Artykuł 04 (Fenczyn).indd

NR 29
AN TRO PO MO TO RY KA
2005
TURYSTYKA JAKO FORMA FIZYCZNEJ AKTYWNOŚCI
REKREACYJNEJ MŁODZIEŻY SŁABO WIDZĄCEJ
– MOTYWY JEJ PODEJMOWANIA
OUTDOOR ACTIVITIES AS A FORM OF RECREATIONAL
PHYSICAL ACTIVITY FOR YOUNG PEOPLE WITH SIGHT
DISORDERS – MOTIVES AND IT’S UNDERTAKING
Jan Fenczyn*
*dr hab., Instytut Nauk Humanistycznych, AWF, Kraków, al. Jana Pawła 78
Słowa kluczowe: rekreacja ruchowa, turystyka, motywacja, płeć, młodzież słabo
widząca
Key words: Movement recreation, outdoor activities, motivation, sex, young people with
singht disorders
STRESZCZENIE • SUMMARY
Introduction. A desire to participate in active forms of outdoor activity as a form of physical recreation was
expressed by a little more than 90% of young people suffering from sight disorders.
The aim of this study. The research dealt within the present paper was intended to answer the question as to
the motives and needs met by this form of recreation in young people with weak and normal sight. The statistical analysis attempts to incorporate the influence of factors such as sex on the motivation for undertaking this
form of activity.
-
-
-
Wstęp. Chęć aktywnego uprawiania turystyki jako pożądanej formy rekreacji ruchowej deklaruje nieco
powyżej 90% młodzieży słabo widzącej.
Cel pracy. Relacjonowane w niniejszej pracy badania miały dać odpowiedź na pytanie, jakie motywy,
a zarazem potrzeby zaspokaja ta forma rekreacji u młodzieży słabo i normalnie widzącej. W analizach statystycznych starano się uwzględnić także wpływ czynnika płci na motywację do podejmowania tego rodzaju
aktywności.
Materiał i metoda. Badania wykonano na próbie młodzieży słabo widzącej (50 dziewcząt i 50 chłopców,
uczniów liceum zawodowego klas I–IV o profilu ogólnym – grupa E) i 100 normalnie widzących uczniach liceów
ogólnokształcących klas I–IV o profilu ogólnym (50 dziewcząt i 50 chłopców), stanowiących grupę kontrolną
– K.
Metodę stanowiła oryginalna ankieta, oparta na koncepcji motywacji aktywności rekreacyjnej R. Winiarskiego.
Składała się ona z 15 pytań.
Wyniki. Uzyskane wyniki świadczą, że: hierarchia motywów skłaniających do uprawiania turystyki jest
odmienna w grupach E i K. Pierwszoplanowymi dla grupy E okazały się motywy zdrowotne, poznawcze
i katartyczne, zaś dla grupy K katartyczne, społeczne i emocjonalne. W grupie E nie stwierdzono różnic statystycznie istotnych w zakresie częstości wyborów poszczególnych motywów w grupach płci. Różnice takie
wystąpiły w grupie K.
Wnioski. Wbrew oczekiwaniom chęć uprawiania turystyki przez młodzież słabo widzącą nie wiąże się
z deficytem aktywności ruchowej1.
Badania finansowane ze śródków własnych autora, Małopolska Wyższa Szkoła Zawodowa w Krakowie.
-
1
-
– 47 –
Jan Fenczyn
Materials and methods. The research was conducted on a sample of young people with sight disorders (50 girls
and 50 boys – Group E) pupils of the I-IV forms of a vocational secondary school and 100 normal-sighted pupils
of Forms I-IV of standard secondary schools (50 girls and 50 boys), which constituted the control group C.
The method employed was that of a questionnaire based upon R. Winiarski’s conception of the motivation
of recreational activity. The questionnaire comprised 15 questions.
