CZY KRYZYS GOSPODARCZY SPOWODOWAŁ WZROST

Transkrypt

ściowej odpowiedzi UE na kryzys, KOM (2011) 11 wersja ostateczna, Bruksela, 12.01.2011.
29 J. Pisani-Ferry, Towards a System to Secure the Euro,
„Financial Times”, 23 July 2010.
30 P. de Grauwe, What Kind of Governance for the Eurozone?,
“CEPS Policy Brief”, no 214, September 2010.
31 S. Tilford, EU Economic Reforms Fall Short on Growth,
“Financial Times”, 29.09.2010.
32 D. Gros, C. Alcidi, Fiscal Policy Coordination and Competitiveness
Surveillance: What Solutions to what Problems?, “CEPS Policy
Brief”, no 213, September 2010.
n
CZY KRYZYS GOSPODARCZY
SPOWODOWAŁ WZROST
PROTEKCJONIZMU W HANDLU?
Ewa Kaliszuk
Światowy kryzys finansowy spowodował znaczny
spadek międzynarodowych obrotów handlowych, zdecydowanie szybszy od spadku produktu krajowego brutto. Zjawisko to wystąpiło szczególnie mocno w gospodarkach otwartych, podatniejszych na zewnętrzne
wstrząsy niż gospodarki o niskim stopniu umiędzynarodowienia. Bezprecedensowa skala załamania handlu
i zakres działań interwencyjnych podejmowanych przez
rządy w sferze finansowej wywołały obawy, że powtórzy
się sytuacja z lat 30. XX w. i nastąpi powrót do protekcjonistycznej polityki zubażania sąsiadów (beggar-thy-neighbour) i w konsekwencji – dezintegracja polityczna1. Przewidywano, że wprowadzone środki protekcjonistyczne trudno będzie wycofać, nawet gdy sytuacja
gospodarcza się poprawi. Obawy te pogłębiły się, gdy
okazało się, że kryzys finansowy dotknie nie tylko grupę
siedmiu - G72, ale także wiele innych krajów.
Aby zapobiec pogłębianiu kryzysu w wyniku ograniczania wymiany handlowej, na szczycie G20 w listopadzie 2008 r. w Waszyngtonie przywódcy największych
państw zobowiązali się, że nie będą: wprowadzać przez
rok nowych barier w handlu towarami i usługami oraz
w przepływie inwestycji, narzucać nowych ograniczeń
eksportu lub wspierać eksport metodami niezgodnymi
z zasadami WTO. Na kolejnych szczytach G20 (Londyn
- kwiecień 2009 r., Pittsburg - wrzesień 2009 r., Toronto
- czerwiec 2010 r.) zobowiązanie to przedłużano
(w Toronto - do końca 2013 r.). W Londynie światowi
przywódcy zobowiązali się ponadto do znoszenia środków już istniejących oraz upoważnili Światową Organizację
Handlu (WTO) do nadzorowania posunięć protekcjonistycznych (dyskryminacyjnych) i liberalizacyjnych w handlu towarami i usługami, a Organizację Współpracy
Gospodarczej i Rozwoju (OECD) oraz Konferencję
Narodów Zjednoczonych do spraw Handlu i Rozwoju
(UNCTAD) – w polityce inwestycyjnej. Wyniki monitoringu miały być publikowane co kwartał.
Podobne działania podjęły również inne międzynarodowe instytucje, rządy i niezależne ośrodki badawcze.
Niektóre z nich podjęły się identyfikacji, oprócz tradycyjnych środków protekcjonistycznych (taryfowych
i pozataryfowych), także środków bardziej wyrafinowanych, kryjących się np. w przepisach sanitarnych, procedurach przetargowych i celnych. Stosowanie tego typu
środków, dyskryminujących zagraniczne towary, eksporterów, inwestorów i pracowników, nazwano w języku
angielskim murky protectionism3, co można przetłumaczyć jako protekcjonizm o charakterze niejawnym.
Własny monitoring środków dyskryminacyjnych stosowanych przez państwa trzecie uruchomiła Unia
Europejska. Do końca stycznia 2011 r. Komisja Europejska
(KE) opublikowała siedem takich raportów, a WTO,
OECD i UNCTAD (wspomagane przez Bank Światowy)
– wspólnie cztery4.
Porównując wyniki prezentowane w międzynarodowych raportach z deklaracjami członków G20, można
odnieść wrażenie, że podejście większości z nich do
krajowej i zagranicznej polityki gospodarczej cechowała
pewna dwoistość, którą można określić jako “ Keynes
w domu, a Smith za granicą”5.
W pierwszym kwartale 2009 r. obroty handlowe członków grupy G206 zmalały o 19,3% (dla porównania – łączny PKB grupy
zmalał o 6,3%, a zatrudnienie o 1,5%). W całym roku 2009 obroty handlowe grupy zmniejszyły się o 12%. Spadki w różny sposób
dotknęły poszczególne regiony i sektory. W handlu usługami spadek był niewielki, natomiast bardzo odczuwalne w przemyśle
przetwórczym. W pierwszym i drugim kwartale 2009 r. eksport towarów przemysłowych zmalał o ok. 30%, w trzecim – o ok. 20%.
Szczególnie silny spadek zanotowano w przemyśle motoryzacyjnym (o ponad 40% w pierwszym półroczu 2009 r.) oraz żelaza
i stali (spadek o ponad 50% w drugim i trzecim kwartale 2009 r.).
Żródło: Raport ostateczny OECD, ILO, World Bank, WTO pt. Seizing the Benefits of Trade for Employment and Growth,
przygotowany na szczyt G-20 w Seulu (Korea Płd.), 11-12 listopada 2010 r., s. 11 i 12.
32
Wspólnoty Europejskie Nr 1 (206) 2011
Raporty Światowej Organizacji Handlu
WTO w badaniach prowadzonych na podstawie
mandatu G20 koncentrowała się na środkach leżących
w kompetencjach tej organizacji, w szczególności takich,
jak: cła, kontyngenty i licencje oraz środki ochrony handlu (cła antydumpigowe, cła wyrównawcze i środki ochronne przed nadmiernym przywozem). W raportach
uwzględniono także środki nieodnoszące się do wymiany zagranicznej, takie jak ograniczenia w zamówieniach
rządowych, normy techniczne czy subwencje wypaczające handel. Źródłem informacji o środkach protekcjonistycznych były notyfikacje przedkładane w WTO przez
członków G20 oraz inne urzędowe i publicznie dostępne źródła.
