Współzależność pomiędzy nasileniem stanów depresyjnych a

Współzależność pomiędzy nasileniem stanów depresyjnych a

PSYCHOGERIATRIA POLSKA 2009;6(1):15-22
artykuł oryginalny orginal article
Współzależność pomiędzy nasileniem
stanów depresyjnych a poczuciem
jakości życia u osób starszych
Correlation among intensification of depressive states
and the feeling of life quality in the elderly
Marzena A. Humańska1, Kornelia Kędziora-Kornatowska2
1
2
Katedra i Zakład Pedagogiki i Dydaktyki Pielęgniarskiej Collegium Medicum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu
Katedra i Klinika Geriatrii Collegium Medicum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu
Słowa kluczowe: geriatria, starzenie się, depresja, jakość życia
Key words: geriatrics, ageing, depression, quality of life
Streszczenie
Wstęp. Depresja należy do najczęstszych zaburzeń psychicznych u osób w wieku podeszłym. Rozpowszechnienie zaburzeń depresyjnych w tej populacji sięga około 15-20%.
Celem pracy było zbadanie w jakim stopniu zaburzenia depresyjne wpływają na jakość życia ludzi
w podeszłym wieku.
Materiał i metody. Badania przeprowadzono wśród osób po 65. roku życia będących pod opieką
Poradni Geriatrycznej Szpitala Uniwersyteckiego im. dr A. Jurasza w Bydgoszczy oraz wśród pensjonariuszy Domów Pomocy Społecznej w Bydgoszczy i w Koronowie. Do badań użyto standaryzowanych
kwestionariuszu takich jak: geriatryczną skalę oceny depresji – GDS (skala pełna 30 cech) oraz skalę
pomiaru jakości życia – skala WHOQOL-BREF (wersja skrócona – 26 pytań). Analizę statystyczną
przeprowadzono przy użyciu programu statystycznego STATISTICA. Graficzną interpretację korelacji
pokazano na wykresach rozrzutu.
Wyniki. Największy odsetek badanej grupy stanowiły kobiety - 67%, natomiast mężczyźni stanowili
ponad 30% badanej populacji. Wśród badanych ponad połowa respondentów nie wykazywała cech
depresji (52%). Stan lekkiej depresji miało 39 respondentów, a 9 badanych miało stan głębokiej
depresji. Stan emocjonalny badanych osób miał wpływ na ocenę jakości życia w dziedzinie fizycznej,
psychologicznej, środowiskowej i relacji społecznych. Im wyższa liczba punktów uzyskanych w skali
GDS, tym poczucie jakości życia było znamiennie statystycznie niższe. Obserwacja ta dotyczyła każdej
dziedziny skali WHOQOL-Bref.
Wnioski. Wykazano istotną statystycznie zależność między poczuciem jakości życia a nastrojem
emocjonalnym osób w wieku podeszłym. Z analizy statystycznej wynika, że im wyższa liczba punktów
uzyskanych w skali GDS, tym poczucie jakości życia w każdej dziedzinie skali WHOQOL-Bref było znamiennie statystycznie niższe.
PGP 111
Adres do korespondencji:
dr n med. Marzena A. Humańska
Katedra i Zakład Pedagogiki i Dydaktyki Pielęgniarskiej Collegium Medicum
ul. Techników 3, 85-801 Bydgoszcz
tel./fax +48-52-585 21 94, +48-694 633 922
e-mail: [email protected]
Copyright © 2009 Fundacja Ochrony Zdrowia Psychicznego
16
Marzena A. Humańska, Kornelia Kędziora-Kornatowska: Nasilenie stanów depresyjnych i jakość życia
Summary
Introduction. Depression is one of the most common mental disorders in the elderly. About 15 to
20% of the elderly suffer from depression. The aim of the study was to estimate the degree to which
depression influences life quality in the elderly.
Material and methods. The study included people over 65 years of age, who were either patients of
the Geriatric Clinic of the Jurasz Hospital, Bydgoszcz, or pensioners of Nursing Homes in Bydgoszcz
and Koronowo. Standardized tools such as GDS (Geriatric Depression Scale- full version of 30 features) and life quality scale (WHOQOL-BREF, shortened version of 26 questions) were used in the study.
Statistical analysis was done using StatSoft® STATISTICA. The graphic interpretation of the correlation
was showed on the graphs of dispersion.
Results. 67% of the examined group were women and over 30% were men. More than 50% did not
show any signs of depression (52%). 39 respondents suffered from mild depression and 9 suffered
from severe depression. Emotional condition of the respondents influenced the assessment of life quality in the physical, psychological and environmental domains as well as in social relations. Patients
who scored more points on GDS experienced significantly worse sense of life quality in all domains of
WHOQOL-Bref scale.
