Ekonomia II - e

Ekonomia II
1
Ekonomia II: treści merytoryczne
 Gospodarka zamknięta
 Rynek dóbr i usług
 Rynek pieniężny
 Model równowagi krótkookresowej w gospodarce
zamkniętej (IS-LM)
 Skuteczność polityk gospodarczych
2
1
Ekonomia II: treści merytoryczne
 Gospodarka otwarta:
 Rynek walutowy
 Model równowagi krótkookresowej w gospodarce
otwartej (IS-LM-BP)
 Skuteczność polityk gospodarczych w warunkach
stałego i płynnego kursu walutowego
3
Ekonomia II: treści merytoryczne
 Wzrost gospodarczy
 Teoria, pomiar, fundamenty i granice wzrostu
 Wahania wzrostu gospodarczego (model AS-AD)
 Kryzysy gospodarcze – przegląd
4
2
Ekonomia II: treści merytoryczne
 Rozwój społeczny
 Problemy i wyzwania współczesnej gospodarki
społecznej
 Ekonomia dobrobytu
 Skuteczność polityki społecznej
 Zrównoważony rozwój
5
Ekonomia II – literatura

Czarny B., Podstawy ekonomii, PWE, W-wa 2011

Dach Z., Szopa B., Podstawy ekonomii, PTE, Kraków 2004

Mankiw G., Taylor M., Makroekonomia, PWE, W-wa 2009

Begg D., Fischer S., Dornbusch R., Makroekonomia, PWE, W-wa 2007

Lis S., Współczesna makroekonomia, UEK, Kraków 2011

Blanchard O., Makroekonomia, Wolters Kluwers Bussiness, W-wa 2011
---------------------------------

Fallenbuchl Z.M.,
Wstęp do analizy Makroekonomicznej
gospodarki otwartej, AE, Kraków, 1995
6
3
Wzrost gospodarczy
 WZROST GOSPODARCZY:
 powiększanie się
 realnej wartości
 produktu krajowego brutto (globalny
lub per capita) w gospodarce.
7
Wzrost gospodarczy
 …powiększanie się (jak obliczyć?)
 stosunek zmiany wielkości (realnego PKB) w danym
roku do poziomu (realnego PKB) z roku poprzedniego
lub z lat wcześniejszych.
 Tempo wzrostu
 Dynamika wzrostu
8
4
Wzrost gospodarczy
 …realnej wartości (wolumen - jak obliczyć?)
 PKB nominalny - według bieżącej wartości
pieniądza
 PKB realny - według realnej wartości pieniądza,
„oczyszczony” z wpływu inflacji

Deflator PKB
9
PKB (Produkt Narodowy Brutto)





wartość rynkowa
wszystkich
finalnych dóbr i usług
wytworzonych w kraju
w danym okresie czasu
10
5
Pomiar aktywności gospodarczej
 PNB (Produkt Narodowy Brutto)
 PKB (Produkt Krajowy Brutto)
 PNB (w cenach rynkowych)
 PNB (w cenach czynników wytwórczych)
 PNN (Produkt Narodowy Netto) = DN
 DO (dochód osobisty)
 RDO (rozporządzalny dochód osobisty)
11
Podejścia przy obliczaniu PNB/PKB
 Pomiar wartości dodanej
 Pomiar wydatków
 Pomiar dochodów
12
6
Pomiar aktywności gospodarczej - interpretacja
 Wartości nominalne vs. realne
 PKB ogółem vs. PKB na mieszkańca
 PKB w porównaniach międzynarodowych
(kurs walutowy vs. parytet siły nabywczej)
 Niedoskonałości PKB jako miernika rozwoju
społeczno- gospodarczego
13
PKB: Wartości nominalne vs. realne
 PKB w ujęciu nominalnym mierzony jest w
cenach bieżących w kolejnych latach
 Jeśli w danym roku ceny wzrosły o 10% to PKB
będzie wyższy o 10% mimo iż wielkość
(wolumen) dóbr i usług wytworzonych był taki
sam jak w roku poprzednim
14
7
PKB w porównaniach międzynarodowych
 Wg oficjalnego kursu
 Wg Parytetu siły nabywczej (PSN/PPP)
15
Wg oficjalnego kursu
 przeliczenie na koniec roku wartości PKB w
PLN na USD wg kursu PLN/USD.
 Nie uwzględnia różnic w poziomie cen
koszyka dóbr konsumpcyjnych w PL i USA
16
8
Wg. parytetu siły nabywczej (PSN)/(PPP)
 Uwzględnia różnice w cenie koszyka dóbr
pomiędzy badanym krajem a ceną tego
(międzynarodowego) koszyka w USA
 Np. za 100 USD nie kupimy tej samej ilości
dóbr i usług w USA co za równowartość 100
USD (w złotówkach) w Polsce - stąd różnica
w poziomie PKB na mieszkańca wg. Tych
ujęć
17
PKB jako miernik rozwoju gospodarczego
 nie uwzględnia negatywnych efektów zewnętrznych
(degradacja środowiska)
 nie uwzględnia faktycznych kosztów pozyskania
powszechnie dostępnych zasobów przyrody (woda)
 nie zwiera informacji o rozmiarach wolnego czasu jakim
dysponuje społeczeństwo i przeznacza na życie rodzinne,
wypoczynek
 nie obrazuje warunków pracy, poczucia osobistego
bezpieczeństwa
18
9
PKB jako miernik rozwoju gospodarczego
 w skład PKB wchodzą wszystkie dobra i usługi finalne
bez względu w jakim stopniu przyczyniaj się one w
rzeczywistości do zaspokojenia potrzeb (alkohol,
produkcja zbrojeniowa)
 nie uwzględnia efektów prac wykonanych w ramach
gospodarstw domowych (remonty) i prac
podejmowanych społecznie (kuratorzy, woluntariusze,
opiekuni społeczni)
 nie uwzględnia istnienia tzw. szarej strefy
19
Miara dobrobytu ekonomicznego
(Measure of Economic Welfare: W. D . Northausa I J. Tobina
 Od PKB odejmujemy
 szacunek wartości zanieczyszczenia środowiska
 wydatki na obronę narodową
 szacunek strat z powodu czasu dojazdu do pracy
Do PKB dodajemy