Z tabeli 1 wynika, że nasilenie działań protekcjonistycznych państw G20, po szczycie w okresie wrzesień
2009 r. - luty 2010 r., wyraźnie osłabło. Zjawisko to dotyczyło przede wszystkim środków granicznych w imporcie
(cła). Natomiast najpopularniejsze środki dyskryminacyjne, czyli środki ochrony handlu7 – po spadku odnotowanym w trzecim raporcie – ponownie wykazywały tendencję wzrostową. Wśród środków wpływających na
eksport dominowały ograniczenia wywozu artykułów
rolnych i minerałów.
Tabela 1
Środki protekcjonistyczne w handlu w krajach grupy G20
Pierwszy raport
(kwiecień-sierpień 2009 r.)
Drugi raport
(wrzesień 2009 r.
– luty 2010 r.)
Trzeci raport
(marzec – połowa
maja 2010 r.)
Czwarty raport
(połowa maja – połowa
października 2010 r.)
Środki ochrony handlu
50
52
24
33
Środki graniczne
21
29
22
14
Środki w eksporcie
9
7
5
4
Pozostałe
0
7
5
3
80
95
56
54
Rodzaj środka
Ogółem
Uwaga: Środki przedstawione w tabeli to takie środki, które ograniczają lub mogą ograniczyć, lub zniekształcić strumienie handlu.
Tabela nie zawiera środków wsparcia państwa. Środki podane w trzecim raporcie G20 obejmują tylko trzy miesiące.
Źródło: WTO, Report on G20 trade measures (May 2010 to October 2010), 4 November 2010
Zmalał udział importu objętego środkami protekcjonistycznymi krajów G20 w ich imporcie ogółem oraz
w imporcie światowym. W okresie maj – październik 2010
środki protekcjonistyczne krajów G20 objęły 0,3% wartości ich importu, co odpowiadało 0,2% wartości światowego importu (tabela 2). Było to dwa razy mniej niż
w okresie listopad 2009 – maj 2010 i cztery razy mniej
niż w okresie październik 2008 – październik 2009. W ciągu
dwóch lat (październik 2008 – październik 2010) nowe
restrykcje G20 dotknęły 1,8% wartości ich łącznego
importu i 1,4% wartości importu światowego. Przyczyniła
się do tego kumulacja środków protekcjonistycznych –
w analizowanym okresie dwóch lat zniesiono jedynie 15%
środków wprowadzonych po wybuchu kryzysu8.
Tabela 2
Udział importu objętego środkami restrykcyjnymi krajów G20 w imporcie światowym
i imporcie krajów G20, w %
Październik 2008 –
październik 2009a
Listopad 2009 maj 2010a
Maj 2010 październik 2010b
w imporcie światowym
0,8
0,4
0,2
w imporcie G20
1,0
0,5
0,3
Udział:
a
b
Import z 2008.
Import z 2009.
Źródło: Obliczenia Sekretariatu WTO, na podstawie danych UNSD Comtrade. Dane o imporcie G20 podane łącznie z importem
wewnętrznym UE. WTO, Report on G20 trade measures (May 2010 to October 2010), op. cit.
33
Pod względem liczby wprowadzonych środków najbardziej dotkniętymi branżami były: sprzęt elektryczny,
produkty chemiczne, paliwa mineralne, maszyny i urządzenia mechaniczne, wyroby z żelaza i stali, zboża,
wyroby z tworzyw sztucznych i artykuły mleczarskie.
Ponieważ niektóre branże już przed wybuchem kryzysu
chronione były stosunkowo wysoko, w raporcie podkreślono, że utrzymywanie parasola ochronnego utrudni im
dostosowanie strukturalne w kraju i wykorzystanie możliwości eksportowych.
Prezentując raporty w listopadzie 2010 r., szefowie
WTO/OECD/UNCTAD podkreślali konieczność dokończenia rokowań wielostronnych rundy dauhańskiej i ostrzegali przed możliwością nasilenia działań protekcjonistycznych z powodu ciągle wysokiego poziomu bezrobocia
w wielu krajach G20, nierównowag makroekonomicznych między nimi oraz napięć w polityce kursowej9.
Wiele uwagi poświęcono skoordynowanemu wycofaniu
się rządów z tymczasowych środków interwencji, zwłaszcza instrumentów fiskalnych faworyzujących wyroby i usługi
krajowe (środki ochrony handlu z zasady wprowadzane
są na określony czas). Strategie wyjścia nie powinny dyskryminować zagranicznych firm i inwestorów.
Raporty Global Trade Alert
W czerwcu 2009 r. dokumentowanie i analizę posunięć protekcjonistycznych na świecie rozpoczęło także
londyńskie Centrum Badań Polityki Gospodarczej (Centre
for Economic Policy Research - CEPR) – niezależny ośrodek badawczy współpracujący z instytucjami naukowymi z różnych krajów. Zespół ekspertów utworzony
w ramach inicjatywy Global Trade Alert (GTA) identyfikował wprowadzane od listopada 2008 r. środki mogące
wpływać na handel zagraniczny i inwestycje, środki
ograniczające migrację siły roboczej oraz środki związane z ochroną praw własności intelektualnej10. Wyniki
tych dociekań były publikowane co kwartał. Badanie
GTA, w porównaniu z badaniem WTO, miało znacznie
szerszy zakres geograficzny (objęło także kraje spoza
G20) i przedmiotowy (zbierano m.in. informacje o środkach dyskryminujących zatrudnianie zagranicznych pracowników). Raporty GTA zawierały ponadto ranking
krajów najbardziej poszkodowanych.
Ważną kwestią w dokumentowaniu i analizowaniu
posunięć protekcjonistycznych był sposób mierzenia ich
„szkodliwości” dla wymiany handlowej. Analitycy GTA
przyjęli cztery mierniki: liczbę nałożonych środków, liczbę produktów (linii taryfowych), sektorów i partnerów
handlowych nimi dotkniętych. Założyli, że będą badać,
czy inicjatywy rządowe naruszyły lub mogą naruszyć
interesy handlowe partnerów zagranicznych, nie będą
natomiast oceniać ich zasadności, związku z kryzysem
czy zgodności z zasadami WTO.
