and Information Services - Strona główna

Transkrypt

RED A K C JA
I E D IT O R S
R edaktor naczelny \ E ditor in Chief: B arbara Sosińska-K alata
R edaktor tem atyczny, z-ca redaktora naczelnego \ Co-editor in Chief: M arcin Roszkowski
Sekretarz redakcji \ Secretary: M onika Halasz-Cysarz
R edaktor językow y - ję z y k polski \ Philological editor (Polish): Z uzanna W iorogórska
R edaktor językow y - ję z y k angielski \ Philological editor (English): A gnieszka Kasprzyk
R edaktor statystyczny \ Statistica l editor: A n n a G rzecznow ska
R edaktor techniczny i korekta \ Technical editor andproofreading: A nna Lis
RADA
R E D A K C Y JN A
E D IT O R IA L
BOARD
RADA
K O N SU LTA C Y JN A
CO N SU LT IN G
BOARD
W ie sław B abik {U niw ersytet Jagielloński)
E łanna B atorow ska, U P
P e te r A . B ruck (Research Stu d io , A u s tr ia )
S a b in a C isek, UJ
L a u re n ce Favier (U niversite L ille 3 , France)
P io tr G aw rysiak, P W
B irg e r H j 0 r la n d (U n iv e rs ity o f C o p e n h a g en ,
D enm ark)
Ew a G łow acka, U M K
M ichele H u d o n (U niversity o f M ontreal, C anada)
M iro sła w G órny, U A M
B ru n o Ja c o b fe u e rb o rn (D eutsche Telecom, G er
m any)
A r tu r Jazdon, U A M
T ib o r K oltay (S ze n t ls tv d n U niversity, H u n g a ry)
M a łg o rz a ta KisUowska, U W
K azim ierz K rzysztofek (W y ż s z a S zk o ła P sycho
logii Społecznej)
M a re k N a h o tk o , UJ
D a riu sz K u ź m in a (P rz e w o d n ic z ą c y | C h a ir)
(U n iw e rsy tet W arszaw ski)
Z b ig n ie w O siński, U M C S
M a łg o rz a ta G ó ra łsk a, U W r
E łż b ieta G o n d e k , UŚ
K a tarz y n a M a te rsk a , U W
P io tr N o w ak , U A M
E lena M a c ev iciu te (U n iversity o fB o rd s, Sw eden)
D ia n a P ie tru c h -R eiz es, UJ
K ry sty n a M a tu sia k (U n iversity o fD en ver, U S A )
M a ria P ró c łin ic k a, UJ
M ie cz y sław M u ra sz k iew ic z (P o litech n ika W a r
sza w sk a )
A rk a d iu sz Pułikow ski, UŚ
W id a d M u sta fa Eł H ad i (U m ve rsiteL ille 3 , France)
Jadw iga Sadow ska, UwB
D avid N ic h o ła s (CIBER, UK; N o r th u m b r ia U niyersity, UK; U niversity o f Tennessee, U S A )
M a rta S k ałska-Z łat, U W r
H e n ry k R ybiński (P olitechnika W arszaw ska)
M a rz e n a Św igoń, U W M
B a rb ara S tefan iak (em ., U n iw e rsy tet Śląski)
Jacek T om aszczyk, UŚ
R em igiusz S apa, UJ
S ta n isła w S kórka, U P
E łż b ieta S tefańczyk (SBP)
T o m a sz S z a p iro (S z k o ła G łó w n a H a n d lo w a
w W arszaw ie)
Josepłi T. T ennis (U niversity o f W ashington, U SA )
Jadw iga W oźniaI< -K asperek (U n iw e rsy tet W a r
szaw ski)
E łż b ieta B. Z y b e rt (U n iw e rsy tet W arszaw ski)
Dofinansowano ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego
Wersja papierowa jest wersją pierw otną czasopisma.
Zawartość czasopisma jest indeksowana w CEJSH, CSA, LISTA,
Knowledge Organization Literaturę, PBN, PBB.
Tiie paper yersion is tlie original yersion of tfie journal.
Tiie content of tfie journal is indexed in CEJSH, CSA, LISTA,
Knowledge Organization Literaturę, PBN, PBB.
Pełne teksty roczników 1962-2010 dostępne są w Archiwum Cyfrowym SBP:
www.sbp.pl/archiwumcyfrowe oraz w Bibliologicznej Bibliotece Cyfrowej: www.bbc.uw.edu.pl/dlibra
Z A G A D N IE N IA
IN F O R M A C JI
N AU K O W EJ
Studia Informacyjne
ISSU E S IN
IN F O R M A T IO N
S C IE N C E
Information Studies
VOL.
52 2014
IS S N
1 (103 )
0324-8194
NO.
INSTYTUT INFORMACJI NAUKOWEJ
I STUDIÓW BIBLIOLOGICZNYCH
W Y D A W N IC T W O
SBP,
Uniwersytet
Warszawski
STOWARZYSZENIE
BIBLIOTEKARZY
POLSKICH
Warszawa 2014
ISSU ES IN IN F O R M A T IO N SC IE N C E - IN F O R M A T IO N S T U D IE S
The core purpose of th isjo u rn a l is to provide a forum for the dissem ination of scientific p a p ersa n d re se arc h
results in the field of Inform ation science a n d o ther disciplines w hich analyze social a n d technological
aspects of various info rm atio n -related activities p erfo rm ed by co n te m p o ra ry com m unities. M oreover,
the jo u rn al is to dissem inate critical review s and sum m aries of new publications in the field of Inform ation
science a n d re p o rts from im p o rta n t conferences discussing con tem p o rary Inform ation problem s.
In addition to that, after fiftyyears/ssMes in Inform ation Science (ZIN) becom es bilingual to reach foreign
readers - papers are available eith er in P olish or English.
The re co n stru c te d jo u rn al is published w ith slightly extended title h su e s in Inform ation Science - In
fo rm a tio n Studies (Z IN - Inform ation Studies) - the subtitle em phasizes the interdisciplinary n aturę of its
subject profile covering a broad spectrum of issues studied by various academ ic disciplines a n d professional
activity dom ains related to access to resources of recorded Inform ation a n d know ledge a n d the use of these
resources by con tem p o rary m an a n d society. O th e r subjects to be covered by Z IN involve: 1) theoretical
p o nderings o n the p ractice of in form ation-related activities p e rform ed by various com m unities, 2) the re
sults of research on the conditions influencing those activities a n d ways of im proving m eth o d s a n d tools
em ployed for the activities in ąuestion, 3) the m ethodology of Inform ation science research, Inform ation
science h isto ry a n d e d u ca tio n c o n ce rn in g th e In fo rm atio n science. The subject profile of sem iannual
Z IN - Inform ation Studies covers, am ong else, the issues of:
- Inform ation science in relation to library science, archival science, m useology a n d o th er disciplines
researching p reservation and access to scientific a n d cultural heritage
- Inform ation a n d know ledge m anagem ent
- traditional a n d online scholarly com m unication
- Inform ation a n d know ledge organization
- m etad ata th eo ry a n d practice
- W eb 2.0
- Sem antic W eb
- Inform ation a rchitecture
- Inform ation w ebsites usability
- digital hum anities
- hu m an -co m p u ter in teractio n
- natu ral language processing
- Inform ation retrieval
- use of Inform ation a n d behavior of the Inform ation users
social response to m o d e rn Inform ation technologies
- digital hum anities
- Inform ation a n d digital skills
- Inform ation policy
- Inform ation ethics.
Z IN - Inform ation Studies is addressed to: 1) Inform ation science teachers a n d lecturers, researchers
a n d students, 2) practitio n ers of inform ation-related activities w ho analyze m eth o d s a n d tools u sed to im p lem ent those activities in various dom ains a n d organizational environm ents, 3) politicians a n d donators
related to Inform ation activities in various dom ains. The jo u rn al c o n ten t m ay also be of som e interest to
teachers, students and researchers in o ther disciplines of science w hich deal w ith various aspects of In
fo rm atio n existence and use in the con tem p o rary w orld.
Z IN - Inform ation Studies is included in ‘B’ list of j ournals scored by Polish M inistry of Science a n d Higher E ducation and indexed by: C entral E uropean Journal in Social Sciences a n d H um anities (CEJSH),
C am bridge Scientific A bstracts (CSA), Library and Inform ation Science and Technology A bstracts (LISTA),
Polish B ibliography of Book Studies (PBB).
Z A G A D N IE N IA IN F O R M A C JI N A U K O W EJ - S T U D IA IN FO R M A C Y JN E
G łów nym celem niniejszego czasopism a jest zapew nienie forum dla rozpow szechniania artykułów naukow ych
i w yników bad ań z zakresu nauki o inform acji (inform atologii) oraz innych dyscyplin, w których podejm ow ane
są analizy społecznych i technologicznych aspektów działalności inform acyjnej prow adzonej w różnych sferach
w spółczesnego życia społecznego. C zasopism o służyć m a rów nież rozpow szechnianiu krytycznych recenzji
i om ów ień publikacji z tego zakresu oraz problem ow ych spraw ozdań z w ażnych konferencji pośw ięconych
w spółczesnym problem om inform acyjnym .
W m inionym pięćdziesięcioleciu Z agadnienia Inform acji Naukow e) (ZIN) były czasopism em publikującym
teksty w yłącznie po polsku, a zatem adresow anym tylko do czytelnika polskiego.
W nowej form ie czasopism o adresow ane jest zarów no do czytelnika polskiego jak i zagranicznego, publiku
jem y artykuły zarów no w języku polskim jak i angielskim . O becnie czasopism o ukazuje się p o d rozszerzonym
tytułem : ZIN - S tu d ia Informacyjne. D odany pod ty tu ł podkreśla interdyscyplinarny charakter jego profilu tem a
tycznego, k tóry obejm uje szeroki zakres problem ów podejm ow anych przez dyscypliny akadem ickie i dziedziny
działalności zawodowej zw iązane z zapew nianiem d o stęp u do utrw alonych zasobów inform acji i w iedzy oraz
ich w ykorzystyw aniem przez w spółczesnego człowieka i w spółczesne społeczeństw o. C zasopism o publikuje też
artykuły p rezentujące teo retyczną refleksję o praktycznej działalności inform acyjnej prow adzonej w różnych
d ziedzinach i obszarach życia społecznego, a także w yniki b a d ań służących p o zn an iu różnych uw arunkow ań
tej działalności oraz doskonaleniu jej m eto d i narzędzi. N a łam ach Z IN publikow ane są także artykuły p o
św ięcone m etodologii b ad ań inform atologicznych, historii nauki o inform acji oraz edukacji w zakresie nauki
0 inform acji.
Profil tem atyczny półrocznika Z IN - S tu d ia Inform acyjne obejm uje m .in. problem atykę:
- nauki o inform acji w pow iązaniu z bibliotekoznaw stwem , archiwistyką, m uzeologią innym i dyscyplinam i
zajm ującym i się problem atyką zachow ania i zapew nienia d ostępu do dziedzictw a nauki i kultury
- zarządzania inform acją i w iedzą
- kom unikacji naukowej i cyfrowej kom unikacji naukowej
- organizacji inform acji i w iedzy
- teorii i praktyki m etadanych
- zagadnień W eb 2.0
- zagadnień Sieci S em antycznej
- a rchitektury inform acji
- projektow ania użytecznych serw isów inform acyjnych
- hum anistyki cyfrowej
- interakcji człowiek - kom puter
- p rzetw arzania języka naturalnego
- w yszukiw ania inform acji
- w ykorzystyw ania inform acji i zachow ań inform acyjnych użytkow ników
- społecznej recepcji now oczesnych technologii inform acyjnych
- kom petencji inform acyjnych i cyfrow ych
- polityki inform acyjnej
- etyki inform acyjnej.
Z agadnienia Inform acji N aukow ej - S tu d ia Inform acyjne adresow ane są do wykładowców, badaczy i stu
d en tó w nauki o inform acji, a także praktyków działalności inform acyjnej, krytycznie analizujących m etody
1 n arzędzia jej realizacji w różnych środow iskach dziedzinow ych i organizacyjnych oraz polityków i donatorów
działalności inform acyjnej w różnych dziedzinach. L ektura czasopism a m oże też zainteresow ać wykładowców,
stu d en tó w i badaczy innych dyscyplin, które zajm ują się rów nym i aspektam i funkcjonow ania inform acji we
w spółczesnym świecie.
Z agadnienia Inform acji N aukow ej znajdują się n a liście B czasopism punktow anych M inisterstw a N auki
i Szkolnictw a W yższego. C zasopism o jest indeksow ane w bazach: C entral E uropean Journal in Social Sciences
a n d H um anities (CEJSH), C am bridge Scientific A bstracts (CSA), L ibrary a n d In fo rm atio n Science a n d T ech
nology A bstracts (LISTA), Polska Bibliografia Bibliologiczna (PBB).
Spis treści | Contents
R O Z P R A W Y . B A D A N IA . M A T E R IA Ł Y
| T H E S E S . R E S E A R C H . M A T E R IA L S
Mieczysław Muraszkiewicz
A n Essay on Inform ation Overload [Esej o nadmiarze informacji],................................... 7
Kazimierz Krzysztofek
Obszary i konteksty informatologii w epoce cyfrowej: sieci - informacja dane - software [Domains and Contexts on Information Science
in the Digital Age: Networks—Information—D ata—Software]............................................ 19
Sebastian Grabowski
W h a t is Open D ata a n d How to B enefitfrom I t [Open Data - czym są
i ja k z nich czerpać korzyści],.................................................................................................... 43
Zuzanna Wiorogórska
Inform ation Literacy a n d Doctoral Students in France a n d Poland.
A Comparative S tudy [Edukacja informacyjna a doktoranci we Francji
i w Polsce. Badanie porównawcze],..........................................................................................52
Jacek Tomaszczyk
W spółautorstwo publikacji w wybranych polskich i zagranicznych czasopismach
z zakresu bibliologii i informatologii [Co-autorship o f Publications in Selected
Polish and International library and Infromation Science Journals],................................67
Marek Nahotlco
Organizacja w iedzy w umyśle człowieka w świetle teorii schematów
i gatunków [Organization ofKnowledge in Humań M ind in the lig h t
ofSchemata and Genres Theory],.............................................................................................80
Jolanta Szulc
System y ekspertowe w działalności bibliotecznej i informacyjnej: stan badań,
problem y badawcze, p rzykłady zastosowań [Expert Systems in library
and Information Services: the State o f Research, Issues, Examples o f Applications]......... 94
Stanisława Kurek-Kokocińska
K ierunki rozwoju informacji i sytuacja informacyjna użytkow nika książki
[Trends in the Development o f Information and the Information Situation
ofBook Users],...........................................................................................................................119
R E C E N Z JE I O M O W IE N IA
| R E Y IE W S
M ałgorzata Góralska: Piśmienność i rewolucja cyfrowa [Literacy and Digital
Revolution], Wrocław 2013 (Barbara Sosińska-Kalata)...................................................... 132
W ładysław M arek Kolasa: Historiografia prasy polskiej (do 1918 roku).
N aukom etryczna analiza dyscypliny (1945-2009) [Historiography
ofPolish Press (before 1918): A Scientometric Analysis ofthe Field
in the Years 1945-2009], Kraków 2013 (Marta Skalska-Zlat)............................................137
Sebastian D aw id Kotuła: K om unikacja bibliologiczna wobec World
Wide Web [Bibliological Communication and the World Wide Web],
Lublin 2013 (Małgorzata Kisilowska)................................................................................... 140
M irna W itter & Gordon Dunsire: Bibliographic Inform ation Organization
in the Sem antic Web [Organizacja informacji bibliograficznej w Sieci
Semantycznej], Oxford-Cambridge 2013 (Marcin Roszkowski).......................................144
Wśród zagranicznych książek [Foreign publications] (Jacek Wojciechowski).............. 147
Przegląd polskich nowości wydawniczych [New Polish Publications]
(Anna Stanis)............................................................................................................................ 153
K R O N IK A
I C H R O N IC L E
„The H um ań Experience Conference” (Warszawa, 10-11 kw ietnia
2014 / Warsaw, A p ril 10-11, 2014) (Anna M ierzecka).................................................. 158
„Knowledge Organization in the 21st Century: Between Historical Patterns
a n d Futurę Prospects”. IS th International Conference (ISKO 2014) Kraków,
1 9 -2 2 m aja 2 0 1 4 / Cracow, M a y 19-22, 2014) (Marcin Roszkowski)......................... 160
W SK A ZÓ W K I D LA AU TO RÓ W
| G U ID E L IN E S FO R A U T H O R S ........................................
165
Zaproszenie na konferencję | Cali for Papers................................................................ 173
ROZPRAWY, BADANIA, MATERIAŁY I THESES, RESEARCH, MATERIALS
A n Essay on Information Overload
M ieczysław Muraszkiewicz
Institute o f Computer Science
Warsaw University o f Technology
Abstract
P u rp o s e /th e s is ; In fo rm atio n overload, w h eth er we realise it or n ot, is com m onplace a n d affects vario u sk in d s o f know ledge w orkers a n d o rd in a ry c o n s u m e rs o f inform ation. The p urpose of the p aper
is to identify m ain sources a n d reasons of the inform ation flood and inform ation overcharge, propose
a rem edy com plete w ith the m eth o d of im plem enting personal trophic info rm atio n pyram id, infor
m atio n firewall a n d everyday filtering routines, a n d envisage m easures th a t the in form ation science
could elaborate on a n d em ploy in order to help lim it the info rm atio n overload.
A p p ro a ch /m eth o d s; The a u th o rs personal experience as a researcher and teacher at a technical uniyersity a n d a heavy consum er of inform ation, inform al interview s w ith other scholars and knowledge
workers of the high-tech corporate world, and talks with students and ordinary inform ation users supplem ented by desk research and statistics are the ground against w hich this essay was devised and w ritten.
R esults a n d c o n clu sio n s; The m ajor conclusion of the re p o rte d research is th a t the overw helm ing
feeling of personal overcharge w ith in form ation a n d som e vulnerability to the inform ation flood is
com m onplace regardless of the category of inform ation consum ers. However, rarely can one observe
the cases o f devising a n d im plem enting counterm easures to control the inform ation flow and intake
a n d shape conscious in form ation users. The result of the study is a set of guidelines for individuals
concerning self-protection against the in form ation flood. The a u th o r has also discovered th a t the
discipline of in form ation science does n o t provide in form ation users w ith explicit m ethodologies
helping them to co n tro l the in form ation intake a n d resist the in form ation pollution.
O rig in ality /v alu e ; In fo rm atio n overload is a widely discussed topie in the International literature;
however, it is virtually absent from Polish academ ic a n d scientific j ournals. This essay is a n attem pt
to fili the gap in ąuestion, tho u g h to a certain degree only, a n d provide som e recom m endations for
the inform ation science concerning this issue, in particular by boosting a n d prom oting digital literacy
a n d aw areness th a t in form ation overcharge does exist a n d is a th rea t to h u m an b rains a n d m ind.
Keywords
D em o cratizatio n of inform ation. D igital literacy. In fo rm atio n a n d C om m unications technologies
(ICT). In fo rm atio n overload. In fo rm atio n overcharge counterm easures. In fo rm atio n science.
Receired: 20.12.2013.
Rerised: 7.05.2014.
Accepted: 12.05.2014.
1. Introduction
Information is the mainspring of the m odern world. It has always been in one form or another, whether this fact has been realised or not. It has been a gateway and instrum ent to
win wars, gein and maintain power and control, and to produce goods and services; it was
also a way to seize upper locations on the social pyramid and gain recognition, privileges
and comparative advantage in professional and social circles. Its horizontal impact on
almost everything what humans are doing and feeling is an undeniable fact, even though
ZIN 2014, 52(1), 7-18
it is not always explicitly manifested or acknowledged. But almost throughout the whole
hum an history information was scarce and available to very limited and closed groups
of people, usually associated with or related to religious institutions and secular power
entities and agencies, and also to only some indm duals who enjoyed access to education
and information sources. The establishment and ąuick spread of universities across Europę,
the new intellectual currents brought by the Renaissance, and eventually the invention of the
printing press by Gutenberg in the 16th century and then the proUferation of books of various purposes and forms, be they on philosophical subjects, reUgious matters, or poUtical
pamphlets, or just pieces of entertainment, journals, and newspapers begun the process
of generating information on a mass scalę. This was actually the technology of printing
together with a number of innovative organisational solutions to disseminate and distribute
printed items that made this incredible process possible and led to a gradual yet continuous
democratisation of information. Since then information could be cheaply printed on paper
and made available or just sold for profit or on a cost recovery basis. The generał public
starved for news, information and entertainment delivered by printed words, which literally
and metaphorically opened the window to the world and along with overseas travels to
discover new continents and lands triggered the process of globalisation. It turned out that
Aristotle was not mistaken when he wrote: “AU men desire to know” which very sentence
opens his Metaphysics. Today, given the experience of the pop-culture we could sąuarely
complement this insightful assertion by adding: “...and get distracted”. We shall come back
to this note later on.
The industrial revolution, inventions of telegraph, radio and television, and eventually
digital media relaying on Computer and telecommunications platforms one by one added
new dimensions to the inform ation realm. Nowadays information is seen everywhere,
in a multitude of forms, and is available anytime, also on the move. The todays picture
of information presence and availability is in the entire opposition to the one of the past.
Now we tend to complain on the torrent of information that falls down on us from different origins, whereas in the past we had to look for information and sometimes even to
struggle to get it. The omnipresence of information, in the air through radio, television, and
wireless devices such as tablets and smartphones, on paper by a myriad of newspapers and
magazines, in books, in commercial ads, and also, or perhaps one should say above all, on
the internet via its numerous services such as email, messaging systems, RSS and of course
social networking platforms results in what is dubbed an information overload} Every day
our brains are exposed to a dense and immense stream of information that because of its
intensiveness, speed, a trem endous am ount of news it carries out and also its diversity,
and often aggressive and intrusive content, is a challenge to our cognitive abilities and
social, cultural and morał values, the challenge that we often cannot withstand. It is then
not surprising that complains on the information overload are commonplace. This ailment
affects yarious kinds of knowledge workers and ordinary consumers of information. Especially, the e-literate people who are more exposed to information flows and carry out
^ A t th is p o in t w e sh o u ld have m ade a d istin c tio n b etw ee n d ata a n d in fo rm a tio n by em phasising
th e raw c h a ra c te r o f d a ta a n d a sem an tic c o m p o n e n t o f in fo rm atio n , a n d accordingly to som ew hat
differentiate d a ta overload fro m in fo rm a tio n overload. How ever, for th e sake o f su ccin ctn ess fu rth e r
on we shall u se th e te rm inform ation overload to e ncom pass b o th cases as it is m o re generał a n d w idely
u se d in th e lite ratu re.
\ Esej o nadm iarze informacji
intense Communications activities on the internet have justified reasons to complain on
the information overflow that hampers their time management schemes, and on information pollution and chaos that malce the digital universe unfriendly and even hostile. We
can see how information providers in order to push information toward us, try to urge
us to absorb it, are competing to attract our attention that, incidentally, has become one
of the most precious commodities and currencies on the marketplace. Those who claim
or believe that in this case, as it often happens to other goods contending on the market,
more providers and competition give rise to a better offer and ąuality are wretchedly wrong;
it is just the opposite, the inflation of information providers and conseąuently information
itself causes and prom otes by and large inferior information products and worse information-based services. We witness here an equivalent of Copernicus-Gresham law saying
that poor information drives out good one. Yet let us immediately add that the providers
of information are not the only side to blame; part of the guilt goes also to the receivers
of information. This assertion will be reiterated later on.
Quite common is the analogy that compares information overload with excessive consumption of food and obesity. The reaction to the immoderate food consumption, especially
offered by fast food services and discount shops is the growing movement of slow food
and the emphasis on appreciating and prom oting a healthy lifestyle and ąuality rather
than ąuantity. Although regulating and controlling the world of inform ation is much
more difficult than the realm of food, undoubtedly the times has come to systematically
and scientifically tackle also the problem of information overload and to work out solutions for scientists and researchers as well as for ordinary information consumers, and
to widely and aggressively champion and prom ote these solutions. This paper attempts
to contribute to this process by drawing attention to the fact that the information flood is
commonplace regardless of the category of information consumers. But at the same time,
only rare are the cases of devising and putting into practice countermeasures to control
the information flow and intalce and to become conscious users of information. The paper
claims that although most media and ICT may cause information overconsumption, it is
still possible to avoid the trap of information overload through a sensible administration of
information diet and establishing information filters. We propose a set of hints to apply for
protecting oneself against the information flood. Also, sińce the discipline of information
science has not yet provided information users with comprehensive methodologies to help
control information intalce and resist against the information pollution, we try to fili out
this gap, though to a certain degree only, and provide some draft recommendations to in
formation science regarding this issue, mainly based on boosting digital literacy. The paper
is structured as follows: in the next chapter information flood generators will be identified
and briefly characterised, then the possible measures against the information overcharge
will be proposed, and eventually a few finał remarks will be added at the end of the paper.
2. Information flood generators
In 1964 Bertram M. Gross in his book The Managing o f Organisations and later in 1970
Alvin Toffler in his seminal book Futurę Shockwere probably the first researchers who used
the term information overload. In (Speier at al, 1999,338) this notion was defined as follows:
10
Inform ation overload occurs when the am ount of input to a system exceeds its processing capacity.
Decision makers have fairly limited cognitive processing capacity. Conseąuently, when Information
oyerload occurs, it is likely that a reduction in decision ąuality will occur.
This formulation pays attention to two aspects caused by a vast ąuantity of information,
namely to the inability of processing it because of insufficient processing capabilities and
its negative influence on the faculty to malce decisions. Noteworthy, both aspects refer to
the limits of cognitive capacities of the person who is subject to the information overload.
Incidentally, this definition can be directly applied also to machines that can be exposed to
information overloads, too. One of the observations made by Toffler in his book (Toffler,
1970) was that technology and inform ation flows grow faster than people can absorb
and tam e them, which conseąuently have to lead to emotional tensions, stress, and disorientation. The years coming after Toffler’s note proved he was entirely right and the phenom enon of information overcharge has become commonplace. Metaphorically speaking,
the information sword of Damocles that hanged over our minds has already fallen and,
as neurologists clearly confirm it, has been changing our brains. We shall come back to
the impact of information overload on the neural structure of the brain later on in this
chapter. The readers who are interested in understanding the concept of inform ation
oyerload from yarious standpoints, different contexts, and its effects of on indiyiduals,
organisations, and societies are referred to the portal of Information Oyerload Research
Group^ and also to the portal of Information Oyerload Research C entrel
Let us thence ask: W hat/W ho is responsible for the information deluge and for infor
mation oyerload? The answer to the first part of the ąuestion is that the culprits of the
information flood are media, yarious types of intellectual technologies, and networks along
with easy access to them, create and propel the information deluge. The answer to the
second part of the ąuestion is that information oyerload is mainly a result of inappropriate
intalce of information, in other words, the responsibility lies on the side of information
receiyers and users. Needles to present here intellectual technologies that help and speed
up authoring, copying, publishing and disseminating multimedia information produced
by indiyiduals, groups of hobbyists, special interest groups, professional media agencies,
corporations, administration, etc. for they are well known and their users are counted in
hundreds of thousands, millions or eyen more. The popularity of such tools as yarious
text and image editors, calculation spreadsheets, graphical presentations editors, email,
instant messaging, yideoconferencing, tools for yideo elips malcing and publishing, etc.
along with social seryices, of which Facebook has gained the status of almost uniyersal
social communication facility, has become a remarkable social, economic, and political
fact. W hat is interesting is the am ount of information generated by these tools and transmitted throughout the world yia the wireless and stationary internet. In order to show the
dynamics of information flow on the internet we ąuote statistics showing what happens
there oyer 60 seconds^:
168 million emails are sent;
694,445 searches on Google;
^ h ttp ://io rg fo ru m .o rg
^ h ttp ://in fo rm atio n o v erlo ad re so u rc es.c o m
* http://w w w .g o -g u lf.co m /b lo g /6 0 -seco n d s
695.000 Facebook status updates;
370.000 Skype calls are made;
98.000 tweets on Twitter;
20.000 new posts on Tumblr;
13.000 iPhone apps downloaded;
6,600 new pictures on Flickr;
1,500 new blog entries posted;
600+ yideos posted totalling over 25 hours duration on YouTube;
W ordPress Plugins are downloaded more than 125 times;
13,000+ hours of musie streaming is done by personalized Internet radio provider Pandora.
The above data was collected in the year of 2011; at the tim e of writing this paper
the am ount of such data has considerably increased and will still increase in the years to
come. The Cisco report (Cisco, 2013) predicts that:
the annual global IP traffic will pass the zettabyte threshold by the end of 2015, and will reach 1.4 zettabytes per year by 2017 (zetta stands for 10^‘),
and that:
Global IP traffic has increased fourfold over the past 5 years, and will increase threefold over the next
5 years.
Further on, following the International Data Corporation (IDC) report we can expect that:
From 2005 to 2020, the digital universe will grow by a factor of 300, from 130 exabytes to 40,000
exabytes (exa stands for 10“ ), or 40 trillion gigabytes (more than 5,200 gigabytes for every man,
woman, and child in 2020). From now until 2020, the digital universe will about double every two
years (IDC, 2012).
The readers interested in the process of Information accumulation in society and in factual
data on the accumulated am ount of Information over the years, decades and centuries are
referred to the paper (Hilbert, 2012).
Now let us heed to an extremely vital fact that often escapes from the attention of the
users of digital intellectual technologies. This fact is that the efficient and powerful dig
ital tools and networks that we so keenly and widely use, and the tremendously dense,
unstoppable, and omnipotent stream of Information to which we are exposed in public
and private circumstances considerably impact not only our minds and lifestyle; they also
directly impact our brains, their physiology. M. Merzenich, an eminent neuroscientist who
studied brain neuroplasticity in the context of m odern technologies, especially those that
run on the internet, expressed the following blunt opinion:
Their heavy use has neurological conseąuences (Merzenich, 2008).
This opinion was thoroughly elaborated by Nicholas Carr:
Dozen of studies by psychologists, neurobiologists, educators, and Web designers point to the same
conclusion: when we go online, we enter an environm ent that prom otes cursory reading, hurried
and distracted thinking and superficial learning... N et may well be the single m ost powerful m ind-altering technology that has ever come to generał use. At the very least, it s the m ost powerful that
has come along sińce the book (Carr, 2011).
The author of this opinion continues as follows:
11
12
The N et seizes our attention only to scatter it. We focus intensively on the m edium itself, on the
flickering screen, but we are distracted by the m edium s rapid-fire delivery of competing messages
and stimuli. W henever and wherever we log on, the N et presents us with an incredibly seductive
biur. Hum ań beingsw ant more Information, more impressions, and more complexity’, writes Torkel
Klingberg, the Swedish neuroscientist. We tend to seek out situations that dem and concurrent
perform ance or situations in which [we] are overwhelm ed w ith Inform ation’ (Klingberg, 2009,
166-167 - quoted after Carr, 2011).
Noteworthy, surprisingly enough such situations were prophetically predicted by
the Nobel Prize poet T. S. Eliot in his Four Quartets published in the year of 1944:
Distracted from distraction by distraction
Filled with fancies and empty of meaning
Tumid apathy with no concentration.
This seems to be the best thought-provoking wrap-up of what m odern intellectual technologies combined with the Information torrent can do to us if we do not learn to control
and use them to our advantage.
We have to finish this chapter by noting that inform ation consum ption is basically
a sedentary act that often lasts long (while reading longer texts, doing a desk jobs such
as preparing an executive presentation or writing a blog or doing a homework, watching
a movie, conducting a videoconference, etc.). Having said that let us ąuote Dr J. Levine
of the Mayo Clinic who wrote on his blog®:
Researchers have linked sitting for long periods of time with a num ber of health concerns, including
obesity and metabolic syndrome — a cluster of conditions that includes increased blood pressure,
high blood sugar, excess body fat around the waist and abnormal cholesterol levels. Too m uch sitting
also seems to increase the risk of death from cardiovascular disease and cancer.
It seems that these findings do not need any further comments.
3. Arem edy
In 1826 Jean Brillat-Savarain published the book The Physiology ofTastethdX is a masterpiece
of the gourmand culture. We can find there the following aphorism:
The destiny of nations depends on the m anner in which they nourish themselves.
We believe that we can rightly rephrase this sentence by claiming that the destiny of na
tions largely depends on the m anner in which they consume and malce use of information.
This rephrased adage should encourage us to start devising, establishing, and implementing an information diet strategy, an information trophic pyramid, information firewalls,
and filtering routines. Information science that is a multidisciplinary approach to the realm
of information has in its arsenał a num ber of tools that have been specifically conceived
and developed for different purposes but the information overcharge. However, we thinlc
that some of these facilities can be adopted to cope with the information flood, especially
http://w w w .m ay o clin ic.eo m /h ealth /sittin g /A N 0 2 0 8 2
if it is supported by the experience and expertise of psychology and sociology. W hich are
then these facilities? The first and the most fundamental ones are the measures to promote
information awareness, which emphasises that collecting, possessing, and consuming data
and information entails both positive and negative implications. The positive ones are widely
known and recognised for they strengthen and enhance the faculties and potential of the
information possessors. The second aspect is about potential threats related to the possession of information, among which are misuse of information and information overload.
Here, we note that the information awareness has two dimensions, which are the following:
- a generał understanding of the role information plays in the contem porary life;
- a set of practical m easures allowing one to make conscious and productive use
of information.
Now, let us talce a closer look at the second dimension within which the most essential
is digital literacy that includes three components, namely: e-skills, information literacy,
and media literacy.
Being digitally literate has become one of the key reąuirem ents to be able to participate
in the present society whose many activities and malcings happen within the internet or by
means of the internet and its services, and to a considerable extent they relay on various
types of media and information sources and channels. These days for an active member
of society who wants to be productive, efflcient, and visible it is hardly possible to live outside
the internet and to ignore media and the overall infosphere created and supplied by them.
Therefore, digital literacy is a condition sine qua non for not only “civic existence” in the
public sphere but also in the private sphere in which members of the family and close friends
also make use of digital technologies and often communicate with each other via the internet
or mobile telephony networks. Thus, by digital literacy we understand a set of competencies
and skills that allow one to understand and operate within the digital universe composed of
media, the internet, and data transmission wireless and stationary networks of various kinds.
Being digitally literate reąuires a possession of e-skills that is practical, hands-on knowledge
of how to malce smooth use of digital devices such as smartphones, tablets, laptops, TV sets
and digital intellectual technologies such as text editors and yideoconferencing facilities for
being able to participate actively (as an author and/or publisher) and passively (as a recipient)
in the universe of media and cyberspace. Noteworthy, the reąuirem ent of e-skills, at least
in its basie meaning, is not relevant to the generation of digital natives, i.e. the people who
were born after the point when digital technologies reached the status of maturity (around
the mid of ‘90s of the previous century) and for whom the internet, mobile technologies
and digital devices are part of what they consider a natural environment.
Information science has a particularly im portant role to play when it comes to infor
mation literacy, because in order to acąuire information literacy, to become information
literate, the methodologies and tools so far developed by and within information science
need to be applied. The American Library Association defines the notion of information
literacy as follows:
To be information literate, a person m ust be able to recognise when information is needed and have
the ability to locate, evaluate, and use effectively the needed information (ALA, 1989).
The last but n o t least com ponent of digital literacy is the notion of media literacy.
According to the Centre for Media Literacy:
13
14
Media Literacy is a 21st century approach to education. It provides a framework to access, analyse,
eyaluate and create messages in a yariety of forms - from print to video to the Internet. Media lite
racy builds an understanding of the role of media in society as well as essential skills of inąuiry and
self-expression necessary for citizens of a democracy*.
Noteworthy, this definition pays attention to the fact that m edia literacy addresses
the rights of citizens of democratic societies to information in both senses, namely as those
who can produce and disseminate information and provide information services and those
who can look for and obtain information and be users or beneficiaries of information services. Undoubtedly, we can address this note also to digital literacy as a whole. Another
vital ąuestion the above definition raises is the role of media. Medias original mission—and
to be frank rather idealistic and rarely fulfilled—to objectively inform generał public about
facts and to explicitly distinguish facts from opinions, has notably eroded over the past
decades. Now, a large part of media mainly broadcasts and sells affirmation that confirms
opinions, beliefs, and prejudices of their audiences for this is the simplest way to keep
and maintain readers, listeners, and viewers and thereby to profit more from commercial
ads. This is why it is crucial that information consumers realise this fact and can divide
the wheat from the chaff.
Indiyidual consumers of information who have to manage the information flow on a daily
basis in the workplace or at ho me need practical hints on how to organise an “information
diet” Below we ąuote a common sense recipe addressed to an indiyidual user of information
for coping and controlling information overload as provided by the portal Infogineering^:
Spending less time on gaining information that is nice to know and more time on things that we
need to know now.
Focusing on ąuality of information, rather than ąuantity. A short concise e-mail is more yaluable
than a long e-mail.
Learning how to create better information. Be direct in what you ask people, so that they can provide
short precise answers.
Single-tasking, and keeping the m ind focused on one issue at a time.
Spending parts of the day disconnected from interruptions (e.g. switch off e-mail, telephones,
Web, etc.) so you can fully concentrate for a significant period of time on one thing.
To this pragmatic list we may add the following 10 recommendations that should help
to control the information tide and better manage information flows:
(1) To use information aggregation services and tools that according to a predefined
users profile can collect relevant information, edit it, and deliver it to the user in
the way s/he has defined (e.g. Factiva, InsideYiew, LexisNexis, Semantic Yisions).
(2) Whenever possible, to visualise the obtained factual information in forms of charts,
graphs, animated flowcharts, etc.
(3) To organise research, meaning to define and carry out ąueries and search heuristics
by means of semantic tools and context facilities (metadata) such as tags, annotations, ontologies, and employing metadata standards such as Dublin Core, ISO
Digital Object Identifier, Ecological M etadata Language, etc.
h ttp ://w w w .m ed ialit.o rg /m e d ia -lite rac y -d efin itio n -an d -m o re
h ttp ://w w w .in fo g in e erin g .n e t/u n d e rsta n d in g -in fo rm a tio n -o v e rlo a d .h tm
(4) To prioritise the types of information and sources of information to be taped into
and get acąuainted with them.
(5) To minimise information pollution by using thematic information filters, tools for
documents classification, clustering and sorting, and installing anti-spam tools.
(6) To diversify sources of information and beware of affirmation information that
flatters its consumers but rarely bears value.
(7) To reduce the am ount of daily am ount of time to consume information; note that
“today,yourelilcely to spendupwards of 11 hours per day to consume information”
(Johnson, 2012).
(8) To use the tools for tracking the carried out activities and measure the am ount of
time spent on interacting with digital devices (e.g. RescueTime software package
can do it in a friendly and efficient way on a personal Computer); this should help
to adjust the information intalce to ones ‘digital metabolism!
(9) To determ ine and observe the time slots on daily office and hom e agendas, which
are free of using digital devices and intellectual technologies; note that “average
Computer user checks forty web sites a day and switches programs up to thirty six
times an hour” (Sieberg, 2011).
(10) Whenever there is a choice between paying attention to a device or access to the
internet and heeding to people, a better choice is almost always to work towards
people.
The readers interested in devising their own information trophic pyramids, and informa
tion diet strategies (perhaps a sort of “infovegan” diet) are referred to the books (Johnson,
2012) and (Sieberg, 2011). Also getting acąuainted with the research on information ecology
that is seriously concerned about information overcharge can be helpful; towards this end,
a visit to the M IT portal of the Information Ecology Group® can be paid and a reading of
a seminal book (Davenport, 1997) and the paper (Babilc, 2008) is advised.
We close this chapter by inform ing the readers th at efforts have been made under
the SYNAT programme^, which is a strategie initiative of the Polish M inistry of Education
and Scientific Research to help the Polish scientific community, scholars, and students to
provide them with easy access to scientific information and prim ary docum ents and to
help them better organise their work also in term s of avoiding information overload (Ryżko
& Muraszkiewicz, 2013).
4. Finał remarks
It seems that in a democratic society and capitalist free market economy the major tasks
to limit the negative effects of information flood are on the side of information consumers
rather than on the side of information generators and disseminators, be they commercial
companies, public establishments, or just individuals. Obviously, for commercial agents
profit is the mainspring of their operations, meaning producers always try to address as
many potential customers and users as possible. Also non-for profit agents are usually
h ttp ://e c o .m e d ia .m it.e d u
http://w w w .sy n at.p l
15
16
interested in a wide dissemination of the information they generate. So it is hardly possible
to devise and implement facilities and measures to limit the generation of huge ąuantities
of information. We can put it bluntly: it would be against the basie philosophy of the social
and economic model of free market democracy we live in, and it would also sooner or
later become an element of a censorship mechanism that is not acceptable in democracy
Looking at this problem from another angle we should accept the fact that complaining
on and blaming media and other information generators and transm itters for flooding the
information universe is a hopeless cause, it is lilce accusing a fox that it chases hens. This is
actually the justification of the stance we adopted in this paper, namely that we focused and
looked for solutions on the user/custom er side, arguing that this is the user of information
only who can in practical term s organise her/his information milieu, especially regarding
the m anagem ent of incoming streams of inform ation and the way the inform ation is
consumed. We need to emphasise that the role of information science in this approach
is only to help information users and consumers to cope with information deluge and its
implications, rather than to replace them in the process of getting rid of the information
pollution and information obesity
Having presented and discussed in the above chapters the threats information overload
can cause we feel obliged to note that the information abundance is not always a burden
and inconvenience, on the contrary, it might be a desirable case. The paper (Jacobfeuerborn,
2013b) discusses the development stages of science and puts forward a conjecture that the
so-called Big Data, i.e. very large datasets whose volume is measured in peta-, exa-, and
even zettabytes (10^®, 10^®, 10^^ bytes, respectively), can be used for discovering scientific
knowledge by means of computers that may become not only instrum ents but also partners on an eąual footing of hum an researchers while generating hypotheses and setting up
scientific models and theories. Noteworthy, already now the Big Data approach is successfully applied in business situations as a plausible methodology of business analytics aimed
at identifying actual and potential custom ers’ needs and preferences, and market trends.
An interesting concept of how Big Data could be harnessed to enforce innovativeness and
to innovate innovation processes is proposed in (Jacobfeuerborn, 2013a).
Let us close this essay by the advice that goes beyond what information science can offer
in order to overcome and fix the problem of information that overcharges and stresses
our brains. This advice has a slight Zen flavour; it reads: in order to be wise and conscious
consumers of information we should learn, value and practice from time to time the art of
listening to the silence, and to reduce the use of digital intellectual technologies in favour
of considerations, cogitations, thoughtfulness and reflections.
5. Acknowledgments
The author thanlcs Professor Barbara Sosińska-Kalata for initiating the research on infor
mation overload, whose preliminary part is this paper, and Professor Jadwiga WoźnialcKasperek for malcing available to him the M.Sc. thesis “Człowiek w obliczu przeciążenia
informacyjnego” (“Possible effects of information overload and how to tackle them ”) prepared under her supervision by M ałgorzata Pośnilc. Also, the author thanłcs anonymous
reviewers for their constructive comments.
The National Centre for Research and Development (NCBiR) supported the work reported in this paper under Grant No. SP/1/1/77065/10 devoted to the Strategie Scientific
Research and Experimental Development Program SYNAT: “Interdisciplinary System
for lnteractive Scientific and Scientific-Technical Information”.
References
A L A (1989). P re sid e n tia l C o m m itte e o n In fo rm a tio n L iteracy: Finał R e p o rt [online]. A s so c ia tio n
o f C ollege a n d R esearch L ib raries, A m e ric a n L ib ra ry A sso c ia tio n . 10 Ja n u a ry 1989 [20.12.2013],
h ttp ://w w w .a la .o rg /a c rl/p u b lic a tio n s/w h ite p a p e rs/p re sid e n tia l
B abik, W . (2008). S u sta in ab le D e v e lo p m e n t o f In fo rm a tio n S ociety: T ow ards a n E cology o f In fo rm a
tio n . G eom atics a n d E n viro n m e n ta lE n g in e e rin g , 2 (1), 1 3 -2 4 .
C arr, N . (2011). The Shallows. W h a t the In te r n e t is D oing to O u r B rains. N e w Y ork, L ondon: W .W N o r
to n & C om pany.
C isco (2013). T he Z etta b y te E ra —T ren d s a n d A nalysis [online]. Cisco Y isu a lN e tw o r k in g In d e x (V N I).
W h ite P a p e r, 29 M a y 2013 [20.12.2013], h ttp ://w w w .c isc o .c o m /e n /U S /so lu tio n s/c o U a te ra l/n s3 4 1 /
n s5 2 5 /n s5 3 7 /n s7 0 5 /n s 8 2 7 /V N I_ H y p e rc o n n e c tiv ity JW P .p d f
D a v e n p o rt, T.H.; P ru sa k , L. (1997). In fo rm a tio n Ecology: M a ste rin g the In fo rm a tio n a n d K now ledge
E n v iro n m e n t. N e w York; O xford: O x fo rd U n iv e rsity Press.
H U bert, M . (2012). H ow m u c h In fo rm atio n is th e re in th e “In fo rm atio n so c iety ”? Significance. Special
Issue: B ig D a ta 9(4), 8 -1 2 .
ID C (2012). E x ecutive S u m m a ry : A U n iv e rse o f O p p o rtu n itie s a n d C h a lle n g es [ o n lin e ]./D C R eport:
The D ig ita l U niverse in 2020: B ig D a ta , B igger D ig ita l Shadow s, a n d B ig g e st G row th in the F arE ast.
D e c e m b e r 2012 [20.12.2013], h ttp ://w w w .e m c .c o m /le a d e rs h ip /d ig ita l-u n iv e rse /iv ie w /e x e c u tiv e -s u m m a ry -a - u n iv e rs e - o f h tm
Ja c o b fe u e rb o rn , B. (2013a). A n A tte m p t to In n o v a te In n o v a tio n . In: B. Ja c o b fe u e rb o rn (ed.) In n o v a tin g In n o v a tio n . Essays on the In tersectio n o f In fo rm a tio n Science a n d In n o v a tio n . W arsaw : M O S T
P ress, IINiSB U n iw e rsy te t W arszaw sk i, 2 1 -4 0 .
Ja c o b fe u e rb o rn , B. (2013b). Is Big D a ta a P a ra d ig m C h allen g e to In fo rm a tio n S cience? Z a g a d n ie n ia
In fo rm a c ji N a u ko w ej. S tu d ia In fo rm a c yjn e , 2(102), 5 2 -6 3 .
Jo h n so n , C .A . (2012). Ih e In fo rm a tio n D iet. A C a se fo r C onscious C o n su m p tio n . Beijing; S eb asto p o l,
C A : 0 ’Reilly M e d ia.
K lin g b erg , T. (2009). T h e O v e rflo w in g B rain: In fo rm a tio n O v e rlo a d a n d th e L im its o f W o rk in g
M e m o ry . O xford: O x fo rd U n iv e rsity P ress.
M e rz e n ic h , M . (2008). G o in g G oogly [online].
“O n the B ra in ”. 8 A ug. 2008 [20.12.2013], h ttp ://
m erz e n ic h .p o sitsc ie n c e .e o m /2 0 0 8 /0 8 /g o in g -g o o g ly
Ryżko, D.; M u ra sz k iew ic z, M . (2013): SY N A T - A n In n o v a tiv e P la tfo rm fo r S cientific In fo rm a tio n
M a n a g e m e n t. In: B. Ja c o b fe u e rb o rn (ed.) ln n o v a tin g ln n o v a tio n . Essays on the Intersectio n o f In fo r
m a tio n Science a n d I n n o v a tio n . W arsaw : M O S T P ress, IINiSB U n iw e rsy tet W arszaw sk i 1 8 1 -1 8 9 .
Sieberg, D. (2011). The D ig ita l D iet. The 4 -S tep P la n to B re a k y o u r te c h A d d ic tio n a n d R eg a in B a la n c e
in y o u r L ife . N e w York: T h ree R ivers P ress.
SpUer, Ch.: Y alacich, J.S.: Yessey, L (1999): T he In flu en c e o f Task In te rru p tio n o n In d iv id u al D ecisio n
M aking: A n In fo rm a tio n O v e rlo a d P e rsp e ctiv e. D ecision Sciences, 2(30), 3 3 7 -3 6 0 .
Toffler, A . (1970). F u tu rę Shock. N e w York: R a n d o m H o u se.
17
18
Esej o nadmiarze informacji
Abstrakt
C el/teza; N adm iar inform acji, czy sobie go uśw iadam iam y czy też nie, jest pow szechny. D otyka on
różnego rodzaju pracow ników w iedzy i zwykłych k o nsum entów inform acji. Celem tego artykułu
jest określenie głów nych źródeł i przyczyn zalew u inform acją i przeciążenia inform acyjnego, oraz
zaproponow anie rem edium w raz ze sposobem im plem entacji osobistej troficznej piram idy i zapory
inform acyjnej, oraz codziennych p ro ced u r filtrow ania inform acji, a także w skazanie środków, które
m oże w ypracow ać nauka o inform acji, aby p om óc ograniczyć zalew inform acyjny.
K o n c e p c ja /m e to d y b ad ań ; P odstaw ą o pracow ania tego eseju są osobiste dośw iadczenia a u to ra jako
nauł<;owca i nauczyciela n a politechnice oraz intensyw nego ł<;onsumenta inform acji, nieform alne
w yw iady z innym i pracownił<ami naukow ym i ze środow iska akadem ickiego i św iata korporacji Hi-Tech, a także rozm ow y ze studentam i i zwykłym i użytkow nikam i inform acji, uzupełnione przez
analizę ź ró d eł w tórnych i danych statystycznych.
W y n ik i i w nio sk i; G łów nym w niosłdem z b a d ań jest to, że niezależnie od la te g o rii odbiorców
inform acji pow szechne jest silne odczucie osobistego przeładow ania inform acją oraz pew nej luki
w zabezpieczeniu p rz ed inform acyjną pow odzią. R ów nocześnie jednak rzadkie są przypadki o pra
cow yw ania i w drażania w praktyce środków zaradczych, które pozw oliłyby kontrolow ać przepływ
inform acji oraz jej przyswajanie, wspierając kształtow anie się p ostaw św iadom ych użytkow ników
inform acji. W yniłdem badania jest zestaw w siazó w ek dotyczących indyw idualnej ochrony przed
zalew em inform acji. A u to r stw ierdził także, że n a u la o inform acji jako dyscyplina badaw cza nie
zapew nia użytkow nikom inform acji w yraźnie określonych m etod, które m ogłyby im pom óc k o n tro
lować „spożycie” inform acji i chronić ich p rzed „inform acyjnym zanieczyszczeniem ”.
