Wyżyna Krakowsko-Częstochowska nazywana

Wyżyna Krakowsko-Częstochowska nazywana

Wyżyna Krakowsko-Częstochowska
nazywana
również Jurą Krakowską i Jurą Polską to wschodnia część
Wyżyny Śląsko-Krakowskiej, o długości ok. 80 km, która
rozciąga się od Krakowa po Częstochowę gdzie pas wzgórz
wznosi się od 300-515 m n.p.m. Pomiędzy Częstochową a
Wieluniem nie ma już wzgórz tej wysokości, pomimo tego
niekiedy używa się nazwy: Wyżyna KrakowskoWieluńska.
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska dzieli się na:




Wyżynę Częstochowską
Wyżynę Olkuską
Rów Krzeszowicki
Grzbiet Tenczyński
Geologia
Obszar Jury ma bardzo ciekawą przeszłość geologiczną.
Stanowił niejednokrotnie w swojej historii dno morza,
przez co powstało wiele warstw skał (dolomity, margle,
wapienie). Dominującymi skałami są jednak wapienie
górnojurajskie. Charakterystyczne są skały wapienne
pocięte dolinami erozyjnymi, a także zjawiska krasowe
m.in. jaskinie ze stalaktytami, stalagmitami oraz
stalagnatami. W kierunku Obniżenia Górnej Warty
występuje strome obniżenie o wysokości ok. 100 m. Od
południa uskok tektoniczny Rów Krzeszowicki oddziela
Wyżynę Olkuską. Rejon na południowy wschód od
Częstochowy jest miejscem, gdzie znajduje się najwięcej jaskiń w Polsce. Możemy zobaczyć
skamieniałe organizmy, które przywędrowały z obszaru równikowego (m.in. amonit), powstałą
poprzez wyżłobienie Dolinę Prądnika, ostańce czyli twardsze fragmenty skał, które nie podlegają
rozpuszczaniu (m.in. Maczugę Herkulesa). Zachodziły tu także ruchy górotwórcze, co również dało
ciekawy efekt. Najwięcej wzniesień jest w okolicach Krakowa. Dzięki różnorodności skał
występują tu specyficzne gatunki roślin.
Położenie
W dwóch rejonach Wyżyna wznosi się powyżej wysokości
500 m n.p.m. Najwyższe miejsce znajduje się na terenie
Ogrodzieńca – Góra Zamkowa lub Góra Janowskiego (515,6
m n.p.m. wg najnowszych pomiarów, na starszych mapach
podawana jest niewłaściwa wysokość – 504,5 m n.p.m.).
Drugi rejon gdzie Wyżyna przekracza 500 m n.p.m., to
wzgórze Skałka (Grodzisko) – 512,8 m n.p.m.) w
Jerzmanowicach. Ku zachodowi opada stromo do Wyżyny
Śląskiej, na wschodzie przechodzi łagodnie w Nieckę
Nidziańską. Południowa część Wyżyny KrakowskoCzęstochowskiej tworzy Grzbiet Tenczyński, który jest
oddzielony od pozostałej jej części Rowem Krzeszowickim. Rów Krzeszowicki stanowi drogę
przejścia ze Śląska do Małopolski.
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska jest położona na południu Polski. Graniczy:




od północy z Niziną Wielkopolską i Wyżyną Woźnicko-Wieluńską
od zachodu z Wyżyną Śląską i Niziną Śląską
od południa z Kotliną Sandomierską
od wschodu z Wyżyną Małopolską.
Rzeki
Na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej swój początek biorą rzeki i potoki: Warta, Biała
Przemsza, Czarna Przemsza, Pilica, Dłubnia, Szreniawa, Czarka (Żarki-Letnisko), Prądnik,
Wiercica, Rudawa, Chechło, Dulówka, Kluczwoda, Sanka, Rudno, Będkówka, Kozi Bród.
Klimat
Klimat wyżyny jest nieco odmienny od otaczających ją obszarów. Pokrywa śnieżna zalega tu przez
80 dni w roku, a od kwietnia do września trwają okresy burzowe. Roczne sumy opadów mieszczą
się w granicach 650-700 mm i są nieco wyższe niż w rejonach przyległych, a średnie temperatury
niższe o od 0,5 do 1,0 °C. Średnia temperatura latem wynosi 19 °C, zaś zimą -3 °C.
