Wykluczenie finansowe – poważny problem społeczny

– M B A
Dr hab.
1/ 2 0 0 8–
Małgorzata Iwanicz-Drozdowska
Szkoła Główna Handlowa, Warszawa
[email protected]
Wykluczenie finansowe
– poważny problem społeczny
We współczesnej gospodarce rynkowej niezbędne jest korzystanie przez gospodarstwa
domowe z podstawowych usług finansowych,
głównie bankowych, jest niezbędne. Niekorzystanie z nich bądź brak dostępu do nich
określa się mianem wykluczenia finansowego
( financial exclusion). Za pierwszych autorów,
którzy użyli tego określenia uznaje się A. Leyshona i N. Thrifta (1995). Według ich opinii
wykluczenie finansowe to procesy, które służą
ograniczeniu dostępu do systemu finansowego
określonym grupom społecznym. Dotyka ono
najczęściej grupy o ograniczonych dochodach.
Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie
charakteru, przyczyn i skali wykluczenia finansowego w Europie, ze szczególnym uwzględnieniem Polski, gdzie problem ten dotyka
znacznej części społeczeństwa.
Definicja i przyczyny
wykluczenia finansowego
Według L. Anderloni (2007: 7) w literaturze
można odnaleźć co najmniej dwa podejścia
do definiowania wykluczenia finansowego:
szerokie i bardziej restrykcyjne. W podejściu
szerokim kładzie się nacisk na potrzeby finansowe, odnosząc się do trudności, jakich
doświadczają osoby o niskich dochodach i
znajdujące się w niekorzystnej sytuacji społecznej (socially disadvantaged) w korzystaniu z
usług finansowych, które są im potrzebne. Do
takich usług można zaliczyć posiadanie konta i
możliwości dokonywania rozliczeń bezgotów-
kowych, dostęp do kredytu o „rozsądnym”
poziomie oprocentowania czy też budowanie
nawet niewielkich oszczędności, z uwzględnieniem niestabilnej sytuacji zawodowej (Anderloni 2007: 7). Ponadto należy wskazać,
że osoby o niskich dochodach powinny mieć
dostęp do ubezpieczeń, które zapewniłyby im
odpowiednią ochronę życia, zdrowia czy posiadanego majątku. Posiadanie takiej ochrony
jest w ich przypadku szczególnie ważne. Na
forum międzynarodowym stosuje się często
określenie mikroubezpieczenia (microinsurance)
(Appui au Développement Autonome... 2006),
zbudowane na wzór mikropożyczek dla osób
o niskich dochodach.
W podejściu bardziej restrykcyjnym w
definicji kładzie się większy nacisk na specyficzne usługi i brak dostępu do nich. Usługi
te określa się często mianem podstawowych
(uniwersalnych). Są to usługi finansowe, które nie mają wpływu na budżet gospodarstwa
domowego, ale jednocześnie stanowią ważny
element w życiu jednostki – dla jej przetrwania, bezpieczeństwa oraz uczestnictwa w życiu
społecznym i ekonomicznym.
Oprócz tego wyróżnia się w literaturze
pojęcie niedostatecznego korzystania z usług
bankowych (finansowych), co określa się
jako underbanked wobec stosowanego unbanked względem osób wykluczonych finansowo
(Anderloni 2007: 7-8).
3
– M B A
Według E. Kempson i C. Whyley, można
wyróżnić 6 rodzajów wykluczenia finansowego
(Financial Services Authority… 2000: 10).
• wykluczenie ze względu na dostępność
geograficzną (geographical access) – wiąże
się z fizyczną dostępnością placówek bankowych w określonych częściach miast bądź
regionach (np. na wsi); problemy z fizyczną
dostępnością mogą wystąpić w przypadku
zamykania przez banki placówek w mało
atrakcyjnych lokalizacjach;
• wykluczenie ze względu na dostępność
(access exclusion) – wiąże się z brakiem dostępu do usług finansowych ze względu na
ustaloną przez instytucję finansową skalę
podejmowanego ryzyka;
• wykluczenie ze względu na warunki (condition exclusion) – wynika z nieadekwatności
warunków oferowanych usług do potrzeb
osób korzystających z usług finansowych;
• wykluczenie ze względu na cenę (price exclusion) – wynika ze zbyt wysokiej ceny usług
dla osób o danym poziomie dochodów;
• wykluczenie marketingowe (marketing exclusion) – wiąże się z brakiem zainteresowania
ze strony instytucji finansowych daną grupą
społeczną;
• samowykluczenie (self-exclusion) – wynika
z faktu, że część osób sama rezygnuje z
usług finansowych, wierząc, że spotka się z
odmową dostępu do nich, albo nie będzie
mogła sobie na nie pozwolić.
