rf - Polona

;! rf'«
mmmmm
HHH
Nie jedz mięsa
Zostań jaroszem!
Napisał
Jarosz.
g e r i in N s r u n s s w t j t ł t r s i r V -
Postęp ośw iaty i narodow y in ­
teres - polecają przyjąć jarstw o
oraz metodę leczenia p rzy ro d n i­
czego a porzucić szkodliw e szcze­
pienie ospy! —
BERLIN.
nakładem
W Y D A W N ICTW A „H Y G IEIA “
rnZABNOW SK I, BERLIN N ., W E IS S E N B im G E B S T B J T ^
K s ię g a rn ia
k a t o l i c k a D r a W ł a d y s ł a w a M ił k o w s k ie g o
w K r a k o w ie » ni. św. Jana.
Spis godnych polecenia książek
o pielęgnowaniu zdrowia itp.,
które można nabyć w każdej lepszej księgarni lub w W ydaw n ieb ie
„Przew odnika Z drow ia'4
(Czarnowski, Berlin N. 58.)
Przew odnik Zdrow ia, rocz. II I (1897) do X (1904). Cena każdego
rocznika 2.50 M. — 3 kor. — l 1/, rb.
Przew . zdr. r. 1905, 1906, 1907 i 1908 po 5 M. = 6 kor. = 3 rb.
Roczn. I (1895), II (1896), YI (1900) i 1902 są wyczerpane!
Zapasowe 10 rocz. razem zamówione kosztują tylko 20 marek _
24 kor. aust. — 10 rubli.
1. Alkohol a m iłość. Napisał dr.Zaleski. Cena25fen. — 30hal. — 15kop.
2. Bakterje i rzeczywiste ich znaczenie w życiu ludzkim i w p rzy ­
rodzie. II. wyd. Cena 50 fen. — 60 hal. — 25 kop.
3. B iegunki i zap arcia — jak powstają, jak je leczyć? Z licznymi
rysunkam i. — 50 fen. — 60 hal. — 25 kop.
4. Choroby d ziecięce, a mianowicie odra (żarnice), szkarlatyna,
błonica (dyfteria), ospa, k rup itp., powstawanie tych chorób, jako też leczenie
i zapobieganie. II. wyd. z rysunkam i. Cena 50 fen. — 60 hal. — 25 kop.
5. Choroby narzędu od d ech ow ego (kaszel, choroby piersiowe,
cierpienia płuc i opłucnej) z 17 rycinam i. Cena I M . — 1,20 kor. = 50 kop.
6. Czem zastąp ić n a p o |e alk oh oliczn e? Spis napojów zdro­
w otnych oraz najprostsze sposoby przyrządzania riiektórych. Z rycinam i
Cena 50 fen. — 60 hal. — 30 kop.
7. Choroby z zazięb ien ia (reumatyczne i kataralne), ich przyczyny,
zapobieganie i leczenie. Poradnik dla każdego podług dra Niemeyera. —
Cena 50 fen. — 60 hal. — 30 kop.
8. D iagnoza z oczn. I M . — 1,20 kor. — 50 kop.
9. Hypnotyzm i snggestfa. Krótkie popularne wskazówki do hypnotyzow ania jako też do udzielania poddawek w celach leczniczych i w y­
chowawczych. Część I. 1 M. — 1,20 kor. — 50 kop.
9a. — — Część II. I M . — 1,20 kor. — 50 kop.
10. Ilustrow any maty kncharz {araki. W ydanie d r u g i e dopeł­
nione, z licznymi rycinam i. Cena I M . — 1,20 kor. — 50 kop. W ozdobnej
opraw ie: 1,50 M. — 1,80 kor. — 75 kop.
11. Ja k ą m etodą się le c z y ć ? Podług dra W. Klimaszewskiego i in ­
nych lekarzy przyrodniczych. - 50fen. — 60 hal. — 25 kop.
12. Jak m łodzież uśw iadam iać o ż y d n płciowem ? — Cena
25 fen. — 30 hal. — 15 kop.
13. Ja rsk a k u ch n ia, zawierająca wypróbowane przepisy p rzy rzą­
dzania smacznych a zdrowych potraw roślinnych, oraz naukowe uzasa­
dnienie jarstw a. Napisała M. Czarnowska. Cena 2.25 M. — 2.70 kor. — 1 rb.
w opr. 2,75 M.
14. J a rstw e podstawą zdrowia, szczęścia i życia nowego, wedle orze­
czeń słynnych badaczy i uczonych. Cena 20 fen. — 20 hal. — 10 kop.
15. Katar b ion y ślu zow ej n osa — ograszka latowa, przyczyny oraz
natu raln e leczenie tych cierpień — podług d ra Jeżeka. 5 rys. — 25 fen. —
80 hal. — 15 kop.
15a Kto rano w sta je , temu Pan Bóg daje. R ozpraw ka napisana
przez d r a K . Z a le sk ieg o . Cena 25 fen. — 30 hal. — 15 kop.
16. K ąpiele p ow ietrzno-sloneczne i ich znaczenie dla zdrowia
naszego oraz praktyczne wskazówki do ich urządzenia. 50 fen. — 60 hal.
— 25 kop.
17. Dr. med. Kingsford Naukowe podstaw y dyety roślinnej
<jarstwa). Przekład z angielskiego przez L. L. — Cena 1,50 M. — 1,80 kor.
— 75 kop.
18. N asze pokarm y jako środek leczniczy. 25 fen. — 30 hal. — 15 kop.
19. N erw ow ość w m ałżeństw ie oraz zwykłe choroby przewlekłe
^chroniczne) zwłaszcza u kobiet zamężnych. Chorób tych główne przyczyny
14 ałS/ 3 3
30001018605721
.
*y
U Niemców, Francuzów ,
Am erykanów,
itd. istnieją
liczne stowarzyszenia jaroszy, zwolenników leczenia przy­
rodniczego i przeciwników nieszczęsnego szczepienia ospy,
popierając tym sposobem w szechstronną pom yślność swej
ojczyzny.
U nas wielkie w tym względzie położył zasługi
szczególnie p. Dr. Czarnowski, redaktor „Przew odnika Zdrow iau w Berlinie, oraz p. Janin Jastrzębowski, literat w Ska­
winie pod K rakow em , Dr. Józef Drzewicki, Dr. Klimaszewski.
W W arszawie rozwija się stowarzyszenie jaroszy, w K ra­
kowie X. Wincenty Pixa, spowiednik u N. P. M arji, obecnie
em eryt u św. M arka, zwalcza od dłuższego czasu szcze­
pienie ospy ze skutkiem pom yślnym , a do tego zbożnego
działania w tym czasie przyłączyli się reprezentanci n au ­
czycielstwa p. St. Petrycki,
wysłużony nauczyciel i pisarz
ludowy, p. St. Rosół, redaktor „Gazety Szkolnej44 w K ra­
kowie,
p.