Środki protekcjonistyczne podzielono na trzy grupy
według kryterium ich wpływu na wymianę handlową
34
i oznaczono kolorami sygnalizacji świetlnej ruchu drogowego:
Kolor czerwony – środki wprowadzone, które „prawie na pewno” dyskryminują handlowe interesy
partnerów zagranicznych11.
Kolor żółty – 1) środki już wprowadzone i mogące
mieć charakter dyskryminacyjny oraz 2) środki zapowiedziane bądź rozważane, które - po wprowadzeniu – z dużym prawdopodobieństwem dyskryminowałyby handlowe interesy partnerów zagranicznych.
Kolor zielony zarezerwowano dla: 1) środków wprowadzonych i uznanych po zbadaniu za niedyskryminacyjne, 2) środków zapowiedzianych, liberalizujących na zasadzie niedyskryminacji (klauzula najwyższego uprzywilejowania) oraz 3) środków wprowadzonych, niedyskryminujących i poprawiających
przejrzystość polityki handlowej kraju12.
Z raportów GTA wynika, że choć nasilenie posunięć
protekcjonistycznych w analizowanym okresie zmieniało się, zarysowały się wyraźne tendencje, jeśli chodzi
o udział poszczególnych krajów we wprowadzaniu
środków dyskryminacyjnych lub bycie obiektem działań
ochronnych, a także o relacje między posunięciami
liberalizacyjnymi i protekcjonistycznymi.
Z najnowszego, ósmego raportu GTA wynikają m.in.
następujące wnioski:
1) W okresie czerwiec – listopad 2010 r. kraje G20
wdrożyły 94 „czerwone” środki (wszystkie kraje –
138). Równocześnie kraje rozwijające się (zwłaszcza
Brazylia i Filipiny) postępowały przeciwnie – jednostronnie obniżyły cła, głównie na urządzenia, komponenty i części. Z kolei kraje G20 miały dużo
mniejszy udział we wdrażaniu środków„zielonych”,
tj. liberalizujących lub neutralnych (29 na 100).
2) Po dwóch latach od pierwszego szczytu G20:
Liczba wdrożonych środków w bazie GTA wynosiła
1047, z czego 2/3 sklasyfikowano jako „czerwone:
(tabela 3, wykres 1).
Blisko 2/3 działań (wszystkich oraz oznaczonych
kolorem czerwonym) wprowadziły kraje G20.
Środki „czerwone” były wprowadzane około trzy
razy częściej niż środki „zielone”; w krajach G20
nieznacznie częściej niż w pozostałych.
Głównym obiektem działań dyskryminacyjnych były
Chiny. Na drugim miejscu znajdowała się UE
(po zsumowaniu działań wobec 27 państw członkowskich). W pierwszej dziesiątce krajów „dotkniętych” znalazło się sześć państw UE (tabela 4).
Od pierwszego szczytu antykryzysowego G20, lista
krajów (jurysdykcji) objętych największą liczbą środków
dyskryminacyjnych zmieniała się. W pierwszych czterech raportach GTA jedynym krajem, który plasował się
w pierwszej piątce krajów pod względem każdego z czterech kryteriów, była Rosja. Od piątego raportu na czoło
wysunęła się Unia Europejska (licząc łącznie środki wprowadzone przez państwa członkowskie, w tym wobec
innych państw członkowskich, oraz przez Komisję Europejską). Unia zajmowała pierwsze miejsce pod względem
Wykres 1
Środki dyskryminacyjne wprowadzone przez państwa G20 i świat w okresie XI 2008 – XI 2010
*
ĝZLDW
F]HUZRQH
ĪyáWH
]LHORQH
Źródło: Tensions Contained... For Now: The 8th GTA Report, red. S.J. Evenett, CEPR, 2010.
Tabela 3
Środki dyskryminacyjne wprowadzone w okresie XI 2008 – XI 2010
Ogółem (G20a)
Ogółem, bez wszczętych
postępowań ochronnych
1047 (650)
823 (459)
- oznaczonych kolorem zielonym
235 (139)
201 (114)
- oznaczonych kolorem żółtym
120 (80)
78 (44)
- oznaczonych kolorem czerwonym
692 (431)
544 (301)
1214 (1030)
1214 (1026)
72 (63)
72 (63)
217 (209)
217 (208)
Wyszczególnienie
Liczba wszystkich środków w bazie GTA,
w tym:
Liczba dotkniętych „czerwonymi” środkami:
- pozycji taryfowych (kody 4-cyfrowe HS)
- gałęzi gospodarki (kody 2-cyfrowe HS)
- partnerów
handlowychb
a
W nawiasie liczby odnoszące się do państw G20.
Kraje (jurysdykcje), których obroty handlowe przekraczają określone przez GTA minimum. Zastosowanie tego kryterium zmniejszyło liczbę dotkniętych krajów z 233 (szósty raport GTA) do 217 (ósmy raport GTA).
b
Źródło: Tensions Contained... For Now: The 8th GTA Report, red. S.J. Evenett, CEPR, 2010.
35
Tabela 4
Kraje, wobec których w okresie XI 2008 – XI 2010 wprowadzono najwięcej środków dyskryminacyjnych
(ranking wg liczby nałożonych środków)
Lp.
Kraj objęty środkiem
Liczba środków
Liczba partnerów handlowych, którzy wprowadzili środki
1
Chiny
337
79
2
UE27
332
80
3
USA
260
70
4
Niemcy
240
55
5
Francja
221
57
6
Wielka Brytania
214
55
7
Włochy
211
52
8
Japonia
192
63
9
Holandia
191
51
Belgia
189
51
10
Źródło: Jak w tabeli 3.
Tabela 5
Kraje najaktywniejsze we wprowadzaniu środków dyskryminacyjnych w okresie XI 2008 – XI 2010
Miejsce
w
rankingu
Kryterium
liczba nałożonych
środków
liczba dotkniętych nimi linii
taryfowych (kategorii produktów)
liczba dotkniętych nimi
sektorów
liczba dotkniętych nimi
partnerów handlowych
1.
UE27
(166)
Wietnam
(926)
Algieria
(67)
Argentyna
(174)
2.