Jako główne czynniki powodujące problem
wykluczenia finansowego należy wskazać (Financial Services Authority… 2000: 11-15).
• poziom i zróżnicowanie dochodów,
• zmiany na rynku pracy, w tym niepewność
zatrudnienia, a tym samym wysokości dochodów,
4
1/ 2 0 0 8–
• zmiany demograficzne związane ze starzeniem się ludności i zmianą modelu rodziny
(na wykluczenie finansowe istotnie narażone są osoby samotne wychowujące dzieci).
Wykluczenie finansowe wynika także ze
zmian, jakie zaszły na rynkach finansowych.
Liberalizacja i wzrost konkurencji między instytucjami finansowymi mogą przynamniej
częściowo wyjaśnić, dlaczego zjawisko wykluczenia finansowego stało się bardziej widoczne
w krajach wysoko rozwiniętych w ciągu ostatniej dekady. Strategia niektórych instytucji
finansowych została niekierowana na bardziej
zamożny segment klientów. Także standaryzacja pewnych procesów i praktyk (m.in.
credit scoring) utrudniła niektórym członkom
społeczności dostęp do usług finansowych, w
tym osobom, które wcześniej miały taki dostęp. Ponadto ciągła presja na tworzenie wartości dla akcjonariusza uniemożliwia wolnemu
rynkowi rozwiązanie problemu wykluczenia
finansowego (Carbo et al. 2007: 21, 23). Która
bowiem z instytucji finansowych, uznająca za
priorytet budowanie wartości zajmie się grupą
klientów o niskim poziomie dochodów, chociaż dba o swój „społecznie odpowiedzialny”
wizerunek? Wydaje się, że rozwiązanie tego
problemu trudno osiągnąć bez aktywnej roli
państwa i jego agend.
Także działania instytucji finansowych,
polegające na restrukturyzacji bądź unowocześnianiu własnej działalności przyczyniają
się do wykluczenia finansowego (Carbo et
al. 2007: 15–16). Jednym z elementów jest
zamykanie placówek, które są nierentowne,
bądź też polityka przenoszenia klientów z tradycyjnych kanałów dystrybucji ku kanałom
elektronicznym. Efekty takiej polityki znajdują
– M B A
Tabela 1. Odsetek korzystających z ROR w latach 2000-2005
w Polsce
Rok
Korzystający z usług
bankowych (15+)
ROR w gospodarstwie
domowym
54,90%
2000
54,30%
2001
57,50%
60,10%
2002
57,30%
62,40%
2003
55,80%
63,60%
2004
54,80%
66,10%
2005
58,90%
70,00%
Dane: Pentor; opracowanie własne.
najczęściej odzwierciedlenie w poziomie cen
usług finansowych – ceny w kanałach elektronicznych są niższe niż w kanałach tradycyjnych.
Tym samym osoby nieposiadające dostępu do
internetu (np. starsze bądź mieszkające na wsi)
mają ograniczone możliwości korzystania z
tańszych usług.
Ze względu na starzenie się ludności w
Europie, problem wykluczenia finansowego
może nabrać większego znaczenia, szczególnie w krajach Europy Zachodniej. Według
raportu Komisji Europejskiej (McMorrow,
Roeger 2003) w 2000 r. przy udziale UE–15,
USA i Japonii w światowej populacji rzędu
7% , ich udział w liczbie ludności powyżej 65. roku życia mieścił się w przedziale
13–17%. Zgodnie z projekcją, do 2050 r. w
UE–15 osiągnie on poziom 28%, w Japonii
– 31%, zaś w Stanach Zjednoczonych ponad 20%. Zgodnie z tym raportem Polska
została zaliczona razem z innymi krajami
OECD (poza UE–15, USA, Japonią, Turcją
i Meksykiem), krajami Europy Wschodniej,
Chinami, Hongkongiem, Koreą Południową,
Singapurem i Tajlandią, do krajów szybko
starzejących się ( fast ageing).
