szukać sobie pary – párját keresi Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6876 szukać sposobności – keresi az alkalmat, lehetőséget szukać sprawiedliwości – igazságot keresni szukać stacji – állomást keresni szukać u kogo rady – tanácsért fordulni vkihez szukać ucieczki w kim/czym – menedéket keresni vkinél/vminél szukać w pamięci – keresgél az emlékezetében szukać wiatra w polu; szukać wiatru w polu – [szelet keres a mezőn] (közm.) a Dunába vizet önteni; keresi a tegnapi napot szukać wiatru w polu – lyukat keres a levegőben; keresi a tegnapi napot, hiába keres vmit szukać zaczepki (kogo) – kötekedni (vkivel) szukaj wiatru w polu – (átv.) a viszontlátásra soha többé nem látlak szukać się [szukać jeden drugiego] – keresik egymást szukałem cię, ale na próżno – kerestelek téged, de hiába szukam – keresek, keresem szukam mieszkania (pokoju, pokoju umeblowanego) – lakást (szobát, bútorozott szobát) keresek szukam paska skórzanego do tej sukienki (do tych spodni) – egy bőrövet keresek ehhez a ruhához (nadrághoz) szukający pracy – munkakereső [młody mężczyzna szukający pracy: munkakereső fiatalember] szukanie – keresés, kutatás, nyomozás, motozás; keresgélés szukanie [jest wielkim słowem w Piśmie Świętym. Dawid szukał oblicza Pańskiego w modlitwie i kazał szukać Pana. Kto Pana szukać będzie, ten Go znajdzie. Pan nie opuszcza tych, co Go szukają. Szukanie Boga jest pierwszym krokiem w narodzeniu się na nowo. Grecy szukali mądrości, a Żydzi cudów, ale nie Chrystusa. Chrześcijanie nie powinni szukać chwały ludzi. Starszy zboru nie szuka zysku. Bóg szuka człowieka.] – keresés szukanie dziury w całym – szőrszálhasogatás szukanina [długotrwałe, żmudne szukanie, zwykle źle zaplanowane i chaotyczne] – keresés, keresgélés szuler [hazardowy gracz w karty, oszukujący podczas gry] – (csaló) hazárd játékos, sipista, hamis kártyajátékos szulerka [1. nieuczciwie prowadzona gra w karty; 2. kobieta szuler] – (csaló) hazárd játékos nő; csaló játék - Wersja 01 01 2017. szulernia [miejsce, w którym uprawia się hazardową grę w karty] – játékbarlang szulerski, -a, -ie – (csaló) hazárdjátékos szulerstwo – vakmerő kockáztatás szum1 [1. jednostajny, głuchy dźwięk wywoływany np. przez wiatr lub płynącą wodę; 2. hałas przypominający taki dźwięk; 3. zamieszanie wokół kogoś lub czegoś; 4. głuchy, jednostajny dźwięk zakłócający odbiór audycji radiowych, rozmowę telefoniczną itp.] – zaj, lárma; hűhó; zizegés; zúgás, morgás, zajongás; zörej [periódusos tulajdonság nélküli v. nehezen felismerhető periódusos tulajdonságú hallható hang, nem harmónikus felhangokból álló, folytonos v. vegyes színképpel], zaj [az a hang, amelyet nemkívánatosnak minősítünk (A zaj több eltérő frekvenciájú és intenzitású jel zavaró összessége. A jelek forrása és frekvenciaspektruma attól függ, milyen zajról van szó.)] szum (hałas) otoczenia – környezeti zaj szum (hałas) sali – teremzaj szum (obwodu, układu) – áramköri zaj szum biały [Dźwięk złożony, którego gęstość widmowa mocy akustycznej nie zależy od częstotliwości. Poziom ciśnienia akustycznego w pasmach oktawowych dla szumu białego rośnie ze wzrostem częstotliwości środkowej pasma 3 dB na oktawę.] – fehérzaj [az elektronok hőmozgásának zaja. Energiaeloszlása egyenletes, ennek folytán oktávonként 6 decibellel emelkedő jelleget mutat. A gyakorlatban előforduló zajok többsége fehérzaj-jellegű. A fehérzajt ha oktávonként 6 decibellel vágják, rózsazajt kapunk.] szum brzęczący – zümmögő hang, berregő zaj szum cipelny (Johnsona) – termikus zaj [("Johnson-zaj"): Elektromos zaj, amely egy ellenállás két vége között a töltéssűrűség állandó szabálytalan változása miatt keletkezik.] szum elektronówki – csőzaj szum galaktyczny – galaktikus zaj szum Gaussa – Gauss-zaj szum igły (gramofon) – tűzörej [a hanglemez lejátszásakor keletkező, a lejátszótű és a hangbarázda súrlódásából eredő zajfeszültség, amely nem tartalmaz hasznos információt] szum impulsowy – impulzusszerű zaj, impulzuszaj szum informacyjny [nadmiar informacji utrudniający wyodrębnienie informacji prawdziwych i istotnych] – információs felesleg Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6877 szum intermodulacyjny – intermodulációs zaj szum kawitacyjny – kavitációs zaj szum kwantyzacji [zwany także błędem kwantyzacji jest zniekształceniem sygnału powstającym w procesie kwantyzacji] – kvantálási zaj szum mikrofonu – mikrofonzaj szum modulacyjny – modulációs zaj [mindennemű moduláció velejárója. Az analóg magnókon a modulációs zaj kevéssé zavaró, inkább csak elfátyolozza valamelyest a műsorjelet, főleg a komplex zenei részeken. A digitális technika modulációs zaja, a felbontási zaj kellemetlenebb, érdes karakterű granulációs zaj, de a jóminőségű készülékeken igen csekély.] szum morza – tengerzaj szum mowy – beszédzaj [több személy egyidőben lefolyó, különböző szövegű beszédének együttes hangzása] szum mowy w audiometrii – beszédzaj az audiometriában szum nośnika – alapzaj, sajátzaj, önzaj szum nośnika (dźwięku) – hordozózaj, szalagsajátzaj, lejátszási zaj szum o rozkładzie przypadkowym – térben statisztikus eloszlású zaj szum o widmie ciągłym – folytonos színképű zaj szum obcy (pochodzący z otoczenia) – idegen zaj szum obudowy (głuchosłucha) – súrlódási zaj (hallókészülék) szum odbiornika – vételi zaj szum otoczenia – környezeti zaj (mikrofon) szum proszku (mikrofonu) węglowego – szénzaj szum przerywający (od przerywania) – szaggatási zaj szum rezystancji (oporowy) – ellenállászaj szum róźowy [1. Dźwięk złożony, którego gęstość widmowa mocy akustycznej jest odwrotnie proporcjonalna do częstotliwości. Poziom ciśnienia akustycznego w tercjowych (oktawowych) pasmach częstotliwości nie zależy od częstotliwości środkowej pasma. 2. Szum losowy, w którym energia rozłożona jest w całym zakresie słyszalnym w taki sposób, że w każdym paśmie oktawowym poziom ciśnienia akustycznego jest jednakowy.] – rózsazaj [oktávonként 6 decibel meredekséggel vágott fehérzaj. Mérési célokra használják.] szum sierci – hálózati zaj, hálózati búgás (végerősítő kimenetén megjelenő, a hangszóróban hallható 50 vagy 100 hz frekvenciájú zavaró hang, amely az erősítő tápegységének hiányosságából adódik) - Wersja 01 01 2017. szum śrutowy – sörétzaj szum szerokopasmowy (o szerokim widmie) – szélessávú zaj szum taśmy – szalagzaj szum tła (background noise) [Dowolne zakłócenia na linii telefonicznej, zazwyczaj spowodowane elektrycznością statyczną. Szumy potrafią być czasem tak silne, że połączenie zostaje zerwane.] – alapzaj [background noise <ang.>: a magyar szabvány szerint olyan zaj, amelyet az alapzaj vizsgálat helyén nem a vizsgált zajforrás okoz. A környezeti zajméréseknél az alapzajt csak méréstechnikai fogalomként használjuk, mint olyan zajt, amely a mérést zavarja, ill. az eredményt befolyásolhatja.] szum tła sunaru – szonárháttérzaj, hanglokátorháttérzaj szum tłowy (własny układu) – háttérzaj, sajátzaj szum tłumu – a tömeg zúgása v. morajlása szum w postaci trzasków – sercegő (recsegő) zörej, tőzörej szum w uszach – fülzúgás szum wejściowy – bemenőzaj szum wewnętrzny [1. związany jest ze stanami psychicznymi i cielesnymi rozmówców; 2. ból głowy, zęba, głód] – belső zaj; (átv.) zavar, fejfájás szum wiatru – szélzaj; a szél zúgása szum własny – sajátzaj szum własny sonaru – szonársajátzaj szum własny, trzeszczenie – fütty, alapzaj, sercegő zaj szum wskutek sprzężenia elektroakustycznego polegający na okresowym wzmacnianiu i osłabianiu odbieranego sygnału – fújászaj szum wskutek zakurzenia (nośnika dźwięku) – poros (piszkos) hanglemez zaja, porzaj szum wytwarzany przez publiczność – teremzaj szum wywolany tarciem – tűzaj szum wzmacnicza – erősítő zaja szum Zenera – Zener-zaj szum zmienny (niejednostajny) – nem stacionárius zaj szum2 [zob. szumowina w zn. 1.] – tajték, hab szumek – zajocska, halk nesz v. zörej szumieć1 (szumię) [1. powodować jednostajny, głuchy dźwięk; 2. o wielu osobach: wywoływać, zwykle rozmawiając, hałas przypominający szum wiatru, wody itp.; 3. pot. o wielu osobach: mówić o czymś, o kimś z podekscytowaniem; 4. pot. wprowadzać zamieszanie, buntując się] – zúgni, susogni, zizegni; (hałasować) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6878 zajongani, lármázni, morogni; mulatni, dáridózni szumi mi w głowie – zúg a