szacunki równowartości czasu wolnego
szacunki produkcji nierejestrowanej
szacunki infrastruktury publicznej
prywatne dobra trwałego użytku
20
10
Granice wzrostu gospodarczego
 Thomas Robert Malthus (1766-1834) i „prawo
ludnościowe (1798r),”:
 wysoka dynamika przyrostu ludności
 ograniczony zasób (ziemia)
 brak możliwości wyżywienia populacji
 Współcześnie:
 przyczyn zahamowania wzrostu gospodarczego
upatruje się w wyczerpaniu nieodnawialnych bogactw
naturalnych (np. ropy naftowej, węgla, rud metali)
21
Granice wzrostu gospodarczego

Czy Malthus miał racje?


Wzrost gospodarczy okazał się szybszy niż wzrost ludności.
Przezwyciężenie barier wzrostu:

Zwiększenie nakładów kapitału rzeczowego oraz zmiany
technologiczne, którymi steruje rynek:





Niedobór zasobu
Wzrost jego ceny
Odpowiednie dostosowania po stronie popytu i podaży
Pojawienie się substytutów deficytowego dobra
Np.: wzrost 10-tny ceny ropy naftowej w latach 70-tych zmniejszył zapotrzebowanie na
krążowniki szos, spowodował rozwój elektrowni atomowych, pojawienie się innych
nośników energii (odnawialnej : słońce, wiatr), oszczędnych technik produkcji
22
11
Wzrost gospodarczy – efekt doganiania
 Hipoteza konwergencji

Istnienie tendencji do wyrównywania się poziomów rozwoju
gospodarczego i poziomów życia (catch – up effect)

teoria konwergencji, efekt doganiania – hipoteza, że w krajach biedniejszych
dochody na mieszkańca (mierzone np. PKB/osobę) rosną szybciej niż w
krajach bogatych.

Zgodnie z tą hipotezą względne zacofanie może wbrew pozorom ułatwiać
rozwój gospodarczy kraju.

mimo znacznie niższej produktywności pracy kraje słabo rozwinięte często
osiągają wyższe wskaźniki wzrostu gospodarczego niż kraje wysoko
uprzemysłowione. Sytuacja taka nazywana jest też efektem doganiania
(catch-up effect).
23
Wzrost gospodarczy – efekt doganiania - przyczyny

Kraje słabo rozwinięte mają małe ilości kapitału rzeczowego w
gospodarce, co jest łatwiejsze do zwiększenia niż w krajach
rozwiniętych z dużym kapitałem rzeczowym, którego odtwarzanie jest
kosztowne


W krajach słabo rozwiniętych niewielki wzrost kapitału rzeczowego skutkuje większym
wzrostem produkcji niż w krajach bogatych gdzie kapitału jest dużo.
Nowe technologie powstają głównie w krajach bogatych gdzie nakłady
na R&D są duże.

Efekt gapowicza oraz transferu technologicznego sprawia, iż okrycia i wynalazki szybko
przenikają do innych krajów

Łatwość bezpłatnego kopiowania cudzych rozwiązań technicznych i organizacyjnych.
24
12
Wzrost gospodarczy – teoria ekonomii
 Przez 40 lat (1945-1985) w ekonomii dominowała teoria
egzogenicznego wzrostu zakładająca, że:

wzrost gospodarczy jest prostym wynikiem

wzrostu nakładów pracy i kapitału produkcyjnego,

a postęp naukowo-techniczny nie zależy od prowadzonej polityki gospodarczej.
25
TEORIA EGZOGENICZNEGO WZROSTU
 Teoria ta zakłada, że wzrost gospodarczy jest wynikiem
oddziaływania 3 czynników:

wzrostu nakładów pracy żywej (czyli wzrostu liczby
pracujących);

wzrostu nakładów kapitału (maszyn i budynków),

postępu naukowo-technicznego (zakładano, że postęp
naukowo-techniczny jest egzogeniczny, czyli jego tempo
jest niezależne od polityki gospodarczej
26
13
Wzrost gospodarczy – teoria ekonomii
 W latach 80-tych zaczęła kształtować się jednak nowa teoria
endogenicznego wzrostu, oparta na przekonaniu, że:

czynniki produkcji (praca i kapitał) mogą być wykorzystywane z różną
efektywnością,

a tempo, w jakim następuje postęp naukowo-techniczny, zależy od odpowiedniej
polityki danego kraju - ma charakter endogeniczny
27
TEORIA ENDOGENICZNEGO WZROSTU

W modelu endogenicznego wzrostu zauważono trzy zjawiska:

postęp techniczno-organizacyjny nie jest egzogeniczny.


zamiast prostej liczby pracujących, należy patrzeć na kapitał ludzki.


Na tempo rozwoju technologii wpływa polityka państwa (np. zachęcanie do
wydatków na badania i rozwój, czyli B+R), konkurencja rynkowa i wysoki rozwój
rynku kapitałowego, instytucje;
Kapitał ludzki akumuluje się tak samo jak fizyczny, wymaga więc inwestycji. Pracownik
wcale nie jest równy pracownikowi: o jego produktywności decyduje zdrowie, edukacja,
doświadczenia, zdolność do dostosowania się do nowych technologii;
kapitał ludzki i fizyczny (maszyny) może być wykorzystywany w sposób
bardziej lub mniej efektywny.

