plan odnowy miejscowości jednorożec
Transkrypt
plan odnowy miejscowości jednorożec
Za cznik do uchwa y Nr XXVI/129/09 Rady Gminy Jednoro ec z dnia 26 marca 2009r. PLAN ODNOWY MIEJSCOWO CI JEDNORO EC Koordynacja merytoryczna: Baku a Magdalena – Inspektor w Zespole Inwestycji i Rozwoju Urz du Gminy w Jednoro cu Zespó zadaniowy ds. odnowy wsi: 1. Opalach Jerzy – So tys wsi Jednoro ec, rolnik 2. Piotrak Jan – cz onek Rady So eckiej wsi Jednoro ec, rolnik 3. Karda Ma gorzata - cz onek Rady So eckiej wsi Jednoro ec, rolnik 4.Kulasi ski Wies aw - cz onek Rady So eckiej wsi Jednoro ec, rolnik 5. Pietrak Bogdan – cz onek Rady So eckiej wsi Jednoro ec, rolnik 6. Rykowski W odzimierz - cz onek Rady So eckiej wsi Jednoro ec 7. Mordwa Edward - Prezes OSP Jednoro ec 8. G adek Jan – Sekretarz OSP Jednoro ec 9. Piotrak Teresa – Skarbnik OSP Jednoro ec 10. Przyby ek Tomasz – Gospodarz OSP Jednoro ec 11. Ferenc Marian – Zast pca Nadle niczego Nadle nictwa Parciaki Plan Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec SPIS TRE CI I. WPROWADZENIE …………………………………………………………………………………….….….. 4 II. CHARAKTERYSTYKA MIEJSCOWO CI ……………………………..………………….…….……….. 7 1. PO ENIE ADMINISTRACYJNO-GEOGRAFICZNE …………………….…………………..……..… 7 1.1 DEMOGRAFIA …………….……………………………………………………………………….…..…… 8 III. ANALIZA ZASOBÓW MIEJSCOWO CI ………………………………………………..………...…... 10 1. RODOWISKO PRZYRODNICZE ………………………..…………………………………………...... 10 2. RODOWISKO KULTUROWE ……………………………………………..………………………….… 11 3. DZIEDZICTWO RELIGIJNE I HISTORYCZNE ……………………………..………………………….. 14 3.1 HISTORIA WSI JEDNORO EC ……………...……………………………………………..……………… 14 3.2 RELIGIA ……………………………………………………………………………………..……………... 26 4. OBIEKTY, TERENY I INFRASTRUKTURA …………………………………………………………….. 26 4.1 GOSPODARKA ……………………………………………………………………...……………………... 27 4.2 INFRASTRUKTURA ……………………………………………………..…………………………………. 28 4.2.1 SIE WODOCI GOWA ………………………………………………………………………………….. 28 4.2.2 SIE KANALIZACYJNA ………………………………………………………………….………………. 28 4.2.3 SIE CIEP OWNICZA ……………………………………………………………………………….…... 28 4.2.4 GOSPODAROWANIE ODPADAMI …………………………………………….……………………...…. 28 4.2.5 KOMUNIKACJA ……………………………………………………………..……………………………. 29 4.2.6 TELEKOMUNIKACJA …………………………………………………………………………………….. 29 4.2.7 KULTURA ………………………………………………..……………………………………………….. 32 4.2.8 SPORT I REKREACJA ………………………………………………….…………………………..…… 33 IV. PLANOWANE KIERUNKI ROZWOJU ……………………………………………………………….... 34 V. ANALIZA SWOT …………..………………………………………………………………….…………… 36 VI. WIZJA ROZWOJU WSI ……………………..…………………….…………………………..………… 38 VII. PLAN ZADA ………………………..………………………..…………………………..…………….. 38 VIII. KOSZT REALIZACJI ZADA ……………………………………..………………………………….. 40 IX. HARMONOGRAM REALIZACJI PROJEKTU ………………………………………..………………. 41 X. WDRO ENIE I MONITOROWANIE PLANU ……………………….…………….……..….……….... 43 XI. PODSUMOWANIE ……………………………..………………………………..………..….………….. 43 2 Jednoro ec 2009 Plan Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec Jednoro ec 2009 3 Plan Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec „…Twórzcie kultur wsi, w której obok nowych wymiarów, jakie nios czasy, pozostanie - jak u dobrego gospodarza – miejsce na rzeczy dawne, u wi cone tradycj , potwierdzone przez prawd wieków…” Jan Pawe II 4 Jednoro ec 2009 Plan Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec I. WPROWADZENIE Konieczno opracowania Planu Odnowy Miejscowo ci w sposób formalny wynika z wytycznych Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, a w szczególno ci wytycznych Osi 3 PROW – Dzia anie Odnowa i rozwój wsi. O 3 zak ada m.in. popraw jako ci ycia na obszarach wiejskich poprzez zaspokojenie potrzeb spo ecznych i kulturalnych mieszka ców wsi oraz promowanie obszarów wiejskich. Dzia anie umo liwi rozwój to samo ci spo eczno ci wiejskiej, zachowanie dziedzictwa kulturowego i specyfiki obszarów wiejskich oraz wp ynie na wzrost ich atrakcyjno ci turystycznej i inwestycyjnej. W ramach dzia ania pomoc finansow zostan obj te projekty dotycz ce: 1. budowy, przebudowy, remontu lub wyposa enia obiektów pe ni cych funkcje publiczne, spo eczno-kulturalne, rekreacyjne i sportowe, w tym wietlic i domów kultury, 2. budowy, przebudowy, remontu lub wyposa enia obiektów ma ej architektury, 3. budowy, przebudowy lub remontu przeznaczonych do u ytku publicznego cie ek rowerowych, szlaków pieszych, placów zabaw, miejsc rekreacji oraz obiektów sportowych o charakterze publicznym, 4. zakupu towarów s cych przedsi wzi ciom zwi zanym z kultywowaniem tradycji spo eczno ci lokalnych lub tradycyjnych zawodów, 5. zwi zanych z kszta towaniem obszarów o szczególnym znaczeniu dla zaspokojenia potrzeb mieszka ców, sprzyjaj cych nawi zywaniu kontaktów spo ecznych, ze wzgl du na ich po enie oraz cechy funkcjonalno – przestrzenne, w szczególno ci poprzez odnawianie lub budow placów parkingowych, chodników lub wietlenia ulicznego, 6. urz dzania i porz dkowania terenów zielonych, parków lub innych miejsc wypoczynku, 7. budowy, przebudowy lub remontu infrastruktury turystycznej, 8. zagospodarowania zbiorników i cieków wodnych w celu wykorzystania ich do rekreacji lub w celu poprawy estetyki miejscowo ci, 9. rewitalizacji budynków wpisanych do rejestru zabytków lub obj tych wojewódzk ewidencj zabytków, ytkowanych na cele publiczne oraz obiektów ma ej architektury, odnawiania i konserwacji lokalnych pomników historycznych i miejsc pami ci, 10. zakupu i odnawiania obiektów charakterystycznych dla danego regionu lub tradycji budownictwa wiejskiego i ich adaptacji na cele publiczne, 11. budowy, przebudowy, remontu lub wyposa ania obiektów budowlanych przeznaczonych na cele promocji lokalnych produktów i us ug, w tym pawilonów, punktów wystawowych, sal ekspozycyjnych lub witryn, 12. odnawiania elewacji zewn trznych i dachów w budynkach architektury sakralnej wpisanych do rejestru zabytków lub obj tych wojewódzk ewidencj zabytków i odnawiania cmentarzy wpisanych do rejestru zabytków. Posiadanie przez Beneficjenta Planu Odnowy Miejscowo ci jest pierwszym, podstawowym warunkiem uprawniaj cym do aplikowania o rodki finansowe w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013 dzia anie „Odnowa i rozwój wsi”. Dokument stanowi b dzie wytyczne dla w adz Gminy Jednoro ec przy opracowaniu kierunków rozwoju miejscowo ci Jednoro ec. Jednoro ec 2009 5 Plan Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec Plan Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec to dokument strategiczny, który jest spójny z Planem Rozwoju Lokalnego Gminy Jednoro ec, a tak e Studium Uwarunkowa i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Jednoro ec. Jego zasadniczym celem jest stworzenie szczegó owej koncepcji i wizji rozwoju miejscowo ci. Odnowa i rozwój wsi jest wypadkow wielu dzia , w ród których pierwsze miejsce zajmuje aktywno , zaanga owanie i solidarna postawa mieszka ców, dlatego te w przygotowaniu dokumentu od samego pocz tku aktywnie uczestniczyli mieszka cy wsi Jednoro ec wraz ze swoimi przedstawicielami: radnym Rady Gminy Jednoro ec oraz rad so eck . Pozwoli o to na stworzenie dokumentu o lokalnym, spo ecznym charakterze, gdy Plan Odnowy Miejscowo ci ukierunkowany na zagadnienia cywilizacyjno-kulturowe, koncentruje si na prostych, lokalnych przedsi wzi ciach, które prowadzi maj do poprawy standardu i jako ci ycia mieszka ców. Ma mniej progospodarczy, a bardziej pro-spo eczny i pro-kulturowy charakter. I dzi ki temu stanowi b dzie doskona e uzupe nienie strategii rozwoju ca ej gminy, która zazwyczaj koncentruje si na zagadnieniach infrastrukturalnych i gospodarczych. Celem Planu Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec jest podtrzymanie lub odtworzenie atrakcyjno ci wsi jako miejsca zamieszkania i zaplanowanie oraz przeprowadzenie tego w sposób dost pny, oczekiwany i popierany oraz wykonalny dla lokalnej spo eczno ci. Jest to szczególnie wa ne w dzisiejszej sytuacji, gdy miasta oferuj konkurencyjn alternatyw zamieszkania, a rolnictwo traci sw atrakcyjno jako ród o utrzymania, co prowadzi m.in. do migracji odych ludzi, szczególnie tych lepiej wykszta conych ze wsi do miasta. Miejscowo Jednoro ec jest stolic gminy. Mieszka com bardzo zale y na poprawie wizerunku g ównej miejscowo ci w gminie. Idea odnowy wsi wyrasta z przekonania, e odnowiona, doinwestowana i o ywiona kulturowo wie odzyska swoj atrakcyjno jako miejsce zamieszkania, zapewni swoim mieszka com godziwy standard i jako ycia oraz zdo a zatrzyma m odzie na miejscu. Nie jako „mini-miasto”, wysoko zurbanizowana i konkuruj ca z o rodkami miejskimi bogactwem oferty, ale w nie jako „nowa wie ”, nowoczesna, lecz ceni ca i zachowuj ca swój wiejski charakter i kulturow specyfik . Plan Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec ma wi c charakter „planu ma ych kroków”, ale w kierunku wielkich celów. Ma ych kroków, które podejmowane przez mieszka ców przy finansowym i organizacyjnym wsparciu gminy doprowadzi maj do trwa ej poprawy miejscowych warunków ycia. Korzy ci wynikaj ce z posiadania Planu Odnowy Miejscowo ci: 1. Plan umo liwia efektywne gospodarowanie takimi zasobami, jak rodowisko, ludzie, infrastruktura i rodki finansowe, 2. zapisanie tego procesu w formie dokumentu umo liwia sta ocen post pów i korygowanie b dów przez wszystkich cz onków spo eczno ci lokalnej, 3. dokument umo liwia zaanga owanie w adz lokalnych oraz mieszka ców w planowanie swojej przysz ci. Uwzgl dnienie ró nych opinii, pomys ów i koncepcji cz sto wymaga porozumienia, zgody. Osi gni ta na drodze otwartej dyskusji pozwala na wypracowanie strategii, z któr b dzie identyfikowa a si spo eczno lokalna, 6 Jednoro ec 2009 Plan Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec 4. tworzenie Planu Odnowy sprzyja realistycznej ocenie mocnych i s abych stron miejscowo ci, a przez to przyjrzenie si mo liwo ciom oraz potencjalnym problemom, które mog si pojawi w przysz sposób mo na unikn 5. ci. W ten wielu trudno ci. Plan mo e stanowi podstaw do aplikowania o rodki pozabud etowe w ramach rodków pomocowych oraz innych funduszy krajowych i zagranicznych. Podstaw tworzenia Planu Odnowy jest zdanie sobie sprawy z lokalnych zasobów i potencja ów, zmobilizowanie ich, zainwestowanie w rozwój i stworzenie systemu dzia partnerskich tak, aby uzyska efekt ywio owego przyrastania inicjatyw i kumulowania si ich skutków. Niniejszy Plan Odnowy Miejscowo ci jest planem otwartym stwarzaj cym mo liwo aktualizacji w zale no ci od potrzeb spo ecznych i uwarunkowa finansowych. Oznacza to, e mog by dopisywane nowe zadania, a tak e to, e mo e zmieni si kolejno ich realizacji w zale no ci od uruchomienia i dost pu do funduszy Unii Europejskiej. W kolejnych rozdzia ach niniejszego dokumentu przedstawiona zostanie charakterystyka miejscowo ci, inwentaryzacja zasobów s ca uj ciu stanu rzeczywistego, analiza SWOT czyli mocne i s abe strony miejscowo ci, planowane kierunki rozwoju, przedsi wzi cia wraz z szacunkowym kosztorysem i harmonogramem dzia . Obszarem realizacji Planu Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec jest obszar tej miejscowo ci obejmuj cy so ectwo Jednoro ec. Jednoro ec 2009 7 Plan Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec II. CHARAKTERYSTYKA MIEJSCOWO CI 1.PO ENIE ADMINISTRACYJNO - GEOGRAFICZNE Miejscowo Jednoro ec jako miejscowo g ówna jest jedn z 21 miejscowo ci (19 so ectw) wyodr bnionych w podziale administracyjnym wiejskiej gminy Jednoro ec po onej w pó nocnej cz ci województwa mazowieckiego, w pó nocno – wschodniej cz ci powiatu przasnyskiego. Poni sza mapa ukazuje Gmin Jednoro ec na tle powiatu przasnyskiego. Gmina Jednoro ec graniczy z: 8 - od pó nocy: z gmin Chorzele; - od wschodu z gmin Baranowo; - od po udniowego wschodu z gmin Krasnosielc; - od po udnia z gmin P oniawy Bramura; - od po udniowego zachodu z gmin Przasnysz; - od pó nocnego zachodu z gmin Krzynow oga Ma a. Jednoro ec 2009 Plan Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec Gmina zajmuje powierzchni 232 km2 co stanowi 19 % obszaru ca ego powiatu i 0,64% powierzchni województwa mazowieckiego. Powierzchnia obr bu geodezyjnego Jednoro ec wynosi 57 km2, tj. 25 % powierzchni gminy. Wie Jednoro ec wraz z przylegaj od po udnia wsi Stegna oraz od pó nocy cz ci wsi Ulatowo-Pogorzel tworzy wspóln jednostk przestrzenn . Poni sza mapa ukazuje so ectwo Jednoro ec i Stegna na tle gminy Jednoro ec. 1.1. DEMOGRAFIA Gmina Jednoro ec liczy 7.591 mieszka ców (wg stanu na 31.12.2008 r.) co stanowi 14,35 % mieszka ców powiatu przasnyskiego. Jednoro ec 2009 9 Plan Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec Miejscowo Jednoro ec zamieszkuje (stan na 31.12.2008 r.) 2132 mieszka ców, co stanowi ok.29 % ogó u ludno ci gminy. Zestawienie struktury mieszka ców gminy wed ug ekonomicznych grup wieku w 2008 r. przedstawia poni sza tabela i wykres. Wiek Kobiety czy ni Razem Do 18 roku 312 295 607 19-65 644 675 1319 Powy ej 65 134 72 206 2132 Z powy szych danych wynika, e wi kszo to osoby wchodz ce w rynek pracy, b b osób zamieszkuj cych Jednoro ec jest w przedziale lat 19-65, ce w trakcie zatrudnienia. Du grup stanowi tak e osoby do 18- go roku ycia. Dlatego te podstawowym kierunkiem rozwoju miejscowo ci powinno by d enie do podnoszenia jako ci zasobów ludzkich na terenach wiejskich. Mo liwe jest to przez zwi kszanie szans m odych ludzi na zdobycie dobrego wykszta cenia, adekwatnego do potrzeb rynku pracy, poprzez powszechny dost p do kultury, poprzez uprawianie sportu i turystyki. Dzia ania te maj wp yw na zmniejszenie migracji zarobkowej(zarówno krajowej jak i tej zagranicznej), zw aszcza m odych ludzi. Stosunkowo du grup stanowi tak e osoby starsze. Oczekuj na pomoc w zagospodarowaniu wolnego czasu. Mieszka cy Jednoro ca ch tnie bior udzia w inicjatywach kierowanych do nich przez w adze lokalne. Wykazuj przy tym ogromne zaanga owanie w sprawy spo eczno ci lokalnej, w czaj si we wszystkie dzia ania maj ce na celu popraw ycia na wsi. Czynnie uczestnicz w spotkaniach wiejskich, zebraniach, zg aszaj swoje propozycje zmian zmierzaj cych do poprawy stanu obecnego. Jednak im samym trudno jest podejmowa inicjatyw , brak jest ich w asnej aktywno ci, czekaj na wskazówki i zapocz tkowanie dzia ania przez adze lokalne. Chc , aby w ich miejscowo ci powsta o miejsce gdzie m odzie i dzieci oraz doro li b przyjemnie i po ytecznie sp dzi czas wolny, miejsca dla uprawiania sportów oraz turystyki rowerowej i pieszej. 