Józef
Gutowski,
redaktor
„Szkolnictwa41
w Nowym Sączu i p. Strzelecki, prof, gim nazjalny w W a­
dowicach (w Galicji). Ale tego wszystkiego jeszcze za mało
dla nas Polaków.
W Krakowie zam ierzają ludzie dobrej woli z patrjotycznych pobudek założyć podobne, jak są za granicą,
stowarzyszenie jaroszy itd.
Kto m a chęć przystąpić do niego,
niech swój adres
poda do Księgarni katolickiej Dra Władysława Miłkowskiego
w Krakowie, ul. św. Jana.
Gzym się odżywiać?
(Zdania słynnych uczonych oraz d o ś w i a d c z e n i a i r a d y j a r o s z a . )
1. Człowiek z przyrody
swojej co do żywienia się
bynajm niej podobnym nie jest do zwierząt m ię s o ż e r ­
n y c h . Przeciw nie, uporządkow anie i liczba jego zębów
jako też jelita w skazują, że należy on do istot, dla których
przeznaczone owoce i jarzy n y .1)
2. Choroby naw iedzają nas po największej części dla
tego, że ogólnie mówiąc za d u ż o jemy, że szczególniej
zbyt wiele spożywamy m ięsiwa,
i że właśnie te mięsne
potraw y usposabiają i prow adzą nas do wielce zgubnego
używ ania spirytusowych napojów (wódki, w ina, piwa...),
a także kawy, herbaty, tytoniu. — Już wszelkie mięsiwo
nieświeże m usi być z natury swej dla ludzi szkodliwym,
albowiem z powodu gnicia pow stają w nim m aterje i soki
jadow ite, które ciału naszem u mogą wielce zaszkodzić; i tak
n. p. durzyca czyli tyfus może powstać z mięsa psującego
się itd .2)
3. Zwykłe w naszych czasach — u bogatszych, nie­
stety! — zbyt obfite pożywanie pokarm ów mięsnych jest
jedyną prawie przyczyną najczęstszych i najniebezpieczniej­
szych chorób i śm ierci przedwczesnej. Ja sam — pisze Dr.
med. Frankel — wprawdzie bardzo mało mięsa jadałem ; ale
dla praw dy i nauki nie opuściłem żadnej sposobności, aby
obserwować 'bacznie, kontrolow ać i oceniać krytycznie
znaczne szkody dla zdrowia ludzkiego, wynikające naw et
’) Cuvier, stawny anatom francuski.
2) Dr. med. Dock, au to r d z iełk a: Uber naturgemasse Heil- und
Lebensweise (O leczeniu i ż y ciu w edle p ra w p rz y ro d y .)
—
3
—
z bardzo m ałego pożywania mięsiwa. A co większa, zdo­
byłem się na to , aby całymi m iesiącam i obchodzić się
zupełnie bez m ięsa, i żywić się tylko pokarm em roślinnym
(potraw y m ączne, chleb, jarzyny, m leko, owoce, stanow ią
pokarm roślinny czyli jarski); a muszę wyznać tę zadziwia­
jącą praw dę, że nigdy przedtym nie czułem się tak zdro­
wym i błogo usposobionym , jak właśnie w owych m ie­
siącach; mięśnie m oje się wzmocniły a wygląd mego oblicza
tak się polepszył, że wielu z moich znajomych nie chcieli
mi uwierzyć, że obchodząc się całymi m iesiącam i bez mię­
siwa, można nabyć tak pięknego i kwitnącego w yglądu.1)
4. Jest rzeczą naukowo spraw dzoną, że żywienie się
mięsem nie wychodzi człowiekowi bynajm niej na zdrowie,
gdyż przyspiesza tętno (bicie serca), drażni nerwy i skraca
życie.2)
5. Przy małej naw et dawce mocnego rosołu (buljonu)
serce bardziej się ściska, przeto tętno prędzej i mocniej
bije niż przedtym , przy wielkiej zaś dawce rosół mocny
U
spożyty staje się trucizną straszną i sprow adza śm iertelne
porażenie serca.3)
6. Mięso w wielkiej spożyte obfitości sprow adza n a­
tychm iast chorobliwe zaburzenia w ciele ludzkim , a krew
ludzką zanieczyszcza wielkim m nóstw em rozkładających się
przez zgniliznę cząsteczek mięsnych (k reaty n a, kreatynina,
sarcyna, kwas moczowy, mocznik itd.), które bardzo szko­
dliwie działają na układ nerwowy i m uskularny; m iano­
wicie w małych dawkach wywołują drażnienie, we więk-
’) Dr. med. Frankel pisał tak w gazecie wiedeńskiej „Wiener
Tagespresse.“
2) Dr. med. Lahmann pisał to w przeglądzie jarskim,, Vegatarische
Rundschau“ 1883 11. 3. 4.
3) Prof. Dr. med. Kem merich (Bonn): Pfliigers Archiv fiir Physiologie 1886. T.
szych osłabienie a w nadzwyczajnych wypadkach naw et
porażenie (paraliż).1)
7. Pokarm mięsny rozpala i pow oduje gorączkę; przeto
radzi się zastąpić go pożywieniem m lecznym, zwłaszcza
w chorobie.2)
8. Bardzo źle robią rodzice, dając dzieciom pokarm y
m ięsne; albowiem postrzegliśmy, że dzieci w wysokim
stopniu nerw ow e, tj. niespokojne, niecierpliw e, gwałtowne,
m ają skłonność pakow ania w siebie dużo różnego mięsiwa.
Również chorujący umysłowo (warjaci) po największej
części jad ają dużo mięsa prędko i z wielkim apetytem ;
z tej też przyczyny pokazuje się u nich skłonność do wy­
stępku lubieżnego, który rujnuje ich zdrowie ciała i władze
duchowe. Zm iana pokarm u (t. j. potraw y m ączne, mleko
i owoce zam iast m ięsa) wywiera wpływ pom yślny czy to
u dzieci czy u młodzieńców. W edle mego zdania do za­
pobiegania chorobie nerwowej i do przeprow adzenia m ło­
dzieży szczęśliwie przez wiek dziecięcy i młodzieńczy n aj­
skuteczniejszym środkiem są pokarm y ro ślin n e.3)
9. Indjanie z R iogrande musieli z powodu nieprzyja­
znych okoliczności utrzym ywać się z łowienia ptastw a
i zwierząt leśnych; ograniczono się więc praw ie wyłącznie
na potraw y mięsne. Ale też pokazały się u tych dzikich
ludzi następnie skutki nieszczęsne, jakie pokarm mięsny
z natury swej wywołuje w organizmie ludzkim: rozniece­
nie gwałtownych nam iętności, zwierzęca żarłoczność, b ru ­
talna zm ysłowość, zawadjactwo i szatańska uciecha z cu­
dzych cierpień, a przy tym wszystkim leniwa ociężałość
i zupełne niedołęztwo tak ciała jak i ducha; jest to naturalne
*) Prof. Dr. med. Rankę w Monachium: Grundziige der Physiologie des Menschen, str. 223.