Jeśli ludzie nie mają właściwych motywacji, inwestycje mogą być marnowane, np. w
systemie gospodarczym, który nie tworzy zachęt do przedsiębiorczości, lub w którym nie
stworzono dostatecznie stabilnych ram prawnych regulujących działalność gospodarczą,
kapitał ludzki nie będzie w pełni wykorzystywany (działo się tak w przypadku gospodarek
komunistycznych).
28
14
TEORIA ENDOGENICZNEGO WZROSTU –
(Konsensus Waszyngtoński)
 lista zaleceń dla polityki gospodarczej umożliwiających osiągnięcie
szybkiego tempa wzrostu








niski poziom deficytów budżetowych i inflacji,
kierowanie wydatków publicznych na oświatę, naukę i rozwój
infrastruktury,
niskie stopy podatkowe oraz szeroka baza poboru podatków,
liberalizacja sektora finansowego,
liberalna polityka kursu walutowego i handlu,
tworzenie zachęt do napływu kapitału zagranicznego,
stabilne i sprzyjające prywatnej przedsiębiorczości prawo, prywatyzacja i
dobra ochrona praw własności.
stabilność społeczna i polityczna.
29
Przyczyny wzrostu gospodarczego w USA, 1929-1997
PRZYCZYNY WZROSTU
WZROST NAKŁADÓW PRACY
WZROST PRODUKCYJNOŚCI PRACY
w tym:
 Wzrost nakładów kapitału
 Wzrost wiedzy i doświadczenia
pracowników
 Postęp techniczny i organizacyjny
 Korzyści skali
ZNACZENIE (W %)
33
67
w tym (w p. proc.)
20
12
28
8
 Zmiany alokacji zasobów w gospodarce
8
 Zmiany prawne, kulturowe, społeczne i
inne
-9
RAZEM
100
Źródło: E.F.Denison, Trends in American Economic Growth, 1929-1982, Wa-shington Brookings Institution, Washington 1985,
s. 30; szacunki C.R. McConnel i S.L.Brue, Economics. Principles, Problems, and Policies, McGraw-Hill, 1999, s, 374.
30
15
Wzrost nakładów pracy
Wzrost nakładów pracy odpowiadał za 33% wzrostu gospodarczego w USA w latach 1929-1997
 Zależność: im więcej ludzi pracuje tym więcej dóbr i usług jest
wytwarzanych. Podobny efekt daje wydłużenie czasu pracy
 Szacunki wymagają uwzględnienia
 Spadku liczby urodzin
 Skracanie czasu pracy,
 Średnie trwanie życia i okresu produkcyjnego
 Aktywizacji kobiet na rynku pracy
 Emigracja i migracja
31
WZROST PRODUKCYJNOŚCI PRACY
Zmiany produkcyjności pracy determinowały 67% wzrostu gospodarczego w USA
 Wzrost nakładów kapitału rzeczowego (maszyny, urządzenia,
budynki: 20% wzrostu gospodarczego)

Związek pomiędzy produkcyjnością a nakładami kapitałowymi
 Osoba edytujący tekst długopisem vs. z użyciem na komputera
 Praca z użyciem łopaty vs. pracownik posługujący się koparką

Przedsiębiorstwa prywatne vs. państwo
 sektor prywatny inwestuje w maszyny, urządzenia, hale
 sektor publiczny w infrastrukturę gospodarcza (drogi, porty, lotniska,
oczyszczalnie ścieków) co sprzyja inwestycjom prywatnym
32
16
WZROST PRODUKCYJNOŚCI PRACY

Wzrost wiedzy i doświadczenia pracowników, tzw. Wzrost
kapitału ludzkiego (12%)

Kapitał ludzki powstaje w wyniku inwestycji w wiedze i umiejętności
pracowników i przyczynia się zatem do zwiększenia produkcyjności pracy.

Związek pomiędzy produkcyjnością a kapitałem ludzkim






tłumacz który lepiej zna język obcy jest bardziej wydajny w swojej pracy,
doświadczony rzemieślnik jest bardziej wydajny od ucznia,
analfabeta nie będzie prowadził sekretariatu,
znajomość matematyki sprzyja studiom inżynierskim a potem może być wykorzystany np.
w branży budowlanej
Kapitał ludzki jest generowany w szkołach wszystkich szczebli, w miejscu
pracy (treningi zawodowe)
Statystyka:


ILO: ISCO-08 (International Standard Classification of Occupation),
UNESCO: ISCED 97 (International Standard classification of Education)
33
WZROST PRODUKCYJNOŚCI PRACY
Postęp techniczny i organizacyjny (28% wzrostu gospodarczego w USA)

zmiany technologiczne + nowe techniki produkcji + nowe metody zarządzania
pracą.

tworzenie nowej wiedzy a nie o upowszechnianie wiedzy już istniejącej
(kapitał ludzki)

Zmiana technologiczna:


najpierw jest wynalazek (ciekawość) który potem może stać się innowacją
(zastosowanie nowych rozwiązań bezpośrednio w procesie produkcji dóbr i
usług)
zmianie technologicznej towarzyszy zazwyczaj powstanie nowego kapitału
rzeczowego

(posiadanie komputera z oprogramowaniem Excel’a jest warunkiem
dokonywania obliczeń na długich szeregach danych jednocześnie) i
ludzkiego (aby go używać trzeba się go nauczyć obsługiwać)
34
17
WZROST PRODUKCYJNOŚCI PRACY

korzyści skali (8% wzrostu gospodarczego w USA)


w praktyce osiągnięcie korzyści skali wiąże się z rozszerzeniem
rynków zbytu, znoszeniem barier handlowych, globalizacja
zmiany struktury zatrudnienia (8% wzrostu w USA)

wzrost zatrudnienia tam gdzie produkcyjność pracy jest wyższa,
zmniejszenie tam gdzie jest niższa

zmniejszenie dyskryminacji kobiet i mniejszości narodowych na
rynku pracy

konkurencja towarów sprowadzanych z zagranicy może wymusić
zmiany struktury zatrudnienia zgodnie z ukształtowaniem się
międzynarodowego podziałem pracy
35
WZROST PRODUKCYJNOŚCI PRACY

inne czynniki

warunki pracy (np. geograficzno-klimatyczne)

czynniki instytucjonalne (religia, system polityczny, prawo)




protestantyzm w krajach zachodnich vs. system kastowy w Indiach
Liberalizm demokratyczny vs. realny socjalizm
Jeśli prawo nie chroni obywatela i jego własności prywatnej, majątku
bogactwa naturalne (zob. też klątwa surowcowa)
36
18
Pułapka średniego dochodu
 sytuacja w której dany kraj osiąga pewien poziom
rozwoju gospodarczego (określony poziom dochodu),
powyżej którego następuję spowolnienie wzrostu
gospodarczego
 nieuniknione załamanie się modelu wzrostu, lub inaczej jego starzenie się i niedopasowanie do zmieniających się
warunków
37
Pułapka średniego dochodu
brak jednej definicji odnoszącej się do poziomów dochodu