fejem szumi mi w uszach – zúg a fülem szumieć2 [1. musować, pienić się; 2. bawić się, żyć hucznie] – (musować) habzani, pezsegni, tajtékozni, pezsegni, erjedni, forrni; (pienić się) habozni, pezsegni, tajtékozni; gomolyogni, csomósodni; (átv.) háborogni; (bawić się) dühöngeni; játszani, szórakozni, mulatni szumienie – zúgás, zizegés szumka – (ukrán) vidám dal szumnie, szumno – hangosan, nagyhangon, zahosan, lármásan szumny, -a, -e1 [1. górnolotny, pompatyczny; 2. wystawny, bogaty; 3. powodujący szum] – hangos, zajos, bombasztikus; hangzatos szumne słowa, frazesy – bombasztikus szavak, nagyhangú frázisok szumny, -a, -e2 [daw. pieniący się, musujący] – habzó, pezsgő, forró; tajtékzó, gomolygó szumonamiernik [bierne urządzenie hydrolokacyjne (hydrolokator pasywny), służące do wykrywania obiektów podwodnych poprzez odbiór fal akustycznych wytwarzanych przez te obiekty. Nazywany jest też sonarem pasywnym] – passzív szonár szumować [zbierać szumowiny z gotowanych płynów lub potraw] – leszedi v. lemeri a habot vmiről szumowina, szumowiny [1. piana, męty powstające na powierzchni niektórych płynów lub potraw podczas gotowania; 2. pot. człowiek zdegenerowany moralnie, żyjący z przestępstwa] – hab, tajték; salak; (átv.) söpredék szumowina społeczne – a társadalom salakja szumowiny społeczeństwa; szumowiny społeczne – a társadalom söpredéke szumowy, -a, -e – zajos, lármás szumy atmosferyczne – atmoszferikus zaj szumy rozpływu – árameloszlási zaj szumy uszne (własne układu słuchowego) – fülzúgás Szunamitka * Sunamitka – Sunemita (Sunemből való) [Annak az asszonynak a mellékneve, akinek fiát Elizeus feltámasztotta a halálból (2Kir 4,12).] szupasem odesłać – kizsuppolni, elzsuppolni szupienie [Tak zwano na Żmudzi kaszę jęczmienną lub groch utarty, okraszone słoniną, a zwłaszcza wieprzowym ogonem. U ludu i drobnej szlachty żmudzkiej był zwyczaj, że gdy konkurentowi o rękę - Wersja 01 01 2017. panny chciano dać znak pomyślny, zatykano w szupieniu kawałki ogona do góry, jeśli zaś nadół były spuszczone, znaczyło, że żadnej nie może mieć nadziei, tak samo jak w innych okolicach kraju czernina, arbuz lub wieniec grochowy. 2. Na Żmudzi podawano na obiad szupienie gęstą grochówkę z zatkniętymi ogonkami wieprzowymi. Jeśli sterczały one w górę, oznaczało to przychylność, natomiast gdy końcówki ogonków pokazywały w dół epuzer musiał odjechać z niczym. Obyczaj ten traktowano śmiertelnie poważnie. Poeta Julian Ursyn Niemcewicz pisał z goryczą,"że gdy w 1782 roku pojechał w konkury do panny Bogatkówny, został przez jej rodziców "zrekuzowany" gęsią na szaro.] – (daw) árpakása v. fejtett borsó malacfarokkal (helyi ételkülönlegesség) szurać nogami – csoszogni szuranie – zörgés, zajongás, csoszogás szurfować – próbálkozásokat végezni szurfować w Internecie – próbálkozni az Interneten szurgnąć — szurgać [daw.; zob. szurnąć w zn. 1, 2.] – zajjal csinálni vmit; lábbal zajongani szurgot [hałas spowodowany przesuwaniem lub przesuwaniem się czegoś ciężkiego] – csoszogás, nyikorgás, csikorgás (lábbal); rongy, kacat szurnąć — szurać [1. przesunąć czymś twardym po twardej lub chropowatej powierzchni, powodując charakterystyczny dźwięk; 2. o twardych przedmiotach: przesunąć się po twardej lub chropowatej powierzchni z charakterystycznym dźwiękiem; 3. pot. rzucić, posunąć coś szybkim ruchem; 4. pot. przemieścić się szybko; 5. pot. usunąć kogoś np. z pracy, ze szkoły; 6. szurać: pot. zachowywać się zaczepnie, sprzeciwiając się; 7. pot. uderzyć kogoś] – hangot adni, zajongani, zörögni, zajong vminek (tologatása közben) szurzy albo szurza [brat żony, dziewierz, szwagier] – (daw) sógor szus [1. szybki zjazd na nartach prosto w dół; 2. pot. szybki ruch w jakimś kierunku, wykonany np. w czasie zjazdu lub biegu; 3. daw. wybryk] – bolond ötlet, kicsapongás, túlkapás; rohanás; (sp) lesiklás szusować [zjeżdżać szusem na nartach] – (sp) lesiklani (sível); (átv.) kicsapongani szusowy, -a, -e – kicsapongó; lesiklószustmana [(u Zygmunta Glogera) strój niewieści wspominany w XVII w. przez Haura, mający zapewne jakiś związek z Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017. późniejszym szustem z czasów Saskich, także ubiorem kobiecym. A była i gra w karty, zwana szustem.] – (daw) XVII. sz-i női viselet; (ká) kártyajáték 6879 Don Luis de la Cerda w szustokorze, Jacob Ferdinan Voet szustokor (nazwa pochodzi od francuskiego słowa justaucorps) [wierzchni, dopasowany kaftan, jaki nosili mężczyźni w XVII i XVIII wieku. Szustokor sięgał do kolan i posiadał długie rękawy z mankietami. Szyto go z jednolitych, raczej grubych materiałów. Szustokory zdobione były guzikami i haftami. Początkowo szustokor był używany jako wojskowy mundur, zaś od końca XVII do połowy XVIII wieku traktowany był jako bardzo elegancki strój noszony przez cywili, według mody francuskiej.] – (hist.) ffi zakó őse szustokory [bławatne wspominane są w XVIII w. jako ubiór strojny niewieści. Zdaje się, że nazwa ta jest spolszczeniem francuskiej juste au corps.] – (daw) (fr.) juste au corps; díszes női viselet a XVIII. sz.-ban; (mod) ffi zakó őse szuter [drobno pokruszone kamienie używane m.in. do wysypywania nawierzchni drogowych] – sóder szutrowy, -a, -e [przymiotnik od: szuter] – sóderes; sóderszutrować [wysypywać coś szutrem] – sóderezni szutrowisko [obszar, zwykle na brzegach rzek, pokryty szutrem zmieszanym z mułem i piachem] – sóderhegy szuwaks [1. daw. czarna pasta do butów; 2. daw. czernidło do włosów lub wąsów] – bakancspaszta, fekete cipőpaszta; suviksz szuwar [zarośla składające się z dużych bylin, porastające brzegi jezior, moczarów itp.] – nádas, nádas terület szuwarowy, -a, -e – nádas, náddal benőtt szwab [1. gwarowo: karaluch; 2. potocznie o Niemcu; Szwab] – sváb-; svábbogár Szwab [1. pogard. o Niemcu; 2. mieszkaniec Szwabii, krainy w Niemczech, Francji i Szwajcarii; 3. potocznie o Niemcu; szwab] – német ember, sváb (ffi) szwabacha [odmiana pisma gotyckiego] – gótikus írás szwabiątko – sváb gyerek, kis sváb Szwabka – német, sváb nő szwabka – fejviselet szwabski, -a, -e – svábszwaczka [1. kobieta zawodowo zajmująca się szyciem; 2. kobieta zajmująca się zawodowo szyciem w szwalni; 2. daw. krawcowa, bieliźniarka] – varrónő; szabónő; varrólány szwadron [nm. Schwadron 'jw.' z wł. squadrone 'wielki czworokąt (wojska); jw.' od squadra, pododdział kawalerii, odpowiednik kompanii w piechocie (w Europie od XVIII w. do 1945 r.)] – (ném) svadron; (dawno) lovasszázad szwadron lansjerów – dzsidás-század, ulánus lovasszázad szwagier [mąż siostry albo brat żony lub męża; też: mąż szwagierki; brat żony; mąż siostry] – sógor Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6880 szwagierka [siostra męża lub żony; też: żona szwagra] – sógornő; sógorasszony szwagiereczka [zdrobniale o szwagierce] sógornőcske szwagrostwo [1. szwagier z żoną lub szwagierka z mężem; 2. powinowactwo ze szwagrem, szwagierką] – sógorság; sógorék szwagrowski, -a, -ie – sógori szwajcar [daw. portier lub odźwierny] – (dawno) portás, kapus, ajtónálló, házmester, házfelügyelő Szwajcar [obywatel Szwajcarii], Szwajcarka – svájci (ffi/nő v. lány) Szwajcaria, Konfederacja Szwajcarska (Confoederatio Helvetica, Schweiz, Schweizerische Eidgenossenschaft) [państwo federacyjne w Europie Zachodniej] – Svájc, Svájci Államszövetség (nem hivatalos fordításban néha Svájci Konföderáció, tükörfordításban Svájci Esküszövetség) szwajcarski, -a, -ie [związany ze Szwajcarią] – svájci szwalnia [1. dział zakładu odzieżowego, skórzanego itp., w którym się coś szyje; 2. daw. pracownia krawiecka, bieliźniarska] – varroda, varróműhely szwalniczy, -a, -e – varrodai szwalnia szwank [daw. krzywda, ujma] – kár, rongálódás, megrongálódás, veszteség, sérülés szwankować [być w złym stanie, mieć wady lub źle funkcjonować] – szenvedni, károsulni, hibázni szwankować na sławie – nincs jóhíre vkinek, inog a jóhíre szwankować na zdrowiu – gyengélkedni szwankowanie – gyengélkedés, szenvedés, károsulás szwarc (zob. szuwaks) – (dawno) fekete cipőkenőcs, suvick; (dawno) feketézés, csempészés; csempészáru, fekete áru szwarcować [pot. przenosić, przewozić kogoś lub coś nielegalnie, zwykle przez granicę] – - Wersja 01 01 2017. befeketíteni, cipőjét bekeni; csmpészni, feketézni szwarcować się [pot. nielegalnie przedostawać się gdzieś, zwykle przez granicę] – csempészkedni; illegális határátlépést elkövetni szwarcownik – csempész, feketéző szwargot [pot. rozmowa w języku, którego ktoś nie zna lub nie lubi, zwłaszcza w języku niemieckim] – zagyva, értelmetlen beszéd szwargotać (szwargocze v. szwargoce) [mówić w języku, którego ktoś nie zna lub nie lubi, zwłaszcza po niemiecku] – hadarni; zagyválni, zagyván v. értelmetlenül beszélni; (közb.) halandzsázni szwargotanie – zagyvaság, értelmetlen beszéd; (közb.) halandzsa Szwecja, Królestwo Szwecji (Sverige, Konungariket Sverige) [państwo w Europie Północnej, zaliczane do państw skandynawskich] – Svédország, Svéd Királyság (Konungariket Sverige svédül) [Skandináviában, Észak-Európában található] Szwed [obywatel Szwecji], Szwedka – svéd (ffi/nő v. lány) szwed [1. klucz nastawny; 2. dawniej, gwarowo: duża skwarka] – állítható svédkulcs; (dawno) nagy töpörtyű Szwedka [obywatelka Szwecji] – svéd nő szwedka [suknia niewieścia na wzór szwedzki, noszona w Polsce w okresie wojen szwedzkich w XVII wieku. Robiono ją z ciężkich materii jedwabnych albo z aksamitu, obszywano złotym galonem i podbijano drogim futrem.] – (daw) svéd szabású, XVII. sz.