Flora
Wg prof. Władysława Szafera pozostająca pod wpływem klimatu
oceanicznego Wyżyna Krakowsko-Częstochowska tworzy odrębną
krainę geobotaniczną. Dominują tu ciepłolubne rośliny
charakterystyczne dla Europy Zachodniej. Stwierdzono
występowanie ok. 1600 gatunków roślin naczyniowych, co
stanowi 60% całej liczby gat. tych roślin w Polsce.
Osobliwości flory Jury
Endemity i gatunki rzadkie: brzoza ojcowska (w Dolinie
Bolechowickiej i Kobylańskiej), warzucha polska znaleziona w Olkuszu, warzucha tatrzańska
(endemit tatrzański), ostróżka tatrzańska (subendemit tatrzański), przytulia krakowska, modrzew
polski. Z rzadszych roślin wymienić należy także gatunki: ostnica Jana, ostnica włosowata, goździk
siny, aster gawędka, wisienka stepowa, kruszczyk drobnolistny, szałwia łąkowa, rojnik górski,
macierzanka pospolita, kłokoczka południowa, kwitnące okazy bluszczu, 10 gatunków storczyków,
fiołek bagienny.
Lasy
W zbiorowiskach leśnych występują głównie grądy, mieszane bory sosnowo-dębowe z domieszką
jodły lub buka, świetliste dąbrowy. Sporadycznie występuje buczyna sudecka i buczyna karpacka z
domieszką jodły. W runie tej ostatniej występuje lepiężnik biały, żywiec gruczołowaty, paprotnik
kolczysty, parzydło leśne. W okolicach Ojcowa i Olkusza występują reliktowe lasy górskie jaworzyna górska z języcznikiem zwyczajnym. Wśród drzew dominują: grab, sosna, buk, brzoza,
dąb, jodła. Wczesną wiosną przed rozwojem liści przez drzewa w runie leśnym zakwitają masowo:
przylaszczka pospolita, zawilec gajowy i żółty, miodunka ćma, szczyr trwały, śledziennica
skrętolistna, zdrojówka rutewkowata, złoć żółta, groszek wiosenny, pierwiosnek lekarski i
wyniosły. Spotkać można też śnieżyczkę przebiśnieg, wawrzynka wilczełyko, konwalię majową.
Często występuje kopytnik pospolity, pomocnik baldaszkowy, borówka czarna i brusznica. W
podszycie często występuje dzika porzeczka.
Inne Zbiorowiska
Ciepłolubne zbiorowiska murawy kserotermicznej reprezentowane są przez około 300 gatunków.
Są to m. in: aster gawędka, czosnek skalny (poza Jurą nie występujący na niżu), dziewanna
austriacka, ostnica Jana, kostrzewa bruzdkowana, oman wąskolistny, przetacznik wczesny, rumian
żółty, róża francuska, turzyca niska i turzyca Michela, wiśnia karłowata. Roślinność pustynna
reprezentowana jest przez szczotlichę siwą i wydmuchrzycę piaskową. Co ciekawe występuje tu
pewna liczba gatunków roślin typowo górskich (szczególnie w południowej części wyżyny). Są one
reliktami glacjalnymi, które przetrwały tutaj po ostatnim zlodowaceniu. Należy tu wymienić takie
gatunki, jak: ciemiężyca zielona i chaber miękkowłosy ( w Dolinie Prądnika), omieg górski (przy
źródłach Białej Przemszy), skalnica gronkowa, kozłek trójlistny, zanokcica zielona, zachyłka
Roberta (na skałach i piargach). Jeszcze starszymi reliktami, bo pochodzącymi z okresu
trzeciorzędu są bardzo rzadko spotykane: ostróżka tatrzańska, wierzba lapońska, reliktami jest
również brzoza karłowata, dębik ośmiopłatkowy i znaleziony tylko na dwóch stanowiskach
paprotnik pstry. Na nieużytkach i suchych wapiennych zboczach występują krzaczaste zarośla
leszczyny, tarniny, dzikiej róży, a wśród skał wapiennych licznie występuje jałowiec pospolity.
Grzyby, glony i porosty
Liczna jest flora grzybów – ok. 600 gatunków. Z rzadszych gatunków występują: piestrzenica
kasztanowata, szmaciak gałęzisty, muchomor sromotnikowy, żagiew siarkowa i rosnący pod ziemią
jeleniak. Ogromne bogactwo glonów (w rzece Pilica doliczono się ich 450 gatunków). Niemal
połowę z 420 występujących tu porostów stanowią epifity. Występuje tu bardzo ładny skorupiastolistkowaty porost złotorost ścienny oraz rzadki granicznik płucny.