2) Dr. med. Stromayer, sław ny chirurg.
3) Dr. med. Clouston, w dziele: Journal de medecine et de chirur­
gie pratique.
następstw o zbytniego rozdrażnienia,
sprow adzonego po­
karmem m ięsnym , gdy się go spożywa obficie.1)
10. Zły duch zgnilizny wszędzie tam grasuje,
gdzie
jest m ięso.2)
11. Jak sądzicie? Ile z tych zw ierząt,
które sprow a­
dzane bywają do rzeźni, bywa prawdziwie zdrowych? Otóż,
powiem W am , że może być takim jedno ze stu , praw do­
podobnie zaś ani jedno z tysiąca. Nikt nie potrafi rozeznać
i osądzić, czy mięso z bydląt, ze świń lub owiec albo
p tactw a, nie jest zakażone jaką chorobą! Im bardziej zaś
jest w ęgrow ate, zołzowate (skrofuliczne) i suchotnicze, tym
więcej jest delikatne, soczyste i sm aczne; w takim mięsie
lubują sobie bardzo w ybredni sm akosze, rozum ie się na
swą zgubę.3) (Nadto w iadom o, że nasze zwierzęta domowe
tuczymy, t. zn. wywołujemy w nich sztucznie ową chorobę
nazw aną u człowieka o t y ło ś c ią . Niestety człowiek obecnej
kultury (wysokiej?) uw aża takie mięso ze spaśnych zwie­
rząt za najlepsze i najsm aczniejsze — nie m yśląc wcale
o tym , że to z chorego zwierzęcia. Przyp. red.)
12. Jadam y zwykle m ięso, gdy się psuć i gnić zaczyna.
W kuchni mówi się o nim zwykle, że jeszcze jest świe­
żym , że się nie psuje! Dziczyznę trzym a się naw et z um ysłu
dłużej, aby gnicie postąpiło we wyższym stopniu i poczuć
się d ało !4)
13. Przyznać należy, iż mięso spożyte podlega proce­
sowi gnicia także i w ciele ludzkim ; rosół zaś jest tylko
środkiem drażniącym a nie pożywnym ani wzm acniającym .5)
')
2)
3)
Diat.“
L. v. Gagern: Deutsches Familienblatt N. 6, 1881.
Dr. med. Sondereger: Vorposten der Gesundheitspflege.
Prof. Dr. med. Trail. (Porównaj: Th. Hahn „Die vegetar.
1882).
4) Prof. Dr. med. Dubois-'Reymond, sław ny berliński fizjolog.
5) Prof. Dr. Virchow; Uęber Nahrungs- und Genussmitfel,
—
6
—
14. Uczeni dowiedli tego na drodze chemicznej, że im
więcej jakie ciało m a azotu, tym bardziej i gwałtowniej
gnije; mięso zwierzęce m a go najwięcej. A przeto, im
więcej go spożywamy, tym bardziej napycham y się m aterją
najsposobniejszą do gnicia, i tym większą trudność będzie
miało nasze ciało opierania się tem u charakterow i gnil­
nem u i pokonywania go.
15. Bywają wypadki, że chorzy um ierają nagle; zda­
rza się to praw dopodobnie dla tego, że w przewodzie kisz­
kowym nagrom adziło się dużo soków jadow itych, jakie
znajdujem y np. w starych kiełbasach, w gnijących serach
i rybach, które są bardzo szkodliwe i śm iertelnie krew
zatruw ają. Dowiedzioną jest rzeczą, że w gnijącym mięsie
w ytw arzają się trucizny jadow ite (ptom ainy..), jad trupi...
że już z początku, gdy białko gnić zaczyna, rozkładają się
cząsteczki m ięśni, z których jedna (jad trupi) jest wielce
gw ałtow ną trucizną.1)
16. Pożywanie dziczyzny,
długo przetrzym anej,
by
była sm aczną i kruchą, może stać się wielce niebezpiecz­
nym i spowodować zatrucie krwi. W mięsie bowiem na pół
zepsutym znajduje się m nóstwo drobniutkich robaczków
(mikrobów, pasożytów, pleśni itd.), które tkankę muszkułową
kruszą, miększą i psują, które też znajdujem y w żywych
zw ierzętach, zapadłych na jaką chorobę zaraźliw ą.2)
17. Liczne i rozm aite są wpływy niszczące, jako to:
oksydacja, elektryczność, kwasy, sole ługowe (alkalia) itd.,
które krew zwierząt mięsożernych daleko prędzej rozkła­
d ają, niżeli roślinożernych.3)]
9
ł) Der Naturforscher, Wochenblatt. (Tygodnik badaczy przyrody
1883 No. 27.)
2) Prof. Dr. Pasteur i Dr. Lemaire w piśm ie do paryskiej Akademji Umiejętności.
3) Prof. Dr. med. Meissner w Getyndze w swym piśmie. ,,Beitrag z. K- d. St.“
—
7
—
18. Ciekawa to , dziwna i bardzo ważna rzecz, któraby
zainteresować pow inna wszystkich,
co dbają o zdrowie.
W idywaliśm y często, jak wielorakie niedom agania i cho­
roby z n ik a ły
p rz e z
s a m o ty lk o
ż y w ie n ie
s ię r o ­
ś l i n a m i , a to naw et i takie właśnie choroby, przy których
nasi państwowi lekarze, doktorzy medycyny, przepisują
dużo m ięsa lub krwi bydlęcej, co większa, zakazują po­
karm ów jarskich, jako to: błędnica, zołzy (skrofuły), su­
choty płuc, różne choroby nerw ow e, darcie w członkach
(reum atyzm ), cierpienia żołądka i kiszek, cholera, gościec,
cukrzyca, kam ień, rak, itd. O pierając się na takich do­
świadczeniach może nowsza nauka leczenia przyrodniczego
stoczyć zwycięską walkę ze starą m edycyną pełną błędów
i złudzeń. Także chorób zaraźliwych może mniej obawiać
się ten ,
co pożywa jarskie potraw y, niżeli taki,
co się
żywi mięsem. O T rap istach , owych zakonnikach w Afryce
np., co zawsze poszczą i nigdy m ięsa nie jedzą, wiemy,
że do nich choroby zaraźliwe nie zaglądają, inne też cho­
roby m iejsca tam nie znajdują a zakonnicy są zdrowi
i żyją długo.
