NadpobudliwoϾ psychoruchowa u dzieci zwana ADHD

Jolanta Posłuszna
pedagog szkolny
Zespół Szkół
w Osielsku
Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci zwana ADHD –
co to jest i jak pomagać?
Często mówimy o kimś, Ŝe jest nadpobudliwy. Termin ten jest uŜywany powszechnie.
Ale, czy rozumiemy, czym jest to zjawisko. Trudne losy ludzi dotkniętych tym zaburzeniem
oraz liczne niepowodzenia, jakich doświadczają juŜ od najwcześniejszych lat szkolnych,
świadczą o tym, Ŝe nasza wiedza jest pobieŜna.
Powodem trudności w zrozumieniu istoty tego zaburzenia jest fakt, iŜ jego objawy
łatwo pomylić ze złym wychowaniem, złą wolą oraz to, iŜ podstawą jego leczenia są metody
wychowawcze. Czasami trudno ustalić, gdzie zaczyna się zaburzenie a kończy normalne
zachowanie. Bywa, Ŝe myślenie dorosłych o dziecku nadpobudliwym jest takie, iŜ jego
zachowanie jest typowo dziecięce, bo dzieci są Ŝywe, nie słuchają uwaŜnie, itd. Tymczasem
postawienie wczesnej diagnozy jest bardzo waŜne, bo moŜe dojść do wtórnych objawów
nadpobudliwości, które mogą zawaŜyć na całym Ŝyciu człowieka dotkniętego tym
zaburzeniem. O tym będzie mowa później.
Co to jest ADHD i skąd się bierze? Pełna nazwa brzmi: zespół nadpobudliwości
psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi. Istotą tej choroby jest „odmienna praca
mózgu, która uniemoŜliwia dziecku kontrolowanie swoich zachowań , a więc takŜe uwagi i
ruchów.” Jest to brak zdolności do wewnętrznej kontroli i hamowania. Na pewno nie jest to
umyślne złe zachowanie, czy brak starań.
Przyczyna ADHD leŜy w sposobie funkcjonowania mózgu. Komórki nerwowe w
mózgu nie mają bezpośrednich połączeń. Komunikują się za pomocą związków
chemicznych zwanych neuroprzekaźnikami. Są nimi: dopamina, noradrenalina oraz
serotonina. Zaburzenia równowagi stęŜenia tych związków wywołane róŜnymi czynnikami
organicznymi, wywołują objawy ADHD. Badania wskazują, iŜ głównym czynnikiem
sprawczym moŜe być czynnik genetyczny. Na pewno nie jest przyczyną nadpobudliwości
nieprawidłowa sytuacja rodzinna, czy błędy wychowawcze, choć czynniki te mogą nasilić
objawy nadpobudliwości.
Objawy ADHD nie pojawiają się w gabinecie lekarskim. Na ogół uwidoczniają się z
chwilą pójścia dziecka do szkoły. Zamaskować moŜe je ciekawość, silny lęk oraz motywacja,
by dobrze wypaść. Ale na krótko.
Nie ma konkretnego testu na ADHD. Najbardziej rzetelnym narzędziem
diagnostycznym jest wywiad nt. przeszłości zebrany od dziecka, rodziców i nauczycieli.
NaleŜy wykluczyć inne przyczyny, takie jak: rozpad rodziny, uzaleŜnienie od środków
psychoaktywnych, depresja oraz inne choroby, np. nadczynność tarczycy., alergia, wady
wzroku, słuchu, silny stres, owsiki i inne. Diagnozę trzeba postawić jak najszybciej, by nie
doszło do obniŜenia samooceny. Często dzieci nadpobudliwe oskarŜa się o lenistwo,
dziwactwa. Czasami objawy ADHD „zrastają” się z osobowością chorego. Wówczas traktuje
się je jako cechy charakteru tej osoby a nie chorobę.