Rosja
(85)
Wenezuela
(785)
UE27
(57)
UE27
(168)
3.
Argentyna
(52)
Kazachstan
(723)
Nigeria
(45)
Chiny
(160)
4.
Indie
(47)
Nigeria
(599)
Indonezja
(151)
5.
Niemcy
(35)
Algieria
(476)
Wenezuela
(38)
Wietnam
(38)
6.
Brazylia
(32)
UE27
(467)
7.
Wielka Brytania
(31)
Rosja
(426)
8.
Hiszpania
(25)
Argentyna
(396)
9.
Indonezja
(24)
Indie
(365)
Etiopia
(32)
10.
Włochy
(24)
Indonezja
(347)
Indie
(32)
Niemcy
(36)
Kazachstan
(36)
Rosja
(36)
Wietnam
(148)
Indonezja
(124)
Rosja
(143)
Finlandia
(132)
Niemcy
(132)
RPA
(132)
36
liczby wprowadzonych środków, a drugie – pod względem liczby dotkniętych środkami dyskryminacyjnymi
sektorów (po Algierii) i partnerów handlowych
(po Argentynie). Natomiast najszerszy zakres taryfowy
miały środki zastosowane przez Wietnam i Wenezuelę
(tabela 5).
Środkami preferowanymi przez państwa były subwencje (ponad 30%). Razem ze środkami ochrony han-
dlu stanowiły one ponad połowę środków dyskryminujących firmy zagraniczne (tabela 6). Na trzecim miejscu
znalazły się środki taryfowe. Lista ta w kolejnych raportach GPA podlegała znacznym zmianom. Na liście dziesięciu najpopularniejszych środków utrzymywały się
długo przepisy o zamówieniach publicznych oraz przepisy sanitarne i fitosanitarne.
Tabela 6
Środki dyskryminacyjne najczęściej stosowane na świecie w okresie XI 2008 – XI 2010
Lp.
Rodzaj środka
Liczba środków
(% z 692)
Liczba krajów
wprowadzających
Liczba krajów
poszkodowanych
211 (30,5%)
46
185
149 (21%)
57
77
100 (14,5%)
35
145
1.
Subwencje państwowe
2.
Środki ochrony handlu (antydumpingowe, wyrównawcze, ochronne)
3.
Środki taryfowe
4.
Ograniczenia wywozu i opłaty wywozowe
45 (6,5%)
47
184
5.
Środki polityki migracyjnej
31 (4,4%)
19
95
6.
Środki w dziedzinie inwestycji
31 (4,4%)
19
133
7.
Bariery pozataryfowe (inne niż wymienione gdzie indziej)
28 (4,0%)
18
129
8.
Subwencje eksportowe
23 (3,0%)
40
167
9.
Zakaz importu
21 (3,0%)
17
73
10.
Wymagania odnośnie do wkładu krajowego
18 (2,6%)
13
124
Pomoc państwa była najczęściej kierowana do przedsiębiorstw sektora finansowego i przemysłu środków
transportu (po około 11% wszystkich środków), przemysłu metalowego (10,4%) oraz do rolnictwa (10,1%).
W ósmym raporcie eksperci GTA zwrócili uwagę, że
mimo licznych deklaracji pomocy krajom najuboższym,
od początku kryzysu wprowadzono 141 środków, które
dotknęły firmy handlowe lub pracowników-imigrantów
z najuboższych krajów świata (lista ONZ). Kraje G20
były odpowiedzialne za 70% z tych środków.
Najaktywniejsze w tej działalności były Indie, Argentyna
i Rosja. Krajem, który dotknęła największa liczba środków protekcjonistycznych był sąsiad Indii – Bangladesz.
Posunięcia protekcjonistyczne G20 miały wpływ nie tylko
na eksport krajów najuboższych (wyższe bariery celne,
niższe - dzięki państwowym dotacjom - ceny towarów
konkurencji), ale także na ich import (ograniczenia
i dodatkowe opłaty nakładane przez niektóre kraje G20
na eksport).
Różnice w ocenie tendencji protekcjonistycznych
w raportach WTO i GTA
Wielu komentatorów13 uznało raporty Global Trade
Alert za zbyt alarmistyczne, uważając, że w rzeczywistości niewiele z wprowadzonych lub planowanych środków było czymś więcej niż tylko niedogodnością dla
partnerów handlowych. Nie wywołały one także działań
odwetowych. Znaczna część opisanych posunięć dyskryminacyjnych wynikała z programów ratunkowych,
uruchamianych przez rządy na skutek kryzysu, najczęściej w sektorze finansowym. Pobudzając popyt, zapobiegały one pogłębianiu się recesji. Za słabość raportów
GTA uznano także wysuwanie wniosków o zmianach
w poziomie protekcji bez punktu odniesienia, czyli liczby środków dyskryminacyjnych obowiązujących w okresie
przedkryzysowym14.
Raporty WTO miały bardziej uspokajający wydźwięk.
W raporcie z listopada 2010 r. wskazano, że mimo wpro37
wadzania środków restrykcyjnych, protekcjonizm w handlu nie był głównym czynnikiem, który spowodował
załamanie handlu światowego. Był nim raczej spadek
popytu, a nie dostęp do środków finansowych czy protekcjonizm w handlu. Podobny pogląd wyrażali także
inni ekonomiści15. Współpracujący z WTO eksperci
Banku Światowego, którzy podjęli próbę skwantyfikowania protekcjonizmu w handlu w czasie kryzysu za pomocą ogólnego wskaźnika restrykcyjności (Overall Trade
Restrictiveness Index – OTRI), z uwzględnieniem elastyczności popytu na import16, oszacowali, że w 2009 r.
na skutek podniesienia poziomu protekcji celnej i nałożenia ceł antydumpingowych światowe obroty handlowe mogły spaść o 43 mld dolarów. Ponieważ według
obliczeń WTO światowy import w 2009 r. zmalał
o 24%, zmiany spowodowane środkami polityki handlowej mogły przyczynić się do spadku światowego importu najwyżej o 2%17.
W raporcie GTA z listopada 2010 r. przedstawiono
bardziej niepokojący obraz. Zdaniem autorów, środki
dyskryminujące handel przeważały nad środkami liberalizującymi handel blisko trzykrotnie, a planowane środki
protekcjonistyczne wykazywały tendencję wzrostową.