10 Jednoro ec 2009 mogli Plan Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec III. ANALIZA ZASOBÓW MIEJSCOWO CI Analiza zasobów zawiera zasoby so ectwa rozumiane zarówno w wymiarze materialnym jak i walory kulturowe, spo eczne – stanowi ce o to samo ci so ectwa, które mog by wykorzystane dla rozwoju miejscowo ci, w dzia aniach na rzecz jego odnowy. 1. RODOWISKO PRZYRODNICZE Gmina Jednoro ec znajduje si w pó nocnej cz ci województwa mazowieckiego. Wed ug podzia u fizycznogeograficznego J. Kondrackiego po ona jest w makroregionie: Nizina Pó nocnomazowiecka (318.6), w mezoregionach: Równina Kurpiowska, Wysoczyzna Ciechanowska i Wzniesienia M awskie. Usytuowanie gminy Jednoro ec z dala od o rodków wielkiego przemys u sprawia, e rodowisko naturalne gminy jest niemal e nieska one. Na niewielki stan zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego na terenie gminy maj wp yw lokalne zanieczyszczenia z kot owni i pieców grzewczych oraz pojazdów samochodowych nap dzanych silnikami spalinowymi. O czysto ci gminy Jednoro ec wiadczy fakt, i zosta a w czona do obszaru „Zielonych P uc Polski” ze wzgl du na ogromn lesisto (ponad 45% powierzchni ogólnej gminy) i do obszarów Natura 2000 ze wzgl du na walory przyrodnicze. Na gruntach so ectwa Jednoro ec przewa aj gleby wytworzone z piasków z ma ym dodatkiem glin zwa owych. Wg typu s to gleby brunatne wy ugowane oraz bielicowe. Nadaj si wy cznie do upraw w kompleksie ytnio – ziemniaczanym s abym i ytnio ubinowym. Przez u ytki zielone so ectwa Jednoro ec przep ywa rzeka Orzyc. Obszar wokó rzeki Orzyc cechuje si zachowanym starym korytem rzeki, mieliznami i starorzeczami otoczonymi rozleg ymi kami. W Studium uwarunkowa i kierunków zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego za ono utworzenie na ca ej d ugo ci rzeki Orzyc obszaru chronionego krajobrazu. O walorach przyrodniczych terenu przyleg ego do rzeki Orzyc wiadczy fakt ustanowienia u ytku ekologicznego „Torfianka”. Obszar o pow.0,95 ha obj ty t w nie form ochrony przyrody ma s zachowaniu ró norodno ci biologicznej otaczaj cych go terenów. Jest to pó naturalny zbiornik wodny, który wraz z przyleg ym do niego terenem stanowi ostoj cennych, rzadkich i chronionych gatunków ro lin i zwierz t, a tak e jest miejscem ich rozrodu lub sezonowego przebywania. Zbiornik wodny powsta w wyniku pozyskania torfu. Najcenniejszym gatunkiem zwierz cym wyst puj cym na powy szym terenie jest wydra (Lutra lutra), bóbr europejski (Castor fiber), zalotka wi ksza (wa ka) (Leucorrhinia pectoralis) wymienione w za czniku II Dyrektywy Siedliskowej – gatunek z listy Natura 2000). Teren ten stanowi miejsce gniazdowania wielu gatunków ptaków, m. in.: czapla siwa (Ardea cinerea), brodziec piskliwy (Actitis hypoleucos) – gatunki wymienione w za czniku I Dyrektywy Ptasiej. Na terenie gminy Jednoro ec nie ma jezior. W adze samorz dowe planuj w przysz ci wybudowanie dwóch zbiorników retencyjnych w Jednoro cu o powierzchni ok. 51 ha (w pobli u u ytku ekologicznego) i 2 ha. Ponadto na bazie starego koryta rzeki Orzyc planowana jest reaktywacja obszarów wodno b otnych i udost pnienie ich turystom poprzez platformy widokowe. Wzd rzeki Orzyc przebiega szlak turystyczny „Dolin Orzyca” o d ugo ci oko o 20 km na trasie którego mo na obejrze lokalne wzniesienia terenu takie jak Góra Orze , Góry Okó , Góry Tabo y. Jednoro ec 2009 11 Plan Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec 2. RODOWISKO KULTUROWE W miejscowo ci Jednoro ec znajduj si stanowiska archeologiczne, które nie s co prawda wpisane do rejestru zabytków, ale kwalifikuj si do obserwacji i nadzoru archeologicznego. Ich ilo i lokalizacja stanowi o dziedzictwie archeologicznym pozwalaj cym kolejnym pokoleniom na poznanie jego historii i rozwoju nak adaj c jednocze nie obowi zek ich zachowania na rzecz potomnych. Poni ej stanowiska archeologiczne na terenie so ectwa Jednoro ec zarejestrowane zgodnie z danymi s b archeologicznych i konserwatorskich. Nr porz. 1 1. 2. 3. 4. 5. 6. Lokalizacja 2 Jednoro ec Stanowisko nr: 3 3 4 10 12 13 14 7. 15 8. 16 Charakterystyka Uwagi 4 redniowiecze/ok.nowo ytny Staro ytno Pó ne red./ok. nowo . Wczesne redniowiecze redniow./pó ne redni. redniow./pó ne redni. redniow./pó ne redni./okres nowo ytny Pó ne redn./okres nowo ytny 5 Wg danych rejestrowych prowadzonych przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków na terenie miejscowo ci Jednoro ec znajduj si tak e liczne obiekty, które stanowi dziedzictwo kulturowe i podlegaj b powinny podlega ochronie prawnej. l.p. Lokalizacja/obiekt 1 2 JEDNRO EC 1. Cmentarz wojenny przy Ko ciele Parafialnym pw. NMP Pomnik w. Floriana (ul. 3. Ko cielna) 4. Krzy (ul. D uga) Kapliczka 5. (ul. D uga 106) Cmentarz Parafialny (ul. 6. Odrodzenia) ul. D uga 7. Nr 2 8. Nr 4 9. Nr 8 10. Nr 14 11. Nr 49 12. Nr 54 13. Nr 83 2. 12 Opis 3 Okres realizacji 4 uwagi 5 niemiecko-rosyjski 1914 – 1918 r. Rejestr zabytków A-568 dzwonnica drewniana 1918 r. Kamie 1947 r. technika kowalska murowana oszklona, sygn. Antoni Wilga 1892 r. 1902 r. cmentarz czynny XIX w. Dom drewniany Dom drewniany Dom drewniany Dom drewniany Krzy drewniany Dom drewniany Dom drewniany Pocz tek XX w. Pocz tek XX w. Pocz tek XX w. Pocz tek XX w. 1864 r. Pocz tek XX w. Pocz tek XX w. Jednoro ec 2009 Plan Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec l.p. Lokalizacja/obiekt 1 2 14. Nr 87 15. Nr 88 16. Nr 128 17. Nr 152 18. Nr 164 ul. Ko cielna 17. Nr 1 ul. Mazowiecka 18. Nr 2 19. Nr 7 20. Opis 3 Dom drewniany Dom drewniany Dom drewniany Krzy eliwny Krzy eliwny Okres realizacji 4 Pocz tek XX w. Pocz tek XX w. Pocz tek XX w. Pocz tek XX w. Pocz tek XX w. Dom drewniany (dawna plebania) Pocz tek XX w. Dom drewniany Dom drewniany Figura w. Jana Chrzciciela (kamie ) Pocz tek XX w. Pocz tek XX w. Kapliczka murowana Lata 50-te XX wieku Nr 28b ul. Le na 21. 22. ytki rolne 23. Teren lasu Krzy e drewniane przydro ne 8 szt. Grób choleryczny z krzy em drewnianym uwagi 5 1902 r. Pocz tek XX w. Koniec XIX w. W oparciu o istniej ce zabytki budownictwa, rze by, krzy e i kapliczki przydro ne oraz miejsca gdzie zachowa y si do dnia dzisiejszego lady tradycyjnej obrz dowo ci i zwyczajów wytyczono na terenie gminy Jednoro ec ogóle szlaki kulturowe. Kilka z nich przebiega przez so ectwo Jednoro ec np: Trasa „Kurpiowska” - prowadzi z Jednoro ca przez Ma owidz i Olszewk , gdzie w starym budynku plebani zostanie zorganizowana Kurpiowska Izba Regionalna. Nast pnie lasami do Budzisk, sk d po odpoczynku i zwiedzeniu le niczówek powrót do Jednoro ca; Trasa „Powsta cza” – prowadzi z Przasnysza do Dr ewa Nowego, stamt d kow tras na P ask Gór nad Orzycem, sk d nale y uda si do Jednoro ca i dalej do miejscowo ci Nakie , gdzie mo na zatrzyma si w miejscowej szkole na nocleg. Nast pnego dnia tras przez Budy Rz dowe do Budziska i Parciak. Z Parciak do Dynaku. Tam nocleg w starej, zabytkowej chacie kurpiowskiej. Rano z Dynaku trasa wiedzie do Parciak, sk d udajemy si do elaznej Rz dowej i Prywatnej, a nast pnie do elaznej Rz dowej-Gutochy i nad rzek P odownic , sk d powrót do bazy noclegowej w Nakle i nast pnego dnia powrót do Przasnysza. Trasa „Budownictwa Kurpiowskiego” – prowadzi z Przasnysza w kierunku na Szl , gdzie skr ca do miejscowo ci Przejmy i stamt d prowadzi przez Obórki i Lip do Jednoro ca. Trasa „ ladem Za cianków” – prowadzi z Jednoro ca przez Ma owidz, Ulatowo–S abogór do Kobylaków– Czarzastych i do Kobylaków–Konopek. Stamt d trasa wiedzie lasami do Jednoro ca. Trasa „Jarmarczna” – prowadzi z Jednoro ca poprzez Ma owidz (po drodze przy szosie nale y obejrze star sosn , na której znajduje si drewniana kapliczka z wizerunkiem Matki Boskiej) do Po oni, sk d trasa prowadzi do Chorzel na czwartkowy, cotygodniowy jarmark. Jako uzupe nienie ju istniej cych szlaków postuluje si tak e utworzenie kolejnych m.in.: Szlak II „dolin Orzyca” - d ugo oko o 20 km. Przebieg trasy: Jednoro ec, Budziska, Budy-Rz dowe, Nakie , Murowanka, Budziska, Góra Orze , Góry Okó , Góry Tabo y, Olszewka. Jednoro ec 2009 13 Plan Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec Szlak III „rycerski” – d ugo oko o 25,0 km prowadz cy z terenu gminy Krzynow oga Ma a poprzez: Ulatowo- Borzuchy, Kobylaki-Czarzaste, Jednoro ec, Stegn do elaznej Prywatnej. Zielony szlak rowerowy Mazowsza – d ugo 144,4 km w ramach, którego przewiduje si trzy standardy nawierzchni: A – nawierzchnia bitumiczna (d ugo 54,7 km) B – nawierzchnia gruntowo-szutrowa (d ugo 69,7 km) C – nawierzchnia naturalna piaskowa doziarniona (d ugo 20,0 km). Rys. szlaki i trasy kulturowe na terenie gminy Jednoro ec So ectwo Jednoro ec posiada wi c ogromny potencja , którego wykorzystanie znacz co mo e poprawi warunki wypoczynku jak równie poprawi sytuacj ekonomiczn jego mieszka ców. Gmina Jednoro ec, a co za tym idzie równie jej miejscowo ci, dysponuje jeszcze jedn wielk atrakcj i atutem jakim jest nazwa gminy, jedynej w Europie, a by mo e i na wiecie. Nazwa jest zwi zana z Jednoro cem – stworzeniem mitycznym powszechnie rozpoznawalnym na ca ym wiecie, znanym ju w staro ytno ci. W legendach jednoro ec jest przedstawiany jako symbol m dro ci, inteligencji, si y, odwagi, bojowo ci, szlachetno ci, pokoju i agodno ci. By i jest obecny w kulturze i sztuce na przestrzeni wieków, stanowi god o rodu Bo cza, rodu Este we oszech, by w herbie Szkocji i herbie brytyjskiego Zjednoczonego Królestwa oraz god em monarchy w staro ytnych Chinach, zdobi pa ace magnatów i bojowe chor gwie, sygnety rodowe i piecz cie, by i jest przedstawiany w wielu rze bach, obrazach, w sztuce snycerskiej, jubilerskiej, w ceramice oraz na dekoracyjnych tkaninach i w sztuce filmowej. Jednoro ec znajduje si 14 w herbach wielu miejscowo ci w Jednoro ec 2009 wiecie. Jednoro ec budzi sympati , Plan Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec zainteresowanie, ciekawo . Jest wielu jego entuzjastów w Polsce, Europie i na wiecie. atwo jest si o tym przekona poprzez wpisanie has a „jednoro ec”, „unicorn” lub „einhorn” do przegl darki internetowej. Pojawiaj si strony z malarstwem, rze , legendami, wierszami, piosenkami, gad etami, komiksami, filmami i inne. Gmina Jednoro ec z racji swojego po enia w woj. mazowieckim – stanowi szczególny walor Mazowsza. Gmina jest tak e cz ci Kurpiowszczyzny, która jest silnie akcentowana w legendzie o jednoro cu. Kurpiowszczyzna obecnie jest jedynym terenem na Mazowszu, na którym istnieje ywa tradycja ludowa. 