Conclusions. There is a statistically significant relationship between the sense of life quality and
emotional condition of the elderly. Statistical analysis shows that patients with more points on GDS
experience significantly worse quality of life in all domains of WHOQOL-Bref scale.
Wstęp
Depresja należy do najczęstszych zaburzeń psychicznych u osób w wieku podeszłym. Rozpowszechnienie zaburzeń depresyjnych w tej populacji sięga około 15-20%. Patogeneza zaburzeń nastroju wieku
podeszłego jest zróżnicowana, stwierdza się zarówno depresje w przebiegu chorób afektywnych (jedno lub dwubiegunowych), depresje, które uwarunkowane są czynnikami psychogennymi, depresje w
chorobach somatycznych, a przede wszystkim depresje w chorobach ośrodkowego układu nerwowego
związane z wiekiem [1, 2, 3].
Wpływ na wystąpienie zaburzeń depresyjnych u osób w wieku podeszłym mają też czynniki społeczne
i socjoekonomiczne, mogą to być: utrata bliskich osób, izolacja, zła sytuacja materialna, zmiana miejsca
pobytu, poczucie zależności czy nieprzydatności, kalectwo [4, 5, 6, 7]. Zaburzenia depresyjne mogą
również obniżać poziom jakości życia osób starszych.
Celem pracy było zbadanie w jakim stopniu zaburzenia depresyjne wpływają na jakość życia ludzi
w podeszłym wieku.
Materiał i metody
Badania przeprowadzono wśród osób po 65. roku życia będących pod opieką Poradni Geriatrycznej
Szpitala Uniwersyteckiego im. dr A. Jurasza w Bydgoszczy i wśród pensjonariuszy Domów Pomocy
Społecznej. Na przeprowadzenie badań uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej przy Colleguim Medicum
im L. Rydygiera w Bydgoszczy.
Do badań użyto standaryzowanych kwestionariuszy takich jak: geriatryczną skalę oceny depresji – GDS
(skala pełna 30 cech) [8]; odpowiadając na pytania osoba dokonuje oceny swojego samopoczucia w
ciągu ostatnich 2 tygodni przed badaniem, za każdą odpowiedź badany może uzyskać 1 punkt oraz skalę
pomiaru jakości życia – skala WHOQOL-Bref (wersja skrócona – 26 pytań) [9]. Wersja skrócona składa
się z czterech dziedzin: dziedziny fizycznej, dziedziny psychologicznej, relacji społecznych i środowiska.
17
Marzena A. Humańska, Kornelia Kędziora-Kornatowska: Nasilenie stanów depresyjnych i jakość życia
Za każde pytanie badany może otrzymać od 1 do 5 punktów. W każdej dziedzinie punktacja może
wynosić od 4 do 20 punktów. Im jest wyższa liczba punktów, tym lepsza jest jakość życia badanego.
Analizę statystyczną przeprowadzono przy użyciu programu statystycznego STATISTICA. Graficzną
interpretację korelacji pokazano na wykresach rozrzutu. W przypadku, kiedy współczynniki korelacji
okazały się wysokie i istotne statystycznie, na wykresach zaznaczono krzywą regresji liniowej z podaniem równania regresji.
Wyniki
Grupę badawczą stanowiło 100 osób. Byli to pacjenci objęci opieką ambulatoryjną przez Poradnię
Geriatryczną Szpitala Uniwersyteckiego im. dr A. Jurasza w Bydgoszczy oraz pensjonariusze Domów
Pomocy Społecznej.
Tab. 1. Wiek badanych w zależności od płci
Tab. 1. Age of respondents depending on gender
Płeć
N
M
SD
Min
Max
Kobiety
67
80,00
7,22
65
94
Mężczyźni
33
75,91
7,30
66
92
Legenda: M - średnia arytmetyczna SD - odchylenia standardowe, Min - wiek minimalny, Max - wiek maksymalny
Wśród badanych osób, kobiety były w wieku 65-94 lata, a mężczyźni w wieku 66-92 lata. Średnia wieku
dla kobiet wynosiła 80 lat, a dla mężczyzn 75,91 lat.
Rys. 1. Charakterystyka stanu cywilnego respondentów
Fig. 1. Description of marital status of the respondents
Wśród 100 badanych w związku małżeńskim pozostawało tylko 18 respondentów, natomiast 82%
badanych osób było samotnych.
18
Marzena A. Humańska, Kornelia Kędziora-Kornatowska: Nasilenie stanów depresyjnych i jakość życia
Rys. 2. Charakterystyka liczby punktów uzyskanych przez badanych w skali GDS w trzech analizowanych przedziałach
klasowych punktacji
Fig. 2. Description of GDS points scored by the respondents in three analysed score brackets
Najwięcej osób uzyskało wyniki punktacji w zakresie 0-10, czyli nie miało depresji (52%). Stan lekkiej
depresji miało 39 respondentów, a 9 badanych miało stan głębokiej depresji.