Profesor Graham, widział w Nowym Jorku
podczas cholery, jak wszyscy, którzy posłuchali jego rady
i od pokarm ów m ięsnych się pow strzym ali, od tej zarazy
się ustrzegli. Także przed tyfusem , ospą itd. bezpieczniej­
szym jest jarosz, niż m ięsożerny; a jeżeliby zachorował,
łagodniejszą będzie miał chorobę i prędzej w yzdrow ieje.1)
19. W ielu uczonych zrobiło spostrzeżenie, że wszystkie
zaraźliwe choroby na świecie początek m ają w rzeźniach
stajniach świńskich i na takich m iejscach, gdzie się składa
zwierzęce odpadki i odchody, gdzie zwierzęce m aterje po­
zostawiają się na gnicie i rozkład chemiczny; bo tym spo
') Dr. Aderholdt: Die naturgemasse Lebensweise) Frankfurt a. M.
1884 S. J O -2 9 .)
sobem zanieczyszcza się powietrze lub woda zarazkami
trującym i. ’)
20. Zepsucie zębów po największej części pochodzi od
m ikroskopijnie maleńkich robaczków i grzybków, które się
rozwijają bardzo łatwo w gnijących resztkach potraw mięs­
nych; te zaś pozostają praw ie zawsze po jedzeniu w dziu­
rawych zębach i pow odują niemiłe cuchnięcie z u s t.2)
21. Nieum iarkowane pożywanie mięsa bywa często
przyczyną rozmaitych cierpień i dolegliwości, jakimi są np.
krwistość {plethora), uderzanie krwi do głowy i t. p. (eongestio), krw aw ienia, zapalenia, wysypki naskórne, gościec,
obfitość moczu i kwasu moczowego, tworzenie się kamyków
i tasiem ców (soliterów) w jelitach, itd .3)
22. U trudnienie traw ienia (dispepsia) zależy też od
kuchni i jest skutkiem przepełnienia żołądka licznymi po­
traw am i m ięsnym i.4)
23. Mamy bardzo wiele świadectw powag lekarskich
na potw ierdzenie pew nika, że cierpienia, które ponosi
zwierzę przy zabijaniu go, zatruw ają jego krew; przeto
też mięso takie staje się dla człowieka niezdrowym i po­
w oduje choroby u tego, kto je spożywa, np. zgorzelinę
(gangrenę), różę itd .5)
24. Ludzie nie m ają pojęcia, jak bardzo cierpienia
zwierząt przy katuszy i zabijaniu ich szkodliwie wpływają
na m ięso, psując je jadem goryczy, i ile chorób przez to
pow staje u tych, co je pożywają! Suchoty płuc, gruźlica,
wąglik (skier) itd. są strasznym i karam i za ludzką niewiadom ość, obojętność i okrucieństw o; cierpienia zwierząt
') Prof. Dr. med. Trail, Prof. Graham, Dr. med. Nagel, Dr. med.
Alcott, etc.
2) Prof. Dr. med. Bock, znakom ity nauczyciel hygjeny.
3) Prof. Dr. med. Wunderlich (Lehrbuch der Pathologie und Therapie.)
4) Prof. Dr. med. Biermer.
*) Vereinsblatt fiir Tierschutz, G raz J8T8, N. 1,
—
9
—
mszczą się srodze na tych, co zjadają mięso z nich spo­
rządzone. x)
25. Przy kuracji ludzi otyłych m etodą anglika Baniinga
jest dla nas pouczającą ta okoliczność, że B anting zacho­
row ał z obfitego jedzenia tłustego m ięsa; wyleczył się zaś,
zaniechawszy tego,
co uznał za szkodliwe.
Z tego wnio­
skujemy, że ludzie się m ylą, gdy pokarm y tłuste i napoje
rozpalające, jako to: m ięso, pieczeń, bifsztyk, szynkę, kieł­
basę, rosół, wódkę itd. nazywają posilnymi i pokrzepiają­
cym i, albowiem one bynajm niej człowieka nie wzmacniają,
ale, przeciwnie, usposabiają do różnych słabości.2)
26. Jeżeli w pokarm ach bardzo mało jest wodowęglanów
(krochm alu i cukru jako paliw a w organizmie
ciała), to oksydacja (palenie, traw ienie) zwiększa się na
cząstkach azotowych; to znaczy, że przy spożytych pokar­
mach mięsnych ciało ponosi uszczerbek.3)
27. W naszych czasach daleko więcej ludzi czy to
zdrowych czy chorych i ozdrowieńców um iera wskutek
używania w ina, rosołu, jaj, bifsztyków, pieczeni, wyciągów
mięsnych (buljonu) itd., aniżeli wskutek t. zw. w odzianki.4)
28. W wielu chorobach, jako to: przy cukrzycy, zra­
nieniach, zołzach (skrofułach), reum atyzm ie, hem oroidach,
wadach serca,
suchotach itd. m ięsne pokarm y są bardzo
szkodliwe, zaś roślinne pożywienie nader jest korzystne
i zbaw ienne.5)
29. Narody azjatyckie: Chińczycy, Japończycy, Anamici
itd. um ieją obywać się bez m ięsa, a żywią się przeważnie
ryżem i innym i roślinnym i potraw am i, są silnie zbudow ane,
')
2)
3)
*)
s)
Gazeta angielska Zoohilist z czerwca 1882 r.
Dr. med. Niemeyer, radca sanitarny. Gesundheitslehre, str. 95.
Prof. Dr. med. Gorup-Besanez, Physiologische Chemie.
Dr. med. v. Diiring, w sprawozdaniu o szpitalu Bethesda.
Dr. med. Winckler: Therapeutisches Lexikon.
