Informacja publiczna a sprawy prywatne władzy publicznej dr
Transkrypt
Informacja publiczna a sprawy prywatne władzy publicznej dr
Dr M.Kotulski Informacja publiczna a „sprawy prywatne” władzy publicznej Pojęcie informacji publicznej określa ustawodawca w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz. U. z 2001 r. Nr 112, póz. 1198 z późn. zm. – dalej: u.d.i.p., który stanowi, że każda informacja o sprawach publicznych stanowi informację publiczną w rozumieniu ustawy i podlega udostępnieniu na zasadach i w trybie określonych w niniejszej ustawie. Artykuł 6 tejże ustawy wymienia jedynie przykładowy katalog przypadków podlegających ujawnieniu w ramach dostępu do informacji publicznej. Kluczową kwestią jest więc ustalenie co należy rozumieć pod pojęciem "informacji o sprawach publicznych". Odpowiedź na powyższe pytanie ma szczególne znaczenie przy interpretacji przepisu art. 5 ust. 3 u.d.i.p., który stanowi, że nie można, z zastrzeżeniem ust. 1 i 2, ograniczać dostępu do informacji o sprawach rozstrzyganych w postępowaniu przed organami państwa, w szczególności w postępowaniu administracyjnym, karnym lub cywilnym, ze względu na ochronę interesu strony, jeżeli postępowanie dotyczy władz publicznych lub innych podmiotów wykonujących zadania publiczne albo osób pełniących funkcje publiczne - w zakresie tych zadań lub funkcji. W rozumieniu powyższych przepisów w doktrynie i orzecznictwie zaznaczyły się dwa stanowiska. Według pierwszego z nich ustawa o dostępie do informacji publicznych obejmuje, co prawda swoją mocą dane o indywidualnych sprawach (w tym akta postępowania), ale tylko w takim zakresie, w jakim dotyczą one spraw publicznych. W konsekwencji należy wyróżnić podział na "sprawy prywatne" (tutaj w znaczeniu "niepubliczne") oraz "sprawy publiczne", przy czym do pierwszej kategorii spraw ustawa nie będzie miała zastosowania (patrz artykuł Grzegorza Sibiga "Dostęp do informacji publicznej a prawa do prywatności jednostki i ochrony jej danych osobowych" Samorząd Terytorialny 2003/11/5; postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z 29.01.2004 r., sygn. akt II SA/Gd 1352/03, Lex nr 220335; zobacz też artykuł Patrycji Trzaska i Michała Żurka "Czy prokurator może powiedzieć nie?", Rzeczpospolita 2003/10/3) W zaprezentowanym stanowisku, w rozumieniu pojęcia "informacji o sprawach publicznych", zgodnie z wykładnią gramatyczną obu przepisów, na pierwszy plan wysuwa się kryterium przedmiotowe, które określa, co stanowi przedmiot tejże informacji (art. 1 ust. 1 u.d.i.p.), oraz co stanowi przedmiot postępowania (art. 5 ust. 3 u.d.i.p.), w oderwaniu niejako od dysponenta i wytwórcy informacji (który obok adresata informacji, nawiązywałby do kryterium podmiotowego). Idąc podobnym tokiem rozumowania można by, więc powiedzieć, że nie wszystkie informacje będące w dyspozycji podmiotu publicznego i przezeń wytworzone, muszą mieć publiczny charakter, tak samo jak nie wszystkie informacje wytworzone np. przez naukowca muszą mieć naukowy charakter. Przeciwko podziałowi na sprawy publiczne i niepubliczne w przypadku np. zawartości akt postępowania, opowiedziano się w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z 15.10.2007r. (sygn. akt II SAB/Kr 56/07), w którym stwierdzono, że organy uprawnione do wykonywania zadań publicznych, z założenia nie podejmują bowiem innych czynności jak załatwianie spraw publicznych. Wykonywanie zadania publicznego nie może polegać na realizacji sprawy prywatnej i stąd pod pojęciem informacji o sprawie publicznej należy rozumieć również każdą czynność i każde działanie organu władzy publicznej w sferze prawa administracyjnego, ale też np. w sferze prawa