3. DZIEDZICTWO RELIGIJNE I HISTORYCZNE 3.1 HISTORIA WSI JEDNORO EC Wed ug legendy na terenie wsi pewien stary bartnik podczas podbierania pszczo om miodu ujrza jednoro ca, którego pó niej upolowa ksi Janusz, w miejscu tym kaza wybudowa chat my liwsk i nazwa j Jednoro cem1. Jest to pi kna legenda, w ka dej legendzie jest ziarenko prawdy, tak te jest w tym przypadku. Mówi ona o starym bartniku, który podbiera miód pszczo om. Pocz tki Jednoro ca wi si w te nie jest tu przypadkowa, poniewa te tereny stanowi y niegdy dobra ksi nie z bartnictwem, posta ksi cia ce (potem królewskie), by to teren polowa monarchy. Wielkie lasy ci gn ce si niegdy od Chorzeli a do Kolna stanowi y obszar zamkni ty dla osadnictwa, a do XVI wieku, by y tu tylko ksi ce le niczówki, miejsca wypadowe do polowa . Ca puszcz zwano Puszcz Zagajnic , dzieli a si ona na mniejsze cz ci, tutejsz puszcz nad Orzycem, zwano Puszcz Mazuch. Ksi ta mazowieccy niech tnie pozbywali si swoich dóbr w tym terenie. Wielki kolonizator Mazowsza, Janusz I nadawa ziemi na wschodzie Mazowsze, Puszcza Zagajnica pozosta a nietkni ta. Wyj tkowo cz tutejszych gruntów dostali na pocz tku XV wieku rycerze dziedzicz cy pó niej w Ulatowie, na pocz tku XVI wieku pewien dzia ziemi otrzyma rycerz Jan Roman (patrz Kobylaki). Tworzy o to niewielkie „wyrwy” w ksi Osadnictwo prowadzone przez starostów ksi cej puszczy. cych by o równie nieliczne, na obrze ach powstawa o kilka osad, w ko cu XV wieku powsta a wie Lipa. Te le ne obszary sprzyja y rozwojowi bartnictwa, które by o pod specjaln ochron prawa ksi cego. Bartnicy zrzeszeni byli w bractwa, którymi zarz dza starosta bartny, istnia te s d bartny rozstrzygaj cy sprawy sporne2. Legenda mówi o powstaniu wsi w czasach ksi cych, jednak powsta a ona dopiero w XVII wieku w czasach królów polskich. Po mierci ostatniego w adcy mazowieckiego Janusza (rok 1526), Ksi stwo Mazowieckie sta o si cz ci Królestwa Polskiego. Puszcze ksi ce sta y si puszczami królewskimi zarz dzanymi przez starostów królewskich. Zachodni kraniec Puszczy Zagajnica by pod w adz starosty ciechanowskiego. Ze starostwa ciechanowskiego wyodr bni o si z czasem starostwo przasnyskie. W nie starostowie przasnyscy zarz dzali tutejszymi ziemiami. Równie za czasów w adców polskich (od 1526 roku) bartnictwo rozwija o si w tym terenie. Bartnicy raz w roku oddawali specjalny podatek, tak zwan da miodow . Jednostk miary miodu by a r czka. W Przasnyszu da miodow oddawano 29 wrze nia ka dego roku, w dzie . Micha a. W 1565 roku przeprowadzono pierwsz lustracj dóbr królewskich. Dowiadujemy si z niej wielu ciekawych informacji o tym obszarze. Czytamy zatem, e by a tu Puszcza, któr zowi Mazuch. Ku Chorzelom jest puszczy 1 2 os Jednoro ca, pismo samorz du gminy Jednoro ec, nr 2 z 2006 roku, s. 8. Kuczy ska U, Bartnictwo Kurpiowskiej Puszczy Zielonej, Wilczyska- om a 2004, s. 20-21. Jednoro ec 2009 15 Plan Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec niema o, od której te przysz a i puszcza przasnyska. Na przód z Chorzel do Polomiey pó mile wielkie, od Polomiey do Milouidza wier mile wielkie. Od Miloulidza wsi królewskiej pocz którzy wielk cz si las ziemia ski pp. Ulatowskich Czerniczich, królewskiego lasu ujmuj , mieni c si mie od ksi t 20 w ók tego lasu; ale p. Kobylniczki chor y zakroczymski, sprawca tamtego imienia powiedzia , i ci ziemianie posiedli i wykopali [wykarczowali] wi cej ni 20 w ók, co si mieni od ksi t mie . Albowiem za tym lasem ci to ziemianie maj wie , któr zw Pogorzel, której wsi dziedzina ci ga si przez wielkie pola do Slawogori wsi ziemia skiej, a potym ku inszemi imieniu; jest wi cej ni 20 w ók, ni maj nic do lasu królewskiego. Od Slawogory do Wolki wsi królewskiej jest wielkie pó mile puszczej, od Wolki do Szly pó mile wielkie, mi dzy któremi lasy i bory królewskiemi siedzi ziemian wsi niema o, jako Wlotowo, Jadamowo, a do granic krzywonoski. Tam e ci panowie Krzywonosczy ujmuj wiele puszczy królewskiej, o co maj pozwy Ulatowsczi, G dzkowie i Golanowsczy, których imienie przeleg o do wsi królewskiej Kobelaka. O granic od Kobelaka, wsi królewskiej, zasi ci ga imienie ziemia skie Rakowskich, Ostrowskich, Romanow, Ogl di, Oszolowiecz, wszystko ziemianie. Tam mi dzy temi ziemia skimi wsiami jest ma o puszczej królewskiej, wielk szkod czyni w niej ci ziemianie, i ju niemasz drzewa adnego, co by godzi o do budowania, jedno chojnak niczemny. Pode wsiami królewskimi Sli i Lip jest bór królewski, pod który si podsiedli ziemianie Debiszczi, Bobinszczy i p. Podosky, dzia ciechanowski, który wielkie szkody czyni w tej puszczej, odymuj tego boru cz niema , o co jest ju komisyja3. Jak wida puszcza by a w cz ci królewska, w cz ci prywatna. Rycerze wykarczowali w niej wiele gruntów nieprawnie, przyw aszczaj c sobie grunty, których nie otrzymali. Mamy te w lustracji z 1565 roku szczegó owe dane o tutejszych bartnikach. W tej okolicy by y cztery uroczyska, w których by y barcie, ich nazwy to: Sitwa, Lesnisko, Pi Gai i P odownica. Z ka dego z tych uroczysk korzystali bartnicy, lustracja dok adnie ich wymienia. Na uroczysku Sitwa barcie posiadali: Stanis awa z Ulatowa, Wojciech z Ulatowa, Piotr z Ulatowa Golanki, Miko aj Stai z Go bia, Stanis aw Janów z Golabia, Prokop z Ulatowa, Jan Starikow z Gol bia i Wawrzyniec z Niskiego. W uroczysku Lesnisko barcie mieli: Stanis aw Paw ów z Ulatowa, Wac aw z Sli, Jakub Starikow z Sli, Piotr Kurek z Gr dów, Jan Tworkowicz z Rakow, Jan Wociechowicz z Dz zdzy, Miko aj Gr dski z Prz snisza, Tomasz Misto z Lipy, Maciej Wrobl z Prz snisza, Jan Miko ajów z Ulatowa, Piotr Swidwa z Kobelaku, Dominik Miko ai z D bin, Maciej Piotrów z Grabowa i Szczepan z Bartnik. W uroczysku o nazwie Pi Gai miód wybierali: Jan Wawrzy ców z Ulatowa, Andrzej Wysk ze Sli, Wac aw z Sli, Marcin z Lipy, Micha z D bin, Rafa z Ulatowa, Jurek z Ulatowa, Jan Woit ze Sli i Wojciech Woit ze Sli. By o jeszcze uroczysko posiadali mieszka cy wsi Maikiew, Rza ca i Drz dzewy, to ostatnie uroczysko le odownica, gdzie bracie o na wschód od Dr ewa. Zapewne ju wtedy tereny obecnej wsi Jednoro ec by y eksploatowane przez bartników, z powy szego wykazu mo na wnioskowa , e le o tutaj uroczysko Lesnisko lub Pi Gai, poniewa podaje si tutaj mieszka ców siednich lub bliskich miejscowo ci. Jednak w opisie nadania Kobylak z 1501 roku wyst puje nazwa Pi zapewne to uroczysko po obecnego Jednoro ca le Gai i one by o nieco bardziej na zachód. Zatem najbardziej prawdopodobne, e w miejscu o uroczysko zwane Lesnisko. Swoje barcie mia o tutaj a 14 bartników. Byli to ró ni ludzie, jedni byli szlachcicami z Ulatowa lub Kobylak, byli te ch opi z osad królewskich (Lipa, Przasnysz ) lub prywatnych (Dr ewo i Raki). W lustracji jest te zapis na temat k nale cych do bartników: Ka dy bartnik ma swe osobne ki do barci osobnie wymierzone ka demu, z których nie p ac . 3 ki by y wi c przynale ne do barci i nie by y wykorzystywane Lustracja dóbr królewskich województwa mazowieckiego 1565, cz 16 Jednoro ec 2009 II, Warszawa 1968, s. 25-26. Plan Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec rolniczo. Jak pisa L. Krzywicki „Taki bartnik wi c we wsi, gdzie posiada chat i grunta, na puszczy za miewa bud , w której przechowywa potrzebne sprz ty i mieszka podczas robót w barci (..) i w XVI wieku mo emy z ca mia ci powiedzie , e ludno ci jeszcze nie by o na puszczy przasnysko-kurpiowskiej4. Bartników by o tutaj du o, dochodzi o zapewne do konfliktów mi dzy nimi. Dawne zwyczajowe prawo, pochodz ce z czasów ksi cych, nie rozwi zywa o wszelkich problemów. W 1559 roku starosta przasnyski Krzysztof Niszczycki wyda pisane prawo bartne dla starostwa przasnyskiego. „By to pierwszy –spisany po polsku- zbiór praw bartników królewskich na ziemiach polskich. Ordynacja Niszczyckiego sankcjonowa a wcze niejsze prawo zwyczajowe bartników zamieszkuj cych obrze a puszczy”5. Zatem w drugiej po owie XVI wieku ten obszar odwiedzali bartnicy, mieli tu równie swoje ki i niewielkie chatki, nie by o tutaj sta ych mieszka ców. ycie bartników regulowa o pisane prawo. Tak by oby przez wiele nast pnych lat, gdyby nie pewne zdarzenie losowe. Mi dzy 1609 a 1616 rokiem te okolice nawiedzi y wielkie wichury i po ary. Wspomina je lustracja z 1617 roku „Jest ku tej dzier awie [Przasnysz] puszczy nie ma o. Ale dano spraw od pana dzier awcy, e w przesz ych leciach wiatry gwa towne i cz ste po ary barzo j popsowa y (....). Jest te w tej puszczy kilka uroczysk, w których barci ju nie tak wiele jako dawniejszych lat, bo ich si a wiatry po ama y”6. W nie od tego czasu rozpocz si upadek bartnictwa w tych stronach. Wielu bartników dozna o du ych strat, zg osili si zatem do starosty przasnyskiego Zygmunta Niszczyckiego ( syna Krzysztofa) ze skarg , i nie mog odda nale nej starostwu dani miodowej. Starosta b zarz dc dóbr królewskich i dbaj c o dochodowo Jednoro ca, który zawa cy starostwa nada pewien przywilej bartnikom z okolic pó niejszego bardzo na historii tej okolicy. Nakaza bowiem dalej p aci mniejsz da miodow , ale eby zwi kszy dochody bartników „pozwolono im przy ich uchodach [barciach], gdzie któremu przylega o, wyprz ta sobie przyrobki po pó óczku do ka dego boru, to jest w Le sku na skopnym Gr dzie Promi skim w k cie, w Maycy, w Mazuku i pod Pogorzel , przy w gle, w Drabnym dole, w U cianku i z kami, ka demu do swego boru to i tyle nale ma. Ci, którzy ponie li mniejsze straty zostali potraktowani inaczej: Wzgl dem boru Bukowskiego spustosza ego tak role, jak i miodow oddawali7. ki Sopechom, a na Pomietniku ko em b ota, aby bez adnej wymówki zwyk Powy sze wymienione nazwy geograficzne by y da kami i innymi miejscami znajduj cymi si na terenie Jednoro ca i w okolicach. Zatem bartnicy, którzy ponie li straty, mogli wykarczowa po pó w óki gruntu (1 w óka ok. 16 ha). By o to donios e wydarzenie, gdy pozwala o osiedla si bartnikom w puszczy królewskiej, zachowali oni swoje prawo bartne, mieli prawo noszenia broni, a co najwa niejsze nie musieli odrabia pa szczyzny na rzecz dworu, takiej jak cho by mieszka cy Lipy czy Ma owidza. Tutejsi bartnicy otrzymali, wi c specjalne przywileje, specjalny status, którymi pó niej pos ugiwali si wszyscy Kurpie. Proces tworzenia odr bno ci ludno ci puszcza skiej zacz si w nie tutaj, w Jednoro cu. Do tej pory w Puszczy Zagajnica znajdowa y si osiedla gospodarcze, zajmuj ce si eksploatowaniem lasu, od tej pory rozpocz o si równie osadnictwo zwi zane z rolnictwem. nie w ten sposób powsta a wie , chocia zapewne pocz tkowo nie zwano jej Jednoro cem. Pojawia si w powy szym opisie nazwa Sopechom, zapewne w nie w ten sposób zwano pierwotnie t now osad . 4 Krzywicki L, Dzie a, tom VI, Warszawa 1962, s. 523. Kuczy ska U, Bartnictwo Kurpiowskiej Puszczy Zielonej, Wilczyska- om a 2004., s. 9. 6 Lustracje województwa mazowieckiego XVII wieku, cz I, Warszawa 1968, s. 71. 7 Tam e, s.. 71 5 Jednoro ec 2009 17 Plan Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec Nie wiemy dok adnie, kiedy Zygmunt Niszczycki nada ten e przywilej, by on starost przasnyskim w latach 1609-16168. Wydarzy o si to prawdopodobnie bli ej 1616 roku, poniewa lustracja dóbr królewskich z 1617 roku nie wspomina jeszcze tej wsi, zapewne dopiero karczowano lasy i nie by o tu sta ych mieszka ców. Bartnicy w tej okolicy otrzymali, zatem po pó w óki ziemi, staj c si rolnikami, lecz nie zaniechali bartnictwa. Przywilej spowodowa , e „bartnicy zostaj obróceni w rolników, lecz z pozostawieniem daniny miodowej i praw swoich”9. Pozwolenie starosty mog o mie charakter ustny lub te dokumenty zagin y, poniewa ci bartnicy-ch opi udali si do króla, aby ten potwierdzi pozwolenie Niszczyckiego i tak dnia 7 sierpnia 1650 roku król Jan Kazimierz Waza potwierdzi wszelkie przywileje starosty przasnyskiego10. Wioska ju istnia a, ale dopiero po tej dacie mieszka cy wsi mieli pe ne prawo do tych gruntów, posiadali wszak nawet królewskie pozwolenie! Jest to pierwsza dok adna data zwi zana z pó niejszym Jednoro cem. Przywilej dla Jednoro ca sta si bardzo wa ny dla Kurpi. By to pierwszy przywilej pozwalaj cy na osiedlanie si bartników-rolników w Puszczy Kurpiowskiej, jak wykazywa L. Krzywicki w XVI wieku w Puszczy Zagajnicy nie by o sta ych osiedli, w drugiej po owie XVII wieku osadnictwo by o ju bardzo rozwini te, ale to mieszka cy Jednoro ca byli pionierami,11 osiedlaj c si tutaj w pierwszej po owie XVII wieku, jeszcze przed nasileniem si osadnictwa po „potopie szwedzkim”. W 1660 roku starostwo przasnyskie ponownie wizytowali lustratorzy królewscy, zapisano wtedy w sk adzie tego starostwa „Wie Iendnorozec alias Sopechy. W tej bartnicy mieszkaj , pewne grunta maj i z nich p ac ”12. Oprócz czynszu z ziemi oddawali te da miodow 13. L. Krzywicki notowa : „Ciekawy to obraz, jak dawni bartnicy, przeszed szy do rolnictwa i zachowawszy tyle pszczó , ile, e tak powiem, przyzwoito przywileje odwo aniem si istniej cych14. wymaga a, usi uj ocali swoje do formalizmu symbolicznego-op acaniem skrupulatnym danin z barci niemal nie Tutejsi mieszka cy coraz mniej zajmowali si bartnictwem, a wi cej rolnictwem, jednak tytu owali si bartnikami, dawa o to ca ej miejscowej spo eczno ci wielkie przywileje, nie spotykane w innych wsiach królewskich. W tej e lustracji osad zwano ju Jednoro cem lub Sopechami, ta druga nazwa odnosi a si do jednej z k na terenie wsi (patrz wy ej), natomiast nazwa Jednoro ec, która pó niej sta a si jedyn nazw pochodzi od mitycznej nazwy zwierz cia. Profesor Kazimierz Rymut wywodzi nazw wsi od nazwy heraldycznej „jednoro ec”. Jest to jedyna taka nazwa miejscowo ci w Polsce15. Trudno teraz jednoznacznie wyja ni pochodzenie tej oryginalnej nazwy, brakuje dokumentów. Najbardziej prawdopodobne jest powi zanie nazwy z herbem szlacheckim Bo cza, który w nie przedstawia jednoro ca. Jak wspomniano wy ej wielu bartników pochodzi o ze stanu szlacheckiego, zapewne byli ród nich równie szlachcice herbu Bo cza16. Zatem w drugiej po owie XVII wieku rozwija a si osada Jednoro ec posiadaj ca królewski przywilej. Podobnie by o w kolejnym stuleciu. Wiek XVIII by ci kim czasem dla Polski, liczne wojny z pocz tku stulecia niszczy y kraj, ludno wiejsk obci ano wci nowymi podatkami, zwi kszano wymiar pa szczyzny, powodowa o to regres gospodarczy wsi polskiej, inaczej by o w Jednoro cu, ten wiek to czas gwa townego rozwoju tej miejscowo ci. 8 Polski S ownik Biograficzny, tom XXIII, s. 140. Krzywicki L. Dzie a...., s. 583. 