Rok 2013 – rokiem Ryszarda Wagnera

B1-B1+
Rok 2013 – rokiem
Ryszarda Wagnera
Sebastian
Chudak1
... czyli o tym, jak wprowadzić uczniów w świat
niemieckiej opery romantycznej
Rok 2013 został ogłoszony rokiem Ryszarda
Wagnera, kompozytora, który urodził się dokładnie
200 lat temu, 22 maja 1813r. w Lipsku. Dodatkowo
w bieżącym roku obchodzimy 130-stą rocznicę jego
śmierci. Z pewnością warto, zatem poświęcić kilka
słów życiu i twórczości tego kompozytora, reformatora muzyki operowej, twórcy wielu dramatów
muzycznych i autora oper, w tym np. „Tannhäuser“,
„Lohengrin“ i „Pierścień Nibelunga“. Jego twórczość
jest w końcu elementem szeroko pojętej kultury niemieckojęzycznego obszaru językowego. Poznanie
choćby skromnego jej wycinka będzie niewątpliwie
przyczynkiem do pogłębienia kompetencji (inter-)
kulturowej uczniów. I choć pewnie nie jest możliwe,
aby uczniowie w pełni zrozumieli jej znaczenie dla
wspomnianego kręgu kulturowego, to jednak, być
może, uda się wzbudzić w nich zainteresowanie
tego rodzaju muzyką i zachęcić do dalszych poszukiwań.
Jak już wspomnieliśmy, R. Wagner to jeden z największych kompozytorów czasów nowożytnych.
Jest to artysta, którego wpływ na kształt muzyki
operowej jest ogromny. Dotyczy to zarówno innowacyjności jego kompozycji, jak i niespotykanego
wcześniej rozmachu inscenizacji. Wagner już za
życia wzbudzał silne emocje – był uwielbiany przez
melomanów, którzy nierzadko odbywali dalekie
podróże, aby zasiąść na widowni zaprojektowanego przez niego Festspielhaus w Bayreuth i przeżyć
kolejne wystawienie jego dzieł. Jednak Wagner
był także atakowany przez krytyków. Należeli do
nich m.in. filozofowie, F. Nietzsche i T. W. Adorno,
którzy dawali wyraz swemu zniesmaczeniu lub
nawet przerażeniu rozbuchaniem ekstremalnych
emocji wagnerowskich kompozycji. Kompozytor był
i bywa nadal krytykowany na tle ideologicznym, za
swoje antysemickie poglądy i wypowiedzi.
Choć jego muzyka powstawała z inspiracji
zupełnie odmiennych niż antysemitystyczne
czy też narodowo-socjalistyczne, to niektórzy krytycy nadal próbują mu przypisywać takie właśnie inspiracje.
R. Wagner jest tak ważny dla Niemiec
i Niemców, że został nawet jednym spośród 122 tzw. „niemieckich miejsc pamięci”.
Dla wyjaśnienia dodać należy, że „miejsca pamięci”
to nie tylko miejsca w znaczeniu geograficznym.
Zgodnie z ideą francuskiego historyka Pierre Nora,
autora koncepcji „miejsc pamięci” (łac. loca memoriae/ niem. Erinnerungsort) owymi „miejscami“ nie
są wyłącznie miejsca, które można wskazać na
mapach. „Miejsca pamięci“ to znacznie więcej – to
osoby, wydarzenia, przedmioty, instytucje, idee, tj.
wszystko to, co tworzy kolektywną pamięć wspólnot kulturowych, co jest dla nich punktem odniesienia, ich identyfikacją. W przypadku społeczeństwa
niemieckiego do tych „miejsc” zalicza się m.in.
Bismarcka, Karola Maya, Fausta, bitwy w lesie
Teutoburskim i pod Grunwaldem, Reformację, ale
także ogródki działkowe, Markę Niemiecką (D-Mark)
i karnawał.
R. Wagner jest „miejscem pamięci” w bardzo
wielu wymiarach – materialnych i niematerialnych,
realnych i symbolicznych.2 Kojarzony jest z miastami
Nürnberg, swoistym prototypem miast, w których
rozgrywają się jego sztuki, ale też Wartburg, Bayreuth
i z zamkiem w Neuschwanstein oraz z rzeką Ren.
Wszystkie te miejsca charakteryzuje w jego sztukach
swoista mityczna sakralność. Kompozytor odwołuje
się do mitologii germańskiej, do okresu średniowiecza, ożywia je, przywraca kolektywnej pamięci. Jego
twórczość, styl jego kompozycji i podejście do poruszanych wątków w znaczący sposób odciskają się
na stylu muzyki epoki, w której tworzył. Są one też
nadal bardzo silnie kojarzone z muzyką niemiecką
w ogóle i uważane za przykład jej szczytowej formy.
Za taki przykład uważał je zresztą sam Wagner, który
traktował je jako „Höhepunkt und Vollendung der
deutschen Kulturentwicklung“.
