Pyka Wiesław i Bogdał Aneta - WSFiP

WYŻSZA SZKOŁA FINANSÓW I PRAWA W BIELSKU-BIAŁEJ
STUDIA PODYPLOMOWE: MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO
Projekt realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej
PRACA DYPLOMOWA
Autor:
Promotor:
Aneta Bogdał Wiesław Pyka
dr inż. Adam Żabka
Bielsko-Biała, rok 2016
1
Spis Treści
WSTĘP .................................................................................................................................................... 2
ROZDZIAŁ I........................................................................................................................................... 4
Geneza powstania unii walutowej ........................................................................................................... 4
1.
Unia walutowa............................................................................................................................. 4
2.
Unia walutowa elementem polityki integracyjnej Europy .......................................................... 6
3.
Etapy procesu wprowadzania EURO .......................................................................................... 7
ROZDZIAŁ II ....................................................................................................................................... 11
Podstawowe kryteria konwergencji ....................................................................................................... 11
1.
Kryteria monetarne .................................................................................................................... 11
2.
Kryteria fiskalne ........................................................................................................................ 13
3.
Kryteria prawne ......................................................................................................................... 14
ROZDZIAŁ III ..................................................................................................................................... 16
Wypełnianie warunków przystąpienia do unii monetarnej na przykładzie wybranych państw
członkowskich ....................................................................................................................................... 16
1.
Niemcy ...................................................................................................................................... 16
2.
Grecja ........................................................................................................................................ 19
3. Słowenia ....................................................................................................................................... 21
4.
Litwa.......................................................................................................................................... 24
ZAKOŃCZENIE ................................................................................................................................... 27
BIBLIOGRAFIA ................................................................................................................................... 28
WSTĘP
Integracja walutowa państw Europy to temat, którego korzenie sięgają zamierzchłych
czasów. Próby utworzenia Unii Walutowej, podejmowane w tym okresie, miały charakter
2
narzucenia przez państwo dominujące „wspólnej” lecz istniejącej waluty państwa
– dominanta. Zawsze wiązało się to z militarnym podbojem państw wchodzących w skład
„unii monetarnej”. Przykładem takiego działania może być waluta Imperium Rzymskiego
Denar lub Marka Waluta Trzeciej Rzeszy. Historia dobitnie pokazała iż tego typu integracja
jest niestabilna, a państwa którym narzucono w ten sposób walutę, po uzyskaniu
niepodległości jak najszybciej ją odrzucały. Dopiero dobrowolna integracja części państw
Europy doprowadziła do ukształtowania się organizacji państw pod nazwą Wspólnoty
Europejskiej, w której wykształcił się jednolity system gospodarczo-walutowy. Jak możemy
się przekonać jest to ewoluujący proces gdyż do państw tworzących Unię, w dalszym ciągu
dołączają nowe państwa, widząc w członkostwie wielką szansę rozwoju swoich gospodarek.
Wybór tematu pracy nie jest przypadkowy. Decydując się na napisanie pracy na temat
spełnienia kryteriów konwergencji jako warunku uczestnictwa w Unii Gospodarczej
i Walutowej kierowano się, poza osobistym zainteresowaniem, chęcią przybliżenia
zainteresowanym procesu wprowadzenia wspólnej waluty na przykładzie wybranych państw
członkowskich, a także różnym stopniem determinacji państw spełniających kryterium
wejścia do strefy Euro. Zadaniem autorów było ukazanie wysiłków państw Europy, których
ostatecznym celem była nie tylko integracja gospodarcza ale także walutowa. W pracy
próbowano przedstawić problematykę: powstania Unii Walutowej, jakie podstawowe kryteria
musi spełnić państwo przystępujące oraz przedstawiono wypełnienie warunków przystąpienia
do unii na przykładzie wybranych państw, obecnie członków Unii Monetarnej. Praca ma
charakter opisowy. W badaniach zastosowano metody analizy komparatywnej literatury
źródłowej i monograficznej. Dla lepszej prezentacji wywodów posłużono się tablicami
i wykresami statystycznymi.
W rozdziale pierwszym autorzy przedstawiają historię powstania Unii Walutowej , nakreślają
również
etapy wprowadzenia euro. W rozdziale drugim opisano podstawowe kryteria
konwergencji, do których należą : kryteria monetarne, kryteria fiskalne oraz kryteria prawne.
W rozdziale trzecim, najobszerniejszym, przedstawiono wypełnienie warunków przystąpienia
do strefy euro, na przykładzie wybranych państw członkowskich, do których należą
sygnatariusze porozumienia jakimi były Niemcy i Grecja oraz ostatnich przyjętych członków
do których należą Słowenia i Litwa.
3
ROZDZIAŁ I
Geneza powstania unii walutowej
1. Unia walutowa
Unia walutowa (unia monetarna) – jest to system, w którym kraje nim objęte
rezygnują ze swoich walut narodowych na rzecz wspólnej waluty. Kraje objęte unią
walutową nie prowadzą niezależnych polityk pieniężnych (prowadzona jest jedna polityka
realizowana przez wspólnie powołany bank centralny).1
Zgodnie z inną definicją unia walutowa to forma wspólnego rynku wnosząca dodatkowo
dwa zasadnicze elementy: wspólny rynek kapitałowy (w tym finansowy), integrujących się
krajów oraz unię kursową (unię tę można zrealizować przez wprowadzenie pełnej
wymienialności walut tych krajów lub przez stosowanie we wzajemnych rozliczeniach
wspólnej waluty)2. Głównymi elementami tej formy integracji gospodarczej są:
- pełna liberalizacja przepływu kapitału między tworzącymi ją państwami;
- integracja usług bankowych i finansowych;- zamrożenie kursów walut tworzących ją
państw;
- wprowadzenie wspólnej waluty.3
W świecie od kilkudziesięciu lat z powodzeniem funkcjonują unie walutowe. Przykładem
na powyższe może być istniejący od 1965 roku dolar wschodniokaraibski, który jest
walutą sześciu niepodległych państw St. Kitts i Nevis, Antigua i Barbuda, Dominika,
St. Lucia, St. Vincent i Grenadyny, Grenada i dwóch terytoriów zależnych Wielkiej
Brytanii tj. Anguilla i Montserrat. Także w Afryce mamy do czynienia z unią walutową,
której walutą jest frank CFA dzielący się na dwie waluty, a każda z nich związana jest
z osobnymi strukturami unii monetarnej. Zachodni frank CFA (Communauté financière
d’Afrique) jest emitowany przez Centralny Bank Państw Afryki Zachodniej, z siedzibą
w stolicy Senegalu, Dakarze, który prowadzi politykę monetarną na terenie ośmiu krajów
(Senegal, Gwinea-Bissau, Wybrzeże Kości Słoniowej, Burkina Faso, Mali, Benin, Niger,
Togo) tworzących organizację o nazwie UEMOA (Union Économique et Monétaire Ouest
Africaine). Z kolei Bank Państw Afryki Środkowej w kameruńskim Jaunde emituje
1
https://pl.wikipedia.org/wiki/Unia_walutowa, I. D. Tymoczko: Analiza porównawcza systemów kursu
walutowego, Warszawa: Materiały i studia NBP, 2013, ISSN 2084-6258
2
https://pl.wikipedia.org/wiki/Unia_walutowa, P. Coffey, J.R. Presley: European Monetary Integration,
London: Macmillan Press, 1976 (cyt. za L. Oręziak, Integracja Europejska w ramach Europejskiej Wspólnoty
Gospodarczej, Warszawa: Monografie i Opracowania nr 330, SGPiS, 1991
3
https://www.nbportal.pl/slownik/pozycje-slownika/unia-walutowa
4
Centralny CFA (Coopération financière en Afrique centrale) używany w sześciu
państwach
(Gabon,
Czad,
Kamerun,
Gwinea
Równikowa,
Kongo,
Republika
Środkowoafrykańska) wchodzących w skład organizacji CEMAC (Communauté
Économique et Monétaire de l’Afrique CentraleI). Należy dodać iż pierwsza waluta
o nazwie frank CFA (Colonies francaises d’Afrique) została wyemitowana już w roku
1945, a jej celem było uchronienie kolonii francuskich przed skutkami dewaluacji franka
francuskiego jakiej uległ on po wprowadzeniu w życie postanowień konferencji Bretton
Woods. Powyższe przykłady pozaeuropejskich państw tworząc unie walutowe,
w przeciwieństwie do europejskich unii, nigdy nie rezygnowały z niezależnej polityki
monetarnej w imię zacieśniania stosunków gospodarczych. Istniejące od dziesięcioleci
unie walutowe były pomysłem kolonizujących je mocarstw, które za ich pomocą
realizowały i niekiedy nadal realizują, swoje cele. Integracja walutowa była,
w przeciwieństwie do unii monetarnych Europy, niejako narzucona od zewnątrz.