cywilnego. Drugie stanowisko, kładzie nacisk na kryterium podmiotowe w rozumieniu spornego pojęcia "informacji o sprawach publicznych", biorąc pod uwagę adresata żądania udostępnienia informacji publicznej, a więc wytwórcę i dysponenta informacji publicznej w rozumieniu art. 1 ust. 1 oraz 3 ust. 2 u.d.i.p. Wydaje się, że przy wykładni tego pojęcia kierować się należy art. 61 ustawy z dnia 2 kwietnia 1997r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.). Przepis art. 61 Konstytucji stanowi, że obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego, a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa (ust. 1). Prawo do uzyskiwania informacji obejmuje dostęp do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów, z możliwością rejestracji dźwięku lub obrazu (ust. 2). Ograniczenie prawa, o którym mowa w ust. 1 i 2, może nastąpić wyłącznie ze względu na określone w ustawach ochronę wolności i praw innych osób i podmiotów gospodarczych oraz ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego państwa (ust. 3). Tryb udzielania informacji, o których mowa w ust. 1 i 2, określają ustawy, a w odniesieniu do Sejmu i Senatu ich regulaminy (ust. 4). W konsekwencji należy przyjąć, że informacją publiczną będzie każda wiadomość wytworzona lub odnoszona do działalności władz publicznych, a także wytworzona lub odnoszona do innych podmiotów wykonujących funkcje publiczne w zakresie wykonywania przez nie zadań władzy publicznej. Informacja publiczna odnosi się do faktów które należy rozumieć bardzo szeroko. Analiza art. 6 ustawy o dostępie do informacji publicznej pokazuje, że wnioskiem w świetle tej ustawy może być objęte pytanie o określone fakty lub o stan określonych zjawisk. Pojęciem faktu należy objąć każdą czynność i każde zachowanie organu wykonującego zadania publiczne podjęte w zakresie wykonywania takiego zadania. Organy publiczne, a precyzyjniej organy uprawnione do wykonywania zadań publicznych, z założenia nie podejmują innych czynności jak załatwianie spraw publicznych. Wykonywanie zadania publicznego nie może polegać na realizacji sprawy prywatnej i stąd pod pojęciem informacji o sprawie publicznej należy rozumieć również każdą czynność i każde działanie organu władzy publicznej tak w sferze prawa administracyjnego, jak i np. w sferze prawa cywilnego. Informacją publiczną będzie również informacja o obowiązującym prawie, gdyż stanowią informację o działalności organów władzy publicznej (postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z 24.01.2006 r., sygn. akt I OSK 928/05, opub. w LEX nr 167166). W zależności od sposobu publikowania prawa (aktów prawnych) mogą być różne tryby udostępnienia takiej informacji, ale obowiązujące prawo jako wytwór organów władzy publicznej jest przykładem takiego właśnie faktu podlegającego ujawnieniu poprzez odpowiednie dzienniki promulgacyjne. Pod pojęciem faktów rozumieć należy także decyzje, pisma okólne lub polecenia służbowe. Okoliczność, że te czynności będą stanowiły przejaw stosowania prawa nie ma znaczenia dla traktowania ich jako informacji w sprawach publicznych. Każda bowiem czynność podjęta przez organ publiczny musi opierać się na przepisach prawa i w tym zakresie stanowi fakt stosowania prawa. Ponadto informację publiczną stanowią imiona, nazwiska i funkcje osób uczestniczące w załatwianiu określonych spraw. W wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z 29.11.2007r., w sprawie IV SA/Po 656/07 stwierdzono, że zgodnie z art. 1 ust. 1 u.d.i.p. każda informacja o sprawach publicznych stanowi informację publiczną w rozumieniu ustawy i podlega udostępnieniu na zasadach i w trybie określonym w tej ustawie. Jest nią