10 Tam e, s. 139. 11 Krzywicki L. Dzie a...., s. 583. 12 Tam e, 529. 13 Tam e. 14 Tam e, s.583. 15 Nazwy miejscowe Polski, pod red. K. Rymuta, tom I-VI, Kraków 1996-2005, tom IV, s.157. 16 Krzywicki L, Dzie a....., s.543 . 9 18 Jednoro ec 2009 Plan Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec Wed ug przywileju bartnicy-rolnicy mogli wykarczowa sobie pewien kawa ek gruntów, b c bartnikami nie oddawali wielu uci liwych danin i nie odrabiali pa szczyzny, wystarczy o, zatem uciec ze swojej dawnej wsi, zamieszka tutaj, za cho jedn bar i wykarczowa pole, pó w óki, lub wi cej. Zapewne starostowie przasnyscy w pocz tkach XVIII wieku próbowali zmusi mieszka ców wsi do pracy na polach folwarcznych i ukróci ich przywileje, jednak ci potwierdzili swoje prawa u królów: Augusta III w 1749 i Stanis awa Augusta w 1766 roku17. Danina zosta a okre lona na 40 r czek rocznie, poniewa mieszka o tu zapewne w 1749 roku w nie 40 bartników (rodzin), lecz w miar rozrostu wsi, coraz mniej by o mo liwo ci dostarczenie tych e 40 r czek miodu, jak pisa L. Krzywicki jeszcze w 1800 roku oddawali owe 40 r czek miodu, chocia „same barcie mo na na palcach policzy . Widocznie potomkowie dawnych bartników usi uj wmówi we w adze, e s wci bartnikami, i uiszczaniem daniny miodowej chc utrzymywa si przy dawnych prawach. Samo za bartnictwo ledwo wegetuje. Dosz o do tego, e wielu bartników musi kupowa u innych oddawan do dworu r czk miodu”18. Mieszka cy Jednoro ca posiadali prawo bartne i presti , bartnictwo uzasadnia o ich ycie w tym miejscu. Mówili pewnie o sobie, e s bartnikami, a nie ch opami, potrafili dotrze nawet do króla, aby chroni swoje interesy. Przyk ad Jednoro ca, wsi o specjalnym statusie, powodowa , e w pobli u powsta y nowe osiedla, z one ównie z uciekinierów z Mazowsza. Lustracja dóbr królewskich z 1764 roku wspomina: o Jednoro cu, Olszewce i Parciakach: „W tych wsiach nad ustaw prawa znaczna liczba ludzi w inwentarzu nam po onym znajduje si ....przez co przed tym 40 bartników, 40 r czek miodu dworu przasnyskiego dawali. Teraz ilu si znajdowa mo e w tych wsiach ludzi, wszyscy nie wi cej, jak 40 r czek miodu oddaj , a przeto w borach puszczy przasnyskiej znaczna znajduje si borów dezolacyja, i ci poddani wiele z boru pola wyrobili”19. Mieszka o tu, zatem na pocz tku XVIII wieku oko o 40 rodzin, co czyni o ju Jednoro ec ca kiem spor miejscowo ci . Z czasem liczba rodzin powi ksza a si , lecz gromada wiejska (równie z Parciaków i Olszewki, razem z Jednoro cem) dalej oddawa a 40 r czek miodu. Oprócz tego p acili te czynsz do dworu i odrabiali tylko 3 dni pa szczyzny rocznie w okresie niw (tak samo w Parciakach i Olszewce)20. Ta pa szczyzna by a tylko symboliczna, mieszka cy pobliskich wsi królewskich Lipa czy Ma owidz odrabiali przynajmniej 3 dni w tygodniu! Dzi ki temu Jednoro ec rozwija si bardzo dynamicznie, nale do parafii chorzelskiej. Wizytacja parafialna z 1781 roku informuje, i w tej wsi notowano 84 domy, pobliska Olszewka liczy a 80 domów. Jednoro ec by drug co do wielko ci miejscowo ci parafii, po Chorzelach21. Jeszcze 150 lat wcze niej teren by prawie bezludny, na pocz tku XVIII wieku o tu oko o 40 rodzin, a w 1781 roku ju 80! Taka wielka grupa ludzi nie mog a si utrzyma z bartnictwa. W XVI wieku w z otym okresie bartnictwa w tym terenie mia o swoje barcie kilkunastu bartników! Mimo to Jednoro ec, Olszewka i Parciaki nadal zachowywa y przywileje prawa bartnego. Wspomina o nich równie lustracja dóbr królewskich z 1789 roku22. W ostatnich latach istnienia Rzeczpospolitej starosta przasnyski i jednocze nie dziedzic Krasnosielca, Kazimierz Krasi ski rozpocz walk z tymi uprzywilejowanymi bartnikami. Brakowa o r k do pracy w folwarkach, a w tych trzech wsiach (Jednoro ec, Parciaki, Olszewka) mieszka o kilkaset ludzi odrabiaj cych tylko 3 dni w roku. 17 Tam e, s.584. Tam e. 19 Krzywicki L, Dzie a..., s.584. 20 Tam e, s.591. 21 Materia y do dziejów ziemi p ockiej, P ock 1997, tom VII, s.21. 22 Krzywicki L, Dzie a.., s.584. 18 Jednoro ec 2009 19 Plan Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec Krasi ski próbowa ich zmusi do pracy, lecz mieli oni przywileje królewskie. Sprawa sko czy a si w s dzie referendarskim. Z akt tego s du wynika, i w 1790 gromady wsi starostwa przasnyskiego-powodowie, z y pozew przeciwko Kazimierzowi Krasi skiemu obo nemu wielkiemu koronnemu staro cie przasnyskiemu. Nie zachowa y si szczegó y tych spraw, napisano tylko sprawa o ro ne krzywdy, wyznaczenie komisji i inne okoliczno ci23. Podobna skarga zosta a z ona w 1791 roku24. Równie w 1792 i 1794 do s du wp yn a „sprawa i powinno ci, robocizny, czynsze i grunty. Warto wspomnie , e skarga z 1794 roku, by a ostatni skarg jak wp yn a do s du referendarskiego przed upadkiem Rzeczpospolitej25. Zatem mieszka cy Jednoro ca do ko ca bronili swoich przywilejów, daj cych im dostatnie i spokojne ycie, jednak w 1795 roku upad a I Rzeczpospolita, te ziemie przej y Prusy, w czono je do prowincji Prusy Nowowschodnie. Jednoro ec sta si wsi rz dow , lecz nadal obejmowa o ich prawo bartne. Rz dy pruskie, które trwa y krótko (1795-1806) wiele zmieni y. Upada o bartnictwo, celowo niszczono przez Prusaków. W 1799 roku nieczynnych by o 4 tysi ce barci (w ca ej Puszczy), do 1806 roku zniszczono 1 200 takich drzew. W 1801 roku zlikwidowano s dy bartne, wprowadzono prawodawstwo pruskie26. Jednoro ec w ko cu XVIII wieku by najwi ksz wsi w parafii chorzelskiej, ksi a zorganizowali tu szko parafialn . Podczas wizytacji parafii Chorzele w 1781 roku czytamy: „W wioskach Jednoroscu, Olszewce znajduj si dyrektorowie [nauczyciele] przyk adni i zado czyni powinno ci swojej, którzy ucz ch opców i dziewczyny”27. By y to szko y parafialne, ucz ce podstaw czytania i pisania, g ównie uczono katechizmu. W nast pnych latach, za czasów zaboru pruskiego, szkolnictwo parafialne w parafii chorzelskiej upad o, jednak odrodzi o si wraz z powstaniem Ksi stwa Warszawskiego w 1807 roku. Wtedy to pleban z Chorzeli rozpocz starania o powstanie nowych szkó . Izba Edukacyjna Ksi stwa Warszawskiego uchwa z 12 III 1808 roku pozwoli a na powstanie szkó parafialnych w: Chorzeli, Jednoro cu i Olszewce. Rok pó niej szko y rozpocz y edukacj . W Jednoro cu pocz tkowo uczono si w starym budynku, lecz wizytacja z 1817 informuje „Druga szko a w wsi Jednoro cu. Szko a nowo wybudowana, obszerna i wygodna. Nauczyciel ma w niej pomieszkanie. Ma ogród wystarczaj cy, pensji pobiera 300 z tak e z sk adki w wsiów do szko y tej przy czonej, to jest z Jednoro ca, Gorzeli, abogóry, Ma owidza, Po oni, Wólki, Czerniaków”28. Cztery raz do roku przyje do szko y ksi dz proboszcz z Chorzeli ucz c katechizmu (by oby cz ciej, lecz „gromady nie chc dawa podwody”). Nauczycielem w latach 18111820 by Jan Krajewski „wysz y ze szkó przasnyskich”. Uczy o si w szkole do 30 dzieci, jednak latem „rodzice odrywaj dzieci do pasi”29. Wizytacja z 1819 roku wspomina o problemach w zbieraniu sk adki szkolnej. Mia a ona wynie 511 z , a zebrano tylko 386 z , z czego 350 z pobiera nauczyciel „reszta na kontrybuentach zalega”. Przy opisie miejscowej szko y zapisano „Przed wakacjami ucz szcza o do tej szko y uczniów p ci m skiej 15, p ci niwach dopiero si zbiera zaczynaj . Daj skiej 10, teraz po wiadectwo obecni ks. proboszcz i burmistrz, e we wszystkich tych szko ach (Chorzele, Olszewo i Jednoro ec) ucz ce si dzieci znaczne w pocz tkowych naukach uczyni y post py i odnios y korzy ci”. W roku szkolnym 1819/1820 nauk rozpocz o tylko 15 dzieci i nauki „usta y od dnia 1-kwietnia, 23 Ksi gi Referendarii Koronnej z drugiej po owy XVIII wieku, tom II (1781-1790), Warszawa 1957, s.144. Tam e, s.149. 25 Tam e, s.162. 26 Paprocka W, Przemys domowy, rzemios o i cha upnictwo wsi kurpiowskiej Puszczy Zielonej, Wroc aw 1967, s.45. 27 Materia y do dziejów ziemi p ockiej, P ock 1997, tom VII, s.22. 28 Materia y do dziejów szkolnictwa na Mazowszu, tom I, Warszawa- owicz 1995, s.53. 29 Tam e, s.54. 24 20 Jednoro ec 2009 Plan Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec poniewa rodzice pozabierali dzieci do us ug gospodarskich”. W nast pnych latach szko a parafialna upad a. Od 1824 roku nie notuje si innych szkó w parafii chorzelskiej, oprócz szko y w Chorzeli, a i tam problem by y kadry (Nauczyciel Pawe B czkowski nadal ma sobie wypowiedziane miejsce dla niezdatno ci i nawyknienia do pija stwa)30. Na pocz tku XIX wieku Jednoro ec nadal rozwija si dobrze, w 1781 roku notowano tutaj 80 domów, w 1827 roku by o ju 111 domów i 693 mieszka ców31. Po powstaniu Królestwa Polskiego (1815), pa stwa pod ber em cara, okolice Jednoro ca w czono do województwa p ockiego, obwodu przasnyskiego i powiatu przasnyskiego. W 1837 roku zamieniono województwa na gubernie. ycie Kurpiów nie by o ówcze nie wcale takie z e. Przede wszystkim nie mieli obowi zku odrabiania pa szczyzny, tak powszechnego w ówczesnej Polsce. Badacze tych ziem uwa ali, e powodzi o si im nawet ca kiem dobrze32. Du e dochody dawa przemyt z Prus. Sytuacja zmieni a si dopiero w po owie XIX wieku, na skutek licznych kl sk ywio owych i zasypywania pól przez piasek. Ci ka sytuacja zmusi a ich nawet do przyrzeczenia w ko ciele w Kadzidle (rok 1857), i zaprzestan picia gorza ki. Wytrwali w tym postanowieniu przez 60 lat33. adze carskie w latach 1835-1840 zlikwidowa y ca kowicie bartnictwo, w czono lasy pod zarz d pa stwowy. Zakazano karczunków, w ten sposób ograniczono rozszerzanie pól. Zakazano my listwa, zbieractwa, hodowli (wypasu zwierz t w lesie)34. Wszystko to powodowa o ubo enie tutejszej ludno ci, a dodatkowo w dniu 18 maja 1848, od uderzenia pioruna powoduj cego po ar, sp on o w Jednoro cu 80 domów i ponad 200 innych budynków. Naliczono ponad 500 poszkodowanych osób35. Kurpie dali si pozna jako doskonali nierze w czasach powsta narodowych. Wielu z nich posz o do wojska w czasie powstania listopadowego i styczniowego z lat 1863-1864. Podczas powstania styczniowego okoliczne lasy dawa y schronienie powsta com. To w ko o Dr nie w tej okolicy, ewa, ukry si dowódca powsta czy Zygmunt Padlewski ze swoim oddzia em, po kl sce pod Myszy cem. Szuka y go dwa oddzia y carskie, jeden maszerowa z Chorzeli, drugi z Przasnysza. W dniu 11 marca 1863 roku oddzia maszeruj cy przez Chorzele pod wodz Gorie owa przechodzi przez Jednoro ec, dowiedzia si tu od niemieckiego kolonisty, i Padlewski stacjonuje w Dr bitwy, któr Padlewski przegra , usi owa przej ewie. Gierie ow wys przeciw nim Kozaków. Dosz o do przez Orzyc, wielu powsta ców uton o. cznie zgin o tutaj oko o 50 powsta ców. Po przej ciu przez rzek Padlewski uporz dkowa swój oddzia a Rosjanie zako czyli po cig36. adze carskie dobrze pilnowa y Kurpiowszczyzny. Jeden z pami tnikarzy, nie pochodz cy z tych stron, zapisa „gdyby by a bro , ca a ludno [Kurpiów] stan aby do walki”37. Po upadku powstania styczniowego w adze carskie wprowadzi y reform uw aszczeniow oraz przeprowadzi y reform samorz du, powsta y samorz dowe gminy wiejskie. Warto wspomnie , e gminny system samorz dowy wtedy powsta y w zasadniczej cz ci trwa do dzi (z przerw w latach 1954-1989). 30 Tam e, s.55. ownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów s owia skich pod red. F. Sulimierskiego, B. Chlebowskiego, W. Wawelskiego. Tomy I-XIV, tom IV, s.551. 32 Niedzia kowska Z, Kurpie-Bory Ostro ckie, Warszawa 1988, s.78 33 Niedzia kowska Z, Kurpie-Bory......s.86 34 Paprocka W, Przemys domowy, rzemios o i cha upnictwo wsi kurpiowskiej Puszczy Zielonej, Wroc aw 1967, s.45 35 os......, nr 3 z 2006 roku, s.13. 36 Juszkiewicz R, Powstanie styczniowe na pó nocnym Mazowszu, Warszawa 1992, s.37. 