-i női ruha (a lengyel-svéd háború alatt viselték) szwedzki, -a, -ie [dotyczący Szwecji, Szwedów] – svéd, svédországi szwedzki [język szwedzki] – svéd; svéd nyelv szwedzka gimnastyka – svédtorna szwedzkie zapałki – svéd gyufa szwedzki półmisek [różne zimne zakąski podane na jednym półmisku] – svéd tál szwedzki stół – svédasztal szwejsować [pot. lutować lub spawać metale] – (dawno) fémet hegeszteni szwendać się [pot. chodzić, jeździć w różne miejsca bez celu] – (céltalanul) csavarogni, lődörögni, csellengeni; tekeregni, sétálni, tétlenkedni szwendalski, -a, -ie – csavargó, tétlenkedő, naplopó szwendanie się – csavargás, lődörgés Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6881 szwindel [pot. pospolite oszustwo, zwłaszcza w interesach] – (ném) svindli; csalás, szédelgés, szélhámosság szwindelek [zdrobnienie od: szwindel] – kisebb svindli v. csalás; szwindler (fałszerz), szwindlarz – (ném.) svindler; csaló, szélhámos szwindlować – (ném.) svindlizni, (ká) svindlit játszani; csalni szwoleżer [1. żołnierz lekkiej kawalerii w niektórych państwach Europy w XVI–XX w.; 2. żołnierz jednego z polskich pułków gwardii napoleońskiej; też: żołnierz jednego z pułków kawalerii w wojsku polskim w okresie międzywojennym; 3. francuski żołnierz lekkiej kawalerii] – könnyűlovassági katona Szwoleżerowie [(u Zygmunta Glogera) Dekretem d. 6 kwietnia 1807 roku ces. Napoleon utworzył pułk gwardyi swojej, mający się składać z Polaków klag wyższych. Nazwa pułku po francusku brzmiała I-r Régiment de chevau-légers (polonais) de la Garde Impériale, po polsku: „pułk lekkokonny polski gwardyi”. Od r. 1809 pułk ten otrzymał lance i z tego powodu do wyrazu chevau-légers dodany został wyraz lanciers czyli ułani. Pułk ten ułanów gwardyi odznaczał się świetnie we wszystkich kompanjach cesarstwa. Jego wiekopomny atak pod Somo-sierra w Hiszpanii, który był pierwszym czynem wojennym pułku, przytaczany jest w szkołach wojskowych jako wzór męstwa. Pomimo, iż pułk ten liczył się w wojsku francuskiem, był na żołdzie tego państwa i używał komendy francuskiej, jednakowoż zachował w zupełności uczucia narodowe. Jako widomy znak tego służy zachowany dotąd proporczyk prawdopodobnie noszony przy pułkowniku (fanion du colonel). Napisy na prawej stronie są następujące: „N wybawiciel – Polk lekkokonny-polski – przy boku – Napoleona Wielkiego” z boku równolegle do drzewca „Znak zwycięstwa”. Napisy i znaki po lewej stronie: przy drzewcu z boku „Znamie Polaka”, pośrodku orzeł polski na tle gwiazdy karmazynowej o 6 promieniach; napisy na promieniach: „Honor, Ojczyzna, Rząd, Prawo, Cnota, Własność”, wokoło gwiazdy zaś: „Odwaga, męstwo, karność. Poświęcenie, pojednanie, stałość. Posłuszeństwo, gorliwość, wierność. Oświecenie, praca, skromność. Czułość, sprawiedliwość, ludzkość. Staranność, oszczędność, przezorność”. W r. 1899 wyszło obszerne - Wersja 01 01 2017. dzieło pod tytułem: „Źródła do historyi pułku polskiego lekko-konnego Gwardyi Napoleona I”, wydał A. Rembowski.] – (daw, wojsk) könnyűlovasság szwoleżerski, -a, -ie – könnyűlovassági szyb [1. wyrobisko korytarzowe wraz z urządzeniami naziemnymi, prowadzące pionowo z powierzchni terenu do złoża; 2. otwór wiertniczy wraz z naziemną wieżą, służący do wydobywania ropy naftowej lub eksploatacji gazu ziemnego; 3. pionowy kanał wewnątrz budynku, w którym np. porusza się winda; 4. podziemny wykop budowlany wykonany pionowo w głąb gruntu; 5. pionowa komora grzejna pieca] – kút, akna, bányaakna; tárna szyb albo szaszor [dawna nazwa latawca klejonego zwykle w kształcie orła przez chłopców do puszczania na cienkim sznurku w powietrze] – (daw) enyvezett papírsárkány szyb kopalniany – bányaakana szyb naftowy – olajkút, petróleumkút szyb windy – liftakna szyb wentylacyjny – szellőzőakna szyb wydobywczy – fejtőakna szyb zjazdowy – szállítóakna szyba [szklana tafla oprawiana w ramę lub w odpowiedni uchwyt] – ablaküveg, táblaüveg szyba boczna – ajtóüveg (autónál) szyba matowa – mattüveg szyba mleczna – tejüveg szyba pancerna – edzett biztonsági üveg szyba panoramiczna [przednia lub tylna szyba samochodowa zapewniająca szerokie pole widzenia] – panorámaüveg szyba pękła – az üveg megrepedt szyba przednia – szélvédő, szélvédőüveg szyba tylna – hátsó ablaküveg szyba wystawowa – kirakatablak szybciej – gyorsabban; hamarabb szybciutko – gyorsacskán; sietősen szybciutko się spakować – sietősen összecsomagolt szyber [1. zasuwa do przymykania kanału kominowego w celu regulacji ciągu; 2. zasuwane drzwiczki pieca; 3. łopata do wsuwania pieczywa do pieca] – tolóka, kemencetolózár szyberdach [zamykany otwór w dachu samochodu umożliwiający jego wietrzenie; też: całe to zamknięcie wraz z mechanizmem] – napfénytető szybik – kutacska, aknácska Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6882 szybka [niewielka szyba] – kis ablaküveg szybki, -a, -ie [1. przebiegający w dużym, większym niż zwykle tempie; 2. taki, którego elementy następują jeden po drugim z dużą, większą niż zwykle, częstotliwością; 3. następujący w niedługim czasie; 4. o ludziach, zwierzętach, urządzeniach itp.: przebywający większą odległość lub wykonujący większą pracę niż inny w tym samym czasie; 5. trwający krócej niż zwykle; 6. reagujący natychmiast, często bez zastanowienia] – gyors, sebes; fürge; szilaj; rohamos szybka jazda – gyorshajtás szybka jazda na łyżwach, jazda szybka na łyżwach/łyżwy a. szybka jazda na lodzie – gyorskorcsolyázás Tóth Ágota, az OXXO Energy Drink gyorskorcsolyázója szybka obsługa – gyors kiszolgálás szybki refleks – gyors reflex szybka śmierć – gyors halál szybka transformacja Fouriera (ang. FFT od Fast Fourier Transform) [to algorytm liczenia dyskretnej transformaty Fouriera oraz transformaty do niej odwrotnej] – FFT (Fast Fourier Transform); gyors Fourier transzformáció [1. hasonló a diszkrét Fourier-transzormációhoz azt leszámítva, hogy a pontok számának kettőn hatványának kell lennie. 