Przechodząc do historii naszego kontynentu należy zwrócić uwagę iż od XIX wieku
podejmowano próby stworzenia unii walutowej i tak:
1) Na utworzony w 1815 r. Związek Niemiecki składało się 39 księstw, mających równe
prawa. Dążące do dominacji Prusy początkowo forsowały unifikację gospodarczą
poprzez ujednolicenie systemu miar i wag, stopniowo włączając w proces systemy
monetarne. Powstały w 1834 r. związek celny spowodował, że w krótkim czasie
większość mniejszych księstw elektorskich zrezygnowała z własnych walut i już
w 1847 r. pruski Bank stał się bankiem centralnym przyszłej II Rzeszy. Jednocześnie
proces politycznego zjednoczenia Niemiec, którego istotnym elementem była unifikacja
systemu monetarnego, doprowadził do prusko – austriackiego konfliktu o hegemonię
w związku, zakończonego bitwą pod Sadową w 1866 r. W rezultacie nastąpiła
dominacja Prus pod wodzą kanclerza Otto von Bismarcka co zaowocowało
utworzeniem w 1871 r. Cesarstwa.
2) W grudniu 1865 r. została zawiązana początkowo przez Francję, Belgię, Szwajcarię
i Włochy unia, do których później dołączyła Grecja, opierała się na systemie
bimetalicznym, tzn. srebra i złota. Państwa członkowskie zachowywały swoje waluty,
które dzięki jednolitej zawartości kruszcu na ogół były wymieniane po kursie 1:1.
Ustalenia zarazem wprowadzały kurs srebra do złota. Umowa nie dotyczyła banknotów.
Z czasem parytet z frankiem francuskim ustanowiony został dla wenezuelskiego
boliwara i dolara Duńskich Indii Wschodnich.
5
3) W 1873 r. próbę stworzenia jednolitego systemu walutowego podjęły Dania i Szwecja,
zaś w 1875 r. dołączyła do nich Norwegia, ciesząca się pełną autonomią wewnętrzną
szwedzka prowincja. Będące w obiegu duńskie, szwedzkie i norweskie talary zastąpiła
korona oparta o parytet złota (0,403g / koronę). Po dziesięciu latach od przystąpienia
Norwegii do unii monetarnej Skandynawowie zaakceptowali również emitowane przez
banki państw członkowskich banknoty. Nadmierna podaż duńskiego i norweskiego
pieniądza kruszcowego po 1905 r. (odzyskanie niepodległości przez Danię i Norwegię),
którego siła nabywcza siłą rzeczy spadała, wywołała popyt na szwedzkie banknoty
wymieniane po kursie 1:1, które dzięki mniej „elastyczniej” polityce Królewskiego
Banku Szwecji zachowywały swoją wartość. Tym samym Szwecja de facto łożyła na
rozwój gospodarek Danii i Norwegii. Po wybuchu I wojny światowej Szwedzi
zdecydowali o odejściu od parytetu kruszcowego i wymienialności koron na złoto,
co równało się końcowi unii walutowej.4
2. Unia walutowa elementem polityki integracyjnej Europy
Koncepcja unii gospodarczej i walutowej realizowana w ramach UE jest bez
wątpienia przedsięwzięciem unikatowym w skali międzynarodowej, tworząc jednocześnie
najwyższą formą integracji jaką współcześnie udało się osiągnąć.5
Potrzebę powstania europejskiej unii walutowej motywowano na jeden z trzech sposobów.
Po pierwsze – narracja ta była chronologicznie najwcześniejsza – odwoływano się do
powstającej właśnie teorii optymalnych obszarów walutowych, argumentując, że postęp
w realizacji projektu wspólnego rynku uczyni ówczesną EWG takim właśnie obszarem.
Poczynając od przełomu lat 70. i 80, gdy popularność zaczęły zyskiwać rozwiązania
ekonomiczne postulowane przez Szkołę Chicagowską, potrzebę wprowadzenia jednej
europejskiej
z
waluty
normatywnej
zaczęto
teorii
uzasadniać
ekonomii
również
neoliberalnej,
argumentami
w
zapożyczonymi
szczególności
dotyczącymi
instytucjonalnej niezależności banków centralnych, których jedynym zadaniem winno być
zapewnianie stabilności cen. Równolegle, przez cały czas od powstania Wspólnot
Europejskich, lecz ze szczególną intensywnością w połowie lat 90, pojawiał się w debacie
argument polityczny, według którego unia walutowa miała przypieczętować proces
integracji kontynentu. Fakt, że powyższe argumenty nie wykluczały się wzajemnie,
niewątpliwie przyczynił się do tego, że Unia Gospodarcza i Walutowa (UGW) ostatecznie
4
5
www.prokapitalizm. pl Michał Nawrocki
M. Cini: Unia Europejska. Organizacja i funkcjonowanie. PWE, Warszawa 2007, s. 440.
6
powstała: na jej rzecz działano z bardzo rożnych motywów, również wtedy, gdy nie
zgadzano się z pobudkami innych zwolenników projektu.6 Nie ulega wątpliwości, że Unia
Walutowa
jest
w
dużej
mierze
projektem
politycznym
mających
przybliżyć
przekształcenie Unii Europejskiej w federację. Pomimo tego iż większość polityków
państw tworzących Unię miało świadomość ułomności tej konstrukcji np. zasięg
terytorialny ani struktura funkcjonalna nie odpowiadają kryterium optymalności obszaru
walutowego, zdecydowano o powstaniu tego obszaru. Niewątpliwe jest również to,
że sygnatariusze ulegli prostocie neoliberalnej teorii ekonomicznej, zgodnie z którą
zachowawcza polityka monetarna realizowana przez niezależny bank centralny była
najlepszą gwarancją rozwoju gospodarczego w średnim i długim okresie. Wspólna
europejska waluta miała stać się czymś na wzór złota – miernikiem wartości pozostającym
całkowicie poza kontrolą polityków i wyznaczającym im nieprzekraczalne warunki
brzegowe dla prowadzenia polityki gospodarczej, społecznej i podatkowej. Sygnatariusze
Unii Walutowej widzieli dużą korzyść we wprowadzeniu wspólnej waluty gdyż między
innymi ułatwiała sposób rozliczenia się pomiędzy krajami członkowskimi, pozwalała
również na łatwiejszą kontrolę finansów przez poszczególnych jej uczestników. Natomiast
kraje aspirujące do wejścia w strefę EURO widziały w tym szanse wzrostu gospodarczego,
a także zwiększenia swojego bezpieczeństwa ekonomicznego jak i politycznego.
3. Etapy procesu wprowadzania EURO
Wprowadzenie jednej waluty w kilkunastu krajach Europy dokonuje się właściwie
z dnia na dzień. Natomiast cały proces przechodzenia od walut narodowych do jednej
wspólnej jest procesem rozłożony w czasie. Za przyjęciem takiej strategii przemawiało
wiele argumentów. Przede wszystkim dużo czasu wymagało przeprowadzenie prac
przygotowawczych w krajach EMU (Economic and Monetary Union). Przyszli
członkowie musieli dokonać niezbędnych zmian w swoich systemach prawnych i osiągnąć
wymagany poziom kryteriów kwalifikacyjnych. Wiele trudności należało pokonać
w sferze psychologicznej, rezygnacja z własnej waluty i zaakceptowanie jednej wspólnej
waluty dla wielu obywateli tych państw było tożsame z utratom suwerenności i budziło
wiele kontrowersji. Z uwagi na powyższe, tworzący Unię podzielili cały proces na trzy
etapy.