O ry g in a ln o ś ć /w a rto ś ć p o z n aw c z a; N a d m ia r inform acji je st tem a te m szeroł<;o dysł<;utowanym
w światowej literaturze, jednak w m ałym zakresie jest obecny w polskich czasopism ach naukow ych.
Niniejszy esej próbuje wypełnić tę Iuł<ę, jakkolwiek jedynie do pew nego stopnia, oraz wsł<azać pewne,
dotyczące tych zagadnień, rekom endacje dla bad ań w zakresie nauki o inform acji, w szczególności
zw iązane z pobudzaniem i prom ow aniem edukacji cyfrowej (digitał łiteracy) oraz św iadom ości, że
przeładow anie inform acyjne istnieje i stanow i zagrożenie dla ludziach m ózgów i umysłów.
Słowa kluczowe
Demoł<ratyzacja inform acji. D igital łiteracy. Edukacja cyfrow a. Inform atołogia. N adm iar inform acji.
N auka o inform acji. Środki zaradcze dla przeciążenia inform acyjnego. Technologie inform acyjne
i kom unikacyjne.
M IE C Z Y SŁ A W M U R A SZ K IE W IC Z is a professor o f Computer science a t Warsaw Unirersity o f Technology interested in knowledge representation and the relationships between technology and culture. His recentpublications
are: B. Jacobfeuerborn, M. Muraszkiewicz: Media, Information Overload, and Information Science. In: R. Bembenik
et. al. (eds.) Intelligent Tools fo r Building Scientific Information Platform. Advanced Architectures and Solutions
Berlin, Heidelberg Springer2013,3-13 [Studies in ComputationalIntelligenceNo. 467]; Muraszkiewicz, M.: Infor
mation ScienceNeeds Cognitivism. A n Essay. Miscellanea Informatologica Varsoviensia, SBP, 2012; Muraszkiewicz
M.: Techniki mobilne, edukacja i przedsiębiorczość. Studium przypadku - laboratorium BRAM A. Wydawnictwo
Wyższej Szkoły Handlowej, Kielce, 2011, 3 2 -3 7 [Rola informatyki w naukach ekonomicznych i społecznych. Inno
wacje i implikacje interdyscyplinarne].
Contact to theAuthor: [email protected]
Instytut Informatyki
W ydział Elektroniki i Technik Informacyjnych
Politechnika Warszawska
u l Nowowiejska 15/19
00-665 Warszawa
(pok 204)
19
Obszary i konteksty informatologii w epoce
cyfrowej: sieci - informacja - dane - software
Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej w Warszawie
Abstrakt
C e l/te z a ; C elem arty k u łu jest p ró b a o dpow iedzi n a pytanie, czy zw ażyw szy n a fakt, że ludzkie
dośw iadczenie i praktyka niem al we w szystkich orientacjach aktyw ności człowieka: ekspresywnej,
ludycznej, kognityw nej, kom unikacyjnej, poznaw czej i in. m anifestują się częściow o, a w w ielu
przypadkach także całościow o w środow isku cyfrow ym , stw arza w iększe szanse n a integrację nauki
o inform acji, która te praktyki bada i czy pozw oli n a stw orzenie spójnej w iedzy o przyrodzie, społe
czeństw ie i człowieku? N ie chodzi o często w yszydzaną ogólną teorię wszystkiego, a o coś, co w myśli
społecznej przynajm niej ostatnich dw u d ekad funkcjonuje jako „trzecia kultura”.
K o n c e p c ja /m e to d y b a d ań ; W artykule, o profilu przede w szystkim socjologicznym , w ykorzystana
została m eto d a krytycznej, jakościow ej analizy dyskursów . W iedza o now ych, w yłaniających się
kształtach społecznych i roli inform acji w tym procesie, jest kreow ana ciągle jeszcze raczej przez
społeczne im aginaria niż em pirię, której nadal jest relatyw nie m ało, m am y bow iem do czynienia
z history in the m aking. Stąd ciągle niew iele jest zweryfikowanych teorii inform acji, a dużo sprzecz
nych często opinii. W tej sytuacji opis każdego zjawiska, jeśli m a być w m iarę wyczerpujący, m usi
się lokować w polu różnych dyskursów.
W yniki i w nioski; A rtykuł precyzuje główne pojęcia zw iązane funkcjonalnie i sem antycznie z ro
zum ieniem „informacji”. Jest to istotne, zważywszy n a wielkie zmiany, jakie się dokonują w związku
z przejściem od analogowości do cyfrowości. Jesteśmy świadkami wyczerpywania się dotychczasowego
paradygm atu, a przynajm niej starzenia się języka, którym opisujem y informację. Świadczy o tym fakt,
że na gruncie tego paradygm atu m am y więcej pytań niż odpowiedzi. A utor p oddał krytycznej ocenie
istniejące dyskursy oraz zgłosił w łasne propozycje rozum ienia nowych fenom enów w sferze informacji.
Problem języka jest tu istotny: nowe nazwanie tych fenom enów wpływa na nasze myślenie, a więc także
nieuchronnie - na nasze działanie. Jako socjolog, autor ujmuje je w perspektywie zm iany społecznej, jaka
się dokonuje na naszych oczach i której konsekwencji nie jesteśmy jeszcze w stanie intelektualnie ogarnąć.
O ry g in aln o ść/w arto ść poznaw cza; A rtykuł jest próbą system atyzacji i integracji problem atyki inform atologicznej w czterech obszarach: Internet/sieci (ang. network science), nauka o inform acji (ang. info rm a tio n science), nauka o danych (ang. d a ta science) i studia n ad softw arem (ang. software studies).
W piśm iennictw ie krajowym i zagranicznym te obszary są często badane, ale opisywane oddzielnie.
Słowa kluczowe
A nalityka kulturow a. D ane. Inform acja. Cyfryzacja. H um anistyka cyfrow a. Sieci. Społeczeństw o
inform acyjne. Społeczeństw o sieciowe. Społeczny software. Studia inform acyjne. Zwrot informacyjny.
Otrzymany: 17.04.2014.
Poprawiony: 31.05.2014.
Zaakceptowany: 2.06.2014.
1. Wstęp
Równo przed pół wiekiem Japończyk Johoka Shalcai użył po raz pierwszy szyldu „społe
czeństwo informacyjne” Rok wcześniej inny japoński ekonomista, Tadeo Umasao publilcuje
ZIN 2014, 52(1), 19-42
20
artykuł o rewolucyjnej roli przemysłów informacyjnych. Jonei M asuda niedługo potem
przygotowuje wieloletni plan budowy talciego społeczeństwa w Japonii.
Marc Uri Porat, publilcujew 1977 r. obszerne wielotomowe studium The Information Economy (1977) wydane przez Departament Handlu USA. Autor konstatuje, że dominującym w USA
trendemrozwojowymjest rozrastanie się selctorów bazujących na przetwarzaniu i wylcorzystywaniu wszellciego typu informacji. Wytwarzanie, gromadzenie i dystrybucja informacji tworzą
nową jalcość gospodarld i ta tendencja jest trwałą jej transformacją, Ictóra będzie się rozszerzać
i Ictórej konselcwencje społeczne, polityczne i kulturalne są jeszcze trudne do oszacowania.
Po Danielu Bellu, autorze ważnej pracy Corning ofthePost-IndustrialSociety. A Yenture in
SocialForecasting(1974:), podejmowano próby nazwania i opisania społeczeństwa poprzemysłowego. Szeroką alcceptację zyskał wspomniany szyld „społeczeństwo informacyjne” Na
początku lat 80. XX w. Wilson P. Dizard, nawiązując do tytułu książki Bella, ogłasza The Co
rning Information Age (1982). Społeczeństwo nazwano informacyjnym, gdy jedynym urzą
dzeniem cyfrowym był komputer, a całe otoczenie (m.in. telekomunilcacja) było analogowe.
W 1986 r. inny amerykański badacz, James Beniger, publilcuje ważną, acz nieznaną pol
skiemu czytelnilcowi, pracę The Control Revolution. Technological and Economic Origins
ofthe Information Society, do Ictórej przyjdzie nawiązać w dalszej części artykułu.
Później rozsypał się worek z szyldami, które miały bardziej precyzyjnie nazwać społeczeń
stwo i gospodarkę. Najbardziej pogłębioną próbę, którą pod względem jalcości teoretycznej
można porównać z teorią Bella, podjął Manuel Castells, który rodzące się społeczeństwo
nazwał sieciowym, a postindustrializm Bella - informacjonizmem, trzecim - po neolicie
i industrializmie - stadium cywilizacyjnym. Nazwał je sieciowym, aby położyć alccent na
funlccję rozwojową uwolnienia sieci społecznych od decyzji centrów, dystansując się w ten
sposób od nazwy „społeczeństwo informacyjne”, które eksponuje czynnilc technologii infor
macyjnych. Można powiedzieć, że badacze opisujący cechy społeczeństwa epoki komputera,
koncentrowali się na funlccji przetwarzania informacji przez maszynę cyfrową, nie mogli
postawić alccentu na istotną rolę sieci - przesyłania informacji, ponieważ Internet w dzi
siejszym kształcie dopiero raczkował. Castells posłużył się szyldem sieciowości, ponieważ
w latach 90., kiedy pisał swą trylogię, Internet wszedł w fazę ekspansji o cechach „Big Bangu”.
Nazywanie epok w dziejach cywilizacji to ważny składnilc naszej świadomości historycz
nej. Na wcześniejsze epoki mamy jednolite nazwy, co do których panuje powszechna zgoda
(społeczeństwo przedprzemysłowe, agrarne nazywamy feudalnym, przemysłowe, nowoczesne
olcreślane zbiorczą nazwą Icapitalizmu). Są to nazwy epok nadawane ex post. Ulubiony w tych
nazwach prefiks „post” ma jednalc wadę: same prefilcsypre ipost narzucają myślenie linearne,
konsekutywne, coś musi następować po czymś na mocy samych praw historii. O świecie,
w jalcim żyjemy, musimy myśleć nielinearnie, bo on sam jest nielinearny i nie da się stworzyć
linearnej teorii dla nielinearnego procesu. Z tego względu odej ście od „społeczeństwa postindustrialnego” i położenie akcentu na jego „informacyjność” uważam za istotne, pozwoliło ono
bowiem na głębszą refleksję, czym dla taldego społeczeństwa staje się „informacja” W dalszej
części artykułu nie będę charalcteryzowal społeczeństwa informacyjnego, bowiem zostało
ono już dobrze opisane, a skoncentruję się na przybliżeniu różnych dyskursów o informacji.
Za najlepsze podejście uznałem krytyczną analizę dyskursów (zob. Gruber, 2011). Wiedza
o nowych, wyłaniających się kształtach społecznych i roli informacji w tym procesie jest
kreowana ciągle jeszcze raczej przez nowoczesne imaginaria społeczne - by użyć określenia
Charlesa Taylora - niż „twardą” empirię, której zawsze było i nadal jest relatywnie mało. Mamy
obszary i konteksty informatologii...
\ Domains and Contexts o f Information Science...
bowiem do czynienia z procesem, który dzieje się na naszych oczach. Stąd ciągle niewiele
mamy zweryfikowanych teorii informacji, a dużo sprzecznych często dyskursów W tej sytuacji
opis każdego zjawiska, jeśli ma być w miarę wyczerpujący, musi się lokować w polu różnych
dyskursów. Monodyskursywnie można mówić o falctach i ustaleniach, Ictóre nie budzą sporów
i sprzecznego wartościowania. Tam zaś, gdzie wchodzi w grę ewaluacja, wartościowanie,
oceniać dane zjawisko społeczne można tyllco multi - i transdyskursywnie. Odnosząc to do
społeczeństwa informacyjnego, należy stwierdzić, że wiedza o nim jest właśnie raczej zbiorem
dyskursów niż jednolitą socjologiczną jego teorią, Ictóra zyskałaby szerszą aprobatę.
2. Każda informacja jest czyjaś
Nie ma relacji między ludźmi oraz łudzi z przedmiotami bez pozyskiwania danych, każdy
z nas przekształca dane innych łudzi. Danych dostarcza całe sensorium człowieka. Są to
w elementarnym rozumieniu postrzeżenia zmysłowe: obrazy, zapachy dźwięki, smaki, dotyk.
Wzrok jest najbardziej wyspecjalizowanym receptorem postrzeżeń, 80% sygnałów z oto
czenia, w tym komuniłcacji międzyludzkiej (mowa ciała), odbieramy dzięłd tem u zmysłowi.
Digitalizacja zmysłów pozwała na zapisanie ich w sztucznych systemach informacyjnych.
Informacja to destylat m.in. danych zmysłowych, potrzebny do podejmowania decyzji.
Z perspełctywy cybernetycznej człowiek sam w sobie jest systemem informacyjnym, łctóry
kreuje, emituje, dystrybuuje, odbiera i przetwarza dane - jest skazany na ich chłonięcie.
Dołconuje się w nim stałe biologiczny (genetyczny, hormonalny, neuronałny) transfer in
formacji. W sferze kultury symbolicznej dokonuje się pozagenetyczny transfer informacji,
łctóry został zintensyfikowany przez techniczne narzędzia. Żaden żywy organizm nie jest
odizolowany od dopływu informacji. Nawet jeśli wyobrazimy sobie kogoś umieszczonego
pod dźwięko-, zapacho- i światłoszczelnym kloszem, to i tak odbiera on sygnały z organizmu
(łomot serca, głośny oddech). Podobne eksperymenty czyniono: przebywanie dłuższy czas
pod takim kloszem grozi degradacją psychiczną. Problemem naszych czasów jest jednak nie
odcięcie od informacji, co mogło być badane tylko w warunkach sztucznych, ale bycie nią
bombardowanym, co obecnie jest stanem naturalnym, choć wytworzonym przez człowieka.
Operuję pojęciem informacji rozumianej najprościej, jałco ustrułrturyzowane strumienie
danych, łctóre rejestrowane przez nasze zmysły, są następnie przetworzone intełełctuałnie
i wpuszczane w obieg społeczny za pośrednictwem różnorakich platform komunikacyjnych.
To jest definicja niewystarczająca, ale trudno o w pełni satysfakcjonującą. Tyle jest definicji
informacji, ile jest dyscyplin (inaczej definiuje informację statystyk, inżynier, psycholog,
neurolog, dendrolog, socjolog itp.). Wspólne dla pojęcia informacja są taicie elementy jałc
niewartościująca treść komuniłcatu, różnica, czyli zmiana otoczenia postrzegana przez
podm iot (najprostsze rozstrzygnięcie między „postrzegam - nie postrzegam”), wszystko
co oddziaływuje na nasze zmysły i co wpływa na orientację podm iotu wobec otoczenia,
przywołanie świadomości do czegoś, czego wcześniej ona nie rejestrowała. Karl Popper
rozumiał informację jałco „przywołanie do świadomości” czyli przekształcenie „nieuświadamianego w uświadamiane” To jest jednałc mało precyzyjne, poza świadomością dokonuje
się bowiem olbrzymia ilość przepływów danych i ich przetwarzania.
W tym sensie łcażda informacja jest czyjaś, ponieważ jest rejestrowana przez aparat
zmysłowy konłcretnego podmiotu, łctóry postrzega, wybiera, organizuje, nadaje znaczenie.
21
22
przepuszcza przez własny filtr przeżyć, instynlctu, emocji, rozumu, doświadczenia, wartoś
ciowania, intuicji, zdrowego rozsądlcu, własnej wiedzy, stereotypów, mądrości itp. W ten
sposób informacja nabiera łcształtu (staje się in forma), jest „odłewana” przez subiełctywne
łudzicie zainteresowania mające swe źródło w poznawczycłi i umysłowycłi procesacłi od
biorcy, często niepostrzeżenie przetwarzana i włączana w różne sełctory pamięci o różnym
stopniu dostępności i trwałości. Informacja to zatem dostrzeżone i zinterpretowane dane
o fałctacłi i bytacłi, łctórycłi postrzeżenie i przetworzenie może ugruntować łub podważyć
dotycłiczasową wiedzę, słcłonić nas do jej rewizji.
3. Ile głów, tyle myśli
W epoce anałogowej łcażda dziedzina po swojemu definiowała informację. Jał< zauważa
Jerzy Bobryłc
...jak do tej pory, nie udało się uzgodnić uczonym jakiejś jednolitej definicji „informacji” a denotacja
tego term inu błąka się gdzieś między organizacją jakiegoś złożonego systemu a treścią semantyczną
komunikatów (Bobryk, 2014, zob. też Jadacki, 2003).
Badacze organizacji systemów tecłinicznycłi czy biołogicznycłi odwoływałi się do cy
bernetycznego rozumienia zaproponowanego przez C. Shannona i N. Wienera, zaś przed
stawiciele łiumanistyłci i naułc społecznycłi „pławiłi się” w łiermeneutyce, interpretowaniu,
szułcaniu mniej łub bardziej ułcrytycłi sensów i znaczeń.
Tał< było jeszcze w połowie XX w., gdy Charles Percy Snow ogłaszał swoje słynne The Twa
Cultures (1961). Te dwie kultury, to talcże dwie Icultury informacji - jedna powoływana
przez nauki ścisłe i przyrodnicze, druga przez nauki społeczne i łiumanistyczne, kreują
dwa odrębne nieprzenilcające się światy poznania. Mówiąc dzisiejszym językiem, między
jednymi i drugimi nie było „interfejsu”.
Informacja rozumiana jalco semantyczna treść komunilcatów spychała nauki hum ani
styczne i społeczne na pobocza. Humanistyka była coraz bardziej lokowana na marginesie,
jalco dziedzina mająca mniej do powiedzenia o człowieczeństwie i społeczeństwie ludzkim.
Nauki przyrodnicze, ścisłe i inżynieryjne jalco pierwsze zdyskontowały IT. Zaczęły śmielej
wkraczać na grunt zarezerwowany dla naul< społecznych i humanistycznych jalco „twarde”
dyscypliny oferujące wiedzę uznawaną za przydatną do rozumienia procesów zachodzących
w społeczeństwie technologicznym.
Przyrodoznawstwo dysponuje mocnymi przyczółkami na gruncie wiedzy o społeczeństwie.
Już od dawna talcim przyczółlciem stała się cybernetyka, Ictóra wzbogaciła badania społecz
ne. Obecnie jest to nowa naulca sieci, Ictórą od lat 90. rozwijają matematycy i fizycy, m.in. ze
szkoły Alberta-Laszló Barabasiego (2002, 2012). Przeniesiona na grunt nauk społecznych
zaowocowała ona nowym nurtem badań - analizą sieci społecznych. Z obszaru biologii na
grunt naul< społecznych, zwłaszcza psychologii, przeszczepiona została jalco społeczna neuronaulca - neurobiologia, Ictóra dała podstawy neurokognitywistyce. Ze sfery informatyki,
zwłaszcza obszaru sztucznej inteligencji oraz robotyki - przeniesiono na grunt refleksji nad
społeczeństwem badania nad algorytmami, m.in. mrówkowymi, Ictóre wyjaśniają zjawisko
„inteligencji roju” - swarm intelligence (Rheingold, 2002). Są one pomocne w rozumieniu
inteligencji kolektywnej (ang. sm art mobs), technologii kooperacji (Rheingold et al., 2005).
I oto następuje zwrot cyfrowy, którego konsekwencje jeszcze nie do końca sobie uświa
damiamy; nie jesteśmy w stanie ogarnąć myślą, co oznacza to wchłanianie rzeczywistości
cyfrowej przez społeczeństwo, gospodarkę, kułturę i inne sfery życia. Stwarza to niesamo
wite możliwości eksperymentowania, społecznego tworzenia rzeczywistości. Jest to forma
rozpowszechniania wirtualnej koncepcj i pieniądza, pracy i własności. Rozciągniecie obrotu
na dobra cyfrowe znalcomicie poszerza zalcres usług i produlctów Większość z tych dóbr,
to jeszcze cyfrowe kopie tych, które istnieją w realnej rzeczywistości społecznej. Pojawia
się jednalc coraz więcej dóbr i usług, Ictóre są „urodzone w sieci”, co podwaja, a w każdym
razie zwiększa ofertę rynlcową.
Jesteśmy jeszcze na talcim etapie rozwoju społeczeństwa informacyjnego, kiedy wielu
ludzi, w tym talcże decydentów różnych szczebli, tralctuje je jalco znane nam w przeszłości
społeczeństwo, tylko z większą liczbą podłączonych do sieci komputerów na każdym sta
nowisku pracy, naulci itp. Problem w tym, że naulci społeczne i elconomiczne, w tym teoria
zarządzania, nie odpowiedziały jeszcze w pełni na pytanie, czym staje się organizacja zinformatyzowana i usieciowiona; czym jest dla niej informacja, czym wreszcie talca organizacja
w istocie się różni od tradycyjnej, hierarchicznej. Jeśli to będziemy wiedzieć, to dowiemy się
też, jalcie będzie przyszłe społeczeństwo i jalca będzie w nim rola informacji. Z pewnością
nie będzie to nałożenie komputerów na stare struktury polityczne i społeczno-gospodarcze.
Doskwiera nam nadal przedcyfrowe myślenie o informacji, swoiste opóźnienie fazowe.
Daje się zauważyć zmiana języka. Może jest to tylko moda, a może trwalsza tendencja.
Rzadziej mówi się o informacji a częściej o danych, zwłaszcza o „wielkich danych” (ang. Big
Data). To pojęcie zdaje się wchłaniać „informację”:
Big Data są zawsze olbrzymimi zbiorami inform acji (podkr. - KK) liczonymi w tera - lub nawet
peta bajtach (Idzik, 2013, 154).
Znaczyłoby to, że Big Data stają się „pojęciowym kontenerem” w Ictórym mieści się to,
co rozumieliśmy przez informację, a więc dane przedestylowane, zinterpretowane i ustrulcturyzowane. Czyli taicie, Ictóre optymalizują podejmowanie decyzji, a więc już nie tylko
dane surowe, nieskontekstualizowane, Ictóre są masowo „wypluwane” przez bazujące na
teclinołogiach cyfrowych systemy ich pozyskiwania. Tę zmianę semantyczną można za
pewne tłumaczyć tym, że masa owych danych surowych dalece pod względem ilościowym
przerasta to, co rozumieliśmy jalco informację. Często rozróżnianie danych i informacji
bywa względne: dla jednej osoby ciąg sześciu cyfr będzie nic nie znaczącą wielkością, zaś
dla osoby grającej w Totolotka będzie to informacja.
Człowielc nigdy nie miał monopolu na emitowanie danych, bo to czyniła i czyni cała
natura, żywa i nieożywiona. Nie miał też monopolu na ich postrzeganie, czy przetwarzanie.
Miał natomiast monopol na ich interpretowanie, „ważenie” nadawanie im sensu, pozyski
wanie w ten sposób nowej wiedzy oraz integrowanie jej z już istniejącą. Dziś
...narzędzia wspomagające zmysły zyskały nowe możliwości. Powstały maszyny do widzenia, zdolne
utrwalać doświadczenie wedle swych matryc czasu i przestrzeni. Niektóre z nich przejmują nawet
obowiązek patrzenia uprzednio ciążący na użytkowniku. Dzięki optyce cyfrowo-falowej patrzenie
nie jest już potrzebne, by widzieć. Powstały maszyny poznania, które są władne wytwarzać i widzenie
i obrazy, w tym obrazy trójwymiarowe, pachnące i mobilne (Banaszkiewicz, 2011).
M ożna powiedzieć deja vu: obok „kopalin analogowych” przetwarzanych następnie
przemysłowo, wydobywa się dziś „kopaliny cyfrowe” (ang. data mining). Mamy zatem do
23
24
czynienia jalcby z powtórzeniem cyklu wydobywczego. M ożna w tej analogii pójść o krok
dalej: tal< jal< skończyła się na wielką skalę faza zbieractwa i myślistwa i ludzie przeszli na
hodowlę, tal< myślistwo i „polowanie na dane” zostało w dużym stopniu zastąpione przez
„uprawę danych” (ang. data farming), coraz bardziej zalgorytmizowaną i zautomatyzowa
ną. Nalcladlca cyfrowa na rzeczywistość (maszyny widzenia, słyszenia, rejestrowania itp.)
znacznie ją poszerza pod względem percepcji: rzeczywistość wirtualna (m.in. oculus rift),
wszędobylski kom puting (ang. ubicomp), rzeczywistość rozszerzona (ang. augmented
reality), inteligencja tla (ang. ambient intelligence), przetwarzanie w chmurze (ang. cloud
computing) i inne.
O to informatycy i przedstawiciele innych dyscyplin ze Szwajcarskiego Federalnego
Instytutu Technologicznego budują sieć superkomputerów do symulacji procesów i zja
wisk dziejących się na Ziemi. Inspiruje ich Wielld Zderzacz Hadronów funkcjonujący
w laboratoriach CERN-a, który bada zachowania cząstek elementarnych. Nawiązując do
metafory ze znanej książki Michela Houellebecąa, ludzie to też cząstki elementarne, które
się zderzają i pozostawiają ślady. Metaforą zderzacza posłużył się Jacob Helbing, inicjator
założonego na dekadę projelctu, którego obecna faza nosi nazwę „Symulator Żywej Ziemi”
(LivingEarth Simulator) i jest pierwszą fazą FuturlCT Project^ Chodzi o odrobienie lelccji
z niedawnej przeszłości: nie dać się zaskoczyć, przewidzieć trend, zwłaszcza taki, który grozi
kryzysem. Czyli chodzi o system wczesnego ostrzegania, ale także ujawniania pozytywnych
trendów, celem wzmocnienia szans. Inicjatorów projelctu ożywia wiara w to, że „Symulator
Żywej Ziemi” pozwoli poradzić sobie z pęczniejącą masą danych o społeczeństwach, aby
socjologia, ekonomia, epidemiologia i inne nauki społeczne miały talci sam komfort, jal<
fizyka i inne nauki ścisłe. Zagregowanie danych o ludziach w połączeniu z geofizyczną fo
tografią planety pozwoli na nową jalcość - symulowanie zachowań ludzkich społeczeństw
wraz z ich fizycznym środowiskiem.
Idea Projelctu FuturlCT m a się wyrażać w „zderzaniu” danych, informacji i wiedzy
z różnych dziedzin. Już dziś w szeroko zalcrojonych badaniach socjologicznych, talcich jal<
np. Diagnoza Społeczna, Ictóra przeprowadzana w Polsce co dwa lata, udostępnia dane
o ponad 50 tys. Polalców i ponad 2 tys. cech każdego badanego, a na tej podstawie można
analizować wszystko - wartości, wykształcenie, poglądy polityczne, dochody itp. (Biecek,
2011). Wysoki poziom umiejętności w sferze „oczyszczania danych” to zdaniem Thoma
sa D. Davenporta i Jeanne Harris (2007), zdolność konkurowania i źródło „nowej nauki
o zwyciężaniu”, a ważniejsi od wynalazców w XXI w. są analitycy - data scientists (May,
2009). Tal< jal< bowiem ruda żelaza czy ropa naftowa wymagają przetworzenia, aby uzy
skać szlachetne produlcty, tal< tego samego wymaga surowiec, jalcim są dane. Statystyczna
analiza danych to potencjalne źródło fortuny w biznesie, przemyśle farmaceutycznym,
informatycznym, przemysłach kultury i wiedzy, i innych.
Wyzyskanie tych danych w różnych przekrojach i konfiguracjach pozwala na ustalenie
różnych prawidłowości i dzięki tem u wylcreowanie obfitej wiedzy o społeczeństwie. To
wymaga olbrzymiej mocy komputerów, szybko więc rozwija się statystyka obliczenio
wa. Jeśli Living Earth Simulator m a przynieść efelcty, to oprócz odpowiedniego opro
gram ow ania do przetw arzania m asy danych m usi dysponować odpow iednią m ocą
superkomputerów. Mówi się o skali Google, czyli setkach tysięcy serwerów. Świat jawić
się będzie jalco jedna wielka megabaza danych. „Żywa. ziemia” to zespół superkomputerów
załadowanych bazam i danych o ziemsłdm łdimacie, popułacji, gospodarce i przetw a
rzających te dane zgodnie z regułami fizyłd łconfliłctów, symułacji ełconomicznych czy
meteorologicznych.
Dobrą intuicją wykazał się francuski fiłozofkułtury, Jean Baudriłłard (2001), Ictóry twier
dzi, że nasza rzeczywistość, środowisko życia zapośredniczone przez media, technologie,
staje się coraz bardziej „obsceniczna”. Jest talcą dlatego, że technologie czynią ją bardziej
widzialną niż rzeczywistość fizyczna, wydzierając tajemnice ludziom, przyrodzie, światu.
Nic się już przed nimi nie ukryje, ani priony, ani balcterie czy kopulujące mszyce. Owa
nalcładka cyfrowa na ludzi, przyrodę, kosmos, dno oceanów, ma ujawniać potencjalnie
wszystkie sekrety. Jest to coś w rodzaju uniwersalnego, przekraczającego wszystkie epoki
WilciLeaks. Wydzieramy te tajemnice przyrodzie, ale także sobie samym, ujawniamy nasze
zachowania, mobilność przestrzenną, ale talcże opinie, stany świadomości, pragnienia,
obrzydzenie itp., nie tylko to o czym myślimy, ale talcże co myślimy. Najbardziej opresyjni
dylctatorzy nie wiedzieli tyle o swych poddanych. To jest rejestrowanie zmian i reagowanie
na nie, ale coraz doskonalsze i bardziej wydajne innowacje wywołują kolejne zmiany, desta
bilizują instytucje społeczne: jedne niszczą, inne transformują i kreują nowe. To oznacza, że
wcale ryzyko nie będzie minimalizowane, co więcej - będzie rosnąć, potęgować zmienność
życia i codziennie będziemy się czuć nowicjuszami.
Jal< zatem zmierzyć, zważyć, obliczyć świat, który zaczyna się od „e-”? Jest na to szansa,
bowiem jal< prognozuje A run Netravali, szef Laboratoriów Bella, drugiej obok M edia Lab
w MIT, największej wylęgarni innowacji, pokolenie dziś przychodzące na świat rozpocznie
dorosłe życie w rzeczywistości, w Ictórej inteligentne sieci otoczą planetę niczym żywa
skóra. Czujnilci rozmieszczone wszędzie będą przekazywać wszelkie informacje wprost do
sieci - samomonitorującego się globalnego organizmu, jal< nerwy transmitujące informacje
do mózgu (Krzysztofek, 2011). Wszystkie dane o tym, co robimy, będą po przetworzeniu
mapą ludzkich działań. Cel jest prosty: mieć dane przetworzone w informacje o tym, w którą
stronę zmierza współczesny świat oraz co można zrobić, aby stymulować pożądane zmiany.
Jest to częścią szerszego procesu, Ictóry znamionuje logilca cywilizacji numerycznej. Jej
animatorzy, nazywani przez badaczy, m.in. Krokera (Kroker & Weinstein, 1994) „Idasą
wirtualną”, chcą, aby wszystko było ponderabilium, calculabilium i mensurabilium, czyli,
aby wszystko można było zważyć, policzyć, wymierzyć, a następnie zewidencjonować,
zglobalizować i zalgorytmizować, każdą wartość zamienić na informację wedle binarnego
Icodu, bo to, co niepoliczone i niezewidencjonowane nie istnieje, przynajmniej nie istnieje
na rynlcu, w raportach itp. Dziś wszystlco staje się „produlctem”, który musi być policzalny,
choćby po to, żeby go wycenić. Marzenie o matematyzacji i komputacji wyraża się w Lei
bniza idei Calculemusa. Przypomnieć też warto postulat Galileusza:
Mierz, co się da wymierzyć i uczyń mierzalnym, co nie może być zmierzone.
O tym, jakie znaczenie dla cyfrowego projektu mają bazy danych, świadczy fakt, że serwerownie, w Ictórych są one gromadzone, to dziś najbardziej strzeżone obielcty. W potocznym
rozumieniu owe bazy to magazyny liczb, danych osobowych oraz różnych innych wiellcości
i wartości. Bazą danych jest każdy zdigitalizowany tekst w szerokim semiotycznym rozu
mieniu (np. mapy, obrazy i inne), a więc zarówno ten Gutenbergowski, jal< i „Zuckerbergowski”, jeśli przyjąć ten ostatni za symbol cyfrowego świata. Chodzi o tekst, Ictóry pozwala
25
26
na nielinearne, „kłączowe” (rizomatyczne) wyszukiwanie, indeksowanie, (geo)tagowanie,
wizualizację i fonizację, talctylność i wiele innych zabiegów nie do pomyślenia przy tekście
analogowym. Wraz z ofensywą smartfonów i tabletów oraz innych urządzeń mobilnych
coraz istotniejszą rolę pełnią interfejsy czuciowe, w tym zwłaszcza dotyk. Związek cyfryzacji/wirtualizacji z haptycznością/talctylnością jawi się jalco ewidentny. Digitus wszalc to
po łacinie palec. Haptyczność to uniwersalny, najbardziej prymarny interfejs, który może
przekształcić każdą powierzchnię, czy przestrzeń w „ściany widzenia i mówienia” dzięki
rzutowaniu obrazów, wirtualnej Idawiatury na każdą płaszczyznę, w tym ciało. Stwarza to
niesamowite możliwości amplifikacji zmysłów.
Ciekawie ujmuje różnice między informacją analogową i cyfrową David Weinberger
(2008). Zdaniem tego autora ludzie „analogowi” są mentalnie przyzwyczajeni do Idasyfikowania obiektów fizycznych. Książka może zajmować tylko jedno konlcretne miejsce na
półce, nawet jeśli w jej treści kryje się wiele różnych informacji. W ten sposób konstruujemy
wyłączne kategorie przedmiotów często ujęte w hierarchie. Informacja cyfrowa zmienia
w sposób istotny nasz sposób myślenia i postrzegania obiektów. Informacja może mieć
mnóstwo odesłań w postaci linlców, użytkownicy są dzięki tem u wolni od widzenia świata
wedle modelu percepcji: jeden przedm iot - jedna nazwa. Usunięcie informacji z formy
fizycznej i przekształcenie jej w cyfrową pozwala nam slcupić się bardziej na relacjach
z innymi informacjami. Ten sposób myślenia lepiej odbija złożoną naturę rzeczywistości.
Twórcy systemów informacyjnych w epoce sieci stykają się z innymi problemami niż ci
z epoki przedsieciowej. Poprzednio wyższe były koszty pozyskania (zwłaszcza wyszukiwania)
danych, dziś koszty powielania są bliskie zeru, natomiast więcej kosztuje przekształcenie
ich w wartościową informację, „inteligencję dodatkową”. Wcześniej płaciło się za dostęp
do medium/kanału, obecnie za zawartość. W przypadlcu medium/kanału zawartość była
rzadziej alctualizowana, obecnie dzieje się to na bieżąco. Organizowanie i strulcturyzowanie
informacji dokonywało się zgodnie z logilcą danego medium, dziś jest elastyczne, każdy sys
tem może mieć zmienną geometrię, w zależności od potrzeb. Automatyzacja wyszulciwania
i analizowania była ograniczona ze względu na bral< czy niedoskonałość maszyn analitycz
nych. Dziś talcich maszyn jest bez lilcu. Maszyny potrzebują coraz więcej wsadu informacyj
nego, są w istocie sterowane przez informację, jal< samochody bez kierowcy. Potrzebne są
eksabajty danych, aby uzbroić informacyjnie roboty, czy bezzałogowce, nazywane dronami.
Im więcej jednak taldch maszyn, tym więcej ryzyka i złożoności. Imperatywem staje
się zapanowanie nad szybkością procesów. Gromadzenie danych ma być antidotum na te
zagrożenia, choć da się tu zauważyć pewną sprzeczność: zapanowanie nad złożonością
procesów społecznych wymaga tworzenia coraz większej ilości danych, informacji i wiedzy.
Złożonością, bliską chaosowi, trudno jest zarządzać. Stąd tęsknota za „chmurą danych”,
w Ictórej wszystko jest policzalne i przetwarzalne. Tu kryje się jednalc pułapka: coraz więcej
danych, coraz większa skala ich przetwarzania, „wypluwania” do środowiska informacyjne
go, powoduje nową spiralę złożoności. Systemy informacyjne stają się nieliniowymi ulcładami dynamicznymi, które same rozrastają się poprzez potęgowy rozkład relacji. Systemy
złożone wykazują nieprzewidywalne cechy: chodzi o zjawiska emergentne, Ictórych nie da
się wskazać poprzez nagromadzenie wiedzy o funlccjonowaniu poszczególnych elementów
systemu. Emergencji nie da się po prostu wyjaśnić metodą przyczynowo-skutkową, na niż
szym poziomie opisu, powstaje ona bowiem w wynilcu procesu formowania się złożonego
wzoru z prostych zasad.
4. Humanistyka cyfrowa przestaje być ubogą krewną
Każda nauka się informatyzuje, zwrot cyfrowy to obfitość informacji, ona staje się Icorelatem
wszystkiego, wymiarem, środowiskiem, nic bowiem nie istnieje poza informacją. Rysuje
się przełom w nauce o społeczeństwie, łctóry wywoła wiełką zmianę społeczną i łcułturową
z impłiłcacjami dła zarządzania, ekonomii, połityki itp. Amerykański fizyk, Marc Buchanan
(2010), na podstawie anałizy łicznycłi badań w ramacłi social network analysis przewiduje
że nauki społeczne przestaną być „ubogim krewnym” Brał< twardycłi danycłi narażał je
w przeszłości na spełcułacje i często prowadził w śłepy zaułek. Fizyka ma swoje tełeskopy,
zderzacz łiadronów i „wypasione” łaboratoria. Biołogia dzięki odczytaniu sekwencji geno
mu stała się w części naułcą informatyczną. Wraz z coraz szerszym załcresem computingu
w badaniacłi wszystkie nauki staną się poniekąd informatycznymi
Naułci społeczne rozwijały badania empiryczne, iłościowe i jałcościowe, gromadziły dane
o łudzkicłi zacłiowaniacłi i interałccjacłi, aby weryfiłcować swe teorie, ałe docłiodziły do
ustałeń raczej pewnycłi wzorców niż praw. Era cyfrowa to zmienia - łudzie nie przestają
być łudźmi, ałe zostawiają ocean danycłi o sobie - icłi rucłiłiwości, ałe tałcże świadomości.
Googłe to „banł< łudzkich intencji, pragnień, żądz konsumpcyjnych” powiada John Battełłe
(2006), autor książki o tej potężnej wyszukiwarce. To już nie tyłko Googłe, to tałcże nowe
wyszukiwarki typu Q&A (Questions & Answers). Najnowszym przykładem kułturowego
przetworzenia wiedzy ałgorytmicznej i matematycznej jest nowy typ wyszułciwarki seman
tycznej Q&A - WołframAłpha, łctóra ma ambicje być czymś więcej niż tyłko wyszułciwarłcą,
a mianowicie - „anałitycznym siłniłciem wiedzy” (ang. computational analytical knowledge
engine). Facebook wypuścił w wersji beta apłikację, łctóra pozwała zadać pytanie i potencjałnie uzysłcać odpowiedź od wszystłdch użytłcowników serwisu. Ktoś, ł<to dysponuje
bazą takich pytań, na podstawie łctórych można stworzyć doskonały profił osobowościowy
pytającego, może zyskać ołbrzymie zasoby. Jałcby tego było za mało, to nałeżyjeszcze wspo
mnieć o popułarnym serwisie Yoyurl, łctóry pozwała na upublicznienie każdego łdiłcnięcia
w Internecie. Wszyscy użytłcownicy mogą poznać historię czyjegoś dicstreamu, dzięki cze
mu wszyscy mogą potencjalnie dowiedzieć się, ł<to w co łdiłca i dzielić się adresami swoich
ulubionych stron. Słowem: każdy może udostępnić innym swoją geografię sieci. To tałcże
potężny materiał do anałizy, a zarazem demołcratyzacja dostępu do informacji o innych, co
może zostać wykorzystane w dobrych i złych celach {phishing, kradzież tożsamości i inne).
Im więłcsza pula danych, tym więłcszy handel nimi.
Nauki społeczne cierpiące na chroniczny niedobór twardych danych zaczynają dyspo
nować olbrzymią bazą danych o łudzkich zachowaniach i interałccjach, a niedługo będą
tonąć w „infomasie” To sprawia, że zdaniem Buchanana pojawia się inne podejście do
nauk społecznych, bardziej partnerskie, tałcże dzięki temu, że jest coraz więcej dobrych
badań na podstawie danych uzysłcanych ze śladów cyfrowych, łctóre są bardziej obiełctywne
niż dełdaracje badanych. Mając tałde dane coraz mniej ufa się badanym, łdórzy nawet nie
potrafią nazwać stanów swojej świadomości, albo też mogą konfabułować. Można nie
ufać badanym, gdy się ma twarde narzędzia badania zachowań i interałccji - poczynając
od starej tełe- i audiometrii (badanie publiczności mediów) po bio- i neurometrię, okułografię (ang. eye tracking), neuroobrazowanie mózgu i in., a kończąc na analizie sieciowej.
Zdaniem Ałberta-Laszłó Barabasiego, po raz pierwszy naukowcy mają szansę badać,
co łudzie robią w czasie rzeczywistym i obiełctywnie. To w istotny sposób zmienia
ITI
28
wszystlcie dziedziny nauki, które badają zachowania ludzi, dzięki czemu można mierzyć
się z fundamentalnymi problemami badawczymi, wobec których poprzednie generacje
badaczy były bezradne. Barabasi ma nadzieje odkryć ścisłe, matematyczne prawa opi
sujące ludzkie zachowania, które można użyć do prognozowania ludzkiego behawioru
(Barabasi, 2010). Socjolodzy „polowali” na te prawa przez cale dekady, ale dalekosiężne
implikacje ich teorii były faktycznie niemożliwe do zweryfikowania; technologie ścisłego
pom iaru po prostu nie istniały. Teraz to się zmienia. Milionów ludzi nie da się wprawdzie
umieścić w laboratorium, ale pozostawione w cyberprzestrzeni ślady świadomości można
już badać laboratoryjnie.
Duet badaczy z Uniwersytetu Princeton i Yahoo Research Center, M atthew J. Salganilc
i Duncan J. Watts (2009) podjęli talcą pracę przekonani, że wraz z gigantycznym wzro
stem siły komputerów i niemal nieograniczoną kohortą uczestnilców dostępnych przez
Internet, można przeprowadzać laboratoryjne badania na milionach uczestnilców. Sitaram
Asur i Bernardo Huberm an z Laboratoriów korporacji Hewlett-Packard (2010) twierdzą,
że media społeczne, jeśli są odpowiednio badane, mogą wiele powiedzieć o kolelctywnej
świadomości, na bazie Ictórej można precyzyjnie przewidywać przyszłe wyniki działań
społecznych w różnych dziedzinach - przesunięcia w sympatiach politycznych, co się prze
kłada na prognozowanie wynilców wyborów, bardziej precyzyjne niż tradycyjne badanie
ilościowe, czy też szybkie i dokładne rozeznanie w opiniach na przełomowe wydarzenia.
Analiza opinii w mediach społecznych jal< Twitter, czy Facebook ma potencjał predyktywny, w masie interalccji na tych platformach kiełkują nowe trendy, których odczytanie
pozwala wiele przewidzieć, co się z kolei umożliwia zyski z danego przedsięwzięcia. To jest
realna i rosnąca siła mediów społecznych. Te predykcje są bardziej trafne, niż te dokonane
przez ekspertów. James Surowiecki w książce The Wisdom ofCrowds (2005) powiada, że
skuteczność tych prognoz to efelct kolelctywnej mądrości tłumu.
5. Analityka kulturowa
Ten proces trwa od dawna i ulega przyspieszeniu w miarę postępów cywilizacji technicznej.
Paradoksalnie jednak im więcej wyręczania przez maszyny w mierzeniu, liczeniu, ważeniu,
tym większa rola analityki, tym więcej potrzeba pracy w zalcresie ewaluacji, interpretacji,
autentyfilcacji, integracji informacji, czyli nowej wiedzy, Ictóra jest potrzebna w biznesie,
rządzeniu i zarządzaniu. To przykład na to, jal< nowe technologie wywołują zmiany, kreują
nowe stany rzeczywistości, które wymagają przetworzenia.
Wyłania się obraz Internetu jalco wielkiego rezerwuaru cyfrowej pamięci codzienności,
społecznego software u. Parafrazując Fernanda Braudela, m ożna tę codzienność nazwać
„Iculturą krótldego trwania” w której niemal wszystko jest upubliczniane. Jest to kultura na
tychmiastowości, która stale jest zasilana przez „współdzielenie śladów” (Krzysztofek, 2009).
W Internecie dzieje się to, co się zawsze działo w sieciach międzyludzkich, ale dzieje się
też wiele nowego dzięki technologiom, których wcześniej nie było. Nie jest to tyllco kwestia
nowych narzędzi, ale talcże nowe podejście do talcich kwestii, jal< prywatność i intymność.
Ta codzienność to upublicznianie niemal wszystkiego: miłości, macierzyństwa, ciała, po
dróży, zalcupów (one jal< nigdy wcześniej wypełniają czas wolny), zabawy, hum oru, emocji,
porad, religii, mitów, opowieści, podań, legend, kulinariów, wiedzy lokalnej, języka, stylów
Życia, sztuki ludowej, relacji międzyludzkich, sposobów ekspresji i kodów znaczeń, histo
rii itp. Wcześniej codzienność należała do sfery prywatnej, w sieciach została wystawiona
na widok publiczny. To są „złoża” kultury codzienności, zdarzenia społeczne, nowe formy
alctywności to zasoby do informacyjnego zagospodarowania. Wskaźnilciem nowych form
życia codziennego są zmiany w sferze języka potocznego: chatowanie, SMS- i MMS-owanie,
blogowanie, tweetowanie, surfowanie, fejsbukowanie, lajkowanie, cyberrandlcowanie itp.
Wszystlcie te formy alctywności są łatwo rejestrowalne cyfrowo.
Temu służy też analityka tych złóż m.in. na YouTube, dzięki czemu dokonuje się casting
zdolnych twórców, których można wyłowić w tłumie zamieszczających tam swoje materiały,
a jednocześnie skuteczne badanie zainteresowań użytlcownilców tego serwisu. Informacje
o tych zainteresowaniach pozwalają np. kanałom telewizyjnym orientować się w tym, co
ludzi interesuje i czym te kanały zapełniać. To jest sposób na wychwytywanie trendów
w Iculturze, obniżanie bariery ich postrzegalności. Analogicznie do analityki genetycznej genomilci mówi się o „kulturomice”. Gra widocznie jest warta świeczki, skoro znany badacz,
Lev Manovich uzyskał olbrzymie środki na te badania (m.in. potężne superkomputery,
zob. Manovich, 2013).
6. Rejestrowanie ruchów ludzkiego mrowiska
Nie chodzi tylko o analizę opinii, ale talcże masy bardziej osobistych szczegółów, np. bada
nie śladów połączeń przez telefony mobilne, aby ustalić, jalcie są wzorce przemieszczania
się ludzi w ciągu dnia, tygodni, miesięcy, pieszo, własnym samochodem, transportem
publicznym. To są ważne dane z punlctu widzenia koncentracji usług w skupiskach ludzi,
optymalizacji transportu i in. Ruch w sieci, poza opiniami, pozostawia czytelny ślad cy
frowy, który informuje o naszych zachowaniach, o tym, co lubimy i czego nie lubimy, l<im
są nasi przyjaciele, znajomi, czy partnerzy komunilcacyjni, jalci jest nasz nastrój, słowem:
mówi światu mnóstwo o nas. Każdy nosi w kieszeni czy w torebce urządzenie „śledcze”,
Ictóre automatycznie rejestruje jego ruchy w różnych przestrzeniach naszej prywatności:
relacji z innymi ludźmi, miejsca, w Ictórym przebywamy i in. Coraz więcej danych dostarcza
popularny Foursąuare, mobilny serwis geolokalizacyjny, Ictóry upublicznia umiejscowienie
telefonu, a talcże wiele innych danych, np. adresy, charalcterystyki miejsc, w Ictórych się
przebywa: pub, restauracja, hotel, nawet kolejka do czegoś i po coś.
Internet staje się jednym wielkim rezerwuarem cyfrowej pamięci codzienności - „pla
netarnym griotą” To wymykająca się spod kontroli nasza cyfrowa, wysokosemiotyczna
i palimpsestowa osobowość jalco projekcja nas samych, ciągle wzbogacana danymi o naj
drobniejszych szczegółach z naszego życia. Rośnie gotowość na opowiadanie o sobie i swoim
życiu. Derrick de Kerckhove (2009b) powiada, że w 2030 r. będzie więcej informacji o nas,
niż sami posiadamy, dzięki m.in. talcim technologiom jak aplilcacja SenseCam, Ictóre pozwa
lają na geotagowanie wspomnień, rejestrowanie codzienności, czy wręcz archiwizowanie
przeżywanego przez siebie czasu w skali 1:1. Może to być dobroczynne dla ludzi pragnących
odzyskać wspomnienia, Ictóre z różnych powodów (np. choroby) utracili.
Asur i Huberm an (2010) śledzili ruchy 50 tys. netterów przez trzy miesiące i doszli do
ustalenia, że mimo licznych różnic personalnych w codziennej rutynie, nasze ruchy pod
legają matematycznym prawidłowościom - jesteśmy bardziej przewidywalni, niż myślimy.
29
30
Podobnie jal< ruch mrówek czy pszczół wydaje się chaotyczny, a tymczasem ma on swe
reguły i wzorce; tał< samo jest z łudzłcimi ułami i mrowisłcami. Na podstawie zarejestro
wanych zachowań rutynowych w 90% da się prześłedzić, ł<to i gdzie będzie w najbłiższej
przyszłości. Chodzi nie tyłłco o tych, reałizujących na co dzień wzorzec dom - praca - dom,
ałe tałcże tych, łctórzy mają bardziej zróżnicowane marszruty.
Połcusa małcsymałizacji danych staje się przemożna, aby uciec przed deficytem łcontrołi.
W małych grupach kontrola była możliwa dzięki codziennym stycznościom członków grupy.