37 Niedzia kowska Z, Kurpie....., s.89 31 Jednoro ec 2009 21 Plan Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec Po wprowadzeniu reformy uw aszczeniowej z 1864 roku ycie tutaj nie wiele si zmieni o. Ch opi otrzymali ziemi na w asno , ale pozbawiono ich serwitutów, czyli gruntów wspólnych. Powodowa o to pauperyzacje ludno ci. Uw aszczenie pocz tkowo nie obj o ludno ci bezrolnej, czyli tej najbiedniejszej. Reforma pozbawi a ludno prawo do zagospodarowania tak zwanych kawa ów, czyli wylesionych obszarów w lasach pa stwowych. Zacz to ich wyw aszcza z tych terenów i nakazano rozbiórk domów, które tak postawiono38. Drugim wa nym wydarzeniem z tego okresu by o utworzenie samorz dowych gmin wiejskich. Gmin tworzy y zarówno grunty w cia skie (ch opskie) jak i dworskie (folwarki). Cz ciami sk adowymi by y gromady (wsie) na czele z so tysem, którego wybiera o zgromadzenie gromadzkie. Organem uchwa odawczym gminy by o zebranie gminne, na którym prawo g osu mieli gospodarze posiadaj cy co najmniej 3 morgi gruntu. Zebranie gminne wybiera o wójta i awników (zarz d gminy). Wójt mia uprawnienia policyjno-administracyjne i s downicze. Wójt gminy musia posiada przynajmniej 25 lat. Musia te mie przynajmniej 6 mórg gruntu. Nie mia obowi zku posiada umiej tno ci pisania i czytania. Gmina zarz dza a szkolnictwem gminnym. Urz dem gminy kierowa pisarz gminny, który cz sto by najwa niejsz osob w urz dzie z racji umiej tno ci pisania i czytania. W 1867 roku powsta a gmina Jednoro ec. Gmina nale a do s du gminnego okr gu IV, liczy a 586 domów i 4 376 mieszka ców (w 1882 roku). Mia a 35 391 mórg obszaru. W gminie Jednoro ec by y: kaplica, urz d gminy, s d gminny, posterunek stra y granicznej, urz d le ny, 4 fabryki smo y, 3 wiatraki, 2 karczmy. W sk ad gminy wchodzi y nast puj ce miejscowo ci: Budy Przysieki rz dowe i prywatne, Budziska, Wólka, Kobylaki, Jednoro ec, elazna Rz dowa, elazna prywatna, elazna le nictwo, Zadziory, Kamienica le nictwo, Lipa, Ma owidz, Nakie , Olszewka, Oborki W cia skie i rz dowe, Po , Parciaki, Przejmy rz dowe le ne, Stegna, Stegna ma owidzkie, Stegna rz dowe le ne, Stegna szlacheckie39. Po upadku powstania styczniowego w adze carskie rozpocz y otwieranie szkó pa stwowych, których celem by a rusyfikacja m odzie y. W 1884 roku powsta a szko a powszechna jednoklasowa w Jednoro cu. Mie ci a si w niewielkim drewnianym budynku. Nauczycielem by pocz tkowo Jan Pietraszewski pochodz cy z Litwy. Do szko y ucz szcza a w 1890 roku oko o 20% dzieci w wieku szkolnym (ok. 120 osób). Przyczyn tak niskiej frekwencji by o ubóstwo mieszka ców, którzy posy aj c dzieci do szko y musieli p aci sk adk szkoln . Nale wyposa o te dzieci ubra i . Bardziej potrzebne by y one do pracy w gospodarstwach. Niektórzy nie chcieli posy szko y rosyjskiej, poniewa wi kszo zaj prowadzonych by o w m odzie y do nie w tym j zyku. Uczono czytania i pisania po rosyjsku, j zyka polskiego (od oddzia u II), kaligrafii, arytmetyki, religii. Szko a by a jednoklasowa i sk ada a si z oddzia ów. By y to oddzia y: wst pny, I, II i III. Cz sto edukacja ko czy a si na oddziale wst pnym. Rok szkolny trwa od listopada do kwietnia. Zaj cia prowadzono jednocze nie ze wszystkimi dzie mi, od poniedzia ku do soboty. Przed I wojn wiatow nauczycielem by Gogolewski, który utrzymywa przyk adn dyscyplin 40. Opis wsi z 1882 roku przekazuje nast puj ce dane na temat tej miejscowo ci: Jednoro ec, wie na rzek Orzyc, powiat przasnyski, gmina Jednoro ec, parafia Chorzele, odleg 17 wiorst od Przasnysza, posiada kaplic , urz d gminy, s d gminny, kas zaliczkowo-wk adow gminn (z funduszu rz dowego), urz d stra y pogranicznej, wiatrak, karczm , 117 domów, 907 mieszka ców, 3 898 mórg gruntu dobrego. 1 294 nieu ytków (...)41. Jak wida by a to ca kiem spora i rozwini ta miejscowo . 38 Paprocka W, Przemys domowy, rzemios o....., s.59-60 ownik Geograficzny....., tom IV, s.551. 40 G os....., nr 4 z 2006 roku, s.12. 41 ownik Geograficzny....., tom IV, s.551. 39 22 Jednoro ec 2009 Plan Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec Stanowisko wójta i pisarza gminnego pe nili w tym czasie: Tomasz Dunaj, Józef Makowski, Franciszek Kadelski i Andrzej ebrowski. Na czele s du gminnego sta Dominik Staszewski, wybitny prawnik w powiecie przasnyskim, absolwent Uniwersytetu Warszawskiego. W Jednoro cu powsta a jedna z pierwszych w powiecie lecznic, pó niej powsta a te apteka. Lekarzami byli: Henryk Girszweld, Walenty Rudzi ski, Antoni Budkiewicz i inni42. W 1889 roku w ca ym Jednoro cu by o 118 gospodarstw rolnych, o te 45 rodzin nie posiadaj cych ziemi. Gospodarstwa by y niewielkie, prymitywne, gospodarstwa do 3 mórg raczej nie posiada y w asnych koni43. Dopiero po 1881 w adze zaj y si uregulowaniem spraw ludno ci bezrolnej, nadaj c im 5-8 morgowe gospodarstwa powsta e z odpadów w lasach pa stwowych. W latach 1881-1912 utworzono w ten sposób oko o 1 000 gospodarstw na ziemi kurpiowskiej. Ci ki by rok 1880, w lecie d ugotrwa a susza zniszczy a i tak marne plony, nast pnie wybuch o wiele po arów. Miary nieszcz cia dope ni a burza gradowa. Wiele rodzin kurpiowskich zosta o zmuszonych od ebrania. Dopiero na wiosn 1881 roku liczne grono polskich filantropów zauwa o n dze tych wsi i dzi ki wielkiej ogólnopolskiej akcji pomocy uda o si pomóc Kurpiom44. Ci kie ycie powodowa o emigracj , bardzo wielu mieszka ców Kurpi emigrowa y do USA oraz wyje o do pracy sezonowej do Prus45. Warto wspomnie o pocz tkach parafii w Jednoro cu. W 1862 roku wybudowano tu drewnian kaplic , do tej pory mieszka cy wsi chodzili do ko cio a w Chorzelach. W 1879 roku pierwotna drewniana kaplica zosta a powi kszona. W 1888 roku kaplica pe ni a ju funkcj ko cio a filialnego (parafii Chorzele)46. Wiosn 1905 roku ca e Cesarstwo Rosyjskie ogarn y strajki. Na ziemiach polskich dano edukacji w j zyku polskim, poprawy warunków pracy i podwy ek. Równie mieszka cy Jednoro ca wzi li udzia w wyst pieniach antycarskich. W adze rosyjskie ukara y trzech najbardziej aktywnych demonstrantów w Jednoro cu: Wróbla, Jachimowskiego i Michalaka. W listopadzie 1905 roku ch opi zbiorowo odmówili p acenia podatków, rozpocz li te wyr b lasów rz dowych. Spowodowa o to przybycie wojsk rosyjskich, które si zmusi y mieszka ców wsi do oddania drzewa i p acenia nale nych podatków47. W grudniu 1905 roku mieszka cy powiatu przasnyskiego pod przewodnictwem ksi dza Po ubi skiego i J. Kuligowskiego powo ali do ycia48 Polska Macierz Szkoln , która mia a kierowa polskim szkolnictwem w tym rejonie. W sk ad oddzia u przasnyskiego wchodzi o te ko o w Jednoro cu. Jednak rok pó niej w adze zlikwidowa y t organizacje49. Latem 1914 roku wybuch a I wojna wiatowa, ju w listopadzie i grudniu 1914 roku Niemcy i Rosjanie toczyli zaci te boje o pobliski Przasnysz. Stefan Wilga mieszkaniec Jednoro ca wspomina : Niemcy przypu cili atak na Pogorzel, Olszewk i S abogór wieczorem listopadowego dnia 1914 roku. W naszej wiosce zrobi si zam t, po godzinie czasu to ludno cywilna opu ci a Jednoro ec i Stegna zmuszeni byli do ucieczki przez Carskie wojska, w naszej wiosce zrobi si p acz dzieci i kobiet (...) kto mia konie zak ada do wozu i co potrzebniejsze do u ytku i pr dko opuszcza wie , ale ludzie którzy nie mieli koni to wzi li ma ych dzieci na r ce a wi kszych prowadzili za r ce, 42 os...., nr 3 z roku 2006, s.13. Tam e. 44 Niedzia kowska Z, Kurpie-Bory Ostro ckie, Warszawa 1988, s.95 45 os..., nr 3 z roku 2006, s.13. 46 Tam e. 47 os..., nr 4 z 2006 roku, s.12-13. 48 Tam e, s.13. 49 Tam e. 43 Jednoro ec 2009 23 Plan Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec eby si nie pogubi w ciemnej listopadowej nocy. Szukali schronienia w Lipie, Dr ewie i Karolewie, ale tu wsz dzie by y wojska rosyjskie i brakowa o miejsca, wi c po owa ludzi sp dzi a noc w lesie przy ogniskach50. To nie by koniec dzia wojennych. Kolejne walki wybuch y wczesn wiosn 1915 roku. Do tego czasu Jednoro ec i okolice zaj ty by przez wojska carskie. Do ataku niemieckiego dosz o 17 lutego 1915 roku. Si y niemieckie uderzy y w kierunku na Jednoro ec maj c te za zadanie zdobycie Przasnysza. W wyniku ci kich walk w dniu 24 lutego Przasnysz zosta zdobyty, jednak wkrótce Rosjanie przeszli do kontrofensywy, która jednak ca kowicie zniszczy a wie . Jak wspominaj wiadkowie, wed ug stanu w marcu 1915 roku: Wioska ju w 50% spalona i przez mieszka ców opuszczona, na skraju lasu na pó nocnym jej ko cu przebiega pozycja niemiecka, a w po owie wsi pozycja rosyjska51. To nie by koniec walk. W dniu 13 lipca 1915 roku w kierunku na Przasnysz z zachodu uderzy a 12 armia niemiecka genera a von Gallwitza. Na przestrzeniu 50 kilometrów naciera o 177 tysi cy rosyjska genera a Phlewego licz ca 107 tysi cy nierzy niemieckich. Z drugiej strony broni a si 12 armia nierzy52. nie w okolicach Jednoro ca zgrupowana by a obrona rosyjska, silny atak niemieckie po czony z wielkim ostrza em artyleryjskim spowodowa , e 14 lipca armie rosyjskie zacz y si wycofywa na wschód. Powy sze dzia ania wojenne spowodowa y ogromne zniszczenia materialne w tej okolicy. Wi kszo budynków w Jednoro cu zosta a zrujnowana. Wielu mieszka ców musia o si schroni w innych wsiach53. W sierpniu 1915 roku mieszka cy zacz li wraca do Jednoro ca, istnia y tu tylko trzy ocala e budynki: plebania, dom Baku y i spichlerz Kaczy skiego a i tak by y uszkodzone54. Ksi dz Ciesielski wspomina ten czas: Trudne by o ycie mieszka ców naszej wioski. Wsz dzie na podwórkach ros y pokrzywy jak zagajnik, tylko robactwo si l marli z g odu, odkopywali kopce ze zgni ymi kartoflami, suszyli je na s cu i robili z nich m o. Ludzie , gotowali i jedli55. By to chyba najczarniejszy okres w yciu mieszka ców Jednoro ca. Latem 1915 roku rozpocz to odbudow wsi. Niemcy pozwolili bra drzewo z okolicznych lasów. „Ludno Jednoro ca a w strasznej przyja ni. yczliwi byli jeden dla drugiego, nie by o samolubstwa i k amstwa. Co niedziel zbierali si mieszka cy i radzili jak zapobiec biedzi i komu pomóc jakiego sza asu, eby go wyci gn z parsku, albo co mu pomóc w polu”56. W latach 1915-1918 trwa a okupacja niemiecka. W tym czasie powsta a parafia Jednoro ec, za ono szko , nauczycielk by a Lucyna Pupikówna kuzynka ksi dza, która jednak zmar a w 1920 roku w wieku 20 lat. Szko a mie ci a si pocz tkowo w wynaj tych izbach57. Mieszka cy odbudowywali budynki, ale nie zapomnieli te o walce. W Jednoro cu powsta a sekcja konspiracyjnej Polskie Organizacji Wojskowej. Do POW w Jednoro cu nale eli: Franciszek Berk, D bski, Stanis aw Kordy , Konstanty Lewandowski, W adys aw Mordwa, Jan Sobieraj, Antoni Wilga i Józef Wilga58. W listopadzie 1918 roku armia niemiecka rozpocz a ewakuacje do Prus Wschodnich, oddzia y POW zapobiega y w tym czasie wywo eniu drewna z okolicznych lasów oraz rozbraja y wojska niemieckie. 50 os..., nr 1, 2007, s.14. Tam e. 52 I wojna wiatowa na ziemiach polskich, Warszawa 1986, s.78 53 os....., nr 4 z 2006 roku, s.14. 54 os...., nr 1, 2007, s.14. 55 Tam e, s.15. 56 Tam e, s.16. 57 os...., nr 1, 2007, s.16. 58 Drw cki A, Dzia alno Polskiej Organizacji Wojskowej w powiecie przasnyskim w latach 1916-1918, Przasnysz 1994, s.25. 51 24 Jednoro ec 2009 Plan Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec Po zako czeniu I wojny wiatowej kraj by zniszczony. Rosjanie wycofuj c si na wschód wywie li ca e fabryki. Niemcy eksploatowali kraj, po wojnie zapanowa kryzys. Dodatkowo Polska prowadzi a walki na kilku frontach, w tym wojn z Rosj Radzieck . Przegl daj c gazet os Ziemi Przasnyskiej z lat 1919-1920 zauwa ymy, e ludno organizowa a si w kó ka rolnicze, zak adano mleczarnie, lecz kraj podnosi si z upadku bardzo powoli. Gazeta wzywa a, aby sk ada dobrowolne datki na wojsko i Czerwony Krzy . Plag w powiecie przasnyskim by y kradzie e. os Ziemi Przasnyskiej ze stycznia 1920 roku donosi „u Wójta gminy Jednoro ec Walentego Bia czaka z dnia 24 na 25 stycznia w nocy, skradziono par koni z wozem i uprz warto ci 20 000 marek, ledztwo w toku. Podobna kradzie mia a te miejsce w nocy z 26 na 27 stycznia 1920 roku w Lipie u gospodarza W adys awa Dominika, równie skradziono par koni59. Wojna, na szcz cie na krótko, zawita a tu znowu w sierpniu 1920 roku, przez kilka dni te tereny okupowa y wojska bolszewickie. Od tej pory zapanowa ju pokój. W okresie mi dzywojennym gmina Jednoro ec nale a do powiatu przasnyskiego, s d pokoju znajdowa si równie w Przasnyszu, s d okr gowy w M awie. Gmina w okresie mi dzywojennym sk ada a si nast puj cych miejscowo ci: Budy Prywatne wie , Budy Rz dowe wie , Budziska le niczówka, Jednoro ec wie , Lipa wie , Ma owidz wie , Nakie le niczówka, Nakie wie , Obórki wie , Olszewka stacja kolejowa, Olszewka wie , Parciaki wie , Parciaki stacja kolejowa, Po wie , Przejmy le nictwo, Stegna wie , Szla kolonia, Ulatowo Pogorzel tartak, Ulatowo Pogorzel wie , Ulatowo Pogorzel ydowo wie , Wólka Kobylaki wie , Zadziory le niczówka, elazna Prywatna wie i elazna Rz dowa wie . W ca ej gminie w 1921 roku notowano 912 domów i 27 innych budynków mieszkalnych. Mieszka o w gminie 5 258 osób, z czego 5 217 poda o wiar katolick , 2 ewangelick i 39 moj eszow . Wszyscy podali narodowo Miejscowo polsk , oprócz 8 osób narodowo ci ydowskiej60. Jednoro ec by a najwi ksz wsi w gminie. W 1921 roku notowano tutaj 160 domów i 869 mieszka ców. Wszyscy mieszka cy podali narodowo Mieszka cy do polsk i wiar katolick 61. szybko odbudowali swoj wie po zniszczeniach z lat 1914-1915. Jednoro ec w okresie mi dzywojennym znowu sta si du i pr gospodarczo miejscowo ci . Mia a tu swoj siedzib Gminna Kasa Po yczkowo Oszcz dno ciowa. Znajdowa a si tutaj kaszarnia nale ca do W. Krakowskiego, ko odziejem by S. Grabowski, kowalstwem trudnili si : J. Kowalski i S. Roman. Sklepy z towarami ró nymi prowadzili: K. Garli ska, S. Gwiazda, W. Krzykowski, J. Orze i J. Potasiewicz. Znajdowa a si tutaj Spó dzielnia Mleczarska o nazwie „Orzyc”. Rybo ówstwem zajmowa si M. widerski. Sklepy spo ywcze nale Po omskiego i Ch. Przyszwy. By te wiatrak, w asno y do: G. Blumensztejna, M. Kosakowskiego, M. S. Mi czy skiego, wyszynkiem trunków alkoholowych zajmowa si Cz. Marciniak62. W czasopi mie samorz dowym Przebój znalaz si taki o to opis gminy Jednoro ec, wed ug stanu na rok 1931 „Obszar gminy wynosi 16 000 ha. Ludno 7 000. Administracyjnie podzielona jest na 15 so ectw. Gleba na terenie gminy s aba, to te drobne gospodarstwa rolne znajduj si w s abej kulturze rolnej. Od 1929 roku gmina rozpocz a napraw dróg gruntownych, których dokona a 4 km. W roku ubieg ym [1930] gmina wybudowa a bardzo 59 os ziemi Przasnyskiej, numer 5 z 1920 roku, s. 3. w numerze 6 Walentego Bia czaka z Jednoro ca tytu owano so tysem wsi, s.6. 