Zwierzęta w powier
Transkrypt
Zwierzęta w powier
POWIETRZNI REKORDZIŚCI Owady były pierwszymi zwierzętami, które posiadły umiejętność latania. Latały już przynajmniej 150 mln lat wcześniej, zanim pojawiły się pierwsze ptaki i są jedynymi zwierzętami bezkręgowymi posiadającymi skrzydła. Skrzydła owada nie są zmodyfikowanymi odnóżami jak skrzydła ptaka, ale specjalnymi płatami kutykuli, odchodzącymi od górnej części owadziego tułowia – z drugiego i trzeciego segmentu. Powstają one w rozwoju osobniczym jako fałdy powłoki ciała, do których wnika jama ciała, nerwy i tchawki, tworząc charakterystyczny dla rodzaju owada układ żyłek. Skrzydła motyli i ciem są pokryte kolorowymi łuskami, ale pod nimi są tak samo zbudowane, jak skrzydła pszczół lub ważek. W skrzydłach owadów nie ma wewnętrznych mięśni. Są one poruszane za pomocą silnych mięśni zlokalizowanych w tułowiu. Mięśnie podłużne i pionowe, kurcząc się przemiennie, wywołują ruch górnej części segmentów tułowia, który z kolei pobudza skrzydła do ruchu. Ważki mają dwie pary skrzydeł, które pracują w sposób niezależny, ale u większości owadów, takich jak na przykład ćmy lub osy, dwie pary skrzydeł są połączone ze sobą haczykami, toteż pracują one jak jedna para. Muchy wykorzystują do lotu jedną parę skrzydeł, ponieważ druga para jest u nich zredukowana do postaci małych pałeczkowatych tworów, zwanych przezmiankami. Działają one jak stabilizatory i pomagają zwierzęciu utrzymać w locie równowagę oraz zachować wybrany kierunek lotu i jego poziom. U chrząszczy pierwsza para skrzydeł przekształcona jest w pokrywy, które chronią znajdujące się pod nimi delikatne błoniaste tylne skrzydła U ptaków każda część ciała, począwszy od lekkiego dzioba, a skończywszy na wachlarzowatym ogonie, jest zbudowana tak, aby umożliwić latanie. Cudem ewolucji są w szczególności skrzydła, które są przekształconymi kończynami przednimi. Aby zapewnić siłę niezbędną do poruszania nimi, ptaki wykształciły ogromne mięśnie lotne, które stanowią od 15 do 20 procent masy ciała. Ruch skrzydła podczas lotu to nie proste machanie w górę i w dół, ale kreślenie w powietrzu figury podobnej do ósemki. Kształt i wielkość skrzydeł wskazuje na sposób lotu. Drapieżniki szybujące wysoko mają długie i szerokie skrzydła, podczas gdy ptaki chwytające zdobycz w locie wąskie i wygięte do tyłu. Morskie ptaki szybujące mają wąskie, długie skrzydła, a skrzydła kuraków są krótkie i zaokrąglone, co umożliwia im szybkie wybicie się w powietrze. Jedynymi ssakami posiadającymi umiejętność aktywnego, trwałego latania są nietoperze. Ich skrzydła mają jeszcze inną budowę. Doskonale rozwinięte kończyny przednie składają się z krótkiego i silnego ramienia oraz bardzo długiego przedramienia z jedną tylko kością promieniową (brak jest występującej u pozostałych ssaków kości łokciowej). Wszystkie palce, poza kciukiem, są silnie wydłużone i stanowią konstrukcję, na której rozpięte są błony lotne. Wśród nietoperzy są zarówno doskonali lotnicy, jak i słabiej latające gatunki. Najszybsze z nich osiągają prędkość do 100 km/h. Większość nietoperzy lata jednak wolniej, za to ich zwrotność trudno porównać z jakimkolwiek