Za ich pośrednictwem można było wymuszać odpowiednie, przewidywalne zachowania
oraz ustalać, kto jest wytwórcą, a Icto gapowiczem. W wielkich skupiskach miejskich słabła
kontrola za pośrednictwem instytucji (rodzina, kościoły), nieskuteczna była kontrola spo
łeczna sprawowana przez społeczność lokalną, słabła kontrolna funlccja habitusu. Wobec
kryzysu instytucji jedyną szansą zarządzalności i sterowności staje się m onitoring przez
technologie pozyskiwania danych.
Dzięki cyfryzacji odżył dyskurs o możliwości integracji nauk, Ictórej to możliwości nie
widział Charles Percy Snow. Obecnie nauki przyrodnicze i inżynieryjne z jednej strony,
oraz humanistyczne i społeczne z drugiej, dysponują talcą obfitością danych i informacji,
że mogą mówić jednym językiem binarnym, Ictóry jest ich nowym interfejsem. Orędow
nikiem talciego podejścia jest m.in. John Brockman (1996; 2005) zapowiadający narodziny
„trzeciej kultury”.
7. Przeciążenie informacyjne: slogan czy prawda?
Nadmiarowość w sferze informacji, czyli redundancja jest pochodną wielu czynnilców.
Z nadmiarem danych trzeba sobie jalcoś radzić przez ich strulcturyzację, co prowadzi do
biurokratyzacji, Icwantyfilcacji, proceduralizacji, punlctyfilcacji, wskaźnilcowania itp. pralctyk
społecznych. Nadmiar danych i informacji określamy w stosunlcu do tego, co konieczne.
To perm anentny backing up - ilość danych przekraczająca minimum wymagane do funl<cjonowania danego systemu. System informacyjny, Ictórym jest każdy system społeczny,
tworzy zapasowe dane zapewniające odporność przekazu na straty i uszkodzenia. Istnieje
prosta korelacja pozytywna między taniością danych a poziomem redundancji: im więcej
tanich danych i informacji, tym więcej ich redundancji. Systemy autopojetyczne, samoregulatywne, np. język, zawierają m nóstwo nadm iarowych danych. Bez tych zasobów
redundantnych nie byłoby ludzkiej inteligencji. Gdyby ich nie było w naszych głowach,
nie moglibyśmy odczytać i zrozumieć częściowo zniszczonych napisów, czy niewyraźną
mowę. Dodatkowo nadmiarowość bywa stosowana do podkreślenia znaczenia. W epoce
mediów naturalnych, biologicznych, kiedy do przekazu potrzebna była cielesna obecność
wszystlcich uczestników interalccji, możliwości reprodulccji były ograniczone (trzeba było
dokładnie zapamiętać, aby móc powtórzyć).
Często celowe zwiększenie redundancji danych jest uzasadnione w celu ułatwienia ich
odtworzenia po częściowej utracie czy uszkodzeniu, co ma istotne znaczenie dla bezpie
czeństwa funkcjonowania systemów. W dzisiejszych czasach nadmiarowość, zarówno
pożądana, jal< i niepożądana, jest cechą każdego systemu informacyjnego przesyłającego
jalcieś informacje w postaci cyfrowej. To wymaga ciągłej arctiiwizacji danych. Wedle szacunków archiwizuje się ich obecnie 50 razy więcej niż w połowie ubiegłego wielcu.
Jesteśmy w różnych swych rolach od dawna znumeryzowani: PESEL, PIN, NIP, tabli
ce rejestracyjne, num ery telefonów, domów, mieszkań, kolorów naszych ubrań - to są
oznaczniki naszej tożsamości wyrażone w cyfrach i liczbach. Badania inteligencji (IQ),
badania statystyczne, technilci sondaży, liczbowo oceniane wynilci edukacji typu SAT itp.
to są „niewidzialne technologie” (Postman, 2004,159), dzięki którym
(...) istota ludzka staje się (...) „osobą policzalną” (Foucault, 1993, 258).
Ta numeryzacja sięga głęboko w epokę analogową, a w epoce cyfrowej to jest zmiana już
nie tylko ilościowa, ale także jakościowa. Staliśmy się cząstkami kodu cyfrowego widocznymi
na powierzchni interfejsu. Wyjaśnia to Stephen Baker w książce IheN um em ti (2009). Wedle
szacunlców, Google gromadził (w 2008 r.) co miesiąc średnio ok. 2500 szczegółów o każ
dym użytłcownilcu. Wydajne programy liczące dzielą homo digitalis - wyborców, łdientów,
łconsumentów, błogerów i innych - na „plemiona” i zbiory podm iotów za pom ocą liczb;
software łcojarzy łdiknięcia, słowa, dżwięłci z cyfrowymi modelami innych użytłcowników,
szukając podobieństw i różnic. Człowiek nie tylko konsumuje informacje, lecz tałcże sam
jest konsumowany jałco informacja. Użytkownik - „produłct” statystyki obliczeniowej jest
„sumowany”. Przekształca się w statystyczną liczbę danych, z łctórych można czerpać wie
dzę o jego obecnych i przyszłych zachowaniach, aby maszyny mogły go „czytać” w swym
języku. Im lepiej go „zna” komputer, tym lepsze rezultaty wyszukiwania. Dzięki tem u może
go spersonałizować - wyłowić z powodzi danych, łctóre zgromadził. Te procedury są nie
zbędne dla funłccjonowania społeczeństwa i zarządzania „cyfrowymi ludźmi”. Komputer
znakomicie usprawnia procedury, wręcz do nich zachęca: wszystko co cyfrowe jest mierzone
w bajtach, wcześniej pom iar danych był utrudniony. Im bardziej wszystko jest connected,
a wręcz overconnected (Davidow 2011), tym bardziej tworzenie informacji staje się ułatwio
ne, ergo nieuchronne, bowiem coraz więcej relacji międzyludzkich i człowieka z maszyną
jest zapośredniczonych i coraz więcej ludzkich ałctywności migruje do przestrzeni cyfrowej.
Z tym wiąże się problem władzy i wolności, ale wymagałby on odrębnego namysłu.
W wywiadzie Tomasza Biełecłciego z Janem Phiłippem Albrechtem, łctóry w Parlamencie
Europejsłdm pilotuje prace nad rozporządzeniem o ochronie danych osobowych, ten
ostatni stwierdza:
Może to brzm i dziś abstrakcyjnie, ale naprawdę istnieje ryzyko, że dojdziemy do świata, w którym
nieuczestniczenie w procesie przetwarzania danych osobowych i brak profilu sprawi, że obywatel
zostanie uznany za podejrzanego, z góry uznanego za mniej wartościowego na rynku pracy i dla
gospodarki. To byłby świat z dyktatem poddawania się analizie, profilowaniu, podliczaniu, byciu ka
tegoryzowanym przez biznes dzięki danym, m.in. z Internetu, przeliczanym przez coraz sprawniejsze
technologie. To byłoby zagrożenie dla demokratycznej zasady wolności i równości, bo w pesymi
stycznym wariancie od profilu może zależeć dostęp do ubezpieczenia zdrowotnego, kredyt, umowa
na telefon, a może i umowa na łącze internetowe. Jak tem u zapobiec? Prawnie umocować gwarancję,
że nie ma przymusu wchodzenia do tego systemu przetwarzania danych, oraz określić, kto i co może
wiedzieć na nasz tem at i w jaki sposób może to wykorzystywać (Bielecki, 2013).
Coś jest na rzeczy, Osamę Bin Ladena poszułciwano w miejscach poza zasięgiem sieci
internetowych i ł<omórł<owych, wiedząc, że on się tymi technologiami nie posługuje w swej
kryjówce, aby nie zostać namierzonym.
Dane o ludziach stają się niezbędne; człowiek staje się bowiem najważniejszym zasobem
jako wytwórca, konsument, „mięso wyborcze i reklamowe” - fundament systemu rynkowego
31
32
i demokratycznego. Pokusa rejestrowania danych jest tym silniejsza, że użytlcownicy sieci
sami chętnie je ujawniają, nawet te najbardziej prywatne, intymne, tralctując Internet jalco
swoisty konfesjonał. Nie czują potrzeby spuszczania firan i zasłon w swoich cyberoknach.
Emitujemy masę danych o sobie przez sam fałct życia w świecie technologii cyfrowych.
Mamy do czynienia z potęgowym rozkładem interałccji i relacji w sieci. Zgodnie z prawem
Metcalfa wydajność, a więc użyteczność sieci teleinformatycznej rośnie proporcjonalnie
do kwadratu liczby urządzeń, ergo ludzi, do niej podłączonych. W tym kontekście często
pojawia się problem wspomnianego nadmiaru danych, przeciążenia, zalewu, potopu, który
to problem jest poruszany talcże na tych łamach (Muraszkiewicz, 2014). Istnieją bowiem
obawy, że zalew danych może utrudnić czy wręcz, po przekroczeniu pewnej skali, unie
możliwić operacjonalizację systemów informacyjnych.
W ciągu tych 30-40 lat eksplozja technilc komunikacyjnych musiała spowodować nie
bywałe zagęszczenie przepływów informacyjnych, ich intensyfikację na slcalę Icażdego
społeczeństwa oraz w wymiarze globalnym. Szacuje się, że na skutek postępu technicz
nego w ostatnim stuleciu prędlcość przesyłania informacji wzrosła ponad 100 milionów
razy. Oto dlaczego słuszny jest pogląd, że człowiek współczesny żyje w świecie informacji
totalnej, Ictóra zmienia jego środowisko fizyczne, ekonomiczne i kulturowe. To wyjaśnia
powody, dla których nastąpiła inwazja słowa „informacja” do języka naukowego, ale talcże
potocznego. To także sprawia, że środowisko społeczne, jest znacznie mniej przewidywalne
niż kilkanaście lat temu. Współcześnie, obok olbrzymiej liczby impulsów płynących ze
zmiennego otoczenia przyrodniczego (coraz bardziej złożonego, m.in. na skutek czynników
antropogenicznych - klimat, globalne ocieplenie i innych), bezmiar impulsów otrzymujemy
z „dżungli” społecznej i technologicznej, dzięlci niesamowitemu zwielolcrotnieniu źródeł
i kanałów informacyjnych. Mówi się wręcz o przemediatyzowaniu środowiska społecznego,
wcześniej bogatego w tradycyjne, nietechniczne środki informacji. Tę hipotezę należało
by zweryfilcować empirycznie, ale wcześniej trzeba byłoby wypracować jalcieś wskażnilci
przemediatyzowania (ang. overmediatization indicators).
Nie ulega wątpliwości, że mamy do czynienia z rosnącą skalą produkcji danych w biznesie
i nie tylko. Business Intelligence to cała rodzina aplilcacji, Ictóre mają zapewniać kontrolę nad
procesami biznesowymi, ale Ictóre „wypluwają masę danych”: Enterprise Resource Planning
(ERP), CRM (Customer Relationships Management), CEM (Customer Experience Manage
ment), PLM (Product Lifecycle Management), CIM (Customer Involvement Management),
SCM (Supply Chain Management), BCM/BCMS (Business Process Management Systems)
nastawione na kontrolę takich procesów pod kątem skuteczności i przewidywalności, oraz
dziesiątlci innych tego typu narzędzi. Podłączone do sieci komputery, rosnące możliwości
ich coraz szybszych procesorów, coraz większych pamięci i mocy obliczeniowych zachęcają
do budowania Big Data, rejestrowania ludzkiego doświadczenia, tym bardziej, jeśli te złoża
danych ma się w swoich serwerowniach. Znaczną część naszego doświadczenia przenosimy
do Sieci. Przybywa danych dzięki rejestracji (emulacji) stanów afektywnych w sztucznych
systemach informacyjnych (zob. Kaczmarek, 2013). Wiedza o przeżytym doświadczeniu,
emocjach związanych np. z konsumowaniem produlctów, jest bardzo przydatna m.in. dla
biznesu, pozwala bowiem na rozszerzenie oferty oraz kreowanie nowych potrzeb i inno
wacji, Ictóre mają je zaspokajać. O wartości tego modelu dla ekonomii świadczy falct, że
biznes chętnie sponsoruje badania typu emotrack - analizy zapisu doświadczeń konsu
mentów pod kątem odczytywania emocji i doznań. Jest to o tyle ułatwione, że niemniej
ważne od przeżycia jest dzielenie się nim. Mamy do czynienia ze zjawiskiem nieustannego
rejestrowania, relacjonowania przeżywanych doświadczeń i geotagowania doświadczenia,
wspomnień (ma to już swoją nazwę: lifecatching). Nowoczesny marketing nie może się już
dziś obejść bez pom iaru emocji. Wypracowuje się nowe, bardziej niezawodne narzędzia
tego pomiaru.
Dodać tu należy, że nilct nie ma pełnej kontroli nad informacją w Internecie. Korporacje
sieciowe widzą tylko to, co się dzieje na powierzchni, większa część informacji jest „pod
wodą” Dotyczy to talcże „władcy domen” - ICANN, który ma nadzór nad relatywnie nie
wielką liczbą alctorów Istnieje internetowe „podziemie” (ang. dark net), w którym można
ukrywać cyfrowe ślady, olbrzymia większość informacji w Internecie nie jest indeksowana
w postaci metadanych, a więc niewidoczna dla wyszulciwarek (Price et al., 2001). Z tej opcji
korzystają jednalc przede wszystlcim raczej wysoce kom petentni sieciowi netokraci, często
przestępcy, rzadziej przeciętny użytkownilc, którego alctywność sprowadza się do wyszu
kiwania i obecności w serwisach spolecznościowych. Dla wielu ludzi i organizacji, ruchów
społecznych, Ictóre nie mogą funiccjonować w legalnej Sieci, jest to jednak jedyna przestrzeń
działania. To Icrólestwo wolności, w którym mogą się Icomunikować (Kaniewski, 2014).
Podejmuje się wysiłki na rzecz porządkowania i organizowania olbrzymich „hałd” danych
produkowanych przez procesy redundancji. Wzmacniają ją tzw. parateksty - kreowane
masowo przez osoby trzecie na kanwie tekstów autorskich (remilcsy, memy internetowe,
remaki i inne; zob. Krzysztofelc, 2010). Replikowanie czy multiplikowianie obiegów infor
macyjnych pełni ważną funkcję - można dzięki nim dotrzeć do malcsymalnej liczby od
biorców. Redundancja ma wtedy zwiększyć szanse dotarcia przekazu. Dlatego np. reldama
jest redundantna, przekaz nieredundantny niesie bowiem ryzyko, że nie dotrze. Sytuacja
nadm iaru danych powstaje m.in. wskutek migracji treści między platformami informacyj
nymi, co opisał Henry Jenlcins (2006) w swojej książce Kultura konwergencji. Minęły czasy,
kiedy mieliśmy do czynienia z informacją typu puli, Ictórej trzeba poszulciwać, „ściągać”
z trudno nieraz dostępnych źródeł. Dziś jest to informacja push, tłoczona w nas przez
wielodostępne kanały. Redundancja cyfrowa jeszcze bardziej przyspiesza multiplilcację
informacji, dzięki talcim cechom informacji, jal< podatność na przetwarzanie, łatwa i tania
replikowalność, recyklingowanie oraz transmisyjność, a także potencjalna niezniszczalność.
Scentralizowane systemy mają to do siebie, że pęcznieją i zdarza się, że stają się syste
mami dążącymi do rządzenia się własnymi prawami. Theodore Roszalc mówił dawno temu
(1969), że z talóej mentalności rodzi się kult danych: od data scarcity (rzadkie, trudno
dostępne dane) do data glut (zalew danych). Ten zalew, po ekspercku eksploatowany, bywa
strategią kontroli, dzięki niemu rządy i biznes zaciemniają problemy, roztaczają mistykę
naulcowej, bezstronnej analizy. Przykładem supersystemu informacyjnego jest baza danych
prowadzona przez firmę Axiom Corp. z Conway, Arkansas, która gromadzi dane o Idientach, obejmujące 95% gospodarstw domowych w USA. Pozostałe 5% to gospodarstwa bez
dostępu do Internetu, bo go po prostu nie chcą m iećl
Przed nietrasparentnością taldch systemów przestrzegał Jiirgen Haberm as (1987)
twierdząc, że o ile na początku dostęp do informacji był pożądanym atrybutem społe
czeństwa demokratycznego i ochrony przed totalitaryzmem, o tyle dziś nadm iar bitów
dławi społeczeństwo. Prawo do informacji ustępuje miejsca prawu do ochrony przed jej
O b ecn ie ta p o c h o d zą ca z In te rn e tu inform acja je s t n ied o stę p n a.
33
34
zalewem, nachalnością w bombardowaniu nimi (od data on dem and do dem and o f no
data). Umberto Eco wyrażał przekonanie, że obfitość danych może je zniszczyć. Między
dysponowaniem milionami megabajtów informacji na jalciś tem at a niedysponowaniem
nimi nie ma wielkiej różnicy.
Obecnie mamy do czynienia ze swoistą spiralą kognitywną: prowadzi się coraz więcej
badań, obserwacji, monitoringu ludzkich działań i zachowań, werbalnych niewerbalnych,
dzięki czemu pozyskujemy więcej danych, przekształcanych w informację, a na końcu tego
cyklu w nową wiedzę. Jest ona wdrażana do pralctyki, co wymusza zmiany, przyspieszenie
procesów; rzeczywistość coraz bardziej się komplilcuje. Trzeba więc znowu przyłożyć do
tego jeszcze doskonalsze „mędrca szkiełko i oko” - badać, obliczać, przetwarzać, przekształ
cać w jeszcze nowszą, bardziej alctualną wiedzę i znowu zasilić nią pralctykę społeczną,
biznesową, polityczną itp. Do tego potrzeba coraz wydajniejszych silnilców analitycznych,
których zadaniem jest wychwytywanie trendów, punlctów przełomowych, tippingpoints
(Gladwell, 2011). Im więcej danych, tym więcej potrzeba narzędzi analitycznych, dzięki
Ictórym kreujemy coraz więcej informacji i wiedzy, która po wdrożeniu owocuje nowym
zalewem danych. Never ending story.
Żyjemy i działamy w alcceleratorze. Im szybciej przepływają dane przez komputery, tym
szybciej powinny być analizowane, a wynilci tej analizy tym szybciej powinny docierać do
naszej świadomości. Powoduje to przyrost i przerost informacji. Działa tu mechanizm
kumulacji, pozytywne sprzężenie zwrotne: im więcej wiedzy, tym więcej nowej informacji,
ergo tym większy jej dalszy wzrost. Rośnie przestrzeń dostępnych możliwości gromadzenia
wiedzy. Im więcej informacji zintegrowanych z posiadaną już wiedzą i ją poszerzających,
tym więcej otwiera się nowych źródeł sygnałów, Ictóre przestają „milczeć” (przekrój drze
wa, warstwa skał, geny, komórki organizmu itp.), z których czytamy jal< z otwartej księgi.
Wiedza pozwoliła nam zdekodować kody informacyjne zawarte w tych źródłach. Można
już mówić o cywilizacji „samozapisu” i „samopokazu”.
Istnieje więc olbrzymia pokusa, aby malcsymalizować pozyskiwanie danych, co stwarza
szanse śledzenia trendów i - mówiąc za Tadeuszem Kotarbińskim - „domyślania się przy
szłości”. Ale gdzieś natykamy się na punlct krytyczny krzywej dzwonowej, kiedy malcsymalizacja danych nie zmniejsza niepewności. Wtedy konstatujemy, że działa prawo Sturgeona:
90% wszystlciego to śmieci. Jal< zrzucić z siebie te 90% i dotrzeć do reszty? Rośnie koszt
dotarcia do tych 10 lepszych procent. Potrzeba coraz lepszych „silnilców czyszczących”
infomasę - im więcej danych, tym większa potrzeba filtrów.
Rośnie ilość automatycznie generowanych informacji, w tym śmieci (spam). Grzęź
niemy w wysypisku danych, odpadach informacyjnych, z którymi nie wiadomo co robić.
Alcumuluje się niepotrzebne dane w hurtowniach w nadziei na recylding, zakładając, że się
kiedyś przydadzą, że dzięki nowej wiedzy będzie można je na nowo zinterpretować, bo za
każdym razem - znając nowe konteksty - coś innego z nich wynilca. Ale rezultat jest talci,
że jesteśmy coraz bardziej zaśmieceni jako jednostlci, organizacje, państwo i społeczeństwo
w Icońcu. W którymś momencie bowiem mamy do czynienia już nie z nadmiarem, Ictóry
jeszcze jalcoś da się mierzyć, a z bezmiarem, Ictórego mierzyć już nie sposób. Wtedy włącza
się negatywne sprzężenie zwrotne, jal< w termostacie: przekroczenie możliwości percepcji
i analizy, ucieczka od nadmiaru: im więcej danych, tym mniejsza korzyść z ich analizowania.
Konldudując: w społeczeństwie demokratycznym z otwartym dostępem do informacji,
wspartym nowymi technologiami rozsiewczymi, niepom iernie wzrasta więc wolumen
informacji. Skraca się czas podwajania danych i informacji, które mamy do dyspozycji.
Sprawność działania zależy od dostępu do informacji, tymczasem coraz większa złożoność
świata wymaga coraz większej iłości informacji.
Pragnienie dostępu do nicli bez gatekeeperów jest dziś przemożne. Był czas, kiedy poś
rednicy traciłi na znaczeniu, w tym - łokałni łiderzy opinii jałco źródło informacji i wiedzy,
bo nie miełi już przewagi w dostępie do źródła. Nazwano to dezintermediacjąprzekazu.
Usieciowienie, brał< łiierarcłiii, spłaszcza strułctury, ałe nie znaczy to, że każdy sam radzi
sobie z informacją. Jeśłi się nie ma własnego przyjaznego systemu informacyjnego skon
struowanego na własne potrzeby, to trzeba się posiłkować nową generacją infoagentów,
specjalistów od obróbki danych. Nawet jeśli się dysponuje własnym silnikiem analitycznym,
to i tal< potrzebni są tacy specjaliści, których można by nazwać „stroicielami” czy „kiperami” informacji. Oni już nie tyle filtrują informacje, co integrują systemy i użytlcownilców,
pomagają w nawigacji, integrują, analizują, kontekstualizują i autentyfilcują informacje,
pomagają w ich przekształcaniu w zasoby wiedzy. Nie każdy sobie sam poradzi z usługami
softwarebwymi, d o u d computingiem, „deszczem danych”. Przeciążenie informacyjne na
rzuca potrzebę pomocy. Tal< jal< nie każdy potrafi zmontować części zestawu meblowego
IKEA. Co z tego, że ma za darmo wolne oprogramowanie, jeśli nie potrafi z tego zrobić
użytecznego palcietu.
Klucz do powściągnięcia żywiołów redundancji leży w semantyce. Prace trwają od wielu
lat, ale ciągle z miernym skutkiem, ponieważ mamy do czynienia z próbami powtórzenia
cudu ewolucji, jalcim jest inteligencja. Inwestuje się w wyszukiwarki semantyczne, ale są
one nadal w powijalcach. Od 25 lat firma internetowa Cycorp^ w benedylctyńskim trudzie
napełnia bazę milionami falctów, zdań orzekających z zalcresu potocznej wiedzy, które dla
ludzi są oczywiste, ale nie są oczywiste dla komputera czy robota. Na końcu tej żmudnej
drogi jest stworzenie systemów wyposażonych w reguły implilcacji i inferencji, które będą
rozumieć konteksty. Bral< rozumienia kontekstu jest bodaj głównym sprawcą multiplilcacji
informacji (wypluwania zbędnych informacji przez wyszukiwarki). Odczytywanie kontek
stów wymaga załadowania w systemy olbrzymiej wiedzy potocznej. Zabralcnie jeszcze,
bagatela, emocji. Zaprogramowanie maszyn emocjami to na razie science fiction, ale, jal<
wcześniej stwierdzono, coraz większy postęp osiąga się w cyfrowej analityce badania emocji,
doznań, przeżytego doświadczenia.
Czy przyjdzie pozbyć się kolejnej iluzji? Kiedy skonstruowano komputer, wydawało się,
że informacja będąca zawsze wartością, Ictóra pozwala działać sprawnie i celowo, a dzięki
tem u optymalizować decyzje, przestanie być uwięziona w „pamięci skoroszytowej”, trudnej
do zoperacjonalizowania i efelctywnego wykorzystania jako zasób. Komputer wyręczał
mózg człowielca dzięki swym potencjom procesorycznym, Icallculacyjnym, pamięciowym,
co stwarzało szanse uwolnienia potencjału intelelctualnego i możliwości kontroli nad
zalewem informacji.
Okazuje się, że ten zalew się potęguje. Każdy, Icto dysponuje hipermedium podłączonym
do Sieci, może produkować i replikować gigabajty informacji. W epoce przedcyfrowej miało
to ograniczony zasięg, jednostki oczywiście produkowały informacje, ale one w większości
nie były rejestrowane, ulatywały w eter, Noosferę, by użyć term inu wprowadzonego do
obiegu przez Pierrea Teilharda du Chardin.
http://w w w .cyc.com
35
36
Wiara w moc komputerów wyzwoliła pokusę koncentracji danych i centralizacji syste
mów informacyjnych na wzór encyklopedii. Może się to okazać iluzją, jal< wiara radziec
kich planistów z lat 50. XX w. w to, że potężny superkomputer, nazywany wtedy mózgiem
elektronowym BESM6, stworzony przez zaawansowaną podówczas szkolę leningradzkich
matematyków, pozwoli na pełną rejestrację i kontrolę wszystkich transakcji między jednost
kami gospodarki uspołecznionej oraz doskonałe zaplanowanie zaopatrzenia ludności we
wszystlde kategorie dóbr, wedle doskonale rozpoznanych i zinwentaryzowanych oraz „stale
rosnących potrzeb, zaspokajanych na bazie stale rosnącego potencjału produlccyjnego”.
Okazuje się, że scentralizowany system informacyjny prowadzi do alienacji człowieka
ze świata informacji, tal< jal< kiedyś w przypadku taśmy fabrycznej. Może się przemienić
w hydrę, Ictórej nilct nie jest w stanie „uciąć łba” Bardziej racjonalny wydaje się zdecentrali
zowany model systemu informacyjnego - model biblioteki. Grzebanie w wysypisku danych
pochłania mnóstwo czasu i energii. Biblioteka jest też morzem informacji, ale przez wieki
nauczyliśmy się po nim nawigować, docierać szybko do celu, dzięki precyzyjnym systemom
wyszukiwawczym (np. skorowidzom). Wielki system stwarza sytuację bezkresu, jal< ocean,
ciągle nie mamy bowiem inteligentnego systemu nawigacji po morzu danych. Talci model
pozwala tworzyć małe systemy ad hoc, na potrzeby konlcretnej decyzji, a talcże własne,
spersonalizowane systemy informacyjne (np. spersonalizowana mapa miasta).
Silny jest trend do przechowywania wszystkiego i coraz głębszego wyszulciwania infor
macji. Mózg w toku ewolucji nauczył się zapominać to, co nie jest istotne dla przetrwania.
Sztuczne systemy informacyjne tego nie potrafią. Cały wysiłek twórców talcich systemów
slderowany był na „pamiętanie”, a nie selelctywne „zapominanie”, bo do tego potrzeba
refleksyjności, a to z kolei wymaga zmysłu krytycznego, inteligencji. Tymczasem cyfrowy
system informacyjny „nie zapomina” Stąd Jeffrey Rosen twierdzi, że talci system
(...) jest niemal egzystencjalnym zagrożeniem dla naszej możliwości zaczynania od nowa, przezwy
ciężania błędów przeszłości... Bóg wymazuje grzechy tym, którzy je odpokutowali, cybersfera rzadko
czyści nasze konta, a jej nadzorcy są surowsi od W szechmocnego (Rosen, 2010).
To z jednej strony ułatwia mapowanie „ludzkiego mrowiska” wskutek rejestrowania jego
ruchów, ale z drugiej strony uniemożliwia zacieranie śladów. Ślady naszych kroków zasy
puje śnieg, kurz, śladów cyfrowych nic nie zasypuje; są zalconserwowane jal< w bursztynie.
Vil<tor Mayer-Schoenberger w książce Delete: The Yirtue ofForgetting in the Digital Age
(2011) trafnie zauważa, że społeczeństwa tradycyjne zapominają przewiny swoich członków
(np. instytucja zatarcia skazania), co pozwala funlccjonować grupie. Technologie cyfrowe,
które wszystko rejestrują, wiążą nas trwale ze wszystkim, co dotąd zrobiliśmy (Rosen,
2010). Gordon Bell i Jim Gemmell w książce Total Recall: How the E-Memory Revolution
Will Change Everything (2009), stwierdzają, że wkroczyliśmy w epokę, w Ictórej skazani
jesteśmy na stałe przebywanie w chmurze danych o nas samych, co zmienia kondycję ludzką.
Ale czy to wszystlco oznacza, że tym razem mamy naprawdę do czynienia z nadmiarem,
czy zalewem informacji? Problem przeciążenia informacją, jej zalewu czy nadmiaru, jest
jednak bardziej złożony, niż się to wydaje na pierwszy rzut oka. Dziś bowiem chyba jeszcze
nie wiemy, jalcie są proporcje korzyści i niekorzyści związanych z nadmiarem informacji.
Na poziomie wiedzy potocznej sądzi się, że osiągnęliśmy już stan całkowitego nasycenia,
czy nawet przesycenia informacją. Ba, takie opinie głoszą talcże znawcy problemu, przybie
rając swe twierdzenia w teoretyczny sztafaż, nazywając ten nadmiar stanem informacyjnej
metastazy. Termin ten zapożyczony z wokabularza medycyny (ściślej: onlcologii), oznacza
w tym przypadku niekontrolowane mnożenie się ognisk generowania informacji, podobne
do emergencji stanów kancerogennych. Stan nazywany nadmiarem danych towarzyszył
człowiekowi nieustannie, ponieważ jego aparat percepcyjny zawsze byl za mało wydolny,
aby wchłonąć olbrzymie ilości impulsów płynących z otoczenia. Znowu natykamy się tu
na problem rozróżnienia obu kategorii: danych i informacji. M ożna zasadnie dowodzić,
że nie ma przeciążenia informacyjnego, natomiast można bronić stwierdzenia o zalewie
danych surowych, Ictóre są masowo emitowane przez bazujące na technologiach cyfrowych
systemy ich pozyskiwania.
8. Czym staje się informacja w cyfrowym świecie?
Na naszych oczach rodzi się nowy ekosystem, cyfrowy. Potocznie ekosystem sprowadza
my do środowiska przyrodniczego. Na talcim, wypreparowanym z Icultury czy gospodarki
podejściu do środowiska człowieka, zaciążyło rozumienie eko, Ictóre w złożeniu „ekologia”
utożsamiane jest z samą tylko przyrodą i jej ochroną. Tymczasem etymologia tego słowa każe
je rozumieć o wiele szerzej, bo greckie oikos oznacza dom w sensie symbolicznym, miejsce,
w którym żyje najmniejsza wspólnota ludzka, a oikumene to wspólnota w sensie szerszym.
Eko to wszystko naraz: przestrzeń i ludzie ze swymi kulturami, gospodarką, którzy ją wy
pełniają. Ekonomia to nauka o prawach rządzących gospodarstwem, nie tylko domowym.
Stary el<osystem był środowislciem fizycznym, w którym dominowały materia i energia.
Informacja i wiedza odgrywały istotną rolą, ale nie dominującą. To było przetwarzanie
przyrody, coraz większe dzięki wydajnym maszynom. Produkcja była namacalna. Taśma
Taylora wypluwała masowo dobra materialne. Z czasem przeniosło się to na produkcję
symboli, kulturę masową, Ictóra była kreowana i dystrybuowana analogowo.
W głośnym eseju. Komputer czyli wszechświat z 1998 r., Franie Davis proponuje figurę
stylistyczną: „informacja chce być przestrzenią”. W epoce komputerów, przestrzeń infor
macyjna wymyka się nam z rąlc. Ze swoją siłą obliczeniową i graficznym potencjałem, kom
putery eksplodują ilością danych, Ictóre mogą przetworzyć tylko „wzmacniacze systemu”.
Środowisko technologiczne opisuje się jal< nowy, niemal już niepostrzegalny ekosystem,
środowisko życia, Ictóre staje się niewidzialne jal< powietrze. Człowiek cyfrowy oddycha
bitami. Bit kształtuje byt.
Istnieje dość ugruntowany pogląd, że podwaliny pod rozumienie informacji w spo
łeczeństwie komputera i sieci położył Manuel Castells w swej książce o społeczeństwie
sieciowym (2006). Centralną kategorią w jego teorii jest paradygmat informacjonizmu,
często odczytywany w neoewolucjonistycznym schemacie jalco trzecia - po społeczeństwie
przedprzemysłowym i przemysłowym - epoka w dziejach ludzkości to uproszczone od
czytanie. W intencji Castellsa informacjonizm przenika wszystkie epolci, choć w różnym
stopniu jest w nich obecny. M ożna to nazwać „informacjonizmem kapilarnym” Ictóry jal<
przez naczynia włoskowate przesącza cały krwioobieg życia.
W epoce przedprzemysłowej, zbieracko-łowieckiej i agrarnej dominowała wszechwładna
materia, zasoby energetyczne i informacyjne człowieka, służące jej przekształcaniu były
relatywnie niewiellcie. W epoce przemysłowej człowiek posiadł olbrzymi potencjał energe
tyczny (maszyna parowa, silnilc spalinowy, elektryczność), nie miał jednalc możliwości przy
37
38
Ówczesnej technice analogowej dysponowania olbrzymim w porównaniu do dzisiejszego
potencjałem informacyjnym. W każdej jednalc epoce działał informacyjnie, bez tego bo
wiem każdy system byłby skazany na entropię, ale w epoce cyfrowej informacja przeszła
na narzędzia i steruje ich pracą. Zaawansowanie narzędzi oznaczało transfer software’u z mózgu na narzędzia właśnie. Widać to dobrze na przykładzie ewolucji użycia elek
tryczności. Abstralccyjne jeszcze do niedawna określenie cyfrowa faza elelctryczności jalco
faza kognitywna staje się wskaźnilciem pom iaru zajęć umysłowych: korzystania z mediów,
komputera, telefonu itp. Resztę pobieranej elelctryczności Derrick de Kerckhove (2009a)
nazywa „energią muskularną” siłową: światło, ciepło, energia zasilająca wszelkiego rodzaju
silnilci, roboty kuchenne itp. To była faza analogowa. Co do światła elelctrycznego można
się spierać: dzięki niemu czas czuwania przeznaczonego na konsumowanie informacji
(czytanie) znacznie się wydłużył.
Cyfrowe systemy informacyjne mają zapobiec rozproszeniu informacji i wytwórczości,
czyli anarchii. Chodzi o coraz skuteczniejsze systemy, które służą integracji zasobów infor
macyjnych. IT daje możliwość uporządlcowania na masową skalę rozproszonych zasobów
informacji, tal< jal< techniki przemysłowe dają możliwość uporządlcowania rozproszonych
surowców naturalnych. Bez kontroli nad informacją nie ma talcże kontroli produlccji dóbr
i usług. Bez tego nie byłoby nowoczesnej korporacji. W każdej z nich dzieli się pracę załogi
na dziesiątlci procedur rozpisanych w szczegółach. Wykonywanie zadań sprowadza się do
realizacji drobiazgowych palcietów informacyjnych, instrukcji, algorytmów. Koszty każ
dego działania obliczone są do grosza. Przywoływany wcześniej James Beniger w książce
The Control Revolution z 1986 r, a więc na dekadę przed Castellsem twierdził, że miarą
cywilizacyjnego zaawansowania, jest poziom kontroli procesów społecznych i ekonomicz
nych, co oznacza pozyskiwanie jal< najwięcej danych i informacji o tych procesach, które po
przetworzeniu stanowią substrat do podejmowania optymalnych decyzji. To jest zarazem
podstawa sprawnego zarządzania, którego istota sprowadza się do kontroli nad zasobami
i możliwie najlepsze ich wykorzystanie.
Beniger twierdzi, że obieg informacyjny istniał w ziemskim elcosystemie od zawsze,
chociażby pod postacią biokodowania DNA. Ale nauczyliśmy się go odlcrywać stosunlcowo
niedawno. Równolegle uczymy się kontrolować zjawiska (społeczne, ekologiczne, gospo
darcze) za jego pom ocą i jest to miara naszego postępu społecznego. Im więcej informacji,
tym więcej analizy i kontroli owej informacji oraz kontroli za pom ocą tejże informacji.
Poszukiwanie skutecznych środków kontroli staje się kwestią przetrwania w złożonym
środowisku informacyjnym, zwłaszcza w sytuacji, gdy wartość informacji w wielu urzą
dzeniach, wartość softwareu, a talcże wiedzy, umiejętności, kompetencji koniecznych do
ich zaprojelctowania, przekracza wartość materii, z której zostały wytworzone oraz energii
niezbędnej do ich produkcji i wprawienia w ruch.
Z ustaleń Castellsa i Benigera wynilca, że w epoce cyfrowej górę bierze rozumienie infor
macji jalco elementu organizacji systemów wszelkiego rodzaju. Dla cytowanego wcześniej
Alberta-Laszló Barabasiego dane transform ow ane w informacje mają służyć kontroli
systemów w celu predykcji ich zachowań, czyli obniżeniu bariery postrzegalności nowych
trendów, zjawisk, Ictóre mogą zmienić warunlci funlccjonowania społeczeństwa czy biznesu.
Jest więc olbrzymia pokusa, aby malcsymalizować pozyskiwanie danych, co stwarza szanse
śledzenia trendów i domyślania się przyszłości, a tym samym zmniejszania niepewności.
9. Uwagi końcowe
W każdej epoce dziejów ludzkich społeczeństwo, gospodarka, kultura posiadały system
informacji i komunilcacji oparty na dominującym medium. W każdym społeczeństwie
istniały punlcty węzłowe, w Ictórych Icreowano, akumulowano i przelcazywano informację
0 gospodarowaniu, kulturze, polityce itp. Przez wieki talcimi węzłami były szkoły, instytu
cje kościelne (nielctóre zalcony), uniwersytety, biblioteki, później media masowe. Obecnie
funkcję takiego megawęzła pełni Internet. Ci, którzy sprawowali kontrolę nad tymi węzłami
posiadali również władzę. W poprzednich epokach talcimi punlctami były duże instytucje
hierarchiczne: rządy państw, przedsiębiorstwa, koncerny medialne itp. W artykule starałem
się wykazać, że Internet sprawia, iż taicie punlcty węzłowe ulegają rozproszeniu i zwielo
krotnieniu. W rezultacie dostęp do wszelkich informacji jest łatwiejszy dla użytkownilców
sieci, a instytucje hierarchiczne tracą pozycję monopoli informacyjnych.
Wszystko, co żyje, działa w oparciu o informację. Ludzie i zwierzęta gromadzą infor
mację zmysłową, ale tylko człowiek przekształca ją w wiedzę abstralccyjną. Konsumujemy
dane i informacje na potęgę. Z tym naszym kultem informacji przyszłe pokolenia nazwą
nas informavores (infożercami). Tale jal< w świecie zwierząt, w świecie ludzi też obowiązuje
ekonomia żerowania: łapie się to, co najłatwiej złapać, a nie to, co najbardziej wartościo
we: chodzi o to, aby mieć pewność, że wydatek energetyczny zostanie zrekompensowany
zdobyciem więlcszej ilości energii.
W społeczeństwie informacyjnym wielkie komplelcsy elconomiczno-kulturowe rodzą
się już nie pod wpływem wynalazków, wykorzystywanych następnie do produkcji dóbr
materialnych (jal< np. samochód), ale pod wpływem wynalazków - maszyn tekstualnych,
wykorzystanych do pozyskiwania i przetwarzania symboli, czego najlepszym przykładem
są komputer. Internet czy telefonia komórkowa.
Humanistyka i nauki społeczne mają nadal niebagatelne zasoby, których nie mają sciences,
nauki inżynieryjne, biomedycyna i inne nauki przyrodnicze. Dane ktoś musi interpretować,
liczby same w sobie nic nie znaczą. Zatem przyszłość humanistyki i nauk społecznych
oraz ich roli w poznawaniu i rozumieniu tajnilców cywilizacyjnego projektu cyfrowego
nie jest beznadziejna, a można by wręcz powiedzieć, że w tym zmieniającym się świecie
są one nieodzowne.
Jest jednalc pewne ryzyko, Ictóre niesie zdanie się na inteligentne systemy analityczne
1raporty, jalcie one wytwarzają. Należałoby zbadać, czy zaawansowana analityka nie grozi
algorytmizowaniem ludzi, czy nie zdają się oni na „mądrość systemu”; czy coraz szersze
korzystanie z niej nie prowadzi do podświadomego niedoceniania własnej interpretacji
i ewaluacji danych, bo „maszyna wie lepiej” Na talcim psychologicznym gruncie może się
rodzić bezkrytyczna postawa wobec systemów informacyjnych. Wybitni intelelctualiści,
Stanisław Lem i Paul Yirilio przestrzegali, że produlccja danych grozi tym, że staną się one
raczej śmietnikiem, wysypiskiem cyfrowym niż sezamem. Lem straszył „bombą megabito
wą” (1999), a Yirilio „bombą informacyjną” (2006). Ten drugi przywołuje Einsteina, który był
przekonany, że wybuch tej bombyjest tylko kwestią czasu, w wyniku czego rozpęta się wojna
informacyjna, oparta na globalnej interalctywności, informacja zleje się z dezinformacją.
W ciągu niespełna kilku lat wraz z wynalazkiem Big Data zmieniła się perspelctywa: to
już nie bomba, a nadzwyczajna szansa czerpania z nowego bogactwa.
39
40
Bibliografia
A sur, S., H u b e rm a n , B. (2010). P red ictin g the F u tu rę w ith S o c ia lM e d ia [online], A rX iv [1.06.2014],
h ttp ://a rx iv .o rg /P S _ c a c h e /a rx iv /p d f/1 0 0 3 /1 0 0 3 .5 6 9 9 v l.p d f
Bal<er, S. (2009). The N u m e r a ti. N ew Y orlc M a rin e r BooI<s.
Banaszl<iewicz, K. {2011). A u d io w izu a ln a ść i m im e ty k ip r z e s tr z e n i. W arszaw a: O fic y n a NauI<owa.
B arabasi, A .L . (2002) L inked. The N e w Science o f N e tw o rks. C a m b rid g e , M ass: P erseu s P ress.
Barabasi, A.L. (2010). B ursts. T h eH id d en P a ttern B eh in d E re ry th in g W e Do. N ew Yorlc: P enguin G roup.
B arabasi, A .L. (2012) J h in k in g in n e tw o rk term s. A conversation w ith A lb e rt-L d szló B arabasi, S ep tem b e r 2 4 ,2 0 1 2 [online]. E dge [17.04.2014], h ttp ://e d g e .o rg /c o n v e rsa tio n /th in k in g -in -n e tw o rk -te rm s
Batelle, J. (2006). S zu k a j. J a k Google i k o n ku ren c ja w y w o ła li rew olucję b izn eso w ą i k u ltu ro w ą . W a r
szaw a: W ydaw . N a u k o w e P W N .
BaudrU lard, J. (2001). R o zm o w y p r z e d k o ń ce m . W arszaw a: Sic.
Bell, D. (1974). The C o m in g o f th e P o st-ln d u s tr ia l Society. A Y en tu re in S o cia l Forecasting. L o ndon:
H e in e m a n n Pub.
Bell, G.; G em m eU , J. (2009). T o ta l Recall: H o w the E -M e m o r y R ev o lu tio n W ill C hange E verything.
N e w York: P e n g u in G ro u p .
Bielecki, T. (2013). C z y je ste ś p a n e m siebie w Internecie? [online]. W yb o rcza.p l [17.04.2014], h ttp ://w y borcza.pl/l,75478,13924072,Czlow iek_m usi_byc_panem _sw o)ego_profilu.htm l?as=2#Łxzz2U nSB9Frl
Beniger, J. (1986). The C o n tro l R evolution. Technological a n d E co n o m ic O rigins o f the In fo rm a tio n
Society. C a m b rid g e : H a rv a rd U n iv e rsity Press.
Biecek, P. (2011). B e z w a ria n c ji n ie d a się żyć, w y w iad K arola Jalochow skiego. P olityka, 46, 5 9 -6 1 .
B obryk, J. 2014. T ra n s h u m a n iz m , c ognitive sc ien c e i w y zw an ia d la n a u k sp o łe cz n y ch . S tu d ia So
cjologiczne 1 (w d ru k u )
B om ba, R. (2011). Socjologia cyfrow a. N o w y p a r a d y g m a t w n a u k a c h społecznych w gospodarce infor
m a c yjn e j [online]. R adosław B om ba. B log [24.04.2014], h ttp ://rb o m b a .p l/a rc h iv e s /1 1 4 0
B ro c k m a n , J. (1996). P ow staje trz e c ia k u ltu ra . W : J. B ro c k m a n (red.) T rzecia k u ltu ra . N a u k a u p ro g u
trzeciego tysiąclecia. W arszaw a: W ydaw . CiS, 2 5 -3 6 .
B ro c k m a n , J. (2005). N o w y renesans. G ranice n a u k i. W arszaw a: W ydaw . CiS.
B u c h an a n , M . (2010). S ocial N e tw o rk s. T he G re a t T ip p in g P o in t T est. N e w S cientist, 2770, 26 o f July.
C astells, M . (2006). Społeczeń stw o sieci. W arszaw a: W ydaw . N a u k o w e P W N .
D a v e n p o rt, Th.; H a rris , J. (2007). C o m p e tin g o n A n a ly tic s: The N e w Science o f W in n in g . B oston:
H a rv a rd B usiness S c h o o l P ublish in g .
D avidow , W . H . (2011). O verconnected: The P ro m ise a n d T hreat o f th e In te rn e t. N e w Y ork: D elphin iu m B ooks.
D avis, F. (1998). K o m p u ter, czyli w s z e c h ś w ia t [online]. M a g a z y n S z tu k i, 17 [17.04.2014], h ttp ://
m a g a z y n s z tu k i.e u /o ld /a rc h iw u m /p o s t_ m o d e rn /p o s tm o d e rn _ 3 .h tm
D iz ard , W . P. (1982). C o m in g In fo rm a tio n A ge. A n O verview o f Technology, E conom ics a n d P olitics.
N e w York: L o n g m an .
F o u cau lt, M . (1993). N a d zo r o w a ć i karać. N a r o d z in y w ięzie n ia . W arszaw a: W ydaw . A le th e ia.
GladweU, M . (2009). P u n k t p rz e ło m o w y . K raków : Z n ak .
G ru b e r, H . E. (2011). A n a liz a k o m u n ik a c ji w n o w y c h m e d ia c h . W : R. W o d a k , M . K rz y ża n o w sk i
(red.) Jakościow a a n a liz a d y sk u rsu w n a u k a c h społecznych. W arszaw a: Ł ośgraf, ro z d z. 3, 8 9 -1 2 2 .
H a b e rm a s, J. (1987). The P h ilo so p h ic a lD isco u rse o fM o d e r n ity . C a m b rid g e M ass: T he M IT P ress.
Id zik , P. (2013). A n a liz a Big D ata. B a d an ia n ie re a k ty w n e w e rze I n te rn e tu 2.0. W : Z w r o t cyfrow y
w h u m a n isty ce . In te r n e t/N o w e M e d ia /K u ltu r a 2.0. Lublin: E -n au k o w ie c, 1 5 3 -1 6 8 .
Jadacki, J. (red). 2003. A n a liz a p o jęc ia info rm a cji. W arszaw a: S em per.
Jenkins, H . (2006). K u ltu r a konw ergencji. Z d e rz e n ie sta ry c h i now ych m ed ió w . W arszaw a: W ydaw .
A k a d em ick ie i P ro fesjo n aln e.
K a cz m are k , J. (2013). A ffective c o n c e p tio n o f in fo rm a tio n a n d affect re p re s e n ta io n in in fo rm a tio n
system s.. Z a g a d n ie n ia In fo rm a c ji N a u ko w ej. S tu d ia In fo rm a c yjn e , 2(102), 6 4 -7 7 .
K erckhove, D. d e (2009a). P rz e ciw A rc h ite k tu rz e (a rc h ite k tu ra inteh g en cji). W : M . D e rd a -N o w a kow ski i A . M aj (red.) K o d y M c L u h a n a . Topografia now ych m ed ió w . K atow ice: W ydaw . N au k o w e
E x M a ch in a, 3 7 -4 4 .
K erckhove, D. de (2009b). Przyszłość 2030. W : M . D erda-N ow akow ski i A . M aj (red.) K ody M cL uhana.
T opografia now ych m ediów . K atow ice: W ydaw . N a u k o w e E x M a ch in a, 8 1 -9 0 .
K aniew ski, Ł. (2014). D ru g ie d n o In te rn e tu . Focus, 1(220), 2 5 -3 0 .
K ro k er, A .; W e in s te in , M . (1994). D a ta Trash: The T h eo ry o f th e Y i r t u a l C lass. N e w Y ork: St.
M a r tin P re ss.
K rzysztofek, K. (2009). Z dek o d o w an e kody. W : A . M aj, M . D erda-N ow akow ski {k A.) K ody M cL uhana.
Topografia now ych m ediów . K atow ice: W ydaw . N a u k o w e E x M a ch in a, 9 -3 6 .
K rzysztofek, K. (2010). P a ra te k st jak o p o stfa b ry k a t k u ltu ry . W : A . G w óźdź (red.) P ogranicza a u d io w izu a ln o śc i. P a ra tek sty k in a , tele w izji i now ych m e d ió w K raków : U n iv e rsita s, 1 3 -4 4 .
K rzysztofek, K. (2011) B ędziem y żyć p o d cyfrow ym n ieb e m (rozm ow a p rz ep ro w a d z o n a p rzez R. B om
b
ę ) . i H isto ria , 19 [24.04.2014], h ttp ://w w w .k u ltu ra ih isto ria .u m c s.lu b lin .p l/ a rchives/2400
L em , S.(1999). B o m b a m ega b ito w a . K raków : W ydaw . L iterackie.
M a n o v ich , L. (2013). S o ftw a re Takes C o m m a n d . N e w York: B lo o m sb u ry P ublish in g .
M ay, T. (2009). The N e w K now : In n o v a tio n P ow ered b y A n a ly tic s, N e w Jersey: W Uey a n d SAS B usi
n ess S eries
M ay er-S ch o en b erg er, V. (2011), D elete: The Y irtu e o fF orgetting in the D ig ita l A ge. P rin c e to n ; O xford:
P rin c e to n U n iv e rsity P ress.