W przygotowaniu
lekTipp von
cji na temat życia i twórczoder Maus
ści R. Wagnera z pomocą przyjdzie nam także Internet. Wiele
tu stron poświęconych temu
kompozytorowi.
Poszukiwania
informacji warto zacząć od strony www.
richard-wagner-leipzig.de, na której w rubryce „Leben & Schaffen” znajdziemy życiorys
R. Wagnera, a w rubryce „Ein Lepziger” informacje
o jego związkach z miastem Lipsk. Warte polecenia
1 Dr Sebastian Chudak jest adiunktem w Instytucie Filologii Germańskiej na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
45
L. van Beethoven (1770-1827), F. Schubert (1797-1828),
R. Wagner (1813-1883), J. Strauss (1825-1899),
J. Brahms (1833-1897).
Aby wprowadzić uczniów w świat muzyki R.
Wagnera, proponujemy rozpocząć od lektury
życiorysu kompozytora. Tekst, który znajduje się
w załączniku nr 2 napisany jest stosunkowo prostym językiem i niepełnymi zdaniami. Na niższych
poziomach biegłości językowej można ograniczyć
się do czytania tekstu i pytań kontrolnych, np.:
z Wann wurde Richard Wagner geboren?
z Wo studierte er Musik?
z Wen heiratete er in Königsberg?
z Wann zog er nach Paris um?
z Wen traf er nach seiner Flucht aus Wien?
są też strony www.bayreuther-festspiele.de (znajdziemy tu informacje o Festiwalu Wagnerowskim
w Bayreuth i teatrze zaprojektowanym przez samego
kompozytora, tzw. Festspielhaus), www.wagnerstadt.
de (informacje o mieście Bayreuth, z którym Wagner
jest związany szczególnie silnie), www.ludwig-und-wagner.de (strona poświęcona kompozytorowi
i jego mecenasowi, królowi Bawarii Ludwikowi II
Wittelsbach) i http://wagner-verband-leipzig.de
(strona WWW towarzystwa zajmującego się pielęgnacją pamięci o kompozytorze; znajdziemy tu przede
wszystkim informacje o związkach Wagnera z jego
rodzinnym miastem Lipsk). Informacje zgromadzone
na wymienionych wyżej stronach WWW mogą posłużyć do realizacji zadań typu WebQuest, o których
szerzej pisaliśmy w poprzednim numerze „Nauczaj
lepiej”, w artykule „Aktuelle Sportereignisse… mit
der Maus” (str. 39-41).
***
Proponowany przebieg zajęć:
1. Życie i twórczość R.Wagnera
Przed prezentacją tekstu najlepiej spróbować
zaktywizować uczniów odwołując się do ich wiedzy
na temat kompozytora. Można to zrobić w formie
zabawy, np. grając w grę memory (karty do gry
w załączniku nr 1). Czy uczniowie rozpoznają kompozytorów widocznych na poszczególnych kartach?
Czy wiedzą kiedy żyli? Czy znają tytuły ich, choćby
najbardziej znanych kompozycji? Po przyporządkowaniu nazwisk do zdjęć uczniowie powinni spróbować ułożyć zdjęcia w kolejności chronologicznej
(przyporządkować do nich lata życia widocznych na
nich kompozytorów) i spróbować podać przykłady
utworów. Rozwiązanie: J. S. Bach (1685-1750),
J. Haydn (1732-1809), W. A. Mozart (1756-1791),
Powtórzymy w ten sposób formy czasu przeszłego Imperfekt. W przypadku, gdy uczniowie nie
znają jeszcze tej formy czasu, pytania i odpowiedzi
możemy oczywiście formułować używając także
czasu Perfekt.
Uczniowie bardziej biegli językowo mogą spróbować w parach napisać życiorys kompozytora pełnymi
zdaniami. Takie ćwiczenie (Transformationsübung)
to dobry trening leksykalno-gramatyczny. Przy okazji
uczniowie rozwijają strategie komunikacyjne, uczą
się parafrazować, zastępować struktury nominalne
(w tym np. Geburt, Hochzeit, Umzug, Flucht, Tod)
czasownikami itp. (np. geboren werden, heiraten,
umziehen, fliehen, sterben).
2. Język muzyki R. Wagnera
Czas posłuchać muzyki! W kolejnym kroku proponujemy zaprezentować uczniom fragment skomponowanej w 1851 roku opery R. Wagnera, pt.: „Die
Walküre“. Fragment ten, znany pod tytułem „Ritt
der Walküre”, to jedna z najbardziej popularnych
melodii kompozytora. Jest to początek uwertury
do trzeciego aktu wspomnianej opery. Znajdziemy
go bez trudu w Internecie, na stronie www.youtube.com. Zadanie, które uczniowie mają wykonać
po wysłuchaniu nagrania, polega na narysowaniu
ilustracji do muzyki, np. w formie abstrakcyjnego
rysunku (tzw. „Hörbild“) lub też obrazka przedstawiającego wymyśloną przez uczniów scenę ze sztuki, z której pochodzi fragment utworu (załącznik
nr 3). Prace uczniów powinny zostać omówione na
forum klasy.