Postęp techniczny i rosnąca rola innych niż
placówki kanałów dystrybucji mogą utrudnić
1/ 2 0 0 8–
dostęp do usług finansowych części osób starszych. Nie chodzi tylko o mniejszą chęć korzystania z nowinek technologicznych, ale także
o odległość i dostępność najbliższej placówki1.
Dotyczy to zwłaszcza operacji bankowych,
które mają znaczenie podstawowe.
Skala wykluczenia finansowego
W Polsce mamy do czynienia z wykluczeniem finansowym, chociaż problem ten nie
jest jeszcze przedmiotem pogłębionych badań i
dyskusji. Skalę tego problemu można przedstawić, wykorzystując dane z badań ankietowych
prowadzonych cyklicznie w Polsce, a także
dane z badań ankietowych prowadzonych we
wszystkich krajach unijnych. Niestety dane
te są nieporównywalne, ze względu na inną
metodykę badań (m.in. wiek liczony albo od
15 lat, albo od 18 lat, inny sposób doboru
próby). W Polsce, jak w wielu innych krajach
europejskich, nie ma oficjalnych danych statystycznych dotyczących korzystania z usług
finansowych. W 2008 r. przeprowadzone zostanie ogólnounijne badanie2, mające na celu
zmierzenie skali wykluczenia finansowego i
skali nadmiernego zadłużenia.
Z badań Instytutu Pentor wynika, że w
2005 r. 58,9% osób w wieku co najmniej 15
lat korzystało z usług bankowych. W latach
2000–2005 odsetek ten zwiększył się o 4,6
p.p. (tabela 1) (Śmiłkowski 2006a). Wskazany
poziom 58,9% był dwukrotnie wyższy niż na
początku lat 90., ale nadal niższy niż w pozostałych krajach Unii Europejskiej (w UE–15
– prawie 90%, zaś w UE–10 – ok. 70%)
(Śmiłkowski 2006b). Jedna z prostszych usług
bankowych, jaką jest ROR, stanowi punkt
wyjścia do korzystania z innych usług finansowych, a zatem jeżeli ktoś nie korzystał z ROR,
5
– M B A
to najprawdopodobniej
nie korzystał także z innych usług finansowych.
1/ 2 0 0 8–
Rysunek 1. Posiadanie przez klientów indywidualnych rachunków i kart bankowych
GR
LV
LT
PL
W Polsce wśród osób
niekorzystających z usług
bankow ych przeważały
osoby nieaktywne zawodowo (ok. 60% – bezrobotni ) i ok. 40% – emeryci i renciści. Także niski
poziom dochodów zniechęcał do korzystania z
usług bankowych. Inna
przyczyna leży po stronie popytu – część osób
niekorzystających z usług
bankowych nie odczuwała takiej potrzeby (Idzik
2006: 187).
CY
DK
HU
ES
MT
IE
SK
IT
EU-25
SE
CZ
AT
PT
LU
EE
UK
FI
SI
FR
DE
BE
NL
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
Według Diagnozy SpoCzy posiada depozyt terminowy ?
łecznej 2007 54,3% goCzy posiada kartę kredytową?
spodarst w domow ych
Czy posiada rachunek avista z kartą płatniczą bądź
książeczką czekową?
zadeklarowało posiadanie
polis ubezpieczeniowych Źródło: European Commission (2005), Public Opinion in Europe on Financial Services,
„Eurobarometer”, August, Brussels; opracowanie własne.
na życie (o 7,3 p.p. mniej
niż w 2005 r.), 7,8% zadeklarowało posiada- rzystały gospodarstwa osób pracujących na
nie ubezpieczeń na życie z funduszem kapita- własny rachunek, zaś najrzadziej (poza NNW
łowym (o 2,7 p.p. mniej niż w 2005 r.), a tylko i ubezpieczeniem chorobowym) – rolników
2,3% gospodarstw posiadało ubezpieczenia (Czapiński, Panek 2007: 176).
posagowe (o 0,2 p.p. więcej niż w poprzedPodobnie niekorzystnie kształtowała się
nim badaniu). Niekorzystnie kształtowała
się również sytuacja w zakresie ubezpieczeń sytuacja w przypadku dobrowolnych ubezNNW i chorobowych – pierwsze z wymienio- pieczeń majątkowych. Najczęściej stosowane
nych, według deklaracji, posiadało 40,6% (o były ubezpieczenia autocasco, nieruchomo13,5 p.p. mniej niż w 2005 r.), zaś drugie je- ści i wyposażenia. Częstotliwość deklaracji
dynie 5% (o 3,6 p.p. mniej niż w poprzednim korzystania z nich nie była jednak wysoka.