Istnieją trzy osiowe objawy nadpobudliwości: impulsywność, zaburzenia koncentracji
uwagi oraz nadruchliwość lub subiektywny nadmiar energii. W zaleŜności od tego, który
objaw dominuje wyróŜnia się 3 podtypy: z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi, z
przewagą nadruchliwości oraz mieszany, czyli występują trzy objawy osiowe. Częściej na
ADHD chorują chłopcy ( 3-krotnie częściej niŜ dziewczynki). U nich najczęściej występuje
podtyp mieszany. U dziewczynek częściej występuje podtyp z zaburzeniami koncentracji
uwagi.
ADHD pojawia się przed 7 r.Ŝ. , zwykle przed 5 r.Ŝ. Jeśli zachowania typowe dla
ADHD pojawią się w póŜniejszym wieku, naleŜy wykluczyć to zaburzenie.
Gdzie zaczyna się zaburzenie a kończy się normalne zachowanie? Jeśli standardowe
metody wychowawcze zawodzą, a dziecko nie znajduje się w szczególnie trudnej sytuacji
Ŝyciowej, jeśli czujemy, Ŝe dla zachowania dziecka trudno jest znaleźć przyczynę, moŜna
podejrzewać ADHD.
Oto zestaw szczegółowych objawów:
- łatwość rozpraszania się, dziecko potrafi skupić się pod warunkiem, Ŝe coś go bardzo
zainteresuje,
- niska tolerancja na nudę i stres,
- większa skłonność do mówienia i robienia wszystkiego, co przychodzi do głowy,
- doznawanie silnego i niekontrolowanego pobudzenia,
- poczucie nadmiaru energii,
- poszukiwanie wraŜeń,
- skłonność do urazów, skaleczeń, itp.,
- odkładanie spraw na potem i często nie doprowadzanie ich do końca,
- zmienność nastrojów niezaleŜna od sytuacji zewnętrznej,
- luki w pamięci,
- skłonność do marzeń i fantazjowania,
- trudności w dopasowaniu się do „szablonu”,
- duŜe zdolności innowacyjne, twórcze,
- zakłopotanie, nierozumienie tego, co się wokół nich dzieje,
- dezorganizacja, nieumiejętność planowania,
- negatywne myślenie o sobie,
- skłonność do zamartwiania się zamiast do działania,
- subiektywne poczucie wewnętrznego chaosu,
- wpływ pogody na zachowanie,
- pod naporem wielu zadań moŜe obezwładnić paraliŜ,
- współwystępują inne zaburzenia, najczęściej: dysleksja, depresja, niezgrabność
ruchowa,
- niezdolność do korzystania z przeszłych doświadczeń, nawet tych, za które poniosło
się konsekwencje,
- trudności w przestrzeganiu cudzych granic, stosowaniu reguł,
- niekontrolowane wybuchy gniewu – równieŜ z błahego powodu, łatwo taka osoba
moŜe stać się kozłem ofiarnym,
- zwykłe codzienne czynności wykonują dłuŜej,
- osiąganie znacznie gorszych wyników w nauce niŜ wskazują na to moŜliwości danej
osoby,
- zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej, tzn. zanim dziecko coś zauwaŜy wykona
ruch nieadekwatny do sytuacji – moŜe coś nieumyślnie zniszczyć, potrącić,
- pogorszenie objawów występuje wówczas, gdy Ŝąda się od dziecka dłuŜszego
utrzymywania wysiłku lub dłuŜszej pracy umysłowej,
- słaba obserwacja samego siebie, niska refleksyjność dotycząca własnego zachowania.
Leczenie ADHD nie jest proste, poniewaŜ nie ma w Polsce skutecznego leku na tę
chorobę. Zresztą leki nie powodują wyleczenia z ADHD, tylko zmniejszają jego objawy w
czasie działania leku. Leczenie prowadzi się głównie za pomocą środków pedagogicznych i
psychologicznych. A te wymagają cierpliwości i wytrwałości. Dopiero, gdy one zawiodą,
moŜna sięgnąć po leki.
Najtrudniej leczyć wtórne objawy nadpobudliwości, takie jak: niska samoocena, depresja,
uŜywanie narkotyków, czy alkoholu, nieudane kontakty z ludźmi, kradzieŜe, agresja. Aby do
tego nie dopuścić naleŜy, jak najwcześniej dokonać diagnozy i rozpocząć właściwe
postępowanie.