B. Eichengreen, D. Park i K. Shin

17 000 USD w stałych cenach z 2005 roku

spowolnienie wzrostu rzędu przynajmniej 2 p.p. mniej niż oczekiwano

J. Felipe i inni:

zbyt długie przebywanie przez dany kraj w "widełkach" wyznaczających
średni dochód


S. Aiyar, R. Duval, D. Puy, Y. Wu oraz L. Zhang:



Niższy średni dochód (2000-7250 USD) wyższy (7250-11 750 USD)
górna granica na poziomie PKB per capita rzędu 15 000 USD
nagłe, znaczne i utrzymujące się odchylenie od przewidywanej ścieżki wzrostu
M. Bukowski, A. Szpor i A. Śniegocki:

dany kraj przestaje nadrabiać dystans zamożności względem USA, z chwilą
osiągnięcia ok. 60% (+/- 10%) bogactwa Stanów Zjednoczonych
38
19
Pułapka średniego dochodu
 mechanizm pułapki średniego dochodu to wyczerpanie
się możliwości wzrostu gospodarczego poprzez:



odtwarzanie rozwiązań technicznych państw wysoko rozwiniętych
wykorzystywanie taniej siły roboczej
oferowanie wysokiego zwrotu z inwestycji dzięki niskiemu
nasyceniu kapitałem.
 Pułapka średniego dochodu dotyka kraju, w którym

koszty pracy zaczynają rosnąć, co hamuje wzrost i konkurencyjność
pracochłonnej produkcji,

następuje nasycenie inwestycjami kapitałowymi, a sprowadzanie
zaawansowanych rozwiązań zaczyna być coraz trudniejsze i kosztowniejsze
39
Ryzyko wejścia w pułapkę średniego dochodu

Zmniejszające się możliwości zmian w strukturze zatrudnienia (z rolnictwa do przemysłu),

wydajność w przemyśle przestaje rosnąć (nie ma możliwości jej dalszego zwiększania poprzez import
technologii)

Nie jest możliwe dalsze promowanie eksportu poprzez zaniżanie wartości waluty krajowej

brak możliwości zwiększania wydajności poprzez inwestycje niezwiązane z podnoszeniem
innowacyjności gospodarki i tworzeniem nowych technologii

w miarę wzrastania zatrudnienia w przemyśle i przy jego malejącej krańcowej produktywności wzrost
gospodarczy zaczyna zależeć od zwiększania produktywności w sektorze usług (trudniejsze zadanie)

duża akumulacja kapitału oznacza większą deprecjację, wymaga wyższych oszczędności, które by ją
zbilansowały .

specjalizacja w produkcji i sprzedaży dóbr mniej zaawansowanych technologicznie, co łączy się ze
strukturą gospodarki danego kraju i jego pozycją w gospodarce międzynarodowej
40
20
Czynniki sprzyjające wyjściu z pułapki
średniego dochodu


struktura wykształcenia ludności
struktura gospodarki






czynniki instytucjonalne






wysoki poziom jej zróżnicowania,
nasycenie kapitałem fizycznym,
dominacja sektorów o silnych powiązaniach z innymi sektorami,
wysokie zróżnicowanie eksportu
eksport dóbr zaawansowanych technologicznie
wysoka jakość systemu prawnego,
dobra ochrona praw własności,
skuteczne i szybkie egzekwowanie kontraktów,
umiarkowane zaangażowanie państwa w gospodarkę
umiarkowana regulacja rynków: pracy, produktów i kredytowego
struktura demograficzna: niska wartością wskaźnika obciążenia
demograficznego
41
Polska – czy istnieje zagrożenie wejścia w pułapkę
średniego wzrostu?


Tak (S. Gomułka): Polski wzrost gospodarczy napędzany jest
niskimi kosztami pracy oraz wzrostem produktywności
wynikającym z importu technologii

dostęp do światowego zasobu wiedzy i technologii starszych generacji oraz
zdolność absorpcyjna gospodarki Polski znacznie wzrosły, co ma być
wyjaśnieniem paradoksu wysokiej innowacyjności polskiej gospodarki i
niskiej innowacyjności polskich badań i rozwoju

Uchronić Polskę może silne podniesienie własnej zdolności innowacyjnej lub
większa dbałość o czynniki zwiększające atrakcyjność kraju dla inwestorów z
krajów wysoko rozwiniętych
Nie (J. Cieślik): Polska należy do ścisłej czołówki światowej w
zakresie udziału kapitału zagranicznego w gospodarce a firmy
zagraniczne muszą stosować nowoczesne technologie i
rozwiązania organizacyjne, by zachować standardy jakościowe
macierzystych korporacji
42
21
Wahania wzrostu gospodarczego
 Cechą gospodarki rynkowej jest jej
nierównomierny rozwój
 Długi okres:

zmiany potencjalnej produkcji (Yp) można utożsamiać ze
wzrostem / rozwojem gospodarczym.
 Krótki okres:

zmiany zagregowanych wydatków / kosztów po stronie
podażowej, powodują, że rzeczywista wielkość produkcji
(Yo) waha się wokół wielkości produkcji potencjalnej (Yp)
43
Teorie przyczyn wahań koniunkturalnych
 Teorie keynesowskie

