Łódzkie Mody Tekst Przewodni

Łódzkie Mody. Moda i akcesoria stroju XIX-XX w.
Modę wyróżnia przemijanie, oddalanie się i odchodzenie kolejnych, następujących po sobie
trendów. Postrzegana jest jako rodzaj zachowań społecznych, wzajemne relacje i zależności między
ubiorem-strojem-kostiumem, które należą nie tylko do podstawowych kategorii badawczych
kostiumologii, ale także od przełomu XIX i XX wieku stanowią ważny składnik otaczającej
człowieka ikonosfery. W ujęciu historycznym i współczesnym moda staje się wizualnym
komunikatem identyfikującym ludzi według przyjętych powszechnie reguł społecznego kodu, dając
tym samym możliwość zaprezentowania się zgodnie z ogólnymi zasadami, a zarazem w
zindywidualizowanej formie za pomocą medium stroju.
W świadectwach epoki charakteryzujących stroje łodzianek końca XIX i początku XX wieku
przeważają niezbyt pochlebne opinie. Powieściopisarka, poetka i publicystka współpracująca z
łódzką prasą – Jadwiga Zalasnowska – Elzenbergowa pisała o kobiecych strojach „[...] są one
kosztowne, zamaszyste, krzykliwe, rzucające się w oczy barwami i połyskiem[...]”
Relacje utrzymane w podobnym tonie odnajdziemy nie tylko w publicystyce, ale także w
literaturze pięknej, a zwłaszcza prozie poświęconej Łodzi. Można tu przywołać m.in. utwory:
Walerii Marrené-Morzkowskiej, Wincentego Kosiakiewicza, Władysława Stanisława Reymonta,
Mariana Gawalewicza i in. Pisarze ówcześni stosują tu typowy dla europejskiej prozy XIX wieku
zabieg wykreowania osobowości i charakteru postaci za pomocą opisu noszonego przez nią stroju.
Należy zadać sobie jednak pytanie, czy tego typu oceny mieszkańców miasta były słuszne, czy
też wynikały jedynie z powierzchownej obserwacji?
Omawiany okres jest czasem największych i najbardziej dynamicznych przemian w modzie,
która odczytywana bywa wówczas jako odzwierciedlenie wyznawanego systemu wartości i
obyczajowości. Istotne wydaje się zatem rozpatrywanie omawianych zagadnień, również w
kontekście procesu kulturowej recepcji mody w środowisku salonów łódzkiego mieszczaństwa i
burżuazji, a także źródeł inspiracji pozwalających często na „mentalną metamorfozę” dokonującą
się za pomocą medium jakim jest strój.
Łódź będąca wówczas miastem zróżnicowanym narodowo i wyznaniowo, miastem społecznych
kontrastów (wielkich fortun i nędzy), sprawia, że trudno mówić tu o obowiązujących trendach
mody w sposób uogólniony. Moda tego okresu nadal odgranicza jedną warstwę towarzyską od
drugiej, ale jednocześnie następuje wówczas nieznany wcześniej proces jej demokratyzacji.
Można tu wspomnieć o jakieś charakterystycznej - zwłaszcza dla zamożniejszych warstw - pogoni
za modą, która wpisuje się w ową mieszczańską obyczajowość przełomu XIX i XX wieku.
Choć nie dotyczy to z pewnością żon pierwszego pokolenia pionierów przemysłu, traktujących strój
w sposób czysto utylitarny. Tak bardzo ośmieszany przez pisarzy i dziennikarzy barchanowy kaftan,
przydeptane pantofle, łatana spódnica, przepasana fartuchem, stanowiły codzienny ubiór,
nadzorujących prace służby lub przyprawiających słynny sos do pieczeni, starszych żon
fabrykantów
Kontrastował on często ze strojem wyjściowym, który był niejednokrotnie zamawiany i szyty za
granicą.
Zaryzykować można zatem stwierdzenie, że na łódzkim gruncie w kręgach zamożnego
mieszczaństwa i burżuazji rola „awangardy mody” propagującej różnorodne „nowinki” przypadła
pokoleniu kobiet urodzonych pod koniec lat 70 XIX wieku. To one chciały być modne, ich oczy
były zwrócone na Paryż, Wiedeń, czy Warszawę, a wypadku ubrań zamawianych dla mężów także
na Londyn. To je po latach wspominała Irena Tuwim następująco: „ Krążyły opowieści o
fantastycznych toaletach, płaszczach gronostajowych za 50.000 rubli i sukniach z błękitnych
atłasów i morelowych aksamitów obramionych sobolami. W tych to toaletach od Wortha i Paquin
występowały znane z urody łódzkie królowe […] nazywano je imieniem jak panujące, owe Bebi i
Lale. W Łodzi zjawiały się zresztą rzadko przelotne jak żurawie[...]”.