ptakiem. Dwie zdolności nietoperzy zwiększają ich zwrotność. Jedna to zmiana kształtu skrzydeł: zwiększanie wypukłości powoduje zwiększenie nośności, a więc zmniejszenie prędkości i większą zwrotność. Druga zdolność to naprzemienne uderzanie skrzydłami, czego ptaki nie potrafią. Niektóre gatunki nietoperzy potrafią zawisać w powietrzu jak kolibry. Są też takie, które potrafią szybować wykorzystując prądy powietrzne. Wśród zwierząt, które opanowały latanie w powietrzu, można wymienić kilku rekordzistów. Oto przykłady: Najszybszym ptakiem jest sokół wędrowny (Falco peregrinus), który nurkując z dużej wysokości osiąga prędkość do 350 km/h. Sokół wędrowny Największą prędkość w locie poziomym rozwijają przedstawiciele kaczkowatych: tracz długodzioby, edredon i gęsiec. Osiągają podczas lotu prędkość do 104 km/h. Edredon – samiec i samica Za najwolniej latającego ptaka uważa się amerykańską słonkę, która w czasie lotu godowego nie opadając może poruszać się z prędkością 8 km/h. Słonka Uważa się, że połowa ptaków nie potrafi w poziomym locie przekroczyć prędkości 64 km/h. Najszybsze ruchy skrzydłami wykonuje ptak z Ameryki Południowej Helication cornuta, który może wykonywać 90 uderzeń skrzydłami na sekundę. Najdłuższy lot – 22 530 km – pokonała zaobrączkowana rybitwa popielata. Jak się przypuszcza rybitwa ta musiała pokonać Ocean Atlantycki, okrążyć Afrykę, a następnie Rybitwa popielata przelecieć nad Oceanem Indyjskim. „Urodzony w powietrzu”. Nazwa ta najlepiej pasuje do rybitwy z gatunku Sterna fuscata, która po opuszczeniu gniazda rodzinnego jako niedojrzały płciowo osobnik pozostaje przez 310 lat bez przerwy w powietrzu. Po okresie tym powraca na ziemię i przystępuje do rozrodu. Najwięcej czasu w powietrzu, z ptaków lądowych, spędza jerzyk (Apus apus). Pozostaje on w powietrzu przez 2-3 lat. W tym czasie śpi, pije, odżywia się, a nawet kopuluje w locie. Jerzyk Największym znanym ptakiem latającym był wymarły gatunek podobny do albatrosa, którego rozpiętość skrzydeł dochodziła do 7,6 m. Największą rozpiętość skrzydeł wśród współczesnych gatunków ma albatros wędrowny – Albatros wędrowny 3,6 m. Najcięższymi ptakami latającymi są łabędzie, których masa dochodzi do 15 kg, a rozpiętość skrzydeł do 2,5 m. Łabędź niemy Najmniejszy ptak świata to koliberek hawański, spotykany na Kubie. Dorosły samiec (samiczki są nieznacznie większe) ma około 5 cm długości całkowitej (z czego połowę stanowią dziób i ogon) i waży około 1,6 g. Koliberek hawański Wśród owadów największą szybkość lotu na dłuższych dystansach – 39 km/h – osiągają: giez zwierzyny płowej, ćmy z rodziny zawisakowatych, bąk bydlęcy i niektóre motyle tropikalne z rodziny powszelakowatych. Na krótkich odcinkach rekordzistką jest ważka Austrophlebia costalis, która osiąga prędkość 58 km/h. Najszybciej machają skrzydłami ochotki z rodzaju Forcipomyia. Ich skrzydła mogą wykonać 62 760 uderzeń na minutę. Najwolniej z kolei macha skrzydłami paź królowej (Papillio machaom), wykonując średnio 300 uderzeń na minutę. Paź królowej Źródła informacji: Księga rekordów Guinnessa, REPROM, 1989 Świat Wiedzy – Zwierzęta i Rośliny, Marshall Cavendish www.wikipedia.p l