Dodatkowo uczniowie mogą spróbować zidentyfikować instrumenty, które słyszą w zaprezentowanym
im fragmencie utworu. Kartę pracy, która przypomni
im nazwy instrumentów i ułatwi, być może, także
rozwiązanie zadania znaleźć można w tym numerze „Nauczaj lepiej”, w rubryce „… mit der Maus”.
Umieściliśmy tam także dodatkowe informacje dotyczące tego, jak można wykorzystać na lekcji języka
obcego utwory muzyki klasycznej.
2 Por. rozdział poświęcony kompozytorowi autorstwa Herfrieda Münklera w publikacji „Deutsche Erinnerungsorte” (E. François/ H. Schulze (red.), München, Verlag C. H. Beck, 2001,
str. 549-566).
3 Wykorzystana w załączniku nr 3 ilustracja to obraz „Walküren” autorstwa Petera Nicolai Arbo (1865).
46
B1-B1+
3. Tematyka oper R. Wagnera
W załączniku nr 4 umieściliśmy ilustrację
pokazującą postać Walkirii, bohaterki z opery R.
Wagnera, której fragment prezentowaliśmy uczniom w poprzednim kroku.3 Celem zadania jest
opis obrazu – ustny lub pisemny, w zależności od
tego, czy chcemy pracować nad sprawnością pisania, czy też mówienia. Pod ilustracją umieściliśmy
krótkie zadanie – tekst z lukami. Słowa umieszczone
w ramce mogą być wykorzystane przez uczniów już
przy rozwiązywaniu pierwszej części zadania. Lepiej
jednak pozwolić im samodzielnie wyszukać w słownikach potrzebne słownictwo, a zadanie wykorzystać
jako formę kontroli. Rozwiązanie: Walküre, Ross/
Pferd, barfuß, Pferd/Ross, Wolken, Haar, Mantel,
Schutzhelm, Schutzschild, Speer, Kettenhemd, Vögel.
W załączniku nr 5 znajduje się krótki tekst opowiadający o twórczości R. Wagnera. Po lekturze
tekstu uczniowie powinni zdecydować, które zdania
ze znajdującego się pod tekstem zadania są prawdziwe, a które nie. Prawidłowe rozwiązanie zadania
to: 1-F, 2-F, 3-R, 4-F, 5-R, 6-R, 7-R, 8-F, 9-F.
4. R. Wagner i król Ludwik II – z wizytą w zamku
Neuschwanstein
Ważną rolę w życiu R. Wagnera odegrał wspomniany już wyżej król Bawarii Ludwik II Wittelsbach,
który po ucieczce zadłużonego kompozytora
z Wiednia w 1864r. stał się jego mecenasem. Ludwik
II był zafascynowany twórczością Wagnera od czasu,
gdy zobaczył inscenizację jego opery „Lohengrin”.
Mówi się nawet, że wrażenie, które sztuka ta
wywarła na młodym władcy, było tak duże, że
wyuczył się na pamięć wszystkich pozostałych dramatów napisanych przez Wagnera. Wybudowany
przez niego później zamek Neuschwanstein (nota
bene kolejne „niemieckie miejsce pamięci”) miał
służyć jako kulisy dla inscenizacji sztuk kompozytora. Celem zadań z załącznika nr 6 jest przybliżenie
uczniom postaci króla, wybudowanego przez niego
zamku i jego związku z Wagnerem.4
Tłumacząc ideę powstania zamku Neuschwanstein
trudno nie odwołać się do słów samego króla.
Dlatego w zadaniu nr 2 cytujemy fragment jego listu
do R. Wagnera. Tekst jest napisany w stylu i z użyciem słownictwa, które mogą być dla uczniów trudne do zrozumienia. Dlatego w pracy z tym tekstem
chodzi jedynie o globalne, względnie selektywne
rozumienie tekstu.
Ostatnie zadanie z załącznika nr 6 to mini WebQuest.
Uczniowie mają tu na podanej stronie WWW
i w wydanej przez Bayerische Schlösserverwaltung
broszurze wyszukać informacje dotyczące historii
i wyposażenia zamku. Wyniki swoich poszukiwań
mogą – o ile jest to technicznie możliwe – zaprezentować w formie prezentacji Power Point.
Załącznik nr 3
Du hörst jetzt ein Musikstück von Richard Wagner. Wie klingt die Musik? Hör zu und lass
deiner Phantasie freien Lauf!
Woran hast du gedacht? An welche Personen? An welche Orte?
Dreh das Blatt um und zeichne in das Bühnenbild unten ein Bild, das zu der Musik passt!
50
Załącznik/ Załączniki należy pobrać ze strony
http://www.edupress.pl/wydawane/jezyk-niemiecki/
w sekcji Pliki do pobrania.
4 W załączniku wykorzystano obraz autorstwa Ferdinanda von Piloty (München, 1865) przedstawiający 20-letniego króla Ludwika II. w uniformie generalskim i płaszczu koronacyjnym.
47