Results. The results obtained demonstrate that: the hierarchy of motives given for undertaking outdoor activities
differs in the groups E and C. For group E primarily the motives were: health, cognitive and cathartic, while for group
C: cathartic, social and emotional. In group E there was not noted a statistically important difference in the frequency
of motivational choices made by the relevant sexes. Such a difference was, however, noted in group C.
Conclusions. Contrary to expectations the desire to participate in active forms of outdoor activity on the part
of young people with sight problems is not connected with a deficiency in activeness in movement.
–
Z szeregu badań [1, 2, 3, 4, 5, 6, 7] wynika, iż
osoby niepełnosprawne, niezależnie od przyczyn
ograniczających możliwości i efektywność (sprawność) ich funkcjonowania, chętnie podejmują aktywne formy rekreacji (sport, turystyka).
Umożliwienie niepełnosprawnym korzystania
z tych rodzajów działalności jest ważnym czynnikiem ich integracji ze środowiskiem zarówno materialnym, jak i społecznym [8, 4, 5, 9].
Podstawowym zmysłem, zapewniającym człowiekowi orientację w otoczeniu, jest wzrok [10, 11,
12, 6]. Niektórzy autorzy [13] uważają, że za pośrednictwem wzroku uzyskuje się ok. 90% informacji
dotyczących aktualnej sytuacji adaptacyjnej.
Zaburzenie funkcjonowania analizatora wzrokowego prowadzi zawsze do znacznych zakłóceń w szeregu sfer życia dotkniętej nim jednostki.
Z czasem osoby z zaburzeniami percepcji wzrokowej wypracowują zastępcze sposoby i możliwości
orientacji w otoczeniu oraz strukturach czynności
dnia codziennego (zjawisko kompensacji) [14]. Zaczynają one, w szerszym niż ludzie widzący normalnie wymiarze, korzystać z informacji pochodzących
z analizatorów dotykowego, słuchowego, węchowego [15, 16, 14], termicznego.
W zakresie zaburzeń funkcjonowania analizatora wzrokowego wyróżnia się: słabowzroczność
(inaczej – niedowidzenie, któremu towarzyszy
umiarkowany lub znaczny stopień uszkodzenia
ostrości wzroku) i ślepotę (do której zalicza się
słabowzroczność głęboką, zwaną niekiedy ślepotą
umiarkowaną, ślepotę prawie całkowitą i ślepotę
całkowitą) [17].
Generalnie do najczęstszych zaburzeń wzroku
zalicza się zwykle wady refrakcyjne, wady sferyczne i wady asferyczne [16, 17, 6]. Z punktu widzenia
wpływu aktywności fizycznej na dalszy stan analizatora wzrokowego choroby i zaburzenia wzroku
można podzielić na dwie grupy:
–
Cel badań
Celem badań było ustalenie, jakie dyspozycje
motywacyjne (motywy) kryją się za chęcią do podej-
– 48 –
-
nie niosące z sobą niebezpieczeństwa pogorszenia lub uszkodzenia wzroku (mogą one utrudniać i ograniczać aktywność jednostki, ale nie
mają bezpośredniego negatywnego wpływu na
stan funkcji wzrokowych). Zalicza się do nich:
ograniczenie pola widzenia, ograniczenie orientacji przestrzennej, obniżoną ostrość wzroku,
choroby, w przypadku których nieodpowiednio
dobrane rodzaje aktywności fizycznej mogą doprowadzić do pogorszenia sprawności widzenia.
Zazwyczaj wskazuje się tu: jaskrę, kataraktę,
atrofię nerwu wzrokowego, atrofię tarczy nerwu
wzrokowego, degeneracyjne choroby siatkówki,
achromatopsję i albinizm (6).
Zdefiniowanie słabowzroczności napotyka na
dosyć znaczne trudności, ponieważ rodzaje niedowidzenia i towarzyszących im wad mogą być różnorakie. W pewnych przypadkach świat doznań
wzrokowych osoby słabo widzącej zbliżony jest do
normalnej percepcji wzrokowej, w innych do doznań człowieka niewidomego (7, 17).