60 Skorowidz miejscowo ci...., s.130. 61 Skorowidz miejscowo ci...., s.130. 62 Ksi ga Adresowa......, s. 1981. Jednoro ec 2009 25 Plan Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec adny budynek Urz du Gminnego, kosztem ofiar miejscowego spo ecze stwa. W stadium budowy znajduje si 7 klasowa szko a powszechna w Jednoro cu, która doprowadzona jest do 1-pi tra. Na terenie gminy znajduje si pi murowan stra y po arnych, których jedna, w Jednoro cu, ma w asn remiz z Domem Ludowym i orkiestr . Istniej te 4 hufce Przysposobienia Wojskowego i Wychowania Fizycznego. W 1928 roku zorganizowana zosta a Gminna Kasa Po yczkowo-Oszcz dno ciowa, której kapita zak adowy wynosi 4 000 z . Wk ady oszcz dno ciowe 17 000 z . Ogólny bud et gmina na rok 1930/1931 wynosi 35 000, w ten na szkolnictwo 6 100 z . Opieka spo eczna 5 000 z . W sk ad Rady Gminnej wchodz Pp: Antoni Baku a , Stanis aw Karda , Maksymilian Gadomski, Franciszek Grabowski, W adys aw Antosiak, Pogorzelski, Kocenka, Rudkowski, Walenty Mróz, Ignacy Pokorski, Ignacy Rybacki i Ignacy Makowski. Wójtem gminy jest pan Józef Jankowski- miejscowy rolnik. Urz d wójta sprawuje od sierpnia 1930 roku. Przyjmuje bardzo czynny udzia w yciu spo ecznym, oraz wyj tkowo intensywnie zajmuje si rozwojem samorz du gminnego. Sekretarzem jest Wac aw Kasprzycki, ur. w powiecie przasnyskim. W samorz dzie pracuje od roku 1918. Sekretarzem gminy Jednoro ec jest od 1928 roku. Równie przyjmuje czynny udzia w yciu spo ecznym”63. Z powy szego opisu wynika, e mieszka cy gminy, mimo niedawnych zniszcze i na ogó kiepskiej gleby, potrafili do szybko pod wign si z kryzysu. Wybudowano nowy urz d gminy, nawet oszcz dno ci mieszka ców by y dosy spore, si ga y po owy kwoty bud etu gminy. Rozwój gminy Jednoro ec zatrzyma wybuch II wojny wiatowej. Zabytkiem wsi by drewniany ko ció z 1918 roku, poprzednio by a tutaj kaplica drewniana wzniesiona w 1862 roku jako kaplica filialna. Parafia zosta a erygowana w 1916 roku. Ko ció wybudowano wg projektu W. Ferenca. O tarz ówny pochodzi z drugiej po owy XIX wieku, przerobiony z ikonostasu sprowadzonego po 1918 roku z rozebranej cerkwi w Przasnyszu. Obok ko cio a jest dzwonnica, wybudowana po 1918 roku. Jest drewniana oszalowana. Zbudowano j planie o mioboku, kryta sto kowym daszkiem blaszanym64. 63 64 Przebój, pismo po wi cone samorz dom i polityce spo ecznej, nr 7 z 1931 roku, s. 46. Katalog zabytków sztuki w Polsce, Warszawa 1980, tom X, z. 18, s. 13. 26 Jednoro ec 2009 Plan Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec 3.2 RELIGIA Wie Jednoro ec stanowi samodzieln parafi w. Floriana, dla której ko ció znajduje si w miejscowo ci Jednoro ec. Jest to ko ció pod wezwaniem Naj wi tszej Marii Panny. Do parafii jednoro eckiej nale tak e pobliskie wioski takie jak: Stegna, osada Budziska, Budy Rz dowe, Nakie , Ulatowo-Pogorzel, Ulatowo-S abogóra, cz Dr ewa Nowego. 4. OBIEKTY, TERENY I INFRASTRUKTURA We wsi Jednoro ec jako g ównej miejscowo ci gminy znajduje si szereg instytucji, które pe ni istotne funkcje spo eczno – kulturalne nie tylko dla mieszka ców wsi, ale równie dla mieszka ców ca ej gminy Jednoro ec. Foto nr 1: Miejscowo Jednoro ec z „lotu ptaka”. Foto nr 2 Jak powy ej. Jednoro ec 2009 27 Plan Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec ównym miejscem wsi kszta tuj cym ycie spo eczno – kulturalne to centrum miejscowo ci, gdzie zlokalizowane s obiekty administracyjne, edukacyjne, s by zdrowia i kulturalne. Podstawowe obiekty administracyjne to Urz d Gminy s siaduj cy z Bankiem Spó dzielczym w Przasnyszu Filia w Jednoro cu, z Urz dem Pocztowym, Posterunek Policji. W miejscowo ci funkcjonuje Prywatna Przychodnia Rodzinna, w ramach której dzia aj poradnie internistyczna i pediatryczna oraz gabinet zabiegowy. Poza 2 lekarzami zatrudnione s 4 piel gniarki rodzinne – rodowiskowe. Dla spo ecze stwa dost pny jest równie lekarz stomatolog. W Jednoro cu funkcjonuje apteka zaopatruj ca mieszka ców gminy Jednoro ec i niektórych miejscowo ci gmin siednich. Niezwykle wa instytucj dla mieszka ców Jednoro ca i ca ej gminy jest Gminny O rodek Pomocy Spo ecznej. W gminie Jednoro ec oko o 700 rodzin spe nia warunki wymagane dla korzystania z pomocy spo ecznej. Podstawowe dzia ania, jakie podejmuje GOPS, to pomoc rodowiskowa (materialna). Nie ma natomiast jednostek wiadcz cych pomoc instytucjonaln . W ramach pomocy finansowej wyró ni mo na wyp at zasi ków sta ych, okresowych i celowych, zadania z zakresu ochrony macierzy stwa, wyp at rent socjalnych. Najszerzej stosowan form pomocy s zasi ki okresowe. GOPS realizuje tak e zadania z zakresu wiadcze rodzinnych i alimentacyjnych. Prowadzi poradni rodzinn dla osób z problemem alkoholowym i dla cz onków ich rodzin. GOPS prowadzi tak e grupy wsparcia dla osób bezrobotnych i niepe nosprawnych. Istotn rol w yciu spo eczno ci lokalnej odgrywa Szko a Podstawowa, Publiczne Gimnazjum, a tak e Liceum Ogólnokszta ce, w których cznie nauk pobiera oko o 800 uczniów. Te trzy budynki stanowi jeden po czony ze sob kompleks budynków, który stale wymaga kolejnych remontów, a w szczególno ci najstarszy budynek Szko y Podstawowej. W ramach uzupe nienia funkcji o wiatowej i kulturalnej planowana jest do budowy hala widowiskowo – sportowa wraz z pe nowymiarowym boiskiem. W Jednoro cu znajduje si tak e Samorz dowe Przedszkole, do którego ucz szcza oko o 100 dzieci. Kolejnym obiektem, który integruje cz mieszka ców wsi to stra nica OSP. Niestety budynek znajduje si w z ym stanie technicznym i wymaga kapitalnego remontu, który planowany jest na rok 2010. W uk adzie przestrzennym wsi przewa a zabudowa mieszkaniowo – zagrodowa. Poza zwartym obszarem zabudowanym przeznaczono kilka nieruchomo ci pod aktywizacj gospodarcz . S to tereny przeznaczone zarówno pod dzia alno uci liw jak i nieuci liw . Wyznaczono tak e tereny pod rozwijaj si na terenie gminy agroturystyk , a tak e tereny rekreacyjne zwi zane z planowan budow zbiornika wodnego ma ej retencji o pow. ok.51 ha. 4.1 GOSPODARKA Na terenie miejscowo ci Jednoro ec dzia a najwi cej podmiotów gospodarczych z terenu ca ej gminy. Wi kszo 28 z nich to podmioty jednoosobowe. Jednoro ec 2009 Plan Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec W gminnej ewidencji dzia alno ci gospodarczej prowadzonej przez Wójta Gminy Jednoro ec figuruje 64 wpisów dot. dzia alno ci gospodarczej prowadzonej przez mieszka ców z miejscowo ci Jednoro ec. W miejscowo ci znajduje si kilkana cie sklepów spo ywczo – przemys owych. Dwa stanowi w asno Gminnej Spó dzielni „Samopomoc Ch opska”, natomiast reszta nale y do przedsi biorców prywatnych. Pozosta e dzia alno ci to dzia alno ci us ugowe np. budowlane, transportowe. Pozostali mieszka cy zajmuj si rolnictwem, ale tak e dzia alno ci pozarolnicz , cz sto poza terenem miejscowo ci. Ma ymi krokami rozwijaj si tak e gospodarstwa agroturystyczne i ekologiczne, które maj przynie mieszka com dodatkowe ród o utrzymania. 4.2 INFRATRUKTURA SIE WODOCI GOWA Wie Jednoro ec jest zwodoci gowania w 100%. Praktycznie ka da nowopowstaj ca posesja posiada mo liwo pod czenia si do gminnej sieci wodoci gowej. Obecnie w adze samorz dowe pracuj nad dokumentacja projektow modernizacji wodoci gu grupowego Jednoro ec wraz z modernizacj hydroforni. W ramach zadania zostanie wymieniona sie azbestowa o d ugo ci oko o 5 km. SIE KANALIZACYJNA Obecnie w sie kanalizacyjn w cz ci wyposa ona zosta a wie gminna Jednoro ec wraz z przyleg wsi Stegna, sk d cieki odprowadzane s do funkcjonuj cej od 2006 r. mechaniczno – biologicznej oczyszczalni cieków w Jednoro cu przy ul. Zielonej. Ca a sie kanalizacji sanitarnej obejmie docelowo gospodarstwa domowe dla oko o 2 800 mieszka ców aglomeracji Jednoro ec w sk ad, której wchodz miejscowo ci: Jednoro ec, Stegna i cz wsi Ulatowo-Pogorzel. Inwestycja obejmuje wykonanie sieci zbiorczej kanalizacji sanitarnej w uk adzie mieszanym: grawitacyjno pompowym i ci nieniowym oraz strefowe przepompownie cieków dla wydzielonych zlewni wraz z przewodami ocznymi. Biologiczno – mechaniczna oczyszczalnia cieków stanowi uk ad technologiczny, w sk ad którego wesz y nast puj ce obiekty i urz dzenia: oczyszczanie mechaniczne – budynek oczyszczania mechanicznego, a w nim pompownia cieków surowych – cz sucha zaworowa, sito spiralne zintegrowane z piaskownikiem poziomym, komora rozdzia u; biologiczne oczyszczanie cieków – komora beztlenowa, reaktor biologiczny; gospodarka osadowa – budynek odwadniania osadu z pras do odwadniania osadów i z instalacj do higienizacji osadu wapnem. Budowa oczyszczalni planowana jest do wykonania w dwóch etapach. W pierwszym zrealizowanym etapie dop yw cieków do oczyszczalni jest na poziomie 200 m3/d. Docelowo (w II etapie) – 620 m3/d. SIE CIEP OWNICZA Na obszarze gminy nie ma infrastruktury ciep owniczej, dlatego te gospodarstwa domowe korzystaj z asnych róde ciep a wykorzystuj przede wszystkim w giel i drewno. Budynki komunalne ogrzewane s olejowo. GOSPODAROWANIE ODPADAMI Ka da zamieszka a nieruchomo w miejscowo ci Jednoro ec wyposa ona zosta a w pojemniki na odpady o poj.120 litrów (620 sztuk), które s opró niane przez gminn jednostk organizacyjn tj. Gminny Zespó Us ug Jednoro ec 2009 29 Plan Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec Komunalnych przynajmniej raz w miesi cu. Ponadto przy obiektach u yteczno ci publicznej znajduj si kontenery KP-7, które s opró niane na zg oszenie. Na terenie poszczególnych osiedli mieszkaniowych, a tak e przy miejscach handlu usytuowane zosta y pojemniki do selektywnej zbiórki odpadów /pojemniki na papier, szk o bia e, szk o kolorowe, tworzywa sztuczne/. KOMUNIKACJA Podstawowym elementem sieci komunikacyjnej s dwie drogi powiatowe krzy uj ce si w centrum miejscowo ci gminnej Jednoro ec: droga powiatowa: Stara Wie – Chorzele – Krasnosielc, asfaltowa zmodernizowana w roku 2002, nr drogi 3234W, droga powiatowa: Myszyniec – Zdunek – Bartniki, nr drogi 2514W. W drugiej po owie 2009 r. Powiat Przasnyski zamierza zmodernizowa drog Myszyniec – Zdunek - Bartniki wraz z przebudow g ównego skrzy owania w Jednoro cu na skrzy owanie o ruchu okr nym /rondo/. Przy okazji tej przebudowy Gmina Jednoro ec zamierza uzupe ni dzia ania powiatu i dokona zagospodarowania centrum wsi Jednoro ec. Opracowano projekt zagospodarowania centrum wsi Jednoro ec, który okre la prace budowlane zwi zane z odnowieniem placu publicznego wokó figury w. Floriana, budow ci gu pieszo-jezdnego w ul. Ko cielnej, zatok parkingowych, o wietlenia ulicznego, urz dzenie przystanku autobusowego oraz miejsca wypoczynku publicznego z aweczkami i zieleni . Realizacj powy szego projektu przewidziano w latach 2009-2010. Gmina posiada tak e koncepcj urbanistyczn dla II etapu zagospodarowania centrum wsi Jednoro ec, której realizacj zaplanowano na lata pó niejsze jednak nie wcze niej ni 2011 rok. W ramach etapu II zagospodarowany zostanie teren wokó ko cio a z uwzgl dnieniem wewn trznego terenu dooko a plebanii, uporz dkowany ruch ko owy i pieszy oraz wyremontowany budynek poczekalni autobusowej. Foto nr 3: Centrum wsi Jednoro ec przewidziane do modernizacji. 