Układ pokarmowy cz. 2

Warstwy cewy
pokarmowej:
nabłonek
błaszka właściwa z gruczołami
Układ
pokarmowy
Cz. II
1. Błona śluzowa
• nabłonek
• blaszka właściwa
• muscularis mucosae
muscularis mucosae
błona podśluzowa
2. Błona podśluzowa
błona mięśniowa
3. Błona mięśniowa
• warstwa okrężna
• warstwa podłużna
naczynia
bl. właściwa
4. Błona surowicza
lub włóknista
nabłonek
gruczoł
gruczoł
Cewa pokarmowa
błona surowicza
błona mięśniowa
warstwa podłużna
warstwa okrężna
błona podśluzowa
musc.
mucosae
grudka chłonna
Żołądek
• wpust
• trzon i dno
• odźwiernik
Przełyk:
• nabłonek wielowarstwowy płaski
• blaszka właściwa bogata w włókna sprężyste
• gruczoły śluzowe (przełykowe gr. wpustowe)
w blaszce właściwej
• szeroka, nieregularna muscularis mucosae
o układzie podłużnym
• gruczoły śluzowe (gr. właściwe) w bł. podśluzowej
(wydzielają śluz, lizozym, jony dwuwęglanowe)
• w błonie mięśniowej mięśnie szkieletowe i gładkie
• zewnętrzna błona włóknista
Nabłonek
powierzchniowy
• wysokie walcowate
komórki
• aparat Golgiego
• siateczka szorstka
• śluzowe ziarna
wydzielnicze
• mikrokosmki na
powierzchni
• połączenia
międzykomórkowe
Ogólne cechy budowy ściany:
• nabł. jednowarstwowy walcowaty
pokrywający powierzchnię i
tworzący wpuklenia (dołeczki żoł.)
• w blaszce właściwej ciasno ułożone
gruczoły cewkowe (wpustowe,
właściwe, odźwiernikowe)
• dodatkowa wewnętrzna warstwa
mięśniowa o układzie spiralnym
Nierozpuszczalny śluz
produkowany przez komórki
nabłonka powierzchniowego,
alkalizowany przez jony
dwuwęglanowe przechodzące
z podnabłonkowych naczyń
tworzy warstwę ochronną
na wewnętrznej powierzchni
żołądka
HCO3
HCl
HCO3
1
Trzon i dno żołądka
Gruczoły żołądkowe właściwe: proste gruczoły cewkowe ułożone
równolegle w blaszce właściwej, pomiędzy nimi niewielka ilość
tkanki łącznej z licznymi komórkami i naczyniami włosowatymi
Miejscowe uszkodzenie ochronnej warstwy śluzowej
i komórek nabłonka powierzchniowego prowadzi do
pogłębiającego się ubytku błony śluzowej (wrzód żołądka).
Uszkodzenia takie spowodowane są zazwyczaj przez bakterię
Helicobacter pylori.
Gruczoł żołądkowy właściwy
ma trzy odcinki:
• cieśń
• szyjkę
• trzon z dnem
Komórki macierzyste żołądka
odpowiadają za odnowę i regenerację
nabłonka powierzchniowego oraz gruczołów
dołeczek
Buduje go pięć typów komórek:
cieśń
• komórki
• komórki
• komórki
• komórki
• komórki
niezróżnicowane - macierzyste (cieśń)
śluzowe szyjki (szyjka)
główne (trzon)
okładzinowe (wszystkie odcinki)
dokrewne (wszystkie odcinki)
szyjka
kom. powierzchniowe
Nisza (cieśń gruczołu żołądkowego
i jej otoczenie):
• fibroblasty podnabłonkowe
• perycyty kapilarów
• komórki okładzinowe
(wszystkie te komórki wydzielają
czynniki sygnałowe/wzrostowe
regulujące aktywność komórek
macierzystych)
kom. macierzyste
fibroblasty
kom. śluzowe szyjki
kom. okładzinowe
kom. dokrewne
trzon
kom. główne
dno
Komórki śluzowe szyjki
produkują rozpuszczalny śluz
Komórki główne
• zasadochłonne
• siateczka szorstka
• aparat Golgiego
• ziarna wydzielnicze
produkują enzymy żołądkowe:
pepsynogen, lipazę żołądkową
i podpuszczkę (u niemowląt)
2
Komórki okładzinowe
• duże, piramidowe/owalne
• kwasochłonne
• niekiedy dwujądrzaste
• system tubularno-pęcherzykowy/
kanaliki wewnątrzkomórkowe z licznymi
mikrokosmkami
• bardzo liczne mitochondria
B
B
Komórki dokrewne
(enteroendokrynowe)
stymulacja
produkują hormony peptydowe,
przeważnie o lokalnym działaniu
(m. in. gastrynę i grelinę
pobudzającą apetyt)
(gastryna,
acetylocholina
histamina)
Komórki okładzinowe produkują HCl
i czynnik wewnętrzny Castle’a.
System tubularno-pęcherzykowy to
cytoplazmatyczny magazyn błon
bogatych w transportery jonowe.