badaniu). Biorąc pod uwagę źródło dochodu, W przypadku ubezpieczeń autocasco było to
najczęściej z wymienionych ubezpieczeń ko- 21,9% gospodarstw domowych (w porównaniu
6
– M B A
1/ 2 0 0 8–
z 23,6% w 2005 r.). Najczęściej jego posiadanie
deklarowały gospodarstwa, w których głowa
rodziny pracowała na własny rachunek, a najrzadziej – rolnicy. W przypadku ubezpieczenia
nieruchomości jego posiadanie zadeklarowało
39,1% (w porównaniu z 36,3% w poprzednim
badaniu). Najczęściej miały je gospodarstwa
domowe rolników, zaś najrzadziej pracowników. Ubezpieczenie wyposażenia mieszkania
posiadało 17,2% gospodarstw domowych (przy
17,6% w poprzednim badaniu). Ten rodzaj
ubezpieczenia najczęściej miały gospodarstwa
osób pracujących na własnych rachunek, a najrzadziej – rolników.
Brakuje oficjalnie dostępnych wyników
badań dotyczących korzystania z innych usług
finansowych, jednak można przyjąć, że:
• osoby/gospodarstwa domowe, które nie
posiadają konta bankowego, nie korzystają
także z kredytów/pożyczek bankowych,
chociaż mogą je zaciągać np. u pośredników
kredytowych po wyższym
Rysunek 2. Posiadanie przez klientów indywidualnych polis na życie i prywatnych planów
emerytalnych
niż w bankach koszcie;
• osoby, które nie poLT
siadają konta bankowego,
IT
LV
rzadko korzystają z innych
GR
usług finansowych, w tym
EE
ubezpieczeń, możliwości
ES
zakupu jednostek funduPT
FI
szy inwestycyjnych czy też
HU
bezpośrednich inwestycji
MT
na giełdzie.
PL
UE-25
Przyjęcie takiego założenia jest zasadne ze
względu na cechy, jakimi
charakteryzują się osoby
nieubankowione (niski
dochód, bezrobocie, renta/emerytura). Ponadto
konto bankowe jest jedną z najprostszych usług
f inansow ych i ot w iera
możliwość korzystania z
innych usług.
CY
FR
CZ
IE
SI
SK
BE
LU
AT
DK
DE
UK
NL
SE
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
Czy posiada pryw atny plan em erytalny?
Czy posiada polisę ubezpieczeniow ą na życie ?
Źródło: European Commission (2005), Public Opinion in Europe on Financial Services,
„Eurobarometer”, Brussels, August; opracowanie własne.
Według badań opinii
publicznej (Eurobarometer) przeprowadzonych
w UE w 2005 roku 71%
7
– M B A
mieszkańców EU–253, powyżej 18. roku życia,
posiada rachunek avista wraz z kartą płatniczą
lub/i książeczką czekową. W Polsce odsetek ten
wyniósł 46% i był wyższy jedynie od odnotowanego na Litwie (42%) i Łotwie (29%). W
przypadku depozytów terminowych średnia
dla UE–25 wynosiła 30%, zaś w Polsce posiadanie takiego depozytu zadeklarowało 8%
badanych.
1/ 2 0 0 8–
korzystania z usług finansowych jest znacznie
niższy. Tym samym, Polacy o niskich dochodach, w porównaniu ze średnią unijną, mają
znacznie mniejsze możliwości zarządzania
swoimi finansami osobistymi niż obywatele
wyżej rozwiniętych krajów UE. Brak takiej
możliwości, a także mała wiedza na temat
finansów, implikują niższe bezpieczeństwo
finansowe osób o niskich dochodach. Powoduje to tkwienie w sferze ubóstwa bez realnej
możliwości poprawy własnej sytuacji.
Klienci indywidualni w Polsce deklarowali
posiadanie polis ubezpieczeniowych na życie
jedynie o 4 p.p. rzadziej niż
średnio w UE–25 (30%). Rysunek 3. Posiadanie przez klientów indywidualnych instrumentów finansowych
HU
Całkiem nieźle kształtoPL
wała się także sytuacja w
LV
przypadku pr y watnych
LT
SI
planów emerytalnych (9%
CZ
wobec 17% w UE–25).