Na użytek niniejszej pracy przyjęto w sumie holistyczną definicję słabowzroczności za Majewskim
[17]. Słabowzroczność to: „istotne obniżenie czynności wzrokowych, które utrudnia, ogranicza lub nawet
uniemożliwia osobie nim dotkniętej wykonywanie
zadań życiowych i pełnienie ról społecznych na poziomie uznanym za normalny, biorąc pod uwagę jej
wiek, płeć i ewentualnie inne czynniki” [17 s. 10].
Podejmując problem motywacji młodzieży słabo widzącej do uprawiania turystyki, mamy na myśli turystykę rekreacyjną. Aby właściwie spełniała
swe cele, musi być ona odpowiednio dobrana do
możliwości psychicznych i fizycznych osób niepełnosprawnych, a nade wszystko bezpieczna dla jej
uczestników i otoczenia.
-
-
-
-
Wstęp
Turystyka jako forma fizycznej aktywności rekreacyjnej młodzieży słabo widzacej – motywy jej podejmowania
mowania przez młodzież słabo widzącą aktywności
turystycznej oraz czy i w jakim stopniu różnią się
one od struktury motywacji typowej dla normalnie
widzących rówieśników.
Wyliczone wartości procentowe poddano rangowaniu, jak również wykonano porównanie międzygrupowe testem U dla dwóch składników struktury [19].
Materiał i metody
Wyniki
Badana próbka
Badania empiryczne objęły 2 grupy młodzieży:
eksperymentalną (E), złożoną ze 100 osób (50 dziewcząt i 50 chłopców) słabo widzących. Była to młodzież
z klas I–IV liceum zawodowego o profilu ogólnym
(specjalność: stroiciel i akustyk) oraz o profilu ogrodniczym. Badani w ciągu roku szkolnego przebywali
w Ośrodku Szkolno-Wychowawczym dla Dzieci Niewidomych i Słabo Widzących w Krakowie 2.
Grupę kontrolną (K) stanowiło 100 uczniów (50
dziewcząt i tyluż chłopców) kilku krakowskich liceów uczęszczających do klas I–IV o profilu ogólnym.
Tworząc grupę kontrolną starano się zachować,
analogiczne jak w grupie eksperymentalnej, proporcje wieku badanych.
Zastosowaną metodę stanowiła ankieta. W jej
skład weszło łącznie 15 pytań zamkniętych, z czego
14 wiązało się bezpośrednio z motywacją do uprawiania aktywności turystycznej.
Teoretyczną podstawę do zbudowania oryginalnej metody stanowiła koncepcja motywacji aktywności rekreacyjnej człowieka, zaproponowana przez
Winiarskiego [18]. Wyróżnił on 7 najczęstszych dyspozycji motywacyjnych bądź motywów sterujących
tą aktywnością. Za każdą z owych dyspozycji kryją
się potrzeby związane ze stanem niedoboru lub nadmiaru jakiegoś czynnika w organizmie jednostki lub
jej najbliższym otoczeniu.
W zastosowanej ankiecie dla każdej z wyróżnionych przez Winiarskiego dyspozycji motywacyjnej
ułożono 2 twierdzenia. Jedno z nich dotyczyło stanu
nadmiaru zaś drugie stanu niedoboru. W kwestionariuszu twierdzenia te zostały przemieszane. Zadanie
badanego w odniesieniu do wszystkich 14 twierdzeń
polegało na określeniu stopnia, w jakim ono go dotyczy poprzez dokonanie wyboru stosownej odpowiedzi („Zdecydowanie tak”, „Raczej tak”, „Raczej nie”,
„Zdecydowanie nie”) i zaznaczenie jej.
Dla celów niniejszego opracowania uwzględniono jedynie odpowiedzi pozytywne („Zdecydowanie
tak” i „Raczej tak”) potraktowane łącznie.