Jednym z poważniejszych zagrożeń dla flory Jury jest duże skażenie powietrza spowodowane
bliskim sąsiedztwem dużych zakładów przemysłowych oraz zmiany środowiska spowodowane
osuszaniem bagien i torfowisk.
Fauna
Ze stosunkowo rzadkich zwierząt występują tu: padalec
zwyczajny, w tym również jego rzadka odmiana
turkusowa, gniewosz plamisty, zaskroniec, żmija
zygzakowata, ropucha paskówka. Z owadów największy
europejski chrząszcz jelonek rogacz, największy polski
motyl zmierzchnica trupia główka oraz paź żeglarz.Obszar
Wyżyny stanowi podobnie jak w przypadku flory odrębną
krainę zoogeograficzną pod nazwą Jura Krakowska. Na
skutek szkodliwego dla środowiska przyrodniczego
oddziaływania gospodarki człowieka została tu wytępiona
znaczna liczba gatunków ssaków i innych rzadkich
zwierząt. Dawniej charakterystyczny dla Jury był np. wąż Eskulapa, który został wytępiony niemal
w całej Polsce. Zwiększyła się natomiast liczba zwierząt drobnych, szczególnie bezkręgowców.
Obecnie na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej występują zwierzęta typowe dla bardzo ciepłych
i silnie zagospodarowanych obszarów chociaż można tu spotkać również wiele rzadkich gatunków
zwierząt.
Na szczególna uwagę wśród ssaków zasługują nietoperze, których na Wyżynie KrakowskoCzęstochowskiej żyje 17 gatunków m.in. rzadkie: nocek orzęsiony (w Jaskini Wierzchowskiej
Górnej i Jaskini Racławickiej – jedyne występowanie w Polsce), podkowiec duży (stwierdzony w
Polsce tylko w Jaskini Nietoperzowej), gacek wielkouchy, podkowiec mały (w Sokolich Górach)
oraz mroczek posrebrzany
Endemitami wśród fauny są tu: jelonek rogacz, paź królowej i paź żeglarz. Do endemitów należy
zaliczyć również chrząszcze jaskiniowe (Choleva lederina gracilenta, Catops tristis inferus).
W wodach źródeł krasowych (m.in. w Dolinie Sąspówki) zachował się relikt z epoki lodowcowej,
przedstawiciel fauny bezkręgowej – wypławek alpejski (planaria alpina).
Turystyka
Dzięki korzystnej rzeźbie terenu tereny Wyżyny
Krakowsko-Częstochowskiej były dobrym miejscem do
budowy warowni obronnych. Wybudowano tu wiele
zamków, które tworzą tzw. "Szlak Orlich Gniazd". Jest tu
dużo obiektów do zwiedzania. Znajdują się tu tereny
wspinaczki skałkowej czy trasy dla quadów.
Ze względu na piękno krajobrazu Wyżyna należy do
najatrakcyjniejszych regionów turystycznych w Polsce.
Jura jest stolicą wspinaczkową Polski. Znajduje się tu
wiele ścianek oficjalnie do tego przeznaczonych oznaczonych w skali od II do 6.8 co do stopnia
trudności. Dla plażowiczów też coś się znajdzie. Jest tutaj Jezioro Porajskie. Ostatnio zbudowano
wyciągi narciarskie.
LEŚNIÓW (ŻARKI)
Sanktuarium Maryjne
Matki Boskiej Leśniowskiej - Patronki rodzin
INFORMACJE OGÓLNE:
Sanktuarium Matki Bożej Leśniowskiej, Patronki Rodzin, jest częścią zespołu klasztornego
OO. Paulinów, położonego w Leśniowie – przedmieściu Żarek, w województwie śląskim;
leżącym około 40 kilometrów na południowy wschód od Częstochowy. Jest ono ważnym
ośrodkiem pielgrzymkowym na trasie z Krakowa oraz ze Śląska na Jasną Górę. Położenie
Sanktuarium na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej – regionie o wybitnych walorach
środowiska przyrodniczego, w obrębie Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd, przy szlaku
turystycznym o tej samej nazwie sprawia, że jest to szczególne miejsce modlitwy i
spotkania z Matką Bożą.