—
10
—
cieszą się czerstwym zdrowiem i nie znają naszych euro­
pejskich chorób na w ątrobę,
nerwy i serce, jako też go­
rączki połogowej, płonicy (szkarlatyny), tyfusu itd.; zra­
nienia zaś u nich goją się łatwo i prędko.1)
30. Nie łatwo mi było wstrzymać się od mięsnych po­
karmów, nie dlatego, jakobym je uważał za konieczne do
życia, ale ponieważ do nich się przyzwyczaiłem i sm ako­
wały mi. Przecieżem się przezwyciężył i dobrze mi było
z tym ; teraz bardzo polubiłem pokarm y roślinne. Przy nich
nie m am już pociągu do alkoholu w wszelkiej postaci
(wódki, w ina, piwa), jako też do tytoniu; te rzeczy stały
mi się teraz w strętnym i, naw et obrzydliwymi. Pokrzepiłem
się na ciele i duchu, zmysły zaostrzyły się; lepszy hum or,
ochota do pracy i siły um ysłow e, są skutkiem żywienia
się roślinam i i porzucenia m ięsiw a; mogę dłużej i dzielniej
pracow ać; napady bólu głowy, zatw ardzenia i reum atyzm u,
które mię dawniej trapiły, już się nie pow tarzają.2)
31. Mamy niezbite dowody na to , że ludzie,
którzy
żyli najdłużej na tym świecie, nie żywili się żadnym m ię­
sem , ale jarzynam i, chlebem , m lekiem i ow ocam i.3)
Tak żyć, to miło, to rozkosz i zdrowie, a przytym
jak to tanio! —
*
*
*
Moje doświadczenie z pożywania potraw jarskich, oraz
m oja odpowiedź na liczne zapytania!
Ci, co słyszeli wielką pochwałę pokarm ów roślinnych,
zapytywali mię: czy m ają stopniowo robić taką zmianę
w jadle, czy też odrazu zaniechać wszelkich mięsnych po')
2)
3)
życiu
Dr. med. Wernich, radca sanitarny, Geograph.-mediz. Studien.
Dr. med. Allinson w Londynie: Food Reform-Magazine 1883.
Prof. Dr. med. Hufeland, twórca słynnego dzieła o długim
(Makrobiotyka).
—
11
—
karm ów i rozpocząć na serjo żywić się jedynie tym , co
dla człowieka daje ziemia (zboże, jarzyny itd .), drzewa
owocowe (jabłka, śliwy, gruszki itd.), zwierzęta domowe
żyjące (mleko, ser, jaja) i pszczoły (m iód)? Otóż, rada,
jaką nieraz słyszymy, aby pow oli, stopniow o, przechodzić
od mięsa do jarzyn i owoców, zdałaby się może osobom
starszego wieku; lubo my, jarosze, szczerze radzim y wszyst­
kim, tak młodszym jak starszym , s ta n o w c z o ś ć odważną
w tym względzie. Poznawszy drogę do szczęścia, powinni
śmiało w stąpić na nię i wytrwać na niej m ężnie do koń­
ca życia, nie zbaczając z niej ani razu na dawniejszą,
ślizką i błotnistą drogę m ięsożerstwa. Im wierniej i statecz­
niej postępow ać będą na tej nowej drodze życia jarskiego,
tym prędzej cieszyć się będą z błogich skutków swej ro ­
zumnej wstrzemięźliwości.
W szelako na jednę przestrogę
pam iętać m ają, m ianowicie przestrzegam ich i radzę ser­
decznie, aby, szczególniej na początku, gdy ich żołądek,
do takiej zmiany pokarm ów nie przyzwyczajony, nie może
osądzić, czy jest nasyconym , wystrzegali się jeść zbyt dużo,
ale zaprzestali jadła w swoim czasie, choćby językowi
i podniebieniu bardzo smakowało!
Dla ich zachęty i przykładu opowiem tu , czegom do­
znał na własnej mojej osobie, jak wiele zawdzięczam jarstw u.
Przed laty pożywałem m ięsne potraw y jak inni, w m nie­
m aniu, że są zdrowe i posilne; byłem jednak bardzo w ąt­
łego zdrow ia; pokazywano mię sobie i m ówiono: „Jaki on
chudy! i jak źle wygląda! Pow inien się lepiej odżywiać
itd.“ — Ażeby więc nabrać ciała, stać się grubym i zdro­
wym , zacząłem jeść dużo różnego m ięsiwa i pić dużo
piw a, bo z tego m iewają ludzie duże brzuchy i pełne p o ­
liczki (nabrzm iałe tylko jak pęcherz nadęty lub gąbka wodą
nasiąkła); ale mi to nie służyło; mój żołądek tego znieść
nie m ógł, nie nabrałem tuszy i zdrow ia; stałem się prze­
ciwnie bardziej niż przedtym bladym , nędznym cherlakiem,
—
12
—
osłabionym i ospałym. Na szczęście dowiedziałem się
0 nauce jaroszów i zrobiłem próbę, porzuciłem mięsiwo
1 piw o, a zacząłem żywić się pokarm em roślinnym i owo­
cami. W tedy zdrowie moje stopniowo się polepszało, i już
po 2 tygodniach te proste, wzgardzone przez publiczność
potraw y pokrzepiły m ię; zdrowie moje zakwitło, umysł
stał się jaśniejszy, hum or weselszy, świat wydawał mi się
z każdym dniem piękniejszy, a życie różowe, pełne otuchy
i zadowolenia. Rozkoszą mi było wychodzić na cały dzień
do lasu (w lecie), przy czym z towarzyszam i zabawiałem
się w różne gry i bieganie o zakład na wyścigi. Jakaż to
różnica w porów naniu z tym , co poprzednio ze m ną było!
W tenczas przy obfitych pokarm ach mięsnych nie byłem
zdolny iść pół godziny bez częstego odpoczywania; a teraz
jako jarosz przy pokarm ach jarskich mogłem codziennie
robić dłuższe wycieczki bez w ytchnienia, wygrywając za­
kłady wyścigowe!
I tak pozostało do tej chwili. W idzę po sobie, jak
z każdym dniem przybywa mi zdrowia i wytrwałości, cera
mojego ciała nabiera koloru naturalnego, a twarz świeżego
rum ieńca, o co przedtym starałem się na próżno pożywie­
niem mięsnym. A przytym przejm uje mię jakaś radość
niepoham ow ana, że pom imo różnych dokuczliwości losu
i krzyżów życia, przecież jestem wesół i wykrzykuję sobie:
„Tak żyć na świecie, to rozkosz“ !
Jeżeli, Szanowny Czytetniku! chcesz nabyć tak w eso­
łego usposobienia, tak sprężystej siły m uskularnej, w ytrw a­
łości i zdrowia czerstwego; to przyjmij moję dobrą, ser­
deczną radę: wyrzeknij się raz na zawsze wszelkiego m ię­
siwa (rosołu, buljonu, m ięsa, pieczeni, kiełbasy, kiszki,
szynki, sperki, smalcu itd.), a pożywaj tylko pokarm y ro­
ślinne czyli jarskie z ogrodu i pola, z drzew owocowych
i u la, i to , co dają ludziom zwierzęta żyjące a zdrow e, tj.