Rozbieżności w ocenie zagrożenia wzrostem protekcjonizmu występowały także we wcześniejszych raportach
WTO i GTA. Na przykład w szóstym raporcie z czerwca
2010 r. zespół GTA zidentyfikował i szczegółowo zanalizował 22 środki protekcjonistyczne, które mogły wyrządzić szkodę 15 lub więcej partnerom handlowym
G20 i dotyczyły handlu wartości powyżej 10 mld dolarów (tzw. jumbo discriminatory measures). Według GTA
środki jumbo w analizowanym okresie zastosowano do
importu wartości około 1,6 bln dolarów, czyli około 10%
wartości importu światowego w 2008 r. Natomiast według
danych WTO środki protekcjonistyczne dotknęły około
0,4% wartości importu. Analitycy GTA tłumaczyli te różnice m.in. różnym horyzontem czasowym obserwacji –
obserwacje WTO obejmowały tylko sześć miesięcy od
listopada 2009 r., gdyby zaś uwzględnić środki wprowadzone między październikiem 2008 r. i październikiem
2009 r., udział importu dotkniętego wspomnianymi
restrykcjami wzrósłby z 0,4% do 1,4%18. Poza tym –
dodawali – środki antydumpingowe, najczęściej stosowany środek protekcjonistyczny wśród środków objętych
monitoringiem WTO, choć mogą być bardzo dotkliwe
dla zagranicznych eksporterów, dotykają ułamka wymiany handlowej. Skutki handlowe środków badanych przez
GTA były natomiast poważniejsze.
Simon Evenett, profesor ekonomii na Uniwersytecie
St. Gallen w Szwajcarii i jednocześnie dyrektor Global
Trade Alert podkreślał, że raport WTO nie obejmował
wielu posunięć protekcjonistycznych, które zakłócały
produkcję i handel, ponieważ nie podlegały one zasadom WTO (określonym w wielostronnych porozumieniach, obowiązkowych lub dobrowolnych)19. Jako przykłady podał: 1) procedurę wymaganą w zamówieniach
publicznych na urządzenia wysokiej techniki w Chinach,
2) kampanię „kupuj amerykańskie" (Buy America) zatwier38
dzoną przez Izbę Reprezentantów, 3) podwyżki ceł i środki
wsparcia producentów w Rosji (należy do grupy G20,
ale nie do WTO).
Wśród innych przyczyn rozbieżności w ocenach
WTO i GTA wymienianych przez analityków GTA była
inna szczegółowość nomenklatury towarowej HS, stanowiącej podstawę analizy strumieni handlu: GTA – na
poziomie czterocyfrowym, WTO – na poziomie sześciocyfrowym.
Raporty Unii Europejskiej
Kryzys dotknął Unię Europejską silniej niż inne kraje
(w 2009 r. spadek wolumenu handlu UE o 14,8%, przeciętnie na świecie – o 12,2%)20. Było to szczególnie
widoczne w takich gałęziach przemysłu, jak: motoryzacyjny, włókienniczy, rolno-spożywczy i stalowy. Również
wpływ środków restrykcyjnych na eksport był w UE
proporcjonalnie większy niż średnio w krajach WTO
(w okresie październik 2008 - październik 2009 środki te
dotknęły około 1,7% eksportu unijnego i ok. 0,7% eksportu G20). Dlatego, niezależnie od działań WTO, Unia
postanowiła kontrolować działania protekcjonistyczne
swych 30 partnerów handlowych21. Analizą objęto środki
nowe i znoszone, w podziale na cztery grupy: 1) środki
graniczne, 2) środki pozagraniczne (behind-the-border),
3) pakiety stymulacyjne i środki wsparcia eksportu,
4) środki ochrony handlu. Dane o środkach protekcjonistycznych krajów trzecich pochodziły z unijnej bazy
danych Market Access DataBase. Były one także przekazywane WTO jako materiał do raportów sporządzanych
na podstawie mandatu G20.
Łącznie w ciągu dwóch lat (październik 2008 r. –
wrzesień 2010 r.) partnerzy handlowi UE wprowadzili
lub zamierzali wprowadzić 332 środki (tabela 7).
Najwięcej: Argentyna (62), Rosja (60), Indonezja (34),
USA (24) i Chiny (20). W grupie krajów, które nałożyły
12-13 środków znalazły się: Brazylia, Indie, Korea Płd.,
RPA i Wietnam22. Ponad 42% środków stanowiły bariery
graniczne, a blisko 20% – programy stymulacyjne i inne
środki wsparcia (tabela 7).
W kolejnych unijnych raportach podkreślano, że stałemu wzrostowi środków protekcjonistycznych towarzyszy – mimo wcześniejszych zobowiązań członków
grupy G20 i poprawy sytuacji gospodarczej – bardzo
powolne znoszenie istniejących restrykcji – w ciągu
dwóch lat zniesiono zaledwie 37 środków wprowadzonych z powodu kryzysu (11,5% środków nałożonych)23.
W ujęciu sektorowym najwięcej środków wprowadzono lub zamierzano wprowadzić w handlu artykułami
rolno-spożywczymi, wyrobami przemysłu motoryzacyjnego, tekstyliami i odzieżą oraz w handlu usługami
(tabela 8).
Wzrost działań protekcjonistycznych wobec krajów
UE jest zjawiskiem zauważalnym i wiąże się z coraz
większym zaangażowaniem rynków wschodzących
39
3
2
1
3
1
6
8
6
30
141
Ogółem
1
1
34
25
3
18
18
1
Źródło: Report on potentially trade restrictive measures identified in the context of the economic crisis, May 2010 – September 2010.
Kolor niebieski – kraje G20.
6
4
Wietnam
1
8
1
USA
2
2
Ukraina
Turcja
Tajwan
1
66
2
8
2
13
332
13
23
2
6
1
2
2
5
0
2
Tajlandia
6
13
5
Szwajcaria
RPA
Rosja
Korea Płd.