M ay e r-S ch o e n b e rg er, V., C ukier, K. (2013). B ig D a ta . A R ev o lu tio n t h a tw i l l T ransform how we live,
w o r k a n d Think. H a rtc o u rt: E a m o n D o lan , H o u g h to n M ifflin H a rc o u rt.
M u raszk iew icz, M . (2014). Essay o n in fo rm a tio n overload. Z a g a d n ie n ia In fo rm a c ji N aukow ej. S tu d ia
In fo rm a c yjn e , 52(1), 7 - 1 8 .
P o stm a n , N . (2004). Technopol. T r iu m f tec h n iki n a d k u ltu rą . W arszaw a: W ydaw . M U Z A .
Price, G.; S h e rm a n , C.; Sullivan, D. (2001). T h e ln visib le Web: U n c o ve rin g In fo rm a tio n Sources Search
E ngines C a n tS e e . M e d fo rd , NJ: In fo rm a tio n Today.
R heingold, H . (2002). S m a r tM o b s . The N e x t S o c ia l R evolution. T ra n sfo rm in g C u ltu res a n d C o m m u n ities in the A g e o f I n s ta n t Access. C a m b rid g e M ass: Basic B ooks.
R h e in g o ld , H . (2005). N a r z ę d z ia u ła tw ia ją c e m y śle n ie . H is to r ia i p r z y s z ło ś ć m e to d p o s z e r z a n ia
m o żliw o ści u m y słu . W arszaw a: W ydaw . N au k o w o -T ec h n icz n e.
R osen, J. (2010). Sieć bez p rz e b a c z e n ia . G a ze ta W yborcza, 7 - 8 .0 8 ,1 8 - 1 9 .
R oszak, T. (1969). The M a k in g o f C o u n ter C ulture. R eflections on the Technocratic Society a n d Its
Y o u th fu l O pposition. G a rd e n C ity NY: D oubleday.
Salganik, M .
W a tts D. J. (2009). W eb -B a se d E x p e rim e n ts fo r th e S tu d y o f C ollective S ocial D y n a
m ics in C u ltu ra l M a rk e ts. Topics in C ognitive Science, 1(3), 4 3 9 -4 6 8 .
Snow , C h. P. (1961). The Two C ultures a n d the Scientific R evolution. N e w York: C a m b rid g e U niversity
P ress.
S u row iecki, J. (2005). The W isd o m o fC ro w d s: W h y the M a n y A re S m a r te r Than th e Few a n d H ow
C ollective W isd o m Shapes B usiness, E conom ies, Societies a n d N a tio n s. N e w York: D oubleday.
Y irilio, P. (2006). B o m b a in fo rm a c yjn a . W arszaw a: Sic!
W ein b erg e r, D. (2008). E ve ry th in g Is M iscella n eo u s: The P ow er o f the N e w D ig ita l D isorder. N e w
York: H e n ry H o lt & Co.
41
42
Domains and Contexts of Information Science in the Digital
Age: Networks - Information - Data - Software
Abstract
P u rp o s e /th e s is ; This p ap er is a n a tte m p t to answ er th e ą u estio n w h eth er the fact th a t h u m an experience a n d practice are m anifested largely or fully w ithin digital environm ent creates m ore opportun ities to integrate in form ation science th a t researches the a fore-m entioned issue a n d w h eth er it
w ould allow the researchers to develop coherent know ledge concerning naturę, society a n d h u m an
beings. The a u th o r does n o t m ean the th eo ry of „everything” but som ething w hich has been know n
for, at least, the last two decades as „third cu ltu re”.
A p p ro a c h /m e th o d s; The m eth o d em ployed in this, largely sociological, p ap er w as the critical and
qualitative discourse analysis. The know ledge on new surfacing social form s a n d the role of inform a
tio n in this process rem ains to be created by social im aginaria ra th e r th a n experience th at is relatively
scarce as the society still deals w ith history in the m aking. A s a result, verified in form ation theories
are few a n d discourses, often contradictory, are very com m on. In this case the descrip tio n of each
p henom enon, if it is to be exhaustive, needs to be set against various discourses.
R esu lts a n d c o n clu sio n s; The a u th o r defines m ain concepts functionally a n d sem antically related
to the w ay „inform ation” is u n d e rsto o d - a n im p o rta n t step if one takes into consideration changes
o ccurring in the process of analog-to-digital shift. The previous paradigm has b e en exhausted or, at
least, the language used for the description of inform ation h as aged, w hich is confirm ed by th e fact
th a t this paradigm currently h osts m ore ą uestions th a n answ ers. The a u th o r criticizes existing disco
urses a n d proposes his ow n definitions of n ew p hen o m en a in the inform ation sphere. The issue of
language is very significant - new nam es for the phenom ena influence hum an thinking, and, inevitably,
h u m a n actions. A s a sociologist the a u th o r analyzes it from the perspective of social transform ation
w itnessed by the society th e im pact of w hich can n o t be recognized a n d u n d e rsto o d at the m om ent.
O riginality/value: The paper is an attem p t at system atizing and integrating inform ation science issues
in four areas: n etw ork science, in form ation science, data science a n d softw are studies. In Polish and
foreign literatu re those areas are often studied b u t described separately.
Keywords
C ulture analytics. D ata. Digital H um anities. D igitization. Inform ation. In fo rm atio n society. Infor
m atio n studies. N etw orked society. N etw orks. Social softw are. In fo rm atio n turn.
Dr hah. K A Z IM IE R Z K R ZY SZTO F E K jest profesorem socjologii w Szkole Wyższej Psychologii Społecznej i wy
kładowcą w Polsko-Japońskiej Wyższej Szkole Technik Komputerowych. Stypendysta Fulbrighta w Massachusetts
Institute o f Technology w zakresie badań nad m ediam i i komunikacją, gościnny wykładowca w College o f Liberał
Arts, Pensylvania State University (1996). W iatach 1995-2006 członek Komitetu Prognoz P A N „Polska 2000 Plus".
Autor wielu publikacji z dziedziny mediów, społeczeństwa informacyjnego, sieci społecznych, technologii cyfrowych,
m.in. książek Komunikowanie międzynarodowe: informacja - kultura - środki masowego przekazu - stosunki
międzynarodowe (Warszawa 1983), Cywilizacja: dwie optyki (Warszawa 1991), (wspólnie z M. S. Szczepańskim)
podręcznika uniwersyteckiego: Zrozum ieć rozwój: od społeczeństw tradycyjnych do informacyjnych (Katowice,
2002, wyd. 2, 2005) oraz raportu dla United Nations Derelopment Program: Poland and the Global Information
Society. Logging on (2002).
Kontakt z autorem: kkrzyszl@ swps.edu.pl
Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej w Warszawie
u l Chodakowska 19/31
03-815 Warszawa
43
W hat is Open Data
and How to Benefit from It
Sebastian Grabowski
Orange Polska S.A
Centrum Badawczo-Rozwojowe /Research and D evelopm ent Center
Abstract
P u rp o se/T h esis; The aim of this pap er is to in tro d u ce the concept th a t O p e n D ata a n d O p e n APIs
provided by C om m unication Service P roviders in tegrated in one end-u ser-o rien ted application m ay
considerably im prove the process of com m unication betw een people a n d institutions.
A p p ro a c h /M e th o d s; O p e n D ata is one of the key elem ents of th e bro ad In tern e t ecosystem ; o ther
elem ents, such as o p e n interfaces, o p en source, API, etc., are the assets th a t m ake the In tern e t
e nvironm ent robust, scalable, a n d extendable. The paper, based o n the case study analysis, presents
selected applications integrating the com m unication enablers in the form of O p e n A PIs a n d O p e n
D ata sources.
R esults a n d c o n clu sio n ; The com bination of O p e n D ata a n d fu n ctio n s provided by telecom m unications operators in the form of O p e n APIs significantly im proves a n d facilitates the processes
of com m unication b etw een people a n d institutions.
O riginaIity/V aIue; The a u th o r proposes to integrate O p e n D ata w ith real tim e c om m unication func
tions provided by C om m unication Service Providers in the form of O pen APIs, O pen D ata and O pen
APIs are effective tools to create user-m ade environm ents th a t are convergent a n d coh eren t from
the application source code po in t of view.
Keywords
O p e n D ata. O p e n API. Service interfaces. T elecom m unications operators.
Received: 21.03.2014.
Revised: 8.05.2014.
Accepted: 16.05.2014.
1. Introduction
O pen Data is one of the symbols of our times. Its naturę and application is best defined
by DBpedia (Auer, et. al. 2007, 722):
O pen data is the idea that certain data should be freely available to everyone to use and republish
as they wish, w ithout restrictions from copyright, patents or other mechanisms of control.
Another definition was created by the Open Knowledge Foundation in 2005 (Defining
O pen Data, 2013):
O pen data is data that can be freely used, shared and built-on by anyone, anywhere, for any purpose.
It seems conclusive that Open Data should be easily accessible to all citizens without any
legał or technical limitations. W hat purpose does Open Data serve? First and foremost,
it facilitates the transparency of public life. W hen combined with Information from web
ZIN 2014, 52(1), 43-51
44
Sebastian Grabowski
portals, social networking sites and facilities provided by Open API, Open Data enables
internet users to create new innovative portals, applications and systems. Open Knowledge
Foundation portal defines three key features of openness (Defining Open Data, 2013):
Ayailability and access - the data m ust be available for everyone in convenient and modifiable form.
Reuse and redistribution - term s and condition sbould perm it reuse and redistribution of data
in macbine-readable form.
Uniyersal participation - everyone m ust be able to use data sets.
O pen Data significantly influences three areas: open governance, sm art cities and
innovation.
In open governance O pen Data showing politicians’ activity gives citizens the opportunity to evaluate their representatives in the process of governance. The Information about
the results of parliament voting, absences and activity in the mass media can be very useful
for the assessment of politicians.
Smart cities is another large area of potential Open Data application. The smart city
concept is focused on providing models and specific solutions based on innovative new
technologies, new organizational models and management as well as new legał regulations for the development of urban infrastructure, efficient resource usage, support of
social interactions and construction of social Capital (Muraszkiewicz, 2014). Open Data
is extremely im portant here as it may be used to collect and expose Information about:
the actiyity of citizens on the city portals, housing prices, trafflc Information, safety, number
of students in schools, energy and water consumption, etc.
In the case of innovation Open Data refers to the concept of Open Innovation by Professor Henry Chesbrough (Chesbrough, 2006). Open Data exposed with API allows the
users to create innovation (e.g. new innovative applications and services) outside the place
(organization) where the data is stored.
In this paper the author focuses on the examples of applications based on the concept of
Open Data and Open API exposed by telecommunications (telecom) service providers - in
particular on the features provided by Orange. It should be noted that the legał aspects of
the selected applications discussed here have been limited to the case of the telecomm u
nications market in Poland.
2. How to make Open Data accessible?
According to the definition ąuoted in the previous section, Open Data is assumed to be
readily available for reuse and reprocessing. In order to meet these conditions, data proyiders are reąuired to expose data in such a way as to malce it:
- easily accessible for potential users,
- available for a num ber of users simultaneously,
- regularly updated,
- secure in term s of access, both for the supplier and the receiver.
It seems absolutely necessary for the entity providing the data to build a platform that
will be able to expose data in a safe and productive way. The first issue to be talcen into
consideration is the architecture of the platform sińce the system may be built with either
W hat is Open D ata and How to Benefitfrom It
\
Open D ata - czym są i ja k z nich korzystać
centralized or distributed architecture. The centralized option ensures the security of
the Open Data. In that case all hardware and software elements of the platform may be
installed in the data center of the institution exposing the data. On the other hand, it is
a considerable challenge to malce such an environm ent productive and fully available.
The perform ance may be improved mainly through the enhancem ent of the resources
(that is via additional servers, databases, network devices), which is an expensive solution.
A nother approach is a distributed system. In this case the elements of the system may
be situated in different places and with various entities being located in so-called doud.
As a result, O pen Data is available in different places in the networked environment, which
on the one hand solves the problem of performance, but on the other hand malces the users
face the challenge of keeping stored data up-to-date in the distributed environment. This
reąuires the development of tools for synchronizing data with the prim ary source.
Another matter to be considered is the compliance with the standards and IT protocols
used for the data exposure. In order to malce data reusable and easy to use in web portals,
applications and systems, the programming interfaces known as API (Application Programming Interface) should act as data carriers. The data repository using the API can provide
the end user with the data represented via the most popular Internet protocols, such as
HTTP (Hypertext Transfer Protocol), FTP (File Transfer Protocol) or LDAP (Lightweight
Directory Access Protocol). These protocols usually send text data. However, the user may
also talce advantage of less popular protocols (e.g. binary protocols) which are more difficult to implement but offer better security and compression of transm itted Information.
The contem porary trends prove that in the majority of cases the platforms exposing
both Open API and Open Data use Web Services technologies based on HTTP protocol.
However, another issue arises at this point, namely Web Services (WS) exist in two dif
ferent models. One of them is strictly related to Service Oriented Architecture (SOA) in
the case of which web services talce advantage of SOAP protocol and service semantics
w ritten in WSDL specification (Newcomer, 2003). Slightly simpler attitude is proposed by
the RESTful architectural style (Richardson et. al. 2013) which is based on the Resource
Oriented Architecture (ROA), where the access to the service (e.g. to the Open Data) is
gained through URL (Uniform Resource Locator) resources and methods in HTTP protocol
(such as GET, POST, PUT, DELETE).
A nother topie demanding attention appears here, i.e. the format of the data itself as
exposed by Web Services. Simple data can be displayed in a text format, e.g. Comma Separated Yalues (CSV), or in the key-value format, but also with the help of XML (Newcomer,
2003) and JSON^ (Rockford, 2009) notations.
W hen dealing with complex data types containing, for instance, graphics, the way of exposing such content by Web Services must allow for the simple download of such objects.
The instances of such data types are the Geographic Information System (GIS) records
representing maps which are provided via e.g. Web Map Service protocol (WMS).
The application of open protocols and standards presented in this section facilitates both
the exposure of Open Data and the creation of applications using it. The accessibility of SDK
sets (Software Development Kit) accelerates and simplifies the job of the programmers
even further. SDK modules, available for particular programming environments (Java,
45
46
Sebastian Grabowski
MS Yisual Studio, PHP, etc.), provide programmers with objects that may be processed by
classes and application methods. Using the objects of Enterprise JavaBeans specification
of Java language is very good example of this type of high-level programming.
3. The sources of obtaining Open Data and potential problems
The most crucial sources of Open Data are governmental and educational institutions.
Governmental institutions „effortlessly” acąuire some collections of Citizen data, industrial data, statistical data, etc. Some of this data is sensitive because of the PoUsh law on
the Protection of Personal Data and it cannot be made public. However a considerable
num ber of records (lilce statistical data) may be published within the Open Data model.
The examples of data repositories coming from Polish governmental sources are: Otwarty
Budżet (Open Budget) and Sejmometr (Parliament-Meter) sites.
Another substantial collection of Open Data is the data related to the educational in
stitutions. In 2004 the education ministers of all m em ber nations of the Organization
for Economic Cooperation and Development (OECD) signed a docum ent in which they
declared that all data obtained as a result of the allocation of public funds must be publicly
accessible. The significant num ber of projects and communities on the Web is dedicated
to the open publication of data. It is worth mentioning here the chemistry-oriented Blue
Obelisk group^ and Linked Science projectl
It should also be pointed out that there are two other potential sources of data (perhaps
still not treated as Open Data), that is, social networking and telecom operators. Social
networking sites such as Facebook, Twitter or Google practically base their entire business
model on acąuiring data from the Internet users and malcing them available to third parties
(mainly in order to present contextual advertisements to the users).
Another issue is the acąuisition of data from the public, e.g. applying the methods of
crowdsourcing. From the end-user point of view it is essential to provide a convenient interface for entering data or malcing it available. These interfaces can be offered in the form of:
- websites,
- dedicated desktop applications,
- mobile applications.
Two first m entioned above include, for instance, portals enabling citizens to report
problems with infrastructure, such as FixMyStreet^ FijcMyTransport®, or the Polish initiative Naprawmy To! ^ (Let’sFixIt!). The latter also offers a mobile application for Android
(operating system). Another interesting example of a mobile application used to capture
and share Information within Open Data model is the application called Yanosik^ This
system warns users against the police patrols, speed cameras and traffic incidents and all
Information can be entered into the system by the application users.
h ttp://w w w .blueobelisk.org/
h ttp ://lin k ed scie n ce .o rg /
h ttp://w w w .fixm ystreet.com
h ttp ://w w w .fix m y tran sp o rt.co m
h ttp ://n a p ra w m y to .p l/h o m e
h ttp ://y a n o sik .p l/
\
4. Open API - the key to success
Programming interfaces have been well known in the Computer science for many years.
The adjective “open” has already been used in the names of numerous Computer interfaces just to mention M icrosoft’s ODBC (Open DataBase Connectivity) or OpenGL standards
of graphics programming. The term “Open API” appeared for the first time in the Internet
world of social networking and Web 2.0. The creators of the term meant to emphasize the
ease of combining different platforms and systems based on Web Services. It is important to
mention that Open APIs are published on the Internet and their specifications are available
to all potential users. Why O pen API is so crucial? First of all, it enables programmers to
create interesting end-user applications of commercial value. The “interesting” application
should have the following characteristics:
- combine Open APIs from various sources (mashup),
- use or gain O pen Data,
- have an attractive graphic representation,
- have rich functionality,
- have Iow hardware reąuirements,
- in the case of mobile applications provide Iow power consum ption in relation to
the battery drain,
- have a “reasonable” price.
Combining all, often even contradictory, features listed above, in one application is not
easy. The large num ber of free applications available on the web have not proved to be
commercially successful and few of them deserve to be called “killer applications”
Telecom operators have also managed to recognize the potential of O pen APIs and
made a num ber of features available for the programmers on the Internet. Some of those
functions are: receiving and sending SMS, MMS or USSD (called Unstructured Supplem entary Service Data), locating mobile terminal (mobile phone), checking its status (free,
busy) or adding amounts for goods and services purchased on the Web to the subscribers
account (payment API).
5. Examples of applications using Open APIs and Open Data
Orange Labs created a number of applications within the Open Middleware 2.0 Community
project that integrate functions of a telecom operator with an Open Data facility (Podziewski
et. al. 2012; Bogusz et. al. 2012; Litwiniuk et. al. 2012), and the concept of using an Open
API in a variety of systems and applications (Kalitska, et. al. 2012; Legierski & Korbiel,
2011). This section depicts several applications that use Open APIs and Open Data.
Em ergency B utton (Podziewski et. al. 2012) - the idea o fthe Emergency Button appli
cation is based on the interaction between the senior and the caregiver. Seniors are people
with health problems reąuiring special care, help or assistance. If they use mobile phones,
they are given an opportunity to start the Emergency Button service (by pressing the key
with program med USSD code or automatically - whenever the phone detects the users
fali). W hen the action is initiated, the caregiver receives a message (an SMS) containing
the location of the senior including his/her geographical coordinates and approximate
47
48
Sebastian Grabowski
address. The application uses the following API: Receive USSD, SMS Send and Terminal
Location, as well as the Google Maps API.
BusStop (Litwiniulc et. al. 2012) - this is an application focused on public transport.
The system is to provide the user with the Information on the timetables of selected bus
lines, the routes of individual lines and lines running in the users vicinity. This service is
based on the functionalities offered by mobile networks. BusStop application uses USSD
channel through which it is possible to provide the service. In the next step, the system
locates the user and his nearest bus stop or selects the timetable reąuired by the user.
In the finał stage, the Information reąuested by the user is sent to him via SMS. This API
application employs: Receive USSD, Send SMS, Terminal Location and the data from ZTM
Warszawa (Warsaw Public Transport Authority).
Telco 2.0 for UC (Bogusz et. al. 2012) - Unified Communications is a concept which
has recently become popular on the market of business communication. It combines all
possible communication channels in one application and for one phone number. The UC
communication can be expanded with such channels as, for instance, SMS, MMS and USSD.
Telco 2.0 for UC enables the use of the operator function in the system from Siemens Openscape UC. The typical user has his office VoIP phone connected to the OpenScape
Voice software telecom switch using the SIP protocol. On the other hand, such a subscriber
has access (using a Computer and web browser) to the OpenScape Web Client application,
which enables the use of advanced Unified Communications functions such as conferencing. Instant Messaging conversations, phone management (CTI - Computer Telephony
Integration), etc. The Architecture of the Siemens OpenScape environm ent has been
complemented with the Telco 2.0 for UC server, the task of which is, on the one hand, to
establish and maintain a communication session (using Open API) with the service provider’s Service Delivery Platform (SDP), and, on the other hand, to expose services to the
subscriber of the Unified Communications system. The Telco 2.0 for UC allows the users to
send SMS and USSD messages, as well as locate the mobile terminal. The application uses
Send SMS, Send USSD and Terminal Location APIs. O ther Open APIs used in the system
are Google Maps and OpenScape UC SOA API.
Social Game - This is a mobile social networking city game. The main objective of this
scheme was to build a platform which enables users to create their own scenarios for urban
games. The scene of the game can be any place specified as its territory by the designer
of the game. The player can be anyone with a mobile phone offering access to the Internet.
The audience passively using their laptops or desktops transfer hints to the players.
The idea of an urban social game is based on the use of Information provided by the operators platform which exposes Open APIs. As a result, the city game has been complemented
with Information provided directly by the mobile network. This additional telecommunications aspect will allow for the use of a mobile phone as a terminal to control the game
in which the users participate. Through USSD messages the users can be informed about
events talcing place in the game which are significant from their point of view, and they
may inform the platform about their activities. Additionally, the system specifies the player
location via the platform in order to handle the scenario. The application uses Send SMS
Terminal Status, Terminal Location and Facebook API.
\
6. Telecom operator as a potential source of Open Data
Telecom operators storę extensive amount of data both about their customers and telecommunications infrastructure. Some of it can be published and made available as Open Data.
This type of data includes, for example, Information about the architecture of the mobile
network. Data such as the location of BTS (Base Transceiver Station) and Information about
the mobile celi (Celi ID) are the subject of two crowdsourcing projects, that is BTS Search®
and Open Celi ID^. The Information concerning the infrastructure components of those
mobile operators is collected by the Internet users and made available as Open Data. However, the telecom operator is able to expose the same set of data on the Internet in the form
of Open API. It should be emphasized that this data will obviously be more current than
the Information gathered by the Web community.
The operator can even go a step further and offer more sophisticated and detailed data (this
time, for a fee) including e.g.: the location of the BTS, the Celi ID values, Base Station Identity
Code Neighbor Celi and Information about the ID of BCCH (Broadcast Control Channel
ID). This data set can be useful for external entities to build algorithms determining more
suitable location of mobile stations and evaluation of the ąuality of the network operator.
Another set of data that can be offered in the form of Open Data may represent aggregated
Information about telecommunications traffic between cities. W hen selling data, the provider can offer more detailed set of Information on, for instance,the telecommunications
traffic observed from the BTSs.
To sum up, it seems conclusive that the telecom operators should not oversee the benefits
of data sharing both in the Open Data and paid data models and develop business models
in which they can offer these types of data to their customers.
7. Conclusions
The use of Open API programming interfaces is the prereąuisite for the effective use and reuse of Open Data. It is strictly related to the fact that the productive use of data basically
means its employment in web applications and web portals. Only the exposure of data in the
form of API by the source system can make it up-to-date and valid for the user. At the same
time, it can secure the data and protect the integrity of data transmission.
W hen talking about the exposure of Open Data and Open API in recent years, in particular in the Internet environment, it is possible to observe trends in the use of Web services
based on RESTful protocol and data representation in the form of XML and JSON standard.
Standards related to the use of SOA and SOAP protocol, also being upward trends, have
been popular mostly with private networks of companies and government organizations.
The examples of applications created in Orange Labs clearly show that the combination
(mashup) of Open API and Open Data is crucial for the functionality of innovative appli
cations, and the Open Data itself made available by means of Open APIs is a key element
of the network ecosystem.
h ttp ://b tse a rc h .p l
http://w w w .opencelU d.org/
49
50
Sebastian Grabowski
References
A uer, S. R.; Bizer, C.; K obilarov, G.; L e h m an n , J.; C yganiak, R.; Ives, Z. (2007). D B pedia: A N u c leu s
for a W eb o f O p e n D ata. In: A berer, K., e t al. (eds.) T h e S e m a n tic W e b . 6 th I n te rn a tio n a l S e m an tic
W eb C o n fe ren c e, 2 n d A sia n S e m an tic W eb C o n feren ce, IS W C 2007 + A S W C 2007, B usan, K orea,
N o v e m b e r 1 1 -1 5 , 2007. P ro c e ed in g s. B erlin: S pringer, 4825 7 2 2 -7 3 5 .
B ogusz, D.; L egierski, J.; P odziew ski, A .; L itw iniuk, K. (2012). T elco 2.0 fo r U C - A n ex am p le o f inte g ra tio n te le c o m m u n ic a tio n s serv ice p ro v id e r’s SD P w ith e n te rp ris e U C system . In: M . G a n zh a ,
L. M a caiszek , M . P a p rz y ck i (eds.) C o m p u te r Science a n d I n fo rm a tio n System s (F edC SIS) P roce
edings. W arszaw a: Polskie T ow arzystw o In fo rm a ty c z n e , IEEE C o m p u te r S o c iety P ress, 6 0 3 -6 0 6 .
C h e sb ro u g h , H . (2006). O pen in n o va tio n . B oston: H a rv a rd B usiness S c h o o l P ress.
D efin in g O p e n D ata. (2013) [online]. O p e n K now ledge F o u n d a tio n Blog, [24.04.2014], h ttp s ://o k fn .
o rg /o p e n d a ta /
K alitska, S.; K ukiełka, P ; Jończyk, M .; L egierski, J.; Szczekocka, E. (2012). E o recastin g o f th re a te n in g
s itu a tio n s in S m a rt Space. In: M . G a n zh a , L. M a ciaszek , M . P ap rzy ck i (eds.) C o m p u te r Science
a n d In fo rm a tio n S ystem s (F edC SIS) P roceedings. W arszaw a: Polskie T ow arzystw o In fo rm aty cz n e ,
IEEE C o m p u te r S o c iety P ress, 6 4 1 -6 4 7 .
L egierski, J.; K orbel, P. (2011). T elco 2.0 - p rz y k ła d y p ra k ty c z n e g o w y k o rz y stan ia in te rfe jsó w te le k o m unikacyj nych p la tfo rm u sługow ych [online], [3 0 -05.2014], h ttp ://w w w .tu .rd .tp .p l/p o rta l/a rticle /
T elco_2.0_K STiT _201 I P r z y k l a d y i m p le m e n t a c ) i.p d f
L itw in iu k , K.; C z a rn e c k i, T.; G ra b o w sk i, S.; L egierski, J. (2012). B u sS to p - Telco 2.0 a p p lic a tio n
s u p p o rtin g p u b lic tr a n s p o r t in a g g lo m e ra tio n s. In: M . G a n zh a , L. M a ciaszek , M . P ap rzy ck i (eds.)
C o m p u ter Science a n d In fo rm a tio n System s (FedCSIS) Proceedings. W arszaw a: Polskie T ow arzystw o
In fo rm a ty c z n e , IEEE C o m p u te r S o c iety P ress, 6 4 9 -6 5 3 .
N e w c o m e r, E. (2002). U n d e rsta n d in g W eb Services: X M L , W SD L , SOAP, a n d U D D I. B oston: A ddison-W esley.
P o d z iew sk i, A.; L itw in iu k , K.; L eg iersk i, J. (2012). E m e rg e n c y b u tto n - A T elco 2.0 a p p lic a tio n
i n th e e -h e a lth e n v iro n m e n t. In: M . G a n zh a , L. M ac ia sz ek , M . P ap rzy ck i (eds.) C o m p u te r Science
a n d In fo rm a tio n S ystem s (F edC SIS) P roceedings. W arszaw a: Polskie T ow arzystw o In fo rm aty cz n e ,
IEEE C o m p u te r S o c iety P ress, 6 6 3 -6 7 7 .
R ic h a rd so n L.; R uby S. (2007). R E S T fu l W eb Services. E arn h am : 0 ’Reilly.
Open Data - czym są i jak z nich czerpać korzyści
Abstrakt
C el/teza: Celem pracy jest przedstaw ienie koncepcji mówiącej, że O tw arte Dane i funkcje dostarczone
przez o peratorów telekom unikacyjnych w form ie O p e n API zintegrow ane w aplikacji użytkow nika
końcow ego m ogą w sposób istotny popraw ić proces kom unikacji pom iędzy ludźm i i instytucjam i.
K o n c ep c ja/m eto d y b adań: O tw arte D ane są jednym z kluczowych elem entów ekosystem u Internetu,
Inne elem enty, takie jak: otw arte interfejsy program istyczne, open source, API sprawiają, że środo
w isko In tern e tu jest niezaw odne, skalowalne i rozszerzalne. W publikacji przedstaw iono przykłady
zastosow ania aplikacji integrujące funkcje komunil<acyjne w form ie O p e n API i O tw arte D ane. Praca
jest o p arta na m etodzie studium przypadku (case study).
W y n ik i i w nioski; Głównym przesłaniem jest konkluzja, iż O p e n D ata w połączeniu z funkcjam i
dostarczanym i przez op erato ró w telekom unikacyjnych w form ie O p e n API znacznie popraw iają
i ułatw iają procesy kom unikacji m iędzy ludźm i i instytucjam i.
\
O ry g in a ln o ść/w a rto ść poznaw cza; W niniejszej pracy zaproponow ano integrację otw artych danych
z funkcjam i kom unikacji w czasie rzeczyw istym św iadczonym i przez o peratorów telekom unikacyj
nych w form ie O tw artych API. Przykłady aplikacji pokazują, iż O p e n D ata i O p e n API to proste,
ale skuteczne narzędzia do tw orzenia przez użytkow nika środow isk aplikacyjnych, które zapew niają
konw ergentność i spójność kodu.
Słowa kluczowe
O tw arte D ane. O tw arte API. Interfejsy usług. O p erato rzy telekom unikacyjni.
SE B A ST IA N G RABO W SK I - G raduatedfrom theFaculty o f Electronics and Telecommunications a t Koszalin
University o f Technology, the Faculty o f M anagem ent a t the University o f Warsaw a n d the Warsaw School o f
Social Psychology. His research focuses on Open Data, Open A P I interactions between users o f telecommunica
tions networks a nd the Internet as well as issues related to Open Government. For the p a st 12 years he has been
involved in the telecommunications industry, currently he works in Orange Poland. He is the Director ofOrange
PolandResearch andD erelopm ent Center He is a cofounder ofthe Open M iddleware 2.0 community - a program
hringing together different communities o f derelopers, researchers, technology suppliers and I T companies near
the World o f Telecommunications a nd I T
C ontactto theAuthor: [email protected]
Orange Polska
Badania i Rozwój Sieci i Platform Usługowych
Centrum Badawczo-Rozwojowe
Obrzeżna 7
02-691 Warszawa
51
52
Information Literacy and Doctoral Students
in France and Poland. A Comparative Study
The University ofW arsaw Lihrary
Lahoratoire GERiiCO, Unirersite Lille Nord de France
Abstract
P u rp o s e /th e s is ; The purpose of this p ap er is to discuss the issue of inform ation literacy (IL) in view
of French-Polish com parative research on in form ation users. In the first p a rt of the paper the similarities a n d differences in Polish a n d French approaches to in form ation literacy are analyzed from
the perspective of higher education. Next, the results of research cond u cted am ong doctoral students
at the U niversity of W arsaw a n d the U niversity o f Lille are presented.
A p p ro a c h /m e th o d s; Three m eth o d s w ere used: survey, n o n p a rticip a n t observation and elem ents
of g ro u n d e d theory. The research ten d e d o n the one h an d to verify th e hypothesis o n a Iow use
of scientific journals by d octoral students, a n d o n the o th er h an d to answ er th e ą u estio n w hat librarians a n d faculty should do to increase this use.
R e su lts a n d c o n c lu sio n s; Two m ajor facto rs w ere identified: (1) th e lack of specialized library
in stru ctio n addressed to do cto ral students (in the case of Poland) a n d (2) the lack of p ro m o tio n /
dissem ination of such in stru ctio n am ong d o ctoral stu d en ts a n d lecturers w ho could encourage their
students to p articipate (in the case of France).
R esearch lim ita tio n s; The response sam ple m ay be perceived too sm ali to be representative for b oth
universities; the m eth o d of identifying the field of studies m ay be disputable; the ą u estio n if the uniyersities in Lille and W arsaw are com parable m ight be posed.
P ra c tic a l im p lica tio n s; This study m ight help librarians u n d e rstan d users’ n eeds a n d define the gaps
in the library offer, It also highlights the im portance of the IL education in the university environm ent,
O rig in ality /v alu e; This is the first study o f its kind a n d the first com parative study cond u cted after
the im p lem en tatio n of B ologna Process. It identifies the issues th a t m ight be considered a n d im plem en ted by the libraries w ith the m ain one being the reinforcem ent of the role a n d im p o rtan ce of IL.
Keywords
Inform ation literacy. D octoral students. C om parative study. G ro u n d ed theory. France. Poland.
Received: 10.03.2014.
Revised: 6.05.2014.
Accepted: 10.05.2014.
1. Introduction
This paper summarizes the comparative research conducted in the frame of international doctoral thesis, prepared under joint supervision system (co-tutelle). The research
aimed at shaping inform ation Uteracy (IL) for enhancem ent of the use of scientific jour
nals among doctoral students at the University of Lille (France) and the University of
Warsaw (Poland).
ZIN 2014, 52(1), 52-66
Information Uteracy and doctoral students...
\ Edukacja informacyjna a doktoranci...
2. Information literacy definition
To describe the concept of information literacy (IL), it is good to talce as a starting point
the condensed definition that underlines the most crucial aspects of the problem. However,
the widely described in literature issue is that one, universally accepted definition of the IL
concept does not exist. As Carla Basili noted:
This is a complex phenom enon, which can be analyzed from several perspectives (Basili, 2008, 3),
thus several attempts to define IL can be found in the literature (see: ALA, 1989; Andretta &
Cutting, 2003; Basili, 2008; Feather, 2003; Johnston & Webber, 2006; Lloyd, 2003; Wallis, 2005).
But still the most recognized and the most freąuently cited definition of IL is that proposed by the American Library Association:
To be information literate, a person m ust be able to recognize when information is needed and have
the ability to locate, evaluate and use effectively the needed information (ALA, 1989).
And the ALAs definition seems to be the most relevant also for the purpose of this paper.
3. From library instruction to IL
Traditionally, library instruction, known also as bibliographic instruction or library course
took place in the library building and is aimed to familiarize the users with the library,
its holdings, services, and rules of use. It was some kind of introduction to the library
enyironment, including its resources, seryices and the psychical collections. In fact, it
concentrated on using information tools rather than information searching and retrieval.
It did not teach critical thinlcing and evaluative skills. The wide access to the complex
inform ation enyironm ent changed the role of librarians, from “gatekeepers” to “guides”
(Wallis, 2005).
Andretta (2005) underlines the fact that the introduction of IL concept brought a change
in library trainings. From tutor-centred (instructions im parted by a tutor at indiyidual or
group levels), they shifted to student-centred (with an independent learning approach).
Also the mode of delivery changed: from library tours and orientation lectures to fully
integrated and accredited units that cover information-seeking practices.
For Basili, library instruction is limited to holdings and seryices provided by the library
and it is addressed only to library users, while IL
relates to every form of explicit, codified and recorded information, and is addressed to everyone
who needs information for study or practical purposes (Basili, 2008,5).
According to lannuzzi, IL is much more than library instruction as it incorporates conceptual, technical and critical thinlcing skills. So it
reąuires an institutional involvement that extends far beyond the library (lannuzzi, 1999, 304).
The m entioned need of broader involvement will be the crucial factor discussed later in
this paper. But, as Owusu-Ansah concluded:
53
54
the crux remains user instruction, but no longer library user instruction. It is now information user
instruction, with all the implications and expectations that the IL m ovement has come to propagate
and stand for (Owusu-Ansah, 2004, 10).
That is why, in this paper, the term s “IL eduaction” and “hbrary instruction” will be used
synonymously.
4. Translation problems and linguistic divagations
The translation of the English term “information literacy” into other languages is always
a major input in the development of IL in non-English spealcing countries. However, the
translation implicates not only the term , but also further conseąuences of understanding
this term and its application. This is not only a linguistic but also a semantic matter.
In the case of French and Polish languages, the various translations (thus, understandings as well) can be noticed and this does not facilitate the unification of IL and creation
of national IL standards.
Table 1. Polish and French synonyms and term s related to IL
POLISH EQUIVALENTS
u m ie ję tn o ść k o rz y sta n ia z inform acji;
u m ie ję tn o ść p o słu g iw a n ia się in fo rm acją;
u m ie ję tn o ść w y szu k iw a n ia in fo rm a cji
w ró ż n y ch ź ró d ła c h i m ed ia ch , jej selekcji,
k ry ty cz n ej o c en y o ra z p rz e tw a rz a n ia jej n a
w ła sn y u żytek;
b ieg ło ść w u ż y tk o w a n iu inform acji;
u m ie ję tn o śc i in fo rm acy jn e;
k o m p e te n c je in fo rm acy jn e;
ed u k ac ja in fo rm a cy jn a ;
e d u k ac ja m ed ialn a;
s p ra w n o ść in fo rm a cy jn a ;
sp ra w n e k o rz y sta n ie z inform acji;
św ia d o m o ść in fo rm a cy jn a ;
a łfa b e ty z m inform acyjny.
ERENCH EQUIVALENTS
fo rm a tio n a ła re c h e rc h e d o c u m e n ta ire ;
fo rm a tio n a ła re c h e rc h e d ’in fo rm a tio n ;
fo rm a tio n a ła m e th o d o ło g ie d o c u m e n ta ire ;
fo rm a tio n des u sagers;
fo rm a tio n d o c u m e n ta ire ;
fo rm a tio n a ła m a itris e d e 1’in fo rm a tio n ;
fo rm a tio n a łu s a g e d e ł ’in fo rm a tio n ;
e d u c a tio n a T inform ation;
fo rm a tio n a łln fo rm a tio n ;
a łp h a b e tism e in fo rm a tio n n e ł;
a p p ro p ria tio n de łln fo rm a tio n ;
c o m p e te n c e in fo rm a tio n n e łłe ;
c u łtu re de T inform ation;
c u łtu re in fo rm a tio n n e łłe ;
intełłig en ce in fo rm a tio n n e łłe ;
m e th o d o ło g ie d o c u m e n ta ire ;
m e th o d o ło g ie d e łln fo rm a tio n ;
łitte ra tie in fo rm a tio n n e łłe .
Sources: Candalot Dit Casaurang, 2005; Chevillotte, 2004; Chevillotte, 2005; Denecker & Durand-Barthez, 2011; Derfert-Wolf, 2009; Le Deuff, 2007; M artin, 2005; Serieyx, 1993; Universite Lille 3, 2009.
łn literał translation, in non-English speaking countries, “literacy” is a term connoted culturally, in no way equivalent to “literacy” used in the Anglo-Saxon literature. That is why it
is so difficult to transpose it into other cultural worlds (Chevillotte, 2007). All countries that
applied the IL concept and created their own standards, had to face this task. Two kinds of
translation approach can be noticed: the literał and the more descriptive. The literał ones
(as cited in Kurkowska, 2008) are for example: (Rus.) UHCpopMaąuoHHUH zpaMomHomb,
(Cz.) informaćm gramotnost, (SI.) informaćnd gramotnost’, (Fin.) informaatiolukutaito,
(It.) alfabetizzazione informativa. The second kind is the descriptive translation where the
“literacy” is not translated as “alphabetization” but as “competencies”. This is probably due
to the fact that in these languages the “alphabetization” has the literał meaning of reading
and writing skills (lilce in Polish; that will be discussed below). The selected foreign term s
including word “competencies” are: (Ger.) Informationskompetenz, (Du.) informationskometence, (Se.) informationskompetens, (No.) informasjonskompetanse.
In French and Polish literaturę there is an ongoing debate regarding IL terminology. In
both countries there have been several term s in use, this will be discussed in the next two
sections, and still one national terminology has not been legitimized. Although, there is
the need for a common language for Europę and, more globally, world-wide cooperation
to facilitate collaboration in International project on IL.
To illustrate the importance ofthe problem, the term s describing IL used in French and
Polish are presented in the table 1.
4,1, Polish language
In Polish literature related to IL, the problems with terminology and definition are widely
discussed. Up to 2010 there was no official translation of the term “Information literacy”.
Probably because there has not been any official institution or association that would talce
system. In Polish literature various term s can be found, describing IL. The literał transla
tion is “alfabetyzacja informacyjna” the term used most often in the literature, but not too
handy in practical use as “alfabetyzacja” is connected with the teaching illiterate people
reading and writing skills and in the common use it can have the pejorative association - if
someone wants to give me the course of literacy, does it mean that I am illiterate?
The turning point was the establishment of an IL Committee (PI. Komisja do spraw
Edukacji Informacyjnej) within the Polish Librarians’ Association (PLA) in 2010 (to be
described in details in section 5.2). The Committee started to widely prom ote the Polish
term “edukacja informacyjna” and in fact legitimized it. This appeared to be the best way
and solved many issues related to that problem.
4,2, French language
In French, similarly as in Polish, the word “literacy” means reading skills and does not have
the same meaning as in English. The French translation of the term ‘IL has never been easy
and there is still a discussion among LIS professionals and scientists (Serres, 2008). The term
chosen by IFLA and UNESCO to translate IL into French is “maitrise de iinformatiGn” However, two other term s are also freąuently used. These are “formation des usagers” (En. users’
trainings) and “competences informationnelles” (En. information competencies). Inthe works
written by non-librarians, the terms “culture de rinformation” and “culture informationnelle”
can be also found, used as synonyms of IL together with several others, presented in the
table above. Serres (2008) conducted his own bibliometrical research to investigate which
of these term s is the most common in French scientific literature and he found out that
the most popular term is “maitrise de 1Information” - the one proposed and prom oted by
55
56
the librarians. The num ber of publications using the term “culture de 1Information” was two
times less. The term “culture informationelle” was used even more infreąuently.
5. National undertakings in the domain of IL - a short review
5.1. IL in France
In 1982 seven URFIST Centres (Regional Centres for Education in Scientific and Technical Information) were created by the M inistry of National Eduaction, Research and
Technology. Their aim was to prom ote Information training, providing professional edu
cation, particularly in new Information technologies. Still, URFIST units are very active in
the training of professionals (known in the literature also as training for trainers,formation
deformateurs) (Candalot Dit Casaurand, 2004; Chevillotte & Colnit, 2007; Juanals, 2003).
In 1997 the “The Deug Reform” was introduced in France (DEUG - Le diplóme detudes
universitaires generales). This new law marked an im portant step in the history of Infor
mation literacy education in France (Blin, 2008). It accelerated the process of integrating
the Information training (Fr.formation a rinformation) into curricula.
In 1999 the “Bologna Agreement” - the reform of the studies at the European level was
introduced in France. It helped to embed IL courses into the curricula. This caused them
to be integrated as part of academic education (Chevillotte & Colnot, 2007).
Also in 1999 a service FORMIST (FORMation a Flnformation Scientifiąue et Techniąue - Training in the Use of Scientific and Technical Information) was launched by the
French National School for LIS (ENSSIB). This is freely accessible online platform with the
pedagogical and scientific resources on IL. It works on three axis: production and dissemination of educational materials, training of trainers, and Information watch. As Chevillotte
and Colnot (2007) write, many of the pedagogical resources are published thanks to the
financial and institutional support from the State. FORMIST was also contributing the InfoLit Global Directoryl database, so the resources in French were internationally available
and the guidance to Information literacy can be useful in other countries. Moreover, sińce
2000, FORMIST has been organizing the annual conferences, called Rencontres FORMIST
(en. FORMISTMeetings) to exchange ideas among French and foreign professionals.
In 1999-2000 the methodology modules (Fr. unites d’enseignement) were introduced
into the academic curricula and in most cases became compulsory. This caused the reinforcement of library training and engaged the academic Staff to cooperate with libraries.
The complex training was organized and held together by the library and teaching staff.
This also brought the opportunity to increase the length of courses (Blin, 2008; Ministere
de 1’Education Nationale, de la Recherche et de la Technologie, 1999).
In 2005 the survey on IL training at universities was conducted (Noel & Cazaux, 2005).
It showed that after introducing the Bologna Agreement, more and more courses were
embedded into the curricula.
M ore Information on IL undertalcings in France can be found in literature (see: Blin,
2008; Chevillotte & Colnot, 2007; Serieyx, 1993).
Infolit G lobal D ire cto ry ceased to exist in m id-2013.
In generał, in France many actm ties in the domain of IL have been undertalcen so far.
However, as Chevillotte (2005) writes, there is still the need to be aware of what is going
on in foreign countries. She underlines the role of FORMIST which organizes the workshops and conferences to present the works realized not only in France or French spealcing
countries but also worldwide. And there is still no law in France that would malce the IL
yisible at an institutional or State level (Chevillotte & Colnot, 2007).
5.2. IL in Poland
In Poland, LIS environment started to talce interest in IL at the beginning of the 21st century.
First, the focus was to explain the term, discuss the foreign literaturę and initiatives (mostly the
Anglo-Saxon ones). There were also attempts to find the Polish equivalent for the English term.
Up to now, several research studies on IL were conducted (see: Batorowska, 2009; Jasie
wicz, 2012; Kurkowska, 2012; Piotrowska, 2011).
However, sińce 2010 the IL PLA Committee has started the coordination of works aimed
at wide implementation of IL into Polish ground and undertook the initiatives of promoting
and popularizing IL in all types of libraries. The Committee translates International documents, organizes conferences and workshops, and publishes guides. It also cooperates with
Polish and foreign institutions from the education and Information sectors. It facilitates
discussion on IL between Polish LIS practitioners and researchers and aspires to integrate
IL into curricula at all stages of education.
In 2011 Polish State-of-the-art Report for IFLA purpose was elaborated and more In
formation can be found there (Wiorogórska, 2011).
6. The comparative study
After defining the similarities and differences in French and Polish approaches to the IL
problem, a comparative study among doctoral students of the University of Warsaw and
the University of Lille was designed and conducted. The doctoral students were chosen as
a target population because advanced and extensive research is a necessary task for them
and IL skills seem to be indispensable. All 3789 doctoral students enrolled that time in
studies at different faculties at the University of Warsaw (in total 1771 PhD students) and
the University of Lille (in total 2018 PhD students) were asked to talce part in the survey.
The comparative study was conducted on the sample consisted of 578 students (317 French
and 261 Polish), representing all fields of study.
7. Research design
7,1, Suwey
The survey was selected as the m ost appropriate approach to achieve a large sample.
The survey m ethod relies on a ąuestionnaire instrum ent and is the most common method used in social science research. The survey ąuestionnaire consisted of 27 closed and
57
58
opened ąuestions, both quantitative and qualitative. The ąuestionnaire was prepared on
the platform eSurveysPro.com and a linie to it was distributed among the students.
The first part of the survey consisted of 21 detailed ąuestions. They concerned use
of Information holdings of University of Warsaw and University of Lille libraries, and
inąuired whether doctoral students are familiar with the libraries electronic and traditional catalogues, and printed and electronic journals. The ąuestions concerned the IL
education as well as the potential obstacles while using scientific journals that the libraries
provide.
The second part of the survey, s Ł j c demographic ąuestions, was designed to gather the
basie respondents characteristics, including: gender, year of studies, field of science, English
and other languages proficiency.
In spite of dividing the ąuestionnaire into two parts and arranging the ąuestions in
a conseąuent seąuence, the survey aimed not to be too tight. The Babbies suggestion,
underlining the need of free ordering items in ąuestionnaire that significantly facilitates
the data analysis work afterwards was followed (Babbie, 2008, 281-282).
7.2. Observations
Following Hargittai & Hinnant it should be stressed that
for an in-depth understanding of peoples information-seeking behaviour, in-person observations
(...) can be especially insightful. Such studies are not uncom m on in the LIS literature (Hargittai
& Hinnant, 2006, 63).
In the case of this research covert participant observations were applied. It means that
the observer did not declare his or her presence and intentions, in order to not distort the
behavior of the observed population. This was also done because certain situations can be
observed in secret only to malce a research credible (De Ketele & Roegiers, 2009).
7.3. Grounded theory
The term grounded theory (GT) was used for the first time by Barney Glaser and Anselm
L. Strauss in their book The discovery o f grounded theory. Strategiesfor qualitative research
(1967). GT is a ąuantitative research m ethod that aims at developing theory from data
systematically obtained from an empirical social research and not at the stage of literature
review and definition of hypothesis.
GT is one of interpretive methodology - research is conducted from an experience-near
perspective and the researcher does not start with hypothesis determ ined a priori, but
rather wants to emerge data from the field. Besides, GT is ąuite flexible: there are no strict
research principles. Perhaps that is why GT is not freąuently applied as it might seem
unclear and unspecified.
GT has many different interpretations and variants of implementation. As łan Dey
writes:
(...) there are probably as many yersions of grounded theory as there were grounded theorists (Dey,
1999, 2).
GT allows flexibility in approach and in application. It does not reąuire following all
process, and it allows different interpretations. The authors of the concept leave the door
open, saying that
grounded theory (...) may take different forms (Glaser & Strauss, 1967, 31).
All stages of w ork w ith GT are extensively described in the literature (see: Glaser
& Strauss, 1967; M ansourian, 2006; Tan, 2010; Wiorogórska, 2012). The way GT has been
realized in this study is described below.
8. Research process
(1) No literature review was made before the survey. This is one of GT principles:
a. An effective strategy is, at first, literally to ignore the literature of theory and
fact on the area under study, in order to assure that the emergence of categories
will not be contam inated by concepts more suited to different areas (Glaser
& Strauss, 1967, 37).
(2) The starting point of this study was the hypothesis suggesting that the use of
scientific journals is Iow com pared to their high educative and scientific value. It
seemed relevant to investigate whether it is connected with IL education at both
universities.
(3) Data collection. The tool used at this stage (the ąuestionnaire) was described earlier,
in section 7.1. However, data collection was based not only on the ąuestionnaire
but also on observations made during the work field, meaning in the libraries of
two universities being the subject of investigation. A comparative analysis of data
collected in these two ways, based on the principles of GT, was realised in four
stages described below.
a. Data coding and comparing the applicable occurrences of each category. The
qualitative data were coded under conceptual categories elaborated before.