Rys. 3. Wykres rozrzutu przedstawiający współzależność liczby punktów w skali GDS i jakości życia w dziedzinie
fizycznej skali WHOQOL-Bref badanych osób
Fig. 3. Correlation between GDS scores and life quality in physical area on WHOQOL-BREF scale
19
Marzena A. Humańska, Kornelia Kędziora-Kornatowska: Nasilenie stanów depresyjnych i jakość życia
Rys.4. Wykres rozrzutu przedstawiający współzależność liczby punktów w skali GDS i jakości życia w dziedzinie
psychologicznej skali WHOQOL-Bref badanych
Fig. 4. Correlation between GDS scores and life quality in psychological domain of WHOQOL-BREF scale
Rys. 5. Wykres rozrzutu przedstawiający współzależność liczby punktów w skali GDS i jakości życia w dziedzinie
dotyczącej relacji społecznych skali WHOQOL-Bref badanych
Fig. 5. Correlation between GDS scores and life quality in social relations domain on WHOQOL-BREF scale
20
Marzena A. Humańska, Kornelia Kędziora-Kornatowska: Nasilenie stanów depresyjnych i jakość życia
Rys. 6. Wykres rozrzutu przedstawiający współzależność liczby punktów w skali GDS i jakości życia w dziedzinie
środowiskowej skali WHOQOL-Bref osób badanych
Fig. 6. Correlation between GDS scores and life quality in environmental domain on WHOQOL-BREF scale
Ryciny 3, 4, 5 i 6 przedstawiają wartości uzyskane przez badanych w skali GDS oraz w dziedzinach:
fizycznej, psychologicznej, relacji społecznych i środowiskowej w skali WHOQOL-Bref. Obrazują one
współzależność punktacji w obu skalach, która wyrażona jest współczynnikiem korelacji wynoszącym
zawsze liczbę ujemną. Jak widać na wykresach kierunek tej zależności jest ujemny, wraz ze wzrostem
liczby punktów w skali GDS spada liczba punktów w skali WHOQOL-Bref. Krzywe regresji liniowej również to potwierdzają.
Dyskusja
Badania własne wykazały, że poczucie jakości życia uzależnione jest od stanów emocjonalnych osób
w podeszłym wieku. W każdej dziedzinie skali WHOQOL-Bref występują różnice istotne statystycznie. Im
wyższa liczba punktów uzyskana w skali GDS co oznacza, że osoby mają tendencję do wystąpienia stanów depresyjnych lub mają depresję, tym poczucie jakości życia pogarsza się. Badanie te korespondują
z badaniami innych autorów. Zielińska-Więczkowska i wsp. uzyskali podobny wynik, badając zależność
pomiędzy stanami depresyjnymi a poczuciem jakości życia. Największy deficyt wśród respondentów
stwierdzono w dziedzinie fizycznej i psychologicznej [10].
Faleńczyk i wsp. w badaniach dowiedli, że przede wszystkim czynniki psychologiczne i społeczne mają
wpływ na rozwój stanów depresyjnych. Wśród tych czynników wymienia się śmierć najbliżej osoby,
zakończenie życia zawodowego, pogorszenie statusu materialnego [11]. Wszystkie wymienione czynniki
mają negatywny wpływ na jakość życia. To również potwierdzają badania własne.
Bidzan i wsp. wykazali, że istnieje związek pomiędzy poziomem samooceny depresji a aktywnością
społeczną [12]. Stany depresyjne prowadzą do ograniczenia kontaktów społecznych, może to sprzyjać
deprywacji sensorycznej. Fernandez i wsp. w swoich badaniach również wykazali, że stany depresyjne
wpływają na poczucie jakości życia. Przede wszystkim w dziedzinie fizycznej i psychologicznej [13].
Potwierdzają to badania własne.
21
Marzena A. Humańska, Kornelia Kędziora-Kornatowska: Nasilenie stanów depresyjnych i jakość życia
Naumann i wsp. prowadzili podobne badania, analizując związek pomiędzy stanami depresyjnymi
a poczuciem jakości życia. W swoich analizach dowiedli, że na jakość życia wpływa przede wszystkim
funkcjonowanie fizyczne. Im gorsza sprawność fizyczna, tym gorsza jakość życia [14]. Podobne wnioski
otrzymali Wróblewska i wsp., prowadząc badania wśród pacjentów geriatrycznych [15].
