Laktacja i karmienie piersią. Przegląd piśmiennictwa

Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 7, zeszyt 3, 165-170, 2014
Laktacja i karmienie piersią. Przegląd piśmiennictwa
MARTA FLOREA1
Streszczenie
Mimo powszechnie znanych zalet karmienia piersią, aktualizacja wiedzy na temat laktacji nie jest zbyt
popularna wśród personelu medycznego. Potwierdzeniem tej tezy może być liczba IBCLC (Międzynarodowych Dyplomowanych Konsultantów Laktacyjnych) w Polsce – 96 (dla porównania w Niemczech jest ich
1460). Międzynarodowy Dyplomowany Konsultant Laktacyjny to członek personelu medycznego, który
zapewnia profesjonalną opieką i wsparcie kobietom karmiącym. Jednak mimo że nie każda położna i nie
każdy lekarz pediatra będzie mieć możliwość uzyskania tego tytułu, powinni oni aktualizować wiedzę dotyczącą laktacji. Przedstawiony poniżej artykuł jest próbą naszkicowania najważniejszych zagadnień dotyczących karmienia piersią i laktacji. Stanowi on przegląd literatury, głównie z ostatnich pięciu lat, dotyczącej następujących tematów: zalety karmienia piersią, etapy laktacji i czynniki na nie wpływające, skład
mleka ludzkiego, przebieg prawidłowego karmienia piersią, najczęstsze problemy w czasie karmienia piersią, doradztwo laktacyjne, przeciwwskazania do karmienia piersią, farmakoterapia w czasie laktacji, antykoncepcja a karmienie piersią.
Kluczowe słowa: laktacja, karmienie piersią, pokarm kobiecy, noworodek, odżywianie
1. Zalety karmienia piersią
Karmienie piersią jest zalecane przez wszystkie
organizacje zajmujące się zdrowiem matki i dziecka
jako optymalny sposób odżywiania noworodka i niemowlęcia.
Mleko matki jest najodpowiedniejszym pokarmem
zarówno dla noworodka urodzonego o czasie, jak i dla
wcześniaka [1]. Karmienie sprzyja odpowiedniemu
rozwojowi dziecka oraz wzmacnia więź między matką
a dzieckiem [5, 7, 9]. Karmienie piersią zmniejsza ilość
zgonów niemowląt, hospitalizacji, wizyt u lekarza.
Dzieci karmione naturalnie rzadziej zapadają na
infekcje układu oddechowego, pokarmowego, moczowego, białaczkę, astmę, a jako dorośli rzadziej są otyłe
i rzadziej chorują na cukrzycę [11, 13, 16, 17].
Matki karmiące piersią rzadziej chorują na depresję poporodową, raka piersi, jak również w okresie pomenopauzalnym rzadziej występuje u nich
nadciśnienie, cukrzyca oraz choroby układu krążenia
[11, 13].
2. Etapy rozwoju laktacji i czynniki
wpływające na ich przebieg
Laktacja jest jednym z elementów cyklu rozrodczego. Jej kolejne etapy są uwarunkowane zarówno
hormonalnie, jak i pod wpływem innych czynników.
W czasie ciąży w piersiach pojawiają się zarówno
zmiany w tkankach, jak i biochemiczne, których ce1
lem jest przygotowanie gruczołów sutkowych do syntezy i produkcji mleka po porodzie. Wyróżniamy następujące etapy laktacji: mammogeneza, laktogeneza,
laktacja i inwolucja [10, 12, 13].