30 Jednoro ec 2009 Plan Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec Rys.1 Zagospodarowanie centrum wsi Jednoro ec – etap I Jednoro ec 2009 31 Plan Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec Rys. Zagospodarowanie centrum wsi Jednoro ec – etap II /koncepcja/ 32 Jednoro ec 2009 Plan Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec TELEKOMUNIKACJA Do miejscowo ci doprowadzone s cza telekomunikacyjne zarówno sieciowe jak i radiowe. Mieszka cy mog te korzysta z telefonii komórkowej, gdy na terenie gminy zlokalizowane s wie e komórkowe Orange, Polkomtel oraz Era GSM. KULTURA Na terenie gminy Jednoro ec funkcjonuj dwie instytucje kultury tj. Gminny Zespó Kultury i Sportu w Jednoro cu i Gminna Biblioteka Publiczna w Jednoro cu wraz z filiami w Olszewce i Parciakach. Pierwsza instytucja kultury, Gminny Zespó Kultury i Sportu w zasi gu swojego dzia ania posiada lokalne o rodki kultury w Ma owidzu i Ulatowo-Pogorzeli, o rodki przedszkolne, si owni w Jednoro cu, Ma owidzu, Ulatowo-Pogorzel oraz kawiarenk internetow dzia aj przy Gminnej Bibliotece Publicznej. Gminna Biblioteka Publiczna w Jednoro cu posiada szerok ofert dla mi ników czytania. Ksi gozbiór biblioteki w Jednoro cu liczy 11.926 woluminów, filii w Olszewce 5.897 woluminów i filii w Parciakach 8.428 woluminów. Planowane jest utworzenie kolejnej filii w Ma owidzu na bazie ksi gozbioru, który pozosta po zlikwidowanej szkole podstawowej. Na terenie wsi funkcjonuje równie biblioteka szkolna, z której w ograniczonym zakresie mog korzysta wszyscy mieszka cy. W budynku komunalnym, w którym mie ci si m.in. o rodek zdrowia, funkcjonuje tak e Centrum Kszta cenia na Odleg obejmuj ce 10 stanowisk komputerowych, z faxem, rzutnikiem multimedialnym. Na terenie miejscowo ci dzia aj , promuj i upowszechniaj kultur kurpiowsk trzy zespo y kurpiowskie: - Kurpiowski Zespó Pie ni i Ta ca „Jutrzenka” dzia aj cy przy Publicznym Gimnazjum im. wi tego Stanis awa Kostki w Jednoro cu, - Regionalny Zespó Pie ni i Ta ca „M ode Kurpie” dzia aj cy przy Szkole Podstawowej im. Adama Ch tnika w Jednoro cu, - Zespó Folklorystyczny „Kurpianka” przy Kole Gospody Wiejskich w Jednoro cu. Ponadto wszelkie uroczysto ci gminne u wietnia Orkiestra D ta Ochotniczej Stra y Po arnej w Jednoro cu, w której ch tnie graj tak e dzieci i m odzie . W dniu 18.04.2007 r. powo ano Stowarzyszenie „Przyjaciele Ziemi Jednoro eckiej” maj ce w swoich podstawowych za eniach statutowych dzia alno na rzecz rozwoju kultury, dziedzictwa kulturowego i promowanie regionu kurpiowskiego. Na terenie Jednoro ca dzia a Ko o Emerytów i Rencistów zrzeszaj cy ludzi, którzy zako czyli ju prac zawodow . W Gminie maj miejsce ró ne wydarzenia kulturalne, w du ej mierze inicjowane s przez GMINNY Zespó Kultury i Sportu, Stowarzyszenie „Przyjaciele Ziemi Jednoro eckiej” oraz placówki kultury, które swym ciekawym warsztatem artystycznym wspomagaj tak e inne spotkania kulturalne na sta e wkomponowane w ycie spo eczno ci lokalnej. Tradycj Gminy jest organizacja w miesi cu czerwcu dorocznego festynu upami tniaj cego dzie nadania Gminie Jednoro ec herbu i flagi. Jednoro ec 2009 33 Plan Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec Na prze omie maja i czerwca Samorz dowe Przedszkole w Jednoro cu organizuje „Festyn Rodzinny” podczas którego odbywaj si ciekawe wyst py dzieci oraz wspólne zabawy z ich rodzicami. Imprezie towarzysza loterie fantowe oraz liczne konkursy. Podobny charakter ma coroczna impreza organizowana przez GOPS z okazji Dnia Dziecka, w której bior udzia dzieci z rodzin dysfunkcyjnych. Na pocz tku listopada organizowane s uroczysto ci upami tniaj ce odzyskanie niepodleg nadaniem statuetki Jednoro ca dla osoby najbardziej zas ci po czone z onej dla rozwoju gminy Jednoro ec. Sport i rekreacja Na terenie miejscowo ci Jednoro ec znajduje si pi knie po ony stadion sportowy z zapleczem sanitarnym dla sportowców, na którym odbywaj si wszystkie imprezy plenerowe o charakterze kulturalnym, rekreacyjnym i sportowym. Na terenie stadionu planowana jest do utworzenia baza turystyczno-rekreacyjna /punkt sanitarny, wypo yczalnia rowerów itp./ powi zana ze cie kami rowerowymi w ramach szlaków turystyki kulturowej. W Publicznym Gimnazjum w Jednoro cu znajduje si sala gimnastyczna s szkó w jednoro cu oraz dla zaj ca do wicze dla wszystkich pozalekcyjnych. W 2006 r. uruchomiono si owni w budynku komunalnym w Jednoro cu. W oparciu o posiadan baz sportow dzia a przy szkole Uczniowski Klub Sportowy. Natomiast stowarzyszenie kultury fizycznej Ludowy Klub Sportowy zrzesza zawodników dru yny Mazowsze Jednoro ec. Poni ej przedstawiono tabel , która przybli a obserwatorowi zewn trznemu obecny stan wsi i obrazuje moment rozwoju, w jakim obecnie si ona znajduje. Rodzaj zasobu Brak Jest o znaczeniu ma ym Jest o znaczeniu rednim Jest o znaczeniu du ym rodowisko przyrodnicze - walory krajobrazu - walory klimatu (mikroklimat, wiatr, nas onecznienie) - walory szaty ro linnej (np. du a lesisto ) - cenne przyrodniczo obszary lub obiekty - wiat zwierz cy (ostoje, siedliska) - osobliwo ci przyrodnicze - wody powierzchniowe (cieki, rzeki, stawy) - pod e, warunki hydrogeologiczne - gleby, kopaliny X X X X X X X X X rodowisko kulturowe - walory architektury wiejskiej i osobliwo ci kulturowe - walory zagospodarowania przestrzennego - zabytki - zespo y artystyczne X X X X Dziedzictwo religijne i historyczne - miejsca, osoby i przedmioty kultu 34 X Jednoro ec 2009 Plan Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec - wi ta, odpusty, pielgrzymki - tradycje, obrz dy, gwara - legendy, podania i fakty historyczne - wa ne postacie historyczne - specyficzne nazwy X X X X X Obiekty i tereny - dzia ki pod zabudow mieszkaniow - dzia ki pod domy letniskowe - dzia ki pod zak ady us ugowe i przemys - pustostany mieszkaniowe, magazynowe i po przemys owe - tradycyjne obiekty gospodarskie wsi (ku nie, m yny) - place i miejsca publicznych spotka - miejsca sportu i rekreacji X X X X X X X Gospodarka, rolnictwo - specyficzne produkty (hodowle, uprawy polowe) - znane firmy produkcyjne i zak ady us ugowe - mo liwe do wykorzystania odpady poprodukcyjne X X X siedzi i przyjezdni - korzystne, atrakcyjne s siedztwo (du e miasto, arteria komunikacyjna, atrakcja turystyczna) X - ruch tranzytowy - przyjezdni stali i sezonowi X X Instytucje - placówki opieki spo ecznej - szko y - lokalny o rodek kultury X X X Ludzie, organizacje spo eczne - OSP - KGW - Stowarzyszenia - Kluby sportowe - Kluby spo eczne - Zespo y ludowe X X X X X X IV. PLANOWANE KIERUNKI ROZWOJU Diagnoza aktualnej sytuacji miejscowo ci Co j wyró nia? Jakie pe ni funkcje? Kim s mieszka cy? Stanowiska archeologiczne, obiekty dziedzictwa kulturowego, zabytki szlaki kulturowe, du a lesisto Mieszkaniowo – gospodarcz , administracyjn , handlow , rolnicz Rolnicy, dzieci, m odzie , emeryci, renci ci, Wizja stanu docelowego Co ma j wyró nia ? Rozwini ta oferta agroturystyczna, centrum kulturalne wsi, utrzymane zabytkowe obiekty, szeroka oferta kulturalna Jakie ma pe ni funkcje? Kulturalne, rolnicze, administracyjne, mieszkaniowe, agroturystyczne Kim maj by jej mieszka cy? Wykszta ceni, aktywni zawodowo i spo ecznie mieszka cy ró nych Jednoro ec 2009 35 Plan Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec Jak zorganizowani s mieszka cy? Co daje utrzymanie? W jaki sposób rozwi zuj problemy? przedsi biorcy Rada so ecka, OSP z orkiestr , stowarzyszenie „Przyjaciele Ziemi Jednoro eckiej”, Ko o Emerytów i Rencistów, dru yna sportowa „Mazowsze”, zespo y ludowe, ko a owieckie, ko a dkarskie Rolnictwo, praca w sektorze produkcyjno – us ugowym poza wsi , zasi ki z opieki spo ecznej, zasi ki dla bezrobotnych, renty, emerytury Sporadyczne spotkania wiejskie, indywidualne interwencje u w adz gminy, przekaz informacji przez wielonak adow bezp atn gazet „G os Gminy Jednoro ec” Jak wygl da nasza wie ? Tradycyjna zabudowa, brak zagospodarowania ulic po budowie kanalizacji sanitarnej, brak lokalnego rodka kultury Jakie s powi zania komunikacyjne? - droga powiatowa nr 3234W Stara Wie – Chorzele – Krasnosielc; - droga powiatowa nr 2514W Myszyniec – Zdunek - Bartniki Co proponujemy dzieciom i m odzie y? 36 Stadion sportowy, sala gimnastyczna, biblioteka publiczna, kawiarenka internetowa, gminna si ownia grup zawodowych W jaki sposób ma by zorganizowana wie i jej mieszka cy? Rada so ecka, OSP z orkiestr , Przyjaciele Ziemi Jednoro eckiej, Klub Emerytów i Rencistów, dru yna sportowa „Mazowsze”, zespo y ludowe, ko a zainteresowa Co ma dawa utrzymanie? Rolnictwo, praca w sektorze produkcyjno – us ugowym we wsi i poza wsi , dzia alno gospodarcza, agroturystyka W jaki sposób maj by rozwi zywane problemy? Okresowe spotkania i zebrania wiejskie, spotkania Rady So eckiej, spotkania z w adzami gminy, zwi kszony przep yw informacji pomi dzy mieszka cami Jak ma wygl da nasza wie ? Jakie maj by powi zania komunikacyjne? Co zaproponujemy dzieciom i m odzie y? Jednoro ec 2009 Estetyczne zagospodarowanie posesji, budynków i terenów publicznych, utrzymanie historycznego uk adu zabudowy, stworzenie zaplecza lokalowego dla lokalnego o rodka kultury i turystyki o znaczeniu ponadlokalnym, a docelowo ponadregionalnym Sprawne, regularne, bezpo rednie po czenia komunikacyjne do ka dej miejscowo ci w gminie i do wa niejszych administracyjnie rodków miejskich, sie tras i cie ek rowerowych, pieszych i konnych Zagospodarowanie centrum wsi, stworzenie Lokalnego O rodka Kultury, budowa hali widowiskowo – sportowej, urz dzenie wielofunkcyjnego boiska, urz dzenie publicznego placu zabaw, budowa zbiornika ma ej retencji, zagospodarowanie terenów wodno – b otnych z platformami widokowymi, budowa i oznaczenie wytyczonych szlaków turystycznych i cie ek rowerowych Plan Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec V. ANALIZA SWOT Kieruj c si zasadami przyj tymi dla kreowania strategii w otoczeniu biznesowym lub samorz dowym postanowiono równie w przypadku wsi Jednoro ec pos si bardzo wygodnym narz dziem planistycznym, jakim jest analiza SWOT. Jest to analiza maj ca na celu przeprowadzenie inwentaryzacji zasobów oraz ustalenie s abych i mocnych stron miejscowo ci, a tak e najbli szego otoczenia spo eczno-gospodarczego, infrastrukturalnego i przyrodniczego, które przek ada si bezpo rednio na szanse i/lub zagro enia wsi w okresie perspektywicznym. Praca nad analiz SWOT wsi Jednoro ec w zakresie rozwoju spo eczno-gospodarczego zwi zanego z przeprowadzeniem diagnozy sytuacji wsi, pozwoli y na uzyskanie opinii, spostrze , wniosków i uwag odno nie stanu wyj ciowego. Zdobyta wiedza umo liwi a przeprowadzenie dyskusji na temat wewn trznych atutów, mo liwo ci i pozytywnych cech wsi umo liwiaj cych podejmowanie skutecznych dzia s cych rozwojowi spo eczno- gospodarczego. Wiele uwagi po wi cono tak e czynnikom hamuj cym t dzia alno . Dyskusja na temat pozytywnego i negatywnego wp ywu otoczenia zewn trznego na proces tworzenia warunków do wzrostu konkurencyjno ci regionu wiejskiego dotyczy a okre lenia okazji, mo liwo ci i szans oraz zagro a zw aszcza finansowaniem dzia zwi zanych z planowaniem, organizacj , zarz dzaniem, ze rodków zewn trznych, w tym z Unii Europejskiej. Jednoro ec 2009 37 Cechy wewn trzne Plan Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec 38 MOCNE - Wysokie walory turystyczne i krajobrazowe (u ytek ekologiczny „Torfianka”), - Po enie na obszarze Zielonych P uc Polski, - Walory przyrodnicze, sprzyjaj ce rozwojowi agroturystyki i ekologicznego rolnictwa, - Funkcjonuj ce gospodarstwa rolne, - Du a lesisto i urozmaicone ukszta towanie terenu (tereny wodno – b otne), - Obszar czysty ekologicznie, - Zwarta zabudowa ca ej miejscowo ci, - Zabytki architektury oraz inne obiekty kultury materialnej i niematerialnej, - Ochrona i rozwój folkloru kurpiowskiego, - Nazwa gminy Jednoro ec jedyna w Europie, a by mo e i na wiecie, - Symbol, herb i flaga jednoro ca, legenda, - 100% zwodoci gowania, - Uporz dkowana gospodarka w zakresie zbiórki odpadów, - Wysoki poziom dost pu do telefonii stacjonarnej, pe na dost pno sieci bezprzewodowej, - Stosunkowo du y stopie rozwoju infrastruktury informatycznej w ogólnodost pnych placówkach dla dzieci i m odzie y, - Sprawnie funkcjonuj cy zespó szkó (szko a podstawowa, gimnazjum, liceum ogólno kszta ce), - Dobrze funkcjonuj ce publiczne przedszkole samorz dowe, - Aktualny plan zagospodarowania przestrzennego, - Mo liwo ci dogodnych powi za komunikacyjnych z Pojezierzem Mazurskim, - Brak uci liwych zak adów produkcyjnych zanieczyszczaj cych rodowisko, - Wie jako o rodek gminy, - Wysoka aktywno w adz gminy, - Wysoka aktywno mieszka ców, - Koncentracja us ug spo ecznych: GOPS, o rodek zdrowia, biblioteka publiczna, kawiarenka internetowa, gminna