każda wiadomość wytworzona przez szeroko rozumiane władze publiczne a także inne podmioty, które tę władzę realizują, bądź gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa, w zakresie ich kompetencji. Informację publiczną stanowi treść dokumentów urzędowych czy wystąpień i ocen dokonywanych przez organy władzy publicznej, niezależnie, do jakiego podmiotu są one kierowane i jakiej sprawy dotyczą (art. 6 ust. 1 pkt 4a i c udip; wyroki NSA z 30.X.2002: II SA 181/02, II SA 1956/02, II SA 2036-2037/02). Podobnie też stwierdził Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z 17.10.2007r., sygn. akt II SAB/Wa 78/07, uznając, że: informacja publiczna dotyczy sfery faktów i stanów istniejących w chwili udzielania informacji. Jest nią treść dokumentów wytworzonych przez organy władzy publicznej i podmioty niebędące organami administracji publicznej, treść wystąpień, opinii i ocen przez nie dokonywanych, niezależnie, do jakiego podmiotu są kierowane i jakiej sprawy dotyczą. Według M. Jaśkowskiej, informacją publiczną będzie każda wiadomość wytworzona lub odnoszona do działalności władz publicznych, a także wytworzona lub odnoszona do innych podmiotów wykonujących funkcje publiczne w zakresie wykonywania przez nie zadań władzy publicznej i gospodarowania mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa (patrz M. Jaśkowska, Dostęp do informacji publicznej w świetle orzecznictwa Naczelnego Sądu Administracyjnego, Toruń 2002, s. 28 i nast.). Należy też w szczególności podkreślić, że w świetle orzecznictwa sądów administracyjnych wyrażany jest pogląd, że np. decyzje o pozwoleniu na budowę, przyjęcie zgłoszenia robót budowlanych stanowią informację publiczną (zobacz wyrok WSA w Lublinie z 8.06.2006 r., sygn. akt II SAB/Lu 19/06, publ. Lex nr 236231; wyrok WSA w Gliwicach z 23.10.2007 r., sygn. akt IV SA/GI 808/07). Co więcej również akta administracyjne jako zbiór dokumentów zgromadzonych i wytworzonych przez organy administracyjne stanowią informację publiczną (tak też Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 11.05.2006 r., sygn. akt II OSK 812/05, opub. w LEX nr 236465 oraz Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z 7.05.2004 r., sygn. akt II SA/Wa 221/04, opub. w LEX nr 146742, oraz w wyroku z 17.10.2007 r., sygn. akt II SAB/Wa 78/07). Dlatego nie ma przeszkód udostępniania dokumentów z akt administracyjnych w postępowaniach jurysdykcyjnych, w którym skarżąca nie miała statusu strony (odmiennie: G.Sibiga "Dostęp do informacji publicznej a prawa do prywatności jednostki i ochrony jej danych osobowych" Samorząd Terytorialny 2003/11/5; glosa Marka Szubiakowskiego do wyroku NSA z dnia 5 grudnia 2001r., II SA 155/01, Orzecznictwo Sądów Polskich 2002/6/78; artykuł Patrycji Trzaska i Michała Żurka "Czy prokurator może powiedzieć nie?", Rzeczpospolita 2003/10/3). Podkreśla się bowiem, że wniosek o udostępnienie informacji publicznej nie stanowi obejścia przepisów art.28 k.p.a., czy też art.28 ust. 2, oraz art. 3 pkt 20 ustawy Prawo budowlane w zakresie ustalenia stron postępowania. Poprzez bowiem fakt udzielenia żądanych informacji taki wnioskodawca nie nabędzie statusu strony postępowania, a w szczególności nie nabędzie prawa do zaskarżenia zapadłych w tych postępowaniach decyzji. Uzyska jedynie wgląd do żądanych dokumentów. Odnośnie formy procesowej, w jakiej należy załatwić wniosek o udostępnienie informacji nie stanowiącej w rzeczywistości informacji publicznej orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego (np. w wyroku z 11 grudnia 2002 r. II SA 2867/02 - "Wokanda" 2003/6/93) wskazuje, że "odmowa udostępnienia informacji publicznej wymaga wydania decyzji