Cykliczny rozwój gospodarki wynika z uwarunkowań immanentnie
związanych z systemem gospodarczym – źródła wahań tkwią w
regułach gry rynkowej
 Teorie neoklasyczne

Czynniki zakłócające równowagę w gospodarce mają charakter
zewnętrzny w stosunku do mechanizmów gospodarczych (np.
wojny, procesy demograficzne, innowacje techniczne, zjawiska
przyrodnicze)



Teoria plam na słońcu W.S. Jevonsa
Teoria innowacyjna J. Schumpetera
Teoria cyklu politycznego
44
22
Rodzaje wahań w gospodarce
– okres fluktuacji

Przypadkowe


Periodyczne (sezonowe)


powtarzalne (zgodnie z kalendarzem) zmiany aktywności
gospodarczej
Koniunkturalne




Nieprzewidywalne – strajków, ataków terrorystycznych, wojen,
klęsk żywiołowych
czasowo powtarzające się (cykliczne) spadki i ożywienia
koniunktury
wahania takich wielkości jak np. dochód narodowy, produkcja,
konsumpcja, zatrudnienia i inwestycje
są przedmiotem zainteresowań ekonomii
Tendencja rozwojowa (trend)


Wieloletnie, długie szeregi czasowe
Zmiany w poziomie danego zjawiska wynikające z oddziaływania
szeregu przyczyn (czynnik pracy, postępu technicznego)
45
Rodzaje cykli koniunkturalnych
Krótkie (Kitchina)

3-4 lat; przyczyną są zmiany w kapitale obrotowym, głównie w
zapasach
Średnie (Juglara)

8-10 lat; przyczyną są zmiany w kapitale trwałym
Długie (Kondratiewa, tzw. długa fala)

40-60 lat; wywołane są wynalazkami epokowymi
Klasyczny

4 fazy: kryzys, depresja, ożywienie, rozkwit
Współczesny (zdeformowany)

2 fazy: ekspansja (wzrost) i recesja ( spadek)
46
23
Cykle koniunkturalne – model AS-AD
 Szoki popytowe
 Dodatni
 Ujemny
 Szoki podażowe
 Dodatni
 Ujemny
47
Cykl koniukturalny
 występujące na przemian okresy przyspieszenia i
spowolnienia tempa wzrostu gospodarczego
 wahania te są typowe dla gospodarek rynkowych i w
praktyce nie daje się im zapobiec
 Celem polityki makroekonomicznej jest ograniczenie
skali tych wahań


spowodowanie, aby w okresach przyspieszenia wzrost PKB nie był
nadmiernie wysoki,
w okresie spowolnienia aby dynamika PKB nie ulegała zbytniemu
obniżeniu
48
24
Klasyczny cykl koniukturalny
Dochód
narodowy
szczyt
trend
szczyt
kryzys
kryzys
ożywienie
ożywienie
dno
czas
49
Fazy i cechy klasycznego cyklu koniunkturalnego
 faza rozkwitu (szczyt)

koniec wzrostu, wielkości (np. AD, Y, P, ) na wysokim poziomie
 faza recesji (kryzysu)


rośnie: bezrobocie
maleją: popyt /produkcja, zatrudnienie, inwestycje, dochody, ceny
 faza depresji (dno)

koniec spadku, wielkości (np. AD, Y, P, ) na niskim poziomie
 faza ożywienia (ekspansji)


rosną: popyt / produkcja, inwestycje, zatrudnienie, dochody, ceny,
maleje: bezrobocie
50
25
Sekwencja cyklu koniunkturalnego
 Szczyt koniunktury: AD >AS









maksymalna produkcja (Yo >Yp)
Wysoki popyt
Wysokie płace
Wysokie koszty produkcji
Wysokie ceny – inflacja
Wysokie zatrudnienie
Wysokie zyski
Wysokie stopy %
Niskie bezrobocie
51
Sekwencja cyklu koniunkturalnego
 Spadek koniunktury: AD stabilizuje się lub spada

Problemy: wysokie koszty firm / prognozy o wzroście AD nie sprawdzają się

Firmy wstrzymują inwestycje

Spada produkcja globalna

Spadek zapasów (wynikający z popytu transakcyjnego)

Płace pozostają wysokie

Kolejne firmy bankrutują

Ludzie ostrożniej wydają pieniądze

Spada AD
52
26
Sekwencja cyklu koniunkturalnego
 Spadek koniunktury: AD stabilizuje się lub spada

Rząd opierając się na danych z okresu poprzedniego
(szczyt) może:



Zwiększyć podatki
Zmniejszyć wydatki budżetowe
BC może stosować mechanizmy zmniejszenia MS co
pogłębia tendencje spadkowe AD
53
Sekwencja cyklu koniunkturalnego
 Symptomy recesji – kryzysu

Spadek PKB i produkcji przez 6 miesięcy

Spada produkcja przemysłowa i sprzedaż, rosną zapasy

Spadek indeksów giełdowych

Spadek wskaźnika pozytywnych nastrojów konsumentów

Spadek popytu (AD), wzrost oszczędności

Spadek cen, spadek zysków, spadek kursów akcji

Spadek popytu na surowce, spadek podaży surowców, spadek cen
towarów zaopatrzeniowych
54
27
Sekwencja cyklu koniunkturalnego
 Symptomy recesji – kryzysu (cd.)