2. Olyan digitális jelfeldolgozó algoritmus, amely végeredményét tekintve azonos adott számú diszkrét Fouriertranszformáció végrehajtásával, de a számítási szimmetriák és redundanciák kihasználásával jelentősen csökken a számításigény.] szybki wzrost – gyors növekedés v. emelkedés v. fejlődés szybkie męczenie się – fáradékonyság szybkie tempo – gyors ütem szybkim manewrem odbił od przeciwnika – gyors fogással megszabadult az ellenféltől szybko – gyorsan, sebesen, rohamosan; (mozdulatról) frissen - Wersja 01 01 2017. szybko działający – gyorsan ráfelelve (válaszolva) szybko oddychać – pihegni; lihegni; zihálni szybko się orientować, szybko reagować – átv. gyorsan kapcsol szybko- [pierwsza część wyrazów złożonych wskazująca, że to, co jest nazwane drugim członem, jest szybkie lub szybko wykonywane] – gyorsszybkobiegacz (krótkodystansowiec, sprinter) [1. ten, kto szybko biega; 2. daw. biegacz, zwłaszcza sprinter lub łyżwiarz szybki] – (sp) gyorsfutó; rövidtávfutó, sprinter szybkobiegaczka [zob. sprinterka] – rövidtávú futónő; női sprinter szybkobiegaczka – (kutya) rövidtávú versenyző, sprinter (nőstény) szybkobieżnia – mezőny, pálya, idomítópálya szybkobieżny, -a, -e [1. o pojazdach, urządzeniach: mogący rozwijać dużą prędkość; 2. o maszynach: mający dużą prędkość obrotową] – gyors, gyorsfutó, sebes szybkobieżny pociąg – sebesvonat [TGV (pociąg szybkobieżny): nagysebességű vonat, TGV] szybkolotny, -a, -e – gyorsrepülő szybkolotny sokół – gyorsan szálló sólyom szybkonogi, -a, -ie [szybko biegający, chodzący] – gyorslábú, gorsfutó szybkonoga panna – gyorslábú asszony szybkonośny, -a, -e – gyorslövetű szybkoobrotowy, -a, -e [o maszynach, przyrządach itp.: pracujący na szybkich obrotach] – magas v. nagy fordulatszámú szybkopalny, -a, -e – gyorségésű (lont szybkopalny: gyorségésű gyújtózssinór) szybkostrzelny, -a, -e [o broni palnej: taki, z którego można oddać dużą liczbę strzałów w określonej jednostce czasu] – gyorslövetű szybkostrzelna broń – gyorslövetű fegyver szybkostrzelny karabin – gyorslövetű puska szybkościomierz [zob. prędkościomierz] – sebességmérő szybkościowy, -a, -e – gyorsasági, gyors- Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6883 szybkościowe skrawanie metali – (műsz.) gyorsvágás, gyorsdarabolás szybkościowiec [1. pot. pracownik wykonujący swoją pracę z nastawieniem na szybkość jej wykonania; 2. pot. budynek, którego budowa trwała rekordowo krótko] – gyorsfalazó munkás; rekord idő alatt elkészült épület szybkościowo – gyorsasággal szybkościowy, -a, -e [1. dotyczący szybkości poruszania się; 2. sport. polegający na wykazaniu się szybkością; 3. szybko poruszający się, funkcjonujący; 4. wykonywany bardzo szybko; 5. przy wykonywaniu pracy nastawiony na szybkość jej wykonania] – gyorsasági, gyorsszybkościowe walcowanie – gyorshegesztés szybkościowí wytop stali – acélgyorsolvasztás szybkość [1. cecha tego, co przebiega w większym tempie, z większą częstotliwością, krócej niż zwykle; 2. cecha tego, kto szybko porusza się, pracuje lub reaguje; 3. wartość określająca, jak szybko coś lub ktoś się porusza lub coś się dzieje; 4. fakt, że coś następuje natychmiast, niezwłocznie] – sebesség (v); gyorsaság szybkość handlowa – kereskedelmi gyorsaság szybkość kosmiczna (zob. prędkość kosmiczna) – szökési sebesség szybkość mowy – beszédsebesség [a beszédelemek iőegységre eső átlagos száma egy meghatározott beszédszakasz folyamán] szybkość naddźwiękowa – szuperszónikus sebesség szybkość normalna – szabályos v. rendes sebesség szybkość obiegu pieniądza – pénzforgalom sebessége szybkość obrotowa – fiz. forgási sebesség szybkość obrotów – fordulatszám, forgási sebesség szybkość początkowa – kezdősebesség szybkość rejsowa – utazási sebesség szybkość wybierany – letapogatási sebesség bárminemű jelátvitelnek fontos jellemzője a felső határfrekvencia, amelyet nagymértékben meghatároz a letapogatás sebessége. Ez lényegében a jelhordozó közeg és az információt felvevő (illetve lejátszó) fej közötti relatív sebesség. A kazettás magnók rögzített fejjel dolgoznak, letapogatási sebességük (szalagsebességük) 4,75cm/s, felső határfrekvenciájuk körülbelül 20kHz. A házi videómagnók letapogatási sebessége (a fej és a szalag relatív sebessége, lásd VHS) eléri a 484cm/s-ot, a határfrekvencia a 3MHz-et. A szalagsebesség valójában igen alacsony (2,34cm/s a VHS-rendszerben), a fejdob viszont gyorsan - Wersja 01 01 2017. forog. Stúdiógépek letapogatási sebessége elérheti a 4000cm/s-ot. szybkozmienny, -a, -e [1. o zjawiskach fizycznych: taki, który ulega szybkim zmianom; 2. o urządzeniach: rejestrujący szybkie zmiany zjawisk fizycznych] – gyorsan változó szybkozmienny prąd – nagyfrekvenciájú áram Szybolet, Szibolet [Gileadczycy kazali Efraimitom powiedzieć ''szybolet'', a gdy wymawiali ''sybolet'', wtedy wiedzieli, że są Efraimitami. W ten sposób wykryto czterdzieści dwa tysiące Efraimitów, którzy byli wrogami Gileadczyków i ich zabito.] – Sibbolet (gabonaaratás, folyó, folyam) [Héber szó, amelyet a Jordán egyik partján "szibbolet"-nek ejtettek, és ezt a szót használták fel Gileád (1) férfiai annak felismerésére, hogy a menekülő ember Efraimból való-e vagy sem (Bír 12,5-6).] szybować [1. latać na szybowcu; 2. o szybowcu: latać, wykorzystując wznoszące prądy powietrzne; 3. o innym statku powietrznym: latać bez używania mocy silnika lub przy silniku pracującym na minimalnych obrotach; 4. o ptakach, owadach itp.: latać z rozpostartymi skrzydłami bez poruszania nimi; 5. przemieszczać się w powietrzu swobodnie i płynnie; 6. myśleć, marzyć o rzeczach odległych; 7. o myślach, marzeniach itp.: dotyczyć spraw odległych] – repülni, lebegni, libegni, vitorlázni; vitorlázó repülőgépen repülni; vitorlázó repülést végezni szybkowar [garnek z hermetyczną pokrywą do szybkiego gotowania potraw pod ciśnieniem pary] – gyorsfőző edény; kukta szybowiec [statek powietrzny podobny do samolotu, utrzymujący się w powietrzu dzięki wznoszącym prądom powietrznym działającym na jego skrzydła] – vitorlázógép, vitorlázó repülőgép (levegőnél nehezebb, hajtómű nélküli repülőgép) szybowiec bezogonowy [zob. bezogonowiec] – faroknélküli vitorlázógép szybowisko [lotnisko dla szybowców] – repülőtér (vitorlázó repülőgépek számára) szybownictwo [1. latanie na szybowcach; 2. konstruowanie szybowców] – vitorlázórepülés; vitorlázórepülő szerkesztés szybowniczy, -a, -e – vitorlázó repülő szybownik [konstruktor lub pilot szybowców], szybowniczka – vitorlázó repülő (ffi/nő) szybowy, -a, -e [1. związany z szybem, np. piec szybowy, wieża szybowa; 2. związany z szybą] – vitorlázó; akna Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6884 szybowy [górnik pracujący przy głębieniu szybu] – aknász szyby powylatywały z okien – az ablaküvegek kirepültek (a keretből) szyby zapotniały – elhomályosodtak az ablaktáblák v. ablaküvegek szych [1. węg. sikk 'szyk, wytworność; dystynkcja, smak' z fr. chic 'szyk(owny)'; nić z metalu mającego naśladować złoto a. srebro, do obszywania galonów, haftów itp.; przen. blichtr.; 2. nitka owinięta drucikiem, używana do haftów i wyrobów pasmanteryjnych; 3. daw. pozorna świetność] – (fr.) sikk; kellem, báj; finom könnyedség (fellépésben); divatosság, ízlés (öltözködésben); fémpikkely, flitter, hamisarany; (átv.) hamis csillogás szycha [1. pot. zgr. od szyszka; 2. pot. osoba bardzo wpływowa, na wysokim stanowisku] – toboz; átv. magas beosztású, nagyon befolyású személy szychciarz – olvasztár szychowy, -a, -e – hamis csillogással kapcsolatos szychta [nm. Schicht 'warstwa; pokład; jw.' czas pracy górnika w ciągu 1 doby; zmiana robocza w kopalni] – (ném.) schicht, siht; réteg; szakmány, (bány.) műszak (8 órai munka); váltás szychtuch [(u Zygmunta Glogera) tkanina z szychu czyli lama fałszywa, naśladowana] – (daw) lamé utánzatú vagy csillogó ruhaanyag, kelme szychta nocna – éjjeli műszak szycie [1. pot. rzecz szyta lub uszyta; 2. łączenie tkanin i innych materiałów włókienniczych za pomocą igły i nitki. Wyróżniamy szycie ręczne i maszynowe. Ręczne szycie wykorzystuje tylko jedną igłę, maszynowe dwie igły i więcej niż jedną nitkę] – varrás [A varrás - mint művelet - egy vagy több anyagréteg, alkatrész vagy kellék összeerősítése ill. díszítése különféle varratokkal. A varrás mint a varrási művelet eredménye - az anyagrétegek, alkatrészek vagy kellékek összeerősítése, megerősítése, díszítése során létrehozott képződmény, azaz a varrat és az összevarrt kelme együttese.] - Wersja 01 01 2017. szycie (odzieży) – varratás szycie miarowe odzieży; szycie odzieży na miarę – mérték utáni varratás szyć (szyje) [1. łączyć nićmi części materiału, skóry itp.; 2. wykonywać coś, łącząc szwami wykrojone z materiału, skóry itp. części tego; 3. zlecić komuś wykonanie ubrania, butów itp.; 4. łączyć za pomocą nici chirurgicznych brzegi rany, uszkodzone mięśnie itp.; też: poddawać kogoś takiemu zabiegowi; 5. daw. Wyszywać; 6. daw. strzelać z łuku; 7. daw. przelatywać, spadać szybko przed czyimiś oczami] – varrni; átv. nyilazni szyć bez naparstka – gyűszű nélkül varrni szyć coś – varrni vmit szyć futro – bundát varrni szyć komu buty – cipőt készíteni vkinek; (átv.) ármánykodni, fondorkodni vki ellen; megfúrni vkit szyć kordonkiem – vastag varróselyemmel varrni szyć na maszynie – (varrógépen) gépelni szyć na okrętkę – huroköltéssel beszegni szydełko [1. pręcik o jednym końcu zagiętym w mały haczyk, używany do robienia różnych rzeczy z włóczki, kordonku itp. 2. (daw.) broń biała, szpada walońska z XVII/XVIII