Za sprawą podróży, bywania w modnych kurortach,śledzenia na bieżąco trendów opisanych w
żurnalach, na ulicach pojawiały się modowe nowinki. Moda tego okresu oscyluje między
wprowadzoną wówczas konfekcją gotową, a miarowym krawiectwem, pozwalającym na większe
zindywidualizowanie stroju.
Wystawa „Łódzkie mody. Moda i akcesoria strojów XIX – XX w.” podejmuje próbę
odtworzenia wyglądu garderoby modnej łodzianki i łodzianina końca XIX i pierwszej tercji XX
wieku, na podstawie analizy zarówno zachowanych nielicznych zabytków o ustalonej proweniencji,
materiałów ikonograficznych, a także materiałów archiwalnych i źródłowych. W przestrzeni
galeryjnej starano się oddać istotę kulturowych zagadnień recepcji mody w środowisku łódzkiego
mieszczaństwa i burżuazji. Prezentując rodzaje, typy i zmieniające się formy konstrukcji ubioru
oraz jego akcesoriów. Chcąc zaprezentować stroje domowe, codzienne, wizytowe, wieczorowe i
balowe, a także odzież sportową i dziecięcą podzielono ekspozycję na następujące sekwencje:
Manewry bieliźniarstwa – bielizna osobista i nocna ; Przed lustrem – higiena i kosmetyki ; Moda
dziecięca ; W buduarze i salonie – moda domowa i wizytowa ; Łódzkie pory roku – stroje
codzienne, okrycia wierzchnie i nakrycia głowy; Letniska i promenady kurortów – stroje
spacerowe, rekreacyjne i sportowe ; Bale, rauty, reduty oraz wieczory w teatrze – stroje
wieczorowe i balowe.
Przy tworzeniu wystawy „Łódzkie mody. Moda i akcesoria stroju XIX-XX w.” wykorzystano
zarówno obiekty pochodzące z lokalnych firm i pracowni, jak również o łódzkiej proweniencji,
zamawiane i kupowane często przez najzamożniejszych łodzian w europejskich stolicach.
Należy jednak zaznaczyć, że z uwagi na społeczne uwarunkowania dotyczące ubioru (jego
zniszczenie, czy przeróbki), zachowała się jedynie niewielka część eksponatów.
Ekspozycja prezentująca tak różnorodne aspekty mody, przybliżyć ma Odbiorcom nie tylko
zapomniane stroje i akcesoria, ale również realia dawnego życia i obyczajowości,tworzące
codzienne otoczenie człowieka. Prezentowane obiekty stanowią własność muzeów: Muzeum
Miasta Łodzi, Centralnego Muzeum Włókiennictwa, Muzeum Miasta Pabianic, Muzeum Miasta
Zgierza, Muzeum Mazowieckiego w Płocku i osób prywatnych, w tym od historyka sztuki,
marszanda i publicysty Adama Leja - właściciela największej polskiej kolekcji strojów i ich
akcesoriów.
dr Łukasz Grzejszczak
Organizatorzy wystawy pragną złożyć serdeczne podziękowania wszystkim użyczającym eksponaty
oraz osobom prywatnym i następującym firmom: Martello spółka z.o.o.; Hubert-Galeria Moniki
Rudolf, Rynek Sztuki spółka z o.o. , dzięki których pomocy finansowej ekspozycja mogła zostać
zrealizowana.
Kurator, autor scenariusza i aranżacji: dr Łukasz Grzejszczak
Współpraca merytoryczna: Ewa Derkacz – Królewska
Współpraca organizacyjna:Anna Małaczyńska
Opieka konserwatorska: Ewa Derkacz-Królewska, Agata Pawelec
Konsultacje w zakresie opieki konserwatorskiej nad tkaninami: Jacek Królewski
Projekty plastyczne: Mariusz Piwecki
Miejsce wystawy: Muzeum Miasta Łodzi - Dolna Galeria
Wernisaż: 18.03.2015 godzina 18 (Sala lustrzana) – Wstęp wolny
Czas trwania wystawy: 19.03.2015 rok – 3.05.2015 rok
Wydarzenia towarzyszące: Oprowadzania kuratorskie – Wstęp wolny 22.03.2015 godz.12