Mammogeneza. Obejmuje zmiany zachodzące w piersiach, które powodują wzrost i rozwój tkanki gruczołowej. Przed okresem dojrzewania występują pierwotne i wtórne kanaliki, które w okresie dojrzewania
pod wpływem hormonów, głównie estrogenu, rozgałęziają się, proliferują i tworzą pęcherzyki, wysłane
dwoma warstwami nabłonka. W czasie ciąży zmiany
hormonalne powodują znamienną przebudowę gruczołu sutkowego. Zachodzi dalszy wzrost gruczołu
oraz różnicowanie kanalików i pęcherzyków końcowych i przygotowanie ich do sekrecji
Laktogeneza. Procesy zachodzące w czasie laktogenezy umożliwiają sekrecję mleka. Wyróżniamy
laktogenezę I oraz laktogenezę II. Laktogeneza I ma
miejsce od momentu, gdy gruczoł sutkowy jest wystarczająco dojrzały to produkcji mleka, tj. od 16. tygodnia ciąży (u niektórych kobiet może się to objawiać pojawieniem wydzieliny z gruczołu, ale synteza
mleka jest blokowana przez wysoki poziom estrogenu i progesteronu). Laktogeneza II rozpoczyna się
ok. 4 dni po porodzie, jest uwarunkowana spadkiem
stężenia progesteronu, które pociąga za sobą zmiany
w nabłonku pęcherzyków i rozpoczyna się produkcja
mleka.
Samodzielny Publiczny Zespół Opieki Zdrowotnej w Mińsku Mazowieckim
166
M. Florea
Laktacja. To okres kiedy następuje stabilizacja
produkcji mleka, nazywany również laktogenezą III
(dawniej galaktopoezą). Pod wpływem ssania piersi
przez dziecko dochodzi do zwiększonego wydzielania oksytocyny, która z kolei powoduje wypływ mleka z piersi. Na regulację syntezy mleka ma również
wpływ prolaktyna. Zmiany zachodzące w laktocytach
mają charakter cykliczny. Jeśli pierś nie jest opróżniana, dochodzi do hamowania produkcji mleka
przez zmniejszenie stężenia prolaktyny (która uwalniana jest pod wpływem ssania) oraz zmniejszenie
przepływu w naczyniach krwionośnych wywołane
zwiększonym ciśnieniem.
Inwolucja. Proces inwolucji rozpoczyna się z chwilą
zahamowania opróżniania piersi, co z kolei powoduje rozpoczęcie procesu prowadzącego do apoptozy
laktocytów. Po zakończeniu laktacji dochodzi do inwolucji tkanki gruczołowej piersi w mechanizmie
apoptozy komórek nabłonka gruczołowego oraz proteolizy błony podstawnej [6, 10, 13].
3. Skład mleka kobiecego
Mleko kobiece jest roztworem koloidalnym zawierającym idealne proporcje składników odżywczych oraz czynników niezbędnych do prawidłowego wzrostu i rozwoju dziecka. Jego skład jest różny w zależności od etapu laktacji, pory dnia, fazy karmienia, diety matki, czasu trwania ciąży, rodności kobiety czy czasu trwania pojedynczego karmienia.
Ze względu na etapy laktacji wyróżniamy: mleko
przedporodowe, siarę, mleko przejściowe oraz mleko
dojrzałe.
Mleko przedporodowe powstaje w czasie laktogenezy I, jego pojawienie się wynika z przedostawania
się wydzieliny laktocytów do przestrzeni międzykomórkowych. Może się pojawiać w postaci skąpej
wydzieliny od 16. tygodnia ciąży. Siarą nazywamy
wydzielinę gruczołu mlecznego, która pojawia się
w pierwszych dniach po porodzie. Jej ilość jest zróżnicowana i uzależniona przede wszystkim od liczby
karmień, waha się od 2 do 20 ml na karmienie i wynosi średnio 100 ml na dobę. Siara jest gęstym, zwykle
żółtawym płynem, a jej skład różni się od składu
dojrzałego mleka. W porównaniu z mlekiem dojrzałym zawiera mniej tłuszczu a więcej laktozy, sodu,
potasu, białka, witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, minerałów, laktoferryny, immunoglobulin, a w
szczególności immunoglobuliny A. Siara ułatwia oddanie smółki przez noworodka oraz rozwój prawidłowej
flory jelitowej. Przeciwciała zawarte w siarze chronią
noworodka przed bakteriami i wirusami. Średnia kaloryczność 100 ml siary wynosi 67 kcal.