Po stymulacji pęcherzyki i rurki
wbudowują się w błonę kanalików
wewnątrzkomórkowych.
„Produkcja” HCl polega na transporcie
jonów H+ and Cl- do światła kanalików
wewnątrzkomórkowych, skąd dostają
się do światła gruczołu.
W dolnej połowie gruczołu znajdują
się komórki ECL wydzielające
histaminę (pod wpływem
acetylocholiny i gastryny)
Transportery uczestniczące
w „produkcji” HCl:
• antyporter protonowo-potasowy
• antyporter dwuwęglanowochlorkowy
• kanał chlorkowy
• uniporter potasowy
• pompa sodowo-potasowa
Odźwiernik:
Wpust:
• płytsze, nieregularne dołeczki żołądkowe
• gruczoły wpustowe (cewkowe, poskręcane) zawierające
- komórki śluzowe (podobne do kom. nabłonka powierzchniowego)
- komórki śluzowe (identyczne jak kom. szyjki)
- pojedyncze komórki okładzinowe i dokrewne (kom. G, produkujące gastrynę)
• głębokie dołeczki
• rozgałęzione cewkowe gruczoły odźwiernikowe
• gruba warstwa okrężna mięśniówki (zwieracz)
dołeczki
Gruczoły odźwiernikowe:
gruczoły
• komórki śluzowe
(identyczne jak k. szyjki)
produkujące też lizozym
• liczne komórki
dokrewne (G)
produkujące gastrynę
• pojedyncze komórki
okładzinowe
3
Dwa piętra błony śluzowej jelita cienkiego:
• górne: kosmki jelitowe
• dolne: gruczoły (krypty) jelitowe
Jelito cienkie
zwiększenie powierzchni
chłonnej:
• fałdy okrężne: x 2-3
• kosmki jelitowe: x 10
• brzeżek szczoteczkowy
na powierzchni nabłonka:
x 20
Nabłonek jelitowy
(jednowarstwowy walcowaty)
pokrywa kosmki i wyściela krypty:
Typy komórek:
• enterocyty
• komórki kubkowe
• komórki niezróżnicowane (tylko w kryptach)
• komórki Panetha (tylko w kryptach)
• komórki dokrewne
• komórki szczoteczkowe
• komórki M
Enterocyty
Komórki kubkowe
• wysokie, walcowate
• brzeżek szczoteczkowy
(z ektoenzymami)
• liczne organelle
• połączenia międzykomórkowe
produkują śluz
Funkcje:
• resorbcja substancji prostych
(produktów trawienia)
• resynteza trójglicerydów
i tworzenie chylomikronów
Substancje proste są
przekazywane do naczyń
krwionośnych, a chylomikrony
do naczyń chłonnych
Komórki macierzyste
(niezróżnicowane)
• wąska podstawa
• rozszerzona część górna
z ziarnami wydzielniczymi
(słabo się barwią)
krypta
fibroblast
kom. kubkowe
enterocyty
kom. Panetha
kom. dokrewne
• lokalizacja:
ponad dnem krypt
jelitowych
kapilara
neuron
śródścienny
• nisza:
- blaszka podstawna
- fibroblasty otaczające kryptę
- naczynia włosowate
- zakończenia nerwowe włókien splotu Meissnera
• różnicują się we wszystkie typy komórek
nabłonka jelitowego, odpowiadają za odnowę
i regenerację nabłonka
Komórki Panetha
• na dnie krypt
• szorstka siateczka, aparat Golgiego
• kwasochłonne ziarna wydzielnicze
• produkują białka antybakteryjne (lizozym i defenzyny)
• wydzielają IgA
• fagocytują (słabo) bakterie i jednokomórkowe pasożyty
4
Kosmek jelitowy
Komórki szczoteczkowe (rzadkie)
• palczaste uwypuklenie błony śluzowej (0,2 x 1 mm)
pokryte nabłonkiem jelitowym
• pod nabłonkiem ciągła warstwa miofibroblastów
(uczestniczą w regulacji odnowy nabłonka
i procesów obronnych)
• wewnątrz zrąb:
bogatokomórkowa tkanka łączna wiotka
(komórki tk. łącznej właściwej i leukocyty)
• pęczek długich mikrokosmków
na powierzchni
• zakończenia nerwowe blisko
podstawy
• prawdopodobna funkcja
chemoreceptoryczna (przekaźnik: NO)
Zrąb zawiera:
- kapilary o ścianie
okienkowej
- pojedyncze ślepe
naczynie chłonne
- 1-3 pęczków komórek
mięśniowych gładkich
(„pompowanie”
chłonki)
Dwunastnica
Krypta jelitowa
• dno: komórki Panetha
• powyżej: komórki niezróżnicowane,
liczne podziały
• górna 1/2: różnicujące się komórki
(głównie enterocyty i kubkowe)
przesuwające się stopniowo ku górze
• duże, szerokie kosmki
• mało kom. kubkowych
• w błonie podśluzowej
gruczoły dwunastnicze
(Brunnera)