Those were: “library instruction and its effect” “use of scientific journals and
its problems”, “use of catalogues and its problems”. Each category was allotted
its properties (that describe systematic relations). For example, the category
“use of scientific journals and its problems” was described by the following
properties: “complex access”, “mastery”, “lack of assurance” “lack of instruction”
“language problems” “use imposed by lecturer”. The analysis and simultaneous
comparison of two groups of students (French and Polish) allowed to describe
the relations and to classify data into appropriate categories. This also allowed
indicating certain subjects to develop during the field observations (for example
the problem related to IL education offer) and to suggest hypotheses related
to specific situations - for this stage memo writing is useful.
b. Integration of categories and their properties. This stage served to linie the
groups of categories, their relations and determ ination of the concept. All cat
egories having “lack of assurance” as a property were analysed and regrouped
to the category “incertitude”. The categories “use of scientific j ournals” and “use
of catalogues” were connected and created one category “library resources and
59
60
tools and their use”. These actions allowed limiting the num ber of categories
and to start the next stage of work.
c. Delimitating the theory. At this stage hypothesis are clarified and their num
ber are limited, leaving only the most regular categories. This is also the stage
when category saturation is attained. To be sure that categories estabUshed
earUer are saturated, the additional observations were made to verify if the
lack of certitude and the difficulties with the use of scientific journals and tools
offered by the hbraries are linlced with the insufficient Ubrary instruction or
even with its absence.
d. Generation of theory. As Glaser and Strauss writes,
(...) to generate substantive theory, we need m any facts for the necessary comparative
analysis (Glaser & Strauss, 1967, 35).
At this Stage all coded data must be managed. This is the appropriate moment for gathering
memos and developing a theory. The theory generated in this study helped indentify the
factors that influence the lower use of resources and to ols offered to students by the libraries
in two countries. Two maj or factors were identified: (1) the lack of specialised library instruc
tion, dedicated to doctoral students (in the case of Poland) and (2) the lack of promotion
or popularisation of such instruction among doctoral students and lecturers who could
encourage their students to participate (in the case of France). The Information users who
are not aware of the existence of certain resources or tools or who cannot explore all their
functionalities (lilce: advanced options, data screening, data sorting, etc.) either abandon the
use of these resources or use them superficially and do not benefit from their whole richness.
As Pickard (2007) underlines, the goal ofthe research clarifies during observations and
data collecting. This proves that the researcher must be prepared for discovery of non-preyiewed earlier and unexpected events. That lack of stable initial hypothesis means that there
is no necessity of its later verification - as all hypotheses are the status “suggested” and
they are clarified and verified during the research progress. A new hypothesis can appear
at every stage of research as well.
This study, at the beginning aiming principally at investigation of the issue of use of
scientific journals, broadened afterwards. The implications and contributions ofthe study
elaborated on the basis of generated theory are described below.
9. Implications of the study
On the basis of this study results the following implications are suggested for librarians,
university libraries administrators, faculty, and university administration.
(1) This study might be helpful for librarians to understand users’ needs and to define
the gaps in the libraries offering. It also highlighted the importance of the IL education at the university forum.
(2) The findings of the study present a set of implications that might be considered by
the policy malcers as well as by the library and university administrators.
(3) There is a need for professionalization of the pedagogical role of librarians. Training the trainers should be organized for librarians, to allow them to acąuire the
necessary pedagogical skills and tools. The self-assured librarians will be able to
prepare more attractive IL education offer and prom ote it at the university forum.
Librarians need to become perceived as educators within their university (Torras
& Saetre, 2009; Williamson et al., 2007).
(4) The IL education offer should be developed and adjusted to the particular needs of
doctoral students. The training for each discipline should be elaborated.
(5) There is a need for enhanced promotion of library services and librarys educational
offer. However, it cannot be done without realisation of the activities described in
point 1 and 2.
(6) The results of this study can also pose a critical reflection on libraries acąuisition
policy related both to scientific journals (printed and electronic) and tools, like:
multisearching systems, bibliography management systems, or e-learning platforms.
10. Major contributions of the study
This study results in a num ber of contributions.
(1) This is the first study of its kind. The examination of LIS literaturę revealed that no
comparative study between France and Poland had been realized earlier, not only
in the domain of IL and doctoral students, but generally in LIS.
(2) This is also the first comparative study realised during the im plementation of Bologna Process. A rem inder for the reader: Bologna Process aims, generally, at
unifying the European Union higher education, transfer of knowledge, and adoption of ąualification frameworks of the European Higher education Area (Council
of Europę, 2010).
(3) As Wilson (2000) writes,
information research (...) m ust be related to the organisations or organisational sub-units
in which information work is practiced.
The wish for this study is that its findings and conclusions would find application.
Naturally, it might be realised easier in the case of Poland as the field of investigation
(i.e. University of Warsaw) is a workplace of the study’s author.
(4) This study also identifies the issues that might be considered and implemented
by libraries. The main one is the reinforcement of the role and importance of IL.
The existing offer of IL instructions should be improved and adjusted to doctoral
students’ needs. Besides, in the long term , library authorities should advocate for
implementing IL into universities strategie plans and, what comes along, for integrating IL into curriculum, according to the guidance of Bologna Process Qualifications Framework for European Higher Education Area, the so-called Dublin
Descriptors (Bologna Working Group on Qualifications Framework, 2005; Council
of Europę, 2010).
61
62
11. Limitations of the study
Although this study was conducted with a sincere regard to methodology that was precisely
considered and chosen with reference to the literaturo of the IL subject as well as to the
other LIS works, there are certain limitations that might be perceived as wealcnesses and
have influenced results, findings, and contributions of this study. These are as follows:
(1) The response sample can be perceived as too smali to be representative for both
universities. To recall: 14.73% for the University of Warsaw and 15.70% for the
University of Lille. However, it is hard to force respondents to talce part in the
study and to influence their unwillingness to talce part in the survey, although the
participation was recommended by doctoral studies authorities and administration.
In the case of this study, the goal was to investigate the largest possible num ber
of respondents. Regarding the num ber of respondents from the percentage angle
might proYoke doubts, but regarding the real numbers of respondents (261 for the
University of Warsaw and 317 for the Universities of Lille) provides 578 students
who showed their willingness to contribute to this study and decided to dedicate
their time.
(2) The field of studies partition can be disputable. In this study respondents were
asked to indicate their domain among: applied sciences, humanities, pure sciences,
and social sciences. This might provoke ąuestions, especially in the light of other
studies. Generally, disciplinary differences are complex and im portant. Especially
that there are differences in the structure of knowledge and research techniąues
between sciences. They affect teaching methods and student learning (Entwistle
as cited in Sanderson, 2011). As Hj0rland (cited in Talja & Maula, 2003) deduces,
domains differ in their theoretical views, paradigms, and epistemological assumptions, thus also in their generał relevance criteria. For Collins and Jubb (2012) even
within one discipline the sub-groups can be identified. Moreover, even at local
level, the habits of colleagues or collaboration can have an effect upon Information
behavior. Talja and M aula (2003) are of the opinion that analysis of the field must
be narrower than for example “hum anities” or “applied sciences” research.
(3) The ąuestion whether universities in Lille and Warsaw are comparable might be
posed. There are indeed many differences (geographical, economical, developmental, or educational) but both universities are located in the European Union,
both are implementing the Bologna Process and are members of the European
Research Area. Thus, at least for this reason both can definitely be the subject of
comparative study.
12. Further studies directions
This research study suggested a num ber of recommendations and identified key-implications and conclusions. Besides, it enabled the indication of the areas for futurę research
that might be developed, keeping in view the following issues:
(1) Grounded theory research. A potential study on IL can be conducted, applying the
whole process ofwork with GT. However, as GT is a very demanding methodology.
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
it would be recommended to realise such a study by a group of researchers and not
by an indm dual one.
An in-depth and cross-disciplinary study research might be conducted to investigate
complex relationships between field of study and information needs, talcing into
consideration all differences between fields of study as described earlier.
There is a need for working on the universities forums, aiming at the legitimisation of
IL and its implementation into university strategies and curricula in both countries.
To this end, the cooperation between librarians and faculty and a common advocacy
for IL at the university administration level is absolutely reąuired.
To enhance the research on IL and information users in both countries, a “library
research groups” might be established to guarantee studies systematically conducted
with regard to the currently applied social sciences methodology.
This study revealed that libraries must develop their IL education programmes
and be more focused on particular fields of study instead of preparing one, uni
form offer. This finding goes along with the opinion of Marie-Laure Malingre and
Alexandre Serres (2011) who underline that the uniform IL education for doctoral
students does not exist analogically to information practice that differs from one
discipline to another.
References
A L A (1989). A m e r ic a n L ib ra ry A sso c ia tio n P re sid e n tia l C o m m itte e on In fo rm a tio n Literacy: f i n a ł
re p o rt [online]. A m e ric a n L ib ra ry A sso c ia tio n , [08.03.2014], h ttp ://w w w .a la .o rg /a la /m g rp s/d iv s/
a c rl/p u b lic a tio n s /w h ite p a p e rs/p re s id e n tia l.c fm
A n d re tta , S. (2005). In fo rm a tio n Uteracy: a p r a c titio n e r 's g u id e. O xford: C h a n d o s P ub.
A n d re tta , S.; C u ttin g , A . (2003). I n fo rm a tio n L ite rac y ; A P lu g -a n d -P la y A p p ro a c h . L ib ri, 53(3),
2 0 2 -2 0 9 .
B abbie, E. (2008). The basics o f social research (4 th ed.). B e lm o n t C A : T h o m s o n /W a d sw o rth .
BasUi, C. (2008). T h eo re m s o f In fo rm a tio n L iteracy. A m a th e m a tic a l-lik e a p p ro a c h to th e d isc o u rse
o f In fo rm atio n L iteracy [online]. In: M . K ocójow a (red.) B iblioteka - k lu c z do sukcesu u żytko w n ikó w
(ePublikacje In sty tu tu Inform acji N aukow ej i B ibliotekoznaw stw a, n r 5). In sty tu t Inform acji N a u k o
wej i B iblio tek o zn aw stw a, U n iw e rsy te t Jagielloński, [08.03.2014], h ttp ://e p rin ts .rc lis .o rg /1 4 0 1 0 /.
B ato ro w sk a, H . (2009). K u ltu r a in fo rm a c y jn a w p e rsp e k ty w ie z m ia n w edukacji. W arszaw a: S to w a
rz y sze n ie B ib lio tek arzy P olskich.
Blin, F. (2008). 25 y ears o f a c o n tin o u s n a tio n a l p olicy: in fo rm a tio n lite ra c y n e tw o rk in g in h ig h e r
e d u c a tio n in F rance. In: J. L au (ed.) In fo rm a tio n literacy: in te rn a tio n a l perspectives. M u n c h e n :
K .G. Saur, 2 7 -4 9 .
B ologna W o rk in g G ro u p o n Q u a lifica tio n s F ra m ew o rk . (2005). A F ra m e w o rk fo r Q u a lific a tio n s o f
the E u ro p e a n H ig h er E d u c a tio n A re a [online]. [08.03.2014], h ttp ://w w w .b o lo g n a -b e rg e n 2 0 0 5 .n o /
D o c s/0 0 -M a in _ d o c /0 5 0 2 1 8 _ Q F _ E H E A .p d f
C hevU lotte, S. (2004). L a fo r m a tio n a la m a itrise d e l ’in fo rm a tio n a l ’heu re europeenne: p ro b le m e s
e tp e rsp ec tiv es. Y U leurbanne: P resses de 1’ENSSIB E cole n a tio n a le s u p e rie u re des scien ces de l’info rm a tio n e t des b ib lio th e ą u e s .
C hevillotte, S. (2005). B ibliotheąues e t In fo rm atio n L iteracy. U n e ta t de Fart. B u lletin des B ibliotheąues
en France, 50(2), 4 2 -4 9 .
ChevU lotte, S. (2007). M a itrise de Finform ation? E d u ca tio n a F in fo rm a tio n ? C u ltu re in form ationnelle?
L es D ossiers d e L In g en ierie E d u ca tive , 57, 1 6 -1 9 .
63
64
C h e v illo tte , S.; C o ln o t, A . (2007). French S p e a kin g C ountries: B elgium , France, Q uebec, S w itz e r la n d
In fo r m a tio n L ite ra c y S ta te -o f-th e -A r t R e p o r t [online], In te rn a tio n a l F e d e ra tio n o f L ib ra ry A sso c ia tio n s a n d In s titu tio n s , [08.03.2014], h t tp ; / / w w w .ifla .o rg /file s /a ss e ts/in fo rm a tio n -lite ra c y /
p u b lic a tio n s /il-re p o rt/fra n c e -2 0 0 7 .p d f
C ollins, E.; Jubb, M . (2012). H o w do R e se arc h ers in th e H u m a n itie s U se In fo rm a tio n R esources?
L IB E R Q u a rterly, 21(2), 1 7 6 -1 8 7 .
C o u n c il o f E u ro p ę . (2010). B o lo g n a fo r p e d e s tr ia n s [o nline]. C o u n c il o f E u ro p ę , [08.03.2014],
h ttp :// w w w .c o e .in t/1 /d g 4 /h ig h e re d u c a tio n / e h ea 2 0 1 0 /b o lo g n a p e d e stria n s_ E N .a sp ?
D e K etele, J.-M .; R oegiers, X. (2009). M ethodologie d u recueil d ’in fo rm a tio n sfo n d e m e n ts des m ethodes
d b b se rv a tio n , de ą u estionnaire, d ’in te rv iew e td e t u d e de d o c u m en ts. BruxeUes: D e B oeck.
D enecker, C.; D u ra n d -B a rth e z , M . (2011). L a fo r m a tio n des d o c to ra n ts a l ’in fo r m a tio n scientifiąue
e t techniąue. Y iU eurbanne: P re sses de 1’ENSSIB.
D erfert-W o lf, L. (2009). In fo rm a tio n lite ra c y - k sz ta łc e n ie u m ie ję tn o śc i in fo rm a cy jn y c h w b ib lio
te k a c h ak ad e m ic k ic h . W : B. A n tczak -S ab ala; M . K ow alska; L. T kaczyk (red.) P rze strze ń in fo r m a
cyjn a b ib lio tek i a k a d e m ic k ie j - tra d ycja i nowoczesność: p ra c a zbio ro w a . T o ru ń : W y ższa S zkoła
B ankow a, 1 8 5 -2 0 8 .
Dey, I. (1999). G roundinggrounded th eo ryg u id elin esfo r q u a lita tiv e inąuiry. S an Diego: A cadem ic Press.
E ast, J. W . (2005). In fo rm a tio n L ite rac y for th e H u m a n itie s R esearch er: A Syllabus B ased o n In fo r
m a tio n H a b its R esearch . The J o u rn a l o f A c a d e m ic L ib ra ria n sh ip , 31(2), 1 3 4 -1 4 2 .
Feather, J. (2003). In te r n a tio n a l encyclo p ed ia o f in fo r m a tio n a n d lib ra ry science (2 n d ed.). L o ndon;
N e w York: R outledge.
G laser, B.; S tra u ss, A . L. (1967). The discovery o f g ro u n d e d th eo ry strategies f o r q u a lita tiv e research.
C hicago: A ld in e P ub. Co.
H a rg ittai, E.; H in n a n t, A . (2006). T ow ard a Social E ram ew ork fo r In fo rm a tio n Seeking. In: A . Spink &
C. C ole (eds.), N e w D irectio n s in H u m a ń In fo rm a tio n B ehavior. D o rd re c h t: S pringer, 5 5 -7 0 .
la n n u z z i, P. (1999). W e a re te a c h in g , b u t th e y are lea rn in g : accountabU ity, p r o d u c tiv ity , a n d assessm e n t. The J o u rn a l o f A c a d e m ic L ib ra ria n sh ip , 25(4), 3 0 4 -3 0 5 .
Jasiew icz, J. (2012). K o m p eten cje in fo rm a c yjn e m ło d zie zy a n a liz a - s ta n fa k ty c z n y - k szta łce n ie n a
p r z y k ła d z ie Polski, N ie m ie c i W ielkiej B ry ta n ii. W arszaw a: W ydaw . SBP.
Jo h n sto n , B.; W ebber, S. (2006). A s w e m ay th in k : In fo rm a tio n lite ra c y as a d isc ip lin e for th e in fo r
m a tio n age. R esearch Strategies, 20(3), 1 0 8 -1 2 1 .
Juanals, B. (2003).
culture de 1’inform ation: d u livre a u num eriąue. Paris: H erm es science publications.
K urkow ska, E. (2012). E d u k a c ja in fo rm a c yjn a w bib lio teka ch a rozw ój sp o łe czeń stw a w ied zy. W a r
szaw a: W ydaw . SBP.
K urkow ska, E. (2008). In fo rm a tio n lite ra c y - p ro b le m y te rm in o lo g ic z n e . Toruńskie S tu d ia B ibliologiczne, 1, 7 1 -8 1 .
Le D euff, O. (2007). La c u ltu re de F in fo rm atio n : ą u elles “litte ra tie s ” p o u r ąueU es c o n c e p tio n s de
F inform ation? O rganisation des connaissances e tso ciete des savoirs: concepts, usages, acteurs. A ctes
d u 6e colloąue in te rn a tio n a l d u c h a p tire fra n ę a is d e IISK O . 7 e t 8 j u in 2007, Toulouse, 9 7 -1 1 5 .
Lloyd, A . (2003). In fo rm atio n L iteracy: The M e ta -C o m p e te n c y o f th e K now ledge Econom y? A n E xplora to ry Paper. Jo u rn a l o f L ib ra ria n sh ip a n d In fo rm a tio n Science, 35(2), 8 7 -9 2 .
M a lin g re , M .-L.; S e rres, A . (2011). U n e c u ltu re in fo rm a tio n n e lle c o m m u n e a u x d o c to ra n ts ? Le p a ri
de F o rm @ d o c .In C. D e n e c k e r & D u ra n d -B a rth e z M a n u e l (eds.), L a fo r m a tio n des d o c to ra n ts
a Im fo r m a tio n scien tifią u e e t techniąue. Y illeu rb an n e: P resses d e FE nssib, 5 3 -6 7 .
M a n so u ria n , Y. (2006). A d o p tio n o fg r o u n d e d th e o r y in LIS ves.eBxc\x. N e w L ib ra ry W orld, 107(9/10),
3 8 6 -4 0 2 .
M a rtin , T. (2005). La fo rm a tio n a la re c h e rc h e d ’in fo rm a tio n d a n s F e n se ig n em en t s u p e rie u r e n filiere
sc ien tifią u e: c o n te x te s in s titu tio n n e l e t sc ie n tifią u e , e x em p le d u n e fo rm a tio n a la m a itris e de
F in fo rm atio n . D o c u m e n ta liste - Sciences de 1’in fo rm a tio n , 42(3), 1 9 0 -1 9 9 .
M in iste re de F E d u catio n N a tio n a le de la R ech e rch e e t de la T echnologie. (1999). F arm er les e tu d ia n ts
a la m a trise de l ’in fo rm a tio n : re p e re s p o u r lela b o ra tio n d ’u n p r o g r a m m e . P aris.
N oel, E.; C a za u x , M .-A . (2005). E n ą u e te su r la fo rm a tio n a l a m e th o d o lo g ie d o c u m e n ta ire . B u lle tin
des B ib lio th e ą u es en France, 50(6), 2 4 -2 8 .
O w u su -A n s a h , E. K. (2004). In fo rm a tio n L ite rac y a n d H ig h e r E d u ca tio n : P lacin g th e A c ad e m ic Lib ra ry in th e C e n te r o f a C o m p re h e n siv e 'Holntion. J o u r n a lo f A c a d e m ic L ib r a ria n sh ip , 30(1), 3 -1 6 .
P ick ard , A . (2007). R esearch m e th o d s in in fo rm a tio n . L o n d o n : Facet.
P io tro w sk a , R. (2011). E d u k a c ja in fo rm a c y jn a w p o lsk ie j szkole. W arszaw a: W y d a w SBP.
S a n d e rso n , FF. (2011). U sin g L e a rn in g Styles in In fo rm a tio n L iteracy: C ritic a l C o n sid e ra tio n s for
F ib ra ria n s. The J o u rn a l o f A c a d e m ic L ib ra ria n sh ip , 37(5), 3 7 6 -3 8 5 .
S erieyx, FI. (1993). F orm er e t a p p re n d re a s in fo r m e r :p o u r u n e c u ltu re d e l ’in fo rm a tio n : fo r m a tio n
a l ’usage d e l ’in fo rm a tio n . P aris: AD BS E d itio n s.
S e rres, A . (2008). F a c u ltu re in fo rm atio n n eU e. In: F. P apy (ed.) P ro b lem a tią u e s em ergentes d a n s les
sciences de l ’in fo rm a tio n . P aris: Favoisier, 1 3 7 -1 5 9 .
Talja, S.; M a u la, FI. (2003). R easo n s fo r th e u se a n d n o n -u s e o f e le c tro n ic jo u rn a ls a n d databases.
J o u rn a l o fD o c u m e n ta tio n , 59(6), 6 7 3 -6 9 1 .
T an, J. (2010). G ro u n d e d th e o r y in p ra ctic e : issues a n d d isc u ssio n for n e w q u a litativ e re se a rc h e rs.
J o u rn a l o fD o c u m e n ta tio n , 66(1), 9 3 -1 1 2 .
T orras, M . C.; S aetre, T. P. (2009). In fo rm a tio n literacy education: aprocess a pproach:professionalising
the p ed a g o g ic a l role o f a c a d em ic libraries. O xford: C h a n d o s P ub.
T ujague C a n d a lo t D it C asau ran g , C. (2004). F orm ation a u x com petences in form ationnelles en p re m ie r
cycle universitaire: etu d e s e t reflexions. U n p u b lish e d d o c to ra l d isse rta tio n .
T ujague C a n d a lo t D it C a sa u ra n g , C. (2005). L id e n tite professionneU e des fo rm a te u rs a la re c h e rc h e
d o c u m e n ta ire e n p re m ie r cycle u n iv ersita ire . D o c u m e n ta liste - Sciences de 1’in fo rm a tio n , 42(3),
2 0 0 -2 0 9 .
U niversite FUle 3 Q u e stio n n aire de re n tre e p o u r les d o c to ra n ts (2009). D o c u m e n t fo r in te rn al use only.
W allis, J. (2005). C yberspace, in fo rm a tio n lite ra c y a n d th e in fo rm a tio n society. L ib ra ry R eview , 54(4),
2 1 8 -2 2 2 .
W U liam son, K.; B e rn a th , V.; W rig h t, S.; S ullivan, J. (2007). R e se arc h s tu d e n ts in th e e le c tro n ic age.
C o m m u n ic a tio n s in In fo rm a tio n L iteracy, 1(2), 4 7 -6 3 .
W ilso n , T. D. (2000). R e ce n t tre n d s in u s e r stu d ies: a c tio n re se a rc h a n d q u a litativ e m e th o d s. In fo r
m a tio n R esearch [online], 5(3), [08.03.2014], h ttp ://in f o rm a tio n r.n e t/ir/5 -3 /p a p e r 7 6 .h tm l
W io ro g ó rsk a , Z . (2011). P oland. In fo rm a tio n litera cy s ta te -o f-th e -a r t r e p o rt [online]. In te rn a tio n a l
F e d e ra tio n o f F ib ra ry A s so c ia tio n a n d In stitu tio n s, [08.03.2014], h ttp ://w w w .ifla .o rg /file s/a sse ts/
in fo rm a tio n -lite ra c y /p u b lic a tio n s /U -re p o rt/p o la n d -2 0 1 l .p d f
W io ro g ó rsk a , Z . (2012). T e o ria u g ru n to w a n a i jej w y b ra n e z a s to s o w a n ia w b a d a n ia c h z z a k re su
in fo rm a c ji naukow ej i b ib lio tek o z n aw stw a . P rze g lą d B iblio teczn y, 80(1), 4 7 -5 7 .
Edukacja informacyjna a doktoranci we Francji i w Polsce
Badanie porównawcze
A b s tr a k t
C e l/te z a ; rty k u l m a n a celu przybliżenie zagadnienia edukacji inform acyjnej (ang. in fo rm a tio n
literacy) w p erspektyw ie fran c u sk o -p o lsk ic h b a d a ń p o rów naw czych u żytkow ników inform acji.
W pierw szej części om ów ione są p o d o b ień stw a i różnice w polskim i fran cu sk im p odejściu do
65
66
problem atyki edukacji inform acyjnej w szkolnictw ie w yższym , n a stęp n ie przed staw io n o w yniki
bad ań przeprow adzonych w śród dok to ran tó w U niw ersytetu W arszaw skiego i U niw ersytetu w Lille.
K o n c e p c ja /m e to d y b a d ań ; W b adaniu w ykorzystano trzy m eto d y badawcze: ankietę, uk ry tą ob
serw ację oraz elem enty teorii ugruntow anej. Badanie m iało na celu zweryfikowanie hipotezy o zbyt
niskim w ykorzystaniu czasopism naukow ych przez dok to ran tó w oraz odpow iedzenie n a pytanie,
jakie działania p ow inni podjąć bibliotekarze i wykładowcy, aby je zwiększyć.
W y n ik i i w nio sk i; Z identyfikow ano dw a głów ne czynniki: (f) b ra k w yspecjalizow anej edukacji
inform acyjnej, skierowanej do dok to ran tó w (w przypadku U niw ersytetu W arszawskiego), (2) brak
p ro m o cji czy p opularyzacji edukacji inform acyjnej w śró d d o k to ran tó w i w ykładow ców , k tó rzy
m ogliby zachęcić studentów do uczestniczenia w szkoleniach (w przypadku U niw ersytetu Lille).
O g ra n ic z e n ia b a d a ń ; P róba badaw cza m oże być p o strz eg a n a jako n iere p rez en ta ty w n a dla obu
uniw ersytetów ; sposób w ydzielenia d ziedzin nauki m oże być dyskusyjny; m ożna zastanaw iać się,
czy U niw ersytet W arszaw ski i U niw ersytet w Lille m ogą być p rzedm iotem bad ań porów naw czych.
Z a sto so w a n ie p rak ty czn e; Niniejsze badanie m oże być p om ocne dla bibliotekarzy w zrozum ieniu
potrzeb użytkow ników i zdefiniow aniu braków w ofercie bibliotecznej. Badanie podkreśla także wagę
edukacji inform acyjnej na forum uczelni.
O ry g in a ln o ść /w a rto ść poznaw cza; D otychczas nie przeprow adzono żadnych francusko-polskich
badań porównawczych w dziedzinie edukacji informacyjnej; jest to także pierw sze badanie porów naw
cze zrealizow ane po w drożeniu Procesu Bolońskiego; niniejsze badanie zidentyfikowało rozwiązania,
które biblioteki m ogą rozważyć i ew entualnie wdrożyć. Głównym w skazaniem jest w zm ocnienie roli
i wagi edukacji inform acyjnej.
Słowa kluczowe
Badania porów naw cze. D oktoranci. E dukacja inform acyjna. Francja. Inform ation literacy. Polska.
T eoria ugruntow ana.
D r Z U Z A N N A W IOROGORSKA is an academic Uhrarian working a t the University o f Warsaw Lihrary. She is
a member ofIFLA Information Literacy Section and the co-founder o f Information Literacy Commission within
Polish Librarians’ Association. She was a scholar o f French Government (2010-2013). Her research interests
include scientific journals, information literacy, information users, 21st century skills. The most im portant recent
publications: Wiorogórska, Z. (2012). Teoria ugruntowana i jej wybrane zastosowania w badaniach z zakresu
informacji naukowej i bibliotekoznawstwa. Przegląd Biblioteczny, 80(1), 47-57; Wiorogórska, Z., Rehman, S. U.
(2012) When librarians became researchers. The creation o f international culture ofknowledge sharing beyond
the borders. Pakistan Library and Information Science Journal, 43(2), 22-33; Wiorogórska, Z. (2013). Edukacja
informacyjna stałym elementem programu studiów? W: M. Wrocławska & }. Jerzyk Wojnecka (red.). Biblioteka
w komórce? Przyszłość usług bibliotecznych. Międzynarodowa Konferencja Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego,
4-6.06.2013. Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 179-188.
Contact to theAuthor: [email protected]
Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie
u l Dobra 56/66
00-312 Warszawa
67
Współautorstwo publikacji w wybranych
polskich i zagranicznych czasopismach
z zakresu bibliologii i informatologii
Jacek Tomaszczyk
Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej
Uniwersytet Śląski
A b s tr a k t
C e l/tez a; Celem artykułu jest przedstaw ienie w yników b ad ań w spółautorstw a publikacji z zakresu
bibliologii i inform atologii, przeprow adzonych n a podstaw ie w ybranych czasopism ach polskich i
zagranicznych, opublikow anych w latach 2000-2009. A utor dodatkow o prezentuje w yniki analizy
w ykorzystania anglojęzycznych czasopism przez polskich bibliologów i inform atologów , uznając
cytow ania obcojęzycznych publikacji za jed e n ze w skaźników kom petencji językowych, niezbędnych
do podejm ow ania m iędzynarodow ej w spółpracy naukowej.
K o n c e p c ja /m e to d y b a d ań ; B adania przeprow adzono n a podstaw ie danych zgrom adzonych w bazie
CYTBIN oraz pięciu czasopism zagranicznych: In ternational Journal o f Inform ation M anagem ent,
Journal ofA cadem ic Lihrarianship, Journal o f D ocum entation, Journal o fth e A m erican Society fo r In
fo rm a tio n Science a n d Technology oraz Library a n d Inform ation Science Research.
W yniki i w nioski; Przeprow adzone badania ukazały tendencję w zrostu liczby publikacji w ieloautorskich w piśm iennictw ie zagranicznym w latach 2000-2009, w k tórych artykuły w ieloautorskie
stanow ią 39% ogółu publikacji. N ato m iast w literatu rze polskiej zaobserw ow ano w tym okresie
stały, 9% u d z ia ł publikacji w ieloautorskich. W badanych czasopism ach zagranicznych regularnie
pojaw iają się artykuły trze ch i większej liczby autorów , stanow iąc 16% ogółu publikacji, podczas gdy
w czasopism ach polskich publikow ane są artykuły autorstw a, co najwyżej trze ch osób, stanow iąc
zaledw ie 1% w szystkich publikacji.
O ry g in a ln o ść/w a rto ść poznaw cza: P rzeprow adzone badanie przedstaw ia w kategoriach ilościowych
w spółautorstw o publikacji w polskich czasopism ach z zakresu bibliologii i inform atologii i porów nuje
je z publikacjam i w czasopism ach zagranicznych.
S ło w a k lu c z o w e
B adania bibliom etryczne. Bibliologia i inform atologia. Polska. W spółautorstw o. W spółpraca m ię
dzynarodow a.
1. Wstęp
Współpraca i komuniłcacja leżą u podstaw rozwoju człowieka, Ictóry dzięki umiejętności
działania w grupie i posługiwania się językiem osiągnął sukces ewolucyjny i wysoki poziom
cywilizacji.
W działalności naulcowej współpraca przyjmuje różne formy. Naukowcy wymieniają
doświadczenia i dzielą się wiedzą podczas konferencji, warsztatów, staży i gościnnych
wykładów, w prywatnej korespondencji i publicznych dyskusjach na forach internetowych.
ZIN 2014, 52(1), 67-79
68
Jacek Tomaszczyk
nieformalnych rozmowach kuluarowych i podczas sformalizowanej współpracy przy
realizacji dużych projektów badawczych. Jednak najbardziej widoczną i możliwą do badania
w kategoriach ilościowych jest współpraca, której efektem są wspólne publilcacje naukowe.
Od XVII w. do lat 20. XX w. obowiązywała reguła: jedna publikacja - jeden autor (Greene,
2007). W iatach 1920-1950 coraz częściej łamano tę zasadę, a prawdziwy przełom nastąpił
w latach 80. XX w., zgodnie z prognozami, jakie przedstawił Derek J. de Solla Price w 1963 r.
w książce pt. Little Science, Big Science. Zwracał on uwagę na wzrost współpracy naulcowej
i współautorstwa publilcacji w XX w. i przewidywał, że do 1980 r. znilcną artylcuły pisane
przez pojedynczych autorów, a wciąż rosnąca współpraca będzie owocować publilcacjami
pisanymi wspólnie przez wielu badaczy (Price, 1963, 87-89). Od ukazania się książki Price’a w kolejnych dekadach prowadzono wiele badań bibiometrycznych, Ictóre potwierdzały
wzrost liczby artykułów pisanych przez więcej niż jednego autora w różnych dziedzinach
naulci (zob. Harsanyi, 1993), przy czym tempo zmian było zależne od dziedziny ( 0 ’Connor,
1970). M ott Greene na przykładzie tygodnika Afetere zauważa, iż od lat 50. XX w. niemal
każdy num er czasopisma ma podobną liczbę artykułów, ale obecnie aż czterokrotnie więk
szą liczbę autorów. Autorstwo jednoosobowe pralctycznie przestało istnieć, a w nielctórych
dziedzinach, np. w genetyce, klimatologii czy fizyce cząstek elementarnych, zaczęły regu
larnie pojawiać się publikacje mające ponad stu autorów (Greene, 2007).
Głównym celem artykułu jest ukazanie współpracy wśród bibliologów i informatologów
w Polsce i za granicą, na podstawie analizy współautorstwa artykułów opublilcowanych
w wybranych polskich i zagranicznych czasopismach naukowych w latach 2000-2009.
Celem dodatkowym jest zbadanie wykorzystania czasopism anglojęzycznych przez polskich
bibliologów i informatologów. Znajomość języka angielskiego jest podstawą współpracy
międzynarodowej, a jednym ze wskaźnilców kompetencji językowych może być liczba
anglojęzycznej literatury cytowanej w publilcacjach.
W
2. Metodologia
Badaniem objęto wybrane polslde oraz zagraniczne czasopisma z zalcresu bibliologii i informatologii, opublilcowane w latach 2000-2009. Analizę publilcacji polskich przeprowadzono
na podstawie danych zgromadzonych w bazie CYTBIN^ Do badania wybrano czasopisma,
których artylcuły, opublikowane w latach 2000-2009, zostały zarejestrowane w bazie.
Są to:
(1) Bibliotekarz^,
(2) Praktyka i Teoria Informacji Naukowej i Technicznej (PTINT),
(3) Przegląd Biblioteczny,
^ CY TBIN , d o stęp n y p o d ad resem Iittp ://w w w l.b g .u s.e d u .p l/b azy /cy tb in , je st bibliograficzną bazą
danycti, g ro m a d z ą c ą opisy b ibliograficzne w raz z in fo rm a cją o publil<acjach cytow anych, z am iesz
czanych w b ibliografiach załączn ik o w y ch i/lu b w p rz y p isac h bibliograficznych. C Y T B IN re je stru je
opisy bibliograficzne d o k u m en tó w (artykułów i recenzji) p o c h o d zą cy c h z najw ażniejszych czasopism
z z ak resu bibliologii i inform atologii, m .in. B ibliotekarza, P raktyki i Teorii Inform acji N aukow ej i Tech
nicznej, Przeglądu Bibliotecznego, Roczników Bibliotecznych, Z agadnień Inform acji N aukowej. Do b adania
w ybrano c ztery czasopism a, poniew aż tylko dla n ich w bazie z arejestro w an o dane za lata 2 0 0 0 -2009.
^ W bazie brakuje opisów artykułów dla tego ty tu łu za rok 2005.
Współautorstwo publikacji w wybranych...
\
Co-authorship o f Publications in Selected...
(4) Zagadnienia Informacji Naukowej (ZIN).
Analizę czasopism zagranicznych wykonano na podstawie informacji pochodzących
z bazy Web of Science. Do badania wybrano czasopisma:
(1) International Journal o f Information Management,
(2) Journal ofAcademic Librarianship,
(3) Journal o f Documentation,
(4) Journal o f the American Society fo r Information Science and Technologf,
(5) Library and Information Science Research.
Wybrane czasopisma zagraniczne należą do grupy periodyków reprezentujących szerokie
spektrum zagadnień z zalcresu bibliologii i informatologii i zostały uznane za podstawę
wymiany doświadczeń naukowych w tej dyscyplinie (Drabek, 2007).
Celem badania byle uzyskanie informacji na temat liczby artykułów sygnowanych nazwi
skiem jednego lub więcej autorów, aby wskazać tendencję we wspólautorstwie publikacji
w ciągu dziesięciu lat objętych badaniem (lata 2000-2009).
3. Wyniki badań - czasopisma polskie
Wśród 1322 artykułów opublilcowanych w badanych czasopismach polskich, 91% stanowią
publikacje jednoautorskie, 8% publilcacje dwuautorskie, a pozostały 1% posiada trzech
autorów. Tabela 1 prezentuje liczbę artykułów w badanych czasopismach z podziałem na
publilcacje 1, 2, i 3-autorskie. Najwięcej publilcacji wieloautorskich znalazło się w czasopi
śmie Praktyka i Teoria Informacji Naukowej i Technicznej (43), a najmniej w Zagadnieniach
Informacji Naukowej (8).
Tabela 1. Liczba artykułów w badanych czasopismach
L ic z b a a u to ró w
C z a s o p is m o
1
2
3
BiblioteI<arz
435
37
3
P rz e g lą d B ib lioteczny
376
29
3
P T IN T
195
36
7
Z IN
193
6
2
Wśród publikacji dwuautorskich autorzy 27% artykułów wywodzą się z różnych instytucji,
natomiast wśród publilcacji z trzem a autorami 16% artykułów zostało napisanych przez
autorów z dwóch instytucji, a 11% z trzech. Stąd wniosek, iż współautorstwo w ponad 70%
wynilca ze współpracy między autorami tej samej instytucji.
Poszukując tendencji zmian liczebności współautorstwa posłużono się średnią liczbą
autorów, przypadającą na jedną publikację w poszczególnych latach. Wyniki obliczeń
prezentuje tabela 2, w Ictórej zgromadzone dane pozwalają zauważyć, że w badanych cza
sopismach w ciągu dziesięciu lat, średnia liczba autorów na artykuł niewiele się zmienia
i że nie istnieje żadna tendencja rosnąca lub malejąca.
O b ecn ie czasopism o nosi ty tu ł Journal o f the A ssociation fo r Inform ation Science a n d Technology.
69
70
Jacek Tomaszczyk
Tabela 2. Średnia liczba autorów na jedną publikację w latach 2000-2009
Śr.
C z a s o p is m o
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2000 2009
B ibliotekarz
1.10
1.08
1.17
1.08
1.08
b.d.
1.06
1.06
1.08
1.10
1.09
P rz e g lą d
B iblioteczny
1.03
1.07
1.11
1.00
1.12
1.09
1.06
1.16
1.09
1.07
1.08
P T IN T
1.23
1.45
1.29
1.27
1.09
1.09
1.10
1.00
1.08
1.19
1.18
Z IN
1.04
1.00
1.00
1.00
1.13
1.15
1.00
1.17
1.05
1.06
1.06
Ś re d n ia
1.10
1.16
1.14
1.08
1.10
1.10
1.06
1.11
1.08
1.11
1.10
Biorąc za wskaźnilc współautorstwo publilcacji w czasopismach można wyciągnąć wnio
sek, iż w dziedzinie bibliologii i informatologii naukowcy w Polsce zdecydowanie preferują
indywidualny tryb pracy, a preferencja ta w latach 2000-2009 była na zbliżonym poziomie.
Tworząc wspólne artykuły, autorzy w zdecydowanej większości (ponad 70%) ograniczają
się do współpracy z osobami z tej samej instytucji.
4. Wyniki badań - czasopisma zagraniczne
Wśród 4685 artykułów opublikowanych w badanych czasopismach zagranicznych z zakresu
bibliologii i informatologii 61% stanowią publilcacje jednoautorskie, 23% - dwuautorskie,
10% publilcacji posiada trzech autorów, a pozostałe 6% to publilcacje sygnowane więcej niż
trzem a nazwiskami autorów
Tabela 3. W spółautorstwo publikacji w badanych czasopismach zagranicznych
L ic z b a a u to r ó w
L ic z b a p u b lik a c ji
%
1
2835
60.51
2
1062
22.67
3
487
10.39
4
177
3.78
5
73
1.56
6
30
0.64
7
11
0.23
8
2
0.04
9
4
0.09
10
1
0.02
11
2
0.04
15
1
0.02
Tabele 4 -8 przedstawiają współautorstwo publilcacji w każdym z badanych czasopism
w iatach 2000-2009.
\
Co-authorship o f Publications in Selected..
Tabela 4. W spółautorstwo publikacji w czasopiśmie International Journal o f Information M anagement
L ic z b a
a u to ró w
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
1
32
27
10
26
32
24
26
33
34
40
2
17
11
17
13
10
16
15
13
24
15
3
4
5
4
8
11
6
11
9
14
15
4
2
2
2
4
2
1
2
1
3
4
5
1
0
0
0
0
1
0
0
1
1
6
0
0
0
0
0
1
1
0
1
1
11
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
Tabela 5. W spółautorstwo publikacji w czasopiśmie Journal ofAcadem ic Lihrarianship
L ic z b a
a u to ró w
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
1
90
96
87
76
72
72
76
77
96
88
2
6
15
15
8
19
23
22
14
23
18
3
7
5
1
5
9
9
10
12
6
9
4
2
1
1
0
2
1
1
3
0
3
5
0
0
1
0
0
0
2
2
0
0
8
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
Tabela 6. W spółautorstwo publikacji w czasopiśmie Journal o f Documentation
L ic z b a
a u to ró w
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
1
66
94
81
58
46
71
51
40
45
58
2
9
9
6
7
13
9
11
20
19
7
3
5
4
5
6
3
7
5
5
5
3
4
1
2
0
2
2
0
4
5
2
3
5
0
0
0
0
0
0
0
0
0
2
7
0
0
0
0
1
0
0
0
0
1
11
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
Tabela 7. W spółautorstwo publikacji w czasopiśmie
Journal o f the American Society fo r Information Science and Technology
L ic z b a
a u to ró w
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
1
99
85
81
76
69
65
94
105
92
93
2
33
37
29
44
39
51
54
68
72
67
71
72
Jacek Tomaszczyk
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
3
17
15
18
21
19
18
28
29
36
51
4
7
8
7
7
13
8
16
15
11
21
5
2
4
6
2
5
8
8
9
9
7
6
2
0
3
0
3
1
1
5
6
4
7
2
0
2
0
0
1
2
1
0
1
8
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
9
0
0
0
0
0
0
1
1
1
0
Tabela 8. W spółautorstwo publikacji w czasopiśmie Lihrary a nd Information Science Research
L ic z b a p u b lik a c i
L ic z b a
a u to r ó w
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
1
26
26
25
17
18
26
29
34
31
20
2
13
7
7
13
19
19
17
14
19
16
3
1
3
3
1
3
4
2
4
3
3
4
0
0
1
0
0
0
2
1
1
1
5
0
0
0
0
0
0
1
1
0
0
6
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
9
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
10
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
15
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
Wynilci zbiorczej analizy danych ze wszystlcich badanych czasopism (Tab. 9) pokazują,
że zmienia się liczba artykułów jednoautorskich, malejąc w latach 2000-2004 i rosnąc
w latach 2005-2009, natomiast wśród artykułów 2- i 3-autorskich wyraźnie widać niemal
stalą tendencję rosnącą.
Tabela 9. W spółautorstwo publikacji w czasopismach zagranicznych w latach 2000-2009
L ic z b a
a u to r ó w
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
1
313
328
284
253
237
258
276
289
298
299
2
78
79
74
85
100
118
119
129
157
123
3
34
32
31
41
45
44
56
59
64
81
4
12
13
11
13
19
10
25
25
17
32
5
3
4
7
2
5
9
11
12
10
10
6
2
1
3
0
3
2
2
5
7
5
7
2
0
2
0
1
1
2
1
0
2
8
0
0
0
0
0
1
0
0
0
1
9
0
0
0
0
0
0
2
1
1
0
\
10
11
o
o
10
11
O
15
O
O
o
O
1
o
o
W zrost liczby publikacji wieloautorskich nie następuje wskutek zmniejszania się licz
by publilcacji jednoautorskich, ale wynika z przyrostu liczby artykułów publilcowanych
w niektórych czasopismach, zwłaszcza w Journal ofthe American Societyfor Information
Science and Technology.
Tabela 10. Liczba publikacji w badanych czasopismach zagranicznych w latach 2000-2009
2000
2001
2002
2003
In te rn a tio n a l Jo u rn a l
o f In fo rm a tio n M a n a
gem ent
56
45
33
51
Jo u rn a l o f A c ad e m ic
L ib ra ria n sh ip
105
117
105
89
Jo u rn a l o f D o c u m e n ta tio n
81
109
92
Jo u rn a l o f th e A m e
ric a n S o ciety for
In fo rm a tio n S cience
a n d T ech n o lo g y
162
149
L ib ra ry a n d In fo rm a
tio n S cience R esearch
40
444
C z a s o p is m o
R azem
2004
2005
2006
2007
2008
2009
50
55
56
77
76
102
105
111
108
125
119
73
66
87
71
70
71
74
146
150
148
153
204
233
227
244
37
36
33
40
49
52
54
54
40
457
412
396
411
444
493
521
554
553
Tendencję wzrostu liczby publikacji wieloautorskich można zaobserwować zestawiając
średnią liczbę autorów przypadających na jedną publikację w poszczególnych latach. Wyniki
obliczeń prezentuje tabela 11. Łącznie ze wszystkich czasopism średnia na końcu bada
nego okresu (2009 r.) jest większa o 0.35 od średniej z 2000 r. i wynosi 1.84. Czasopismem
o największej średniej liczbie autorów na jedną publilcację (1.98) za cały badany okres jest
Journal ofthe American Societyfor Information Science and Technology.
Tabela ll.Srednia liczba autorów na jedną publikację w czasopismach zagranicznych w latach 2000-2009
Ś r e d n ia lic z b a a u to r ó w n a j e d n ą p u b lik a c ję
2000
2001
2002
2003
2 004
2005
2006
2007
2008
2009
śr.
20002009
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
In te rn a tio n a l
Jo u rn a l o f In
fo rm a tio n
M anagem ent
1.63
1.60
1.94
1.80
1.69
2.00
1.87
1.61
1.91
1.87
1.79
C z a s o p is m o
73
74
Jacek Tomaszczyk
10
11
12
Jo u rn a l
o f A c ad e m ic
L ibrariansJiip
1.25
1.24
1.23
1.20
1.42
1.42
1.48
1.51
1.28
1.44
1.35
Jo u rn a l o f D oc u m e n ta tio n
1.27
1.21
1.17
1.34
1.62
1.26
1.46
1.64
1.49
1.49
1.38
Jo u rn a l o f th e
A m e ric a n
S o c iety for
In fo rm a tio n
S cien ce a n d
T ech n o lo g y
1.73
1.72
1.94
1.77
2.02
2.05
2.05
2.06
2.11
2.17
1.98
L ib ra ry a n d
In fo rm a tio n
S cien ce R ese
a rch
1.38
1.49
1.44
2.15
1.63
1.55
1.75
1.54
1.52
1.63
1.60
Ś re d n ia
1.49
1.44
1.54
1.60
1.73
1.69
1.79
1.79
1.76
1.84
Obserwując wzrost liczby publilcacji wieloautorskich w czasopismach zagranicznych,
można zastanawiać się nad przyczyną tej tendencji. Wśród hipotez można wskazać:
(1) Wzrost stopnia skomplikowania problemów badawczych.
(2) Potrzebę większych środków finansowych na badania, co może być osiągnięte głów
nie dzięki współpracy między instytucjami (większa szansa na uzyskanie grantu).
(3) Rozwój komuniłcacji elelctronicznej (oprogramowanie do pracy grupowej, telekonferencje), Ictóra ułatwia nawiązywanie kontalctów i przyspiesza wymianę informacji.
(4) Dostęp do wysokospecjalistycznej aparatury badawczej, Ictórą posiada niewiele
ośrodków (w bibliologii i informatologii rzadko jednak wykorzystuje się taki sprzęt).
(5) Zwiększenie się objętości artykułów naukowych, co może być związane z pierwszą
hipotezą.
(6) System promowania współpracy w nauce (czego bralcuje w Polsce).
Weryfikacja pierwszych czterech hipotez oraz hipotezy szóstej wymaga osobnych badań
jalcościowych, których przedmiotem byliby zarówno naukowcy, którzy nawiązują współ
pracę, jal< i naulcowcy pracujący indywidualnie i niepodejmujący współpracy. Natomiast
piąta hipoteza, dotycząca związku autorstwa zbiorowego z objętością publilcacji, da się
zweryfilcować za pom ocą obliczeń.
Wynilci badań pokazały zauważalny wzrost liczby artylcułów o objętości 6-15 stron.
Tabela 12 prezentuje wynilci ograniczone do publilcacji o objętości 4 -20 stron.
Tabela 12. Liczba publikacji w czasopismach zagranicznych w zależności od liczby stron
L ic z b a
s tr o n
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Sum a
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
4
19
18
21
27
21
26
24
19
6
18
199
5
13
16
13
10
10
13
14
12
16
13
130
Co-authorship ofPublications in Selected...
10
11
12
15
12
22
162
19
10
31
29
175
14
25
29
25
183
15
21
19
41
37
212
21
23
31
24
24
32
202
18
33
24
35
28
28
213
11
12
28
23
27
28
202
15
16
20
13
18
14
17
10
15
11
14
14
22
11
13
14
18
15
19
20
17
10
16
16
14
15
10
10
11
10
16
14
12
24
16
15
18
13
14
16
21
22
14
14
14
15
11
15
16
11
16
13
11
13
17
10
18
11
10
19
\
25
31
33
30
20
221
24
20
28
24
24
31
205
20
11
23
23
22
24
163
12
15
20
17
18
11
139
12
10
13
10
93
10
12
75
10
11
76
20
10
61
Na podstawie procentowego zestawienia udziału artykułów w załeżności od łiczby auto
rów i łiczby stron łatwo dostrzec związełc między tymi wartościami. Dane zebrane w tabełi
13 połcazują, że im więłcsza łiczba stron, tym mniejszy udział artyłcułów jednoautorsłcicłi
i odpowiednio rosnący udział artykułów napisanycli przez 2, 3,4, 5 i 6 autorów. Na przykład,
wśród pubłiłcacji 6-stronicowycłi artykuły jednoautorskie stanowią 3.4%, artyłcuły dwócłi
autorów - 4.1%, trzecłi autorów - 2.5%, czterecłi autorów - 3.4%, pięciu autorów - 4.1%,
sześciu autorów - 3.3%, natomiast wśród pubłiłcacji 12-stronicowych artykuły jednoautor
skie stanowią 2.3%, artykuły dwóch autorów - 6.9%, artykuły trzech autorów - 8%, artykuły
czterech autorów - 6.8%, artyłcuły pięciu autorów - 8.2%, artykuły sześciu autorów - 10%.
