Sokrates, Platon, Arystoteles

dr Mieczysław Juda
Filozofia z estetyką
Zakład Teorii i Historii Sztuki ASP Katowice
[email protected]
Filozofia z estetyką
[2] Sokrates, Platon, Arystoteles
a. Sokrates
b. Platon
c. Arystoteles
a. Sokrates 470–399 r.p.n.e.
Ateńczyk, starannie wykształcony – literatura, muzyka,
gimnastyka, uczestnik wojny ze Spartą
działalność nauczycielska i uwikłanie w sporu polityczne:
krytyka instytucji ateńskich
proces sądowy: oskarżenie [psucie młodzieży
i bezbożność] i zgładzenie
wtórność źródeł: Ksenofont [Memorabity], Platon
[Dialogi]
problematyka
– powinności i powołanie człowieka
– prawda o człowieku – samowiedza: “poznaj samego siebie” [Delfy, świątynia Apollina]
– indywidualna samowiedza jako indywidualny
świadomy osąd
– rola dotychczasowych poglądów
– droga dotarcia do prawdy
metoda sokratyczna [sokratejska]
elenktyczna [strategia zadawania pytań]
majeutyczna [współmyślenie]
cel działania: osiągnięcie właściwego pojęcia, tj. definicji
rola i znaczenie wiedzy
– definiowanie pojęć
– źródło poznania – niepewność co do własnej wiedzy [“wiem, że nic nie wiem”]
– wiedza jako aktualizacja potencji
poglądy etyczne
– samowiedza jako początek mądrości i cnoty
– tożsamość mądrości i cnoty
– cnota jako możliwość i dyspozycja dobrego postępowania, dobra moralne
– sens życia i powinność życia człowieka – nakierowanie ku dobru najwyższemu
– moralność jako funkcja wiedzy: paradoks etyczny Sokratesa
– związek pożytku i dobra, szczęścia i dobra
– początek filozofii człowieka [antropologii filozoficznej]
b. Platon, wł. Arystokles 427–347 r.p.n.e.
– arystokratyczne pochodzenie (Aryston z Kollytos, Periktone), najwybitniejszy uczeń Sokratesa
– przeciwnik demokracji
– założyciel Akademii 387 r. p.n.e. [gaj herosa Akademosa, 900 lat nieprzerwanej działalności]
– spuścizna: 34 dialogi, listy i poezje [wątpliwe
autorstwo],
ļ – Eutyfron – Obrona Sokratesa – Kriton – Fedon
II – Kratylos – Teajtet – Sofista – Polityk
III – Parmenides – Fileb – Uczta – Fajdros
IV – Alkibiades I – Alkibiades II – Hipparch – Rywale
V – Teages – Charmides – Laches – Lysis
VI – Eutydem – Protagoras – Gorgiasz – Menon
VII – Hippiasz W. – Hippiasz M. – Ion – Meneksenos
VIII – Klejtofon – Państwo – Timajos – Kritiasz
IX – Minos – Prawa – Epinomis – Listy
stanowisko
– idealizm obiektywny (mit jaskini: Państwo, ks. VII)
– świadome przeciwstawienie materializmowi
– poprzednicy: Zenon z Elei, Pitagorejczycy, Sokrates
teoria bytu: nauka o ideach
– świat fizyczny i świat idei
– odniesienie do czasowości i bytowej pełni
– pojęcie bytu jako ciągłego istnienia
– pojęcie idei jako wyabstrahowanej istoty nadrzędnej wobec świata empirycznego
– zasada partycypacji
– kalokagatija: Dobro, Prawda i Piękno
– przyczynowy i celowy charakter idealnego porządku
– Demiurg jako źródło/przyczyna
teoria poznania
teoria – racjonalistyczny charakter poznania Platona
– koncepcja oryginałów–idei i lichych kopii–świata zmysłowego
– poznanie jako proces anamnesis
koncepcja człowieka
– prymat tego co etyczne [etyczności] nad tym, co polityczne [polityczności]
– koncepcja duszy
– problem szczęścia
– zagadnienie dóbr materialnych
– ideał życia: życie harmonijne [mądrość, męstwo, panowanie nad sobą]
koncepcja polityczne
– krytyczny przegląd ustrojów Grecji
– problem ustroju najlepszego [republika arystokratyczna]
– demokracja: masa i tłum
estetyka – piękno (teoria piękna)
Uczta/Biesiada (Sympozjon)
– koncepcja kalokagatiji
– oddziaływanie na duszę
– koncepcja piękna jako idei
c. Arystoteles ze Stagiry 384–322 r. p.n.e.
– 20. letni pobyt w Akademii
– założenie Likejonu
– dzieła [Corpus Aristotelicum]: Kategorie, Analityki,
Hermeneutyka, Metafizyka, Fizyka, Historia naturalna zwięrząt, O duszy, Etyka [Nikomachekska, Eudemejska, Wielka], Retoryka, Poetyka, Polityka
– punkt wyjścia: słabość platonizmu
– problem realności istnienia
– metoda: badanie realnego świata i jego historii
– cel: poznanie rzeczywistości
poglądy ontologiczne – metafizyka
– via media [ani Demokryt ani Platon]
– co jest naprawdę: substancja
– hylemorfizm: materia i forma
– substancja jako synteza elementów [materii i formy]
– forma jako istota rzeczy
– kategorie przyczyn [formalna, materialna, sprawcza, celowościowa]
nauka o duszy i teoria poznania
– dusza i ciało jako forma i materia
– organiczny związek duszy i ciała
– kategorie duszy [funkcjonalne zróżnicowanie części duszy]
– kategorie rozumu: bierny i czynny
– problem czystej formy, albo pierwszej przyczyny
– rekurencyjna koncepcja prawdy
– wnioskowania bezpośrednie [kwadrat logiczny] i system sylogizmu kategorycznego
polityka
– polityka i problem polityczności
– zoon politikon
– ustrój najlepszy a ustrój możliwy
– jedność w różnorodności
estetyka – sztuka (teoria sztuki)
– sztuka jako techne
– Poetyka, Retoryka
– mimesis
– katharsis