Spadek popytu na kredyt, spadek stóp %

Spadek zakupów dóbr trwałego użytku

Wzrost wskaźników deprywacji materialnej

Banki wstrzymują pożyczki

Zmniejszenie czasu pracy, spadek zatrudnienia, rośnie bezrobocie

Wzrastają transfery społeczne

Brak poczucia pewności, oczekiwanie na depresje (tańsze zakupy)
55
Sekwencja cyklu koniunkturalnego
 Ożywienie

wzrost inwestycji, wzrost optymizmu

powraca poczucie pewności

rośnie AD

BC – wzrost pożyczek

BC – zmniejsza stopy %

rosną zapasy towarów (brak gotówki)

wzrasta popyt na kredyt

tanie czynniki produkcji – pojawiają się nowe firmy
56
28
Sekwencja cyklu koniunkturalnego
 Wysoka koniunktura










PKB bieżący bliski PKB potencjalnego
nadmierny optymizm
szybki wzrost AD
banki chętnie udzielają pożyczek
rosną zyski firm
rosną wpływy podatkowe
spadek bezrobocia – spadek transferów socjalnych
ceny spadają
rząd opierając się na danych z okresu poprzedniego
(recesji) chcąc złagodzić jej skutki - zwiększa wydatki co
przyczynia się do dalszego wzrostu AD
rosną nadmiernie inwestycje
57
Sekwencja cyklu koniunkturalnego
 Przegrzanie

Maksymalny poziom produkcji w kilku sektorach (niedobór
towarów w niektórych sektorach)

Wzrost inflacji

Niedobór wykwalifikowanej siły roboczej

Płace, ceny nieruchomości gwałtowanie rosną

Wzrost kosztów produkcji

Menadżerowie zachęcają do inwestowania

AD>AS (szczyt koniunktury)
58
29
Fazy cyklu koniunkturalnego
59
Współczesny cykl koniunkturalny
 skrócenie czasu trwania cyklu
 mniejsza amplituda wahań
 2 fazy: ekspansja i recesja
 wydłużenie fazy ekspansji i skrócenie fazy
recesji
60
30
Współczesny cykl koniunkturalny
61
Fazy współczesnego cyklu koniunkturalnego
 Faza recesji

We wczesnej fazie recesji następuję przyrost zapasów, następnie
występuje spadek inwestycji przedsiębiorstw

Spada popyt na pracę


w początkowym okresie skracanie czasu pracy (średnia długość tygodnia
pracy)
następnie zwalnia się pracowników (wzrost bezrobocia)

Spadek niektórych cen oraz niekiedy spadek płac.

Spadają zyski przedsiębiorstw oraz spada popyt na kredyty.
62
31
Fazy współczesnego cyklu koniunkturalnego
 Faza ekspansji

We wczesnej fazie zmniejszają się zapasy, następnie
wzrastają inwestycje przedsiębiorstw

Wzrasta popyt na pracę

w początkowym okresie wydłużenie czasu pracy

następnie zatrudniania nowych pracowników (spadek bezrobocia)

Wzrost poziomu niektórych cen oraz wzrost płac

Rosną zyski przedsiębiorstw oraz popyt na kredyty
63
Przyczyny deformacji współczesnego cyklu

Interwencja państwa

Nowy jakościowo postęp techniczny

Wzrost znaczenia wydatków na dobra konsumpcyjne trwałego
użytku

Rozbudowany system ubezpieczeń społecznych

Czynniki zewnętrzne:




Wzrost przepływu kapitału między krajami
Inwestycje bezpośrednie
Zmiany kursów walut
Polityka handlowa dotycząca importu i eksportu
64
32
Wskaźniki koniunktury gospodarczej
 Pilotujące
 Współistniejące
 Działające z opóźnieniem
65
Wskaźniki koniunktury: pilotujące

indeksy giełdowe, ilość i wartość sprzedanych akcji

zmiany w majątku obrotowym

liczba zwolnień

wskaźnik firm (nowo otwarte/upadające)

liczba wydanych pozwoleń na budowę

wartość zamówień na budowę fabryk

liczba wybudowanych domów prywatnych
66
33
Wskaźniki koniunktury: współistniejące
 GDP
 dochody osobiste
 inwestycje
 zatrudnienie
 wskaźnik bezrobocia
 zyski netto
67
Wskaźniki koniunktury: działające z opóźnieniem
 dochody osobiste
 kredyty konsumpcyjne
 bankowe stopy procentowe
 średni czas pozostawania bez pracy
68
34
Stylizowane fakty - korelacje

Stylizowane fakty odnoszą się do zjawisk ekonomicznych, które
pojawiają się zawsze (lub z dużym prawdopodobieństwem) w
następstwie określonych zdarzeń

Wydatki prywatne (C, I, Import): procykliczne

Wydatki rządowe: acykliczne

Inflacja i zatrudnienie: procykliczne

Bezrobocie: antycykliczne
69
Przykłady kryzysów






Tulipanowy (XVII)
Wielki kryzys (1929)
Kryzysy naftowe (1973) / (1997-1882)
Argentyński (domino argentyńskie): 1997-2003
Dot. Com (1995-2002)
Kryzys finansowy (2007)
70
35
Ekonomia dobrobytu
 ekonomia dobrobytu, teoretyczny nurt w
ekonomii XX w.
 w gospodarce rynkowej jest konieczna ingerencja
państwa
 tak kształtująca stosunki podziału,
 by każda jednostka mogła osiągnąć odpowiedni
udział w dobrobycie.
71
Ekonomia dobrobytu

koncepcja państwa i społeczeństwa w pełni ukształtowana po II
wojnie światowej w wysoko uprzemysłowionych krajach
zachodnich.