KLASZTOR OO. PAULINÓW:
Zespół klasztorny OO. Paulinów położony jest w parku koło źródła Leśniówki. Składa się z
kościoła p.w. Nawiedzenia NMP, ołtarza polowego, kaplicy nad źródłem, klasztoru,
dzwonnicy oraz domu pielgrzyma. Przypuszcza się, że w Leśniowie istniał już kościółek
drewniany. Istnieją zapisy świadczące, iż w 1325 roku rezydował tu pleban imieniem
Mikołaj. Nieznana jest dokładna data wzniesienia I murowanej świątyni. Prawdopodobnie
około 1610 i roku Jan z Pilicy Koryciński herbu Topór, kasztelan I oświęcimski, w nowym
kościele umieścił cudowną figurę. Pierwotnie w bocznym ołtarzu św. Józefa, później zaś
przeniesiono Madonnę cło ołtarza I głównego. Kroniki odnotowują, iż fundator
„doświadczył na sobie licznych łask od Matki Bożej
Leśniowskiej" - tak głosi napis na jego portrecie
trumiennym, o czym pisze ojciec Józef Stanisław I Płatek.
Jednonawowy kościół, z węższym, półkolistym prezbiterium
był wielokrotnie przebudowywany. Najstarsza część, z 1559
r. ma charakter gotycko-renesansowy. W 1762 r.
dobudowano murowaną kruchtę, a w 1791 przedłużono
nawę. W 1798 wybudowano wieżyczkę na sygnaturkę.
Po północnej stronie Sanktuarium znajduje się późnobarokowy klasztor (budowę rozpoczęto w 1755 r.), bez
wyraźnych cech stylowych, składający się z czterech
skrzydeł z kwadratowym wirydarzem w środku. Na poziomie
pierwszego piętra chórem połączony jest z kościołem. W 1963 – 1967 przeprowadzono gruntowną modernizację
kościoła, ostatni zaś remont – na 600-lecie Sanktuarium – w 1988 r. Wtedy też wykonano nową polichromię. W
latach 1984 – 1986 ustawiono w parku 15 kapliczek różańcowych. W 1994 r. wybudowano wolnostojącą
dzwonnicę. W ramach obchodów Wielkiego Jubileuszu 2000-lecia Chrześcijaństwa wybudowano ołtarz polowy,
kaplicę nad źródłem potoku oraz wzdłuż muru przyklasztornego wybudowano 14 stacji Drogi Krzyżowej.
Późnobarokowy główny ołtarz oraz ołtarze boczne pochodzą z pierwszej połowy XVIII w. Ołtarz główny, z
cudowną figurką MB Leśniowskiej, pochodzącej z XIV w. był przerobiony w 1856 r. i odnowiony w 1956 r.
Drewniany, rokokowy portal w fasadzie zachodniej pochodzą z drugiej połowy XVIII w., późno rokokowe stalle,
balustrady oraz konfesjonały z 1782 r.
HISTORIA:
Według bardzo dawnej tradycji kult Matki Bożej
Leśniowskiej związany jest ściśle z kultem Matki Bożej
Jasnogórskiej. Wracający z Rusi na Śląsk w roku 1382
śląski książę Władysław Opolczyk (prawnuk Władysława
Łokietka), wiązł ze sobą dwa bezcenne skarby: cudowny
obraz Czarnej madonny oraz drewnianą figurkę Maryi z
Dzieciątkiem. W nieznośnym upale bezskutecznie
poszukiwał on wody w okolicy dzisiejszego Leśniowa.
Zwrócił się wtedy w pokornej modlitwie do Matki Bożej i
uzyskał niezwykłą łaskę, bo nagle wytrysnęło obfite
źródło, dające początek istnieniu do dziś potokowi
Leśniówka. W dowód wdzięczności pozostawił w kaplicy
przy źródle drewnianą figurkę Matki Bożej, którą wiózł
razem z Cudownym Obrazem „Czarnej Madonny”.
Gotycka statua, 70 cm wysoka, znajduje się dzisiaj w
głównym ołtarzu Sanktuarium i jest przedmiotem bardzo żywego kultu. Figurka wykonana została w XIV w., nie
zachowały się żadne przekazy na temat jej pochodzenia ani jej twórcy.
W roku 1559 kasztelan oświęcimski Jan Koryciński w dowód wdzięczności za liczne łaski umieścił cudowną
figurę w specjalnie dlań wybudowanym kościele. Na początku XVIII w. nowy właściciel Leśniowa – Józef
Męciński, przebudował istniejący kościół. W 1706 roku aktem fundacyjnym przekazał go paulinom, których
posługa w tym Sanktuarium trwała do roku 1864, kiedy to na rozkaz cara Aleksandra II nastąpiła kasata
Zakonu. Paulini powrócili do Leśniowa dopiero w 1936 roku. W 1937 r. do Leśniowa zostaje przeniesiony z
Leśnej Podlaskiej zakonny nowicjat. Dnia 13 sierpnia 1967 roku odbyła się uroczystość koronacji figury Matki
Bożej, dokonanej przez Prymasa Polski – kard. Stefana Wyszyńskiego, kard. Karola Wojtyłę, bpa Stefana Barełę
oraz Generała Zakonu Paulinów – o. Jerzego Tomzińskiego. Od początku obecności figury w Leśniowie rozwija
się kult Matki Bożej, czczonej szczególnie jako Patronki Rodzin. Mają tu miejsce liczne łaski uzdrowień
fizycznych i duchowych. Nie były one systematycznie rejestrowane. Katalog łask, prowadzony przez OO.