6
Perspektywy integracji ekonomicznej i walutowej w gospodarce światowej. Dokąd zmierza strefa Euro? ,
redakcja naukowa K. Opolski, J. Górski, Wydział Nauk Ekonomicznych Uniwersytet Warszawski, Warszawa
2012, str.54
7
1) Etap pierwszy.
Pierwszy etap rozpoczął się 1 lipca 1990 r. Zniesiono kontrolę wymiany walut
i wprowadzono pełną swobodę przepływu kapitału. Oznaczało to iż podmioty
uczestniczące w obrocie gospodarczym mogą dowolnie się przemieszczać, zaspakajać
swoje potrzeby na kapitał, a inwestorzy mogą oferować kapitał w kraju, który oferuje
najkorzystniejsze warunki. Podmiotami uczestniczącymi w tak rozumianym obrocie
kapitału mogą być przedsiębiorstwo, gospodarstwa domowe, banki komercyjne,
budżety różnych szczebli oraz Bank Centralny. Przepływ kapitału oznacza również
swobodny transfer zysków z kraju do kraju oraz prawo inwestowania i nabywania
aktywów rzeczowych i finansowych za granicą bez żadnych przeszkód. Swoboda
przepływu kapitału oznacza także dążenie do stworzenia wspólnego rynku usług
finansowych i liberalizacji obrotu papierami wartościowymi. Obywatele Unii mogą
swobodnie dokonywać transakcji bankowych w dowolnym kraju członkowskim
i lokować posiadany kapitał w dowolnie wybrane inwestycje na obszarze UE, na
przykład poprzez kupno udziałów, akcji i obligacji lub kupowanie nieruchomości.
Prawo to mają nie tylko obywatele państw członkowskich, ale także każda osoba
fizyczna i prawna mająca miejsce zamieszkania lub siedzibę na terenie państw UE.
Ponadto wzmocniono również kooperację pomiędzy bankami centralnymi dotyczącą
unii monetarnej.
2) Drugi etap realizacji UGiW (lata 1994 – 1998)
Traktat z Maastricht ustalił termin rozpoczęcia drugiego etapu tworzenia UGiW
na 1 stycznia 1994 r. W drugim etapie kraje zobowiązały się do koordynacji polityki
pieniężnej i makroekonomicznej oraz unikania nadmiernego deficytu budżetowego oraz
do zapewnienia niezależności swojego banku centralnego.
1 stycznia 1994 r. powstał Europejski Instytut Monetarny (EIM). Głównym zadaniem
EIM była kontrola zobowiązań wynikających z drugiego etapu utworzenia Unii,
a przede wszystkim:
a) umacnianie współpracy między narodowymi bankami centralnymi,
b) umacnianie koordynacji narodowych polityk pieniężnych oraz dążenie do
zapewnienia stabilności cen,
c) kontrola funkcjonowania ESW,
d) przygotowanie dokumentów i procedur koniecznych do prowadzenia w UGiW
jednolitej polityki walutowej,
8
e) przygotowanie zasad operacji, które będą podejmowane przez narodowe banki
centralne w ramach Europejskiego Systemu Banków Centralnych,
f) przygotowanie banknotów do emisji nowego pieniądza.
EIM przejął zadania, a wraz z nimi także aktywa i pasywa Europejskiego Funduszu
Współpracy Walutowej. EIM prowadził działania przygotowawcze, aby w przyszłości
Europejski System Banków Centralnych mógł sprawnie podjąć realizację swych zadań.
EIM nie posiadał żadnych wiążących uprawnień. Mógł on tylko:
a) formułować, nie mające mocy wiążącej, opinie lub zalecenia odnośnie ogólnej
orientacji polityki walutowej i polityki kursów walut, jak również związanych
z nimi środków wprowadzanych w każdym państwie członkowskim,
b) przedkładać opinie lub zalecenia rządom i Radzie UE odnośnie kierunków
działań mogących wpływać na wewnętrzną lub zewnętrzną sytuację walutową
we Wspólnocie, a zwłaszcza na funkcjonowanie Europejskiego Systemu
Walutowego,
c) wydawać władzom walutowym państw członkowskich zalecenia odnośnie
prowadzenia ich polityki walutowej,
EIM pełnił swoją funkcję do czasu powołania Europejskiego Banku Centralnego,
kiedy to uległ rozwiązaniu. Aby zagwarantować dyscyplinę budżetową nie tylko przed
utworzeniem Unii Walutowej, ale i w trakcie jej funkcjonowania w 1996 r. Rada
Europejska przyjęła Pakt Stabilizacji i Rozwoju. Zgodnie z postanowieniami Paktu
w normalnych warunkach deficyty budżetowe powinny być zrównoważone, a w okresie
złej koniunktury nie mogą przekraczać 3 % PKB. W przypadku gdy deficyt budżetowy
zostanie uznany za zbyt wysoki, państwo karane jest sankcjami ze strony Rady
Europejskiej. Kara polega na obowiązku złożenia nieoprocentowanego depozytu
stabilizacyjnego. Jeżeli dany kraj w ciągu dwóch lat nie zlikwiduje nadmiernego
deficytu, depozyt przemienia się w karę finansową, której wysokość zawarta jest
w przedziale 0,2 % do 0,5 % PKB w zależności od skali przekroczenia wyznaczonej
granicy 3 % PKB1.7
3) Trzeci etap realizacji (01.01.1999 r.)
Przejście do trzeciego etapu uzależniono od tempa dostosowania gospodarek
krajów UE do wymogów dotyczących sytuacji ekonomicznej, określonych w Traktacie
z Maastricht. Traktat przewidywał składanie Radzie UE przez Komisję Europejską
7
K. Jakubiszyn, B. Karski, D. Rybińska, EURO – nowa waluta, Twigger S.A., Warszawa 1999 r., s. 25 – 26.
9
i EIM raportów o sytuacji gospodarczej poszczególnych państw i stopniu wypełnienia
stawianych im wymagań. Celem tych działań było zbliżenie poziomu rozwoju
gospodarek krajów członkowskich gdyż ważne jest, aby kraje uczestniczące w unii
monetarnej miały jak najbardziej zbliżone do siebie struktury gospodarcze, ponieważ
zmniejsza to ryzyko wystąpienia w poszczególnych gospodarkach szoków o charakterze
asymetrycznym.8 Po ogłoszeniu listy krajów zakwalifikowanych do EMU, powołaniu
do życia Europejskiego Banku Centralnego (ECB)i Europejskiego Systemu Banków
Centralnych (ESCB) od 1 stycznia 1999 r. rozpoczął się okres mający na celu przejście
poszczególnych państw na wspólną walutę. Na tym etapie w państwach zrzeszonych
funkcjonowały dwie waluty jedna lokalna i równolegle Euro. Natomiast banki
działające w krajach EMU począwszy od 1 stycznia 1999 r. rozliczają się między sobą
wyłącznie w Euro. 1 stycznia 2002 r. wprowadzono do obiegu banknoty i monety Euro.
Przez okres nie przekraczający 6 miesięcy w obiegu miały pozostawać również
narodowe jednostki walutowe, które po tym okresie (lipiec 2002 r.) zostały wycofane,
a jedynym uznawanym w EMU prawnym środkiem płatniczym - pieniądzem obiegowym - zostanie euro.