Paragwaj
1
2
3
1
1
1
1
1
34
3
1
3
4
1
Pakistan
1
2
2
1
12
1
1
5
1
Nigeria
Meksyk
4
1
Kanada
1
1
Kazachstan
Malezja
1
Japonia
4
9
Indonezja
7
1
10
1
3
2
Indie
3
1
Hongkong
1
1
1
1
Filipiny
1
20
1
2
10
Egipt
1
1
4
Ekwador
5
3
62
4
11
Ogółem
12
1
1
1
Programy stymulacyjne
i inne instrumenty wsparcia
1
3
Środki stymulujące
eksport
3
2
1
Ograniczenia
wywozu
Chiny*
1
2
Bariery
inwestycyjne
Brazylia
2
2
Zamówienia
publiczne
0
2
3
Bariery
pozagraniczne
Białoruś
Australia
62
3
Argentyna
2
Arabia Saudyjska
Bariery
graniczne
Algieria
Kraj
Środki mogące ograniczyć handel, wprowadzone w okresie październik 2008 - wrzesień 2010 r., wg krajów i rodzaju środka
Tabela 7
40
1
Surowce
Przemysł
metalurgiczny
1
1
1
5
Rosja
RPA
4
1
1
1
2
Kolor niebieski - kraje G20.
54
Razem
36
5
2
USA
Wietnam
1
Ukraina
7
1
1
1
8
19
2
1
39
1
7
42
4
1
35
5
1
2
5
4
7
29
168
9
8
5
3
1
10
12
Turcja
1
6
1
1
2
14
1
Tajwan
2
1
Korea Płd.
Tajlandia
1
Paragwaj
4
414
1
1
20
73
19
6
4
1
2
1
Pakistan
7
8
7
53
21
Nigeria
6
3
4
3
9
6
7
1
1
1
9
2
1
1
2
2
2
1
3
Kanada
1
1
3
Meksyk
1
Kazachstan
5
1
1
10
1
22
11
70
4
7
Razem
dla kraju
Malezja
1
Japonia
13
4
4
3
Indonezja
1
4
Indie
2
11
8
1
31
2
3
Inne środki,
poziome
1
2
1
1
Przemysł
stoczniowy
1
2
2
2
3
Usługi
3
1
3
1
10
1
Przemysł
samochodowy
Hongkong
1
Przemysł
farmaceutyczny
Filipiny
1
1
Egipt
2
1
Ekwador
1
2
Chiny*
2
1
1
Brazylia
Białoruś
Australia
4
1
Artykuły rolnospożywcze
9
1
Telekomunikacja
Argentyna
1
Zabawki
1
15
Tekstylia
i odzież
Arabia Saud.
Algieria
Kraj
Środki mogące ograniczyć handel, wprowadzone w okresie październik 2008 r. - wrzesień 2010 r., wg sektora
Tabela 8
w handel międzynarodowy. Jednym z najpopularniejszych środków stosowanych wobec UE są postępowania
antydumpingowe i ochronne przed nadmiernym importem. W 2010 r. liczba postępowań antydumpingowych
wszczętych wobec UE i jej państw członkowskich przekroczyła liczbę postępowań wszczętych przez UE (tabela 9,
wykres 2).
Zwraca uwagę wzrost postępowań antysubsydyjnych
Unii Europejskiej (trzy w latach 2005-2007, jedenaście
w latach 2008-2010). W najbliższych latach, wnioskując
z komunikatu KE z listopada 2010 r. poświęconego kierunkom polityki handlowej UE24, można przypuszczać,
że tendencja ta utrzyma się. Komisja zapowiedziała
bowiem częstsze wykorzystywanie instrumentów ochro-
Tabela 9
Postępowania w sprawie ochrony handlu wszczęte przez UE lub wobec UE i jej państw członkowskich
Postępowanie
2005
2006
2007
2008
2009
2010
styczeń -luty 2011
Postępowania wszczęte przez UE
Antydumpingowe
24
35
9
18
15
15
5
Antysubsydyjne
2
1
0
2
6
3
2
Ochronne
1
0
0
0
0
1
0
Postępowania wszczęte wobec UE i jej państw członkowskich
Antydumpingowe
5
4
7
11
8
19
3
Antysubsydyjne
0
1
0
0
1
1
0
Ochronne
1
7
5
12
10
13
4
Źródło: European Commission, Anti-dumping, Anti-subsidy, Safeguard Statistics Covering The Second Month of 2011 (January),
http://trade.ec.europa.eu/actions-against-eu-exporters/cases/index [28.02.2011]
Wykres 2
Postępowania antydumpingowe wszczęte przez UE oraz wobec UE i państw członkowskich
3RVWĊSRZDQLDZV]F]ĊWHSU]H]8(
3RVWĊSRZDQLDZV]F]ĊWHZREHF8(
41
ny handlu, zgodnych z regułami WTO, aby przeciwdziałać nowym formom zakłócania konkurencji, takim jak
subsydiowanie branż strategicznych.
OOO
Po ponad dwóch latach od wprowadzenia monitoringu
protekcjonistycznych zachowań państw w okresie kryzysu można stwierdzić, że pesymistyczne scenariusze,
zapowiadające nową wojnę handlową, okazały się
mocno przerysowane. Nie potwierdziły się obawy, że
konflikt wystąpi przede wszystkim na linii PółnocPołudnie. Wymienia się kilka głównych powodów, które
spowodowały, że środki protekcjonistyczne nie wpłynęły znacząco na handel.
1) Państwom udało się uniknąć błędów z lat 30. XX w.,
ponieważ mogły skorzystać z instrumentów polityki
monetarnej i fiskalnej, niedostępnych w takim zakresie w okresie międzywojennym, gdy obowiązywał
system oparty na złocie i paradygmat zrównoważonego bilansu handlowego25.
2) Uniknięcie protekcjonizmu na skalę lat 30. XX w.
jest w dużym stopniu zasługą polityki społecznej.
Pracownicy, dzięki takim instrumentom, jak zasiłki
czy fundusze na dostosowanie, zasiłki zdrowotne
i rodzinne, czują się bezpieczniej i nie walczą z taką
determinacją, jak kiedyś, o utrzymanie miejsc
pracy26.