Gruczoły dwunastnicze produkują:
• zasadowy płyn bogaty w dwuwęglany (neutralizacja kwaśnej treści
przechodzącej z żołądka)
• EGF
• lizozym
Jelito grube
• brak kosmków - obecne tylko
głębokie, regularne krypty
• bardzo liczne komórki kubkowe
• brak komórek Panetha
• fałdy półksiężycowate
• zewnętrzna warstwa mięśniówki
podzielona na trzy odrębne
„taśmy”
Jelito czcze
• węższe i krótsze kosmki
• więcej komórek kubkowych
Jelito kręte
• krótkie, wąskie kosmki
• więcej komórek kubkowych
• duże skupiska grudek chłonnych
(kępki Peyera) w błonie podśluzowej
Funkcje:
• wchłanianie wody
• transport jonów
• produkcja śluzu
(formowanie mas kałowych)
5
Kanał
odbytniczy
Łagodny rozrost krypt jelitowych powoduje powstanie
uwypukleń błony śluzowej – polipów jelita grubego, które
mogą ulegać zezłośliwieniu i dawać początek rakowi
• podłużne fałdy błony śluzowej
• nabłonek: jednowarstwowy walcowaty → wielowarstwowy walcowaty →
wielowarstwowy płaski
• gruczoły śluzowe w blaszce właściwej
• sploty żylne w błonie podśluzowej
• zwieracze: wewnętrzny (mięśniówka gładka) i zewnętrzny (m. szkieletowa)
Tkanka limfoidalna cewy pokarmowej
Wyrostek robaczkowy ma budowę ściany jelita grubego
i duże skupiska tkanki limfoidalnej
• skupiska tkanki
limfoidalnej
w blaszce właściwej
i w błonie
podśluzowej
(zmniejszają się
z wiekiem)
• ciągła warstwa
podłużna mięśniówki
• pojedyncze (samotne) grudki chłonne (we wszystkich odcinkach cewy)
• skupiska grudek chłonnych i rozproszonej tkanki limfoidalnej:
- kępki Peyera w jelicie krętym
- wyrostek robaczkowy
bakterie
transcytoza
limfocyty
węzeł chłonny
komórka
prezentująca
antygen
Zaleganie treści jelitowej w świetle wyrostka robaczkowego
prowadzi do proliferacji flory bakteryjnej i może powodować
zapalenie wyrostka
Komórki M
• występują w miejscu kontaktu nabłonka
jelitowego z tkanką limfoidalną
• mikrofałdy na powierzchni szczytowej
• pochłaniają obce antygeny (np. bakterie)
i przenoszą je na drodze transcytozy
do tkanki limfoidalnej
• w ten sposób monitorują antygenowy
skład zawartości cewy pokarmowej
6
Unerwienie (autonomiczne)
cewy pokarmowej
Z układem nerwowym cewy pokarmowej
współpracują komórki Cajala
Splot
żołądek
podśluzówkowy
mięśniówkowy
komórki
zwojowe
włókna
nerwowe
komórki
glejowe
• splot podśluzówkowy
- wewnętrzny Meissnera
- zewnętrzny Schabadascha
kontroluje wydzielanie gruczołów
i kurczliwość muscularis mucosae
• splot mięśniówkowy Auerbacha
kontroluje perystaltykę
Sploty zawierają komórki nerwowe (zwojowe)
• spontanicznie
generują bodźce
skurczowe („wolne”
fale perystaltyczne)
• pośredniczą w
przekazywaniu
bodźców pomiędzy
zakończeniami nerw.
a kom. mięśniowymi
Komórki dokrewne cewy pokarmowej (przykłady)
• należą do systemu komórek DNES (APUD)
• zlokalizowane w nabłonku gruczołów, krypt
i (rzadziej) w nabłonku powierzchniowym
• mogą być „otwarte” lub „zamknięte”
• mają ziarna wydzielnicze w części podstawnej
• produkują hormony peptydowe zazwyczaj
o lokalnym działaniu (wpływają na przepływ krwi,
wydzielanie gruczołów i kurczliwość mięśniówki),
niekiedy również o działaniu odległym
otwarta
zamknięta
jelito grube
• kontaktują się
z zakończeniami
nerwowymi i z kom.
mięśniowymi
(neksusy)
Komórki dokrewne cewy pokarmowej
(enteroendokrynowe)
otwarta
jelito cienkie
• lokalizacja:
warstwa mięśniowa
Nazwa
Wydzielany
hormon
Działanie
D
somatostatyna
hamuje wydzielanie
innych kom. dokrewnych
E
grelina
pobudza łaknienie
EC
serotonina,
motylina
pobudza perystaltykę
G
gastryna
pobudza wydzielanie HCl
H
VIP
rozszerza naczynia krw.
I
cholecystokinina
pobudza wydzielanie w
trzustce, obkurcza
pęcherzyk żółciowy
L
GLP
hamuje perystaltykę
S
sekretyna
pobudza wydzielanie
dwuwęglanów w trzustce
zamknięta
7