wieku] – horgolótű; (daw.) olasz tőr Szpada walońska z XVII/XVIII w szydełkować (szydełkuje) [robić szydełkiem czapki, serwetki itp.] – horgolni szydełkowanie – horgolás Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6885 szydełkowy, -a, -e – horgolótű-; horgolt szyderca [ktoś szyderczy; osoba komentująca coś w sposób zgryźliwy i uszczypliwy dla odbiorcy] – gúnyolódó ffi szydercy * naśmiewcy – csúfolódók [Péter II. levele 3,3-4] szyderczo – csúfosan, gúnyosan szyderczy, -a, -e [właściwy dla szydercy, szyderstwa] – gúnyos, gúnyolódó, csúfondáros szyderczy uśmiech – vigyor szyderstwo [1. drwiący stosunek do kogoś, czegoś, nacechowany dodatkowo lekceważeniem lub pogardą; 2. słowa lub żart będące wyrazem takiego stosunku] – gúny, csúfolódás; gúnyolódás szydlasty, -a, -e – szálas szydło [1. narzędzie w postaci metalowego kolca osadzonego w trzonku, służące do przekłuwania twardego materiału; 2. gruba igła do szycia twardego materiału; 3. „Wtedy jego pan zaprowadzi go przed Boga, potem postawi go u drzwi albo u odrzwi i przekłuje mu pan jego ucho szydłem, i będzie niewolnikiem jego na zawsze.” (2 Moj. 21.6)] – (szerszám) ár [Hegyes szúrószerszám, a cipészárhoz hasonló, arra szolgált, hogy vele átfúrják annak a rabszolgának a fülét, aki önként végleg az uránál akart maradni (2Móz 21,6; 5Móz 15,17). — 2 Móz. 21,6: Akkor vigye őt az ő ura a bírák elé, és állítsa az ajtóhoz vagy az ajtófélhez, és az ő ura fúrja által az ő fülét árral; és szolgálja őt mindörökké. 5 Móz. 15,17 Akkor vedd az árat, és fúrd a fülébe és az ajtóba; [2 Móz. 21,5.6.] és legyen szolgáddá mindvégig; így cselekedjél szolgálóleányoddal is.] szydło szewskie – cipészár szydło tapicerskie – kárpitostű, kárpitosár szydzenie – gúnyolás, csúfolás szydzić (szydzę) [odnosić się do kogoś lub do czegoś z szyderstwem] – gúnyolódni, csipkelődni; (z kogo/czego) csúfolni, gúnyolni (vkit/vmit) szydzić z kogoś – csúfolni vkit; kigúnyolni vkit; gúnyt űzni vkiből szydzić z kogo/czego – gúnyolni vkit/vmit szyfer [odmiana łupku] – dawn. palavessző szyfon [1. cienka, przezroczysta i przewiewna tkanina jedwabna lub bawełniana; 2. przewiewna, przejrzysta tkanina o splocie płóciennym, utkana z jedwabiu naturalnego (zwana też crêpe-chiffon) a. sztucznego lub z bawełny; 3. rodzaj lekkiej i przejrzystej tkaniny jedwabnej - Wersja 01 01 2017. lub wełnianej. Posiada splot płócienny a wykonana jest z mocno skręconej, cienkiej przędzy. Może być drukowana lub jednobarwna, stosuje się ją do produkcji sukienek i bluzek kobiecych. 4. Bardzo cienka, lekka i przeźroczysta tkanina jedwabna, bawełniana, z włókien chemicznych. Faworyt letnich tunik i wizytowych sukienek z rozkloszowanymi dołami.] – sifon; (text) vászon, fehérített pamutvászon szyfon (1) [miękka tkanina bawełniana delikatna w dotyku o płaskiej powierzchni; w splocie płóciennym z czystych przędz. Stosowana do bielizny.] – sifon (pamutszövet) [Finom fogású, keményített pamutszövet, finom fonalakban vászonkötésben szövik. Ágyneműk és fehérneműk készítésére használják.] szyfon (2) [delikatna, przejrzysta jedwabna tkanina o ziarnistej powierzchni; w splocie płóciennym z przędz z naturalnego jedwabiu lub syntetycznych włókien o skręcie S lub Z. Stosowana do lekkich sukienek, szali i chust.] – sifon (selyemszövet) [Finom, fényes, érdes felületű selyem típusú szövet; vászonkötésben szövik S- és Z-sodratú hernyóselyem- vagy szintetikus fonalakból. Ha krepp-fonalakat használnak a gyártáshoz, krepp-sifon a neve. Könnyű ruhák, sálak, kendők készítésére használják.] szyfon welurowy [wspólne określenie dla tkanin runowych o delikatnym, miękkim runie (w bawełnianych, jedwabnych lub syntetycznych włóknach), co tworzy na tkaninie w poprzeczne pasy i jest częściowo oznakowane. Stosowana w damskich sukniach i płaszczach.] – sifonbársony [Puha láncbársony, gyakran keresztirányú bordázattal, esetleg kötésmintázattal, de mindig olyan kikészítéssel, ami a láncirányú száltakarót fellazítja. Női ruhák és kabátok készítésére hazsnálják.] szyfoniera, szyfonierz (fr. chiffonnier; fr. chiffon gałganek) [1. fr. chiffonier 'gałganiarz, szmaciarz; komódka' od chiffe, chiffon 'szmata' z ang. chip 'drzazga; skrawek'; wysoka komoda z szufladami na bieliznę; 2. wysoka komoda z szufladami na bieliznę, używana od połowy XVII w., mogła służyć do przechowywania ręcznych robótek i skrawków tkanin; 2) małe pudełko tekturowe pokryte tkaniną, wieszane na ścianie; 3) woreczek na robótki ręczne.] – (fehérneműs és ruhás) szekrény Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6886 szyfonierka [komódka, szafka na bieliznę i drobiazgi; przest. woreczek na robótki kobiece i skrawki materii] – fehérneműs szekrényke szyfr [fr. chiffre 'cyfra; jw.; monogram' ze śrdw.łac. cifra 'zero' od arab. sifr 'pusty; zero'; 1. kod do zapisywania i przekazywania informacji, których treść powinna pozostać nieznana osobom niepowołanym; 2. szereg cyfr lub innych znaków, których znajomość umożliwia otworzenie specjalnego zamka; 3. zapis tekstu za pomocą jednej z wielu metod mających na celu zatajenie treści tekstu przed osobami niepowołanymi, zwł. w korespondencji dypl., wojsk. i handl.] – (fr.) chiffre, sifre; rejtjel, számjel, titkosírás; sifrírozott írás; betűkkel v. számokkal, bizonyos kulcs szerint leírt szöveg, amely csak a kulcs ismeretével olvasható szyfr (inaczej kryptograficzny algorytm szyfrujący) [jest to funkcja matematyczna wykorzystywana do szyfrowania tekstu jawnego lub jego deszyfrowania. Zazwyczaj jedna funkcja wykorzystywana jest do szyfrowania, a inna do deszyfrowania wiadomości. Wiadomość przed zaszyfrowaniem nazywana jest tekstem jawnym, zaś wiadomość zaszyfrowaną nazywamy szyfrogramem. Proces zamiany tekstu jawnego na szyfrogram nazywamy szyfrowaniem.] – rejtjelező kriptográfiai algoritmus [A rejtjelezô algoritmusok alatt olyan matematikai apparátust kell érteni, amely egy tetszôleges, "nyílt" adathalmazból úgy állít elô egy transzformált, "kódolt" adathalmazt, hogy abból az eredeti nyílt adathalmaz visszanyerhetô, visszafejthetô legyen.] szyfr handlowy – kereskedelmi rejtjel szyfrant [osoba, która nadaje, odbiera i odczytuje tajną korespondencję podaną szyfrem]; szyfrantka – sifírozó, desifírozó, rejtjelező (ffi/nő) szyfrarka telegraficzna [urządzenie do przetwarzania tekstu jawnego na szyfr i odwrotnie] – távírókészülék szyfrogram [1. tekst nadany szyfrem; 2. zabawa umysłowa, w której litery odgadywanych wyrazów ustawione w kolejności według odpowiadających im liczb tworzą rozwiązanie] – rejtjelezett szöveg; fejtörő játék szyfrować [zapisywać, przekazywać informacje, używając szyfru] – (fr-ném) sifrírozni; rejtjelezni, számjelezni szyfrowanie – rejtjelezés, számjelezés - Wersja 01 01 2017. szyfrowanie asymetryczne (ang. asymmetric encryption) [sposób szyfrowania, w którym szyfrowanie przebiega za pomocą jednego klucza, a odtworzenie wiadomości (deszyfrowanie) za pomocą drugiego. Szyfrowanie takie uniemożliwia podszycie się pod nadawcę przez osoby uprawnione do deszyfrowania wiadomości (posiadające klucz odkodowujący).] — (ang. asymmetric encryption) szimmetrikus titkosítás szyfrowanie danych (ang. encryption) [metoda zabezpieczania danych podczas ich transmisji. Polega na zmianie postaci przesyłanych danych, dzięki czemu stają się one bezużyteczne dla osoby, która nie posiada dostępu do programu rozkodowującego (klucza).] — (ang. encryption) titkosítás v. rejtjelezés [a kriptográfiának az az eljárása, amellyel az információt (nyílt szöveg) egy algoritmus (titkosító eljárás) segítségével olyan szöveggé alakítjuk, ami olvashatatlan olyan ember számára, aki nem rendelkezik az olvasáshoz szükséges speciális tudással, amit általában kulcsnak nevezünk. Az eredmény a titkosított információ (titkosított szöveg). Sok titkosító eljárás egy az egyben (vagy egyszerű átalakítással) használható megfejtésre is, azaz, hogy a titkosított szöveget újra olvashatóvá alakítsa. A titkosítást régóta használja a katonaság és a kormányok, hogy megkönnyítsék a titkos kommunikációt. Napjainkban sokféle területen használják, polgári rendszerekben is. Ilyenek például a számítógép-hálózatok, Internet, mobiltelefonok, vezeték nélküli hálózatok, Bluetooth és a bankautomaták (ATM-ek). A titkosítás bár meg tudja védeni az üzenet bizalmasságát, de szükség