ZASTOSOWANIE AEROFOTOGRAFII W KARTOGRAFII

ANNA KOWALSKA, LIDIA OCHALSKA, TADEUSZ WITEK
ZASTOSOWANIE AEROFOTOGRAFII W KARTOGRAFII
GLEBOZNAWCZEJ
P racow n ia K arto g ra fii G leb Z akładu G leb ozn aw stw a IU N G P u ła w y
W ykorzystanie aerofotografii dla celów nietopograficznych jest coraz
powszechniejsze, o czym świadczy ogromnie bogata literatura. W Polsce
najbogatsze doświadczenia w tej dziedzinie ma geologia, a bardzo małe
gleboznawstwo. Już w latach trzydziestych używano wprawdzie zdjęć
lotniczych przy pracach klasyfikacyjno-gleboznawczych, ale chodziło
wówczas przede wszystkim o wykorzystanie fotoplanów dla ustalenia
sytuacji topograficznej, nie zaś o fotointerpretację.
Od 1962 r. prace m etodyczne nad zastosowaniem aerofotografii w kar­
tografii gleboznawczej prowadzi Pracownia Kartografii Gleb IUNG
w Puławach. Rozpoczęto od wykorzystania istniejących już zdjęć jedno­
barwnych, a więc zdjęć wykonanych nie dla celów gleboznawczych. Te­
renem pracy były okolice Chęcin pod Kielcami, dokładniej — arkusz
Chęciny mapy topograficznej 1 : 25 000. Zdjęcia te posiadały podziałkę
ok. 1 : 18 000. Próbę podjęto z myślą o wprowadzeniu fotointerpretacji
zdjęć lotniczych do prowadzonej przez IUNG pracy nad glebowo-rolniczą mapą Polski w skali 1 : 25 000. Całość objęła dwa etapy:
— kameralny, przygotowawczy,
— połowy.
Przede wszystkim przeprowadzono dokładną analizę porównawczą
elem entów topograficznych, posiadana bowiem „25” stanowiła powięk­
szenie starej mapy rosyjskiej z przed I wojny światowej. Zreambulowano
więc jej treść, tak aby można ją było użyć jako podkładu do kartowa­
nia w polu. Drugą ważną czynnością przygotowawczą było przestudiowa­
nie orografii i morfologii terenu. Trzeba było po prostu „nauczyć się”
terenu ze zdjęć lotniczych, oglądanych przez stereoskop. Studium to
dało bardzo wiele. Okolica Chęcin to teren, gdzie na pierwszy plan
wysuwa się budowa geologiczna oraz związki, jakie zachodzą między nią
a ukształtowaniem powierzchni. Bardzo wyraźnie rysuje się dolina Czar­
144
A. Kowalska, L. Ochalska, T. W'itek
nej Nidy z system em meandrów oraz podpowierzchniowe cieki wody
gruntowej, uchodzące do rzeki.
Po dokładnej analizie zdjęć lotniczych i mapy topograficznej oraz po
zaznajomieniu się z budową geologiczną terenu z literatury i map
w mniejszych podziałkach można było przystąpić do ustalenia zasięgów
gleb ornych, użytków zielonych i lasów. Kontury lasów i użytków zie­
lonych są bardzo łatwe do uchwycenia na aerofotografii. Znacznie trud­
niejsze okazało się wydzielenie typów, gatunków i rodzajów w obrębie
gleb ornych. Największą bowiem przeszkodę w ich fotointerpretowaniu
stanowiło zagmatwanie obrazu fototonów (będących odbiciem składu
petrograficznego i mechanicznego gleby oraz jej wilgotności) drobną,
wieloodcieniową szachownicą pól. Jest to duża i bardzo istotna trudność
przy stosowaniu fotointerpretacji dla celów gleboznawczych. Szachow­
nica ta bowiem sama w sobie jest elem entem bardzo ważnym w terenie
i może być przedmiotem studiów fotointerpretacyjnych dla rolnikauprawowca czy ekonomisty. Trzeba jednak dużego doświadczenia, by
umieć czytać gatunek gleby pomimo istnienia owej szachownicy. Oczy­
wiście tam, gdzie na dużych przestrzeniach występuje ten sam gatunek
pokrywy roślinnej, fotointerpretacja jest znacznie łatwiejsza. Pomimo
tej trudności udało się wyznaczyć wiele konturów. B yły one dość w y­
raźne, choć nie wiadomo było, co właściwie oddzielają. Dopiero analiza
zdjęcia przeprowadzona w polu pozwoliła odpowiedzieć na to pytanie.
W terenie również okazało się, że wydzielone a priori zasięgi stanowiły
ok. 30% wszystkich konturów.