PT
W znacznie mniejszym
stopniu klienci detaliczni
w Polsce lokowali swoje
oszczędności w papiery
wartościowe (akcje – 2%
wobec 10 % w UE–25;
obligacje – 2% wobec
5% w UE–25) i jednostki funduszy inwestycyjnych (2% wobec 10% w
UE–25). Pod względem
„inwestycji” Polska plasuje się w „ogonie” krajów
unijnych.
GR
EE
IT
ES
AT
FR
UE-25
IE
DE
MT
FI
BE
LU
UK
CY
NL
SK
DK
SE
0%
Na podstawie powyżs z yc h d a n yc h mo ż n a
stwierdzić, że w Polsce, w
porównaniu z większością
krajów unijnych, stopień
8
10%
20%
30%
40%
50%
60%
Czy posiada jednostki zbiorow ego inw estow ania?
Czy posiada obligacje ?
Czy posiada akcje?
Źródło: European Commission (2005), Public Opinion in Europe on Financial Services,
„Eurobarometer”, August, Brussels; opracowanie własne.
– M B A
1/ 2 0 0 8–
Tabela 2. Znaczenie SKOK na rynku
SKOK
2001
2002
2003
2004
2005
Udział w aktywach sektora bankowego
0,37%
0,52%
0,68%
0,78%
0,96%
Udział w pożyczkach sektora bankowego
0,59%
0,76%
0,94%
1,17%
1,30%
Udział w depozytach sektora bankowego
0,55%
0,82%
1,09%
1,31%
1,53%
525 055
703 012
924 153
1 168 697
1 394 784
1,36%
1,83%
2,40%
3,03%
3,62%
Liczba członków
Członkowie jako % populacji (wg NSP, 2002)
Źródło: www.skok.pl i www.nbp.pl; opracowanie własne.
Działania na rzecz ograniczenia
wykluczenia finansowego
Do tej pory na szczeblu Unii Europejskiej
nie zajęto się kompleksowo problemem redukcji wykluczenia finansowego. W Białej Księdze
dotyczącej polityki w zakresie usług finansowych zapisano tylko jeden akapit poświęcony
dostępności do rachunków bankowych: „Dla
większości konsumentów dostęp do rachunku
bankowego jest furtką do korzystania z usług
i rynków finansowych. Rachunek bankowy
ma też coraz większe znaczenie dla obywateli,
pozwalając im uczestniczyć w rynku i życiu
społecznym – zwłaszcza w kontekście korzystania z płatności elektronicznych w obrębie
jednolitego obszaru płatniczego. Należy zlikwidować przeszkody charakteryzujące różnego
rodzaju rachunki bankowe (rachunki bieżące,
oszczędnościowe, papierów wartościowych),
zwiększyć wybór dla konsumentów oraz konkurencję pomiędzy dostawcami usług” (Komisja Wspólnot Europejskich… 2005: 16).
Należy oczekiwać, że władze unijne zaproponują podjęcie określonych działań w tym zakresie krajom członkowskim, jednak jako że ta
problematyka znalazła się w części poświęconej
przyszłym inicjatywom, trudno spodziewać
się, żeby proces ten nastąpił szybko.
Carbo, Gardener, Molyneux (2007: 24–26)
dokonali przeglądu działań, jakie podjęto w
krajach „starej” Unii i w Stanach Zjednoczo-
nych w celu ograniczenia skali wykluczenia
finansowego, wyróżniając cztery ich główne
grupy4:
• Dobrowolne działania banków – w Belgii,
Finlandii, w Niemczech, we Francji i w
Holandii rząd zachęcił banki, poprzez ich
izby gospodarcze (związki), do opracowania
zasad oferowania podstawowych usług bankowych. W niektórych krajach wiązało się to
także ze zmianami w przepisach prawnych.
We Francji w 1992 r. ustanowiono kodeks,
w którym banki zobowiązały się do oferowania rachunków wraz z podstawowymi
instrumentami umożliwiającymi efektywne
korzystanie z niego (np. karta bankomatowa, czeki). W Niemczech w 1995 r. opublikowano stosowny kodeks wraz z hasłem
„konto dla każdego” (Girokonto fuer
Jedermann). W obu tych krajach pojawiły
się jednak wątpliwości co do skuteczności
wskazanych działań. W Belgii w 1997 r.
Belgijski Związek Banków opublikował
kodeks, w którym zadeklarował, że każda
osoba mieszkająca w tym kraju ma prawo
do otwarcia rachunku oszczędnościowego
(wraz z możliwością dokonywania obrotu
bezgotówkowego), niezależnie od wysokości
dochodów i ich częstotliwości.