Tabela 13. Procentowy udział publikacji w czasopismach zagranicznych
w zależności od liczby stron i liczby autorów
1o
Liczba stron
CS
•g
u
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
% publikacji
1
5.6
2.9
3.4
3.2
2.7
3.0
2.8
3.0
2.3
2.4
2.4
1.4
1.5
1.2
0.9
1.0
1.1
2
3.0
3.2
4.1
5.5
5.5
6.4
6.3
6.1
6.9
7.4
7.1
6.4
4.4
3.4
2.3
2.1
1.9
1.2
3
1.4
2.3
2.5
4.1
6.6
7.4
6.8
9.0
8.0
8.8
7.2
5.7
6.8
2.9
3.1
2.1
4
0.6
1.7
3.4
2.8
6.2
9.0
7.3
6.8
6.8
10.2
9.0
7.9
6.2
1.7
3.4
6.8
1.7
5
0.0
1.4
4.1
0.0
4.1
9.6
8.2
8.2
8.2
12.3
8.2
12.3
5.5
6.8
2.7
1.4
0.0
6
0.0
0.0
3.3
0.0
6.7
0.0
13.3
0.0
10.0
16.7
10.0
13.3
0.0
3.3
3.3
3.3
6.7
75
76
Jacek Tomaszczyk
W zrost liczby artykułów wieloautorskich jest wyraźnie widoczny dla publikacji od
6-15-stronicowych, czyli tych, których liczba się zwiększyła (zob. wniosek z Tab. 12).
Zaprezentowane dotychczas dane pokazują, że w badanym okresie wzrosła liczba ar
tykułów (Tab. 10), zwiększyła się liczba publilcacji 6-15-stronicowych (Tab. 12) oraz że
w artykułach 4-20-stronicow ych m ożna zaobserwować Icorelację między liczbą stron
a liczbą autorów (Tab. 13). Nie znając powodów ogólnego wzrostu liczby artykułów ani
powodów wzrostu liczby artylcułów o danej liczbie stron, a talcże nie posiadając informacji
na temat ogólnej liczby autorów (być może zwiększyła się liczba badaczy i stąd wzrost liczby
artykułów) nie można wskazać żadnych zależności przyczynowo-skutlcowych z wyjątkiem
wspomnianych tendencji i korelacji. Można jednak przyjrzeć się jeszcze pewnej zależności,
która mogłaby być wykorzystana w próbie weryfilcacji wspomnianych hipotez 1-4. Tabela
14 pokazuje, jal< w ciągu 10 lat wzrastała średnia liczba autorów dla publilcacji o tej samej
liczbie stron.
Tabela 14. Średnia liczba autorów artykułów z czasopism zagranicznych
w zależności od liczby stron i roku publikacji
Ś r e d n ia lic z b a a u to ró w
a
2
S 2 1
c«
■g
o
3
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
4
1.32
1.39
1.19
1.19
1.19
1.19
1.21
1.26
1.17
1.39
5%
5
1.23
1.50
1.31
1.20
1.40
1.46
1.64
1.75
1.88
1.77
44%
6
1.60
1.44
1.70
1.54
1.89
1.50
1.41
1.40
1.83
1.91
19%
7
1.40
1.73
1.36
1.50
1.71
1.68
1.63
1.90
1.55
1.83
31%
8
1.73
1.92
2.21
1.72
2.20
1.74
2.36
1.76
2.10
2.00
16%
■a ^ « o
S«
•- 2
S^
9
1.95
2.18
1.90
2.56
2.19
1.80
1.81
2.37
1.98
2.16
11%
10
2.00
2.25
1.64
2.60
2.19
1.96
2.10
2.04
1.88
2.38
19%
11
1.90
1.69
2.21
2.14
1.94
2.21
2.29
1.69
2.14
2.32
22%
12
1.92
1.88
1.93
1.89
2.64
1.83
2.75
2.43
2.33
2.21
15%
13
2.00
1.88
2.19
2.14
2.00
2.16
2.23
2.42
2.80
2.25
13%
14
2.43
2.07
2.07
2.18
2.29
2.35
2.18
1.96
1.79
2.71
12%
15
1.94
1.73
1.75
2.20
2.35
2.00
2.43
2.83
2.91
2.33
20%
16
1.77
2.09
2.33
2.00
2.08
2.87
2.35
2.12
2.22
2.45
38%
17
2.38
1.71
1.29
2.30
1.86
2.50
1.60
2.15
2.20
2.11
-11%
18
2.29
2.33
2.00
1.73
2.13
2.86
2.17
3.33
2.14
2.40
5%
19
2.00
2.17
2.71
1.80
2.91
2.75
2.40
2.10
2.00
1.86
-7%
20
2.00
2.00
1.75
1.50
2.29
1.50
1.17
2.80
1.30
2.25
13%
Porównując dane dla 2000 i 2009 r. otrzymujemy wzrost średniej liczby autorów publilcacji od 5 do 44% niemal we wszystkich artykułach o tej samej liczbie stron. Tylko dla
artykułów 17- i 19-stronicowych nastąpił spadek średniej. Widać więc, że wzrost średniej
\
liczby autorów na artykuł nie może być spowodowany wyłącznie zwięłcszającą się objęto
ścią pubłiłcacji, ponieważ to zjawisłco obserwuje się również dła tej samej łiczby stron. Na
przyłcład artyłcuły 15-stronicowe w 2000 r. miały średnio 1.94 autora, a w 2009 r. - 2.33,
co daje 20% wzrost przy tej samej liczbie stron. Aby dowiedzieć się skąd ten przyrost, na
leży zweryfilcować postawione wcześniej liipotezy, przeprowadzając badania jalcościowe.
5. Wykorzystanie publikacji anglojęzycznych
Podstawą międzynarodowej współpracy, oprócz wspólnego pola badawczego, jest znajo
mość wspólnego języka. W zespołach wielonarodowych jest to obecnie najczęściej język
angielski. Trudno obielctywnie zmierzyć poziom znajomości języka angielskiego wśród
polskich bibliologów i informatologów. Jednym ze wslcażników kompetencji języlcowych
może być liczba anglojęzycznych tekstów cytowanych w publilcacjach^. Oczywiście wyko
rzystanie literatury obcej w dużym stopniu zależy od tematyki badawczej i z pewnością nie
można wyciągać wniosków, że naukowcy, którzy nie cytują obcojęzycznych tekstów, nie
znają języlca obcego. W bibliologii i interdyscyplinarnej informatologii istnieje jednak wiele
pól badawczych, którymi zajmują się naukowcy na całym świecie i dlatego przytoczenie
danych na tem at wykorzystania literatury anglojęzycznej w polskim piśmiennictwie z tego
zalcresu może dać przybliżony obraz stopnia posługiwania się polskich autorów językiem
angielskim w celach naulcowych.
Baza CYTBIN rejestruje 992 autorów artykułów, opublilcowanych w polskich czasopi
smach z bibliologii i informatologii, z Ictórych 149 (15%) przynajmniej raz powołało się
na artykuł w anglojęzycznym czasopiśmie. W bazie znajduje się 2841 opisów cytowanych
artykułów w języku polskim i 979 w języku angielskim®. Stosunek liczby cytowanych do
kumentów w języlcu angielslcim do dokumentów w języlcu polslcim wynosi 0.34, ale należy
uwzględnić falct, iż wśród autorów cytujących są Anglicy i Amerykanie współpracujący
z polskimi uczelniami, którzy z zarejestrowanych 979 cytowanych dokumentów w języku
angielskim przytoczyli ok. 300 z nich. Zatem wśród wszystldch cytowanych artykułów
z czasopism, 24% to publilcacje anglojęzyczne.
Trudno wyobrazić sobie szeroką, efektywną współpracę międzynarodową, gdy tylko
15% polskich bibliologów i informatologów wykorzystuje w swoich pracach wyniki badań
publilcowanych w anglojęzycznych czasopismach naulcowych. Usprawiedliwieniem tego
stanu rzeczy raczej nie może być odmienność pól badawczych, gdyż jest mało prawdopo
dobne, aby aż 85% polskich naukowców zajmowało się tematyką o zalcresie ograniczonym
do zagadnień podejmowanych wyłącznie w Polsce i nie badanych na świecie przez innych
naukowców. Wielce prawdopodobną przyczyną pomijania anglojęzycznej literatury w publilcacjach polskich bibliologów i informatologów jest słaba znajomość języka angielskiego,
ale ten problem powinien zostać dokładniej zbadany, ponieważ korzystanie ze światowego
dorobku naukowego, wydaje się koniecznością nie tyllco w kontekście współpracy między
narodowej, ale talcże rozwoju i jalcości badań naukowych w Polsce.
*
C ytow ania są je d n y m z w a żn y ch w skaźników ukazu jący ch recepcję tek stu . S pełniają nie tylko
etyczną funkcję w nauce, ale stanow ią śro d ek k om unikacji naukow ej i pozw alają na u kazanie rozw oju
danej dziedziny, a także jej p rzen ik an ie z in n y m i dyscyplinam i (M arszakow a-Szajkiew icz, 1996, 11).
^ L iczba cytow anych arty k u łó w w e w szystkich p o zo stały ch językach w ynosi w sum ie ok. 100.
77
78
Jacek Tomaszczyk
6. Podsumowanie
Przeprowadzone badania ukazały tendencję wzrostu liczby publikacji wieloautorskich
w piśmiennictwie zagranicznym w latach 2000-2009, w których artykuły wieloautorskie
stanowią 39% ogółu publilcacji. Natomiast w literaturze polskiej zaobserwowano w tym
okresie stały, 9% udział publilcacji wieloautorskich. W badanych czasopismach zagranicz
nych regularnie pojawiają się artykuły trzech i większej liczby autorów, stanowiąc 16%
ogółu publikacji, podczas gdy w czasopismach polskich artylcuły autorstwa, co najwyżej
trzech osób, stanowią zaledwie 1% wszystkich publilcacji.
Przedstawione wynilci obejmują publilcacje z lat 2000-2009, więc należałoby podjąć
kolejne badanie w celu ustalenia, czy opisany stan rzeczy, tendencje i Icorelacje uległy
zmianie w ciągu ostatnich czterech lat (2010-2013). Być może w polskim piśmiennictwie
specjalistycznym, wzorem zagranicznego, pojawiła się już tendencja wzrostu liczby publi
kacji wieloautorskich. Nie wiadomo jednalc, jal< współautorstwo wpływa na jalcość badań
i publilcowanych prac. To osobny tem at do rozważań i analiz. Równie interesującym te
matem badawczym jest międzynarodowa współpraca naulcowców, rozpatrywana z punlctu
widzenia wspólnych badań i publilcacji.
Bibliografia
D rabek, A . (2007). A n aliza cza so p ism z b ib lio tek o zn aw stw a i in fo rm acji naukow ej (na p o d sta w ie bazy
d a n y ch Jo u rn a l C ita tio n R e p o rts S ocial S cien ces E d itio n 1 9 9 9 -2 0 0 4 ). W : E. G o n d e k , D. P ietrucJi-R eizes (red.) S tu d ia z in fo rm a c ji n a u k o w ej i d yscyp lin p o kre w n yc h . P race d ed yk o w a n e P rofesor
B a rb a rze S tefa n ia k. K atow ice: W ydaw . UŚ, 1 3 0 -1 4 7 .
G re en e , M . (2007). T he d e m ise o f th e lo n e au th o r. H isto ry o fth e J o u rn a lN a tu r e [online] [08.04.2013],
h ttp :// w w w .n a tu re .c o m / n a tu re /h is to r y /f u li/n a tu re 0 6 2 4 3 .h tm l
H arsan y i, M . A . (1993). M u ltip le a u th o rs , m u ltip le p ro b le m s - b ib lio m e tric s a n d th e stu d y o f sch o larly c o lla b o ra tio n : A lite ra tu re review . L ib ra ry a n d In fo rm a tio n Science Research, 15, 3 2 5 -3 5 4 .
M arszakow a-Szajkiew icz, I. (1996). B ibliom etryczna a n a liza współczesnej nauki. Katowice: W ydaw. UŚ.
0 ’C o n n o r, J. G. (1970). G ro w th o f m u ltip le a u th o rs h ip . D R T C S e m in a r, 7, 4 6 3 -4 8 3 .
Price, D. J. d e S. (1963). L ittle science, big science. N e w York: C o lu m b ia U n iv e rsity P ress.
Co-authorship of Publications
in Selected Polish and International Journals
in Library and Information Science
A b s tr a c t
P u rp o s e /th e s is ; The purpose of the p ap er is to presen t the results of the analysis of co-authorship
in selected Polish a n d in te rn a tio n a l lib rary a n d in fo rm a tio n science (LIS) jo u rn als in th e years
2000-2009. A tten tio n is aiso draw n to Polish LIS scholars’ co m m an d of the English language, w hich
has a n im pact on th eir international c o operation a n d co-authorship.
A p p ro a c h /m e th o d ; The analysis w as p e rfo rm e d w ith th e d a ta fro m th e C Y T B IN bibliographic
database a n d five intern atio n al j ournals: International Journal o f Inform ation M anagem ent, Journal
\
Co-authorship ofPublications in Selected...
o fA ca d em ic Librarianship, Journal o f D ocum entation, Journal o fth e A m erican Society fo r Inform a
tion (current title: Journal o fth e A ssociation fo r Inform ation Science a n d Technology), Science and
Technology, Library a n d Inform ation Science Research.
R esults a n d co n clu sio n s; The findings show a n increase tre n d in the n u m b er of m u lti-au th o red
p u b h c atio n s in th e exam ined in te rn atio n al jo u rn als pub lish ed in th e years 2 0 0 0 -2 0 0 9 in w hich
the m u lti-au th o red papers co nstitute 39% of all publications while in P ohsh j ournals m uU i-authored
publications account for 9% only. In the intern atio n al journals papers by th ree or m ore a u thors are
published on a regular basis, m aking 16% of all publications, w hereas in Polish j ournals papers by no
m ore th a n th ree au th o rs are published, accounting for 1% of all publications only.
O rig in ality /v alu e ; The research is a quantitative analysis of c o-authorship in Polish LIS journals
com pared to the co -authorship presen t in the intern atio n al journals.
K e y w o rd s
B ibliom etric analysis. C o-authorship. Intern atio n al cooperation. L ibrary a n d In fo rm atio n Science.
Poland.
D r JACEK TO M A SZ C Z Y K jest adiunktem w Instytucie Bibliotekoznawstwa ilnformacji Naukowej Uniwersytetu
Śląskiego. Prowadzi badania nad wykorzystaniem systemów terminologicznych w organizacji wiedzy specjali
stycznej. W kręgu jego zainteresowań leży również zarządzanie informacją własną oraz problematyka nadm iaru
informacji i jego wpływu na procesy kognitywne. Ostatnie, najważniejsze publikacje: Angielsko-polski słownik infor
macji naukowej i bibliotekoznawstwa. Katowice 2009; Systemy informatyczne wspomagające zarządzanie wiedzą.
Praktyka i Teoria Informacji Naukowej i Technicznej, 2010, 3, 28-35; M apa tematów jako system reprezentacji
wiedzy. W:B. Sosińska-Kalata, E. Chuchro (red.) N auka o informacji w okresie zmian. Warszawa 2013, 389-400.
Kontakt z autorem: [email protected]
Instytutu Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Plac Sejmu Śląskiego 1
40-032 Katowice
79
80
Organizacja wiedzy w umyśle człowieka
w świetle teorii schematów i gatunków
Marek Nahotko
In sty tu t Informacji N aukowej i Bibliotekoznawstwa
Uniwersytet Jagielloński
A b s tr a k t
C el/teza; Celem artykułu jest przedstaw ienie poglądów na w iedzę jako rezu ltatu funkcjonow ania
ludzkiego um ysłu, oraz opis zasad i n arzędzi organizacji w iedzy w um yśle człowieka, w ykorzystyw a
nych do kom unikow ania wiedzy, m in . w postaci zapisów inform acji (w przypadku w iedzy naukowej
- publikacji naukow ych). W tym sensie organizacja w iedzy następuje podczas procesów konwersji
w iedzy w inform ację (nadawca) i inform acji w w iedzę (odbiorca).
K o n c e p c ja /m e to d y b a d ań ; N a podstaw ie krytycznej analizy piśm iennictw a z zakresu neurologii,
psychologii i socjologii, a także językoznawstwa, dokonano opisu procesów m entalnych realizowanych
podczas aktyw ności tw órczej, w szczególności związanej z procesam i p isania/czytania publikacji
naukow ych. U w zględnione zostały w szczególności teorie genploracji, schem atów m entalnych i ga
tunków . Procesy te i aktyw ności uznane zostały za procesy organizacji wiedzy.
W y n ik i i w nioski; W w yniku realizacji m entalnych procesów organizacji wiedzy, w m ózgu człow ie
ka, podczas jego neuronalnej aktyw ności, pow stają um ysłow e stru k tu ry wiedzy, nazyw ane różnie
(schematy, skrypty, ramy, plany) w zależności od teorii opisującej te zjawiska. Podczas aktyw ności
związanych z kom unikow aniem się, struktury te są z kolei podstaw ą tw orzenia konwencji dotyczących
form y i treści przekazyw anych inform acji w form ie tekstow ej, zw anych gatunkam i. G atunki, jako
konwencje znane i stosow ane zarów no przez nadawców, jak i odbiorców kom unikatów, ułatw iają kon
w ersje typu inform acja-w iedza-inform acja (twórczość) i w iedza-inform acja-w iedza (kom unikacja).
O ry g in a ln o ś ć /w a rto ś ć p o zn aw c z a; A rty k u ł po rząd k u je w iedzę o pro cesach organizacji w iedzy
łącząc kilka teorii znanych z neurologii, psychologii i socjologii, co ułatw ia w łaściw e um iejscow ienie
procesów organizacji w iedzy i stosow anych w niej n arzędzi - system ów organizacji wiedzy.
Gatunki, Genploracja, O rganizacja wiedzy. Schem aty m entalne. Systemy organizacji wiedzy. W iedza,
1. Wprowadzenie
Według poglądów konstrulctywistycznych, autor - tworząc tekst, w jego zamyśle mający
być rozpowszechniany jalco publilcacja - nawiązuje relację ze swoim odbiorcą-czytelnilciem,
budując narrację w talci sposób, aby najpełniej osiągnąć zalcładane przez siebie cele, na przy
kład satysfalccjonujący poziom cytowań (Livnat, 2012,47). Autor, konwertując swoją wiedzę
w informacje zawarte w komunilcacie (zwykle w tekście), konstruuje treści, Ictórych znaczenia
są interpretowane przez odbiorcę (czytelnilca) i przetwarzane na jego wiedzę. Na tym polega
ułomność wszelkiej komunikacji międzyludzkiej, nie tylko naukowej - komunikować możemy
się ze sobą tyllco za pomocą informacji, dokonując stałych i licznych, wymagających ciągłych
ZIN 2014, 52(1), 80-93
Organizacja wiedzy w umyśle człowieka...
\
Organization o f Knowledge in H um ań Mind...
interpretacji, konwersji między wiedzą i informacją (Talja et al., 1999, 755). Interpretacja
informacji odbywa się więc przy udziale wiedzy obu stron procesu komunilcacji. Autor kon
wertuje wybraną część swojej wiedzy w informacje, Ictóre następnie interpretowane są przy
udziale wiedzy czytelnilca. Interpretacje te częściowo związane są z odlcrywaniem znaczeń
i intencji, ale obejmują talcże ocenę i wartościowanie. Czasem są oczywiste i niemal automa
tyczne, w innych przypadkach niedostępne dla określonych interpretatorów (Fairclough, 2003,
11). Ponieważ wiedza autora i odbiorcy są zawsze różne, tal< jal< różne są ich doświadczenia
(choć jednocześnie podobne, do czego przyczynia się np. system powszechnej edukacji), ich
interpretacje również zawsze są odmienne. Znaczenie informacji (właściwa interpretacja)
jest negocjowane między autorem a czytelnilciem w procesach komunilcacji, także naulcowej,
w tralccie Ictórej dochodzi do zbliżenia interpretacji i osiągnięcia dynamicznego konsensusu.
Bożenna Bojar twierdzi, że przyswojenie informacji zawartej w komunilcacie powoduje
zmianę stanu wiedzy odbiorcy (najczęściej przyrost) proporcjonalny do nowości informacji
w stosunku do wiedzy odbiorcy (Bojar, 2013, 20). Nowa informacja, po zinterpretowaniu
przez odbiorcę, konwertowana jest w jego wiedzę i wpisywana w odpowiednie struktury
wiedzy. W procesie tym uczestniczy nie tyllco wcześniej uzyskana wiedza czytelnilca oraz
informacje przekazane w tekście głównym przez autora, ale tałcże odautorskie informacje
uzupełniające i metatekst, zawierający informacje dotyczące formy, strułctury, treści, zawar
tości, rełewantności i prawdziwości tekstu, umiejscawiające go w odpowiednim gatunłcu.
Dodatłcowo, łcażdy tekst połączony jest z innymi tekstam i relacjami intertekstuałnymi,
wyrażonymi mniej łub bardziej jawnie, ustanawianymi zarówno przez autora (podczas
tworzenia), jał< i odbiorcę (podczas interpretacji).
W informatołogii szczególną uwagę poświęcano zawsze odbiorcy informacji - użytłcowniłcowi (czytełniłcowi), gdyż to jego bezpośrednią obsługą zajmują się pracownicy bibliotek
i ośrodków informacji. Stąd też wiele działań prałctycznych i refleksji teoretycznej dotyczy
sposobów organizacji informacji^ zawartych w pubłiłcowanych tekstach, reprezentujących
wiedzę autorów. Dostęp do tej informacji możliwy jest za pośrednictwem zasobów metainformacji, a te z kolei powstają z udziałem wiedzy osób indeksujących, z wykorzystaniem
systemów organizacji informacji, tworzonych zwyłde przez jeszcze inne osoby, posiadające
własne zasoby i strułctury wiedzy. Negocjacje, służące uzgodnieniu interpretacji informa
cji, są więc tu wielopłaszczyznowe, co jest powodem licznych perturbacji. Wiele uwagi
poświęcono stanom wiedzy użytkownilców, budując modele zachowań informacyjnych
(Mierzecka-Szczepańska, 2013, 56 i nast.), czyli tałcich, łctóre prowadzą do przyswajania
odnalezionej informacji i zapisania jej w strułcturach kognitywnych w postaci wiedzy.
W dalszej części artykułu chciałbym zająć się tym elementem procesu komunikacji, który
w informatołogii jest rzadziej badany, mianowicie autorem i realizowanymi przez niego
procesami twórczymi, wyłconywanymi zawsze w łcontełcście społecznym, czyli łconwersją
wiedzy w informację za pom ocą strułctur pełniących rolę systemów organizacji wiedzy.
Zanim jednak przejdę do tego zagadnienia, przydatna będzie prezentacja zjawisk zachodzą
cych na poziomie indywidualnym, procesów neurologicznych oraz teorii psychologicznych,
wyjaśniających funłccj onowanie strułctur wiedzy w umyśle, zarówno autora, jak i czytełniłca.
^ N ależy zaznaczyć, że w yrażenia stosow ane w p re ze n to w an y m tekście, takie jak „organizacja infor
m acji” „organizacja w ied zy ”, „system organizacji w ied zy ” nie o d n o sz ą się b e zp o śre d n io do d en o ta tó w
analogicznych pojęć stosow anych w inform atołogii. Z naczenie ty ch te rm in ó w w in form atołogii ł<omp e te n tn ie o m ów iła Jadwiga W oźniał<-K asperek (W oźniał<-K asperek, 2011, 53 i nast.).
81
82
Marek Nahotko
2. Neurologiczne aspekty twórczości
Zainteresowanie mechanizmami mózgowymi, stanowiącymi podstawę twórczego myślenia,
definiowanego jako proces prowadzący do powstania nowego wytworu, który jest akcepto
wany jalco użyteczny lub do przyjęcia dla określonej grupy w danym czasie (Nęcka, 2012,
18), datuje się przynajmniej od lat 40. XX w. (Abraham, 2014). Początkowo stosowano dość
jednolite podejście do funkcji mózgu w działaniu twórczym, które tralctowane było jalco
niezróżnicowany ogólny konstrulct, co dawało korzyści w postaci możliwości tworzenia
ogólnych, całościowych teorii. W ten sposób stwierdzono na przykład związek czynności
twórczych z funlccjami płata czołowego i wyższą alctywnością prawej półkuli mózgu. Jest
to jednalc podejście zbyt ogólne dla potrzeb badania neuronalnych mechanizmów prze
twarzania informacji służących działaniom twórczym, dlatego cytowana Anna Abraham
proponuje podejście procesowe, w którym uwzględniać trzeba wiele działań poznawczych,
realizowanych w sposób jednolity.
Podejście to doprowadziło do powstania modelu genploracji, w Ictórym opisywany jest
szereg działań umysłowych, realizowanych podczas myślenia twórczego (W ard et al.,
1999,191). W modelu tym wskazuje się na ważną rolę dwóch etapów procesu twórczego:
wytwórczego (ang. generative) i interpretacyjnego (ang. exploratory) (Smith et al., 1993,
837). W pierwszej fazie, podczas Ictórej powstają wstępne idee i pomysły, mają miejsce
taicie procesy, jal< przywoływanie z pamięci, poszukiwanie analogii i transformacje umy
słowe. W ich wynilcu tworzone są idee potencjalne, czyli struktury „przedtwórcze”, Ictóre
w drugiej fazie podlegają ekstensywnej eksploracji i interpretacji (np. badanie ograniczeń
konceptualnych), w celu dopasowania pierwotnie ulcształtowanych idei do konlcretnych
celów i warunlców. Zgodnie z tym modelem, różnica pomiędzy poznaniem Icreatywnym
a tym, które potocznie uznawane jest za nietwórcze, czyli normatywnym, nie polega na
wylconywaniu odmiennych czynności umysłowych, ale na innym kontekście przetwarzania
informacji. Kontekst, czyli sytuacja pobudzająca do rozwiązywania problemu twórczego,
j est bardziej otwarty, wieloznaczny, nieliniowy, abstrakcyjny i nieprzewidywalny w stosunku
do sytuacji wymaganej dla poznania normatywnego. Wynilca z tego, że poznanie twórcze
może być uzyskane przez realizację normatywnych procesów poznawczych, ale w warun
kach wysoce generatywnych, niejalco wymuszających alctywność twórczą. Odpowiednie
dla tych warunlców działania umysłowe obejmują zdolność do:
- poszerzania ram istniejących strulctur konceptualnych (rozszerzenie konceptualne),
- umysłowej wizualizacji podczas tworzenia twórczych idei (twórcze obrazowanie),
- przekraczania ograniczającego wpływu bieżąco alctywowanej wiedzy^ (przekraczanie
ograniczeń wiedzy),
- nagłego pojawiania się rozwiązań w tralccie rozwiązywania problemów w wynilcu
zmiany perspektywy badawczej (wgląd^) (Abraham & W indmann, 2007, 39).
Pewne strulctury mózgu (dolna czołowa, płat slcroniowy, płat czołowy) są mocniej
urucham iane podczas Icreatywnego rozszerzenia konceptualnego, niż normatywnego
^ O graniczenia te polegają na blokow aniu, podczas p rocesów tw órczych, tw orzenia now ych idei przez
pom ysły stan d ard o w y c h rozw iązań p roblem u, nasuw ające się jako pierw sze [Sm ith et al., 1993, 837).
^ W gląd definiow any je st też po p ro stu jako nagła zm ia n a p ercep cji p ro b lem u (N ęcka, 2012, 104).
\
Organization ofKnowledge in H um ań Mind...
przetwarzania informacji semantycznej (Abraham, 2014, 3).
Podjęcie wysiłlcu służącego zrozumieniu nowej idei zawsze powoduje tworzenie nowych
lub rozbudowę istniejących strulctur konceptualnych, skutlcujące wprowadzeniem nowych
cech lub powiązań. Sieć przetwarzania semantycznego mózgu, gdy zaangażowana jest
w rozszerzenie konceptualne, pracuje bardzo intensywnie, szczególnie w swoich wyżej
zorganizowanych obszarach, które pośredniczą w selekcji leksykalnej, kontrolowanym
wydobywaniu z pamięci i procesach integracji informacji. Ludzki system poznawczy stale
stara się stosować posiadaną wiedzę („standardową”) do nowej informacji. Podczas pro
cesu refleksji konieczne jest więc uwolnienie umysłu z ograniczającego wpływu wiedzy
„standardowej”. Wcześniej pozyskana informacja załcłócająca, lecz jednocześnie istotna
i rełewantna, zagraża dalszemu postępowi czynności twórczych przez ograniczanie moż
liwości tworzenia oryginalnych idei. Tym samym sieć sterowania poznaniem mózgu stara
się usunąć te zakłócenia z umysłu. Można tego dokonać na dwa sposoby - przez powstrzy
mywanie lub ignorowanie pierwotnie pozyskanej relewantnej informacji. Obie te czynności
bardzo trudno jest realizować, gdyż mózg cechuje się szczególną biegłością w efełctywnych
działaniach celowych. Podczas standardowej, codziennej ałctywności umysł ludzki funł<cjonuje w kontekście normatywnym, gdzie załcłócenia, łctóre trzeba przezwyciężać, mogą
być bezbłędnie rozpoznawane i nie są istotne łub rełewantne do bieżących zadań. Są one
więc łatwo ignorowane. Jednałc podczas tworzenia kreatywnych idei, informacja załcłócająca może być nadzwyczaj pertynentna do zadania, więc nie może być potrałctowana
w podobny sposób. W tałcich warunłcach nierównowagi w ułcładzie czołowo-prążkowym
mózgu powstają szczególnie korzystne warunłci do twórczego poznania, zapewne dzięki
brakowi kognitywnych zahamowań oraz wzrostowi abstrahowania, co ułatwia ignorowanie
istotnych czynnilców rozpraszających (Abraham, 2014, 4).
Neurolodzy, badając funłccje mózgu, poszukują w nim obszarów odpowiedzialnych za
twórcze zachowania (Jung et ał., 2013, 8). Między innymi głoszone są poglądy, że twór
czość nie jest związana z żadnym konłcretnym obszarem mózgu, może z wyjątkiem kory
przedczołowej, gdzie wyłconywanie zadań związanych z twórczym poznaniem zawsze
powoduje zmiany (Dietrich & Kanso, 2010, 845), co potwierdza teorię genpłoracji. Jest
to o tyle prawdopodobne, że mózg nie wykonuje funłccji poznawczych poprzez działa
nia neuronowo-ałcsonałne w dyskretnych obszarach, płatach, a nawet półkulach. Działa
on raczej jał< sieć łub zbiór powiązanych obiełctów. Mózg jest zorganizowany w sposób,
łctóry pozwała na optymalizację przetwarzania różnych rodzajów informacji (np. wizual
na - płat potyliczny, audiałna - płat skroniowy, sensoryczna - płat ciemieniowy), wraz
z korowym łączeniem informacji sensorycznej pochodzącej z wielu źródeł. Okazało się
tałcże, że niewiele obszarów w mózgu, zwanych hubami, posiadając nieproporcjonalnie
wiele powiązań z innymi obszarami mózgu, służy usprawnieniu połączeń mózgowych
poprzez przekazywanie informacji pomiędzy odległymi obszarami mózgu. Uczestniczą
one w procesach myślenia niezależnego od stymulacji zewnętrznej. Myślenie taicie, nie
związane z wyłconywaniem łconłcretnych zadań, ma istotne znaczenie dla procesów wnio
skowania i poznania, czyli m.in.: zapamiętywania przeszłości, przewidywania przyszłości,
uwzględniania poglądów i punłctów widzenia innych łudzi. Zapewne obszary te odgrywają
istotną rolę podczas twórczego poznania. Kluczem do twórczości może być więc nie tyle
ałctywność określonych obszarów mózgu, co sprawność przepływu informacji pomiędzy
nimi (Jung et ał., 2010, 406).
83
84
Marek Nahotko
3. Umysłowe reprezentacje wiedzy
Psychologia jest dziedziną, w której prowadzi się badania nad procesami myślowymi reali
zowanymi indywidualnie. Opierają się one na wynilcach badań neurologicznych, ale dotyczą
wyższego poziomu strulctur umysłowych. Z punlctu widzenia problemów przedstawianych
w artykule, szczególnie interesujące są badania reprezentacji strulctur tekstu, powstających
w umyśle czytelnika, które wskazują na sposoby tworzenia tych reprezentacji, zróżnicowanie
ich form i wpływ na aktywność użytkownika w obszarze przetwarzania informacji.
Od ponad 20 lat bardzo silnie oddziałuje na te badania teoria schematów poznawczych.
Schematy uważane są za abstrakcyjne struktury wiedzy (Pearson, 2009), dobrze zintegrowane
fragmenty sieci semantycznej^, służące reprezentacji pojęć przechowywanych w pamięci
(Rumelhart & Ortony, 1977). Koncepcja ta wykorzystywana była przez wielu autorów, Irtórzy
stosowali własną terminologię do określenia wiedzy abstralccyjnej i strulctur pamięci, pisząc
o ramach (Minsky, 1975), skryptach lub planach (Schanlc, 1999,107) oraz malcrostrulcturach
(Dijk&Kintsch, 1983,189). Mimo tej różnorodności najczęściej używa siętenmmów schemat
(ang. schema) i schematy (ang. schemata), zazwyczaj z myślą o wszystkich odmianach tej teorii.
Według teorii schematów poznawczych pojęcia, obiekty, sytuacje, wydarzenia, działa
nia i ich sekwencje nie są przechowywane w pamięci w sposób nieuporządkowany, lecz
tworzą schematy. Te ostatnie są więc w pewnym sensie stereotypami pojęć. Jal< twierdzą
David Rumelhart i Andrew Ortony, schematy posiadają następujące cechy, pozwalające im
funlccjonować jalco reprezentacje wiedzy w pamięci:
- Schematy zawierają miejsca przeznaczone na zmienne. Miejsca w schemacie mogą być
wypełniane konkretnymi zmiennymi, w zależności od potrzeby. Na przykład w sche
macie daru mogą znajdować się zmienne: darczyńca, dar i otrzymujący, w miejsce
Ictórych umieszcza się konkretne wartości, w zależności od sytuacji.
- Schematy mogą się w sobie zawierać (zagnieżdżać), tworząc relacje.
- Schematy zawierają pojęcia różniące się poziom em abstralccji, od podstawowych
elementów konceptualnych, talach jak konfiguracja linii tworzących Icwadrat, po
abstrakcyjne poziomy konceptualne pozwalające na tworzenie poprawnych powiązań
sekwencji wydarzeń występujących w znacznych okresach.
- Schematy reprezentują raczej wiedzę niż definicje. Są więc bardziej czymś w rodzaju
encyklopedii niż słowników (Rumelhart & Ortony, 1977,101).
Teoria schematu, rozumiana tak, j al< przedstawili ją wymienieni autorzy, j est teorią strulctury ludzkiej wiedzy, w szczególności jej reprezentacji w pamięci. Według niej możemy
wyobrażać sobie schematy jako małe pojemnilci, w Ictórych deponowane są ślady codziennie
zdobywanych doświadczeń oraz myśli i idee, które wyprowadzane są z tych doświadczeń.
Jalco przykład często podaje się „schemat krzesła”, który uzupełniany jest o doświadczenie
wizualne, gdy widzimy konlcretny egzemplarz krzesła. Natomiast wyjście do restauracji®
powoduje wywołanie i ewentualne uzupełnienie „schematu restauracji”, Ictóry może składać
R eprezentacje pojęciow e w system ie poznaw czym są pow iązane złożonym i relacjam i opisanym i
w m o d elu sieci sem antycznej (N ęcka e t al., 2 012,126). Pojęcia są p rzechow yw ane w p am ięci w p o sta ci
s tru k tu ry sieciow ej, w której w ęzłach kodow ane są re p re z en tac je pojęciow e, łączone relacjam i.
Jest to u lubiony przyldad złożonych strul<tur poznaw czych, w ykorzystyw any przez Rogera Schanka,
który zajm ow ał się głównie stereotypizacją zachow ań społecznych, w odróżnieniu od R um ełharta i O rtony,
k tó rzybłiżsibyłikoncepcjom poznaw czego reprezentow ania obieirtów rzeczyw istych w um yśle człowieka.
\
się z tzw. subschematów rezerwacji, zajmowania stolika, zamawiania, płacenia itp. Struktura
schematów jest więc hierarchiczna. Schematy różnią się poziomem szczegółowości, repre
zentując wiedzę ze wszystłcich poziomów, od pojedynczych reprezentacji pojęciowych do
rozbudowanych ideołogii, co jednocześnie powoduje zróżnicowanie zakresu stosowalności
schematów (Nęcka et ał., 2012,129). Talde podejście ujmuje w ramy obszernej i szczegółowej
teorii to, co jest zwylde intuicyjne postrzegane, mianowicie falct, że człowiek (i zapewne nie
tylko) rozumie i uczy się rzeczy nowych w oparciu o to, czego wcześniej się nauczył. Wy
jaśnia to też codzienne zjawisko odmiennego interpretowania tych samych wydarzeń oraz
tekstów - bral< idealnego porozumienia wynika z różnic w dotychczas zdobytych doświad
czeniach i związanej z nimi, nagromadzonej wiedzy (a więc i schematów poznawczych).
Teoria schematów wykorzystywana jest w badaniu różnych zjawisk, talcże w badaniach
nad odbiorem tekstu, Ictóre skoncentrowane są na dwóch problem ach - Iconstruktywistycznej naturze zrozumienia oraz zasadniczej rolą wiedzy posiadanej przez czytelnika dla
konstruowania rozumienia tekstu (Sadoski et al, 1991,465). Jak twierdzą Richard Anderson
i David Pearson, teoria schematów spowodowała zmianę myślenia o takich problemach, jak
sposoby asymilacji informacji znajdujących się w komunilcacie tekstowym, jej interpretacji,
wyciągania wniosków, zapamiętywania tekstu, czyli jego rozumienie (Anderson & Pearson,
1984, 2).
Podstawą stosowania schematów w badaniach nad procesem czytania jest tralctowanie
czytelnilca jalco alctywnego konstrulctora znaczenia, czynnie posługującego się językiem
i informacją, Ictóry filtruje zasoby czytelnicze (komunilcaty przedstawione przez autora
w tekście) za pom ocą zasobu własnej wiedzy, aby w sposób ciągły korygować dynamiczny,
bieżąco kształtowany model eksploracji tekstu. W taki sposób podlcreślamy rolę czytelnilca,
stawiając go ponad tekstem, tal< jal< budowniczy ważniejszy jest od materiałów budowla
nych, których używa.
Według Richarda Andersona schematy mogą być wykorzystywane podczas czytania
tekstów w następujący sposób:
- Stanowią wyidealizowaną strukturę stosowaną do asymilacji informacji z tekstu.
Posiadają one przestrzenie, które zapełniane są informacjami z tekstu. Informacje
wypełniające te przestrzenie są łatwo przyswajane i zapamiętywane.
- Umożliwiają czytelnilcowi określenie istotnych cech tekstu. Dzięki temu, że czytelnilc
wie, co jest ważne, może łatwiej decydować, na Ictórych miejscach w tekście należy
skupić uwagę.
- Pozwalają na wnioskowanie, niezbędne ze względu na to, że żaden tekst nie jest do
końca jednoznacznie (explicite) sprecyzowany znaczeniowo.
- Pozwalają czytelnilcowi na lepsze wykorzystanie pamięci do gromadzenia informacji
uzyskanych z tekstu, a talcże na systematyczne przeszukiwanie pamięci.
- Zawierają ważne kryteria, pozwalające czytelnilcowi na edycję i streszczanie ważnych
obszarów tekstu oraz na minimalizację roli informacji nieistotnej.
- Wspierają pamięć przez umożliwienie czytelnilcowi łatwiejszej rekonstrulccji zagu
bionej lub zapomnianej partii informacji tekstowej (Anderson, 1984, 244).
W procesie interpretacji tekstu stosowane są dwa rodzaje schematów (Anderson et al.,
1979, 2). Pierwszy z nich zawiera wiedzę o konwencjach dyskursu, sygnalizując organi
zację tekstu. Istnieją specjalne konwencje, charalcterystyczne dla poszczególnych form
tekstu, a talcże wspólne dla większości z nich; można więc mówić o schemacie opowieści.
85
86
Marek Nahotko
schemacie listu, schemacie artykułu prasowego, schemacie raportu z badań naulcowych
(w określonej dziedzinie), artykułu naukowego i wielu podobnych. Taicie schematy, za
wierające wiedzę o konwencjach na poziomie dyskursu, mogą być łącznie nazywane
schematami tekstowymi.
Schematy innego rodzaju, nazywane schematami treści, zawierają wiedzę czytelnilca
0 świecie rzeczywistym i wyimaginowanym. Posiadane przez czytelnika schematy istot
nie wspomagają budowę kolejnych strulctur dla interpretacji nowych informacji w tym
zalcresie. Według cytowanych autorów, dla rozumienia czytanego tekstu schematy treści
są ważniejsze od schematów tekstowych. Z badań nad schematami treści wynilcają dwa
wnioski. Po pierwsze, czytelnicy wnioskują zgodnie z posiadanymi przez nich schematami.
Po drugie, zwracają większą uwagę na informacje tekstowe, ważne z punlctu widzenia sto
sowania swoich schematów. Istnieją dwa wytłumaczenia tych zjawisk. Hipoteza dotycząca
kodowania wskazuje na procesy alctywne podczas czytania. Hipotezy wyszuldwawcze
mówią o procesach alctywnych po czytaniu, gdy informacja jest zapamiętywana. Ci, Ictórzy
skłaniają się w stronę kodowania uważają, że schemat czytelnilca zarządza lokowaniem
uwagi na istotnych aspelctach tekstu, tworzy ogólne rusztowanie, wypełniane otrzymy
waną informacją i/lub umożliwia wnioskowanie w miejscach, gdzie tekst jest niejasny.
W późniejszym czasie, gdy tekst jest przywoływany z pamięci, schemat operacyjny stanowi
strukturę, która umożliwia uporządkowane przeszukiwanie pamięci, dostarczając kryteriów
selelccji informacji nieważnej lub niepewnej i/lub umożliwia na podstawie wnioskowania
rekonstrulccję miejsc, w których powstały luki w pamięci. Schematy wpływają zarówno
na stan pamięci, jal< i na proces uczenia się.
W wynilcu takiego stosowania schematów pewne nieistniejące w tekście treści mogą być
uzupełniane przez czytelnilca, na podstawie posiadanych przez niego schematów. Gdy na
przykład czytamy o wypadlcu samochodowym, możemy uzupełnić obraz przedstawiony
w tekście dodatlcowymi elementami, Ictórych w nim nie było, np. rozbitym szlcłem, jeśli
z doświadczenia czytelnilca wynilca, że podczas wypadlców samochodowych pojawia się
dużo stłuczonego szkła. Później, gdy tekst jest przywoływany z pamięci, trudno jest odróżnić
elementy treści dostarczone przez autora (z jego schematu), od dodanych przez własny
schemat (jal< rozbite szkło z przykładu).
Badania umysłowych strulctur reprezentacji tekstu pozwalają wskazać sposoby ich
powstawania, formy i przyczyny zróżnicowania oraz wpływ na zachowania czytelnilca
w aspekcie przetwarzania informacji. W tym zalcresie często przywoływany jest model
strategicznego przetwarzania dyskursu Waltera Kintscha i Teuena Van Dijk (Dijk & Kintsch,
1983, 10). Był on Icilkakrotnie modyfikowany i uszczegółowiany, również dzięlci licznym
zastosowaniom w badaniach nad przetwarzaniem tekstu. Wykorzystuje rozwiązania przy
jęte w teorii schematów. Początkowo autorzy uważali, że dyskurs jest interpretowany jalco
zbiór propozycji (tworzonych na podstawie znaczenia słów) i organizowany przez relacje
semantyczne między nimi. Powstająca w ten sposób strulctura semantyczna jest dzielona na
poziomy mikrostruktur i makrostruktur. Oba poziomy strukturalne są wiązane ze sobą przy
pomocy zbioru zasad mapowania semantycznego, zwanych makrozasadami, pochodzącymi
1używanymi przez schemat ogólny. Model ten zmodyfikowano w Icilku miejscach. Wyróż
niono trzy poziomy reprezentacji tekstu w pamięci, w tym reprezentację powierzchniową,
podstawę propozycyjną 0al< w pierwotnej wersji) oraz model sytuacyjny, Ictóry czytelnilc
konstruuje na tem at sytuacji denotowanej przez tekst. Jest on kognitywną reprezentacją
\
sytuacji, wydarzeń, działań i osób, o których tralctuje tekst. M entalne reprezentacje tekstu
nazywane są superstrukturam i (Dijk & Kintsch, 1983, 236). Jest to abstralccyjny schemat,
ustalający globalny porządek tekstu, przez co służy podziałom typologicznym tekstów.
Warunkuje on reakcję czytelnika w takim sensie, że ten próbuje tworzyć efektywne hipotezy
robocze o superstrulcturze i znaczeniu czytanego tekstu. Hipotezy te są potwierdzane (lub
nie) podczas dalszego czytania. Rozumienie dyskursu rozpoczyna się od konstruowania
bazy tekstowej bezpośrednio z dyskursu. Dzięki pomyślnemu utworzeniu bazy tekstowej,
czytelnik jest w stanie zbudować w pamięci wspomniany model sytuacyjny. Baza tekstowa
budowana jest również przez zestaw malcrostrategii, które zapewniają ogólną koherencję
tekstu. Malcrostrategie mogą być budowane na Idllcu poziomach makropropozycji, co
w sumie daje jedną, wielką malcrostrulcturę. Obecność malcrostrulctur jest bezpośrednio
wyrażana w dyskursie w formie nagłówków, tytułów i inicjałów, a także zaimków, spójników,
kolejności słów i ogólnej organizacji tekstu, dokonanej przez autora.
Cytowani autorzy stwierdzają, że wiele rodzajów dyskursów może zawierać reprezentacje
mentalne wyższego poziomu w formie superstruktur. Dla tych dyskursów, Ictóre wykazują
dużą regularność, superstrulctura organizuje makropropozycje. Czytelnilc stosuje strategię
przetwarzania schematycznego, gdy natrafia na znajomy dla siebie rodzaj dyskursu.
Teoria schematów funlccjonuje również w dalej idących odmianach, czego przykładem
jest teoria podwójnego kodowania (Sadoski et al., 1991, 473). Zalcłada się w niej, że poz
nanie składa się z alctywności dwóch odrębnych systemów mentalnych, z Ictórych jeden
wyspecjalizowany jest w reprezentacji i przetwarzaniu informacji dotyczącej obielctów
i zdarzeń niewerbalnych, a drugi dotyczy obsługi języka. Podsystem niewerbalny (sen
soryczny) określa się też mianem systemu przedstawiającego (ang. imagery), gdyż jego
funlccją jest analiza scen i tworzenie mentalnych odwzorowań, zarówno wizualnych, jal<
i w innych modalnościach - słuchowych, dotykowych i afektywnych. Podsystem wyspe
cjalizowany w języku określany jest jalco system werbalny. Systemy te są odrębne, ale ze
sobą powiązane. Mogą funlccjonować oddzielnie, równolegle lub w sposób zintegrowany.
Informacja w systemie werbalnym jest organizowana w sposób sprzyjający przetwarzaniu
selcwencyjnemu, syntalctycznemu. Informacja niewerbalna (w szczególności wizualna) jest
organizowana w formie holistycznych zagnieżdżonych zestawów z informacją dostępną
do przetwarzania w sposób synchroniczny i równoległy.
4. Socjologiczna teoria gatunków
Odpowiednilciem indywidualnych strulctur umysłowych - różnych, ale zbudowanych na
tych samych zasadach - na poziomie komunikacji tekstowej są gatunki
genres). Ludzki
umysł, zarówno porządlcuje wiedzę w schematy dotyczące sekwencji wydarzeń, mających
miejsce w rutynowych sytuacjach, jal< również gromadzi schematy dla strulcturalnej lub
retorycznej organizacji komunikatów. Schematy te ułatwiają autorowi organizację jego
wiedzy w postaci komunilcatu zawierającego informacje, a użytlcownilcowi konstruowanie
hipotez i potwierdzanie założeń dotyczących czytanego tekstu. Czytelnilc, Ictóry poznał
strukturę retoryczną zastosowaną przez autora działa efektywniej, niż ten, który tej struktu
ry nie „dostrzega” (Meurer, 1991,174). Zakres tekstów, w Ictórych interpretacji użytl<ownil<
może partycypować, zależy więc od liczby schematów, które potrafi poprawnie stosować.
87
88
Marek Nahotko
Dla ułatwienia, a czasem umożliwienia procesu komunilcacji, przekazywana informacja
musi podlegać określonym konwencjom dotyczącym jej formy i treści (Montesi & Owen,
2008, 146). Konwencje te nazywane są gatunlcami i tralctowane jalco wzorzec organizacji
tekstu (Gajda, 1993, 255). Autor tekstu, tworząc komunilcat, posługuje się konwencjonal
nymi strulcturami (gatunlcami), pozwalającymi na sprawną konwersję wiedzy w informację,
czyli na organizację wiedzy. Jednocześnie to samo narzędzie ułatwia konwersję informacji
w wiedzę odbiorcy, czyli organizację jego wiedzy*. Konwersja scliematów umyslowycli na
odpowiednie gatunki tekstu jest wynikiem analizy strukturalnej komunikowanej informacji,
dokonywanej przez autora (Hyland, 1990, 67). Dodatkowo z badań wynilca, że z punlctu
widzenia odbiorcy, strulcturalne cecliy komunilcatu tekstowego zawierającego informacje
są ściśle związane z cechami konceptualnymi, a interpretacja informacji odbywa się na
zasadach, Ictóre są bardziej złożone niż gdyby dotyczyły jedynie fizycznej organizacji. Za
awansowani czytelnicy stosują te zasady niemal automatycznie (Dillon & Yaughan, 1997,
97), stanowią więc one składnilc kompetencji komunikacyjnej.