8
A. Krajewska, M. Mackiewicz, Polityka monetarna i fiskalna w okresie akcesji do strefy euro, Wyd. Instytutu
ekonomii UŁ, Łódź 2008, s.62
10
ROZDZIAŁ II
Podstawowe kryteria konwergencji
Kryteria konwergencji są to określone w Traktacie wskaźniki i zasady, jakie
powinno spełniać państwo przystępujące do Unii Walutowej. 9 Państwa pozostające poza
Unią podlegają tzw. klauzuli derogacji, zgodnie z którą nie muszą one wypełniać części
zobowiązań jakie narzuca prawo wspólnotowe w tym przypadku uczestnictwa w Unii
Walutowej. Derogacja podlega uchyleniu w przypadku kiedy Komisja oraz Europejski Bank
Centralny przedłoży Radzie UE ds. Ekonomicznych i Finansowych sprawozdania na temat
spełnienia przez poszczególne kraje kryteriów konwergencji. Jeżeli któreś z państw zostanie
pozytywnie ocenione , to po konsultacji z Parlamentem Europejskim i dyskusji w ramach
Rady zebranej w składzie szefów państw lub rządów, Rada, stanowiąc większością
kwalifikowaną na wniosek Komisji decyduje, które Państwa Członkowskie objęte derogacją
spełniają niezbędne warunki i uchyla derogacje w stosunku do Państw Członkowskich.10
Z drugiej strony Państwo Członkowskie Może złożyć wniosek o uchylenie derogacji oraz
sprawdzenie spełnienia kryteriów konwergencji.
Pragnąc ustalić szczegóły dotyczące kryteriów konwergencji, którymi Unia będzie się
kierować przy podejmowaniu decyzji dotyczących uchylenia derogacji w stosunku
do Państw Członkowskich objętych derogacją, o których mowa w artykule 140 ustęp
1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, uzgodniły postanowienia które są dołączone
do Traktatu o Unii Europejskiej i do Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.11
Postanowienia zawierają:
1. Kryteria monetarne
1) Stabilność cen
Kryterium stabilności cen określone w artykule 140 ustęp 1 tiret pierwsze Traktatu
o funkcjonowaniu Unii Europejskiej oznacza, że Państwo Członkowskie ma trwały
poziom stabilności cen, a średnia stopa inflacji, odnotowana w tym państwie w ciągu
jednego roku poprzedzającego badanie, nie przekracza o więcej niż 1,5 punktu
procentowego inflacji w co najwyżej trzech Państwach Członkowskich o najbardziej
stabilnych cenach. Inflacja mierzona jest za pomocą wskaźnika cen artykułów
9
I. Pszczółka, Euro a integracja europejskich rynków finansowych, wyd. CeDeWu, Warszawa 2006, s. 100
Art. 122 ust. 2 Traktatu Ustanawiającego Wspólnotę Europejską.
11
Protokół(nr 13) W sprawie kryteriów konwergencji
10
11
konsumpcyjnych
na
porównywalnych
podstawach,
z
uwzględnieniem
różnic
w definicjach krajowych.12
2) Stopy procentowe
Kryterium konwergencji stóp procentowych określone w artykule 140 ustęp 1 tiret
czwarte wspomnianego Traktatu oznacza, że w ciągu jednego roku przed badaniem
Państwo
Członkowskie
posiadało
średnią
nominalną
długoterminową
stopę
procentową nie przekraczającą więcej niż o dwa punkty procentowe stopy
procentowej w co najwyżej trzech Państwach Członkowskich o najbardziej stabilnych
cenach. Stopy procentowe oblicza się na podstawie długoterminowych obligacji
państwowych lub porównywalnych.13
3) Wahania kursu walutowego
Kryterium
udziału
w
mechanizmie
kursów
walut
Europejskiego
Systemu
Walutowego, określonego w artykule 140 ustęp 1 tiret trzecie wspomnianego Traktatu,
oznacza, że Państwo Członkowskie stosowało normalne granice wahań, przewidziane
w mechanizmie kursów walut Europejskiego Systemu Walutowego, bez poważnych
napięć przynajmniej przez dwa lata przed badaniem. W szczególności Państwo
Członkowskie nie zdewaluowało dwustronnego centralnego kursu swojej waluty
wobec euro z własnej inicjatywy przez ten sam okres.14
Zgodnie z regulacjami zapisanymi w Traktacie, w państwie wykazującym odpowiednią
stabilność cen stopa inflacji nie może przekroczyć więcej niż o 1,5% średniego poziomu
inflacji w państwach o najniższym poziomie inflacji w całej Unii Europejskiej. Odnosi się to
zatem również do państw, które nie należą do strefy euro. Kryterium to jest bardzo często
podawane w wątpliwość, ponieważ "najniższa inflacja"( dotyczy to również deflacji) nie
musi być inflacją o poziomie optymalnym. Zgodnie z zaleceniami Europejskiego Banku
Centralnego inflacja optymalna to poziom nieco poniżej, jednak blisko 2 punktów
procentowych. Drugie kryterium monetarne odnosi się do średniej długookresowej
nominalnej stopy procentowej mierzonej na bazie 10-letnich obligacji skarbowych. Nie
powinna ona przekraczać więcej niż 2% przeciętnej stopy procentowej w trzech krajach
o najniższych stopach inflacji w roku poprzedzającym badanie. 15 Spełnienie przez kraj
kryterium inflacyjnego wskazuje, że jest on w stanie funkcjonować wśród krajów,
12
Art.1 Protokół(nr 13) W sprawie kryteriów konwergencji
Art.4 Protokół(nr 13) W sprawie kryteriów konwergencji
14
Art.3 Protokół(nr 13) W sprawie kryteriów konwergencji
15
A. Zamojska, Unia Gospodarcza i Walutowa, Wyd. SGGW, Warszawa 2000, s. 59
13
12
nastawionych
na
jak
najniższy poziom
inflacji.
16
Natomiast
kryterium
kursu
walutowego zakłada, że państwo starające się o przystąpienie do unii walutowej będzie
przez minimum okres dwóch lat utrzymywać kurs wymiany swojej waluty na euro na
poziomie nie odbiegającym więcej niż +/-15% względem centralnego parytetu oraz w tym
czasie rodzima waluta nie będzie dewaluowana wobec euro. Wspólny rynek nie może być
zagrożony przez rozbieżności realnych kursów walutowych ani przez nadmierne wahania
nominalnych kursów wymiany między euro, a innymi walutami Unii Europejskiej, aby
zapewnić obroty handlowe pomiędzy tymi państwami członkowskimi. Dlatego na co
najmniej dwa lata przed przystąpieniem do unii walutowej, państwo członkowskie objęte
derogacją przystępuje do ERM II (Exchange Rate Mechanism) Mechanizmu Stabilizowania
Kursów.17
2. Kryteria fiskalne
1) Deficyt budżetowy
Kryterium sytuacji finansów publicznych, określone w artykule 140 ustęp 1 tiret drugie
wspomnianego Traktatu, oznacza, że w czasie badania Państwo Członkowskie nie jest
objęte decyzją Rady zgodnie z artykułem 126 ustęp 6 wspomnianego Traktatu,
stwierdzającą istnienie nadmiernego deficytu.18
Kryterium deficytu budżetowego stanowi o tym, że państwo chcące przystąpić do strefy
euro powinno nie przekroczyć poziomu deficytu budżetowego o więcej niż 3%
Produktu Krajowego Brutto.
2) Dług publiczny
Kryterium długu publicznego wymaga, aby państwo członkowskie nie posiadało długu
publicznego na poziomie wyższym, aniżeli 60% PKB.
Wymogi te oznaczają, że państwo, dążąc do stabilizacji budżetu, powinno również
prowadzić politykę obniżania deficytu budżetowego. Istnieją dwie metody, którymi
posługują się państwa, dążąc do spełnienia wymienionych kryteriów. Jedna z nich to wzrost
dochodów, druga to obniżenie wydatków. Wzrost dochodów można uzyskać przez
podniesienie podatków, co jednak nie jest decyzją popularną politycznie. Skutki podwyżki
podatków są także często podawane w wątpliwość względem korzyści ekonomicznych.