—
13
—
jaja, m leko, ser... Tam te pokarm y budzą w stręt i są nie­
zdrow e, połączone z ludzkim okrucieństw em przy zabijaniu;
te zaś m ają miły zapach,
w abią nasz w zrok,
dają smak
i dobre soki dla ciała naszego i odpow iadają godności
człowieka.*)
Dodatek krótki a bardzo ważny.
1. Polacy dawniej ściśle pościli w dnie przez Kościół
św. przeznaczone, w strzym ując się naw et od m leka; za to
słynęli z czerstwego z d r o w i a , s iły i d z i e l n o ś c i. I teraz
dochodzą nas wieści z zagranicy.
Nad morzem robotnicy
tragarze dźwigają ciężary kilkucentnarow e i dosięgają wieku
stu lat i więcej, a żywią się tylko krom ką chleba przy
popijaniu czystej wody, lub jedzą ryż i owoce, m ięsa zaś
i napojów alkoholowych wcale nie używają.
Całe narody
żywiące się kaszą, chlebem i owocami bez wódki, wina,
piwa i m ięsa, są z d r o w e , p i ę k n e i d ł u g o żyj ą.
2. P otraw y jarskie są nie tylko zdrowsze od mięsnych,
ale i daleko tańsze; dlatego mniej zamożni będąc jaroszam i
mogą zaoszczędzić sobie dużo grosza, i przyjść do m ajątku,
bogatsi zaś jarosze m ają zdrowie i pieniądz na cele narodow e,
a nie będą mieli potrzeby sprzedaw ać wsi sw ojej, ziemi
ojczystej — za grosz judaszowski.
3. Szkodliwymi są dla zdrowia obok m ięsa także n a ­
poje alkoholowe: w ódka, w ino, piw o, likiery, oraz sól
zbytnio użyta i pieczywo zbyt świeże. Pew ien uczony(Sznitzer)
zauważył: Dawniej starym i bułkam i leczyli się ludzie z cięż­
kich chorób, dziś zatruw ają się świeżymi. Piekarze niech­
by w niedziele i św ięta jak należy św iętow ali, a publicz­
ność niechby nie dom agała się od nich bułek świeżych, ale
zadowolniła się wczorajszymi a naw et daw niejszym i —
z pożytkiem dla swego zdrowia.
*) Tłomaczenie z niem ieckiego: t)Fleisch ist G i f t — V erlag
Alwin Kammerer, Berlin.
14
—
4. Przedewszystkim
—
d z ie c io m
z m ię s iw a lub a lk o h o l u ,
n ie
daw ać
n ic
bo im to szkodzi więcej niż
starszym. I nie cukierki, ale owoce niechby dostawały.
5. W c h o r o b ie najlepiej wcale nic nie jeść; a gdy
przyjdzie ochota do jedzenia (apetyt), pokrzepić się m a­
leńką ilością pokarm u jarskiego; rosół dobry tylko na pod­
lewanie drzewek owocowych,
a mięso należy się p s u
(pisze Dr. H. Drzewiecki.). Za napój tak chorem u jak zdro­
w em u służy czysta woda źródlana lub z sokiem cytryno­
wym
(lim oniada) i soki owocowe albo owoce soczyste
i jarzyny z ogrodu.
6. Dobrze jest zaznajomić się z najnow szą m etodą
leczenia przyrodniczego wedle Prysznica, X. prob. Kneippa.
Droga w tym kierunku jest u nas już nieco utorow aną,
gdyż m am y osobne czasopismo, wydawane miesięcznie już
od 15-tu lat. Adres tego pism a jest: „Przew odnik Zdrow ia“
(Czarnowski), B erlin, W eissenburgerstr. 27.
„ W z d ro w y m c ie le — z d r o w y d u c h ! “
N ajw ażniejszym czynnikiem w życiu jest z d ro w ie.
N ajw ażniejszym czynnikiem zdrowia jest o ś w ia ta .
N ajw ażniejszym czynnikiem oSwiaty j^ tgIze"11“i.on,oś*5
« Kto chce być zd row ym ,
& Kto chce nabyć p ra w d z iw ej o św ia ty ,
§, Kto chce się zaznajomić zprawidłami h y g ien y , niechaj
zaabonuje sobie miesięcznik „Przewodnik Zdrowia'*:
•2 '
„Przewodnik Zdrowia"
jest niezbędnym dla w sz y stk ic h z a w o d ó w i sta n ó w ;
powinien go czytać:
N
Każdy r o b o t n i k ,
(0
Każdy r z e m i e ś l n i k ,
O
Każdy p r z e m y s ł o w i e c ! ! !
N
Przedpłata c a ł o r o c z n a wynosi 5,00 M. = 6,00 kor.
= 3,00 ruble = l 1/, dolara. »Przewodnik Zdrowia« można
zapisywać także na pocztach (w Rzeszy Niem. i w Austrji),
ale tam zawsze tylko na p ó ł r o k u (cena 2,50 M. = 3 kor.).
Najlepiej jednak jest przesłać przedpłatę c a ł o r o c z n ą
wprost do wydawnictwa adresując:
O
J
T3
Expedycja „Przewodnika Zdrow ia
“
p. Czarnowski
Berlin N E
Weissenburgerstr. 27.
i su m
oozywezymi.
||
||
||
11
EI
je st z n a k o m ity m ś ro d k ie m o d ż y w c z y m ta k d la d zieci ja k d la d o r o s ły c h . | |
Je s tto n a jle p s z y n a p ó j p o r a n n y d la d z ia tw y s z k o ln e j. P rz e z l e k a r z y | |
p o le c o n y z w ła sz c z a d la o z d ro w ie ń c ó w , n i e d o k r w i s t y c h , c ie r p ią c y c h n a §§
ż o łą d e k , d la k a r m ią c y c h m a te k itp . O d ż y w k a z a p o b ie g a ją c a k r z y w ic y | I
(a n g ie lsk ie j c h o r o b i e ) , b łę d n ic y i c ie r p ie n io m sk ro fu lic z n y m .
P o ż y w n ie js z e i z d ro w sz e o d k a w y l u b c h i ń s k i e j h e r b a t y !
II
E|
je
j!
Sposób u ży cia : N a filiż a n k ę n a p o ju b ie r z e s i ę 1 ł y ż k ę p r o s z k u k a k a o , r o z b i j a | =
w w o d z i e la b m le k u i g o t u j e p r z e z 1 0 — 15 m in u t ; d o w o ln ie m o ż n a d o d a ć c u k r u lu b l i
| =
1 1 m io d u .
||
=
In sty tu t » H y g i e i a « C z a r n o w sk i & C o m p ., B e rlin N.