administracyjnej tylko wtedy, gdy chodzi o informację publiczną w rozumieniu ustawy z 16 września 2001r. o dostępie do informacji publicznej". Podobne stanowisko zajął ten Sąd w wyroku z 25 marca 2003r. II SA 4059/02 (Monitor Prawniczy 2003/10/436) stwierdzając, że "decyzja wydawana jest więc gdy istnieje możliwość zastosowania ustawy. W przeciwnym razie, jeżeli żądanie nie dotyczy informacji publicznej, organ powiadamia jedynie wnoszącego, że jego wniosek nie znajduje podstaw w przepisach prawa". W świetle przeważających w doktrynie i literaturze poglądów postępowanie w sprawie udostępnienia informacji publicznej jest szczególnym typem quasi-postępowania administracyjnego. Postępowanie administracyjne sensu stricte, uregulowane przepisami k.p.a., rozpoczyna się dopiero z chwilą, gdy zaistnieją przesłanki wydania decyzji o odmowie udostępnienia informacji publicznej bądź decyzji o umorzeniu postępowania w przypadku określonym w art. 14 ust. 2 omawianej ustawy, a nie z chwilą złożenia wniosku o udostępnienie informacji publicznej. Do tego momentu procedowanie wniosku o udostępnienie informacji publicznej ma charakter czynności materialno-technicznej. Nie można też nakładać obowiązku udostępnienia "informacji publicznej" mając jednocześnie wątpliwość czy to do czego zobowiązuje się podmiot - jest czy nie jest informacją publiczną. Sąd winien jednoznacznie wypowiedzieć się w przedmiocie zakwalifikowania określonych "danych" jako informacji publicznej. Z brzmienia art.16 u.d.i.p. wynika, że podmiot zobowiązany do udzielenia informacji publicznej wszczyna postępowanie administracyjne wówczas, gdy chce wydać decyzję o odmowie udzielenia informacji publicznej, bądź o umorzeniu postępowania w sytuacji określonej w art. 14 ust. 2 tej ustawy. Zważyć przy tym należy, że przedmiotowa ustawa ma zastosowanie wtedy tylko, gdy sprawa dotyczy informacji publicznej. Zatem decyzja może być wydana wówczas, gdy w grę wchodzi w ogóle zastosowanie omawianej ustawy, a podmiot obowiązany do udostępnienia informacji publicznej odmawia jej udostępnienia. Konsekwencją tego stanowiska jest to, że sąd administracyjny może uznać, iż podmiot obowiązany do udostępnienia informacji pozostaje w bezczynności tylko wtedy, gdy nie udostępnia jej wnioskodawcy w terminie zakreślonym powołaną ustawą, a przedmiotem wniosku jest informacja publiczna w rozumieniu u.d.i.p. W razie sporu między stroną wnioskującą o udostępnienie informacji a podmiotem, od którego żąda się informacji, sąd administracyjny może stwierdzić bezczynność i zobowiązać podmiot obowiązany do udostępnienia informacji do określonego działania tylko wówczas, gdy wniosek dotyczy udzielenia informacji publicznej. Oznacza to, że Sąd ten aby móc stwierdzić, że podmiot obowiązany do udostępnienia informacji publicznej pozostaje w bezczynności, musi w pierwszej kolejności rozstrzygnąć czy żądana informacja mieści się w ustawowym pojęciu informacji publicznej. Istotne jest także zastrzeżenie, że nie w każdym wypadku informacja publiczna może być udzielona w pełnym zakresie. Należy mieć, bowiem na uwadze, że przepis art. 5 ust. 1 i 2 u.d.i.p. przewiduje ograniczenie prawa do informacji publicznej w zakresie i na zasadach określonych w przepisach o ochronie informacji niejawnych oraz o ochronie innych tajemnic ustawowo chronionych, a także ze względu na prywatność osoby fizycznej lub tajemnicę przedsiębiorcy. Organ powinien mieć też na względzie przepisy ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. o ochronie danych osobowych (Dz.U.02.101.926). Przygotowane na podstawie wyroków: WSA w Krakowie sygn. akt II SAB/Kr 56/07 i WSA w Bydgoszczy sygn. akt II SAB/Bd 31/07