Obniżenie natomiast podatków może również w pewnych sytuacjach przyczynić się do
16
L. Oręziak, Euro-nowy pieniądz, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 199 r., s. 31
B. Mucha-Leszko, Strefa euro, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej, Lublin 2007, s. 81
18
Art.2 Protokół(nr 13) W sprawie kryteriów konwergencji
17
13
wzrostu dochodów. Wiąże się to ze wzrostem konsumpcji, napływem kapitału
zagranicznego przyciągniętego korzystniejszymi progami oraz ogólnym pobudzeniem
gospodarki. Obniżenie wydatków może zostać osiągnięte przez sztuczne cięcia wydatków
bieżących lub przez obniżenie wydatków stałych w takich dziedzinach, jak służba zdrowia,
edukacja, ubezpieczenia emerytalne. Obniżenie wydatków zdeterminowanych wiąże się
z reformą dotychczasowych systemów oraz komercjalizacją, czyli zmianą ich sposobu
finansowania. Najczęściej państwa decydują się na działania równoległe w obu obszarach,
czyli wzrost dochodów połączony jest ze spadkiem wydatków.19
3. Kryteria prawne
Warunkiem przyjęcia wspólnej waluty jest również konwergencja prawna
polegająca na zgodności ustawodawstwa krajowego z unijnym, w ujęciu formalnym, ale
także w rzeczywistej zgodności zastosowań z postanowieniami unijnymi. Dotyczy
dostosowania systemu prawnego kraju do wymogów stawianych przez Unie Europejska
względem krajów, które tworzą strefę euro. Polega na zgodności przepisów krajowych
z przepisami Traktatu ustanawiającego Unię Europejską, a także
ze Statutem
Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego.
Głównym aspektem jest niezależność banku centralnego i jego integracji z Europejskim
Systemem Banków Centralnych.20. Do przepisów tych między innymi należą :
1) Art. 131 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana)
mówiący o niezależności instytucjonalnej, finansowej i personalnej krajowego banku
centralnego: W wykonywaniu uprawnień oraz zadań i obowiązków, które zostały im
powierzone Traktatami i Statutem ESBC i EBC, ani Europejski Bank Centralny, ani
krajowy bank centralny, ani członek któregokolwiek z ich organów decyzyjnych nie
zwracają się o instrukcje ani ich nie przyjmują od instytucji, organów ani jednostek
organizacyjnych Unii, rządów Państw Członkowskich, ani jakiegokolwiek innego
organu. Instytucje, organy i jednostki organizacyjne Unii, jak również rządy Państw
Członkowskich zobowiązują się szanować tę zasadę i nie dążyć do wywierania wpływu
na członków organów decyzyjnych Europejskiego Banku Centralnego lub krajowych
banków centralnych przy wykonywaniu ich zadań.
19
K. Żukowski, Nowa Europa, nowa gospodarka i cel ich wprowadzenia, s.36
P.Kowalski, G. Tchorek, J. Górski, Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, Wyd. NBP, Warszawa 2014 r., s
270
20
14
2) Art. 131 TFUE (wersja skonsolidowana) odnoszący się do zapewnienia przez kraj
członkowski zgodności legislacji krajowej z TFUE i Statutem Europejskiego Systemu
Banków
Centralnych
i
Europejskiego
Banku
Centralnego:
Każde
Państwo
Członkowskie zapewnia zgodność swojego ustawodawstwa krajowego, w tym statutu
krajowego banku centralnego, z Traktatami i Statutem ESBC i EBC.
3) spójność celów banku centralnego z celami sformułowanymi w art. 127(1) TFUE i art.
2 Statutu ESBC i EBC: Głównym celem Europejskiego Systemu Banków Centralnych,
zwanego dalej "ESBC", jest utrzymanie stabilności cen. Bez uszczerbku dla celu
stabilności cen, ESBC wspiera ogólne polityki gospodarcze w Unii, mając na względzie
przyczynianie się do osiągnięcia celów Unii ustanowionych w artykule 3 Traktatu
o Unii Europejskiej. ESBC działa w poszanowaniu zasady otwartej gospodarki
rynkowej z wolną konkurencją, sprzyjając efektywnej alokacji zasobów oraz zgodnie
z zasadami określonymi w artykule 119. tj.
1. Dla osiągnięcia celów określonych w artykule 3 Traktatu o Unii Europejskiej,
działania Państw Członkowskich i Unii obejmują, na warunkach przewidzianych
w Traktatach, przyjęcie polityki gospodarczej opartej na ścisłej koordynacji polityk
gospodarczych Państw Członkowskich, rynku wewnętrznym i ustaleniu wspólnych
celów oraz prowadzonej w poszanowaniu zasady otwartej gospodarki rynkowej
z wolną konkurencją.
2.
Równolegle,
na
warunkach
i
zgodnie
z
procedurami
przewidzianymi
w Traktatach, działania te obejmują jedną walutę, euro, jak również określenie
oraz prowadzenie jednolitej polityki pieniężnej i polityki wymiany walut, których
głównym celem jest utrzymanie stabilności cen, oraz, bez uszczerbku dla tego
celu, wspieranie ogólnych polityk gospodarczych w Unii, zgodnie z zasadą
otwartej gospodarki rynkowej z wolną konkurencją.
3.
Te działania Państw Członkowskich i Unii zakładają poszanowanie następujących
zasad przewodnich: stabilnych cen, zdrowych finansów publicznych i warunków
pieniężnych oraz trwałej równowagi płatniczej
15
ROZDZIAŁ III
Wypełnianie warunków przystąpienia do unii monetarnej na
przykładzie wybranych państw członkowskich
1. Niemcy
Niemcy należą do jedenastki krajów Unii Europejskiej, które wprowadziły wspólną
walutę od dnia 1 stycznia 1999 roku. Z tym dniem euro weszło do obiegu gotówkowego
rozpoczynając proces wycofywania z rynku marki niemieckiej. Etap ten został
zakończony w miesiącu marcu 2002 roku, kiedy narodowy pieniądz niemiecki, jakim
była marka, został wycofany z obiegu. W dalszej części podrozdziału przedstawiono
sytuację Niemiec w chwili wejścia do strefy euro, dokonując porównania z pozostałymi
sygnatariuszami Unii Monetarnej.
Wykres 1 Deficyt budżetowy państw członkowskich strefy euro w 1998 r.(% PKB).
3,5
3
2,5
2
1,5
Deficyt budżetowy
(% PKB) - 1998r.
1
0,5
Kryterium
konwergencji
0
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu
Deficyt budżetowy, który wynosił 2,5 % PKB plasował ten kraj wraz z Włochami na końcu
stawki państw późniejszej Unii Walutowej i podobnie jak pozostałe kraje, za wyjątkiem
Holandii, utrzymywał trend spadkowy. W 2007 r. według Raportu Europejskiego Banku
Centralnego deficyt kształtował się na poziomie 2,7% PKB.
16
Wykres 2 Dług publiczny państw członkowskich w 1998 r.(% PKB)
140
120
100
80
Dług publiczny
(% PKB) - 1998r.
60
40
Kryterium
konwergencji
20
0
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu
Jak wynika z powyższego wykresu Niemcy w 1998 roku były czwartym krajem
z najniższym długiem publicznym, w stosunku do PKB, mającym przyjąć wspólna walutę.
Pomimo starań rządu federalnego niemiecki dług publiczny osiągnął wartość 61,2% PKB
jednakże wykazywał tendencję spadkową gdyż według Raportu Europejskiego Banku
Centralnego z 2001, w roku poprzednim wynosił 61,3% PKB. Należy podkreślić, że
pomimo ścisłych reguł konwergencji tylko sześć państw spełniły wymogi w tym zakresie.
17
Wykres 3 Roczny wskaźnik inflacji państw Członków Unii w 1998 r.
5
4,5
4
3,5
3
2,5
2
1,5
1
0,5
0
Źródło: opracowanie własne na podstawie Eurostatu
Roczny wskaźnik inflacji, podobnie jak w innych krajach kandydujących utrzymywał się na
poziomie zbliżonym do dwóch procent i oscylował na poziomie 1,7 %. Należy dodać iż
Niemcy nie miały problemów z inflacją dowodem na to może być fakt, że w latach 1960
– 1998 stopa inflacji kształtowała się na średnim poziomie 3,1%z odchyleniem
standardowym 1,8%. W tym okresie stopa inflacji w Niemczech była najniższa i najbardziej
stabilna na świecie, a Bundesbank był postrzegany jako solidny i wiarygodny bank
centralny. Stabilności i wiarygodność banku Niemiec przekładała się na niskie oczekiwania
inflacyjne podmiotów gospodarczych co nie generowało presji inflacyjnej.21
21
M. Ochrymiuk, A. Rogut, Konwergencja nominalna w strefie euro. Implikacje dla Polski, NBP, Warszawa
2010, s.29
18
Wykres 4 Długoterminowe stopy procentowe państw Unii Europejskiej w 1998 r.