W e issen b u rg erstr. 2 7 . | I
1
ll l
i
I
i l
4
li
2
^lllll||||llllllllllll!lllllllllllllll!lllllllllllllllllllllllll|]|llllllll|ll|ll|ll|l||ll||l||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||{||||||||!lllll!!i!l|ll|lllllllllillllllllll|ll|llllii<
C en a: P a c z k a fu n to w a 1,75 M. = k o r .; '/a f u n ta 90 fen. =
P o s y łk a 8 l/3 fu n to w a 14,00 M. = 17 k o r. f ra n k o .
1 k o r.
o_______ • _______ • ________• ______
_Z _______o________ •________ «_______ e______ ^ęf______^
Polecamy następujące książki:
M asaż (m ięsien ie). Sposoby wykonywania i zastosowa­
nie mięsienia w chorobach wewnętrznych i zewnętrznych. Z 14
rysunkami. Z 13-go wydania niem. przełożył Z. Stankiewicz.
Cena z przesyłką: 1,35 M. = 1,60 kor. = 70 kop.
S tosu n k i p łc io w e . Go o nich młodzież nasza wiedzieć
może, a małżeństwo każde wiedzieć powinno. Z przedmową
hr. L. Tołstoja. Cena z przesyłką 75 fen. = 80 hal. = 35 kop.
P ro sty tu cja i jej skutki. Cena z przesyłką: 30 fen. =
35 hal. = 15. kop.
Dr. Hojnacki. H y g ien a k o b iety , z 32 rycinami w tekście
Cena z przesyłką 2,60 M. = 3,10 kor. = 1,50 rb. W ozdobnej
oprawie: 3,20 M. = 4 kor. = 1,65 rb.
Ź ró d ło z d ro w ia , s iły i z r ę c z n o ś c i podług H. J.
Hancocka (patrz Prz. Zdr. 1907 num. 8.) Cena 2,75 = 3,20 kor.
= 1,50 rb.
Thomas. S u g g estja w w y ch o w a n iu . Przekład z francus­
kiego. Cena z przesyłką 1,75 M. = 2 kor. — 90 kop.
D r . P r o s a lu s . K ultura c ia ła . Zeszyt I, II, III i IV po
1,40 M. = 1,60 kor. = 70 kop.
T re ś ć :
I. Jak wyszlachetnić kształty ciała i organ mowy?
Wskazówki praktyczne dla pań i panów, dbających
0 powab osobisty. — Z ilustracjami.
urf
II. Jak posiąść piękną powierzchowność? Najnowsza
metoda pielęgnowania oczu, nosa, włosów i zębów.
III. Jak posiąść piękny biust i cerę? Estetyka biustu
1 wdzięków niewieścich. Uprawa skóry i pielęgno­
wanie cery. 41 rycin.
IV. Jak się pozbyć złych i śmiesznych przyzwyczajeń.
Wskazówki praktyczne dla zapobiegania krzywdom
powabu osobistego.
Wydawnictwo „Przewodnika Zdrowia".
(Czarnowski).
Berlin, Weissenburgerstr. 27.
i sposoby zapobiegania im. Przyczynek do oświaty ludowej, jako też p raw ­
dziwego szczęścia w rodzinach. II wyd. Cena 50 fen. — 60 hal. — 25 kop.
20. O krzyczące} niedorzeczności i straszne) szkodliwości
szczepienia ospy. Napisał ks. kanonik W. Pixa. Z rycinam i. Cena 1,75 M.
— 2 kor. — 90 kop.
21. Onanizm. Samogwałt, samienie się. Marnopłcenie, nijactwo. Objawy,
przyczyny, następstw a, zapobieganie, leczenie. Cena 1,00 M. — 1,20 kor,
— 50 kop.
22. Opieka nad dzieckiem przed urodzeniem i nad nowonarodzonem,
według w ymagań przyrody. Z rycinam i. Cena 50 fen. — 60 gr. — 25 kop.
23. Pijacze choroby i ich leczenie według zasad przyrodolecznictwa,
Z rycinam i. — Cena 50 fen. — 60 hal. — 25 kop.
24. Powodzenie w życiu. P raktyczne wskazówki do osiągnięcia t.
zw. „szczęścia" i dobrobytu. I M . — 1,20 kor. — 50 kop.
25. Pierwszy stopień czyłi wstrzemięźliwość jako pracnota oraz pod­
stawa ludzkiej doskonałości. Napisał L. Tołstoj. 75 fen. — 90 hal. — 40 kop.
26. Przestroga dla rozkwitające) młodzieży. — 10 fen. — 10
hal. — 5 kop.
27. Przestrogi i rady zdrowotne dla dorosłe) młodzieży. Rzecz
opracow ana przez grono lekarzy. — Cena 25 fen. — 30 gr. — 15 kop.
28. Rajstwo czyli błogość odżywiania się surowymi rośli­
nami. Z licznemi rycinam i. Cena I M . — 1,20 kor. — 50 kop.
29. Robaki w ciele ludzkiem (glisty, ru p ie, tasiemce, tryehiny,
robaki górników itp.), ich powstawanie i usuwanie. (24 rycin). Cena 55 fen.
— 60 hal. — 30 kop.
30. Samopomoc w cierpieniach i chorobach płciowych wedle
zasad lecznictwa przyrodniczego. Z rycinam i. Cena 1,75 M. — 2 kor. — 90 kop.
31. Sposoby i przepisy lecznictwa przy rodnego. Opis zwięzły
wszelkich zachodzących w lecznictwie przyrodniczym działań i czynności
ze szczególnem uwzględnieniem najnowszych sposobów. II. wyd. Z 60 rys.
Cena 50 fen — 60 hal. — 25 k.
32. Szybkie usuwanie różnych cierpień (ból głowy, migrena,
krztusiec, bicie serca i t. p.) działaniem ręcznem. Z rycinam i. Cena 50 fen.
— 60 gr. — 25 k.
33. Talizman zdrowia i piękności czyli zwięzły zbiór praw ideł
i zasad dla zachowania się w czerstwości do sędziwego wieku. Wyd. II do­
pełnione, z rycinam i. Cena 75 fen. — 90 hal. — 40 kop.
34. Umiarkowanie, wstrzemięźliwość, powścągliwość jako n ajprost­
sza droga szczęścia i długiego życia. Cena 50 fen. — 60 gr. — 25 kop.
35. Wskazówki do używ ania leczniczych przyrządów galwanicznych
(elektrycznych). 16 rycin. Cena: 25 fen. — 30 hal. — 15 kop.
36. Wstęp do hygieny dla proletariatu. 25 f. — 30 h a l.— 15 kop.
37. Lahm ann dr. W jaki sposób odzyskamy zdrowie? Cena
50 fen. — 60 gr. — 25 kop.