Mleko przejściowe pojawia się między 7. a 14.
dniem po porodzie i stanowi etap pośredni pomiędzy siarą a mlekiem dojrzałym. W mleku przejściowym spada stężenie immunoglobulin, witamin rozpuszczalnych w tłuszczu i białka, a rośnie stężenie laktozy, tłuszczu oraz witamin rozpuszczalnych
w wodzie.
Mleko dojrzałe jest produkowane przez gruczoły
sutkowe zwykle od 3. tygodnia po porodzie. Średnia
kaloryczność 100 ml mleka dojrzałego wynosi 75
kcal, a pH wynosi 7,1. Jego głównym składnikiem
(87%) jest woda, dlatego też jej niewystarczające spożycie przez kobietę karmiącą może przyczynić się do
zmniejszenia laktacji. Tłuszcze stanowią ok 6% objętości mleka, są to głównie triacyloglicerole, fosfolipidy, kwasy tłuszczowe, sterole. Tłuszcze zawarte
w mleku umożliwiają prawidłowy wzrost i rozwój
dziecka, są łatwo przyswajalnym źródłem energii. Stężenie tłuszczu w mleku rośnie proporcjonalnie do
czasu trwania pojedynczego karmienia. Białka stanowią 0,9% objętości mleka zaliczamy do nich kazeinę,
albuminę, α-laktoalbuminę, β-laktoglobuliny, laktoferrynę, immunoglobuliny, glikoproteiny, lizozym.
Węglowodany mleka ludzkiego to przede wszystkim
laktoza oraz niewielkie ilości glukozy i galaktozy. Oligosacharydy zawarte w mleku sprzyjają rozwojowi
Lactobacillus bifidus i tym samym warunkują powstanie prawidłowej flory jelitowej, która stanowi czynnik
ochronny przed infekcjami układu pokarmowego.
Glikoproteiny (do których zaliczamy m.in. immunoglobuliny) chronią organizm dziecka przed wieloma
różnymi patogenami. Ludzkie mleko zawiera pierwiastki takie jak: żelazo, sód, potas, wapń, magnez,
cynk, fluor,chrom, selen, molibden, nikiel, jod,chlor,
fosfor, siarka, miedź. Są w nim również obecne witaminy A, B1, B2, B6, B12 C, D, E, K oraz kwas pantotenowy, biotyna i kwas foliowy. Do hormonów obecnych w mleku ludzkim zaliczamy tyroksynę, trójjodotyrozynę, kortyzol, progesteron, estrogeny. W mleku
znajdują się również sole żółci, prostaglandyny, erytropoetyna, insulina, naskórkowy czynnik wzrostu
(epidermal growth factor – EGF) i inne czynniki (np.
TGFα, NGF, IGF 1). Enzymy obecne w mleku (np.
lipaza, amylaza, peroksydaza i inne) warunkują syntezę poszczególnych składników mleka wpływają na
prawidłowy metabolizm oraz spełniają funkcje ochronne [6, 10].
Laktacja i karmienie piersią. Przegląd piśmiennictwa
Tabela 1. Wybrane składniki mleka dojrzałego i ich średnie stężenie. Opracowano na podstawie Lawrence R.,
Lawrence R. (2010) Breastfeeding: A Guide for the Me-
dical Professional
Składnik
Laktoza
Białko
Tłuszcz
Wapń
Magnez
Sód
Potas
Chlor
Żelazo
Cynk
Miedź
Witamina A
Witamina D
Witamina K
Witamina E
Witamina C
Witamina B6
Witamina B12
Kwas foliowy
Jod
Selen
Mangan
Fluor
Chrom
Stężenie
72 g/l
10 g/l
40 g/l
280 mg/l
35 mg/l
180 mg/l
525 mg/l
420 mg/l
0,3 mg/l
1,2 mg/l
0,25 mg/l
670 μg/l
0,55 μg/l
2,1 μg/l
2,3 mg/l
43 mg/l
93 mg/l
1 μg/l
85 μg/l
110 μg/l
20 μg/l
6 μg/l
16 μg/l
50 μg/l
4. Przebieg prawidłowego karmienia piersią
Prawidłowe karmienie piersią jest ważne zarówno dla matki, jak i dla dziecka. Dzięki prawidłowym
technikom karmienia dziecko jest odpowiednio przystawione do piersi, ssie efektywnie i rozwija się prawidłowo, a w piersiach prawidłowo i regularnie
opróżnianych nie dochodzi do rozwoju zastoju, zapalenia albo urazów brodawek. Zapoznanie matki z technikami prawidłowego karmienia zwiększa prawdopodobieństwo, że będzie ona karmiła piersią odpowiednio długo, a laktacja będzie przebiegała w sposób
harmonijny i satysfakcjonujący.