Leczenie ADHD powinno przebiegać dwutorowo: leczenie objawów pierwotnych oraz
leczenie objawów wtórnych.
Objawy pierwotne leczy się poprzez rzetelny system kontroli zewnętrznej polegający
na nadaniu Ŝyciu dziecka pewnej stałej struktury. Najlepiej, Ŝeby osoba chora na ADHD
miała swojego „trenera”, który udzielałby jej wskazówek, jak ma się zachować, pomógłby jej
robić notatki, katalogi danych, wspólnie z chorym ustaliłby rytuały do róŜnych czynności,
określił granice. Mówiąc do takiej osoby, dobrze jest utrzymywać z nią kontakt wzrokowy.
Często naleŜy stosować pochwały i pozytywne informacje zwrotne, gdyŜ chorzy na ADHD
szczególnie ich potrzebują. WaŜne jest, by robić krótkie przerwy w pracy. Regularne
wykonywanie ćwiczeń fizycznych powoduje wydzielanie się korzystnych hormonów i
substancji neurochemicznych, które dobrze wpływają na pracę mózgu. Nauczyciel i rodzic
powinien być zdecydowanym przywódcą. W prowadzeniu lekcji pomaga Ŝartobliwy ton,
niekonwencjonalny i pełen fantazji styl prowadzenia zajęć. Dobrze jest zapisywać to, co
chcemy dzieciom powiedzieć. NaleŜy często odwoływać się do przewidywania skutków
działań zadając pytania typu: Czy wiesz, co teraz zrobiłeś? Jak mógłbyś to powiedzieć
inaczej? Oczekiwania wobec dziecka powinny być z góry jasno określone. W klasie powinno
ono siedzieć blisko nauczyciela oraz mieć moŜliwość wyjścia z klasy, gdy jest zbyt
pobudzone. MoŜna rozwaŜyć ustne zdawanie testów, gdyŜ dzieci z ADHD słabo wypadają w
pracach pisemnych. WaŜne jest, by często powtarzać dziecku, co i jak ma robić.
Dziecko powinno brać na siebie odpowiedzialność za swoje postępowanie. MoŜna
codziennie sporządzać z nim raporty nt. postępów, jakie poczyniło w ciągu danego dnia.
Istotnym elementem terapii, wręcz podstawowym, jest powiedzenie dziecku prawdy, o tym,
co mu dolega ( oczywiście po dokonaniu diagnozy u specjalisty).
Nauczyciel, po uzyskaniu zgody rodziców i dziecka, powinien wytłumaczyć w klasie, czym
jest ADHD.
Nie jest lekiem na ADHD karanie dziecka, poświęcanie się mu, czy wzbudzanie w
nim poczucia winy. Ale na pewno powinno ono ponosić konsekwencje za nieprzestrzeganie z
góry ustalonych zasad.
Wtórne objawy nadpobudliwości leczy się poprzez psychoterapię, przy czym
terapeuta powinien być aktywny, tzn. udzielać wskazówek, nadawać Ŝyciu pacjenta pewną
strukturę.
Nadpobudliwość psychoruchowa u części chorych (50-70%) ustępuje w okresie
dojrzewania. U części utrzymuje się przez całe Ŝycie. NajwaŜniejsze, aby nie dopuścić do
rozwoju objawów wtórnych, które są bardziej groźne niŜ te podstawowe, poniewaŜ mogą
doprowadzić do degradacji człowieka. Wczesna diagnoza i odpowiednia pomoc moŜe
przyczynić się do pełnego wykorzystania przez te dzieci swojego potencjału intelektualnego i
emocjonalnego. Bo są to często osoby niekonwencjonalne w swoim myśleniu, twórcze,
inteligentne. Skoro udało się takim nadpobudliwym ludziom, jak: Albert Einstein, Tomasz
Edison, Mozart, Dustin Hoffman, czemu nie miałoby się udać naszym dzieciom.