3 obszary aktywności państwa:




społeczny
ekonomiczny
ustroju politycznego
Określenia:



Państwo opiekuńcze,
państwo socjalne,
państwo dobrobytu (ang. welfare state)
72
36
Ekonomia dobrobytu
 w sferze społecznej:

rozszerzanie systemu świadczeń i ochrony socjalnej (np.
ubezpieczenia na wypadek choroby, kalectwa, bezrobocia)

zagwarantowanie wszystkim obywatelom:


minimalnych dochodów
równych praw w dostępie do usług socjalnych (np. mieszkania,
wykształcenia, opieki zdrowotnej);
73
Ekonomia dobrobytu
 w sferze ekonomicznej:
 państwo powinno ingerować w życie gospodarcze,
 wykorzystywać wszystkie dostępne instrumenty do:



pobudzania gospodarki
utrzymywania pozytywnych tendencji
zwalczania inflacji i bezrobocia
74
37
Ekoomia dobrobytu
 w sferze ustroju politycznego:
 wzmacnianie demokracji oraz
 likwidacja wszelkich form politycznej dyskryminacji:
 Wiek, płeć,
 mniejszości etnicznych
 mniejszości seksualnych
75
Modele państwa opiekuńczego /dobrobytu


Wilensky H. L. i Lebeaux C. N. (1968)

model rezydualny (marginalny), w którym interwencje instytucji
socjalnych uzasadnia się niewydolnością rynku lub rodziny,

model instytucjonalny (redystrybucyjny), w którym pomoc
socjalną traktuje się jako powszechnie akceptowalną funkcję
państwa służącą zaspokajaniu standardowych potrzeb życiowych,
takich jak potrzeby zdrowotne
Titmuss R. (1977)

Model rezydualny, Model instytucjonalny plus

model motywacyjny, w którym zakres przyznawanych
beneficjentom świadczeń socjalnych zależny jest od ich zasług,
wyników pracy i wydajności, a polityka socjalna pełni „rolę
służebną” wobec gospodarki
76
38
Państwo dobrobytu / welfare state

Esping-Andersen (1990):
państwo opiekuńcze to takie państwo, które bierze na siebie
odpowiedzialność za zapewnienie swoim obywatelom podstawowego,
skromnego poziomu życia

Za kluczową uznaje się rolę państwa w sprawach związanych z
bezpieczeństwem socjalnym, ochroną zdrowia, edukacją,
warunkami pracy czy zamieszkaniem.

koncepcja państwa opiekuńczego oparta jest na zasadach
równość szans i sprawiedliwego podziału bogactwa
77
Koncepcja ‘trzech światów kapitalistycznego
państwa dobrobytu”

Esping-Andersen(1990):


trzy typy reżimów opiekuńczych tj.




Koncepcja ‘trzech światów kapitalistycznego państwa dobrobytu’
liberalny,
konserwatywny i
socjaldemokratyczny
Kryteria

stopień dekomodyfikacji statusu jednostek względem rynku,


zakres w jakim indywidualnym jednostkom i ich rodzinom zapewnia się,
dzięki systemom świadczeń pieniężnych, społecznie akceptowalny standard
życia bez względu na ich pozycję na rynku
Model stratyfikacji lub solidarności grupowej
78
39
Koncepcja ‘trzech światów …’
reżim liberalny

Oparty na mechanizmach rynkowych

skromne, testowane dochodowo, uniwersalistyczne systemy
transferów socjalnych lub skromne systemy zabezpieczenia
socjalnego

minimalny interwencjonizm państwowy, indywidualizacja ryzyka
oraz wspieranie rozwiązań rynkowych

minimalizacja „zakresu dekomodyfikacji, ograniczony obszar praw
socjalnych i powstanie systemu stratyfikacji społecznej, który
stanowi mieszankę „równości w ubóstwie” i rynkowo
zróżnicowanego dobrobytu większości

Australia, Kanada, Irlandia, Nowa Zelandia, Wielka Brytania i USA
79
Koncepcja ‘trzech światów …’
reżim konserwatywny

oparty tak na rynku jak i na rodzinie,

programy i świadczenia socjalne mają charakter uniwersalny, ich
zakres jest z reguły różnicowany statusem zawodowym i
uzyskiwanymi dochodami, a ich administrowanie leży zasadniczo w
gestii pracodawców

Uzasadnieniem dla interwencji państwa na rynku jest niewydolność
rodziny,

umiarkowany poziom dekomodyfikacji, prymat pomocy socjalnej
nad uprawnieniami oraz sprzyjanie utrwalaniu się istniejących
podziałów społecznych jako efektu prowadzonej polityki socjalnej

Austria, Belgia, Francja, Niemcy, Szwajcaria, Włochy, Japonia i
Holandia
80
40
Koncepcja ‘trzech światów …’
reżim socjaldemokratyczny

Państwo ponosi odpowiedzialność za dobrobyt obywateli

programy socjalne mają charakter uniwersalny i egalitarny, a
świadczenia przyznawane są na wysokim poziomie, często
zbliżonym do wysokości przeciętnego dochodu.

Państwo aktywnie angażuje się w działania wspierające
zatrudnienie i ochronę dochodów - szeroki zakres i wysoki
poziom dekomodyfikacji

minimalizacja funkcji rynku stwarza warunki sprzyjające
ograniczaniu podziałów społecznych i wzmacnianiu solidaryzmu
społecznego

Dania, Finlandia, Norwegia i Szwecja
81
Alternatywne miary dobrobytu społecznego





Wskaźnik
Wskaźnik
Wskaźnik
Wskaźnik
Szczęście
jakości życia
lepszego życia
szczęśliwej planety
rozwoju społecznego
krajowe Brutto
82
41
Wskaźnik jakości życia

Sytuacja materialna – PKB na 1 osobę w USD, przy zachowaniu parytetu siły
nabywczej.

Zdrowie – średnia oczekiwana długość życia

Stabilność polityczna i bezpieczeństwo – ocena stabilności politycznej i
bezpieczeństwa.

Życie rodzinne – wskaźnik rozwodów (na 1000 mieszkańców), wyrażony w skali
od 1 (najniższy wskaźnik rozwodów) do 5 (najwyższy).

Życie wspólnotowe – wartość 1, jeśli kraj ma wysoki wskaźnik uczęszczania do
kościoła albo członkostwa w związkach zawodowych; w przeciwnym razie zero.

Klimat i geografia – szerokość geograficzna, dla rozróżnienia między klimatami
gorącym i zimnym

Bezpieczeństwo zatrudnienia – stopa bezrobocia

Wolność polityczna – przeciętne wskaźniki wolności politycznych i praw
obywatelskich. Skala od 1 (całkowicie wolny) do 7 (bez wolności).