W czasie karmienia matka powinna znajdować się
w wygodnej, zrelaksowanej pozycji (siedzącej lub
leżącej), dziecko przylega brzuchem do ciała matki,
a jego głowa znajduje się na wysokości piersi tak aby
mogło swobodnie uchwycić pierś. Prawidłowe uchwycenie piersi charakteryzuje się tym, że: usta dziecka obejmują nie tylko brodawkę, ale również część
otoczki znajdującą się u podstawy brodawki, warga
górna i dolna są wywinięte tworząc szeroki kąt,
czubek nosa i broda lekko dotykają piersi, w czasie
karmienia nie słychać cmokania, karmienie nie jest
167
bolesne, a po zakończeniu karmienia brodawka nie
jest zniekształcona.
Jeśli po porodzie stan matki i dziecka jest dobry
pierwsze karmienie powinno odbyć się już na sali
porodowej. W czasie pierwszych 2 miesięcy życia
dziecko powinno być karmione na żądanie, ale nie
rzadziej niż co 3godziny (w nocy może być 1 przerwa
4- godzinna) co oznacza 8-12 karmień na dobę (w tym
przynajmniej 1 karmienie w nocy). Karmienie z jednej piersi powinno trwać minimum 10 minut, jest ono
efektywne, jeśli dziecko jest prawidłowo przystawione do piersi, w trakcie trwania całego karmienia
dziecko ssie aktywnie (tzn. wykonuje głębokie ruchy
żuchwy, można usłyszeć przełykanie i/lub wyczuć
ruch krtani albo delikatne drżenie okolicy potylicznej). Obiektywną oceną skuteczności karmienia jest
pomiar ilości stolców oddawanych przez dziecko (3-4
stolców/dobę od 5dnia życia), mikcji (w ciągu doby
5-8 zmoczonych pieluch od 5. do 42. dnia życia, później ok. 5) oraz pomiar przyrostu masy ciała [13].
Tabela 2. Prawidłowy średni przyrost masy ciała dziecka
w wieku 0-12 miesięcy. Opracowano na podstawie Nehring-Gugulska M., Żukowska-Rubik M., Pietkiewicz A.
(2012) Karmienie piersią w teorii i praktyce
Średni dzienny
Wiek dziecka
przyrost masy
[miesiące]
ciała dziecka [g]
0-3
3-6
6-9
9-12
28
18
12
9
Średni tygodniowy
przyrost masy ciała
dziecka [g]
200
122
87
63
Organizacje takie jak WHO (World Health Organisation – Światowa Organizacja Zdrowia), ESPHAGAN (European Society of Pediatrics, Gastroenterology, Hepatology and Nutricion – Europejskie Towarzystwo Gastroenterologii Hepatologii i Żywienia
Dzieci), AAP (American Academy of Pediatrics –
Amerykańska Akademia Pediatrii) zalecają wyłączne
karmienie mlekiem matki przez pierwszych 6 miesięcy życia, wg AAP pożądane jest karmienie do
ukończenia pierwszego roku życia, a górna granica
karmienia piersią nie jest ściśle określona [13].
5. Najczęstsze problemy w trakcie karmienia
piersią. Poradnictwo laktacyjne
Do najczęstszych problemów podawanych przez
kobiety karmiące piersią będących przyczyna rezygnacji lub ograniczenia karmienia naturalnego zalicza-
168
M. Florea
my: problemy z przystawieniem dziecka do piersi
oraz prawidłowym uchwyceniem brodawki, ból i/lub
rany brodawek, ból w czasie karmienia piersią, subiektywne odczucie matki, że dziecko nie najada się
lub nie przybiera prawidłowo na wadze, wrażenie
braku pokarmu, utrudniony wypływ pokarmu na początku karmienia, obrzęk piersi, nawał pokarmu [10].