si ownia, - Zaplecze sportowe w postaci stadionu sportowego i sali gimnastycznej w budynku Gimnazjum, dobre wyposa ona si ownia. Jednoro ec 2009 - ABE Brak pe nego systemu kanalizacji sanitarnej, Brak miejsc pracy – s aby sektor M P (Ma ych i rednich Przedsi biorstw), Niewielka oferta w zakresie aktywizacji bezrobotnych oraz absolwentów, Niskie klasy gleb, aba oferta sp dzania wolnego czasu dla odzie y, Niski poziom dost pu do internetu, Niski potencja oraz dochodowo produkcji rolnej, Niedostatki wyposa enia us ugowego, Niewystarczaj co dobre warunki ycia mieszka ców, Zubo enie spo eczno ci lokalnej, Brak mo liwych do wykorzystania zasobów naturalnych, Niewystarczaj ca baza z zakresu kultury, Niewystarczaj ca baza rekreacyjna, turystyczna i sportowa, Brak wybudowanych i oznakowanych tras oraz cie ek rowerowych, Brak do wiadczenia w promocji walorów przyrodniczych, gospodarczych i turystycznych miejscowo ci, abe zainteresowanie rozwojem agroturystyki, Niedostateczna wiadomo spo eczna w sferze gospodarki odpadami, Post puj cy proces starzenia si ludno ci wiejskiej, Migracja zarobkowa m odych ludzi. Cechy zewn trzne Plan Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec SZANSE - Zmniejszenie si stopy bezrobocia, - Rozwój nowoczesnego rolnictwa (gospodarstwa ekologiczne, agroturystyczne), - Szersze zainteresowanie Jednoro cem w kraju i za granic , - Zwi kszanie atrakcyjno ci turystycznej wsi poprzez np. zalesianie nieu ytków, promocj dziedzictwa kulturowego, zagospodarowanie terenów wodno – b otnych, - Promocja gminy i wsi g ównie jako produktu turystycznego i kulturowego, - Mo liwo pozyskania znacznych rodków z funduszy krajowych i UE na: a. rozwój infrastruktury technicznej i spo ecznej na terenie wsi (m.in. zagospodarowanie terenu centrum wsi, budowa hali widowiskowo-sportowej, boiska wielofunkcyjnego), b. rozwój infrastruktury turystycznej na terenie wsi, - „Inwestowanie w m odzie ”, - Wzrost realnych dochodów ludno ci rolniczej, - Doko czenie budowy kanalizacji sanitarnej, - Wzrost zainteresowania mieszka ców udzia em w spotkaniach i imprezach. ZAGRO ENIA - Utrzymuj cy si wysoki stopie bezrobocia i zwi zane z nim ubo enie mieszka ców wsi, - Zagro enie patologiami – spadek poczucia bezpiecze stwa, - Emigracja m odzie y, - Post puj cy proces starzenia si spo ecze stwa, - Niekorzystna struktura agrarna rolnictwa, - Brak wsparcia zewn trznego dla rolnictwa i samorz dów, - Brak nale ytej koordynacji dzia zwi zanych z rozwojem turystycznym gminy wynikaj cy z braku do wiadczenia, - Zmniejszaj ce si rodki finansowe na inwestycje spowodowane wzrostem inflacji, - Niebezpiecze stwo niepe nego wykorzystania szans jakie daj rodki UE. Cechy pozytywne Cechy negatywne VI.WIZJA ROZWOJU WSI DEKLARACJA MIESZKA CÓW WSI JEDNORO EC My mieszka cy wsi Jednoro ec chcemy wsi zadbanej, uporz dkowanej, nowoczesnej i atrakcyjnej. Chcemy wsi wygodnej i bezpiecznej z rozwini infrastruktur d do poprawy jako ci ycia mieszka ców. VII. PLAN DZIA Zapisy zawarte w Planie Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec spe niaj warunek zgodno ci z zapisami zawartymi w dokumentach dotycz cych rozwoju gminy tj. Planem Rozwoju Lokalnego Gminy Jednoro ec, powiatu i województwa oraz zapisami strategii Narodowego Planu Rozwoju na lata 2004 – 2006 oraz na lata 2007 - 2013. Cele i zadania okre lone w Planie Odnowy Miejscowo ci s wewn trznie zgodne, a ich osi ganie i realizacja nie powoduje negatywnych skutków dla osi gania celów i realizacji zada strategii wy szego rz du. Realizacja deklaracji mieszka ców wsi Jednoro ec wymaga dok adnego sprecyzowania celów strategicznych, które s gwarancj realizacji zada zmierzaj cych do spe nienia wyznaczonej wizji rozwoju wsi. Podczas okre lania celów sugerowano si przede wszystkim sugestiami mieszka ców oraz wynikami analizy SWOT. Cel strategiczny I: Wzrost atrakcyjno ci miejscowo ci poprzez w ciwe zagospodarowanie przestrzeni publicznej. Cel ma s zaspokojeniu potrzeb spo ecznych, kulturalnych i rekreacyjnych mieszka ców i turystów. Mo liwe to dzie poprzez realizacj nast puj cych zada : Jednoro ec 2009 39 Plan Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec 1. Zagospodarowanie centrum wsi Jednoro ec I etap. W ramach zadania zostanie odnowiony plac publiczny wokó figury w. Floriana, wybudowany ci g pieszo-jezdny, zatoki parkingowe, o wietlenie uliczne, urz dzony przystanek autobusowy oraz miejsca wypoczynku publicznego z aweczkami i zieleni . 2. Zagospodarowanie centrum wsi II etap. W ramach zadania zostanie wykonana m.in. adaptacja budynku przystanku dworcowego na budynek handlowo – us ugowy z funkcj poczekalni autobusowej. W budynku zostanie wyodr bniona sala wystawowa, w której eksponowane b ró ne prace artystyczne, foldery ulotki, widokówki i monografie na temat Gminy Jednoro ec. Zagospodarowany zostanie teren wokó ko cio a z uwzgl dnieniem wewn trznego terenu dooko a plebanii. 3. Modernizacj ulic w zwi zku z wybudowan kanalizacj sanitarn – urz dzenie ci gów pieszo – jezdnych, zagospodarowanie poboczy poprzez nasadzenie zieleni. 4. Doko czenie modernizacji budynku komunalnego, w którym znajduje si o rodek zdrowia, Gminny O rodek Pomocy Spo ecznej, Gminna Biblioteka Publiczna wraz z czytelni , kawiarenka internetowa, Centrum Kszta cenia na Odleg oraz si ownia gminna. 5. Modernizacj budynku Szko y Podstawowej w Jednoro cu. 6. Budow hali widowiskowo – sportowej wraz z zagospodarowaniem terenu. 7. Budow wielofunkcyjnego boiska wiejskiego. 8. Remont i rozbudow budynku stra nicy OSP w Jednoro cu. 9. Budow ogólnie dost pnego placu zabaw. 10. Adaptacj obiektów o du ych walorach kulturowych, ich zagospodarowanie i udost pnienie dla potrzeb kultury, dziedzictwa kulturowego i turystyki. Foto 4: Kompleks szkó w Jednoro cu: Szko a Podstawowa, Gimnazjum, Liceum Ogólnokszta ce Cel strategiczny II: Wzrost bezpiecze stwa na wsi oraz budowa infrastruktury technicznej. Cel ma s przede wszystkim poprawie bezpiecze stwa w miejscowo ci, co w znacznym stopniu wp ynie na popraw jako ci ycia mieszka ców. Cel ten zostanie osi gni ty poprzez realizacj nast puj cych zada : 40 Jednoro ec 2009 Plan Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec 1. Modernizacja wodoci gu grupowego Jednoro ec wraz z modernizacj hydroforni. W ramach zadania zostanie wymieniona sie azbestowa o d ugo ci oko o 5 km. 2. Doko czenie budowy kanalizacji sanitarnej w miejscowo ci Jednoro ec. Obecnie wybudowano ju 12,5 km sieci zbiorczej kanalizacji sanitarnej, a pozosta o jeszcze ok.15 km. Cel strategiczny III: Wspieranie rozwoju turystyki oraz zachowanie dziedzictwa kulturowego. Cel zostanie osi gni ty poprzez promocj jednoro ca jako produktu kulturowego i turystycznego oraz walorów turystycznych obszaru, a tak e odbudow i popraw stanu dziedzictwa kulturowego wsi. Cel ten zostanie osi gni ty poprzez realizacj nast puj cych zada : 1. Oznakowanie wytyczonych szlaków turystycznych, budowa cie ek rowerowych, pieszych i konnych. Wyposa enie tras w tablice z opisami mijanych zabytków, pomników przyrody, w zadaszone miejsca postoju z punktem sanitarnym. Zorganizowanie na stadionie sportowym w Jednoro cu zaplecza sportowo – rekreacyjnego (m.in. baza rowerowa wraz z wypo yczalni rowerów). 2. Budowa zbiornika retencyjnego o pow.ok.50 ha w pobli u rzeki Orzyc. 3. Reaktywacja terenów wodno – b otnych i udost pnienie ich turystom poprzez platformy widokowe. 4. Organizacja imprez sportowych, kulturalnych opartych na tradycji. 5. Promocja jednoro ca jako produktu kulturowego i turystycznego. Wszystkie wy ej wymienione zadania mo liwe b do realizacji g ównie przy du ej aktywno ci mieszka ców umiej tnie kierowanych przez miejscowych liderów, przy odpowiednim zrozumieniu i zaanga owaniu ze strony w adz samorz dowych. Oczywi cie warunkiem koniecznym jest zapewnienie odpowiedniego poziomu finansowania tych zada ze strony w adz gminnych, samorz dów wy szego szczebla, instytucji dysponuj cych rodkami unijnymi, przedsi biorstw u yteczno ci spo ecznej. VIII. KOSZT REALIZACJI ZADA RODZAJ ZADANIA SZACOWANY KOSZT Zagospodarowanie centrum wsi Jednoro ec I etap 750.000,00 Modernizacja ulic w zwi zku z wybudowan kanalizacj sanitarn 850.000,00 Doko czenie modernizacji budynku komunalnego, w którym znajduje si rodek zdrowia, Gminny O rodek Pomocy Spo ecznej, Centrum Kszta cenia na Odleg , Gminna Biblioteka Publiczna wraz z czytelni , kawiarenka internetowa oraz si ownia gminna Modernizacja budynku Szko y Podstawowej w Jednoro cu 2.900.000,00 Budowa hali widowiskowo – sportowej wraz z zagospodarowaniem terenu 6.000.000,00 Budowa wielofunkcyjnego boiska wiejskiego 1.300.000,00 Remont i rozbudowa budynku stra nicy OSP w Jednoro cu 2.500.000,00 Budowa ogólnie dost pnego placu zabaw 40.000,00 Zagospodarowanie centrum wsi II etap Adaptacja budynku przystanku dworcowego na budynek handlowo – us ugowy z funkcj poczekalni autobusowej /sala wystawowa/ Uporz dkowanie gospodarki wodno- ciekowej w aglomeracji Jednoro ec Jednoro ec 2009 700.000,00 1.500.000,00 11.550.000,00 41 Plan Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec poprzez modernizacj wodoci gu grupowego Jednoro ec /wymiana odcinka sieci azbestowej/, modernizacj hydroforni w Jednoro cu, doko czenie budowy kanalizacji sanitarnej w miejscowo ci Jednoro ec Adaptacja obiektów o du ych walorach kulturowych, ich zagospodarowanie i udost pnienie dla potrzeb kultury, dziedzictwa kulturowego i turystyki Oznakowanie szlaków turystycznych, budowa cie ki rowerowej 60.000,00 80.000,00 Budowa zbiornika retencyjnego o pow.ok.50 ha w pobli u rzeki Orzyc. 15.200.000,00 Reaktywacja terenów wodno – otnych i udost pnienie ich turystom poprzez platformy widokowe Organizacja imprez sportowych, kulturalnych opartych na tradycji 50.000,00/rok Promocja jednoro ca jako produktu kulturowego 40.000,00/rok 350.000,00 IX. HARMONOGRAM REALIZACJI PROJEKTU RODZAJ ZADANIA 2009 2010 2011 Zagospodarowanie centrum wsi Jednoro ec I etap Zagospodarowanie centrum wsi Jednoro ec II etap Modernizacja ulic w zwi zku z wybudowan kanalizacj sanitarn Doko czenie modernizacji budynku komunalnego, w którym znajduje si o rodek zdrowia, Gminny O rodek Pomocy Spo ecznej, Gminna Biblioteka Publiczna wraz z czytelni , kawiarenka internetowa oraz si ownia gminna Modernizacja budynku Szko y Podstawowej w Jednoro cu Budowa hali widowiskowo – sportowej wraz z zagospodarowaniem terenu Budowa wielofunkcyjnego boiska wiejskiego Remont i rozbudowa budynku stra nicy OSP w Jednoro cu Budowa ogólnie dost pnego placu zabaw Uporz dkowanie gospodarki wodnociekowej w aglomeracji 42 Jednoro ec 2009 2012 2013 2014 2015 Plan Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec Jednoro ec poprzez modernizacj wodoci gu grupowego Jednoro ec /wymiana odcinka sieci azbestowej/, modernizacj hydroforni w Jednoro cu, doko czenie budowy kanalizacji sanitarnej Adaptacja obiektów o du ych walorach kulturowych, ich zagospodarowanie i udost pnienie dla potrzeb kultury, dziedzictwa kulturowego i turystyki Budowa zbiornika retencyjnego o pow.ok.50 ha w pobli u rzeki Orzyc Oznakowanie szlaków turystycznych, budowa cie ek rowerowych Reaktywacja terenów wodno – b otnych i udost pnienie ich turystom poprzez platformy widokowe Organizacja imprez sportowych, kulturalnych opartych na tradycji Promocja jednoro ca jako produktu kulturowego Jednoro ec 2009 43 Plan Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec X. WDRO ENIE I MONITOROWANIE PLANU Wdro enie Planu Odnowy Miejscowo ci rozpocznie si poprzez wprowadzenie go w ycie uchwa Rady Gminy Jednoro ec. Wdro enie Planu powierza si Wójtowi Gminy Jednoro ec, Radzie So eckiej miejscowo ci Jednoro ec. Monitorowanie ka dego przedsi wzi cia - czyli dbanie o prawid owy jego przebieg przez ca y czas jego trwania polega na systematycznym zbieraniu, zestawianiu i ocenie informacji rzeczowych i finansowych. W monitorowaniu bior udzia wszystkie podmioty oraz komórki organizacyjne Urz du Gminy w Jednoro cu zaanga owane w tworzenie Planu Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec. Ocen wdra ania Planu zajmie si Rada So ecka. XI. PODSUMOWANIE Opracowany Plan Odnowy Miejscowo ci zak ada w przeci gu 7 najbli szych lat realizacj kilku zada . Istot tych zada jest pobudzenie aktywno ci rodowisk lokalnych oraz stymulowanie wspó pracy na rzecz rozwoju i promocji warto ci zwi zanych z miejscow specyfik spo eczn i kulturow . Zak adane cele Planu przewiduj wzrost znaczenia wsi jako lokalnego o rodka rozwoju kultury, edukacji, sportu i rekreacji. Realizacja Planu Odnowy Miejscowo ci Jednoro ec ma tak e s integracji spo eczno ci lokalnej, wi kszemu zaanga owaniu w sprawy wsi, zagospodarowaniu wolnego czasu dzieci i m odzie y oraz rozwojowi organizacji spo ecznych. 44 Jednoro ec 2009