van más technológiákra is, hogy biztosítani tudjuk az üzenet sérthetetlenségét és hitelességét.] szyfrowanie na łączu (ang. link encryption) [technika szyfrowania w sieciach komputerowych na poziomie połączeń, w której każda para połączonych węzłów ma osobny klucz.] — (ang. link encryption) kapcsolattitkosítás (link encryption) az a titkosítási eljárás, amikor egy titkosító egységet helyeznek minden számítógép és a fizikai réteg közé, így minden, a számítógépből ki és a számítógépbe belépő bit titkosításra/visszafejtésre kerül] szyfrowanie symetryczne (ang. symmetric encryption) [sposób szyfrowania, w którym ten sam klucz służy zarówno do szyfrowania, jak i deszyfrowania. Ze względu na konieczność współdzielenia klucza przez obie strony dokonujące Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6887 transmisji techniki szyfrowania symetrycznego są coraz rzadziej stosowane.] — (ang. symmetric encryption) szimmetrikus titkosítás [más néven: hagyományos / egy kulcsú a feladó és a címzett egy közös titkos kulcson osztozik minden klasszikus titkosítás ilyen az 1970-es évekig a nyilvános kulcsú kriptográfia megjelenéséig ma is a legelterjedtebb, a nyilvános kulcsú módszerek nem lecserélték, hanem kiegészítették őket] szyfrowanie w węzłach końcowych (ang. end-toend encryption) [szyfrowanie na całej drodze przesyłania, czyli wykonywanie szyfrowania w dwóch komputerach końcowych. Klucz szyfrowania jest znany tylko u źródła i w miejscu przeznaczenia.] — (ang. end-to-end encryption) végponttól végpontig rejtjelezés szyfrowanie wielokrotne (ang. multiple encryption) [operacje wielokrotnego użycia funkcji szyfrującej z różnymi kluczami, wykonywane w celu uzyskania większego stopnia skomplikowania w przekształcaniu tekstu jawnego na tekst zaszyfrowany.] — (ang. multiple encryption) többszörös rejtjelezés szyfrowy, -a, -e – rejtjeles, sifre szyfrowa depesza – sifre távirat szyfrówka [środ. depesza szyfrowana] – (közb.) rejtjeles távirat szyici [arab. szīa 'zwolennicy, sekta (Alego)' od szā'a towarzyszyć'. mniejszy z dwóch głównych odłamów islamu, odrzucający Sunnę, nie uznający pierwszych trzech kalifów i uważający Alego, zięcia Mahometa, za prawowitego następcę proroka, ustalony jako religia narodowa Persji od 1500 r., zawierający liczne sekty] – síiták; mohamedán szekta, amely Abu Talib fiában, Aliban látja mOhamedán igazi utódját; 1512 óta Perzsia államvallása szyizm (od arab. ع لي ش ي عة, szī'at Ali – stronnictwo Alego) [obok sunnizmu i charydżyzmu stanowi jeden z trzech głównych nurtów współczesnego islamu, drugi po sunnizmie co do liczby wyznawców. Szyici nie uznają trzech pierwszych kalifów. Rozdział od sunnitów dokonał się w wyniku sporu o władzę po śmierci kalifa Alego. Szyici nie uznali nowego kalifa. Prawowitymi następcami Mahometa dla szyitów są jedynie potomkowie Alego i córki proroka, Fatimy, to jest Alidzi. Szyici w większości dogmatów wiary jak i praktyk religijnych nie różnią się od sunnitów, jednak (z wyjątkiem zajdytów) uważają że pełni - Wersja 01 01 2017. objawienia można dostąpić jedynie za pośrednictwem imama z rodu Alidów, który na końcu świata objawi się jako mahdi.] – síizmus [A síita iszlám, arabul as-sía ( )ال ش ي عةaz iszlám legnagyobb vallási kisebbsége, mely ma a muszlimok 10-20%-át egyesíti. A többségi szunnita iszlámtól alapvetően abban különbözik, hogy Mohamed próféta és vejeunokatestvére, Ali utódai – ahogy ők nevezik, „a ház népe”, vagyis ahl al-bajt – számára kiemelt szerepet biztosít. Hogy ez milyen természetű, az irányzatonként eltér, de összességében elmondható, hogy kizárólag a 656-tól 661-ig uralkodó Alit ismerik el legitim kalifának, és – szintén irányzattól függően – bizonyos számú fiú utódait tévedhetetlen, isteni tudást birtokló imámoknak tekintik. A síita irányzatok többségében fontos szerep jut az úgynevezett mahdihoz kötődő megváltástannak is. Az államhatalmat a középkorban és az újkorban egyedül Iránban sikerült megszerezniük 1501-től] szyja [1. część ciała łącząca głowę z tułowiem; 2. szyjka dużego przedmiotu, zwykle naczynia] – nyak szyjka [1. zdr. od szyja w zn. 1.; 2. zwężona, wydłużona część czegoś; 3. część instrumentu strunowego służąca do jego trzymania] – kis nyak, nyakacska szyjka butelki – az üveg nyaka szyjka macicy [1. (łac. Cervix uteri) – zgrubiała, dolna część mięśniówki macicy. Łączy pochwę z jamą macicy. Dzięki licznym zmarszczeniom sprzyja wydostawaniu się płodu na zewnątrz. Szyjka macicy jest kanałem dla plemników, które je wiedzie z pochwy do macicy; 2. zwężona część macicy wchodząca do pochwy] – méhnyak (nem különálló szerv, hanem a méh része, ezért szakkönyvek általában a méhvel együtt szokták tárgyalni) szyjka butelki – az üveg nyaka szyjka nurkowa – vidraprémgallér, vidraboa szyjka zęba [przewężenie między koroną zęba a jego korzeniem] – fognyak; fogkorona és a foggyökér közötti rész 1 szyk [1. określony porządek ustawienia ludzi, zwierząt, pojazdów itp.; 2. jęz. układ wyrazów w zdaniu lub zdań wobec –siebie w zdaniu złożonym] – alakzat, rend; (gram) szórend; (dawno) csapatok, hadsereg szyk bojowy – harci rend, csatarend szyk dwuszeregowy – kettős sor v. rend szyk marszowy – menetoszlop szyk prosty – egyenes szórend Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6888 szyk odwrócony – gram. fordított szórend szyk przestawny [odstępstwo od zwykłego szyku wyrazów w zdaniu] – megváltoztatható v. áthelyezhető sorrend szyk przestawny [zob. inwersja w zn. 6.] (nyelvtan) fordított szórend szyk rozwinięty – (wojsk) laza alakulat; felfejlődött rend szyk słów – (gram) szórend, mondatszerkesztés szyk wyrazów [to układ wyrazów w wypowiedzeniu i wypowiedzeń wobec siebie] – szórend - stały szyk wyrazów – kötött szórend - swobodny szyk wyrazów – szabad szórend szyk wyrazów – szórend szyk zdania – (nyelvt.) szórend szyk zwarty – zárt csatarend szyk2 [elegancja i wytworność, zwłaszcza w stroju lub w ruchach] – sikk; báj, csín, izlés, kellem; könnyed elegancia; (kiv.) divatos szokás szykana [1. fr. chicane 'kruczek, wybieg prawny; jw.'; umyślne dokuczanie, stawianie przeszkód, prześladowanie, dręczenie biurokratycznymi, formalnymi utrudnieniami; (rzecz z szykanami) żart. elegancka, wytworna, na luksusowym poziomie (technicznym); 1. «utrudnienie, przeszkoda stwarzane komuś rozmyślnie lub złośliwie; 2. sztuczna przeszkoda na torze wyścigu samochodowego, wymuszająca zmniejszenie prędkości] – (fr-lat.) sikanéria, (fr.) sikán; bosszantás, zaklatás, akadékoskodás; szeszély, rigolya; (dawno) törvénycsavarás; fondorlat, cselszövés; kellemetlenkedés, zaklatás szykanować [stosować wobec kogoś szykany] – zaklatni, akadékoskodni, bosszantani szykanować kogo – zaklatni, bosszantani vkit szykanować się [szykanować jeden drugiego] – zaklatják, bosszantják egymást szykanowanie – zaklatás, akadékoskodás, bosszantás szykany [pot. to, co służy spotęgowaniu elegancji, wystawności czegoś] – zaklatás szyki [wojsko ustawione w określonym porządku] – (wojsk) alakzat, alakulat szykować [1. planować coś i przygotowywać się do wykonania tego; 2. przygotowywać coś do użycia, wykorzystania itp., sądząc, że będzie to potrzebne; 3. przygotowywać kogoś do wykonania przez niego lub na nim jakiejś czynności] – készíteni, rendezni, előkészíteni; főzni szykować niespodziankę – meglepetést készíteni - Wersja 01 01 2017. szykować się [1. przygotowywać się do czegoś lub planować coś; 2. być tym, co najpewniej nastąpi; 3. pot. przygotowywać się do schwytania kogoś lub zrobienia komuś czegoś złego] – (do czego) készülni, készülődni, előkészülni (vmire); kész vmire szykować się (do czego) bardzo – nagyban készülődni szykować się do odlotu – (ptak) készül a költözésre szykowanie się – készülés, készülődés szykowanie się do szkoły – készülődés az iskolába szykownie – sikkesen; csínosan, bájosan; ügyesen, ízlésesen szykowność – sikk, elegancia; csínosság, báj, kellem szykowny, -a, -e [1. ubierający się i zachowujący w sposób elegancki; 2. świadczący o czyimś dobrym guście i elegancji] – sikkes, elegáns; jóvágású, csínos, bájos, kellemes; könnyed eleganciát, vonzó eredetiséget tanúsító szyld [1. tablica przy wejściu do sklepu, warsztatu, instytucji itp., podająca ich nazwę; 2. nazwa, hasło itp., które ktoś wykorzystuje w działaniu, lub organizacja, instytucja, w