12
10
8
6
4
2
0
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu
Wskaźnik długoterminowych stóp procentowych był najlepszym w stawce jedenastu państw
wprowadzających euro do obiegu bezgotówkowego.
Niemcy w momencie przystąpienia do Unii Monetarnej spełniały kryteria konwergencji
gdyż wprowadzone przez Traktat z Maastricht wskaźniki ekonomiczne i zasady, jakie muszą
spełniać wszystkie państwa członkowskie, a także chcące przystąpić do Unii Gospodarczej
i Walutowej, zostały dotrzymane.
2. Grecja
Grecja pomimo wprowadzenia restrykcyjnej polityki fiskalnej i monetarnej
w okresie poprzedzającym przyjęcie euro nie zdołała osiągnąć kryteriów konwergencji
i nie przystąpiła, wraz z pozostałymi jedenastoma państwami, do strefy euro od 1 stycznia
1999 r. Europejski Instytut Monetarny w raporcie o konwergencji z 1998 r. podkreślił iż
stopa inflacji w Grecji mimo, że była niższa niż w latach poprzednich nadal znacznie
przekraczała poziom referencyjny, który wynosił 2,7% i osiągnęła wartość 5,2%. W tym
samym raporcie podkreślono, że deficyt budżetowy kształtował się powyżej 3% to jest na
poziomie 6,3%, a długoterminowe stopy procentowe, przy wartości referencyjnej 7,8%,
wynosiły 9,8%.
19
Wykres 5 Deficyt sektora finansów publicznych Grecji w latach 1995-2001(% PKB)
12,0
10,0
9,7
8,2
8,0
6,1
6,3
6,0
5,8
5,5
4,1
4,0
deficyt sektora
finansów
publicznych jako
procent PKB
Kryterium
konwergencji
2,0
0,0
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu
Z uwagi na zaistniałą sytuację w połowie 1998 r. powstał kolejny program konwergencji,
który zakładał, iż Grecja wypełni kryteria z Maastricht w 2000 r. i z początkiem 2001 r.
stanie się członkiem strefy euro. Program przewidywał obniżenie deficytu sektora
finansów publicznych poprzez ścisłą kontrolę wydatków oraz spadek wydatków
bieżących w relacji do PKB o blisko 4% PKB w okresie 1997-2001. Cięcia miały objąć
głównie wynagrodzenia w sferze publicznej oraz subsydia dla przedsiębiorstw
państwowych. rząd planował również przyspieszenie procesu prywatyzacji. W grudniu
1999 r. rząd przygotował ostatni program konwergencji na lata 1999-2002, który został
zatwierdzony przez Komisję Europejską w styczniu 2000 r. Program zakładał dalszy
spadek deficytu oraz długu publicznego. W 2001 r. zadłużenie Grecji miało zostać
obniżone do poziomu mniejszego niż 100% PKB, natomiast w 2002 r. finanse publiczne
miały zostać zamknięte nadwyżką 0,2% PKB. Program nie został zrealizowany,
ponieważ w 2002 r. deficyt finansów publicznych wyniósł 1,2% PKB, natomiast dług
publiczny 104,9% PKB.22
22
J. Karnowski, Polityka gospodarcza Hiszpanii, Portugalii i Grecji w drodze do Unii Gospodarczej
i Walutowej. Analiza doświadczeń na tle teorii, NBP, Warszawa/Waszyngton 2006,s.209
20
Wykres 6 Dług publiczny Grecji w latach 1995-2001(% PKB).
120
98,9
101,2
99,3
98,6
97,2
100
104,4
106,8
dług publiczny
jako procent PKB
80
Kryterium
konwergencji
60
40
20
0
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu
Grecja w drugim okresie referencyjnym od kwietnia 1999 do marca 2000 spełniła
kryterium inflacyjne, gdyż wskaźnik zmian cen w tym okresie wyniósł 2% i był o 0,4
punktu
procentowego
niższy
od
wartości
referencyjnej.
Podobnie
kryterium
konwergencji stóp procentowych zostało spełnione dlatego, że w przeddzień
przystąpienia do strefy euro nominalna podstawowa stopa procentowa Banku Grecji była
równa stopie Europejskiego Banku Centralnego i wynosiła 5,75%. Natomiast nadal
problemem pozostał deficyt sektora finansów publicznych i dług publiczny. Kryteria te,
jak przedstawiono powyżej, nie zostały spełnione . Pomimo tego Grecja w 2001 roku
stała się członkiem strefy euro.23
3. Słowenia
Słowenia
przygotowując
się
do
wprowadzenia
euro
powołała
Komitet
Koordynacyjny. Jego pracami kierowali sekretarz stanu w Ministerstwie Finansów oraz
wiceprezes Banku Słowenii. Ponadto w skład Komitetu wchodzili Minister Gospodarki
oraz przedstawiciele instytucji pozarządowych.
Organ ten miał na celu nadzór
i koordynację wypełnienia warunków przystąpienia do unii monetarnej. Efektem jego prac
było pozytywne zaopiniowanie w czerwcu 2006 roku przez Parlament Europejski wniosku
o przyjęcie Słowenii do strefy euro, a politycznej zgody na tę zamianę udzieliła 16 czerwca
Rada Europejska. Niecały miesiąc później, 11 lipca, Rada UE na wniosek Komisji
udzieliła ostatecznej zgody, ustalając datę wejścia Słowenii do strefy euro na 1 stycznia
23
Ibid. S 216-222
21
2007 roku. Decyzja ta została podjęta na podstawie spełnienia przez Słowenii kryteriów
konwergencji.24Ocena spełnienia kryteriów konwergencji Słowenii została przedstawiona
w maju 2006 roku, a okres referencyjny obejmował okres od kwietnia 2005 roku do marca
2006 roku. Słowenia, spełniwszy kryteria konwergencji
stała się pierwszym z 10
przyjętych do UE w 2004 roku, krajów który zamienił rodzimy pieniądz na walutę Unii
Europejskiej. Członkostwo Słowenii w eurolandzie było także związane z przedstawieniem
przez Słowenię Programu Stabilizacji i Wzrostu na lata 2006-2009, gwarantującego
osiągnięcie zamierzonych poziomów podstawowych wielkości makroekonomicznych,
takich jak realny PKB czy poziom bezrobocia, a także związane z kryteriami konwergencji
poziom inflacji oraz wielkość deficytu budżetowego i długu publicznego w stosunku do
PKB. Warto odnotować, że uzyskanie pozytywnej oceny Komisji Europejskiej (KE)
i Europejskiego Banku Centralnego (EBC) dla procesu konwergencji charakteryzującego
się trwałością i wysokim stopniem zaawansowania wymagało, także w Słowenii,
konsekwentnej realizacji polityki sprzyjającej poprawie finansów publicznych, jak również
działań o antyinflacyjnym charakterze. Nie ulega wątpliwości, że zapewnienie
długookresowej stabilności dla finansów publicznych będzie wyzwaniem dla rządu
Słowenii, zwłaszcza w związku z dużą sztywnością wydatków publicznych.25
Tabela 1. Spełnienie kryteriów konwergencji
SPEŁNIENIE KRYTERIÓW KONWERGENCJI
Wskaźnik
inflacji
Średnia
stopa
procentowa
Dług
publiczny w
proc. PKB
Odchylenie
kursu tolara
ERM II
5,4
Saldo
sektora fin.
publ. w
proc. PKB
-3,0
Wartość
referencyjna
2,6
60,0
2,25
Słowenia
2,3
3,8
-1,8
29,1
0,17
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Raportu o konwergencji Europejskiego
Banku Centralnego maj 2006
24
M. Kędziorski, Słowenia w strefie euro, 2006, http://www.psz.pl/118-gospodarka/marcin-kedzierski-sloweniaw-strefie-euro
25
T. Ciszek, A. Górska, S. Jakubiec, M. Siemaszko: Pierwsze doświadczenia Słowenii z zamianą tolara na euro.
„Materiały i Studia”. NBP, Warszawa 2008, nr 224, s. 14.