Paulinów od 1706 r., wymienia ich kilkaset. Sanktuarium stało się regionalnym ośrodkiem pielgrzymkowym oraz
odwiedzanym przez pielgrzymki zmierzające na Jasną Górę.
Trasa wielu pielgrzymek pieszych na Jasną Górę prowadzi przez Leśniów. W latach 1999 – 2000 Sanktuarium
odwiedziło ponad 900 grup pielgrzymkowych. Z kultem Matki Bożej, zgodnie z tradycją, związane jest też
specjalnie obudowane wywierzysko krasowe, zwane źródłem Najświętszej Maryji Panny.
NABOŻEŃSTWA I PIELGRZYMKI:
W każdą środę w sanktuarium leśniowskim jest
odprawiana nowenna, połączona z odczytywaniem
próśb i podziękowań składanych przez wiernych.
Dotyczą one różnych intencji, szczególnie zaś
problemów życia rodzinnego, narażonego na liczne
niebezpieczeństwa. Od 1977 roku zaprowadzono
dokładną rejestrację intencji wyrażanych na
odpowiednich kartkach. Można więc dokonać ich
charakterystyki i niejako sięgnąć do wnętrza
uczestników nabożeństw, ufających w pomoc Maryi.
Liczne są także dowody wdzięczności w postaci
składanych wotów. Już w XVIII wieku zasięg
oddziaływania sanktuarium nie ograniczał się do
sąsiednich miejscowości. Często sięgał aż do
Radomia,
Baranowa,
Olkusza,
Siewierza,
Szczekocin, Pilicy, Częstochowy. Oświęcimia i
Śląska. Do Leśniowa przybywali także dostojnicy Kościoła, jak biskup Michał Kunicki z Krakowa w 1746 roku,
biskup Marcin Załuski z Płocka w 1758 roku, biskup Ignacy Kozierowski w 1787 roku.
Sanktuarium MB Leśniowskiej służy rodzinie, umacnia ją w wierze i miłości. Tu przed figurkę Patronki Rodzin
przychodzą narzeczeni, matki w stanie błogosławionym oraz rodzice ze swymi pociechami. Od lat w każdą środę
przed wieczorną Mszą Św. odmawiana jest nowenna do MB Leśniowskiej, podczas której odczytywane są
intencje dotyczące życia rodzinnego. W każdą pierwszą niedzielę miesiąca odprawiana jest Eucharystia
połączona z odnowieniem przyrzeczeń małżeńskich. W drugą niedzielę miesiąca ojcowie paulini zapraszają do
sanktuarium najmłodszych. po Komunii Św. każde dziecko otrzymuje indywidualne błogosławieństwo oraz
specjalną modlitwę do odmawiania przez cały miesiąc. Msza Św w trzecią niedzielę miesiąca połączona jest ze
specjalnym błogosławieństwem dla rodzin. Czwarta niedziela m-ca poświęcona jest matkom oczekującym
narodzin dziecka. Codziennie w intencji rodzin odmawiany jest Różaniec.
Główne uroczystości odpustowe w Leśniowie odbywają się w święto Nawiedzenia św. Elżbiety przez Najświętszą
Maryję Pannę - 2 lipca (zachowano stary kalendarz liturgiczny) oraz w niedzielę po tej dacie.
Leśniów to miejsce formacji nowicjuszy Zakonu Ojców Paulinów. Nowicjat zakonny przeniesiony został do
Leśniowa z Leśnej Podlaskiej w 1937 r. Mogą być do niego przyjęci kandydaci, którzy ukończyli 17 lat. Nowicjat
jest szkołą życia zakonnego i próbą powołania. Trwa 1 rok dla Kandydatów do kapłaństwa i dwa lata dla braci
zakonnych.
INFORMACJE:
Sanktuarium Matki Bożej Leśniowskiej
42-310 Żarki, ul. Leśniowska 99
woj. śląskie
tel. 034 314 80 22,
tel./fax. 034 314 81 02
adres e-mailowy: lesniow(at)wp.pl
strona internetowa:: www.lesniow.pl