Z tak przygotowanym materiałem przystąpiono do pracy polo we j.
Najpierw grupa pracowników terenowych zupełnie nie zaznajomionych
ze zdjęciami lotniczymi okolic Chęcin skartowała teren za pomocą do­
tychczas stosowanych metod, używając jako podkładu mapy topogra­
ficznej 1 : 25 000 (stare wydanie rosyjskie). I teraz mając w ręku gotową
mapę glebową przystąpiono do jej konfrontacji ze zdjęciem lotniczym.
Przede wszystkim chodziło nam o stwierdzenie, jakim jednostkom gle­
bowym odpowiadają poszczególne foto tony oraz o porównanie dokład­
ności wydzielonych kameralnie konturów. Okazało się, że na zdjęciach
lotniczych można dokładnie wyróżnić niektóre rodzaje, typy, a nawet
gatunki gleb. I tak np. oddzielono gleby piaszczyste od rędzin oraz w y­
różniono piaski luźne. Zarówno w przypadku występowania piasków,
jak i rędzin dzięki interpretacji fototonów udało się na zdjęciach popra­
wić kontury zasięgów wyznaczonych w polu zwykłą metodą interpolacji.
Intensywniejsze fototony w zagłębieniach terenu z reguły odpowiadały
płatom czarnych ziem. Tutaj więc decydującym o widoczności czynnikiem
okazała się wilgotność gleby oraz sama jej barwa.
Zastosowanie
aerofotografii
gleboznawczej
145
Reasumując na podstawie próby wykonanej na arkuszu Chęciny
możemy powiedzieć, że fotointerpretacja daje:
— możliwość kameralnego wyodrębnienia kategorii użytków, a więc
lasów, użytków zielonych i gruntów ornych,
— dokładny i aktualny zarys owych użytków,
— możliwość wyznaczenia a priori pewnych konturów glebowych
(ok. 30°/o), co znakomicie ułatwia rozplanowanie odkrywek i daje pod­
stawy do ściślejszej interpolacji terenowej,
— pewność, że wyznaczone ze zdjęcia kontury są znacznie dokład­
niejsze, niż te, które wykreśla się w terenie z samej tylko interpolacji.
Dłuższa praktyka w różnych krajobrazowo i genetycznie terenach da
niewątpliwie znacznie więcej doświadczenia w rozpoznawaniu fototonów.
Ogromnie pożądana byłaby konfrontacja wykonanej w polu mapy
glebowej oraz zinterpretowanego już zdjęcia lotniczego z samym terenem
oglądanym z samolotu.
Niezależnie od tych prób metodycznych dla mapy 1 : 25 000 podjęto
prace nad zastosowaniem fotointerpretacji wielkoskalowych zdjęć lot­
niczych dla planów pojedynczych obiektów rolnych w skali 1 : 5000.
А . К О В А Л Ь С К А , Л. О Х А Л Ь С К А , Т. В И Т Е К
ПРИ М ЕН ЕНИЕ АЭРО Ф О ТО С ЪЁМ К И В ПО ЧВЕННОЙ К А РТ О Г РА Ф И И
Л аборатория
К ар то гр аф и и П очв, О тделение П о чво вед ен и я И нститута
У добрения и П очвоведения П улавы
А гротехн и ки ,
Ре з юме
Опыт использования аэроф отосъ ём ки применен на листе Х энцины (К елецкая область) при составлении почвенной карты в масш табе 1 :25 000. Д ока­
зано, что ф отоинтерпретация дает возм ож ность определения ещ е пер ед началом
полевы х работ около 30°/о почвенны х элементов. К онтуры нанесены по ф о т о ­
съём ке являю тся значительно бол ее чёткими чем получены в поле методом и н ­
терполяции.
A. K O W A L SK A , L. O C H A L S K A , Т.
W IT E K
THE U SE OF A ER O PH O TO G RA PH Y FOR SO IL C AR TO G R APH Y
I n s t i t u t e o f S o il S c i e n c e a n d P l a n t C u l t i v a t i o n , P u ł a w y .
S o il S c i e n c e D i v i s i o n , S o i l M a p p i n g O f f i c e
Summar y
T he prelim in ary ex p erim en t w ith aerop h otograp h y for so il su rv ey has b een
m ade on the sh eet C hęciny (VoyewO dship K ielce) in th e sca le Г : 25 000. It has
been found th at it is p ossib le to in d ica te wlith
good accu racy about 30 per
cent of soils on the b assis of aerop h otograp h y before fie ld w ork.
The soil ou tlin es are m arked on th e aerop h otograp h y w ith m ore d eta ils th an
those determ ined by the field m ethods.
10
R o c z n ik i G le b o z n a w c z e