22
W okresie referencyjnym to znaczy od kwietnia 2005 r. do marca 2006 r. stopa inflacji
HICP w Słowenii wynosiła przeciętnie 2,3% gdy wartość referencyjna dopuszczała 2,6%.
Średnia stopa procentowa to 3,8% przy wartości referencyjnej 5,4%.
W roku referencyjnym 2005 deficyt sektora finansów publicznych wyniósł
-1,8% PKB,
tj. znacznie poniżej wartości referencyjnej -3%. Wskaźnik długu publicznego do PKB
osiągnął poziom 29,1%, czyli zdecydowanie poniżej wartości referencyjnej wynoszącej
60%. Przyjęcie przez Rząd Słowenii i Bank Słowenii programu konwergencyjnego
13 maja 2004 r. pozwoliło wejść Słowenii wraz z Litwą i Estonią do systemu ERM II, przy
ustalonym kursie centralnym na poziomie 239,640 tolara za euro. W ciągu dwóch lat od
wejścia do mechanizmu kursowego, największe odchylenia tolara wynosiło zaledwie
0,17 proc., przy dopuszczalnym 2,25 proc., co było dowodem dobrego przygotowania do
przyjęcia wspólnej waluty.
Wejście Słowenii do strefy euro nie miało by miejsca lub odbyłoby się
w dłuższej
perspektywie czasu gdyby nie nastawienie społeczeństwa do tak ważnej zmiany. Wysoki
poziom poparcia dla członkostwa w unii walutowej ze strony słoweńskiego społeczeństwa,
który wynosił średnio 65% w latach 2004-2006 i był najwyższy spośród wszystkich krajów,
które weszły do UE w 2004 roku. Zaobserwowano również gwałtowny wzrost poparcia dla
euro, które wzrosło w Słowenii z 58% na półtora roku przed jego wprowadzeniem do 72%
rok później. Chociaż jest to wynik rekordowy, trzeba odnotować specyficzne
uwarunkowania Słowenii, które bez wątpienia na niego wpłynęły, a do których należały:
o – częste podróże Słoweńców do korzystających już z euro Austrii i Włoch oraz
obywateli tych krajów do Słowenii,
o – tradycyjne utrzymywanie oszczędności w markach niemieckich, które
później zostały zamienione na euro,
o – duży udział pożyczek denominowanych w euro,
o – 80-90% polis ubezpieczeniowych na życie denominowanych w euro,
o – popularne wyrażanie cen usług hotelowych w euro.26
Należy odnotować, że mówiąc o korzyściach z wprowadzenia wspólnej waluty Słowenia
podkreśla efekt o zdecydowanie pozaekonomicznym charakterze – poczucie bycia liderem.
26
Review of the Slovenian Changeover to the Euro – Final Report. Deloitte, 2007, cyt. za:
J. Osińska: Strategia komunikacyjna w procesie wprowadzania euro – wnioski dla Polski.
Euroopracowania nr 1. Ministerstwo Finansów, Warszawa 2009, s. 5-6.
23
Nie ulega wątpliwości, że jako piersi z tzw. nowych krajów członkowskich dostosowali
Słoweńcy swoje uregulowania prawne i spełnili warunki niezbędne do wprowadzenia euro.27
4. Litwa
Po nieudanej próbie wprowadzenia euro w 2007 roku, Rząd Republiki Litewskiej,
27 lutego 2013 r. powołał Komisję Koordynacyjną ds. Wdrażania Euro , której zadaniem
było zagwarantowanie, by Litwa należycie przygotowała się do wprowadzenia euro.
Wykorzystując doświadczenie państw unijnych przy wdrażaniu euro, opracowano
Narodowy Plan Wprowadzenia Euro, w którym przewidziano główne wytyczne i środki
wdrażania euro na Litwie, mające zapewnić ochronę interesów konsumentów, efektywną
zamianę lita na euro i skuteczne informowanie społeczeństwa. Przyjęto także ustawę
o wprowadzeniu euro w Republice Litewskiej, w której określono tryb przygotowań do
wdrożenia euro, zasady wymiany litów na euro, przeliczania wartości wyrażonych w litach
na euro po wprowadzeniu nowej waluty oraz tryb wycofania litów z obiegu. Zarząd
Narodowego Banku Litwy zatwierdził wytyczne w sprawie wymiany środków
gotówkowych, które określały uczestników procesu wymiany oraz ich funkcje, zasady
zaopatrzenia w euro i inne kwestie związane z tym procesem.
Przygotowania do wprowadzenia euro odbywały się na trzech szczeblach – strategicznym,
koordynacyjnym i eksperckim. O kwestiach strategicznych rozstrzygała Komisja
Koordynacyjna ds. Wdrażania Euro w Republice Litewskiej, w której skład wchodził
premier (przewodniczący Komisji), minister finansów oraz prezes zarządu Narodowego
Banku Litwy. Komisja miała również za zadanie koordynację oraz zapewnienie
współpracy wszystkich podmiotów uczestniczących w procesie wdrażania euro.
Postanowienia Komisji dotyczące praktycznych przygotowań wcielała w życie Grupa
Robocza ds. Działań Związanych z Wdrażaniem Euro, której przewodniczył minister
finansów. Prace przygotowawcze w poszczególnych dziedzinach wykonywało sześć grup
roboczych, utworzonych z przedstawicieli różnych instytucji i urzędów. Podobnie jak inne
kraje bałtyckie – Łotwa i Estonia – Litwa nie wyznaczyła konkretnej osoby, która
kierowałaby procesem wdrażania euro (ta odpowiedzialność spoczywała na kilku osobach
i instytucjach), dlatego niezwykle ważne było zagwarantowanie szybkiego i efektywnego
rozstrzygania zaistniałych problemów, a także sprawnego odpowiadania na pytania ze
strony społeczeństwa i mediów. Zadbano o to, by przez cały czas można było z łatwością
skontaktować się z koordynatorami procesu wdrażania nowej waluty. 6 maja 2014 r.
27
P. Stasiak: Euro-Słowenia. polityka.pl 2007, nr 2590, s. 46.
24
uruchomiono bezpłatną telefoniczną infolinię dotyczącą euro. Równolegle z realizacją
zadań praktycznych przy Narodowym Banku Litwy utworzono grupę ekspercką, która we
współpracy z Litewskim Departamentem Statystyki obserwowała zmiany w litewskiej
gospodarce na tle zmian w innych krajach UE i ich zgodność z założeniami ustaleń
z Maastricht. Jednocześnie opracowywano prognozy rozwoju gospodarki na lata 2015
–2017. Eksperci brali udział w pracach grup roboczych, jak również zgłaszali swoje opinie
do Komisji Koordynacyjnej.
28
Efektem, działania komisji koordynacyjnej oraz
determinacji rządu i obywateli republiki, były wyniki
opublikowane przez Komisję
Europejską w sprawozdanie z konwergencji (Convergence Report 2014). 4 czerwca 2014
roku Komisja oceniła stan przygotowań państw niebędących jeszcze członkami euro do
wprowadzenia u siebie wspólnej unijnej waluty. W sprawozdaniu podkreślono fakt
wypełnienia przez Litwę wszystkich kryteriów z Maastricht. Litwa była jedynym z ośmiu
ocenianych państw, któremu to się udało. W raporcie oceniono także Bułgarię, Chorwację,
Czechy, Polskę, Rumunię, Szwecję i Węgry, a wiec wszystkie państwa, które jeszcze nie
wprowadziły wspólnej waluty.
Tabela 2. Realizacja kryteriów konwergencji wg. danych na 2014 r.