Podczas budowania znaczeń w relacjach społecznych, Ictórego częścią może być tworze
nie tekstów, ludzie tworzą tekstowe reprezentacje różnych aspelctów świata (fizycznego,
społecznego i umysłowego) oraz budują relacje społeczne pomiędzy uczestnikami wydarzeń
w oparciu o postawy, pragnienia i wartości wyznawane przez uczestnilców. Znaczenia te
funlccjonują w trzech aspelrtach: gatunlców (sposoby działania), dyskursów (sposoby repre
zentacji) i stylów (sposoby istnienia). Gatunki wyrażają dyslcursywny aspekt stosowanych
sposobów działania i interalccji w tralccie alctywności społecznych. Jal< twierdzi Norm an
Fairclough, interalccje te w głównej mierze mają charalcter dyskursywny (Fairclough, 2003,
65). Podczas analizy interalccji zapośredniczonej przez tekst na gruncie teorii gatunlców
badamy więc umiejscowienie tekstu i jego udział w aktywności społecznej. W szczególności
zmiany w interalccjach społecznych wiążą się ze zmianami w stosowaniu gatunlców. Z dru
giej strony, gatunlci, jalco forma interalccji, stanowią określony rodzaj relacji społecznych
pomiędzy jednostlcami (organizacjami, grupami i osobami), pozostającymi w interalccji.
Teoria gatunków jest wykorzystywana w wielu naukach, talcich jalc kulturoznawstwo,
językoznawstwo, retoryka, ekonomia i socjologia. Z tego też powodu powstało wiele defi
nicji gatunlcu, tworzonych z różnych punktów widzenia. Misha Yaughan i Andrew Dillon
zaproponowali definicję kompleksową, uwzględniającą podobieństwa i różnice zawarte we
wcześniejszych definicjach. Według nich gatunek jest to klasa wydarzeń komunilcacyjnych,
które cechują się stosowaniem podobnych konwencji i zasad służących ułatwianiu inte
ralccji poprzez tworzenie i obsługę oczelciwań (przewidywań) w społecznościach twórców
i odbiorców (Yaughan & Dillon, 2006, 503). W nauce, społeczności uczonych wykształciły
efelctywne retoryczne i specyficzne dla poszczególnych dyscyplin sposoby konstruowania
wiarygodnych sprawozdań (relacji) z badań. Stosowane tam gatunlci odzwierciedlają zasady
prowadzenia badań z uwzględnieniem specyfilci dyscypliny (Montesi & Owen, 2008,163).
John Swales, autor jednej z lepiej znanych językoznawczych teorii gatunlców, twierdził,
że gatunek musi spełniać pięć kryteriów:
(1) Gatunek jest klasą wydarzeń komunilcacyjnych.
P om iędzy p ro c e sa m i org an izacji w iedzy nadaw cy (au to ra) i o d b io rcy (czytelnika) z n ajd u ją się
zazw yczaj p ro c esy organizacji inform acji, w w yniku k tó ry c h pow staje m eta in fo rm ac ja, u łatw iająca
od szukanie k o m u n ik atu , zaw ierającego inform ację re le w a n tn ą do p o trz e b odbiorcy.
\
(2) Głównym kryterium, które powoduje zaliczenie zbioru wydarzeń komunilcacyjnych
do jednego gatunlcu, jest wspólny zbiór celów komunilcacyjnych.
(3) Wystąpienia poszczególnych gatunków mogą się między sobą różnić.
(4) Uzasadnieniem wyodrębnienia gatunku są przyjęte dla niego ograniczenia w zakresie
możliwych zastosowań treści i formy.
(5) Nazewnictwo stosowane w obrębie społeczności dyskursu, stosującej dany gatunek
jest ważnym źródłem wiedzy o jego zastosowaniach (Swales, 1990, 45-58).
Teoria gatunlców opiera się na koncepcji, według Ictórej teksty są do siebie mniej lub
bardziej podobne, a na podstawie podobieństw mogą być Idasyfilcowane jalco należące do
wspólnego gatunlcu (Hyland & Salager-Meyer, 2008, 303). Klasyfilcowanie to, inaczej niż
w Idasyfilcacji rozumianej jalco podział logiczny, wykorzystuje teorię prototypów (dla zo
brazowania strulctury kategorii), podobieństwa rodzinnego i koncepcję zbiorów rozmytych
(dla zobrazowania relacji wewnątrz kategorii i między kategoriami) (Witosz, 2003, 91).
Podstawą tego klasyfikowania są cechy językowe i retoryczne, a także strulrturalne każdego
gatunku. Podobieństwa wynilcają więc z cech tekstu, które autor wykorzystuje nie tylko
do przedstawienia swojej wizji świata, ale do negocjowania z czytelnilciem wiarygodności
własnej i swego dzieła przez nalcłanianie odbiorcy do wejścia w bliskie związki z tekstem
i jego autorem, wpływanie na ocenę prezentowanych pomysłów i uznawanie alternatywnych
poglądów. Tworzone relacje interpersonalne odnoszą się do sposobów stosowania języka
przez autora podczas negocjowania relacji społecznych, przez wskazywanie czytelnilcowi
tego, co autor uważa za istotne, jego poglądów na właściwy sposób selekcji i prezentacji
m ateriału oraz wybór treści (Hyland, 2010, 116). Jal< pisze M aria Wojtalc, obraz relacji
nadawczo-odbiorczych, wykorzystujących konwencje gatunlcu, wiąże się nie tylko z za
miarem komunikacyjnym nadawcy, ale ma talcże wymiar poznawczy (Wojtalc, 2001, 44).
Użycie zasad wybranego gatunlcu ułatwia te działania na dwa sposoby. Po pierwsze, autor
stosuje konwencje obowiązujące w dyscyplinie do budowania swego autorytetu w oczach
audytorium kolegów-naukowców. Po drugie, autor umieszcza się we właściwej, we własnym
mniemaniu, pozycji w stosunku do prezentowanych materiałów.
Analiza gatunlców realizowana jest zgodnie z dwoma podstawowymi założeniami. Po
pierwsze, cechy każdej grupy tekstów zależą od społecznego Icontekstu ich tworzenia
i konsumpcji. Po drugie, cechy te mogą być opisane w sposób wiążący relacjami tekst
z innymi, podobnymi do niego, a talcże z wyborami i ograniczeniami wpływającymi na
twórcówtekstów. Język jest wówczas postrzegany jako włączony w rzeczywistość społeczną,
a zarazem konstytuujący ją, gdyż poprzez bieżące korzystanie ze skonwencjonalizowanych
form autorzy i czytelnicy budują relacje tworzące społeczności i osiągają swoje cele. Gatunlci są więc wynikiem alctywności pojedynczych czlonlców społeczności posiadających
wiedzę przynajmniej dwojalciego rodzaju. Po pierwsze, dotyczy ona ograniczeń związanych
z doświadczeniami historycznym i oraz Icontekstem, w Ictórym jednostlca funkcjonuje
współcześnie. Po drugie, posiadają wiedzę o dostępnych rodzajach gatunlców. Są one więc
semiotyczną stroną wydarzeń społecznych realizowanych są na poziomie tekstowym. Każdy
tekst funlccjonuje w obrębie jalciegoś gatunlcu. Gatunlci definiują tekst z punlctu widzenia
dozwolonych działań, relacji społecznych pomiędzy uczestnikami wydarzenia komunikacyj
nego oraz zastosowanego formatu i formy tekstu (Bezemer & Kress, 2008,173). Tekst może
być więc klasyfilcowany do różnych gatunlców pod względem różnych rodzajów interalccji,
które tworzy z czytelnilcami oraz różnych rodzajów perswazji, stosowanych przez autora.
89
90
Marek Nahotko
5. Podsumowanie
Wiedza jest wynilciem funlccjonowania umysłu ludzkiego^ poza umysłem nie funłccjonuje, przez co nie może być bezpośrednio przełcazywana. Aby wiedza była łcomuniłcowana,
musi być słconwertowana do postaci informacji. W tej postaci może być przecliowywana,
transmitowana i powtórnie przełcształcana w wiedzę odbiorcy. Procesy te odbywają się tał<
często w codziennym życiu i są tał< powszechne, że prawie niedostrzegałne. Nie można wyłduczyć zresztą, że nie są one wyłącznie domeną łudzłcą. Człowiełc ma jednałc do dyspozycji
nadzwyczaj rozbudowane narzędzia organizacji wiedzy i informacji - języłc i tecłinołogie
informacyjne wspomagające pamięć i wzmacniające przełcaz w czasie i przestrzeni.
Wiedza w procesacłi umysłowycłi jest organizowana. Procesy organizacji wiedzy, po
dobnie jał< sama wiedza, mają cłiarałcter indywiduałny, tał< jał< indywiduałnie gromadzone
są doświadczenia. Z drugiej strony osoby żyjące w tym samym czasie, miejscu i łcręgu
łcułturowym mają współne doświadczenia, a więc posiadają podobne strułctury umysłowe,
stanowiące podstawę indywiduałnej organizacji wiedzy. Ponadto neuronałne podstawy
procesów organizacji wiedzy uwarunłcowane są genetycznie, a więc są współne dła całego
gatunłcu łudzłciego.
Organizacja wiedzy odbywa się wiełopoziomowo. Obejmuje procesy reałizowane na
poziomie neuronałnym i umysłowym, co zresztą jest cecłią cłiarałcterystyczną łudzłciego
mózgu. Rzadłco czynności poznawcze reałizowane są w jednym, ściśłe ołcreśłonym obszarze
mózgu, zwyłde powodują zróżnicowaną ałctywność wiełu jego obszarów, a sedno ałctywności twórczycłi może tłcwić we właściwym przepływie informacji pomiędzy obszarami
mózgu (Jung et ał., 2010,405). Poza tym jednałc indywiduałny umysł łudzłd nie funłccjonuje
w izołacji od innycłi, wręcz przeciwnie, jest z nimi połączony stałymi interałccjami, co wy
musza potrzebę komunikowania się. Komunikowanie to przyjmuje społecznie negocjowane
formy, zwane gatunłcami. Andrew Diłłon wskazuje na trzy poziomy strułctur, służącycłi
organizacji wiedzy (Diłłon, 2004, 118). Po pierwsze, cłiodzi o strułctury budowane przez
czytełniłca w cełu wydobycia i przetworzenia informacji z dokumentu. Po drugie, mówić
można o strułcturacłi reprezentującycłi konwencje, zasady stosowane przez autora pod
czas tworzenia dokumentu. I na koniec, strułctury mogą być trałctowane jałco sposób na
przekazywanie informacji o kontekście. Jest to wówczas naturalnie występująca strułctura
związana z dowolnym tematem, łctóra zawiera „podstawowe dane” z określonej dziedziny,
wspomagając czytanie. Według Diłłona wszystkie trzy zjawiska oznaczają to samo zagad
nienie, dła łctórego używa on term inu ‘kształt’ (ang. shape), zawierające zarówno elementy
dotyczące formy, jał< i treści informacji.
Realizacja ałctu komuniłcacji z wykorzystaniem konwencji określonego/określonych gatunłcu/gatunłców powoduje tworzenie informacji, łctóra po utrwaleniu (zmaterializowaniu)
tałcże może podlegać procesom organizacji. W tym cełu tworzone są systemy organizacji
informacji, w czym specjalizują się pracownicy tałcich instytucji, jał< biblioteki. Biblioteka
rze organizują i realizują procesy mediacji pomiędzy obiema stronami procesów organi
zacji wiedzy: nadawcami (twórcami, autorami) i odbiorcami (czytelnikami). Szczególnie
^ U m ysł rozum iany jest tu jako ogół aktyw ności m ózgu. W edług psyctiologów m ózg jest m aterialnym
p o d ło że m d ziałan ia um ysłu, jako system u poznaw czego, co oznacza, że funkcje um ysłow e zactiodzą
na m ate ria ln y m p o d ło żu tk an k i nerw ow ej i w ścisłej zależności od p ro c esó w p rzebiegających w tej
tk an ce (N ęcka et al., 2012, 24).
\
Organization o f Knowledge in H um ań Mind...
interesujące wydają się problemy związane z im plementacją nowych, elektronicznych
narzędzi, stosowanych w tej mediacji, z których najważniejszym jest Internet. Stwarza
on m in . możliwości komunikacji bez pośrednictwa wspomnianych instytucji (zmienia
sposób transferu i organizacji informacji), a talcże jest środowiskiem powstawania nowych
gatunlców. Określenia, taicie jal< „książka elektroniczna” i „czasopismo elektroniczne” to
metafory, wskazujące na powstawanie nowych form komunilcacji, które z wcześniej ist
niejącymi łączy tylko wykorzystywanie tekstu jalco głównego nośnilca informacji (Kotula,
2013,111). Nowe, elektroniczne gatunlci są przyczyną powstawania odpowiednich dla nich
schematów poznawczych.
Bibliografia
A b ra h a m , A . (2014). C reativ e th in k in g as o rc h e s tra te d by se m a n tic p ro c e ssin g vs. co g n itiv e c o n tro l
b ra in n e tw o rk s. F rontiers in H u m a ń N eu ro scien ce [online], 8(95), [20.03.2014], h ttp ;//jo u rn a l.
fro n tie rsin .O rg /Jo u rn al/1 0 .3 3 8 9 /fn h u m .2 0 1 4 .0 0 0 9 5 /
A b ra h a m , A.; W in d m a n n , S. (2007). C re ativ e c o g n itio n ; th e div erse o p e ra tio n s a n d th e p ro s p e c t
o f a p p ly in g a co g n itiv e n e u ro sc ie n c e p e rsp e c tiv e . M e th o d s, 42(1), 3 8 -4 8 .
A n d e rso n , R. (1984). Role o f re a d e rs’ sc h e m a in c o m p re h e n s io n , le a rn in g a n d m em o ry . In: R. A n
d e rso n , J. O s b o u rn e , R. T ie rn e y (eds.) L e a rn in g to re a d in A m e r ic a n schools: b a sa l readers a n d
c o n te n t tex t. HU lsdale: E rlb a u m A ssoc., 2 4 3 -2 5 8 .
A n d e rso n , R.; P earson, D. (1984). A schem a-theoretic view o f basie processes in reading com prehension.
C h a m p a ig n : U niv. o f Illinois.
A n d e rso n , R.; P ic h e rt, J.; Shirey, L. (1979). E ffects o f th e r e a d e rs sc h e m a a t d ijfe r e n tp o in ts in tim e.
T echnical R e p o rt no. 119. C h a m p a ig n : Univ. o f Illinois.
B ezem er, J.; K ress, G. (2008). W ritin g in m u ltim o d a l tex ts. A social se m io tic a c c o u n t o f d esig n s for
le a rn in g . W ritte n C o m m u n ic a tio n , 25(2), 1 6 6 -1 9 5 .
Bojar, B. (2013). P rz e strz e ń in fo rm acy jn a tek stu . S tu d iu m jed n e g o p rzy p ad k u . Z a g a d n ie n ia Inform acji
N a u k o w ej, 1(101), 2 0 -3 6 .
D ie trich , A .; K anso, R. (2010). A rev iew o f EEG , ERP a n d n e u ro im a g in g stu d ies o f c rea tiv ity a n d
in sig h t. P sy ch o lo g ica lB u lletin , 136(5), 8 2 2 -8 4 8 .
D ijk, T.; K in tsch , W . (1983). Strategies o f discourse c om prehension. N e w York: A c a d e m ic P ress.
DUlon, A . (2004). D esigning u sable electronic tex t. B oca R aton; L o n d o n ; N e w York: CRC Press.
DUlon, A .; Y aughan, M . (1997). It’s th e jo u rn e y a n d th e d e stin a tio n : sh a p e a n d th e e m e rg e n t p ro p e rty
o f g e n re in e v alu atin g d igital d o c u m e n ts . A/ew R eview o f M u ltim e d ia a n d H y p e rm e d ia , 3 ,9 1 -1 0 6 .
F airclough, N . (2003). A n a ly sin g discourse: te x tu a l a n a lysis f o r so c ia l research. L on d o n ; N e w York:
R outlege.
G ajda, S. (1993). G atunkow e w zorce w ypow iedzi. W : J. B artm iń sk i (red.) E n cyklopedia k u ltu ry p o lskiej
X X w iek u , t. 2, W spółczesny ję z y k p o lsk i, W ro cław : W ie d z a o K ulturze, 2 5 5 -2 6 8 .
H yland, K. (2010). C o n s tru c tin g p ro x im ity : re la tin g to re a d e rs in p o p u la r a n d p ro fessio n al science.
J o u rn a l o f E nglish f o r A c a d e m ic P urposes, 9(2), 1 1 6 -1 2 7 .
H yland, K. (1990). A g e n re d e s c rip tio n o f th e a rg u m e n ta tiv e essay. R E L C Journal, 21(1), 6 6 -7 8 .
H y la n d , K.; S a lag e r-M e y er, F. (2008). S c ien tific w ritin g . A n n u a l R e v ie w o f In fo r m a tio n Science
a n d Technology, 42(1), 2 9 7 -3 3 8 .
Jung, R. [et al.] (2013). T h e s tr u c tu r e o f crea tiv e c o g n itio n in th e h u m a n b ra in . F rontiers in H u
m a ń N euroscience [online], 7 (330), [2.04.2014], h ttp ://jo u rn a l.fro n tie rsin .o rg /Jo u rn a l/1 0 .3 3 8 9 /
fn h u m .2 0 1 3 .0 0 3 3 0 /
Jung, R.; Segall, J.; B o ck h o lt, J.; F lores, R.; S m ith , S.; C havez, R.; H aier, R. (2010). N e u ro a n a to m y
o f creativity. H u m a n B ra in M a p p in g , 31(3), 3 9 8 -4 0 9 .
91
92
Marek Nahotko
K otuła, S. (2013). K o m u n ik a c ja bibliologiczna w obec W o rld W id e W eb. L ublin: W ydaw . U M C S.
L ivnat, Z. (2012). D ialogue, science a n d a c a d e m ic w riting. A m ste rd a m : Jo h n B en jam in s Publ.
M e u rer, J. (1991). S c h e m a ta a n d re a d in g c o m p re h e n s io n . Ilh a do D esterro, 25/26, 1 6 7 -1 8 4 .
M ie rze ck a -S z cz e p ań sk a, A . (2013). B a d a n ia za c h o w a ń in fo rm a cyjn ych . W arszaw a: W ydaw . SBP.
M insky, M . (1975). A fra m e w o rk fo r re p re s e n tin g k n o w le d g e. In: P. W ilso n (ed.) The psychology
o f Computer vision. N e w York: M cG raw -H U l, 2 1 1 -2 7 7 .
M o n te si, M .; M a c k en z ie O w en , J. (2008). R e search jo u rn a l a rticle s as d o c u m e n t g e n res: e x p lo rin g
th e ir ro le in k n o w le d g e organization./ow rM fl/ o fD o c u m e n ta tio n , 64(1), 1 4 3 -1 6 7 .
N ę ck a , E. (2012). P sychologia tw órczości. S o p o t: G d a ń sk ie W ydaw . P sychologiczne.
N ęck a, E.; O rzech o w sk i, J.; S zym ura, B. (2012). Psychologia p o zn a w c za . W arszaw a: W ydaw . N aukow e
PW N .
P e a rso n , D. (2009). T he ro o ts o f re a d in g c o m p re h e n s io n in s tru c tio n . In: S. Israel & G. D uffy (eds.)
H a n d b o o k o f research on re a d in g com p reh en sio n . N e w York: R outledge, 3 -3 1 .
R um elhart, D.; O rtony, A. (1977). The re p re se n ta tio n o f know ledge in m em ory. In: R. A n d erso n , R. Spiro, W . M o n ta g u e (eds.) Schooling a n d the a c ą u isitio n o f know ledge. HUlsdale: E rlb a u m , 9 9 -1 3 5 .
S adoski, M .; Paivio, A.; G o e tz , E. (1991). A c ritią u e o f sc h e m a th e o r y in re a d in g a n d d u a l co d in g
a lte rn a tiv e . R ea d in g R esearch Q u a rterly, 26(4), 4 6 3 -4 8 4 .
S c h a n k , R. (1999). D y n a m ie m e m o r y revisited. C a m b rid g e : C a m b rid g e U niv. P ress.
S m ith , S.; W ard , T ; S c h u m ac h er, J. (1993). C o n stra in in g effects o f exam ples in a creativ e g e n e ra tio n
task s. M e m o r y & C ognition, 21(6), 8 3 7 -8 4 5 .
Sw ales, J. (1990). G e n re analysis : E nglish in a c a d e m ic a n d research settings. C a m b rid g e : C a m b rid g e
Univ. Press.
Talja, S.; K eso, H.; PietU ainen, T. (1999). T he p ro d u c tio n o f c o n te x t’ in In fo rm a tio n seeking research :
a m e ta th e o re tic a l view . In fo rm a tio n P rocessing & M a n a g e m e n t, 35(6), 7 5 1 -7 6 3 .
Y au g h an , M .; DUlon, A . (2006). W h y s tru c tu re a n d g e n re m a tte r fo r u se rs o f d igital In fo rm atio n :
a lo n g itu d in a l e x p e rim e n t w ith re a d e rs o f a w e b -b a s e d n e w sp a p er. In te r n a tio n a l J o u rn a l o fH u m a n -C o m p u te r S tu d ie s, 64(6), 5 0 2 -5 2 6 .
W ard , T ; S m ith , S.; Finkę, R. (1999). C reativ e co g n itio n . In: R. S te rn b e rg (ed.) H a n d b o o k o fc r e a tiv ity .
C a m b rid g e : C a m b rid g e Univ. P ress, 1 8 9 -2 1 2 .
W ito sz , B. (2003). S chem aty, w z o rce tek sto w e, g a tu n k i m ow y... (O k a te g o ry za c ji, k a te g o ria c h w y
p o w ie d z i języ k o w y ch i ich m o d elo w a n iu ). P rze strzen ie Teorii, 2, 8 9 -1 0 2 .
W o jta k , M . (2001). P ra g m a ty c z n e a sp e k ty analiz stylisty czn y ch te k s tó w u ży tk o w y ch . W : B. W ito sz
(red.) S ty listy k a a p r a g m a ty k a . K atow ice: W ydaw . U niw . Śląskiego, 3 8 -4 7 .
W o źn iak -K asp ere k , J. (2011). W ie d z a i ję z y k in fo rm a c y jn y w p a ra d y g m a c ie sieciow ym . W arszaw a:
W ydaw . SB P
Organization of Knowledge in Humań Mind
in the Light of Schemata and Genres Theory
A b s tr a c t
P u rp o s e /th e s is ; The p urpose of the p aper is to p resent concepts o f knowledge u n d ersto o d as a result
of the activity of h u m an m in d a n d describe the fram ew ork for know ledge organization in the h u m an
m ind, w hich is being used to com m unicate knowledge as recorded Inform ation (in the case of scientific
know ledge these records are scientific publications). In this sense, the organization of know ledge
takes place w h en know ledge is processed into Inform ation (sender side) and c o nverted from the In
fo rm atio n back to the know ledge (recipient side).
\
A p p ro a c h /m e th o d ; B ased on a critical analysis of the literature in the field of neuroscience, psychology, sociology a n d linguistics, the a u th o r introduces the description of m ental processes related to
creative activities, in p articular those related to the processes of w riting and reading scientific publications. T heories of genploration, m ental schem ata a n d text genres are tak en into consideration.
Processes and activities in ąuestion have been recognized as the processes of knowledge organization,
R esu lts a n d con clu sio n s; M ental know ledge stru c tu re s are being fo rm ed as a result of the m ental
processes of know ledge organization, executed in the h u m a n b rain d uring th e neural activity. They
c arry a n u m b e r of n am es (schem ata, scripts, fram es, planes) d ep en d in g o n th e th e o ry u se d for
the description of the p h enom enon. D uring activities associated w ith com m unication, these stru c
tures, in turn, becom e the basis for the conventions called genres th a t co n cern the form a n d c ontent
of Inform ation provided as a text. G enres, as conventions know n a n d used by b o th senders a n d recipients of m essages, facilitate conversions such as inform ation-know ledge-inform ation (creativity)
a n d k now ledge-inform ation-know ledge (com m unication).
O rig in ality /v alu e ; The pap er organizes know ledge concerning the processes of know ledge organi
zation, com bining a n u m b er of w ell-know n neuroscience, psychology a n d sociology theories, w hich
facilitates the appropriate localization of know ledge organization processes a n d tools th ey employ,
i.e. know ledge organization system s.
K e y w o rd s
Geneploration, G enres, K nowledge organization, Knowledge organization systems, M ental schem ata.
D r hab. M A R E K N A H O TK O jest adiunktem w Instytucie Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu
Jagiellońskiego, specjalizuje się w zagadnieniach metadanych dokumentów elektronicznych oraz wykorzystania
Internetu w komunikacji naukowej i działalności informacyjnej. Jest autorem książek Komunikacja naukowa
w środowisku cyfrowym (Warszawa, 2010), Naukowe czasopisma elektroniczne (Warszawa, 2007), Opis doku
m entów elektronicznych. Teoretyczny m odel i możliwości jego aplikacji (Kraków 2006), M etadane: sposób na
uporządkowanie Internetu. (Kraków, 2004) oraz licznych artykułów publikowanych m.in. na łamach Przeglądu
Bibliotecznego, Zagadnień Informacji Naukowej orazBiuletynu EBIB.
Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa
Uniwersytet Jagielloński
ul. prof. St. Łojasiewicza 4
30-348 Kraków
(pok 3.378)
93
94
Systemy ekspertowe w działalności
bibliotecznej i informacyjnej: stan badań,
problemy badawcze, przykłady zastosowań
Jolanta Szulc
In sty tu t Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej
Uniwersytet Śląski
A b s tr a k t
T eza/cel a rty k u łu ; Celem artykułu jest odpow iedź n a pytania, czy i w jaldm zakresie system y eksper
tow e są stosow ane obecnie w działalności bibliotecznej i inform acyjnej. Z w rócono uwagę n a n astę
pujące elem enty p rocesu inform acyjnego: grom adzenie, przechow yw anie i opracow anie inform acji
(charal<terystyl<a wyszukiwawcza dokum entu, instrukcja wyszukiwawcza), wyszukiw anie inform acji
(kw erenda inform acyjna, pytania w języku naturalnym ), przekazyw anie i w drażanie inform acji.
M etody b adań: Przeprow adzono analizę literatury przedm iotu, zgrom adzonej na podstaw ie kw erend
w w ybranych bazach danych. W skazano kierunki bad ań n a d system am i ekspertow ym i, jako jednej
z m etodologii zarządzania w iedzą, wykorzystującej m etody sztucznej inteligencji: rozw iązyw anie
problem ów z reprezentacją w iedzy (generow anie, w artościow anie i zarządzanie w iedzą, ekstrakcja
i synteza w iedzy w konstrukcji ekspertyzy), „sam ouczenie się” ocena wydajności. Z astosow anie sys
tem ów ekspertow ych om ów iono n a w ybranych przykładach. Podjęto próbę określenia m ożliw ych
obszarów ich zastosow ań w bibliotekach i ośrodkach inform acji.
W yniki; N a podstaw ie zgrom adzonych m ateriałów , opracow ano stan bad ań n a d system am i eksper
towym i. O m ów iono słownictw o dotyczące system ów ekspertow ych, prezentow ane w przykładowym
tezaurusie.
W nioski; A naliza ilościow a literatury p rzed m io tu w ykazała znaczny spadek piśm iennictw a pośw ię
conego system om ekspertow ym po 2010 r. Tym niem niej system y ekspertow e (eksperym entalne,
eksploatow ane) są stosow ane w w ielu dziedzinach. Przew iduje się, że system y te znajdą z astoso
w anie w bibliotekach specjalistycznych, w zakresie grom adzenia i kodyfikacji w iedzy w w ybranych
obszarach specjalizacji.
System y ekspertow e. Inform acja naukow a. N auka o inform acji. Inżynieria wiedzy.
1. Wstęp
Systemy ekspertowe należą do grupy systemów inteligentnych, przeznaczonych do roz
wiązywania specjalistycznych problemów, które wymagają profesjonalnej ekspertyzy.
Inteligentne zachowania, obejmujące percepcję, rozumowanie, uczenie, komunikację
i działanie w złożonych środowiskach, są przedm iotem badań zarówno kongnitywistyki, jak i sztucznej inteligencji (Kwaśnicka, 2000). Budowa użytecznych systemów,
które wykazują i naśladują inteligentne zachowania, jest podstawowym celem sztucznej
ZIN 2014, 52(1), 94-118
Systemy ekspertowe w działalności...
\ Expert Systems in Library...
inteligencji. Obecnie najczęściej wyróżnia się cztery grupy systemów inteligentnych
(Grosz & Davis, 2011):
- inteligentne systemy symulacyjne (ISS, ang. Intelligent Simulations System)
- specjalistyczne systemy pozyskiwania informacji (IRSS, ang. Intelligent Information
Resources System)
- inteligentne kreatory projektów (IPC, ang. Intelligent Project Coaches)
- zespoły robotów (RT, ang. Robot Teams).
W artykule zwrócono szczególną uwagę na specjalistyczne systemy pozyskiwania in
formacji.
Bibliotekarstwo i działalność informacyjna są dziedzinami, w których systemy ekspertowe
mogą znaleźć zastosowanie. Mogą one służyć m.in. w talcich działaniach pralctycznych, jal<
wybór bazy danych odpowiedniej do przeprowadzenia danej kwerendy, Idasyfikacja doku
mentów i obielctów informacyjnych, katalogowanie. Mogą być też stosowane w badaniach
naukowych i edukacji informacyjnej.
Celem artykułu jest odpowiedź na pytanie, czy i w jalcim zalcresie systemy ekspertowe
są stosowane obecnie w bibliotekarstwie i informacji naukowej. Dla realizacji tego celu
przeprowadzono analizę literatury przedmiotu. Przeszulcano wybrane bazy danych, a na
przykładzie bazy INSPEC zaprezentowano adelcwatne do analizowanej problematyld
słownictwo dostępne w tezaurusie tej bazy. W dalszej części artykułu omówiono repre
zentowane w literaturze przedm iotu tematy i kierunlci badań oraz przykłady zastosowań
systemów ekspertowych. W zalcończeniu podjęto próbę określenia możliwych obszarów
zastosowań w bibliotekach i ośrodlcach informacji.
2. Pojęcie systemu ekspertowego
Systemy ekspertowe zaliczane do czwartej generacji systemów informacyjnych, zawierają
bazy wiedzy (ang. knowledge base), w Ictórych informacje są przechowywane w postaci
symbolicznej. System informacyjny definiuje się jalco
up o rząd k o w an y układ odpow iednich elem entów , charakteryzujących się pew nym i w łaściw ościam i
oraz połączonych w zajem nie określonym i relacjam i (C ieciura, 2006, 34).
Cytowany autor zaznacza też, że elem entami systemu informacyjnego są: nadawcy
i odbiorcy informacji, zbiory informacji, kanały informacyjne oraz metody i technilci prze
twarzania informacji.
Z kolei system ekspertowy - to dowolny program komputerowy, Ictóry na podstawie
szczegółowej wiedzy może wyciągać wnioski i podejmować decyzje, działając w sposób
zbliżony do zachowania człowieka. W programie do rozwiązywania problemów zlecanych
ekspertom, wspomagającym podejmowanie decyzji, można wyróżnić: bazę wiedzy - zawie
rającą wiedzę dziedzinową istotną dla podejmowanych decyzji oraz system wnioskujący korzystający z bazy wiedzy dla wypracowania tych decyzji (Rutlcowski, 2005).
Strulcturę funlccjonalną systemu ekspertowego tworzą: baza wiedzy, system wnioskujący,
dynamiczna baza danych, edytor bazy wiedzy oraz łącze użytlcownilca (Niederliński, 2000,
17). System ekspertowy uważa się za system działający zgodnie z paradygmatem: system
elcspertowy = baza wiedzy + mechanizm wnioskowania + dialog z użytkownikiem.
95
96
Jolanta Szulc
W angielskiej i polskiej literaturze przedm iotu na oznaczenie systemów tego typu są
stosowane wyrażenia synonimiczne lub bliskoznaczne:
system ekspertowy =program regułowy =program z regułowę bazą wiedzy;
expert system = knowledge based system = rule based system.
Inne spotykane w piśmiennictwie polskim określenia to: system ekspercki, system doradczy,
system z bazą wiedzy, system wspomagania decyzji.
3. Badania nad wykorzystaniem systemów ekspertowych
Już na początlcu lat 90. przewidywano, że systemy ekspertowe mogą znaleźć zastosowanie
w zarządzaniu rekordami, oprowadzaniu po bibliotece, doradztwie zawodowym, tworze
niu wykazu rozdziału materiałów bibliotecznych, doradztwie społecznym dla czytelnilców
(Pindlowa, 1991).
Systemy ekspertowe znalazły zastosowanie w sektorach gospodarczych i przemysłowych,
a talcże w sektorze opieki medycznej. Nie dziwi zatem falct, że podejmowane były badania
także nad ich wykorzystaniem w bibliotekach i ośrodkach informacji. Badania nad wykorzy
staniem systemów ekspertowych w pracach bibliotecznych i dokumentacyjnych dotyczyły
katalogowania, klasyfilcowania, indeksowania, wyszulciwania informacji i obsługi bibliogra
ficznej czytelnilców. W końcu lat 80. XX w. Barbara Sosińska-Kalata wyróżniła następujące
dziedziny zastosowania systemów ekspertowych: prace administracyjne, podejmowanie
decyzji związanych z zarządzaniem biblioteką, rutynowe prace biblioteczne oraz obsługa
informacyjna użytkownika (Sosińska-Kalata, 1990). W połowie lat 90. XX w. podobny zestaw
obszarów zastosowań systemów ekspertowych w bibliotekarstwie i usługach informacyjnych
wyróżnili Dewendra K. Singh, Bhupendra K. Singh i Yogendra P. Dubey, wskazując iż służą
one wspieraniu prac administracyjnych, zarządzania kadrami, planowania, katalogowania,
Idasyfilcacji, gromadzenia zbiorów oraz usług informacyjnych (Singh et al., 1996).
W 1997 r. opublilcowano wynild badań piśmiennictwa poświęconego systemom eksper
towym stosowanym w bibliotekarstwie i informacji naukowej, w ramach Ictórych dokonano
analizy 422 artylcułów zebranych na podstawie wyszulciwania w bazach danych (LISAPlus,
ERIC, INSPEC, DAO). W wyodrębnionej próbie piśmiennictwa: 232 artykuły (55%) dotyczyły
Icwestii zastosowania systemów ekspertowych w informacyjnych usługach publicznych (po
szukiwania i uzyskania informacji), 70 (17%) - w procesach bibliotecznych (katalogowaniu,
klasyfikowaniu), 25 (6%) - w tworzeniu abstralctów i indeksowaniu, 16 (4%) - w gromadzeniu
zbiorów, 12 artykułów (3%) sklasyfikowano w ramach grupy tematycznej „Systemy ekspertowe
i sztuczna inteligencja”, a 67 artykułów (15%) uznano za ogólne omówienia tematyki wyko
rzystywania tego typu systemów w działalności bibliotecznej i informacyjnej (Silva, 1997).
Poniżej omówiono wynilci podobnych badań przeprowadzonych przez autorlcę niniej
szego artykułu.
4. Wyszukiwanie i selekcjonowanie literatury przedmiotu
Badania dotyczące piśmiennictwa poświęconego systemom ekspertowym przeprowadzo
ne zostały w kwietniu 2011 r. na podstawie poszulciwań w bazach danych rejestrujących
publilcacje z zalcresu bibliotekoznawstwa i informacji naulcowej, informatyki, elektroniki,
matematyki, sterowania, medycyny. Wykorzystano bazy danych dostępne w systemie
OneLog, dystrybuowanym przez Bibliotekę Uniwersytetu Śląskiego. Wybrane bazy za
wierają abstralcty artykułów z czasopism, konferencji, książek, raportów, dysertacji lub
umożliwiają korzystanie z pełnych tekstów dokumentów dostępnych w ponad 20 językach.
Zasięg chronologiczny badań obejmował piśmiennictwo rejestrowane od 1940 r., zgodnie
z zasięgiem chronologicznym przeszukiwanych baz. Ze względu na to, że przeszukwania
przeprow adzone zostały w pierwszej połowie 2011 r., dane dotyczące piśm iennictwa
opublilcowanego w tym rolcu są niepełne. Wymienione są one w tabeli 1, w której podano
też liczbę rekordów znalezionych za pom ocą poszczególnych słów Iduczowych oraz ich
koniunlccyjnego połączenia.
Tabela 1. Wyniki wyszukiwania według słów kluczowycłi expert systems i Information science
w wybranycłi bazacłi danycłi (dostęp: 1.04.2011)
L p.
N azw a bazy
(zasięg )
R odzaj
in d e k s u
1
2
3
1
2
3
IN S PE C (1969-)
L ib ra ry a n d In
f o r m a tio n Science
A b stra c ts (1969-)
M a ste rF IL E P re
m ie r (1975-)
K eyw ords
K eyw ords
S u b je ct
T erm s
4
M a tS c iN e t (1940-)
R eview
T ext
48 147
in fo rm a tio n science
12 350
e x p e rt sy stem s A N D in fo rm a tio n science
123
e x p e rt system s
1795
M E D L IN E (1963-)
T opie
70
e x p e rt system s
365
5198
444
251
K eyw ords
3
e x p e rt system s
3291
635
e x p e rt system s
6
4
e x p e rt system s
e x p e rt sy stem s A N D in fo rm a tio n science^
Science D ire c t
(1995-)
12 034
5
5
e x p e rt system s
4
L ic z b a
re k o rd ó w
4
1481
86
5
^ W ynild w yszukiw ania dla: K W = (expert system s) a n d K W = (in fo rm atio n science).
^ W yniki w yszukiw ania dla: (T opic= (expert) A N D T opic= (system s)) A N D (T opic= (in fo rm atio n )
A N D T opic=(science)).
^ W yniki w yszukiw ania dla: (keyw ord= (expert system s) A N D (in fo rm a tio n science)).
97
Jolanta Szulc
1
7
2
S C O P U S (1966-)
3
K eyw ords
4
e x p e rt system s
43 839
55 446
e x p e rt system s A N D in fo rm a tio n science
e x p e rt system s
8
W eb o f Knowledge*
T opie
5
e x p e rt system s A N D in fo rm a tio n scienceS
702
14 892
5089
21
Liczba rekordów bibliograficznych zawierających informację o systemach ekspertowych
i rejestrowanych w wybranych bazach danych wynosiła ogółem 114254. Łączna łiczba
rekordów bibliograficznych rejestrujących piśmiennictwo dotyczące informacji naułcowej
wynosiła 91089, a łączna liczba rekordów wyszukanych według wyrażenia złożonego expert
systems AND information science - 932^. Największą liczbę rekordów bibliograficznych,
znalezionych według wyrażenia złożonego expert systems AND information science, za
wierała baza SCOPUS (702 rekordy)^ Rekordy bibliograficzne wyszukano według słów
kluczowych nadawanych przez autora dokumentu (Author keywords) oraz słów kluczowych
indeksowanych w bazie (Indexed keywords). Do słów kluczowych należały wyrażenia: expert
system, expert systems, information science, oraz wyrażenia złożone, zawierające wyrazy:
expert, information, science, system, systems, np. expert knowledge, rule based system, intelligent systems. Na rysunlcu 1 przedstawiono liczbę publilcacji zarejestrowanych w bazie
SCOPUS w latach 1961-2011*.
Największą liczbę rekordów bibliograficznych piśmiennictwa na temat systemów eksper
towych wyszukano w bazie INSPEC (48147 rekordów)**. Liczbę publikacji zarejestrowanych
w bazie INSPEC w kolejnych latach przedstawia rysunek 2.
Liczbę publikacji dotyczących systemów ekspertowych i zarejestrowanych w bazie LISA“
w kolejnych przedziałach czasowych przedstawia rysunek 3. Zwrócono talcże uwagę na
* Baza W eb Knowledge um ożliw ia przeszukanie baz: A rts & H um anities C itation Index (1975-), C onference Proceeding C itation Index - Science (1990-), C onference Proceeding C itation Index - Social Science
& H um anities (1990-), Science C itation Index E xpanded (1945-), Social Sciences C itation Index (1956-).
^ W yniki w yszukiw ania dla: T opic=(“e x p ert system s”) A N D T opic= (“in fo rm a tio n science”) T im espan= A ll Years. D atabases= SCI-EXPAND ED , SSCI, A & H C I, C PC I-S, CPC I-SSH .
^ N ależy p am iętać, że w śró d w yszukanych re k o rd ó w część m ogła się pow tó rzy ć, z atem liczba z are
jestro w an y c h d o k u m en tó w je st m niejsza.
^ B aza SC O PU S to w ie lo d z ied z in o w a b a z a b ib lio g ra fic z n o -a b stra k to w a w y d a w n ictw a Elsevier,
w której w ybrane artykuły posiadają linki do pełnego tekstu. Z asięg chronologiczny: od 1966 r. O becnie
zaw iera 41 m in abstraktów , ok. 18 tys. ty tu łó w czasopism od p rzeszło 5 tys. w ydawców, 3 m in m ate
riałów konferencyjnych, 23 m in patentów .
* Liczbę publikacji w bazie SC O PU S określono n a podstaw ie b a d a ń p rz ep ro w a d z o n y ch w 04.2011 r.
® Baza INSPEC jest źródłem bibliograficznym w języku angielskim , zaw ierającym inform acje nt. świa
tow ej lite ra tu ry naukow ej z dzied zin y fizyki, elektroniki, elek tro tech n ik i, te c h n o lo g ii elektronow ej,
in żynierii (także in żynierii w iedzy), kom unikacji, inform atyki i te o rii inform acji. M a te ria ł gro m ad zo n y
w bazie p rzez In stitu te o f E lectrical E ngineers obejm uje okres od 1969 r. W chw ili o becnej baza zaw iera
około 7,3 m in opisów bibliograficznych.
“ Baza LISA (ang. Lihrary a n d Inform ation Science Abstracts) jest podstaw ow ą bazą z zakresu bibliote
koznaw stw a i inform acji naukow ej. R ejestruje streszczenia artykułów z p o n ad 440 czasopism fachowych,
w ydaw anych w 20 j ęzykach w 68 krajach. Jest u zu p ełn ian a kw artalnie. Z asięg chronologiczny: od 1969 r.
różną liczbę rekordów bibliograficznych wyszukanych za pom ocą indeksów dostępnych
w bazie (por. Tab. 2).
R ysunek 1. L iczba pubiilcacji n a te m a t sy ste m ó w eicspertow ych z a re je stro w a n y c h
w b a zie S C O P U S w p rz e d z ia ła c h czasow ych
Liczba publikacji w bazie S COPUS
120 0 0
10000
8000
6000
4000
20 00
O
R ysunek 2. L iczba p u b lik a c ji n a te m a t sy ste m ó w e k sp e rto w y c h z a re je stro w a n y c h
w b a zie IN SPE C w p rz e d z ia ła c h czasow ych
Liczba publikacji w bazie INSPEC
•1 b
e Un Un Un
i
•1 <1n n n
14UUU
12000
•1 U
n Un Un Un
i
o Un Un U
U
finnn
D
UUU
1
•1rtrt^
4uuu
I
U
1
1
1
1
1
1
1
I
-Z '
'
-
i
i
2000
i
1
i
I
I1
1
1
/
Tabela 2. Liczba rekordów bibliograficznych wyszukanych
z wykorzystaniem dostępnych indeksów w bazie LISA
L p.
N a z w a in d e k s u
In s tr u k c ja w y s z u k iw a w c z a /
sło w o k lu c z o w e
L ic z b a
w yszukanych
re k o rd ó w
1
2
3
4
1
A b s tra c t
A B = (ex p e rt system s)
807
2
A n y w h ere
e x p e rt system s
1945
99
100
Jolanta Szulc
1
2
3
4
3
C lassificatio n
C L = (e x p ert system s)
0
4
D e sc rip to rs
D E = (e x p e rt system s)
1411
5
F eatu res
F E = (ex p ert system s)
0
6
Jo u rn a l N a m e
JN = (e x p e rt system s)
430
7
K eyw ords
K W = (e x p e rt system s)
1795
8
S o u rce
S O = (e x p e rt system s)
430
9
T itle
T I= (e x p e rt system s)
294
R ysunek 3. L iczba p u b lik a c ji n a te m a t sy ste m ó w e k sp e rto w y c h re je stro w a n y c h
w b azie LISA w p rz e d z ia ła c h czasow ych
Liczba publikacji W bazie LISA
500
4S0
400
3S0
300
2S0
200
150
100
50
O
I
1971-1975 1976-19S0 19gl-19SS 19S6-199C 1991-1995 1996-2000 2001-2005 2C06-2C10
2011
Rysunlci 1 i 3 wyglądają podobnie, natomiast w bazie INSPEC (Rys. 2) publilcacje pojawiły
się później, od razu w dużej liczbie, a potem regularnie spadały. Zauważone różnice mogą
wynilcać z różnych załcresów tematycznych piśmiennictwa rejestrowanego w poszczegól
nych bazach, a tałcże z fałctu, że współcześnie systemy ełcspertowe zostały wbudowane
w szersze moduły apłiłcacyjne i do nich raczej, a nie do ogólnej łdasy systemów ełcspertowych, odnoszą się stosowane term iny indełcsowe.
5. Terminologia stosowana w bazach danych
Ciełcawych informacji o nazewnictwie zagadnień związanych z systemami ełcspertowymi,
omawianych w piśmiennictwie naułcowym, dostarcza analiza słownictwa prezentowanego
w tezaurusach stosowanych do indełcsowania w bibliograficznych bazach danych. Terminy
szersze, węższe i łcojarzeniowe dla wybranych terminów wyszułciwawczych przedstawiono
na przyłcładzie bazy INSPEC w tabeli 3.
W prezentowanym fragmencie tezaurusa INSPEC można zauważyć, że term in expert
systems nie jest słcojarzony z term inem information science. Terminy te łączy relacja
współrzędności. Nadrzędnym deskryptorem wobec wymienionych term inów jest ter
min Com puter application s. Deskryptor knowledge b a se d system s występuje jalco term in
nadrzędny do term inu ex p ert system s, a deskryptor artificia l intelligence jest w relacji
kojarzeniowej z term inem ex p ert system s i term inem nadrzędnym do term inu knowledge
engineering. Wyraz knowledge występuje też w innych związkach frazeologicznych (know
ledge acąuisition, knowledge b a se d system s, knowledge m anagem ent, knowledge representation, knowledge verification), które pozostają w relacjach semantycznych z terminami
wyszulciwawczymi ex p ert system s i knowledge engineering. Szczegółowa analiza terminów
w tezaurusie INSPEC mogłaby posłużyć do zbadania poła semantycznego różnych dys
cyplin, zajmujących się problematyką systemów ekspertowych, co jednałc wykracza poza
ramy tego opracowania.
Tabela 3. Wykazy term inów szerszych, węższych i kojarzeniowych
dla wybranych term inów wyszukiwawczych w bazie INSPEC
L p.
R o d z a je term in ó w ^^ (lic z b a p o w ią z a
n y c h te r m in ó w w b a z ie )
O d p o w ie d n ik i te r m in ó w w ję z y k u p o ls k im ^
1
2
3
1
ST: e x p e r t sy s te m s (31134)
sy s te m y e k s p e rto w e
BT: C om puter a p p lic atio n s (524)
k n o w le d g e b a se d system s (31187)
aplikacje (p ro g ram y ) k o m p u te ro w e
sy stem y o p a rte n a w ie d zy
N T : a ero sp a c e e x p e rt sy stem s (487)
d iag n o stic e x p e rt system s (3164)
e x p e rt sy ste m shells (653)
in te llig e n t d e sig n a ssista n ts (2540)
m ed ic al e x p e rt sy stem s (3680)
system y ek sp e rto w e w lo tn ic tw ie i k o sm o n a u ty c e
d iag n o sty c z n e sy stem y e k sp e rto w e
szkieletow e sy stem y e k sp e rto w e
w sp o m a g a n ie in te lig e n tn eg o p ro g ra m o w a n ia
sy stem y e k sp e rto w e w m ed y cy n ie
RT: artificial in tellig en ce (18035)
c au se-e ffec t analysis (334)
d e c isio n s u p p o r t sy stem s (21555)
e x p la n a tio n (2014)
g ro u p d e c isio n s u p p o rt system s (1710)
sz tu c z n a in telig en cja
a n aliza p rz y cz y n o w o -sk u tk o w a
sy stem y w sp o m a g a n ia decyzji
o b jaśn ia n ie, w y ja śn ie n ie ^
g ru p o w e (hybrydow e) sy stem y w sp o m a g a n ia
decyzji
tw o rz e n ie b a zy w ied zy
te o ria m ożliw ości
k n o w le d g e a c ą u is itio n (12055)
p o ssib ility th e o ry (1738)
U w zględniono następujące rodzaje term inów : ST (ang. Search Term) - te rm in wyszukiwawczy; BT
(ang. B roader Terms) - term in y szersze; N T (ang. N arrow er Terms) - term in y w ęższe; RT (ang. R elated
Terms) - te rm in y kojarzeniow e; UF (ang. Used For) - askryptory.
“ Do tłu m a cz en ia te rm in ó w angielskich w ykorzystano sio w n ik A ngielsko-polski słow nik inform acji
naukow ej i bibliotekoznaw stw a (T om aszczyk, 2009).
“ U czenie się na p odstaw ie w yjaśnień (ang. explanation-based learning) i uczenie się n a p odstaw ie
p rz y k ła d ó w (ang. em pirical learning) są d w iem a, w du ży m sto p n iu u z u p ełn iając y m i się m e to d a m i
u c zen ia się m aszyn (ang. m achinę learning) (P azzani e t al., 1991).