W opisanych wynikach badań pojawiają się zależności pomiędzy jakością życia w każdej dziedzinie
skali WHQOL-Bref, a stanami depresyjnymi. Może to być związane z przebywaniem osób starszych
w DPS-ie, którzy niejednokrotnie nie potrafią odnaleźć się w nowej sytuacji. Osoby mieszkające samotnie
również mają tendencję do pojawienia się u nich stanów depresyjnych. Prawdopodobnie jest to związane
z samotnością, z unikaniem kontaktów społecznych, z wyobcowaniem, czy też z konfliktami panującymi
w rodzinie. Jest wiele osób starszych, schorowanych, których nikt nie odwiedza, nikt im nie pomaga
w pokonywaniu trudności w życiu codziennym, co niewątpliwie pogarsza ich jakość życia.
Wnioski
Wykazano istotne statystycznie zależności między poczuciem jakości życia a nastrojem emocjonalnym
osób w wieku podeszłym. Z analizy statystycznej wynika, że im wyższa liczba punktów uzyskanych
w skali GDS, tym poczucie jakości życia było znamiennie statystycznie niższe. Obserwacja ta dotyczyła
każdej dziedziny skali WHOQOL-Bref. Współzależność punktacji w skalach GDS i WHOQOL-Bref wyrażona
była ujemnym współczynnikiem korelacji, co oznacza, że wraz z nasileniem się stanów depresyjnych,
poczucie jakości życia ulegało pogorszeniu.
Piśmiennictwo
[1] Araszkiwicz A. Depresja a otępienie. Neurol. Neurochir. Pol. 2003, 37 (supl. 1), 35-45.
[2] Wdowiak L, Kapczuk- Budzyńska A. Wielkie problemy geriatryczne- zespoły otępienno-depresyjne. Pielęg. i Położ. 2004, 46 (8), 23.
[3] Chodorowski Z. Główne maski depresji u chorych w wieku podeszłym. Post. Psychiat. i Neurol.
1998, 7 (supl. 1), 41-46.
[4] Abrams WB, Beers MH, Berkow R. Podręcznik geriatrii MSD. Uraban & Partner, Wrocław
1999.
[5] Remlinger A, Wyszogrodzka-Kucharska A. Depresja u osób w wieku podeszłym. Świat Med.
i Farm. 2004, 4, 23- 27.
[6] Bruce ML, Seeman TE, Merrill SS and all The impact of depressive symptomatology on physical
disability McArthur studies of successful aging. Am. J. Public Health 1994, 84, 1796.
[7] Dudek D, Zięba A, Siwek M i wsp. Depresja. W: Geriatria z elementami gerontologii ogólnej.
Grodzicki T., Kocemba J., Skalska A. (red). Via Medica, Gdańsk 2007, 108-112.
[8] Yesavage JA, Drink TL, Rose TL and all. Development and validation of a geriatric depression
screening scale: a preliminary report. J Psychiatr Res. 1982-83, 17(1), 37-49.
[9] Wołowicka L. Przegląd badań nad jakością życia chorych po intensywnej terapii dorosłych [w:]
Jakość życia w naukach medycznych. Wołowicka L. (red)., Poznań 2001, 193-201.
[10] Zielińska-Więczkowska H, Kędziora-Kornatowska K. Rozpowszechnienie depresji wśród
pacjentów geriatrycznych z chorobą nadciśnieniową. W: Leczenie, pielęgnowanie, zarządzaniewybrane elementy opieki nad pacjentem. Konieczny J., Bartuzi Z. (red), UMK CM, Bydgoszcz,
2006, 500- 504.
[11] Faleńczyk K, Cegła B, Ślusarz R, Kędziora-Kornatowska K. Wpływ wybranych czynników
socjo-demograficznych na występowanie depresji u osób w wieku podeszłym. W: Leczenie, pielęgnowanie, zarządzanie - wybrane elementy opieki nad pacjentem. Konieczny J., Bartuzi Z. (red),
UMK CM, Bydgoszcz , 2006, 494-499.
[12] Bidzan L, Łapin J. Wpływ poziomu funkcji poznawczych i depresji na aktywność złożoną u osób
w podeszłym wieku. Gerontol. Pol., 2000, 8 (4), 9-14.
[13] Fernández Fernández C, Caballer Garcia J, Saiz Martinez P and all. Depression in the elderly
living in a rural area and other related factors. Actas Esp Psiquiatr., 2006, 34(6), 355-361.
[14] Naumann VJ, Byrne GJ. WHOQOL-Bref as a measure of quality of life in older patients with
depression. Int Psychogeriatr., 2004, 16(2), 159-173.
22
Marzena A. Humańska, Kornelia Kędziora-Kornatowska: Nasilenie stanów depresyjnych i jakość życia
[15] Wróblewska I, Steciwka A, Kurpas D. Częstość występowania zaburzeń depresyjnych u pacjentów w wieku podeszłym w praktyce lekarza rodzinnego. Fam. Med. Prim. Care Rev., 2006,
8 (2), 353-355.
Zrecenzowano/Reviewed 22.03.09
Zatwierdzono do druku/Accepted 4.04.09