38. Zakon małżeństwa, czyli rozbiór obowiązków małżeńskich ze sta­
nowiska zdrowotności jednostkowej i społecznej. Katechizm zdrowotny dla
małżonków oraz dla osób mających wejść w związki małżeńskie. Wyd.
3-cie dopełnione. Cena 90 fen. — 1 kor. — 45 kop.
39. Zboczenia płciowe w świetle wiedzy postępowej. Wyd. II dopeł­
nione i wzbogacone rycinam i. 1 M. — 1,20 kor. — 50 kop.
40. Z kim się łączyć w małżeństwo? (W ybór małżonków ze sta­
nowiska zdrowotnego). 50 fen — 60 gr. — 25 kop.
41. Zwalczanie nerwowości przyrodnym sposobem życia. Cena
1,25 M. — 1,60 kor. — 60 kop.
42. Zielnik lekarski czyli opis 125 ziół używ anych w lecznictwie
z podaniem ich upraw y i zastosowania. Z 12 tablicam i k o l o r o w y m i i 8
drzeworytami. Cena 5 M. — 6,00 kor. — 21/, rub..
43. Zielniczek lekarski czyli abecadłowy spis chorób z podaniem
stosownych roślin lekarskich. — 50 fen. — 60 hal. — 25. kop.
44. Zielniczek lekarski z 125 kol. o b r.: 1,50 M. — 1,80 kor. — 75 kop.
45. Życie płciowe i jego znaczenie ze stanowiska zdrowotno-obyczajowego W ydanie 2-gie'dopełnione, z licznymi rys. Cena 2 M. — 2,40 kor. — 1 rub.
45a. — W opraw ie i na pap. bezdrzewnym 3 M. — 3,50 kor. — 1,50 rub.
46. S er c a choroby. 1,00 M. — 1,20 kor. — 50 kop.
47. W łosów p ielęgn ow an ie. 1,00 M. — i ,20 kor. — 50 kop.
4 8. Zolądfea cierp ien ia. 1,00 M. — 1,20 kor. — 50 kop.
49. Jogurt (zaczyn bułgarski) jako środek przedłużenia życia. Cena
25 fen. = 30 hal. = 15 kop.
50 Lahmann czy Schenk? Głos przestrogi do ludzkości w sprawia
przewagi dzieci płci żeńskiej. 50 fen. = 60 hal. = 25 kop.
50 a. Gim nastyka w yp rężn a i od d ech o w a , bez nauczyciela i bez
przyrządów dla zdrow ych i chorych. 26 rys. — I M . — 1,20 kor. — 50 kop.
51. N asze „obyczaje** w e s e ln e ze stanowiska hygieny. 25 fen. —
30 hal. — 15 kop.
52. Odwar strączyn szab lak u (fasoh) jako znakomity środek lek ar­
ski przy reum atyzm ie, gośćcu, dnie, wodnej puchlinie i cukrzycy. — 50
fen. — 60 hal. — 25 kop.
53. Dokąd się udać: na wypoczynek letni, do wód. na kurację? Prze­
wodnik po rodzim ych zdrojowiskach, zakładach kąpielowych i przyrodniczych,
uzdrow iskach itp. — z uwzględnieniem okolic słowiańskich. Cena 25 fen. —
30 hal. — 15 kop.
54. M asaż (m ięsienie). Sposoby w ykonyw ania i zastosowania mięfcienia w ch«. robach wewnętrznych i zewnętrznych. 14 rys. Cena 1,25 M. —
1,50 kor. — 60 kop.
55. Sok cy try n o w y i k w a s y ro ślin n e, ich zalety a szkodliwość
octu. Cena 25 fen. = 30 hal. = 15 kop.
U w aga: Powyższe książki nabyw ać można w każdej lepszej księgarni lub
też w prost w exp. miesięcznika „Przew odnik Zdrow ia" w B erlin N. 58*
Należytość z dołączeniem 10 do 30 fen. na opłatę pocztową najdogo­
dniej jest nadesłać naprzód przekazem czekowym na nasze czekowe konto
pocztowe Berlin Nr. 711; na odcinku można napisać zamówienie. W ten
sposób w ysyłka pieniędzy aż do 500 M. wynosi tylko 5 fen., które należy
zawsze dopłacać do sum y w ysłanej, gdyż byw ają przez pocztę odciągnięte
jako porto. Z Galicji pieniądze należy wysyłać przekazem z a g r a n i c z n y m
(koloru żółtawego!). Z Królestwa lub z Rosji można wysyłać pieniądze
przekazem pocztowym, ale bez wszelkich dopisków odcinkowych. Często
zatym dogodniej jest pieniądze wysłać w ru b lach papierow ych w liście
p o le c o n y m czyli rekom endow anym ; tak samo z Am eryki i z innych krajów .
Od następujących książek mamy jeszcze po kilkanaście okazów
na sprzedaż po cenie z n i ż o n e j : 1,10 M. = 1,30 kor. = 55 kop.
Leczenie domowe
(wydanie warszawskie):
Hemoroidy. Przyczyny choroby, sposoby ich leczenia i zapobieganie. Z 9 rysunk.
Choroby nerek i pecherza, Z 12 rys. w tekście.
Choroby zębów, leczenie ich i pielęgnowanie i Choroby jamy ustnej. Z 7-ma
rysunkam i.
Choroby kobiecie, ich zapobieganie i leczenie. Poradnik dla kobiet. Z 6-ma
rysunkam i.
Skrofuły (Zołzy), przyczyny, zapobieganie i leczenie.
Choroby oczu z uwzględnieniem użycia okularów.
Gimnastyka, jej znaczenie i sposoby zastosowania. Z 50 rycinam i.
Doniosłość chorób w m ałżeństw ie, Z uwzględnieniem dziedziczności.
Jak zachow ać dziecko zdrow em ? Poradnik dla młodych matek.
Epilepsya, jej przyczyny, choroby, zapobieganie i leczenie.
Podagra i reum atyzm. P oradnik dla cierpiących.
Sam ogw ałt (Onanizm ). Przyczyny, niebezpieczeństwo dla jednostek, rodziny
i społeczeństwa. Leczenie.
Ból głowy, jego przyczyny, zapobieganie i leczenie.
Astm a, jej powstawanie, istota i leczenie.
Hvpochondryja I choroby z urojenia. P oradnik lećzniczy.
Choroby nosa i ich leczenie.__________________________________ ___________
Czcionkami S. Buszczyńskiego w Toruniu.
BIBLIOTEKA
N ARODOW A
smSs^mW,
mmmm
Biblioteka Narodow a
W arszawa
30001018605721