Jeśli kobieta karmiąca uzyska odpowiednią poradę
laktacyjną istnieje duża szansa na rozwiązanie większości z powyższych problemów. Fachowa porada
laktacyjna obejmuje:
– analizę problemu zgłaszanego przez matkę,
– ocenę karmienia,
– badanie matki,
– badanie dziecka,
– ocenę przebiegu karmienia,
– zalecenia końcowe zawierające propozycje rozwiązania problemu i ewentualnej kontrolnej porady [13].
Laktacyjny (ang. International Board Certified Lactation Consultant) tytuł nadawany na 5 lat przez Międzynarodową Radę Egzaminatorów Konsultantów
Laktacyjnych (ang. IBLCE), szczegółowe informacje
na temat certyfikatu znajdują się na stronie www.
iblce.org
CDL – Certyfikowany Doradca Laktacyjny, tytuł nadawany na 7 lat przez Centrum Nauki o Laktacji (CNoL)
więcej informacji na stronie www.kobiety.med.pl
Niezwykle istotnym elementem każdej porady
laktacyjnej jest uważne słuchanie i udzielenie wsparcia psychologicznego matce karmiącej. Takiego
wsparcia i porad laktacyjnych potrzebują szczególnie
matki dzieci urodzonych przedwcześnie, dzieci chorych, z obciążonym wywiadem okołoporodowym,
wieloraczków, matki młodociane oraz matki o niskim
statusie socjoekonomicznym. Mimo istniejących problemów również one mogą skutecznie karmić swoje
dzieci piersią.
Indywidualne poradnictwo laktacyjne jest najlepszym źródłem rozwiązania problemów pojawiających się w trakcie karmienia piersią. W wielu krajach europejskich (np. Szwecji, Norwegii, Holandii)
dzięki zapewnieniu bezpłatnych porad laktacyjnych
znacząco zmniejszono koszty leczenia noworodków
i niemowląt [13].
4 października 2012 r. wszedł w życie tzw. standard opieki okołoporodowej będący Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 20 września 2012 r.,
określającym procedury postępowania w opiece nad
kobietą i dzieckiem podczas ciąży fizjologicznej, fizjologicznego porodu, połogu oraz opieki nad noworodkiem (Dz.U. 2012 nr 0 poz. 1100). Zgodnie z tym
standardem każda osoba. która sprawuje opiekę nad
ciężarną czy matką noworodka lub niemowlęcia (ginekolog, lekarz rodzinny, położna, pediatra) powinna
zachęcać matki do karmienia naturalnego oraz powinna znać i umieć przekazać zasady prawidłowego
karmienia piersią. Dogłębną wiedzę na temat laktacji
zdobyły osoby posiadające jeden z 2 certyfikatów:
IBCLC– Międzynarodowy Dyplomowany Konsultant
Bezwzględne przeciwwskazania do karmienia
piersią ze strony matki:
– AIDS lub nosicielstwo HIV,
– WZW C w okresie wiremii,
– czynna, nieleczona gruźlica,
– zakażenie lub nosicielstwo HTLV I i HTLV II (ang.
Human T-cell lymphotropic virus types I and II),
– stosowanie niektórych leków (np. antymetabolitów, chemioterapeutyków),
– narkomania,
– niewydolność krążenia NYHA IV,
– ciężkie choroby psychiczne,
– zmiany okolicy brodawki sutkowej w przebiegu
ospy, opryszczki, kiły, liszajca zakaźnego,
– zakażenie wirusem Ebola,
– zakażenie wirusem wścieklizny,
– gorączka Lassa,
– gorączka krwotoczna wywołana wirusem Maburg
[6, 13].