której imieniu występuje] – (ném.) sild; jel, címtábla, cégtábla, cégér, felírás [A cégér vagy más néven céhjelvény a középkorban elterjedt reklám- és tájékoztató eszköz: üzlet vagy műhely elé jól láthatóan kiakasztott tárgy, vagy jelképes ábrázolás, amely jelezte a kereskedelmi vagy ipari tevékenységet. A cégér néha címer értelemben is szerepel.] szyld Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6889 szyld firmowy – céglábla szyld sklepowy – üzleti tábla szyldwach [nm. Schildwache 'warta (pierw. w pełnej zbroi, z tarczą); jw.'; Schild 'tarcza; szyld'; Wache 'czuwanie; straż(nica)' od wachen 'czuwać; nie spać'. przest. żołnierz na warcie, wartownik] – (ném., wojsk, nép) silbak; őrszem szyldzik – kis cégtábla szyling [nm. Schilling, ang. shilling waluta austriacka (=100 groszy), Kenii, Somalii, Tanzanii, Ugandy (=100 centów); ang. (przed II 1971 r.) 1/20 funta sterlinga (=12 dawnych pensów); por. funt] – (ném) schilling; egykori osztrák pénzrendszer; 100 groschen; (ang.) shilling; angol pénzegység; a fontsterling huszadrésze szylkret [1. nm. Schildkröte 'żółw'; Schild 'tarcza, puklerz'; Kröte 'ropucha'; masa rogowa z pancerzy żółwi morskich, używna (zwł. dawn.) do wyrobu grzebieni, guzików itd. oraz do inkrustacji; 2. masa rogowa otrzymywana z wypolerowanych pancerzy żółwi szylkretowych, lub też wzór na niej wzorowany. Ma ona barwę brązowożółtą, z jaśniejszymi i ciemniejszymi plamami; jest lekko przejrzysta. Naturalny szylkret stosuje się np. do wyrobu oprawek okularów.] – teknőc, páncélzat; szaru szylkretowy, -a, -e [1. zawierający szylkret, zrobiony z szylkretu (np. szylkretowe grzebienie, guziki); 2. żółw szylkretowy gatunek tropikalnego żółwia morskiego] – teknőcSzymek, Szymuś – a Simon beceneve szymel albo koń biały [1. dawniej: koń szarej maści; siwek; 2. gra starodawna w karty i kosteczki. Są w niej 4 „matedory”, jeździec czyli szymel, młot, kowadło, 4 dzwona i kawiarnia.] – deres (ló); szürke ló; (ká) fehér ló (régi kártya- és kockajáték) Szymon (hebr. שמעוןSzim'eon – "Bóg wysłuchał") [imię męskie pochodzenia biblijnego. Było wyrazem wdzięczności za to, że Bóg wysłuchał modlitw o urodzenie syna. Mogło także znaczyć, że ludziom noszącym to imię Bóg szczególnie sprzyja. Pierwotna forma tego imienia to rzadziej dziś używany Symeon.] – Simon (héber eredetű férfinév, jelentése: meghallgattatás. Rokon nevek: Semjén, Simeon) Szymon (grec. forma hebrajskiego Symeon słuchać) [1. Piotra prawdziwe imię było Szymon. 2. Brat Jezusa.3. Szymon Kananejczyk. (także Zelotes - gorliwy). 4. Faryzeusz. 5. Garbarz. 6. Trudnił się - Wersja 01 01 2017. czarnoksiężnictwem, później podobno uwierzył i chciał za pieniądze otrzymać dar Ducha Świętego, za co zgromiony został przez Piotra.] – SIMON I. (meghallgattatás) (Simeon rövidebb alakja) [1. Jézus apostola (Mt 10,2). Lásd: PÉTER; 2. Apostol, mellékneve: kananeus vagy zélóta (Mt 10,4; Mk 3,18; Lk 6,15; ApCsel 1,13). 3. Bélpoklos férfi Betániában (Mt 26,6; Mk 14,3). 4. Jézus fivére (Mt 13,55; Mk 6,3). 5. Cirénei Simon, aki Jézus keresztjét vitte (Mt 27,32). Alexander (1) és Rufus atyja (Mk 15,21). 6. Farizeus, akinek házában a bűnös nő megkente Jézus lábát (Lk 7,40.43-44). 7. Júdás Iskáriótes atyja (Jn 6,71; 12,4). 8. Samáriai mágus; a Szent Szellem erejének kézrátétellel való közlését pénzzel akarta megvenni (ApCsel 8,9-24). 9. Joppei tímármester, aki Péternek szállást adott (ApCsel 9,43; 10,6.17-18).] — SIMON II. (pusztaság, meghallgatott) [Férfi Júda törzséből (1Krón 4,20).] Szymon Apostoł, Święty Szymon zwany Kananejczykiem lub Gorliwym, gr. Δηλοτες 'zelotes', ap. Szymon Zelotes, cs. Apostoł Simon Ziłot [jeden z 12 apostołów, męczennik, święty Kościoła katolickiego i prawosławnego] – Simon apostol [a Názáreti Jézus egyik apostola volt. Életéről nem sok tudható. A Bibliában az apostolok felsorolásakor szerepel az ő neve is a következő helyeken: Mk 3,18; Mt 10,4; Lk 6,15; ApCsel 1,13. Márk evangélista és Máté apostol kánai (kananeus) Simonnak nevezi, a Lukács evangélium és az Apostolok cselekedetei azonban zelóta vagy buzgó Simonnak. Ez a mellékneve utalhat az ismert zsidó csoportosulás, a zelótákhoz való tartozásra, akik erőszakos megmozdulásoktól sem riadtak vissza a Rómával szembeni szabadságvágyuk kifejezésében.] szympans, szympansica [1. (Pan) - rodzaj dużej, człekokształtnej małpy wąskonosej z rodziny człowiekowatych, obejmujący dwa odrębne gatunki: szympans zwyczajny (Pan troglodytes) i szympans karłowaty (Pan paniscus) zwany również bonobo. Obydwa gatunki są najbliżej spokrewnione z rodzajem Homo; 2. duża małpa człekokształtna, bez ogona, o czarnej sierści, żyjąca w Afryce] – csimpánz (him/nőstény) [(Pan) az emberszabású majmok egy neme, amelybe az ember két legközelebbi rokona, a közönséges csimpánz (Pan troglodytes) és a bonobó (Pan paniscus) v. törpecsimpánz tartozik. A csimpánzok fejlődési vonala mintegy 6 millió éve vált külön az Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia emberekétől; a közönséges csimpánz és a bonobó mintegy 2,5 millió éve különült el.] 6890 Gatunki † Pan sp. – obejmuje okazy KNM-TH 45519, KNM-TH 45520, KNM-TH 45521 szympans zwyczajny (Pan troglodytes) – żyjące w lasach Afryki Równikowej közönséges csimpánz (Pan troglodytes) szympans karłowaty, bonobo (Pan paniscus) – niekiedy traktowany jedynie jako podgatunek. Występuje w dorzeczu Konga. Jest mniejszy i ciemniejszy od poprzedniego. - törpecsimpánz (Pan paniscus) szympansi, -ia, -ie – csimpánz szyna, szyny [1. stalowa belka będąca częścią jednego z dwu ciągów tworzących tory kolejowe, tramwajowe itp.; 2. jeden z dwu ciągów takich belek tworzących tory kolejowe, tramwajowe itp.; 3. belka lub pręt służące jako prowadnica czegoś lub element konstrukcyjny; 4. zob. magistrala w zn. 3.; 5. przyrząd ortopedyczny do unieruchamiania złamanej kończyny; 6. przyrząd do prostowania nieprawidłowego zgryzu lub unieruchamiania złamanej szczęki; 7. profil metalowy o przekroju dwuteownika lub zbliżonym, stosowany do podtrzymania i prowadzenia pojazdów kolei szynowej a także innych dziedzinach jak np. budownictwo czy medycyna.] – sín; a vasúti felépítmény legfontosabb eleme szyna danych (ang. data bus) [część magistrali odpowiedzialna za transmisję właściwych danych, w odróżnieniu od danych adresowych (za co odpowiedzialna jest szyna adresowa), czy sygnałów sterujących. Podział taki ma sens jedynie dla magistrali, w których taka część jest wydzielona, czyli na ogół dla magistral równoległych. Szerokość szyny danych (liczba linii danych, a więc równolegle przesyłanych bitów) oraz częstotliwość z - Wersja 01 01 2017. jaką dane są na nią podawane (najczęściej jest to częstotliwość cyklu zegarowego magistrali) określa szybkość transmisji danych danej magistrali. W bardziej złożonych systemach komputerowych, gdzie jest wiele różnych magistral, może być również wiele szyn danych.] – busz v. sín (hosszabb elnevezéssel buszrendszer vagy sínrendszer) [1. a számítógéparchitektúrákban a számítógép olyan, jól definiált része, alrendszere, amely lehetővé teszi adatok vagy tápfeszültségek továbbítását a számítógépen belül vagy számítógépek, illetve a számítógép és a perifériák között. Eltérően a pont-pont kapcsolattól, a busz logikailag összekapcsol több perifériát ugyanazt a vezetékrendszert használva. Minden buszhoz számos csatlakozó tartozik, amelyek lehetővé teszik a kártyák, egységek vagy kábelek elektromos csatlakoztatását. 