–
dziewczęta istotnie częściej (p = 0,01) deklarują
udział motywów emocjonalnych,
-
-
-
Metoda badań
W tabeli 1 przedstawiono procentowe i rangowe rozkłady wyborów motywów aktywności turystycznej w grupach młodzieży słabo i normalnie
widzącej.
Dane zawarte w tabeli 1 wskazują, iż struktura
motywacji do uprawiania turystyki jest odmienna
w grupach młodzieży słabo i normalnie widzącej.
W grupie młodzieży słabo widzącej za główne
można uznać motywy zdrowotne, poznawcze i katartyczne. Środkowe miejsce w hierarchii zajmują motywy społeczne i katartyczne, najsłabiej oddziałują
natomiast motywy aktywnościowe i emocjonalne.
Nieco odmiennie rozłożyły się wybory motywów
w grupie respondentów widzących normalnie. Na
plan pierwszy wysunęły się tu motywy: katartyczny,
społeczny i emocjonalny, motywacja aktywnościowa i zdrowotna zajęła środkową pozycję w strukturze, a poznawcza i ambicjonalna – końcową.
Porównanie testem U częstości wskazywania
przez młodzież słabo widzącą i normalnie widzącą
poszczególnych motywów wykazało, iż niepełnosprawni badani statystycznie istotnie częściej wskazywali następujące rodzaje motywacji: zdrowotną
(p = 0,05), ambicjonalną (p = 0,01) i poznawczą
(p = 0,01).
Płeć ankietowanych okazała się także czynnikiem różnicującym ich motywację do uprawiania
turystyki.
Dziewczęta z grupy eksperymentalnej statystycznie istotnie częściej niż respondentki z grupy kontrolnej wskazywały na rolę motywacji: aktywnościowej,
ambicyjnej, poznawczej (we wszystkich przypadkach
różnice istotne na p = 0,01) i zdrowotnej (p = 0,05).
Chłopcy z grupy eksperymentalnej istotnie częściej niż ich widzący normalnie koledzy wybierali
motywy zdrowotne (p = 0,01), a także emocjonalne
i ambicyjne (obie różnice istotne p = 0,05).
Badanie statystyczne testem U częstości wyborów dokonywanych przez dziewczęta i chłopców
z grupy eksperymentalnej nie ujawniło różnic statystycznie istotnych.
Analogiczne badanie, wykonane dla podgrup
płci w grupie kontrolnej, wykazało, iż:
-
2 Tę część badań wykonanała w ramach pracy magisterskiej A. Jezierowska.
-
– 49 –
Jan Fenczyn
Tabela 1. Procentowe i rangowe rozkłady częstości wyborów dyspozycji motywacji do uprawiania turystyki przez młodzież słabo
(gr. E) i normalnie widzącą (gr. K).
Cyframi arabskimi podano wartości procentowe, rzymskimi – odpowiadające im rangi
Table 1. The Percent and the importance of distribution of the frequency of motivational choices for undertaking active outdoor activities by young people with sight disorders (Group E) and normally-sighted young people (Group C).
The percentage value, in Arabic numerals, is given, while the accompanying ranking is given in Roman numerals.
Grupa
Group
Eksperymentalna (E)
Experimental (E)
Płeć
Sex
♀
Kontrolna (K)
Control (C)
–
x
♂
♀
–
x
♂
Dyspozycja motywacyjna (motyw), %, ranga
Motivational Disposition (motive) %, ranking
Aktywnościowa
Activeness
40
Katartyczna
Cathartic
42
Zdrowotna
Health
44
Emocjonalna
Emotional
35
Społeczna
Social
40
33
IV
V
40
III
32
Poznawcza
Cognitive
48
42
36,5
42
I
12
45,0
II
II
VII
29
II
20,0
V
36
VI
III
38,0
I
VII
18
V
31,0
41
III
V
I
29,5
VI
II
IV
II
IV
20
35
IV
40,0
28
IV
VII
III
II
I
42
40,5
30,5
33
31
I
VI
VI
V
III
33,5
41
39
47
45,5
I
IV
33
VI
IV
V
22
41,0
47
II
Ambicyjna
Self-Esteem
36,5
VII
27,0
III
VI
–
Legenda: x – średnia wartość procentowa dla ogółu badanych z grupy
–
dziewczęta rzadziej niż chłopcy wskazują na rolę
motywów aktywnościowych, ambicyjnych i poznawczych (wszystkie różnice istotne na p = 0,01)
Młodzież z obu badanych grup (E i K) nie wskazała żadnego dodatkowego powodu podejmowania aktywności turystycznej oprócz zawartych
w ankiecie. Możliwość taką stwarzało ostatnie pytanie. Można więc wnosić, iż koncepcja aktywności
rekreacyjnej Winiarskiego [18] jest wyczerpująca,
a stworzona na jej podstawie oryginalna ankieta
uległa i w tym przypadku pozytywnej weryfikacji,
podobnie jak w innych badaniach [20].
Wskaźniki procentowe, odzwierciedlające częstość wyborów poszczególnych motywów, w grupie E są ogólnie rzecz biorąc wyższe niż w grupie
K. Rezultat taki dowodzi dużego zainteresowania
młodzieży słabo widzącej aktywnością turystyczną
i jest zgodny z danymi innych badań nad zaintere-
-
-
-
-
Podsumowanie i dyskusja
sowaniami osób niepełnosprawnych turystyką [1,
2, 3, 21, 5].
Stwierdzono różnice hierarchii motywów w grupach E i K rozpatrywanych łącznie (dziewczęta
i chłopcy). Młodzież niepełnosprawna statystycznie
istotne częściej wskazuje na udział motywacji zdrowotnej, ambicjonalnej, poznawczej i aktywnościowej w kształtowaniu jej aktywności turystycznej niż
ankietowani z grupy K. Rezultat ten nie budzi zdziwienia, jeśli zważyć ograniczenie realizacji rozmaitych potrzeb, wynikające z faktu słabego widzenia,
oraz tryb życia, jaki prowadzi młodzież przebywająca
w Ośrodku dla Dzieci Niewidomych i Słabo Widzących, w porównaniu ze swoimi kolegami widzącymi
normalnie. Za poprawnością tego wniosku przemawia dodatkowo brak różnic statystycznych pomiędzy
częstością wyborów odpowiedzi przez dziewczęta
i chłopców z grupy E. Zaburzenia widzenia i wynikające z nich ograniczenia w funkcjonowaniu w pewien sposób ujednolicają motywację do uprawiania
turystyki w grupie E niezależnie od płci badanych.
-
– 50 –
Turystyka jako forma fizycznej aktywności rekreacyjnej młodzieży słabo widzacej – motywy jej podejmowania
Odmienną sytuację obserwuje się w grupie K. Tu
różnice w zakresie hierarchii motywów w grupach
płci są znaczne; skądinąd uzyskano wyniki zbliżone do danych Łukasika [23] zebranych przy użyciu
innej metody (zmodyfikowanego kwestionariusza
potrzeb Murray’a), oraz Lubańskiego [22].
Rezultaty badań motywacji do uprawiania turystyki przez młodzież słabo widzącą potwierdziły
duże znaczenie tej formy aktywności dla rehabilitacji, resocjalizacji i kinezyterapii osób dotkniętych
tym rodzajem niepełnosprawności [7].
PIŚMIENNICTWO • LITERATURE
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
[10]
[11]
[12]
[13]
[14]
[15]
[16]
[17]
[18]
[19]
[20]
[21]
[22]
[23]
-
-
-
-
[9]
Kegel B, Webster JC, Burgess EM: Recreational
Activities of Lower Extremity Amputees: A Survey,
Arch-Phys-Med.-Rehabil; 1980, June 51 (6); 258–64.
Twardzik A: Zainteresowania turystyką osób niepełnosprawnych a możliwości realizacji tych zainteresowań,
(praca magisterska, promotor: J. Fenczyn), AWF,
Kraków 1991.
Kozub B., Rola ludzi dobrej woli w realizacji turystyki
i rekreacji osób niepełnosprawnych ze schorzeniami
narządu ruchu (praca magisterska, promotor: J. Fenczyn). Kraków, AWF, 1992.
Fenczyn J, Wyczesany J (red.): Edukacja i integracja
osób niepełnosprawnych ze społeczeństwem, Materiały Pierwszego Europejskiego Kongresu „Niepełnosprawni bliżej Europy”, Kraków 19–21.04.1993, tom III,
Kraków, PSON, 1994.
Fenczyn J: Turystyka osób niepełnosprawnych; zainteresowania – bariery – możliwości realizacji; w Kowalik
S, Karáskova V (red.): Sport dla osób niepełnosprawnych – osoby niepełnosprawne dla sportu, Univ.
Palackeho w Olomouci i AWF w Poznaniu, Poznań,
1999.
ˇ
Janecka
Z: Wady wzroku – wskazania i przeciwwskazania w wychowaniu fizycznym; w Kowalik S,
Karáskova V (red.): Sport dla osób niepełnosprawnych
– osoby niepełnosprawne dla sportu. Univ. Palackeho
w Olomouci i AWF w Poznaniu, Poznań, 1999.
Jeziorowska A: Motywy uprawiania turystyki przez
młodzież słabo widzącą (praca magisterska, promotor:
J. Fenczyn). Kraków, AWF, 2002.
Grabowski H (red.): Społeczno-pedagogiczne problemy kształcenia w uczelniach wychowania fizycznego.
Kraków, AWF, 1993.
Czarnocka I, Surówka-Fenczyn I, Fenczyn J, Ładecki B:
Psychological Basis of Organisation and Realisation of
Tourism and Recreation for the Disabled – New Subject
-
– 51 –
at Cracow Academy of Physical Education. Tèlesná
Kultura, 1995–1996; SV 26: 1995–1996; 141–149.
Winefield HR, Peay MY: Behavioural Science in Medicine. Sydney-London, Allen and Unwin, 1980.
Lindsay PH, Norman DA: Procesy przetwarzania informacji u człowieka, Warszawa, PWN, 1984.
Zimbardo PG, Ruch FL: Psychologia i życie. Warszawa,
Wyd. Nauk. PWN, 1998.
Vurpillot E: The Visual Word of the Child. London,
Trowbridge and Esher, 1976.
Ossowski R, Dykcik W (red.): Pedagogika specjalna.
Poznań, UAM, 1998.
Ackerman D: Historia naturalna zmysłów. Warszawa,
KiW, 1994.
Vágnerová M: Oftalmopsychologie. Praha 1995.
Majewski T: Przegląd Tyflologiczny. Warszawa, WSiP,
1995.
Winiarski R: Motywacja aktywności rekreacyjnej
człowieka. Kraków, AWF, 1991.
Greń J: Statystyka matematyczna. Modele i zadania.
Warszawa, PWE, 1976.
Fenczyn J: Wędkarstwo jako aktywność rekreacyjna.
Kraków, Wydawnictwa Monograficzne, AWF, 1998.
Fenczyn J: Rola ludzi dobrej woli w organizowaniu
turystyki osób niepełnosprawnych; w Fenczyn J, Wyczesany J (red.): Problemy edukacji i integracji osób
niepełnosprawnych ze społeczeństwem. Materiały
Pierwszego Europejskiego Kongresu „Niepełnosprawni bliżej Europy”, Kraków 19–21. 04. 1993. Kraków,
PSON, 1994; III.
Lubański K, Turystyka młodzieży jako problem społeczno-wychowawczy. Warszawa, Instytut Turystyki,
1987.
Łukasik A: Struktura motywacji turystycznej. Folia
Turistica, 1993; 4.