Przeciwwskazania do karmienia piersią ze strony
matki i ze strony dziecka
Istnieje niewiele bezwzględnych przeciwwskazań
do karmienia piersią tak ze strony matki, jak i ze strony dziecka. W niektórych stanach chorobowych zalecane jest czasowe odciąganie pokarmu i/lub rozpoczęcie karmienia piersią po włączeniu odpowiedniego leczenia.
Czasowe przeciwwskazania do karmienia piersią:
– WZW A, WZW B, odra, ospa, – karmienie piersią
po podaniu immunoglobuliny (jeśli nie ma zmian
na brodawkach, patrz: przeciwwskazania bezwzględne),
– zakażenie paciorkowcem typu A, infekcja Haemophilus influenze, zakażenie gronkowcem MRSA,
bruceloza, rzeżączka – karmienie piersią 24-72 h
po włączeniu odpowiedniego leczenia,
– zakażenie wirusem cytomegalii (CMV) – przeciwwskazane karmienie wcześniaków,
– stosowanie lub ekspozycja na leki albo materiały
Laktacja i karmienie piersią. Przegląd piśmiennictwa
radioaktywne – zalecane czasowe (w zależności
od długości trwania połowicznego rozpadu zastosowanego pierwiastka), zaprzestanie karmienia
piersią, wskazane odciąganie pokarmu w trakcie
terapii w celu utrzymania laktacji, przed powrotem do karmienia piersią mleko powinno być poddane badaniom oceniającym stężenie preparatu
radioaktywnego [6, 13].
Bezwzględne przeciwwskazania do karmienia
piersią ze strony dziecka:
– galaktozemia,
– choroba syropu klonowego,
– wrodzona nietolerancja laktozy [13].
7. Farmakoterapia w okresie laktacji
Leczenie farmakologiczne kobiety karmiącej piersią powinno być włączane rozważnie z uwzględnieniem przebiegu laktacji i potencjalnego wpływu leczenia na dziecko. Większość leków powinna być
stosowana ostrożnie. Do leków bezwzględnie przeciwwskazanych zaliczamy: amiodaron, amfetaminę,
bromki, chloramfenikol, danazol, doksepinę, heroinę,
preparaty zawierające jod, kokainę, kwas nalidyksowy, chemioterapeutyki, marihuanę, sole złota, tetracykliny, preparaty radioaktywne. Farmakoterapia
musi uwzględniać: bezpieczeństwo stosowania, liczbę karmień w ciągu doby (i wynikający z niej stopień
ekspozycji dziecka na dany lek), farmakokinetykę
leku. Zaleca się stosowanie minimalnej skutecznej
dawki leku. Większość leków osiąga największe stężenie w mleku po 30-90 min od podania, dlatego też
najlepiej, aby leki były przyjmowane po karmieniu.
W miarę możliwości należy wybierać leki, które osiągają małe stężenie w mleku, są to leki, które silnie
wiążą się z białkami, są rozpuszczalne w wodzie, są
słabymi kwasami, mają dużą masę cząsteczkową,
krótko działające, o małej wchłanialności [13].
8. Antykoncepcja w czasie karmienia piersią
Wszystkie kobiety po porodzie powinny być informowane na temat metod planowania ciąży po porodzie i w okresie laktacji. Należy pamiętać że część kobiet rozpoczyna współżycie przed upływem 6 tygodni
po porodzie, tzn. przed tradycyjnie zalecanym terminem wizyty kontrolnej po porodzie fizjologicznym [19].
U kobiet, które nie karmią piersią, pierwsza owulacja
może pojawić się w 4-5. tyg. po porodzie [13].
Porada dotycząca antykoncepcji powinna uwzględniać karmienie piersią, w tym jego przebieg, zalecany i planowany przez kobietę czas trwania laktacji,
169
wiek dziecka, wiek matki, doświadczenie matki w zakresie metod antykoncepcji, dalsze plany prokreacyjne, stan zdrowia matki, opinię i ewentualną współpracę ze strony partnera, dostępność i akceptację
danej metody przez kobietę, istniejący system opieki
zdrowotnej, status socjoekonomiczny, możliwość
zapobiegania chorobom przenoszonym drogą płciową [6, 10]. U kobiet karmiących piersią jako metody
pierwszego wyboru powinno zalecać się takie które
nie zaburzają laktacji lub mają na nią minimalny
wpływ [6].