2. A számítógépes rendszer egyes elemei közötti adatátvitelre szolgáló több, párhuzamosan futó vezetékből álló rendszer, amelyre a számítógépes rendszer elemei speciális áramkörökön keresztül csatlakoznak. Pl. vezérlő-, címbusz. Jellemzője a bitekben mért szélesség, a sebesség, az egy, illetve kétirányú átviteli képesség és a buszon megvalósítható állapotok száma.] szyndem, szyndowaniem (z niem. schinden) [(u Zygmunta Glogera) nazywano obdzierstwa i zdzierstwa. W rotach przysiąg sądowych z XIV i XV wieku czytamy o szyndzie, więc np. w r. 1391 przysięga jeden „jako Jan z Gawłowic nie szyndował Mikołaja Smoka na dobrowolnej drodze”. Inny przysięga w r. 1404, „jakom Macieja nie szyndował z swym pomocnikiem żadnym”. Jeszcze r. 1558 skarżą posłowie na sejmie, że panowie solnicy, szukając soli, „domy i skrzynie im szyndują”, a M. Bielski przestrzega, że kobiety rozszyndują prostakom kalety (Brückner).] – (daw) (átv.) nyúzás, zsarolás; uzsora; kiszipolyozás szynel [1. męski płaszcz dopasowany do figury, noszony przez rosyjskich wojskowych, a także przez niektórych urzędników i uczniów w carskiej Rosji w XIX i na początku XX w.; 2. dawny płaszcz rosyjski; 3. rosyjski płaszcz służbowy; 3. długi płaszcz rosyjski; 4. męski wełniany płaszcz dopasowany do figury, najczęściej ozdobiony patkami, noszony przez rosyjskich wojskowych, a także przez niektórych urzędników państwowych i uczniów w carskiej Rosji w XIX i na początku XX w.] – köpeny; (orosz) katonaköpeny Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6891 szynel katorżniczy – fegyencköpeny, rabruha szynk [1. daw. podrzędna restauracja lub bar, w których sprzedaje się alkohol; 2. daw. sprzedaż trunków] – söntés, italmérés, korcsma; pálinkamérés; (helyiség) ivó szynka [tylna część półtuszy wieprzowej; też: wędlina z tej części lub z analogicznej części innych zwierząt] – sonka, sódar; sós lébe áztatott, füstölt disznóhús; comb, dió szynka gotowana – főtt sonka szynka może być pokrojona; proszę pokroić szynkę – a sonkát szeletelve kérem szynka na zimno – hideg sonka szynka wędzona – füstölt sonka szynka z tłuszczykiem – picit zsíros sonka szynkę pokroić w krótkie paski – sonkát rövid szeletekre vágni szynkareczka, szynkarka [1. daw. właścicielka szynku lub żona szynkarza; 2. daw. kobieta usługująca w szynku] – kocsmárosné, csaplárosné; csapos (nő) szynkarski, -a, -ie – kocsmárosi, csaplárosi, vendéglői szynkarstwo – korcsmárosság, vendéglátó ipar szynkarz [daw. właściciel szynku] – korcsmáros, csapláros, vendéglős, csapos szynkować – italkimérésből v. söntéskedésből élni; kocsmároskodni, csaplárkodni szynkowy, -a, -e – sonkás szynkwas [daw. bufet w szynku lub w karczmie] – söntésasztal, pult szynobus [lekki pociąg o napędzie spalinowym obsługujący trasy, gdzie liczba podróżnych jest niewielka] – sínautóbusz [röviden sínbusz – az autóbusz, vagy autóbusz-koncepció, vagy autóbuszrészegységek vasúti járműként való felhasználást jelenti] szynowy, -a, -e [przymiotnik od: szyna] – sínes; sín-, sínszerű szynszyla [1. gryzoń o gęstej, srebrzystej sierści; 2. wyprawiona skóra tego zwierzęcia] – csincsilla [Egy dél-amerikai nyúlféle nagyon értékes, kékes-szürke, szuper puha és fényes szőrméje.] Szynszyla (Chinchilla) - rodzaj gryzoni z rodziny szynszylowatych obejmujący gatunki: Chinchilla brevicaudata - szynszyla górska Chinchilla lanigera - szynszyla mała Nazwa szynszyla stosowana jest również dla szynszyli dużej (Lagidium peruanum).] – csincsilla Szynszyla górska (Chinchilla brevicaudata) – rövidfarkú v. hegyi csincsilla (Chinchilla brevicaudata Wtrh.) - Wersja 01 01 2017. Szynszyla mała (Chinchilla lanigera) [gryzoń z rodziny szynszylowatych] – csincsilla v. gyapjas csincsilla (Chinchilla lanigera) [az emlősök (Mammalia) osztályának a rágcsálók (Rodentia) rendjéhez, ezen belül a csincsillafélék (Chinchillidae) családjához tartozó faj] szynszylowy, -a, -e – csincsillaszynszyle [futro z wyprawionych skór szynszylowych] – csincsilla szőrme szyny – sínpár szyny przełączne – átváltó sínek szyp, szypik (z czesk. szip) [strzała] – nyíl, nyílvessző Szyp (Acipenser nudiventris) [gatunek ryby z rodziny jesiotrowatych] – sima tok (Acipenser nudiventris) [a csontos halak (Osteichthyes) főosztályának a sugarasúszójú halak (Actinopterygii) osztályához, ezen belül a tokalakúak (Acipenseriformes) rendjéhez és a tokfélék (Acipenseridae) családjához tartozó faj] szyper [dowódca małego statku handlowego, rybackiego itp.; dawniej też: właściciel statku rybackiego] – hajófelügyelő, tutaj-, uszálykormányos szyperski, -a, -ie – hajófelügyelői, hajóvezetői, kormányosi szyperstwo – hajózási felügyelőség, tutaj- v. uszályvezetés szyposz, siposz [piszczałka i grający na niej piszczek. Zimorowicz pisze w sielańkach: „Szyposze wielogłośne i rogi myśliwe”. Wyraz przyjęty od Węgrów, gdy od czasów Stefana Batorego zaczęto w Polsce naśladować ubiory i niektóre urządzenia wojskowe węgierskie.] – (muz) síp; sípos szypr; chypre [wym. szipr] [1. mieszanina zapachów kwiatowych i drzewnych; 2. rodzaj zapachu; 3. perfumy o takim zapachu] – citrusos illatok szyprować – (dawno) hajót v. tutajt vezetni, irányítani; hajókra felügyelni szyprowe – (dawno) hajóvezetési jutalék Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 6892 szyprowy; chypre’owy, -a, -e – citrusosszypszyna [bot. zob. róża dzika] – vadrózsa szyptuch [1. gruba tkanina; 2. tkanina, sprowadzana z zagranicy postawami. Linde zapewnia, że była gruba i robiono z niej żagle (?).] – (daw) vastag szövet; vitorlavászon szypuła [część niektórych narządów ciała, przez którą przechodzą do ich wnętrza naczynia i nerwy] – szár, nyél szypułka [1. łodyżka, na której osadzony jest kwiat lub owoc; 2. zob. szypuła] – levélszár, levélnyél; kocsány szypułkowy, -a, -e – levélnyélre vonatkozó szysz [wolontariusz w czasie wojny (1633)] –– (fr.) volontaire; (wojsk) volontőr; önkéntes szyszak (węg. sisak, niem. Zischägge) [1. hełm bojowy w kształcie stożka, stanowiący część dawnej zbroi; 2. zob. turak; 3. typ hełmu otwartego. Na ziemiach polskich znany od wczesnego średniowiecza. Cztery szyszaki zostały odkryte w Wielkopolsce (w Gieczu, Gnieźnie, Gorzuchach i w Olszówce). 4. (z węg. sisak) hełm stożkowy, zakończony spiczasto, używany przez husarię polską. Składał się z dzwonu, płaskiego daszka, ruchomego nosala, policzków i nakarczyka, miał za zadanie chronić głowę, twarz i kark husarza podczas walki; 4. kapalin (ob.), lebka, hełm, żelazna wysoka przyłbica] – sisak szyszak husarski [hełm z daszkiem i osłoną na twarz, używany przez polską husarię w XVI–XVIII w.] – huszár v. lovassági sisak szyszak kirasjerski [zob. hełm kirasjerski] – vértessisak szyszak z kitą – tollbokrétás v. forgós sisak szyszeczka [zdrobnienie od: szyszka] – tobozka, tobozocska - Wersja 01 01 2017. szyszka [1. kulisty lub owalny owoc większości roślin iglastych, składający się ze zdrewniałych łusek z nasionami; 2. owoc niektórych innych roślin wyglądający podobnie; 3. przedmiot wyglądający podobnie; 4. zob. szycha w zn. 2] – toboz, fenyőtoboz; átv. magas beosztású, nagyon befolyásos személy szyszkorodny, -a, -e – toboztermő szyszkowaty, -a, -e – tobozszerű szyszkowy, -a, -e – tobozos szyszkowy kwiat – tobozos virág; virág tobozzal Szyszkówka świerkowa (Strobilurus esculentus (Wulfen) Singer 1962) – lucos tobozfülőke (Strobilurus esculentus) [a kalaposgombák rendjébe sorolt szegfűgombafélék (Marasmiaceae) családjában a tobozfülőke (Strobilurus) nemzetség egyik, Magyarországon is honos faja] szyszowie, szysze [awanturnicy wojskowi. Naruszewicz w dziele o Chodkiewiczu pisze: „Wszystkie gościńce Moskwa osadziła gęstymi szyszami”.] – (daw) kalandornők szyszynka (łac. Corpus pineale, syn. glandula pinealis) [jeden z gruczołów wydzielania wewnętrznego, leżący pomiędzy wzgórkami górnymi blaszki pokrywy. Gruczoł znajduje się w zagłębieniu, pod blaszką czworaczą, kontaktując się z kresomózgowiem szypułą szyszynki. Posiada stosunkowo niewielkie rozmiary długość 5-8 mm, a szerokość 3-5 mm.] – tobozmirigy (corpus pineale) [A tobozmirigy vagy toboztest, gl. pinealis s. epiphysis cerebri, barnásvörös színű, tömör szerkezetű, kicsi szerv, amely a harmadik agyvelőkamra tetején, a köztiagyvelő hátulsó végén, az ikertelepek fölött helyeződik, azok elülső dombjai közé fekszik bele. A köztiagyvelőhöz két nyél, habenula, köti. Alapjába a III. agyvelőkamra öblösödik be recessus pinealis formájában; teste kerek, caudalisan irányuló csúcsa tompa.] szyty, -a, -e – varrott, fűzött; (átv.) durva szyta (książka) – fűzve (könyv) (fve.) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia szyte grubymi nićmi – (átv.) kilóg a lóláb szyty na miarę [wykonane na miarę dla indywidualnego klienta (według pomiarów jego/jej sylwetki oraz jego/jej osobistcyh wymagań). Zwykle wypróbowane przez klienta i przystosowane w celu zapewnienia poprawności dopasowania.] – - Wersja 01 01 2017. mérték után készült ruha [A vevő egyedi méretei és kívánágai szerint készített női, férfi- vagy gyermekruha, amit gyakran otthon vagy mérték utáni szabóságnál állítanak elő, többszöri próbával.] 6893 Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone