Materiały instruktażowe dla podmiotów realizujących programy

Dolnośląski Urząd Wojewódzki we Wrocławiu
Materiały instruktażowe dla podmiotów realizujących programy
oddziaływań korekcyjno – edukacyjnych dla osób stosujących
przemoc w rodzinie
Wrocław 2015 r.
Wstęp
Uchwalenie w 2014 r. Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na
lata 2014 – 2020 w kontekście programów oddziaływań korekcyjno – edukacyjnych przyniosło
zasadniczą zmianę. Mianowicie, przestał obowiązywać załącznik nr 2 zawierający wytyczne
do tworzenia modelowych programów korekcyjno – edukacyjnych dla osób stosujących
przemoc w rodzinie. Sytuacja ta generuje u realizatorów oddziaływań korekcyjno –
edukacyjnych wątpliwości i pytania odnośnie organizacji programu i sposobu prowadzenia
pracy z osobami stosującymi przemoc w rodzinie.
Od kilku lat na Dolnym Śląsku odnotowuje się większe zainteresowanie powiatów
realizacją programów korekcyjno – edukacyjnych. W 2013 roku 16 powiatów realizowało
oddziaływania korekcyjno – edukacyjne, rok później – 19 powiatów, natomiast w 2015 r. akces
na realizację oddziaływań korekcyjno – edukacyjnych zgłosiły 23 powiaty.
W celu ujednolicenia realizacji oddziaływań na terenie województwa dolnośląskiego, powstała
konieczność zebrania interpretacji i opracowania dokumentu wskazującego kierunek rozwoju
i standard programów korekcyjno – edukacyjnych.
Zgodnie z art. 7 ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, do zadań Wojewody
należy
opracowanie
materiałów
instruktażowych,
zaleceń,
procedur
postępowania
interwencyjnego w sytuacjach kryzysowych związanych z przemocą w rodzinie dla osób
realizujących te zadania. Wykorzystując dotychczasowe doświadczenia realizatorów
programów korekcyjno - edukacyjnych, wskazówki superwizorów osób prowadzących
oddziaływania na osoby stosujące przemoc w rodzinie oraz ustalenia dokonywane podczas
kontroli przez inspektorów Wydziału Polityki Społecznej Dolnośląskiego Urzędu
Wojewódzkiego – Wojewódzki Koordynator Realizacji Krajowego programu Przeciwdziałania
Przemocy w Rodzinie opracował niniejsze rekomendacje.
1. Warunki formalne
Opracowanie i realizacja programów oddziaływań korekcyjno - edukacyjnych dla osób
stosujących przemoc w rodzinie jest zadaniem z zakresu administracji rządowej realizowanym
przez powiat (art. 6 ust 4 pkt 2 ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie Dz. U. z 2005
r., Nr 180, poz. 1493 z późn. zm.).
Oddziaływania korekcyjno – edukacyjne na osoby stosujące przemoc w rodzinie winny
być realizowane w oparciu o opracowany w formie dokumentu program korekcyjno –
edukacyjny.
Rada Powiatu, w myśl art. 12 pkt 8 a ustawy z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie
powiatowym (Dz. U. z 1998 r., Nr 91, poz. 578, ze zm.), zgodnie z kompetencją winna podjąć
uchwałę w sprawie przyjęcia do realizacji zadań z zakresu administracji rządowej, tj.
programu oddziaływań korekcyjno – edukacyjnego dla osób stosujących przemoc w rodzinie.
Program korekcyjno – edukacyjny powiat może realizować w ramach własnych struktur lub
zlecić realizację podmiotowi niepublicznemu, zawierając stosowną umowę.
2. Podstawa prawna programów korekcyjno - edukacyjnych
Programy korekcyjno – edukacyjne opracowywane są w oparciu o:
* ustawę z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz.U. Nr 180, poz.
1493 z późn. zm.);
* rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 22 lutego 2011 r. w sprawie
standardu podstawowych usług świadczonych przez specjalistyczne ośrodki wsparcia dla ofiar
przemocy w rodzinie, kwalifikacji osób zatrudnionych w tych ośrodkach, szczegółowych
kierunków prowadzenia oddziaływań korekcyjno – edukacyjnych wobec osób stosujących
przemoc w rodzinie oraz kwalifikacji osób prowadzących oddziaływania korekcyjno –
edukacyjne (Dz.U. Nr 50, poz.259);
* Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2014 – 2020;
* Wojewódzki Ramowy Program Korekcyjno – Edukacyjnego dla osób stosujących przemoc
w rodzinie.
3. Program korekcyjno – edukacyjny (dokument) - standard merytoryczny
Program korekcyjno – edukacyjny opracowany w formie dokumentu jest swoistym
planem działań i powinien zawierać:
- cele programu określone zgodnie z rozporządzeniem;
- opisane podejście, w jakim program będzie realizowany wraz z podstawowymi jego
założeniami;
- określony czas trwania oddziaływań (w tym metody i formy pracy, częstotliwość spotkań),
- ogólny zarys treści merytorycznych przekazywanych na spotkaniach,
- wskazaną grupę odbiorców programu na podstawie diagnozy potrzeb w tym zakresie,
- określony sposób naboru uczestników do programu, zasady selekcji. Z uwagi na fakt, iż środki
na realizację oddziaływań zapewnia budżet państwa, do udziału w programie można
rekrutować także mieszkańców innych powiatów;
- reguły uczestnictwa w programie oraz kryteria ukończenia programu. Reguły te winny być
zawarte również w kontrakcie z uczestnikiem;
- określony sposób dokonania wstępnego rozpoznania diagnostycznego;
- sposób tworzenia i dokumentowania pogłębionej diagnozy;
- sposób i częstotliwość działań monitorujących, w tym zakres współpracy z innymi
podmiotami oraz rodziną uczestnika;
- określony sposób ewaluacji programu.
4. Dokumentacja realizowanych oddziaływań korekcyjno - edukacyjnych
Realizator oddziaływań korekcyjno – edukacyjnych jest zobowiązany prowadzić
dokumentację umożliwiającą dokonanie oceny poszczególnych działań w ramach
realizowanego zadania, w tym m.in.:
- plan zawierający terminy i czas poszczególnych spotkań oraz poruszaną na nich tematykę ;
- listy obecności z własnoręcznymi podpisami uczestników oraz prowadzących,
- karty ze sformułowaną diagnozą (wstępną, pogłębioną),
- notatki, protokoły lub inne dokumenty potwierdzające monitoring (w tym ustalenia
poczynione z krewnymi uczestnika programu),
- dokument z wnioskami po dokonanej ewaluacji programu,
- faktury wydatkowanych środków,
- dokumenty potwierdzające kwalifikacje i staż pracy prowadzących program,
- potwierdzenie uczestniczenia w superwizji ze wskazaniem liczby godzin,
- inne, w zależności od podejmowanych działań.
Jeżeli realizację oddziaływań korekcyjno – edukacyjnych zlecono podmiotowi
niepublicznemu, dokumentacja stworzona w toku realizacji zadania, po jego zakończeniu
winna znajdować się w Starostwie (Urzędzie Miasta w gminach na prawach powiatu) lub PCPR
(OPS w gminach na prawach powiatu).
5. Standard organizacyjny
Miejsce: program korekcyjno – edukacyjny nie może być realizowany w miejscach, w których
udziela się pomocy i wsparcia osobom doznającym przemocy w rodzinie. Stąd nie zezwala się
na prowadzenie oddziaływań w Specjalistycznych Ośrodkach Wsparcia dla Ofiar Przemocy
w Rodzinie ani w Ośrodkach Interwencji Kryzysowej z miejscami noclegowymi.
W przypadku, gdy na realizację programu korekcyjno – edukacyjnego oraz na potrzeby
udzielania pomocy osobom doznającym przemocy w rodzinie wykorzystuje się te same zasoby
lokalowe, oddziaływania korekcyjno – edukacyjne mogą odbywać się po godzinach pracy
danego podmiotu lub w dni wolne od pracy.
Forma i czas oddziaływań: Preferuje się, aby zajęcia prowadzone w ramach programu miały
charakter grupowy. Minimalny wymiar czasu oddziaływań grupowych to 60 godzin. Zajęcia
grupowe winny być poprzedzone konsultacjami indywidualnymi służącymi m.in. rozpoznaniu
sytuacji osoby i wprowadzeniu do zajęć grupowych. Spotkania indywidualne mogą być
realizowane również w pomiędzy spotkaniami grupowymi, jeżeli wymaga tego sytuacja
uczestnika. Pożądane jest, aby przerwy pomiędzy spotkaniami grupowymi oscylowały
w granicach tygodnia. Zbyt krótkie przerwy nie dają możliwości asymilowania zdobytej
wiedzy, testowania nowych umiejętności itp., natomiast zbyt długie przerwy nie sprzyjają
utrzymaniu motywacji do uczestniczenia w programie ani systematycznej pracy nad zmianą.
W wyjątkowych sytuacjach, program korekcyjno – edukacyjny może być realizowany w formie
spotkań indywidualnych. Zgoda na prowadzenie programu korekcyjno – edukacyjnego
w formie spotkań indywidualnych odbywa się na etapie przyznawania dotacji. Oddziaływania
korekcyjno – edukacyjne w formie indywidualnej mogą być realizowane również w stosunku
do pojedynczych osób. Należy wówczas w dokonywanej diagnozie uzasadnić wybór takiej
formy pracy z osobą stosującą przemoc w rodzinie.
Zakończenie programu: Osobom kończącym uczestnictwo w programie korekcyjno –
edukacyjnym nie wydaje się zaświadczeń ani certyfikatów. Jeżeli Sąd, kurator czy inny
podmiot pisemnie wnioskować będzie o taką informację, realizator programu udziela stosownej
odpowiedzi na podstawie danych od trenerów prowadzących oddziaływania. W informacji
winny zostać uwzględnione: frekwencja osoby na zajęciach, aktywność, jeżeli jest to możliwe
- ocena postępów.
6. Środki na realizację programu zapewnia budżet państwa. Wojewoda przekazuje jednostce
samorządu terytorialnego realizującej program oddziaływań korekcyjno – edukacyjnych środki
na realizację zadania w danym roku kalendarzowym.
Wysokość przyznanych powiatowi środków jest uzależniona od wysokości dotacji przekazanej
do budżetu Wojewody na realizację tego zadania w roku bieżącym, liczby wniosków o dotację
złożonych przez jednostki samorządu terytorialnego oraz dodatkowe kryteria ustalane przez
Wojewódzkiego Koordynatora Realizacji Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy
w Rodzinie na podstawie analizy jakościowej wniosków i prowadzonej polityki w tym zakresie.
Powiat aplikując o środki na realizację programu oddziaływań korekcyjno –
edukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie winien:
- złożyć wypełniony wniosek o środki na realizację programu – załącznik nr 1;
- załączyć opracowany w formie dokumentu program korekcyjno – edukacyjny.
O wysokości przyznanej dotacji i sposobie jej wykorzystania Dolnośląski Urząd
Wojewódzki informuje Starostwo Powiatowe oraz podmiot realizujący oddziaływania – o ile
został wskazany we wniosku o dotację. Po otrzymaniu informacji o wysokości przyznanej
dotacji, należy przekazać do DUW harmonogram realizacji wydatków podpisany przez
Starostę (lub Prezydenta Miasta w gminach na prawach powiatu), na podstawie którego środki
zostają przekazane na konto powiatu. Całą dotację należy wydatkować w roku na jaki została
przyznana. O braku możliwości wydatkowania dotacji lub części dotacji należy niezwłocznie
poinformować Wydział Polityki Społecznej Dolnośląskiego Urzędu Wojewódzkiego.
Wydatkowanie środków na koniec trzeciego kwartału weryfikowane będzie przez Dolnośląski
Urząd Wojewódzki, wówczas niewykorzystane dotacje zostaną przekazane powiatom
zgłaszającym zapotrzebowanie na dodatkowe środki.
7. Informacje dotyczące realizacji programów korekcyjno – edukacyjnych powiat
przekazuje w ramach sprawozdań:
- z realizacji programu korekcyjno – edukacyjnego za pierwsze półrocze składanego do dnia 10
lipca roku bieżącego – wg załącznika nr 2,
- z realizacji programu korekcyjno – edukacyjnego za cały rok - do dnia 10 stycznia roku
kolejnego – wg załącznika nr 3,
- o niewykorzystaniu dotacji lub zapotrzebowaniu na dodatkowe środki – we wrześniu każdego
roku;
- w ramach sprawozdania z realizacji ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie,
- innych, jeżeli będą niezbędne.
8. Superwizja. Z uwagi na specyfikę pracy z osobami stosującymi przemoc w rodzinie, osoby
realizujące programy korekcyjno - edukacyjne zobowiązane są poddawać superwizji swoją
pracę. Superwizja ma na celu dbałość o wysoką jakość programów poprzez wsparcie
uczestników, doskonalenie ich warsztatu pracy oraz przeciwdziałanie wypaleniu zawodowemu.
Honoruje się zaświadczenia o superwizji zrealizowanej u superwizora konkretnej szkoły
psychoterapeutycznej, jeżeli prowadzący oddziaływania z takiej korzysta. Pozostałe osoby
realizujące oddziaływania korekcyjno – edukacyjne korzystają z superwizji organizowanej dla
realizatorów programów korekcyjno - edukacyjnych na Dolnym Śląsku. Podmioty realizujące
programy korekcyjno – edukacyjne winny zobowiązywać trenerów oddziaływań do
korzystania z superwizji, a także posiadać w dokumentacji zaświadczenia potwierdzające takie
uczestnictwo wraz ze wskazanym wymiarem czasowym.
9. Współpraca. Aby efektywnie realizować program korekcyjno – edukacyjny, niezbędne jest
utrzymywanie stałej współpracy z innymi lokalnymi podmiotami działającymi w obszarze
przeciwdziałania przemocy w rodzinie, zwłaszcza z Zespołem Interdyscyplinarnym, Policją,
OPS oraz Zespołem Sądowej Służby Kuratorskiej, a także innymi podmiotami realizującymi
programy korekcyjno - edukacyjne. Współpraca ta winna być wykorzystywana zarówno do
rekrutacji uczestników do programu, jak również monitoringu zachowań agresywnych oraz
ewaluacji programu i oceny jego skuteczności.
Jeżeli uczestnik jest kierowany do programu przez instytucje, realizator programu
winien
poinformować
podmiot
kierujący
o
zakwalifikowaniu
bądź
powodach
niezakwalifikowania osoby do udziału w programie oraz ewentualnym przerwaniu
uczestnictwa przez daną osobę.
Jeżeli osoba stosująca przemoc w rodzinie nie może uczestniczyć w programie
realizowanym w danym powiecie (z powodu np. zakończenia programu, braku nowej
rekrutacji, itp.), osobie należy udzielić informacji o innych miejscach, w których realizowany
jest program korekcyjno - edukacyjny, w którym może wziąć udział.
W tym celu należy dołożyć starań, aby powiat:
- ewidencjonował instytucje rządowe i samorządowe, podmioty oraz organizacje pozarządowe,
które realizują oferty dla osób stosujących przemoc w rodzinie, a w szczególności realizują
programy korekcyjno – edukacyjne;
- co roku aktualizował na stronie internetowej powiatu bazę teleadresową podmiotów oraz
organizacji pozarządowych realizujących oferty dla osób stosujących przemoc w rodzinie,
a w szczególności realizujących programy korekcyjno – edukacyjne;
- posiadał opracowany informator zawierający m.in. dane teleadresowe podmiotów oraz
organizacji pozarządowych, a także zakres realizowanych przez nie oddziaływań
w szczególności korekcyjno – edukacyjnych;
- przesyłał zaktualizowany informator ze swojego powiatu właściwym miejscowo prezesom
sądów rejonowych, prokuratorom rejonowym, komendantom powiatowych/miejskich Policji
oraz wchodzącym w obręb powiatu gminom - do dnia 15 lipca każdego roku.
10. Monitoring. W trakcie realizacji programu niezbędne jest okresowe uzyskiwanie
informacji o rzeczywistej sytuacji w rodzinie w celu korygowania oddziaływań i ewentualnych
interwencji. Informacje należy pozyskać zarówno od podmiotów, które mają kontakt z rodziną
(Zespół Interdyscyplinarny, Policja, Zespół Kuratorskiej Służby Sądowej, itp.), jak i od
członków rodzin uczestników programu.
Po zakwalifikowaniu osoby do uczestnictwa w programie, należy dołożyć starań by nawiązać
osobisty kontakt z krzywdzonym krewnym tej osoby, wyjaśnić czym jest program korekcyjno
– edukacyjny, urealnić oczekiwania co do skuteczności programu, zebrać informacje
o dotychczasowej sytuacji w związku z przemocą w rodzinie, poinformować o miejscach
udzielających wsparcia osobom doświadczającym przemocy w rodzinie oraz formach tego
wsparcia. Pożądane jest, by zostawić numer telefonu do realizatora programu korekcyjno –
edukacyjnego, w celu usprawnienia wzajemnego kontaktu i efektywniejszej pracy. Kolejne
kontakty z rodziną w celu monitorowania sytuacji mogą być realizowane telefoniczne.
W przypadku przerwania uczestnictwa w programie, każdorazowo należy poinformować osobę
krzywdzoną przez uczestnika, jeżeli uczestnik programu mieszka/ma kontakt z osobą, którą
krzywdził.
Ponadto co najmniej dwukrotnie w ciągu roku należy uzyskać informację na temat
funkcjonowania uczestnika z OPS, ZI lub innego źródła. Pożądane jest, by przedstawiciel
realizatora programu korekcyjno – edukacyjnego był członkiem grupy roboczej, jeżeli
w stosunku do rodziny prowadzona jest procedura Niebieskiej Karty.
Zał. 1
Wniosek o środki na realizację programu oddziaływań korekcyjno – edukacyjnych
dla osób stosujących przemoc w rodzinie
…………………………………………….
(pieczęć jedn. samorządu terytorialnego)
…………………………….
(miejscowość i data)
I. Nazwa i dane teleadresowe podmiotu realizującego zadanie
Nazwa podmiotu: ………………………………………………………………………….
Dokładny adres …………………………………………………………………………….
Numer telefonu i faksu …………………………………………………………………….
Adres mailowy …………………………………………………………………………….
II. Informacja o programie korekcyjno – edukacyjnym
Uczestnicy programu:
- rodzice krzywdzący dzieci czy dorosłe osoby stosujące przemoc?
- grupa otwarta czy zamknięta?
- grupa wolnościowa czy w zakładzie karnym lub areszcie śledczym?
Formy pracy: (grupowa czy indywidualna?)
Podstawy merytoryczne programu (w jakim podejściu/paradygmacie realizowany będzie program)
Liczba trenerów:
Liczba godzin zajęć (w jednej edycji programu w rozbiciu na indywidualne i grupowe)
III. Ogólny koszt realizacji zadnia
(w rozbiciu na materiały, wynagrodzenia trenerów, wskazaniem innych kosztów)
IV. Zakładane rezultaty
(liczba osób, które przystąpią do programu oraz liczba osób, które zakończą uczestnictwo)
V. Monitoring oddziaływań
Liczba osób, które ukończyły program:
- w zeszłym roku
- dwa lata temu
- trzy lata temu
W jaki sposób i jak często będzie prowadzony monitoring?
……………………………………………………………
Podpis i pieczęć Starosty Powiatu/Prezydenta Miasta
Zał. 2
Półroczna informacja o stanie realizacji programu korekcyjno-edukacyjnego dla osób
stosujących przemoc w rodzinie (przekazywana do 10 lipca)
I. Nazwa i dane teleadresowe podmiotu realizującego zadanie
II. stan realizacji zadania:
Liczba osób, które przystąpiły do programu pierwszym półroczu:
Liczba osób, które w pierwszym półroczu ukończyły program:
Liczba godzin spotkań grupowych zrealizowanych w pierwszym półroczu:
Liczba godzin spotkań indywidualnych zrealizowanych w pierwszym półroczu:
Ile osób objętych monitoringiem zaprzestało/ograniczyło stosowanie przemocy:
- z bieżącego roku
- z lat poprzednich
III. Inne informacje o realizacji programu
Z ilu godzin superwizji skorzystali poszczególni trenerzy?
Zagrożenia w realizacji zadania:
…………………………………………………………………………………
Podpis i pieczęć: Dyrektora/Kierownika jednostki realizującej program
Zał. 3
Roczna informacja o realizacji programu korekcyjno-edukacyjnego dla osób
stosujących przemoc w rodzinie (przekazywana do 10 stycznia)
I. Nazwa i dane teleadresowe podmiotu realizującego zadanie
II. stan realizacji zadania:
Liczba osób, które przystąpiły do programu:
Liczba osób, które ukończyły program:
Liczba zrealizowanych godzin spotkań grupowych:
Liczba zrealizowanych godzin spotkań indywidualnych:
Ile osób objętych monitoringiem zaprzestało/ograniczyło stosowanie przemocy:
- z bieżącego roku
- z lat poprzednich
III. Inne informacje o realizacji programu
Z ilu godzin superwizji skorzystali poszczególni trenerzy?
IV. Kwalifikacje prowadzących oddziaływania korekcyjno -edukacyjne
Imię i nazwisko trenera, kierunek ukończonych studiów magisterskich, kierunek studiów podyplomowych (jeżeli
jest taka potrzeba), nazwa i wymiar czasowy szkolenia z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie w tym
ile godzin dot. pracy ze sprawcą przemocy w rodzinie, staż i miejsce pracy w podmiotach działających w
obszarze przeciwdziałania przemocy w rodzinie
V. Informacje o wykorzystaniu dotacji
Czy wykorzystano całą dotację? Jeżeli nie – wyjaśnić dlaczego.
…………………………………………………………..
Podpis i pieczęć Starosty Powiatu/Prezydenta Miasta