Metody, które nie mają wpływu na laktację lub
ich wpływ jest nieznany:
a) niepłodność laktacyjna (LAM – lactational amenorrhea metod) – wynika z hormonalnego zablokowania
jajników, jest możliwa, gdy są spełnione 3 warunki:
dziecko ma < 6 mies., jest karmione wyłącznie piersią
i 56 dni po porodzie kobieta nie miesiączkuje [13].
b) abstynencja lub okresowa abstynencja – wymaga
regularnych pomiarów temperatury ciała i oceny
śluzu szyjkowego, które okresie laktacji różnią się od
tych sprzed ciąży (np. wartości temperatury krótko
po porodzie są zmienne i zależą m.in. od długości
snu matki) dlatego też niezalecana u kobiet, które nie
stosowały tej metody przed ciażą
c)metody barierowe (prezerwatywa) – skuteczne wyłącznie przy prawidłowym stosowaniu, łatwo dostępne, mają znikome skutki uboczne, mogą zapobiegać
chorobom przenoszonym drogą płciową
d) wkładki wewnątrzmaciczne zawierające miedź –
możliwe do założenia ok. 4-6 tyg. po porodzie (założone wcześniej mogą nasilać poporodowe krwawienie
z dróg rodnych lub zostać wydalone na skutek czynności skurczowej macicy)
e) sterylizacja – przerwanie ciągłości jajowodów
(u kobiet) lub nasieniowodów (u mężczyzn), ma charakter nieodwracalny (a raczej odwrócenie skutków
sterylizacji jest zazwyczaj bardzo trudne i kosztowne). W polskim prawodawstwie nie jest ona przewidziana jako metoda kontroli płodności. Według artykułu 156 kodeksu karnego „§ 1. Kto powoduje ciężki
uszczerbek na zdrowiu w postaci 1) pozbawienia
człowieka wzroku słuchu, mowy, zdolności płodzenia (…) podlega karze pozbawienia wolności od roku
do 10 lat” [12].
Metody, które mają minimalny wpływ na laktację:
a) preparaty zawierające wyłącznie gestageny (w postaci tabletek, implantów, iniekcji domięśniowych) –
zalecane po stabilizacji laktacji (tj. po 4-6 tyg. po po-
170
M. Florea
rodzie), przy nieustabilizowanej laktacji mogą zmniejszać produkcję mleka, częstym skutkiem ubocznym
ich stosowania są nieregularne plamienia z dróg rodnych,
b) wkładki wewnątrzmaciczne zawierające levonorgestrel – możliwe do założenia podobnie jak wkładki
zawierające miedź, mogą wpływać na laktację podobnie jak preparaty zawierające wyłącznie gestageny.
Metody, które mają negatywny wpływ na laktację (przeciwwskazane u karmiących piersią):
preparaty złożone zawierające gestageny i estrogeny
– mogą znacząco zmniejszać produkcję mleka, skracać czas trwania laktacji oraz spowalniać przyrost
wagi u dziecka [6]
Osobę zalecającą czy przepisującą daną metodę
antykoncepcji obowiązuje stała aktualizacja wiedzy
medycznej, a w szczególności tej dotyczącej laktacji,
znajomość rekomendacji organizacji takich jak WHO
czy PTG oraz indywidualizację terapii tak by była
ona jak najlepiej dostosowana u danej pacjentki.
Polecane strony www:
www.kobiety.med.pl
www.laktacja.org.pl
www.lact-aid.com
www.bfmed.org
www.iblce.org
www.mlekomamy.pl
www.ilca.org
www.lactationinstitute.org
www.breastfeeding.asn.au
www.aap.org
Piśmiennictwo
[1] Borszewska-Kornacka M.K., Wesołowska A. (2013) Zna-
czenie pokarmu kobiecego w intensywnej terapii noworodka przedwcześnie urodzonego. Postępy neonatologii
2(19): 37-42.