Równość płci – proporcje przeciętnych zarobków mężczyzn i kobiet
83
OECD Better life index 2011
84
42
OECD Better life index 2011
85
Wskaźnik szczęśliwej planety
 HPI (Happy Planet Index/Wskaźnik
Szczęśliwej Planety)
 spodziewaną długość życia,
 subiektywne zadowolenie z życia
 tzw. ślad ekologiczny
 W rankingu HPI z 2009r., Polska zajęła 77
miejsce wśród 143 krajów świata.
86
43
Wskaźnik rozwoju społecznego (HDI)
 średnia długość życia
 umiejętność czytania i pisania, wskaźnik
skolaryzacji dla wszystkich poziomów nauczania
 PKB na głowę mieszkańca, wg PPP
 W rankingu HDI z 2010r., Polska zajęła 39 miejsce
wśród 182 krajów świata.
87
Szczęście Krajowe Brutto
 Buthan (1972)
 Zrównoważony
rozwój
 Zachowanie kultury
 Troska o środowisko
naturalne
 Dobre rządy
88
44
Komisja ds. Kondycji gospodarczej
oraz postępu technicznego
 Czym można zastąpić PKB (2008 Francja, OECD, EU)
 Rekomendacje



PNN (deprecjacja dóbr)
RDO (podatki, transfery, odsetki)
Dodatkowe informacje / Dane



majątek gospodarstw domowych
wykorzystania czasu wolnego
jakość życia





Stan zdrowia
Edukacja
Jakość środowiska
Jakość rządów
Poziom zaufania społecznego
89
Zrównoważony rozwój – strategie EU
 Strategia Lizbońska
 uczynienie z EU najbardziej dynamicznie rozwijającej
się i konkurencyjnej gospodarki na świecie,
 zdolnej do zapewnienia zrównoważonego wzrostu,
 oferującej więcej lepszych miejsc pracy,
 większa spójność społeczną oraz
 poszanowanie środowiska naturalnego
90
45
EUROPA 2020: zrównoważony rozwój
 Cel strategii to wypracowanie:
 inteligentnych,
 zrównoważonych i
 sprzyjających włączeniu społecznemu
gospodarek,
 które cechuje wysoki poziom zatrudnienia,
produktywności i spójności społecznej.
91
EUROPA 2020: zrównoważony rozwój
 Operacjonalizacja celu w 5 obszarach:

Zatrudnienie

Badania i rozwój

Zmiany klimatyczne i zrównoważone wykorzystanie
energii

Edukacja

Walka z ubóstwem i wykluczeniem społecznym
92
46
EUROPA 2020: zrównoważony rozwój
 Zatrudnienie :

75 proc. osób w wieku 20-64 lat powinno mieć pracę
(cel dla Polski to 71%)
 stopa zatrudnienia osób w wieku 20-64 lat
powinna wzrosnąć z obecnych 69% do co
najmniej 75%, między innymi wskutek
zwiększenia liczby pracujących kobiet i osób
starszych oraz lepszej integracji migrantów
na rynku pracy
93
EUROPA 2020: zrównoważony rozwój
 Badania i rozwój
 na inwestycje w badania i rozwój powinno
przeznaczyć się 3 proc. PKB Unii
 ważne są publiczne i prywatne inwestycje w
B+R
 cel dla Polski to 1,7%
94
47
EUROPA 2020: zrównoważony rozwój
 Zmiany klimatyczne i zrównoważone
wykorzystanie energii:
 ograniczyć emisje gazów cieplarnianych o 20 % (cel
dla Polski 96 mln.ton)
 ze źródeł odnawialnych powinno pochodzić 20 %
energii
 efektywność energetyczna powinna wzrosnąć o 20%
95
EUROPA 2020: zrównoważony rozwój
 Edukacja:
 Ograniczenie liczby osób przedwcześnie kończących
edukację do poziomu poniżej 10%
 cel dla Polski to 4,5%
 co najmniej 40% osób w wieku 30-34 powinno mieć
wykształcenie wyższe
 cel dla polski to 45%
96
48
EUROPA 2020: zrównoważony rozwój
 Walka z ubóstwem i wykluczeniem
społecznym:
 zmniejszenie liczby osób zagrożonych ubóstwem i
wykluczeniem społecznym o co najmniej 20 mln
 cel dla Polski to zmniejszenie o 1,5 mln liczby osób
97
EUROPA 2020: zrównoważony rozwój
 Co dokładnie wnoszą powyższe cele?

Cele te pokazują, jaka powinna być ogólna kondycja Unii
Europejskiej w 2020 r. pod względem najważniejszych
parametrów

Cele te są przekładane na cele krajowe, tak by każde
państwo członkowskie mogło kontrolować swoje postępy w
ich realizacji.

Cele te nie oznaczają podziału obciążenia – są to wspólne
cele, które realizowane będą za pomocą szeregu działań
podejmowanych zarówno na poziomie państw
członkowskich, jak i przez UE.
98
49
EUROPA 2020: zrównoważony rozwój
 Wyznaczone cele są ze sobą ściśle powiązane i
wzajemnie się uzupełniają:

lepsze wykształcenie przekłada się na większe szanse na rynku
pracy, a zwiększanie stopy zatrudnienia przyczynia się do
zmniejszania ubóstwa

Większe możliwości w zakresie działalności badawczo-rozwojowej i
innowacyjnej we wszystkich sektorach gospodarki oraz
efektywniejsze korzystanie z zasobów poprawią konkurencyjność i
będą sprzyjać tworzeniu nowych miejsc pracy

Dzięki inwestycjom w czyste i niskoemisyjne technologie poprawi
się stan środowiska naturalnego, będzie można skuteczniej
przeciwdziałać zmianom klimatu oraz zwiększać potencjał w
zakresie przedsiębiorczości i zatrudnienia
99
EUROPA 2020: kluczowe wskaźniki
wartości docelowe i dotychczasowy postęp od 2008
100
50