• Działania rządu w roli mediatora – pojawiły
się głównie w Wielkiej Brytanii i we Francji.
W Wielkiej Brytanii rząd, występując w roli
mediatora, dążył do: określenia możliwości
9
– M B A
współpracy między sektorem prywatnym
i publicznym w redukcji w ykluczenia
finansowego, promowania rozwoju unii
kredytowych, wzrostu edukacji finansowej,
włączenia w te procesy związku banków i
poczty. We Francji natomiast działania rządu w charakterze mediatora zakończyły się
fiaskiem i podjęto działania o charakterze
legislacyjnym.
• Działania rządu o charakterze legislacyjnym
– we Francji (1998), Portugalii (2000)
i Szwecji (1987). W dwóch pierwszych
krajach określono podstawow y zestaw
transakcji, jakie powinny być zaoferowane
klientowi. W Szwecji regulacje odnoszą się
wyłącznie do otwarcia rachunku i rozwiązanie takie nie sprawdza się w praktyce, bowiem większość banków odmawia klientom
korzystania operacji płatniczych.
• Zdecydowane działania rządu – pojawiły się
w Stanach Zjednoczonych, gdzie uchwalona
została w 1977 r. ustawa o reinwestowaniu
w społecznościach lokalnych (CRA – Community Reinvestment Act). Obliguje ona banki
do zapewnienia odpowiedniej dostępności
do kredytu, szczególnie w przypadku osób
o niskim i przeciętnym poziomie dochodu.
Ponadto instytucje nadzorcze nadają bankom ratingi CRA, kontrolując przestrzeganie przez nie istniejących przepisów.
W krajach Europy Środkowej i Wschodniej
problem wykluczenia finansowego istnieje, ale
nie był on do tej pory przedmiotem debaty
publicznej. Wydaje się to o tyle utrudnione,
że zdecydowana większość instytucji finansowych działających w tych krajach znajduje się
pod kontrolą kapitału zagranicznego, a zatem
wspieranie działań prospołecznych nie jest dla
nich priorytetem.
10
1/ 2 0 0 8–
W Polsce nie podejmowano na szczeblu
rządowym działań mających na celu redukcję
wykluczenia finansowego. Działań takich nie
podejmował także sektor bankowy, chociaż
pewne działania Związku Banków Polskich
czy Narodowego Banku Polskiego i Komisji
Nadzoru Finansowego wskazują, że istnieje
świadomość niskiej edukacji finansowej społeczeństwa, w tym osób o niskich dochodach.
W 2004 r. powstało Konsorcjum na Rzecz
Edukacji Finansowej dla Osób o Niskich
Dochodach. Na całym świecie program był
finansowany przez Citigroup Foundation i
koordynowany przez Microfinance Opportunities i Freedom from Hunger. W Polsce do
Konsorcjum – poza Centrum Mikrofinansowym – przystąpił m.in. Związek Banków
Polskich. W ramach projektu przeprowadzono jednak wyłącznie działania pilotażowe w
latach 2004–20055, a w kolejnych latach nie
podjęto konkretnych działań mających na
celu poprawę poziomu edukacji finansowej.
Wynikało to najprawdopodobniej z braku
odpowiednich środków na kontynuowanie
rozpoczętych prac.
Bank centralny i urząd nadzoru zaangażowały się w edukację młodzieży. Od 2004 r.
NBP wraz z Fundacją Bankową im. L. Kronenberga oraz Fundacją Młodzieżowej Przedsiębiorczości prowadzą program edukacyjny
„Moje finanse”, którego celem jest poprawa
jakości nauczania ekonomii w szkołach ponadgimnazjalnych. KNF objęła zaś patronatem
obchody światowego dnia oszczędzania, które
w Polsce były organizowane przez Fundację
Bankową im. L. Kronenberga oraz Fundację
Think!. Celem akcji było zapoznanie przyszłych klientów bankowych z możliwościami
– M B A
i celem oszczędzania. Działania takie są oczywiście cenne, kształtują bowiem w osobach
młodych świadomość finansową.
Podsumowanie
Poważnym wyzwaniem w Polsce jest zatem
rozwiązanie problemu wykluczenia finansowego. Aktywną rolę mogłyby przy tym odgrywać
spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe
(SKOK), które obsługują jednak niewielką
część społeczeństwa (tabela 2).