[2] Bręborowicz G.H. Położnictwo i ginekologia. 2007
[3] Brownell E.Howard C.R. Lawrence R. Dozier A. (2012)
Delayed Onset Lactogenesis II Predicts the Cessation of
Any or Exclusive Breastfeeding. J. Pediatr. 161: 608-14.
[4] Colen C. Ramey D. (2014) Is breast truly best? Estimating the effects of breastfeeding on long-term child
health and wellbeing in the United States using sibling
comparisons. Social Science & Medicine 109: 55-65.
[5] Gibbs B. Forste R. (2014) Breastfeeding, Parenting, and
Early Cognitive Development. J. Pediatr. 164: 487-93.
[6] Hale T., Hartmann P. (2007) Hale & Hartmann's Textbook of Human Lactation.
[7] Hallowell S. Spatz D. (2012) The Relationship of Brain
Development and Breastfeeding in the Late-Preterm
Infant. Journal of Pediatric Nursing 27: 154-162.
[8] Howard C.R. Brownell E. Lawrence R. Dozier A. (2012)
Delayed Onset Lactogenesis II. Predicts the Cessation of
Any or Exclusive Breastfeeding. J. Pediatr. 161: 608-14.
[9] Jager E, Broadbent J., Fuller-Tyszkiewicz, Skouteris H.
(2014) The role of psychosocial factors in exclusive
breastfeeding to six months postpartum. Midwifery 30:
657-666.
[10]Lawrence R. Lawrence R. (2010) Breastfeeding: A Guide for the Medical Professional. Saunders Elsevier.
[11]McCrory C., Layte R. (2012) Breastfeeding and risk of
overweight and obesity at nine-years of age. Social
Science & Medicine 75: 323-330.
[12]Meisenbacher K. (2008) Antykoncepcja. MedPharm.
[13]Męczekalski B. (2012) Endokrynologia ciąży. PZWL.
[14]Nehring-Gugulska M. Żukowska-Rubik M. Pietkiewicz
A. (2012) Karmienie piersią w teorii i praktyce.
[15]Quigley M. Hockley C., Carson C., Yvonne Kelly Y., Renfrew M., Sacker A. (2012) Breastfeeding is Associated
with Improved Child Cognitive Development: A Population-Based Cohort Study. J. Pediatr. 160: 25-32.
[16]Riodan J. Wambach K. (2009) Breastfeeding And Human Lactation, 4th ed.
[17]Romaszko E. (2012) Synteza mleka ludzkiego. Pediat-
ria Polska 87: 467-461.
[18]Silvers K. Frampton C, Wickens K., Pattemore P. Ingham T, Fishwick D., Crane J. Town I. Epton M.J.
(2012) Breastfeeding Protects against Current Asthma
up to 6 Years of Age. J. Pediatr. 160: 991-6.
[19]Speroff L. Darney P. (2014) Antykoncepcja vademecum.
[20]Wilson-Clay B., Hoover K. (2013) Breastfeeding Atlas.
5th ed.
J
Marta Florea
Samodzielny Publiczny Zespół Opieki Zdrowotnej
05-300 Mińsk Mazowiecki, ul. Szpitalna 37
e-mail: [email protected]
Lactation and breastfeeding. Overview of literature
Despite the widely-known advantages of breastfeeding, it is not common for the medical staff to update the
knowledge about lactation. This thesis can be confirmed by the number of IBCLCs (International Board
Certified Lactation Consultants) in Poland – 96, compared to 1490 in Germany. An IBCLC is a healthcare
professional who specializes in the clinical management and support of breastfeeding women. Although
not every midwife or pediatrician will have an opportunity to obtain this title, they should all update
their knowledge about lactation. The article is an attempt to outline the most important issues concerning
breastfeeding and lactation. It is an overview of literature, mainly from the last five years, on the following
subjects: benefits of breastfeeding; stages of lactation and factors that influence them; the composition of
human milk; the course of proper breastfeeding; common problems during breastfeeding; lactation counseling; contraindications for breastfeeding; pharmacotherapy during lactation; breastfeeding and contraception.
Key words: lactation, breastfeeding, human milk, neonate, nutrition