3) Ważnym elementem współczesnej gospodarki światowej są globalne sieci produkcyjne. Prawie połowa
światowego handlu odbywa się dzisiaj pomiędzy
filiami międzynarodowych przedsiębiorstw (inter-firm
trade), które prowadzą wymianę towarów i usług
pośrednich27. Skomplikowane łańcuchy dostaw utrudniają politykę celną. Firmy naciskają na utrzymanie
otwartych systemów handlu, pozwalających zmniejszyć koszty i poprawić konkurencyjność28. To
częściowo wyjaśnia, dlaczego wśród krajów, które
wprowadziły środki protekcjonistyczne jest tyle krajów słabiej zintegrowanych z globalnymi łańcuchami dostaw (np. Algieria, Argentyna, Ekwador, Indie
i Rosja). Pozwala to także zrozumieć, dlaczego firmy
wolą dotacje i inne formy wsparcia (np. uprzywilejowanie w kontraktach publicznych i przy udzielaniu
kredytów) niż wyższą ochronę celną. Tradycyjne
metody ochrony rynku za pomocą polityki celnej
najczęściej stosują kraje rozwijające się, korzystając
z tego, że w ostatnich latach obniżyły cła znacznie
poniżej poziomu związania w WTO. Dzięki temu
mogły w okresie kryzysu podnieść stawki stosowane,
nie narażając się na zarzut naruszania międzynarodowych zobowiązań.
4) Proces umiędzynarodowienia produkcji powoduje
osłabienie zainteresowania firm (a więc i rządów)
środkami ochronnymi z obawy przed środkami odwetowymi, zwłaszcza wśród państw uzależnionych silnie od eksportu.
Niektórzy komentatorzy zawracają uwagę, że retoryka walki z protekcjonizmem opiera się na przekonaniu,
42
że chodzi wyłącznie o bariery dla inwestorów czy ograniczenia handlowe29. Tymczasem główna fala protekcjonizmu rozstrzyga się na płaszczyźnie finansowej i politycznej. System pomocy finansowej dla banków czy
przedsiębiorstw jest systemem ewidentnie protekcjonistycznym, a takie słowa jak „bodźce fiskalne” czy „anulowanie toksycznych aktywów” jedynie fałszują ten stan
rzeczy. Podkreślają oni, że współcześnie protekcjonizm
to kwestia asymetrii w stosunkach gospodarczych, finansowych i politycznych między krajami, umożliwiająca
dyktowanie warunków partnerowi słabszemu.
1 Por. D.A. Irwin, Avoiding 1930s-Style Protectionism: Lessons
for Today, w: Effective Crisis Response and Openness: Implications
for the Trading System, red. S.J. Evenett, B.M. Hoekman,
O. Cattaneo, Centre for Economic Policy Research, World Bank,
December 2009.
2 G7 (grupa siedmiu) – spotkania ministrów finansów siedmiu
najbogatszych państwa świata: USA, Kanady, Japonii, Francji,
Wielkiej Brytanii, Niemiec i Włoch, na których omawiane są najważniejsze problemy gospodarki światowej.
3 Por.
The collapse of global trade, murky protectionism, and
the crisis: Recommendations for the G20, red. R. Baldwin,
S.J. Evenett, A VoxEU.org publication, Centre for Economic Policy
Research, 2009.
4 Raporty WTO, OECD i UNCTAD zostały opublikowane:
14 września 2009 r., 8 marca 2010 r., 14 czerwca 2010 r.
i 4 listopada 2010 r.
5 F. Erixon, R. Sally, Keynes at Home, Smith Abroad, Domestic
stimulus spills over to protectionism, “Wall Street Journal”,
7.09.2009.
6 G20 (grupa dwudziestu) – spotkania ministrów finansów
i gubernatorów banków centralnych z 19 krajów rozwiniętych
i najważniejszych krajów rozwijających się (oprócz państw z G7
należą do niej: Arabia Saudyjska, Argentyna, Australia, Brazylia,
Chiny, Indie, Indonezja, Korea Południowa, Meksyk, Rosja, RPA
i Turcja) oraz Unii Europejskiej, reprezentowanej przez rotacyjną
prezydenturę i Europejski Bank Centralny, na których omawiane są
problemy gospodarki światowej. Na grupę G20 przypada około
90% światowego PKB i 80% światowej wymiany handlowej;
lista G20 nie pokrywa się z listą 20 największych gospodarek świata.
7 W raporcie pod pojęciem środki ochrony handlu rozumie się
wszczęcia postępowań: antydumpingowych, antysubsydyjnych
i ochronnych (safeguards), a nie nałożone środki. Postępowanie
nie musi kończyć się nałożeniem środków ochronnych.
8 WTO, Report on G20 Trade Measures (May 2010 to October
2010), 4 November 2010.
9 WTO, Joint Summary on G20 Trade and Investment Measures,
4 November 2010.
10 Wykaz środków zgromadzonych w bazie GTA jest dostępny
pod adresem http://www.globaltradealert.org
11 Niektóre środki dyskryminujące mają inny cel niż faworyzowanie firm krajowych.
12 Tensions Contained... For Now: The 8th GTA Report,
red. S.J. Evenett, June 2010, University of St Gallen and CEPR, s. 24.
13 The dog that didn’t bark, “Economist”, 23.06.2010,
http://www.economist.com/blogs/freeexchange/2010/06/
protectionism_and_trade [28.02.2011]; D. Rodrik, „The myth of
rising protectionism”, Project Syndicate. A World of Ideas;
13.10.2009, http://www.project-syndicate.org/commentary/rodrik36/
English [28.02.2011]
14 P. Messerlin, The World Trade Regime, the WTO and Large
Scale Crises: Perspectives after the Pittsburg G20 Summit, AsiaPacific Trade Economists’ Conference Trade-Led Growth in Times
of Crisis, Groupe d’Economie Mondiale, “Policy Brief”, October 26,
2009.
15 Np. Patrick Messerlin z Groupe d’Economie Mondiale i Institut
d’Etudes Politiques w Paryżu, według którego obecny poziom protekcjonizmu jest umiarkowany, por. G20 Countries Largely
Resisting Protectionism: Report 11.03.2010, “Bridges Weekly”,
http://ictsd.org/i/trade-and-sustainable-development-agenda/
72039/ [28.02.2011]
16 Wskaźnik
ten służy do obliczenia średniej ważonej stawki
celnej kraju z uwzględnieniem znaczenia każdego towaru w imporcie ogółem oraz jego wrażliwości na zmianę stawki celnej. Teoretyczne
podstawy wskaźnika rozwinęli J.E. Anderson i J.P. Neary w latach
90. oraz H.L. Kee, C. Neagu, A. Nicita w latach 2008-2009.