Aktywizacja działań SKOK w kierunku obsługi w podstawowym zakresie osób o niskich
dochodach, a także wypracowanie umowy
społecznej między rządem a środowiskiem
bankowym dotyczącej oferowania podstawowego pakietu usług bankowych każdemu obywatelowi wydają się niezbędne. Za kluczową
należy przy tym uznać rolę rządu, bowiem bez
jego inicjatywy i wsparcia powstanie kodeksu
dobrych praktyk w tym zakresie bądź też inicjatywy ze strony sektora bankowego wydaje
się trudne ze względu na strukturę własności.
Rozwiązanie problemu niskiego ubankowienia
jest pierwszym krokiem w kierunku korzystania przez społeczeństwo także z innych usług
finansowych, w tym ubezpieczeń i rozwiązań
emerytalnych.
1
O problemach osób starszych patrz: Andrew Irwing Associates… 2006.
2
Patrz: regulacja Komisji Europejskiej No. 215/2007 z 28
lutego 2007 r.
3
Badanie to nie obejmowało krajów, które przystąpiły do UE
z dniem 1 stycznia 2007 roku.
4
Bardziej uproszczony podział na działania dobrowolne i legislacyjne proponuje Kempson (2006: 9–12).
5
Na stronie internetowej: www.edufin.org.pl zamieszczone są
dwa raporty dotyczące wyników i wniosków z badań: Matul,
M., Pawlak, K., Fałkowski, J. (październik 2004), Priorytety
wzmacniania edukacji finansowej wśród ubogich rodzin w
Polsce. Zarys zagadnienia na podstawie wyników badania
jakościowego, Matul, M., Pawlak K., Guzowski K. (lipiec
2005), Edukacja finansowa dla osób o niskich dochodach
1/ 2 0 0 8–
w praktyce. Raport z ewaluacji pilotażu warsztatów z edukacji
finansowej.
Bibliografia
Anderloni, L. (2007) Access to Bank Account and Payment
Services, in: New Frontiers in Banking Services. Emerging
Needs and Tailored Products for Untapped Markets, Anderloni L., Braga, M.D., Carluccio, E.M. (eds.), Springer –Verlag,
Berlin–Heidelberg.
Andrew Irwing Associates (2006), Financial Exclusion among
Older People, Help the Aged Financial Exclusion Programme,
London.
Appui au Développement Autonome (ADA) (2006) Microinsurance. Improving Risk Management for the Poor, No. 6,
Luxembourg, March.
Carbo, S., Gardener, E.P.M., Molyneux, P. (2007) Financial
Exclusion in Europe. Public Money and Management, Vol.
27, No. 1, February.
Czapiński, J., Panek, T (red.) (2007) Diagnoza społeczna 2007,
VIZJA Press&it.
European Commission (2005) Public Opinion in Europe on
Financial Services. Eurobarometer, August, Brussels.
Financial Services Authority (2000) In or Out? A Literature
and Research Review. Consumer Research, No. 3, July.
Idzik, M. (2006) Bariery rozwoju bankowości detalicznej w
Polsce – ekskluzja finansowa, w: Współczesne problemy finansów, bankowości i ubezpieczeń w teorii i praktyce, Znaniecka,
K. (red.), AE, Katowice.
Kempson, E. (2006) Policy Level Response to Financial Exclusion in Developer Countries: Lessons for Developing Countries, Paper for Access to Finance: Building Inclusive Financial
Systems, World Bank, Washington D.C., May.
Komisja Wspólnot Europejskich (2005) Biała Księga. Polityka w dziedzinie usług finansowych na lata 2005–2010,
KOM(2005) 629, grudzień.
Leyshon, A., Thrift, N. (1995) Geographies of financial exclusion: financial abandonment in Britain and the United States.
Transactions of the Institute of British Geographers, New
Series, Vol. 20, No. 3, p. 312–341.
McMorrow, K., Roeger, W. (2003) Economic and financial
consequences of ageing populations. European Commission,
Directorate-General for Economic and Financial Affairs. European Economy, Economic Papers, No. 182, Brussels.
Śmiłowski, E. (2006a) Więcej klientów. Gazeta Bankowa,
26.6-2.07.
Śmiłowski, E. (2006b) Przyczyny bankowej absencji, marzec
2006.
www.pentor.com.pl).
www.edufin.org.pl
www.skok.pl
www.nbp.pl
11