Stabilność cen
0,5%
WIELKOSC
KONTROLNA
KRYTERIÓW
1,7%
Deficyt sektora publicznego
2,1%
3,0%
Zadłużenie sektora publicznego
39,4%
60%
Stabilność kursu waluty
3,4528 ( +_ 15%)
3,4528 ( +_ 15%)
Długoterminowe stopy
3,55%
6,1%
LITWA
procentowe
Źródło: Opracowano na podstawie Raportu o Konwergencji z czerwca 2014 r. Wielkość
kontrolną ustalono na podstawie średniej arytmetycznej państw: Irlandia, Łotwa
i Portugalia.
Ponadto w związku z wprowadzeniem euro zaistniała potrzeba wprowadzenia zmian
w obowiązujących aktach prawnych. Ogółem należało zmienić/przyjąć 128 ustaw i 182
postanowienia (w sumie 310 aktów prawnych). Do 31 grudnia 2014 r. przyjęto 128 ustaw
28
B. Gruźevskis, Euro przychodzi na Litwę. Litwa 19-stym członkiem strefy euro, Polska Fundacja im. Roberta
Schumana, Wilno 2015, s.10-11
25
i 173 postanowienia (w sumie 301 aktów prawnych). Nie zmieniono 9 postanowień.
Ministerstwo Finansów przyjęło 46 ustaw, 48 postanowień i 69 rozporządzeń ministra
finansów. Pozostało nieprzyjęte 1 postanowienie (w sprawie zatwierdzenia przepisów
dotyczących wykorzystania środków funduszu prywatyzacyjnego i zasad księgowości), na
podstawie którego dokonuje się techniczna zmiana – kwoty wyrażone w litach zmieniane są
na euro. Dla 30 rozporządzeń ministra (głównie związanych ze zmianami technicznymi),
w planie środków Ministerstwa Finansów, jest przewidziany dłuższy czas na realizację, np. do
1 marca 2015 r.29 Republika Litewska jest obecnie ostatnim krajem, który spełnił kryteria
konwergencji i wprowadził wspólną walutę przyjmując euro po kursie 1 € = 3,4528 litów.
29
Ibid., s.44
26
ZAKOŃCZENIE
Celem niniejszej pracy było przybliżenie zagadnień związanych ze strefą euro.
W pierwszej części starano się przedstawić jaki unia walutowa ma wpływ na integrację
państw naszego kontynentu. Doświadczenia
państw, które poprzez ekspansję militarną
chciały jakoby narzucić własną walutę podbitym narodom, potwierdzają iż ten sposób
„tworzenia unii monetarnej” jest nieskuteczny, a odzyskanie niepodległości przez państwa
w każdym przypadku wiązało się z ich powrotem do rodzimej waluty. Natomiast dobrowolne
uczestnictwo oraz profity jakie można uzyskać będąc członkiem unii monetarnej zachęcają
coraz większe grono państw do uczestnictwa w tej elitarnej grupie. Takie podejście do
integracji jest gwarantem stabilności i rozwoju Unii gospodarczo-walutowej. Ponadto ten
sposób jednoczenia się europejskich państw jest finałem długotrwałych procesów i stał się
gwarantem pokoju i bezpieczeństwa w Europie. Europa pozostała dalej ojczyzną narodów,
a jednocześnie tworzy prężną i nowoczesną wspólnotę. Druga część pracy opisuje kryteria
jakimi kierowały się państwa tworząc unie monetarną. Korzystając z literatury fachowej
przedstawiono najważniejsze zagadnienia procesu konwergencji. W ostatniej części opisano
spełnienie kryteriów , które były i są nadal, warunkiem uczestnictwa w Unii Gospodarczej
i Walutowej. Po analizie tego materiału można wysnuć wniosek iż ścisłe spełnienie
warunków nie obejmowało wszystkich państw. W niektórych przypadkach wystarczało tylko
to iż wartość kryterium miało tendencję spadkową. Następnym wnioskiem jaki można
sformułować to fakt iż kraj, który stara się zostać członkiem Unii Monetarnej w późniejszym
okresie, traktowany jest bardziej rygorystycznie od państw , które zostały członkami w latach
wcześniejszych.
27
BIBLIOGRAFIA
Literatura zwarta
1.
Cini M.: Unia Europejska. Organizacja i funkcjonowanie. PWE, Warszawa 2007
2.
Jakubiszyn K., B. Karski, D. Rybińska, :EURO – nowa waluta, Twigger S.A., Warszawa
1999
3.
Ciszek T., Górska A., Jakubiec S., Siemaszko M.: Pierwsze doświadczenia Słowenii
z zamianą tolara na euro. „Materiały i Studia”. NBP, Warszawa 2008
4.
B. Gruźevskis B.: Euro przychodzi na Litwę. Litwa 19-stym członkiem strefy euro,
Polska Fundacja im. Roberta Schumana, Wilno 2015
5.
Karnowski J.: Polityka gospodarcza Hiszpanii, Portugalii i Grecji w drodze do Unii
Gospodarczej
i
Walutowej.
Analiza
doświadczeń
na
tle
teorii,
NBP,
Warszawa/Waszyngton 2006
6.
Kowalski P, Tchorek G., Górski J.: Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, Wyd. NBP,
Warszawa 2014
7.
Krajewska A. , Mackiewicz M.: Polityka monetarna i fiskalna w okresie akcesji do strefy
euro, Wyd. Instytutu ekonomii UŁ, Łódź 2008
8.
Mucha-Leszko B.: Strefa euro, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej,
Lublin 2007
9.
Ochrymiuk M., Rogut A.: Konwergencja nominalna w strefie euro. Implikacje dla Polski,
NBP, Warszawa 2010
10. Opolski K., Górski J.: Perspektywy integracji ekonomicznej i walutowej w gospodarce
światowej. Dokąd zmierza strefa Euro?, Wydział Nauk Ekonomicznych Uniwersytet
Warszawski, Warszawa 2012
11. Oręziak L.: Euro-nowy pieniądz, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999
12. Osińska J.: Strategia komunikacyjna w procesie wprowadzania euro – wnioski dla Polski.
Euroopracowania nr 1. Ministerstwo Finansów, Warszawa 2009
13. Pszczółka I.: Euro a integracja europejskich rynków finansowych, wyd. CeDeWu,
Warszawa 2006
14. Zamojska A.: Unia Gospodarcza i Walutowa, Wyd. SGGW, Warszawa 2000
28
Źródła internetowe
1.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Unia_walutowa, I. D. Tymoczko: Analiza porównawcza
systemów kursu walutowego, Warszawa: Materiały i studia NBP, 2013, ISSN 2084-6258
2.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Unia_walutowa,
P.
Coffey,
J.R.
Presley:
European
Monetary Integration, London: Macmillan Press, 1976 (cyt. za L. Oręziak, Integracja
Europejska w ramach Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, Warszawa: Monografie
i Opracowania nr 330, SGPiS, 1991
3.
http://www.ue.katowice.pl/fileadmin/_migrated/content_uploads/4_K.Czech_Rozwoj_Str
efy_Euro....pdf
4.
www.prokapitalizm. pl Michał Nawrocki
5.
http://www.psz.pl/118-gospodarka/marcin-kedzierski-slowenia-w-strefie-euro
Wykaz aktów normatywnych
1.
Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską
2.
Protokół nr 13 W sprawie kryteriów konwergencji
Spis tabel i wykresów
1. Tabela 1 Spełnienie kryteriów konwergencji…………………………………...……….21
2. Tabela 2 Realizacja kryteriów konwergencji wg danych na 2014 r……………….........24
3. Wykres 1 Deficyt budżetowy państw członkowskich strefy euro w 1998 r.(% PKB)…..15
4. Wykres 2 Dług publiczny państw członkowskich w 1998 r.(% PKB)…………………..16
5. Wykres 3 Roczny wskaźnik inflacji państw Członków Unii w 1998 r……………….….17
6. Wykres 4 Długoterminowe stopy procentowe państw Unii Europejskiej w 1998 r……..18
7. Wykres 5 Deficyt sektora finansów publicznych Grecji w latach 1995-2001(% PKB…..19
8. Wykres 6 Dług publiczny Grecji w latach 1995-2001(% PKB)………………………....20
29