17 H.L. Kee, C. Neagu, A. Nicita, Is Protectionism on the Rise?
Assessing National Trade Policies during the Crisis of 2008, “Policy
Research Working Paper”, 5274, The World Bank, 2010.
18 S.J. Evenett, M. Wermelinger, A snapshot of contemporary
protectionism: how important are the murkier forms of trade discrimination?, http://www.unescap.org/tid/publication/tipub2587_
chap1.pdf
19 G20
Countries Largely Resisting Protectionism ..., op. cit.
20 European
Commission, Seventh Report on potentially trade
restrictive measures identified in the context of the economic crisis,
May 2010 – September 2010.
21 Algieria,
Argentyna, Australia, Białoruś, Brazylia, Kanada,
Chiny, Ekwador, Egipt, Hongkong, Indie, Indonezja, Japonia,
Kazachstan, Malezja, Meksyk, Nigeria, Pakistan, Paragwaj, Filipiny,
Rosja, Arabia Saudyjska, RPA, Korea Płd., Szwajcaria, Tajwan,
Turcja, Ukraina, Stany Zjednoczone i Wietnam.
22 European Commission, Seventh Report on potentially trade
restrictive measures identified in the context of the economic crisi ...,
op. cit.
23 Ibidem.
24 Komunikat KE, Handel, wzrost i polityka światowa. Polityka
handlowa jako kluczowy element strategii Europa 2020,
KOM(2010) 612 wersja ostateczna, Bruksela, 9.11.2010.
25 Por. D.A. Irwin, Avoiding 1930s-Style Protectionism: Lessons
for Today, w: Effective Crisis Response and Openness: Implications
for the Trading System, op. cit., s. 16.
26 Por.
D. Rodrik, „The myth of rising protectionism”, op. cit.
27 Komunikat KE, Handel, wzrost i polityka światowa..., op. cit.
28 Por. The collapse of global trade, murky protectionism, and
the crisis..., op. cit.; F. Erixon, Containing Creeping Protectionism:
A Realist Agenda for the G20, “Ecipe Policy Briefs”, European
Center for International Political Economy, No 1/2009; Ch. Henn,
B. McDonald, ”Avoiding Protectionism”w: “Finance & Development”,
IMF, March 2010, http://www.imf.org/external/pubs/ft/fandd/2010/
03/pdf/henn.pdf
29 A.
Śliwiński, Mroczny protekcjonizm, „Europejski Monitor
Ekonomiczny”, 27.10.2009, http://www.monitor-ekonomiczny.pl/
s17/Artyku%C5%82y/a67/Mroczny_protekcjonizm.html
n
MIRAŻ ZŁOTA
Adam Gwiazda1
Przedłużający się kryzys gospodarczy i niskie stopy
procentowe na świecie, prędzej czy później, doprowadzą do wzrostu inflacji. A nic tak nie chroni przed inflacją i spadkiem wartości posiadanego majątku jak złoto,
które ostatnio stało się najlepszą lokatą antyinflacyjną.
Ostatnie dwa lata to „złote czasy dla złota”. Zdaniem
wielu analityków, popyt na ten kruszec i tym samym jego
wysokie ceny utrzymają się dopóki rządom poszczególnych państw nie uda się uporządkować finansów
publicznych i „zapewnić płynność sektorowi bankowemu”. To ostatnie oznacza w praktyce dodrukowywanie pieniędzy papierowych, których wartość spadnie, a wtedy
inflacja z pewnością jeszcze wzrośnie. Nie ma bowiem
na świecie pieniędzy, które miałyby pokrycie w złocie,
jak to było jeszcze w XIX w. i na początku XX w. Nie
występowało wtedy w długim okresie zjawisko inflacji,
a pieniądz nie tracił, lecz zyskiwał na wartości. Złoto
w tamtych czasach było filarem światowego systemu
walutowego trochę przez przypadek, kiedy na początku
XIX w. Wielka Brytania ściśle powiązała pieniądz znajdujący się w obiegu z rezerwami tego kruszcu. Chciano
w ten sposób zapobiec dewaluacji, która następowała
w Europie, bowiem ówcześni rządzący dodrukowywali
pieniądze, by zapełnić swoje puste kasy. Wątpliwy sukces zawsze był okupiony utratą wartości przez walutę
narodową. Jednak w systemie opartym na złocie, światowa gospodarka nie mogłaby się rozwijać w tak szybkim
tempie, jak miało to miejsce od połowy XX w. Dlatego
postulowany przez niektórych analityków powrót do
złota i oparcie pieniądza światowego na parytecie złota
wydaje się propozycją nierealistyczną. Politycy nigdy nie
przestaną drukować coraz większej ilości papierowych
pieniędzy. A cena złota wyrażona w dolarach, euro czy
złotych będzie tylko obniżać ich faktyczną wartość.
Jeszcze długo więc złoto pozostanie jedyną „twardą
walutą” i wyznacznikiem bogactwa. Mitem jest jednak
twierdzenie, że złoto mogłoby zastąpić funkcjonujące
w obiegu pieniądze papierowe. Bardziej sensowną propozycją jest postulat Georgea G. Reismana ponownego
„zakotwiczenia” dolara w złocie i zastosowanie złota
jako głównego aktywu systemu bankowego. Z wielu różnych względów jest to jednak propozycja mało realistyczna, choćby dlatego, że gospodarka światowa
w ostatnich latach rozwijała się o wiele szybciej, niż
rosło wydobycie złota. Zapasy tego kruszcu nie wystarczyłyby na pokrycie wartości walut będących w obiegu.
Podaż złota
Rozpoznane i nadające się do eksploatacji zasoby
złota na świecie są bardzo małe. Rzadkość występowania oraz ograniczone jego zasoby powodują m.in., że do
1971 r. złoto odgrywało bardzo ważną rolę gospodar43

CZY KRYZYS GOSPODARCZY SPOWODOWAŁ WZROST

Transkrypt

Podobne dokumenty

ED_grudzień_NEWSLETTER - Punkt Informacji Europejskiej

Gra Xbox 360 GTA Episodes From Liberty city

Numer 2 (nr-2-2014-15) - Gimnazjum nr 1 im. Książąt

Przenosny System Mikroskopii X-Loupe wersja polska