101
102
Jolanta Szulc
1
2
3
2
3
ST: in f o r m a tio n s c ie n c e (2812)
in f o r m a c ja n a u k o w a
BT: C o m p u ter a p p lic atio n s (524)
aplikacje (p ro g ram y ) k o m p u te ro w e
N T : d o c u m e n t d eliv ery (1328)
In fo rm a tio n analysis (2430)
in fo rm a tio n c e n te rs (1243)
in fo rm a tio n d isse m in a tio n (3937)
in fo rm a tio n n e e d s (3216)
in fo rm a tio n re trie v a l (34125)
in fo rm a tio n re trie v a l sy stem s (10537)
in fo rm a tio n services (12498)
in fo rm a tio n sto ra g e (2008)
in fo rm a tio n u se (1645)
RT: in fo rm a tio n in d u s try (824)
in fo rm a tio n science e d u c a tio n (1492)
lan g u a g e tra n s la tio n (5195)
lib ra rie s (3480)
m ic ro fo rm s (686)
p u b lis h in g (2828)
te x t e d itin g (1803)
d o sta rc z a n ie d o k u m e n tó w
a n aliza in fo rm a cji
o śro d k i in fo rm a cji
ro z p o w sz e c h n ia n ie in fo rm a cji
p o trz e b y in fo rm a cy jn e
w y szu k iw an ie in fo rm a cji
sy stem y w y szu k iw a n ia in fo rm a cji
u słu g i in fo rm a cy jn e
p rz e c h o w y w a n ie in fo rm a cji
w y k o rz y stan ie in fo rm a cji
p rz e m y sł in fo rm a c y jn y ”
e d u k ac ja w z a k re sie n a u k i o in fo rm a cji
tłu m a c z e n ia j ęzykow e
b ib lio tek i
m ik ro fo rm y
p u b lik o w an ie
e d y to w an ie te k s tu
UF: d o c u m e n ta tio n
lib ra ria n sh ip
lib ra ry science
d o k u m e n ta c ja
b ib lio tek a rstw o
b ib lio tek o z n aw stw o
ST: k n o w le d g e e n g in e e r in g (6463)
i n ż y n ie ria w ie d z y
BT: artificial in tellig en ce (18035)
sz tu c z n a in telig en cja
N T : b e lie f m a in te n a n c e (2559)
e x p la n a tio n (2014)
in fere n ce m e c h a n ism s (31350)
k n o w le d g e a c ą u is itio n (12055)
k n o w le d g e re p re s e n ta tio n (16167)
k n o w le d g e v e rific a tio n (574)
tr u th m a in te n a n c e (575)
sy stem y p rz e k o n a ń
o b jaśn ia n ie, w yjaśnienie
m e c h a n iz m y w n io sk o w an ia
p o zy sk iw an ie w ied zy
re p re z e n ta c ja w ied zy
w eryfikacja w ie d zy
sy ste m o b słu g i sieci przekonań^^
RT: k n o w le d g e m a n a g e m e n t (12125)
u s e r m o d ellin g (4185)
z rz ą d z a n ie w ie d zą
m o d elo w a n ie u ż y tk o w n ik a
6. Analiza literatury przedmiotu
W następnych częściach artykułu przedstawiono informacje dotyczące wynilców wyszulciwania w bazie LISA. Na podstawie zebranych danych wyodrębniono kategorie tematyczne,
W tez au ru sie Euroroc w ystępują te rm in y kojarzeniow e (RT): p rzem y sł inform atyczny, przem ysł
śro d k ó w k o m unikow ania, p rz etw a rza n ie inform acji (E urovoc, 2011).
System utrzy m an ia sieci p rzekonań (ang. truth m aintenance system, TM S) j est m eto d ą reprezentacji
wiedzy, sieci p rz ek o n a ń i re p re z en tu jąc y ch ich zależności. M e to d a je s t stosow ana w celu p rzyw rócenia
sp ó jn o ści system ów (W ebster, 2011).
przeprowadzono analizę ilościową rekordów bibliograficznych piśmiennictwa na temat
systemów ekspertowych, zbadano źródła publilcacji w wyszukanych rekordach.
6,1, Kategorie tematyczne
Pogłębioną analizę tematyki piśmiennictwa dotyczącego systemów ekspertowych wykorzy
stywanych w bibliotekarstwie i działalności informacyjnej przeprowadzono na wynilcach
wyszułdwania w bazie Library and Information Science Abstracts. Kryterium wyszuki
wawczym były słowa łduczowe expertsystems i information science połączone operatorem
AND. W zależności od wyboru indeksu {Anywhere i Keywords) w wynilcu wyszukiwania
otrzymano odpowiednio: 140 i 70 rekordów bibliograficznych. Na podstawie analizy abstrałctów wybranych rekordów bibliograficznych wyróżniono następujące grupy tematów:
(1) Bibliotekoznawstwo; bibłiotełd (biblioteka ełełctroniczna, biblioteki cyfrowe, bi
blioteki szkolne, szkolne centra informacji, biblioteki uniwersyteckie); technologia
w bibliotece, innowacje technologiczne.
(2) Inform acja naukowa; badania, bibłiometria, etyka informacji, grupy dyskusyjne,
informetria, produłcty i ich charałcterystyka (w tym czasopisma, systemy eksperto
we i bazy danych), teoria i prałctyka, wyszułciwanie (tałcże wyszułciwanie informacji
Online).
(3) Inform acja naukow a i inform atyka; architełctura wiedzy (informacji), bazy danych
(bazy danych onłine, wybór baz danych), eksploracja danych. Internet, modele po
znawcze, systemy baz wiedzy, systemy wspomagania decyzji (proces wspomagania
decyzji), sztuczna inteligencja, technologia informacyjna, wirtualna edułcacja, World
W ide Web, zarządzanie informacją, zarządzanie wiedzą (metodologia, metody,
technologie do zarządzania wiedzą, środki, ocena, efektywność, przeglądy literatury).
(4) Inform atyka; apłiłcacje (programy) łcomputerowe, autom atyczna analiza tekstu
(kognitywistyłca, semiotyłca), języki zapytań, wielowymiarowa baza danych baza
OLAP (ang. OLAP cube).
(5) Systemy ekspertowe;
a. Definicja;
b. Elementy systemu ekspertowego: bazy wiedzy, silnilc wnioskowania, interfejs
użytłcownilca, moduł ałcwizycji wiedzy;
c. Rodzaje: hybrydowe systemy ekspertowe (pierwszej i drugiej generacji), sieci
systemów ekspertowych z różnych dziedzin;
d. Prace badawcze: opis bibliograficzny, standard USBC (ang. Universal Standard
Bibliographic Code); indeksowanie tekstów w bazie wiedzy z wykorzystaniem
morfołogiczno-syntałctycznej analizy języka (moduł MIDAS, ang. Module fo r
the Identification o f Analytics); systemy łdasyfilcacji w bazie wiedzy; badania
w załcresie sztucznej inteligencji i systemów ekspertowych prowadzone przez
grupę badaczy INFORSK w Umea w Szwecji; badania Lindy Smith w załcresie
wyszułdwania informacji i automatyzacji bibliotek w University of Illinois
Library Schooł;
e. Przykłady: CATALYST, CIDA (ang. Company Information Database Adviser), GRANT, MAKLUM, PLEXUS, prototypowy system Zorana Ercegovaca
do katalogowania map;
103
104
Jolanta Szulc
f. Zastosowanie: bibliotekarstwo i informacja naulcowa (administracja, dostarcza
nie dokumentów, katalogowanie, klasyfikacja, indeksowanie, planowanie, usługi
informacyjne, wybór baz danych, wyszukiwanie informacji - także w systemach
OPAC, zarządzanie wiedzą), informetria, informatyka, kształcenie zawodowe
(systemy ekspertowe w programach nauczania), medycyna i diagnostyka me
dyczna, wspomaganie decyzji w analizie biznesowej i analizie konkurencyjności;
g. Artyłcuły przeglądowe na tem at zastosowania sztucznej inteligencji i systemów
ekspertowych w bibliotekarstwie, przeglądy literatury.
6.2. Analiza ilościowa
Wyszułcane piśmiennictwo poddano analizie ilościowej w przełcroju chronologicznym.
Rekordy bibliograficzne publikacji na temat systemów ekspertowych stosowanych w biblio
tekarstwie i działalności informacyjnej uporządkowano według daty wydania, otrzymując
ich rozkład w poszczególnych łatach. Uzyskane rezultaty przedstawia rysunek 4.
R ysunek 4. L iczba p u b lik a c ji d o ty cz ąc y c h sy ste m ó w e k sp e rto w y c h
w b azie LISA w e d łu g d a ty w y d an ia
Liczba publikacji w bazie LISA
według daty wydania
18
16
14
12
10
G
6
4
2
O .1 1
1
i l i
• H r N m 5 T L n ' j 3 r - c o c h o . H r M f n ? t i n i j 3 r - . i x i c r ^
C O C O C O C O C O C O C O C O C O C h C r i C h C h C r i C r i C r i C r i C r i C r ^
1
I N I
1
1
Oi Hf Nmr r i J ^ k Dr - COCr . O. H
O
O O O O O O O O O . H . H
o(N(NfN(NłNłNfNłNłN(N(N<N
o o o o o o o o o o o
Najwięcej publikacji ukazało się w 1989 r. (16 ze 140 rekordów), najmniej - po 1 publikacji
w łatach 1981, 1997, 1999, 2008. W okresie od 1984 do 1996 r. liczba zarejestrowanych
w LISA prac poświęconych systemom ekspertowym wahała się od 6 do 11. W łatach 2000,
2005,2007 oraz 2009-2011 nie odnotowano żadnych wydań. Na rysunłcu 4 widać wyraźnie
wygasanie zainteresowania systemami ekspertowymi.
6.3. Źródła publikacji
W wyszukanych rekordach bibliograficznych zbadano źródła pubłiłcacji. Autorzy ogłaszali
swoje prace w czasopismach (119 ze 140 pubłiłcacji) oraz w materiałach konferencyjnych
(21 ze 140 publilcacji). Prace ulcazały się w 53 czasopismach. Najwięcej artykułów opubli
kowano w periodykach: Journal ofthe American Societyfor Information Science (21 arty
kułów), Journal ofInformation Science (12 artykułów), Journal ofthe American Societyfor
Information Science and Technology (8 artykułów), Information Processing and Manage
m ent (7 artykułów) oraz A nnual Review o f Information Science and Technology i Canadian
Journal o f Information Science (po 5 artykułów). Ponieważ tytuły Journal ofthe American
Societyfor Information Science i Journal ofthe American Societyfor Information Science
and Technology odnoszą się do tego samego periodyku, łctóry od 2001 r ukazuje się pod
drugim z nich, uzysłcane dane jednoznacznie wsłcazują, że w tym właśnie czasopiśmie
opubłiłcowano najwięcej artykułów poświęconych systemom ekspertowym (łącznie 29).
W 35 czasopismach ukazał się tyłko jeden artykuł. Szczegółowe dane na tem at łiczby pubłiłcacji w poszczególnych czasopismach zamieszczono w tabełi 4.
Tabela 4. Liczba publikacji w bazie LISA według tytułów czasopism
Lp.
Tytuł czasopism a/ISSN
Liczba
artyku
łów
1
2
3
4
Rok publikacji arty
kułu
1
Annual Review of Inform ation Science and Technology —
5
1984,1985, 1991,1991,
1994
2
Argus ISSN 0315-9930
1
1985
3
Aslib Inform ation ISSN 0305-0033
1
1988
4
Aslib Proceedings ISSN 0001-253X
2
1984,1989
5
Audioyisual Librarian ISSN 0302-3451
1
1989
6
Australian Library Review ISSN 1034-8042
1
1990
7
Biblioteksbladet —
2
1985,1986
8
Bulletin of the American Society for Inform ation Science
ISSN 0095-4403
2
1986,1990
9
Canadian Journal of Inform ation and Library Science
ISSN1195-096X
2
2003
10
Canadian Journal of Inform ation Science ISSN 0380-9218
5
1985, 986,1986,1988,
1990
11
Cataloging and Classification Quarterly ISSN 0163-9374
1
1990
12
College and Research Libraries ISSN 0010-0870
1
1995
13
Com puters in Libraries ISSN 1041-7915
1
1989
14
DESIDOC Bulletin of Inform ation Technology ISSN 09714383
2
1996,1996
15
Education for Inform ation ISSN 0167-8329
2
1985,1991
16
Electronic Library ISSN 0264-0473
2
1989,1996
17
Expert Systems ISSN 0266-4720
1
1993
18
Expert Systems for Inform ation M anagement ISSN 0953-5551
3
1988,1990, 1991
19
Inform ation Processing and M anagem ent ISSN 0306-4573
7
1987,1987, 1987,1987,
1988,1990, 1991
105
106
Jolanta Szulc
2
1
3
4
20
Inform ation Technology and Libraries ISSN 0730-9295
1
1989
21
International Classification ISSN 0340-0050
1
1989
22
International Journal of Applied Expert Systems
ISSN 0969-9317
1
1993
23
Journal of Docum entation ISSN 0022-0418
1
1987
24
Journal of Education for Library and Inform ation Science
ISSN 0748-5786
3
1989,1992, 1992
25
Journal of the American Society for Inform ation Science
ISSN 0002-8231
21
1982,1982,
1985,1986,
1989,1989,
1991,1991,
1992,1993,
1999
1983,
1988,
1990,
1992,
1994,
1984,
1989,
1991,
1992,
1998,
26
Journal of the American Society for Inform ation Science and
Technology ISSN 1532-2882
8
2002, 2002, 2003, 2004,
2005, 2005, 2005, 2008
27
Journal of Information, Communication, and Library Science
ISSN 1024-1302
1
1996
28
Journal of Inform ation and Image M anagement
1
1986
29
Journal of Inform ation and M anagement ISSN 0972-2467
1
2005
30
Journal of Inform ation Science ISSN 0165-5515
12
1984,1984, 1987, 1989,
1990,1991, 1994, 1994,
1994,1998, 2001, 2006
31
Journal of Library and Inform ation Science (USA/Taiwan)
ISSN 0363-3640
1
1994
32
Journal of Librarianship and Inform ation Science
ISSN 0961-0006
3
1994,1995, 1996
33
Journal of the China Society for Scientific and Technical
Inform ation ISSN 1000-0135
1
2006
34
Knowledge Organization ISSN 0943-7444
1
2004
35
Libri ISSN 0024-2667
1
1994
36
Library and Inform ation Science Research ISSN 0740-8188
2
1988,1994
37
Library Science with a Slant to Docum entation
ISSN 0254-2553
1
1988
38
Library Software Review ISSN 0742-5759
1
1993
39
Malaysian Journal of Library and Inform ation Science
ISSN 1394-6234
3
1996,1997, 2001
40
Nauchno-Tekhnicheskaya Informatsiya. Series 1
ISSN 0548-0019
1
1998
41
Nauchno-Tekhnicheskaya Informatsiya. Series 2
ISSN 0548-0027
1
2002
42
New Review of Applied Expert Systems ISSN 1361-0244
1
1995
43
Online Kensaku ISSN 0286-3200
1
1989
44
Perspectiyes in Inform ation M anagem ent ISSN 0960-6513
1993
45
Program ISSN 0033-0337
1988
46
RQ ISSN 0033-7072
1995
47
S drelS S N 1135-3716
1995
48
Science and Technology Libraries —
1987
49
South African Journal of Library and Inform ation Science
ISSN 0256-8861
1994
50
SRELS Journal of Inform ation M anagement ISSN 0972-2467
2005
51
Synopsis ISSN 0332-656X
1995
52
Technicka Knihovna —
1989
53
I’93 Casopis ISSN 0862-9382
1993
7. Przykłady zastosowań systemów ekspertowych
W tej części artykułu przedm iotem rozważań są wybrane systemy ekspertowe ilustrujące
różne obszary wykorzystywania tego typu narzędzi w działalności bibliotecznej i informa
cyjnej. Omówiono kolejno: systemy wspomagające stosowanie standardów bibliotecznych
i bibliograficznych, systemy wspomagające wyszukiwanie onłine, systemy do wizualizacji
informacji, systemy wykorzystujące technologię semantyczną oraz inne przykłady.
7,1, Systemy wspomagające stosowanie standardów bibliotecznych
i bibliograficznych
Istnieje wiele potencjalnych zastosowań sztucznej inteligencji i systemów ekspertowych
w bibłiotełcach. W łatach 1982-1983 w Exeter University w Wiełłciej Brytanii opracowano
dwa projełcty systemów ekspertowych. Głównym zadaniem tych systemów było wybra
nie tzw punłctów dostępu i głównych elementów identyfiłcacji dokumentów, a następnie
dodanie opisów. Jeden z tych systemów - ESSCAPE, był stosowany w procesie katalogo
wania dokumentów w celu uzyskania poprawnych rekordów bibliograficznych, zgodnych
z zasadami AACR2 (ang. Anglo-American CatalogingRules). Obecnie systemy ekspertowe
do katalogowania mogą być wykorzystane w celu uzyskania poprawnych rekordów biblio
graficznych. Ich wykorzystanie może być przydatne w nietradycyjnych środowiskach, gdzie
opisy dołcumentów tworzą nieprofesjonaliści; w normalnych warunłcach pracy biblioteki,
taicie systemy wydają się być mniej znaczące. Katalogowanie z wykorzystaniem systemów
ekspertowych może jednałc być pom ocne również dla specjalistów, ma bowiem wartość
edukacyjną i jest formą gromadzenia wiedzy (Hjerppe & Ołander, 1989).
System ekspercki MAKLUM, wspomagający pracę bibliotekarzy i specjalistów z załcresu
informacji naukowej, miał na celu udzielenie odpowiedzi na pytania ogólne, dotyczące
wyposażenia biblioteki, usług, przepisów, członkostwa, lokalizacji itp. System został opra
cowany dla Bibłiotełd Głównej Uniwersytetu Małajskiego przy wykorzystaniu systemu
szkieletowego CRYSTAL (Zainib & Zaid, 1996).
107
108
Jolanta Szulc
Projekt standardu opisu bibliograficznego USBC (ang. Universal StandardBibliogmphic
Code), w połączeniu z projektem DOCMATCH, przewidywał tworzenie dużych biblio
graficznych baz danych, integrujących rekordy z różnych baz oraz opracowanie systemu
ekspertowego do wyszukiwania dupłilcatów rekordów. Jał< stwierdzono w raporcie z reali
zacji projełctu, przygotowanym przez pracownilców Wydziału Informatyki Uniwersytetu
w Bradford w Wielkiej Brytanii, USBC nigdy nie osiągnął statusu standardu (Ayres et ał.,
1996), toteż opracowany system ekspertowy do wykrywania dupłilcatów rekordów opra
cowanych w tym standardzie ma niewielka wartość użytkową
7.2. Systemy wspomagające wyszukiwanie online
W połowie łat 80. XX w. systemy ekspertowe nowej generacji wykorzystywano do wyszu
kiwania w bazach danych i gromadzenia wyszukanej informacji. W przypadłcu baz danych,
w łctórych sieci semantyczne były używane jałco metody reprezentacji wiedzy, systemy te
wspomagały wyszukiwanie informacji z tekstów pubłilcacji naukowych. Proces wyszuki
wania informacji analizowano na przykładzie baz danych z załcresu nauk technicznych
(Nowałc & Szabłowski, 1984).
W przeglądowej pracy Donalda T. Hawkinsa omówiono systemy ułatwiające tworze
nie strategii wyszułdwania i formułowanie instrułccji wyszułdwawczych: Answerman,
ARGON, CANSEARCH, CITE (ang. Computerized Information Transfer in English),
CONIT (ang. Connectorfor Networked Information Trara/er), ekspertowy system konsul
tacyjny P. Shovała, UDA (ang. Individualized Instruction fo r Data Access), IR-NLI (ang.
Information Retrieval - NaturalLanguage Interface), IT (ang. Information Transfer), ORA,
Ready Reference Thesaurus System, RUBRIC (Hawkins, 1988). Zwrócono uwagę,
że dotychczasowe działania zmierzające do ułatwienia wyszukiwania onłine skupiały się
przede wszystkim na operacjach mechanicznych, tałcich jał< połączenie z siecią kom pute
rową, przekazanie hasła (ang. password), wybór baz danych, wyświetlanie wynilców czy
polecenie wydrułcu wyniłców. Uproszczenie procesu wyszułciwania informacji powinno
polegać na wspom aganiu operacji intełełctuałnych, związanych z ołcreśłeniem tem atu
wyszułdwania, tworzeniem instrukcji i strategii wyszułdwawczej, interpretacją i oceną
wyników wyszukiwania. Aby system ekspertowy mógł realizować tego rodzaju zadania
należy wyposażyć go w metody i technild sztucznej inteligencji (Sosińska-Kałata, 1990).
Ze względu na szybki wzrost liczby baz danych onłine i ich dostawców, wybór odpo
wiedniej bazy danych stawał się coraz bardziej skompłilcowany, nie tyłłco dla użytłcownilców
końcowych, ale również dla specjalistów informacji. Projekt systemu eksperckiego o nazwie
ONLINE-EKPERT miał ułatwić to zadanie. System został zbudowany po zgromadzeniu
wiedzy pozyskanej od ekspertów oraz zawartej w drułcowanych dokumentach, w łctórych
użytkownicy mogli uzyskać porady na tem at wyboru odpowiednich baz danych. Aby udo
skonalić bazę wiedzy, zastosowano analizę wiełokryteriałnej decyzji (AHP, ang. Analytical
Hierarchy Process). Techniłcę AHP wykorzystano do budowy modelu podejmowania de
cyzji, a w ramach systemu ekspertowego przewidziano ranłdng baz danych i komputerów
w łcołejności wybranych preferencji (Zahir & Chang, 1992).
Prototypowy system CIDA (ang. Company Information Database Adviser) został zaprojełctowany jałco system wspierający użytkowników wyszułdwarki onłine. Wspomagał
wybór informacji z dostępnych onłine baz danych o brytyjskich przedsiębiorstwach, w tym:
podstawowych danych, informacji finansowych, informacji dotyczących własności, prze
jęć i fuzji, alctualnych wiadomości, szczegółowych profiłi fuzji. Był załecany zarówno dła
użytłcowniłców łcrajowych jał< i zagranicznych (Tseng et ał., 1995).
7.3. Systemy do wizualizacji informacji
Algorytm analizy cytowań zaproponowany przez Eugenea Garfielda we współpracy z Irving
Sher w 1960 r., został rozwinięty w oprogramowaniu HistCite autorstwa Ałexandra Pudovłcina. Oprogramowanie obejmuje system ełcspercłci do wyłcrywania błędów redałccyjnych
łub zmian w cytowaniach. Nowe rozwiązania w załcresie słcałowania wielowymiarowego
(MDS, ang. multidimensional scaling) pozwalają na wizualizację wzorców cytowań w róż
nym czasie, a talcże na ich animację (Leydesdorff, 2010). Słowa z tytułów prac, nazwislca
współtwórców i nazwy czasopism oraz cytowania są elementami metody w przykładowej
animacji opisu prac Eugenea Garfielda (por. Rys. 5, 6 i 7) (Leydesdorff, b.d.).
R ysunek. 5. W id o k stro n y p rzy k ład o w ej a n im a cji w y b ra n y ch e le m e n tó w
o p isu p ra c E ugene G arfield a z o k re su 1 9 5 0 -1 9 5 5 .
Tłtle words. joumal Utles. and coauthor names
of 305 pubiications of Eugene Garfield.
1950*2010; cosine > 0.2: single occurrences in
each yearexcluded.
(Cun-ent Contents not included.)
1950-1955; N = 3
JDoc
♦
Seitnc*
♦
Pubficatlons In tt)e Joumal Science provlće an
anchor In Garfleld's carreer. One paper In JACS.
źródło: Leydesdorff, b.d.
Program HistCite umożliwia generowanie i wizualizację powiązań między dokumentami
(elementami opisów dokumentów) i autorami na podstawie danych pobranych z bazy Web
o f Science lub innych baz dostępnych na platformie Web ofKnowledge i zapisanych w plilcu
tekstowym. Program tworzy indeks cytowań dla każdego określonego zestawu opisów
dokumentów pobranych z Web o f Science, a następnie generuje wylcresy sieci cytowań
poszczególnych publilcacji, oznaczanych numerami. W dalszej kolejności są realizowane
funlccjonalności: eksport danych w formacie CSV, pozwalający na dalsze przetwarzanie
danych w arkuszu kallculacyjnym oraz programach do analizy sieci społecznych; eksport
danych w formacie HTML, pozwalający na prezentowanie wynilców analiz oraz genero
wanie macierzy cytowań do dalszego przetwarzania w innych program ach (Klincewicz
et ał., 2012). W programie zastosowano trzy modele identyfikacji cytowań w sieci (metody
przypisywania wagi): NPPC (ang. Node Pair Projection Count), SPLC (ang. Search Path
Link Count) i SPNP (ang. Search Path Node Pair). Korzystanie z analizy tzw. ścieżki głównej
109
110
Jolanta Szulc
pozwala wyznaczyć środek zmian ewolucyjnych między kolejnymi dokumentami. Bada
nia nad tą metodą wykazały, że jest możliwe wzbogacenie oprogramowania algorytmami
z analizy sieci społecznych i teorii informacji, które wykraczają poza rekonstrukcję wiedzy
historycznej (Lucio-Arias & LeydesdorfF, 2008).
R ysunek. 6. W id o k stro n y p rzylcładow ej a n im a c ji w y b ra n y c h e le m e n tó w
o p isu p ra c E ugene G a rfie ld a z o k re su 1 9 7 0 -1 9 7 5 .
1 9 70 -197 5; N = 97
NatufHiissenschąften
Chem
ZtgBatzig
^
Induatry
A 1*MM
A
'
i
ou
Jg^ture j a
JDoc
itho/
Tm
\
¥An»\y^ y' "nfbf7n*i
/ Jo u n u t
Scl
'\ratt
bur
T
H.lp
Surg
Źródło: Leydesdorff, b.d.
R ysunek. 7. W id o k stro n y p rz y k ła d o w e j a n im a c ji w y b ra n y c h e le m e n tó w
o p isu p ra c E ugene G a rfie ld a z o k re su 2 0 0 5 -2 0 1 0 .
2005-2010; N = 11
J In fo rm e tr
H ealth In fo L ij|ę ^ r m a tło n
?i»tory
I n t J Epidemig^^
J In fo r m Sci
♦
J a m a - J ^ m M ed A ssn
I n t M ic r o ^ o l
Soc S tiid Sci
♦
iitist
Źródło: Leydesdorff, b.d.
Prototypowy system VIBE (ang. Yisual Information Browsing Environment) powstał
w Molde College w Norwegii we współpracy z naułcowcami z University of Pittsburgh.
Umożliwia użytłcownilcom ocenę wybranych dołcumentów z zestawu, łctóry jest graficznie
reprezentowany w postaci geometrycznych ilcon na ełcranie. M etoda adaptacyjnej wizu
alizacji danych (ang. adaptive visualization) jest nowym podejściem, wyłcorzystującym
modelowanie użytkownika i wizualizację informacji. System V1BE wykorzystuje tzw. punkty
odniesienia (POI, ang. Point ofinterest), oparte na wizualizacji. Wyświetla punłcty, łctóre
reprezentują określone pojęcia łub słowa łduczowe i „rozmieszcza” je na ekranie według
wskaźniłców podobieństwa do POL Następnie tworzy tzw. schematy adaptacyjne (radial
ne, hemisferyczne, równoległe). Każdy z tych schematów zawiera dwie kategorie danych:
model, składający się z zestawu słów łduczowych zebranych podczas interałccji użytkownilca z systemem, oraz zapytań użytkownilca wybranych za pom ocą opcji dostępnych na
ełcranie. Użytłcownik ma możliwość wyboru i zaznaczenia na ełcranie odpowiednich słów
kluczowych, a następnie przejścia do przypisanym im dokumentom. Program umożliwia
także wyświetlenie dokumentów relewantnych i nierelewantnych (Ahn i Brusilovsky, 2010).
System Adaptive VIBE rozszerza możliwości systemu VIBE i może być wykorzystany do
wyszułciwania w sieci Internet. Jest rozszerzoną wersją algorytmu opartego na wizualizacji
przestrzennej, zaprojełctowaną jako moduł interałccji użytkownilca dla spersonalizowanego
systemu wyszukiwania. Program umożliwia wyszułciwanie dostosowywane do każdego,
indywidualnego użytkownika, uwzględnia jego dynamicznie zmieniające się zapytania,
różne konteksty oraz ciągłą poprawę jałcości wynilców wyszułciwania. Wspiera tałcże użytłcownika w ałctywnymwyszułciwaniu przez odłcrywanie przestrzeni informacyjnej i uczenie
się nowych fałctów. Na podstawie badań użydcownilców stwierdzono, że modelowanie użyt
kownilca i technologia wizualizacji przestrzennej wzajemnie się uzupełniają, zwiększając
poziom wsparcia dla użytłcowników (Ahn & Brusilovsł<y, 2009).
7.4. Systemy wykorzystujące technologię semantyczną
Firma Expert System SA jest dostawcą oprogramowania sieci semantycznej COGITO,
łctóre analizuje, łdasyfiłcuje i interpretuje teksty (Expert..., 2011). Oprogramowanie pozwa
ła odłcryć i poznać połączenia w zestawach danych zawartych w: płiłcach, wiadomościach
e-maił, artykułach, raportach, stronach internetowych. Do komuniłcowania się z systemem
jest używanyjęzyk naturalny. Technologia semantyczna (ang. semantic technology) umożliwia
automatyczne rozumienie słów, zdań, ałcapitów i całych dokumentów. Szkieletowa sieć se
mantyczna jest podstawą dla ekstrakcji i kategoryzacji wiedzy, tworzenia domen, taksonomii
i ontołogii. Poniżej przedstawiono ideę działania oprogramowania COGITO (por. Rys. 7).
7.5. Inne przykłady
System do diagnostyki medycznej MatheMEDics, zawieraj ący moduł EasyDiagnosis, umoż
liwia diagnozowanie chorób na podstawie grup objawów, do łctórych należą: bóle głowy,
brzucha, dolnej części pleców, bóle w łdatce piersiowej. Program szacuje prawdopodo
bieństwo wystąpienia chorób łub stanów na podstawie wewnętrznej łogiłci i odpowiedzi na
pytania. Na rysunłcu 8 przedstawiono fragment modułu zawierającego pytania i możliwe
odpowiedzi w diagnostyce osteoporozy.
111
112
Jolanta Szulc
M oduł Autodiagnoza jest częścią platformy informacyjnej dla pacjentów, zawierają
cej informacje o chorobach, badaniach, lekach, szpitalach i placówkach medycznych.
Wyświetla listę objawów, które mogą występować we wskazanym obszarze (por. Rys, 9),
Po wybraniu objawów użytkownik otrzymuje listę powiązanych dolegliwości, w których
występują wskazane objawy. Serwis ma charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny,
jego celem jest polepszenie, a nie zastąpienie, kontaktu między użytkownikiem a lekarzem
(Medonet,pl, 2011),
R ysunek 8. Id e a d z ia ła n ia o p ro g ra m o w a n ia C O G IT O .
Systemy ekspertowe są stosowane w sektorze rolnym, np, do diagnozowania maszyn
i urządzeń rolniczych. Produkcja rolna wymaga gromadzenia i integracji wiedzy i informacji
z różnych źródeł, W celu utrzymania konkurencyjności rolnik często korzysta z wiedzy
specjalistów i doradców rolnych, poszukuje informacji przed podjęciem decyzji. Niestety,
pomoc specjalistów nie zawsze jest możliwa wtedy, gdy rolnik jej potrzebuje. Aby roz
wiązać ten problem, zaprojektowano systemy ekspertowe gromadzące wiedzę niezbędną
w sektorze rolnym. Systemy wspomagania decyzji w zakresie optymalizacji wykorzysta
nia zasobów i maksymalizacji produkcji żywności opracowano w Central Laboratory for
Agricultural Expert Systems w Kairze (CLAES, 2011), Są to systemy ułatwiające podjęcie
decyzji dotyczących uprawy roślin, ich przygotowania, nawadniania, nawożenia, diagnostyki
i leczenia. Przykładowym systemem identyfikującym odmiany upraw jest Barley Expert
System (por. Rys, 10),
R ysunek 9. W id o k s tro n y m o d u łu zaw ierającego p y ta n ia
i m ożliw e o d p o w ie d z i w d iag n o sty c e o steo p o ro zy .
O s t e o p o r o s is
O u e s t io n s
mathem£Dk/*
R e g u ire d ;
Adi byCoogle
Q
H a v e y o u h a d th e re c e n t o n s e t o f
b a c k p a in ?
Age
q
Sex
Yes
^
© U n k n o w n /n o ta p p lic a b le
A P U - O n li n e
U n iy e r s it y
C hoose From 7 0 +
Online D eg re es .
A ffo rd ab le W ith
Flexible S c h ed u le s.
wvaw.apu5.edu
H a v e you b e e n o n long-term
tre a tm e n t (m o re tha n 6 m on ths)
w ith a n y o f th e fo llo w ing
m e d ic a tlo n s ?
T re a tm e n to f
M a n y helpful
In fo rm atio n and tips
fo r a f f e c te d w o m e n .
Find o u t more
A s ia n W o m e n fo r
P a tin g
9 ,0 0 0 s A sian W om en
A w a it O nline - D atin g ,
D o y o u drink milk o r e a t dairy
Products on a regular basis?
© A . S te r o id s (m o re than the
e q u iv a le n t o f 7 .5 nfłg. P re d n is o n e
d aify)
© B .T h y ro id horm o rre (Syn throid ,
C y to rn e l, etc.)
© C .A n tic o a g u la n ts , dilantin,
im m u n o s u p p re s s iv e s . o r D e p o
P ro v e r a ?
© D . N o n e o f th e a b o v e
© E . U nknow n/n ot a p p lic a b le
© Yes
^
© U n k n o w n /n o ta p p lic a b le
źródło: MatheMEDics* expert online health software, 2011.
R ysunek 10. W id o k stro n y xaodixA\\ A u to d ia g n o za .
Autodiagnoza
Wskaż interesujący Cię obszar dala
na ilustracji lub wybierz go z listy
poniżej. Przejdź dalej - otrzymasz
listę objawów, a w następnym kroku
- listę dolegliwości ze ws^zanymi
pfzez Ciebie objawami.
G b w a , szyja, twarz
kobieta
© mężczyzna
© dziecko
Oczy
Ucho, nos, usta, gardło
W ażna inform aoa:
Po kiikniędu przydsku ^ a le j', moduł
autodiagnozy wyświetli listę objawów,
które mogą występować we
wskazanym przez Ciebie obszarze. Po
wybraniu interesujących Cię objawów
otrzymasz listę dolegliwość, którym
mogą towarzyszyć. Uwaga! Moduł ma
na celu polepszenie, a nie zastąpienie,
kontaktu pomiędzy Użytkownikiem
serwisu a Jego lekarzem.
Brzuch i miednica
Bark, ramię, tokieć,
przedramię, ręka
Uda, kolano, łydka i stopa
Ogólnie
źródło: M edonet.pl, 2011.
R ysunek 11. W id o k stro n y sy ste m u B a rle y E x p e r t System .
AESGT
Barley Expert System
AgiKultuie £xpert Sy&leins Cener
O BarleyEx[>ertSv«tem
Varietal Identification
IdentilicBtaon
DisorderldentifKatx>n
DisorderControl
>Oiliral Practce
•KnowledgeBase
>Comments
Źródło: CLAES, 2011.
PlantHeight
RowType
ReastaitTo
- Select 1- Select - Select I Next 11AddComment |
I-I
U
113
114
Jolanta Szulc
8. Podsumowanie i wnioski
Systemy ekspertowe są stosowane w wielu dziedzinach wiedzy: bioinformatyce (m.in. do
analizy sekwencji biologicznych), diagnostyce, informetrii, informatyce, medycynie, rol
nictwie, ekonomii. Systemy te wspierają procesy informacyjne: gromadzenie, przechowy
wanie i opracowanie informacji (tworzenie charalcterystyki wyszukiwawczej dokumentu),
wyszukiwanie informacji (tworzenie kwerend, pytania w języku naturalnym), przekazywanie
i wdrażanie informacji. Wspomagają pracę bibliotekarzy i specjalistów z zakresu informacji
naukowej, są stosowane do udzielania informacji użytlcownilcom bibliotek, wyszulciwania
w Internecie, katalogowania i klasyfikacji, zarządzania biblioteką. Większość tych systemów
jest jednalc nadal w fazie eksperymentalnej.
Motywacją do tworzenia systemów ekspertowych był i jest trudny i kosztowny dostęp
do eksperta. Systemy ekspertowe pracują znacznie szybciej, w działaniach rutynowych są
bardziej niezawodne niż ludzie, a automatyczne wspomaganie obsługi jakiegoś urządzenia
technicznego jest często jedynym, ekonomicznie uzasadnionym rozwiązaniem. Do ewen
tualnych korzyści związanych z zastosowaniem tych systemów należą:
(1) Zwolnienie ekspertów z rutynowych zadań na rzecz działań kreatywnych i wyma
gających zaangażowania.
(2) Gromadzenie wiedzy i kompetencji wielu ekspertów, co przyczynia się do rozwoju
systemu, może pomóc w doskonaleniu procedur i utrzymaniu ich spójności.
(3) Zachowanie, opracowanie i rozpowszechniane wiedzy. W iedza i doświadczenie
osób, a tałcże nałcłady finansowe przeznaczone na ich szkolenia, mogą zostać utra
cone w przypadłcu opuszczenia firmy. Systemy ekspertowe stanowią sposób na
zachowanie tej wiedzy, dostępnej w tym samym czasie dla wielu osób.
(4) Dostępność wiedzy eksperckiej. Systemy ekspertowe umożliwiają korzystanie z wie
dzy eksperckiej przez 24 godziny na dobę, bez konieczności obecności eksperta.
(5) Możliwość szkoleń. Systemy ekspertowe mogą być wykorzystane do przeprowadza
nia szkoleń, rozwiązywania problemów, treningów sytuacyjnych. Szkolenia mogą
obejmować wszystłcich pracowników firmy łub indywidualne osoby, w godzinach
dostosowanych do wymagań pracowniłca.
(6) Ustandaryzowane podejście do rozwiązywania problemów. Systemy ekspertowe
mogą zapewnić standardowe podejście do rozwiązywania problem ów
(7) Krytyczna ocena rozwiązania problemu. Rozwój systemów ekspertowych umożliwia
ekspertom krytyczną ocenę i poprawę rozwiązania problemu.
(8) Poprawa wydajności pracy. Eksploatacja systemów ekspertowych może pomóc
mniej doświadczonym pracowniłcom osiągnąć lepsze wyniki w pracy, a w końcu
nawet osiągnąć status eksperta.
(9) Szybkie rozwiązywanie problem ów W wielu sytuacjach systemy ekspertowe mogą
rozwiązywać problemy znacznie szybciej niż łudzie-eksperci.
(10) Oszczędność i zwiększenie zysków. Systemy ekspertowe pozwalają na zaoszczę
dzenie dużych nałcładów finansowych, co przyczynia się do zwiększenie zysków
firmy (Singh et ał., 1996).
Pierwsze, użyteczne w prałctyce systemy doradcze, m.in. Dendral, M acsyma i Hearsay, powstały w drugiej połowie łat 60. (Michalik, 2011). W łatach 1981-1990 wzrosła
liczba prałctycznie stosowanych systemów ekspertowych. Od łat 90. są tworzone duże
systemy - budowane przez korporacje na własny użytek lub w celach komercyjnych i małe szybkie systemy z bazą wiedzy (od 50 do 200 reguł wnioskowania). W tym okresie wzrosła
tałcże łiczba pubłiłcacji na tem at systemów ekspertowych, co potwierdzają wyniłci wyszu
kiwania w bazach LISA, INSPEC i SCOPUS (w tej ostatniej najwięcej pubłiłcacji zareje
strowano w łatach 2006-2010).
W XXI w. badania nad systemami ekspertowymi koncentrują się wokół pozyskiwania
i parametryzacji wiedzy (mapy tematów, wiedzy, umiejętności, macierze wiedzy i kompe
tencji), reprezentacji wiedzy w hybrydowych systemach wiełoagentowych (Sieć Seman
tyczna, społeczności agentów, systemy wiełoagentowe), a badania nad przetwarzaniem
wiedzy w systemach baz wiedzy są częścią obszaru badań współczesnej inżynierii wiedzy.
systemom ekspertowym, co może wynikać z faktu, że coraz częściej systemy te są integralną
częścią specjalistycznych modułów aplikacyjnych. W literaturze badawczej uwaga częściej
skupiona jest więc na zastosowaniach technologii inteligentnej do rozwiązania określonych,
dobrze zdefiniowanych zadań, niż na systemach ekspertowych jako ogólnej klasie systemów
inteligentnych. W wyniłcu anałizy ilościowej piśmiennictwa na tem at systemów ełcspertowych, które wyszukano w bazie LISA, rejestrującej publikacje z zakresu bibliotekoznawstwa
i informacji naukowej, stwierdzono, że najwięcej prac na ten tem at ułcazało się w 1989 r.
Nieco inny obraz zainteresowania problematyką tego typu systemów przedstawiają wyniłci wyszukiwania w bazach INSPEC i SCOPUS, obejmujących piśmiennictwo z szeroko
rozumianej naułci o informacji i innych dziedzin wiedzy zajmujących się zastosowaniami
technologii komputerowych. W bazie INSPEC najwięcej pubłiłcacji odnotowano w łatach
1986-1990, w bazie SCOPUS natomiast - w 2006-2010. Baza SCOPUS zawierała tałcże
największą liczbę rekordów bibliograficznych znalezionych według wyrażenia złożonego
expert systems AND information science. Wyniki wyszułciwania w bazach LISA i INSPEC
generalnie potwierdzają, że łiczba pubłiłcacji na tem at systemów ekspertowych wykazuje
tendencję spadkową. Zastanawiająco duża łiczba pubłiłcacji o tych systemach zarejestro
wanych w bazie SCOPUS w okresie 2006-2010 wymaga dalszej anałizy i weryfiłcacji w na
stępnych łatach, łctórych już omawiane tu badanie nie obejmowało.
Systemy ekspertowe znajdują się w obszarze zainteresowań przede wszystkim specjali
stów zajmujących się inżynierią (w tym inżynierią wiedzy), informatyką i teorią informacji.
Od końca lat 80. XX w. do połowy pierwszej dekady XXI w. wzbudzały natomiast szczególne
zainteresowanie wśród bibłiotełcoznawców i informatołogów.
Analiza piśmiennictwa poświęconego zastosowaniom systemów ekspertowych w dzia
łalności bibliotecznej i informacyjnej pozwała stwierdzić, że zyskały one opinię narzędzi
pom ocnych w efełctywnym zarządzaniu informacją. Zwraca się jednak uwagę na fałct,
że chociaż bibliotekarze i specjaliści informacji naukowej mogą przyczynić się do roz
woju systemów ekspertowych, to ich brałc doświadczenia w programowaniu ogranicza
możliwości projektowania tałóch systemów. Istnieje jednałc zapotrzebowanie na takich
specjalistów, którzy będą potrafili właściwie wspierać tworzenie systemów ekspertowych
przeznaczonych do realizacji zadań w załcresie działalności bibliotecznej i informacyjnej
(Morris & 0 ’Neilł, 1990).
Możliwości wykorzystania systemów ekspertowych w bibliotece i nauce są duże. Należy
jednałc zauważyć, że ich zastosowanie jest ograniczone do dobrze określonych zadań, a ich
przydatność w bibliotece zależy w dużym stopniu od sprawności sprzętu i oprogramowania.
115
116
Jolanta Szulc
Oczekuje się, że systemy te znajdą zastosowanie w bibliotekach specjalistycznych, w zakresie
gromadzenia i kodyfilcacji wiedzy w wybranych obszarach specjalizacji. Na użyteczność
systemów ekspertowych w bibliotekach i systemach informacyjnych wpływ ma też moc
i wydajność wykorzystywanego w nich sprzętu i oprogramowania. Aby zaoferować swoim
klientom usługi z wykorzystaniem systemów ekspertowych, biblioteki powinny uczest
niczyć w badaniach w tałcich obszarach, jał< metody reprezentacji wiedzy, automatyczne
indeksowanie, automatyczna łdasyfilcacja i tworzenie abstrałctów z wykorzystaniem bazy
wiedzy, tworzenie wyspecjalizowanych środowisk programistycznych dla konłcretnych
dziedzin wiedzy.
Bibliografia
A h n , J.; B m silovsky, P. (2009). A d a p tiv e Y isu a liz atio n o f S e a rc h R esults: B ringing U se r M o d els to Visual A m ^ y tic s . In fo rm a tio n Y isu a liza tio n , 8 (3), 1 6 7 -1 7 9 .
A h n , J.; B rusilovsky, P. (2010). W h a t You See Is W h a t You S earch: A d a p tiv e Y isual S e a rch F ram ew o rk
fo r th e W eb [P oster]. In: P ro c e e d in g s o f th e 1 9 th In te rn a tio n a l c o n fe re n c e o n W o rld W id e W eb.
N e w Y ork, NY: A C M , 1 0 4 9 -1 0 5 0 .
A yres, F.H.; N ielsen , L.P.S.; Ridley, M.J.; T o rsu n , I.S. (1996). U SBC (U niversal S ta n d a rd B ibliographic
C ode): its o rig in a n d ev o lu tio n . J o u rn a l o f L ib ra ria n sh ip a n d In fo rm a tio n Science 28(2), 8 3 -9 1 .
C iec iu ra, M . (2006). P o d sta w y technologii in fo rm a c yjn yc h z p r z y k ła d a m i za sto so w a ń . W arszaw a:
V iz )aP re ss& It.
CLAES (2011). T he C e n tra l lab fo r A g ric u ltu ra l E x p e rt S ystem s [online] [14.04.2011], h ttp ://w w w .
c la es.sci.e g /H o m e.asp x ?T ab Id = 0 & la n g = en
E u ro v o c (2011). E urovoc, w ielojęzyczny te z a u ru s U nii E uropejskiej [online] [14.04.2011], h ttp ://w w w .
v o c a b u la ry s e rv e r.c o m /e u ro v o c /p l/in d e x .p h p
E x p ert System B usiness In fo rm atio n (2011). E x p e rt System . S e m a n tic Technology [online] [14.04.2011],
h ttp ://w w w .e x p e rts y s te m .n e t/d e m o _ p ro d o tti.a s p ? la n g = l& id = 1 5 5 4
G ro sz, B.; D avis, R. (eds) (2011). A R e p o rt to A RPA o n T w e n ty -F irst C e n tu ry In tellig e n t System s
[online]. A m e ric an A s so c ia tio n fo r A rtificial Intelligence [14.04.2011], http://w w w .aaai.o rg /L ib rary /
R e p o rts /a rp a -re p o rt.p h p
H aw kins, D.T. (1988). A p p lica tio n s o f artificial intellig en ce (A l) a n d e x p e rt system s for o n lin e searc hing. O n lin e 12(1), 3 1 -3 8 .
H je rp p e, R.; O lan d er, B. (1989). C a ta lo g in g a n d e x p e rt system s: A A C R 2 as a k n o w led g e hase. J o u rn a l
o f the A m e r ic a n Society f o r In fo rm a tio n Science, 40(1), 2 7 -4 4 .
K lincew icz, K.; Ż em igała, M .; M ijał, M . (2012). B ibliom etria w z a rz ą d z a n iu te c h n o lo g ia m i i b a d an iam i
n a u k o w y m i [online]. W arszaw a: M in iste rstw o N a u k i i S zk o ln ictw a W yższego [15.03.2013], h ttp ://
w w w .n a u k a .g o v .p l/file ad m in /u ser_ u p lo a d /2 0 1 2 0 1 1 8 _ B ib lio m e tria_ w _ za rza d z an iu _ tec h n o lo g ia m i_i_b a d a n ia m in a u k o w ym i.p d f
K ocójow a, M . (2010). B a d an ia in te rd y sc y p lin a rn e b ib lio tek , in fo rm a c ji n aukow ej, książki: sz a n sa
i u tra p ie n ia d la u c z o n y c h [online]. W : M . K ocójow a (red.) B ib lio teki, in fo rm a c ja , k sią żk a : in
terd yscy p lin a rn e b a d a n ia i p r a k ty k a w X X I w iek u . (eP ublikacje In s ty tu tu IN iB UJ, [14.04.2010].
D o stę p n y w W W W : h ttp ://w w w .in ib .u j.e d u .p 1 //w y d a w n ic tw a -iin ib -u j/se ria -3 /0 7
K w aśnicka, H . (2000). S z tu c z n a in te lig e n cja - m e a n d ry p rz e sz ło śc i i k ie ru n k i dalszeg o rozw oju.
W : J. T ch o rzew sk i (red.) IV K ra jo w a K onferencja N a u k o w a nt. S z tu c z n a inteligencja S z l - 1 5 ’2 0 0 0 :
b a d a n ia - z a s to s o w a n ia - rozw ój. S ied lce-W arszaw a, 2 7 -2 8 w rz e ś n ia 2000 r.: m a te ria ły p o k o n fe re n cy jn e. Siedlce: W ydaw . A k a d em ii P odlaskiej, 1 5 -2 2 .
L ey d e sd o rff L. (2010). E ugene G arfield a n d A lg o rith m ic H isto rio g rap h y : C o -W o rd s, C o -A u th o rs,
a n d Jo u rn a l N a m e s. A n n a ls o fL ib r a r y a n d In fo rm a tio n S tu d ie s 57(3), 2 4 8 -2 6 0 .
L eydesdorff, L. (h.d.). H eterogenous n e tw o rk o f title words, J o u rn a l n am es, a n d co -a u th o rs o fE u g e n e
G arfield, 1 9 5 0 -2 0 1 0 [online], Title words, J o u rn a l titles, a n d c o a u th o r n a m e s o f 305 p u b lic a tio n
o fE u g e n e G arfield. 1 9 5 0 -2 0 1 0 [14.04.2011], h ttp ://w w w .le y d e sd o rff.n e t/g a rfie ld /a n im a tio n
L ucio-A rias, D.; L eydesdorff, L. (2008). M a in -P a th A nalysis a n d P a th -D e p e n d e n t T ran sitio n s in H istC ite-B ased H isto rio g ram s.
o fth e A m e ric a n S ociety f o r In fo rm a tio n Science a n d Technology
59(12), 1 9 4 8 -1 9 6 2 .
M atheM E D ics* e x p ert o n lin e H ealth so ftw are (2011). E asyD iagnosis. O s te o p o ro sis Q u e stio n s [online]
[14.04.2011], h ttp ://w w w .e a sy d ia g n o sis.c o m /c g i-b in /e x p e rt/q u e st.c g i? m o d = O ste o p o ro sis& c o d e = & accep t.x = 5 8 & accep t.y = 1 0
M ic h a lik , K. (2011). S y s te m y e k s p e rto w e [o nline]. A IT E C H . A rtific ia l In te llig e n c e L a b o ra to ry
[14.04.2011], h ttp ://a ite c h .p l/c o n te n t/b lo g c a te g o ry /4 6 /1 4 2 /la n g ,IS O -8 8 5 9 -2 /
M o rris, A.; 0 ’N eill, M . (1990). L ib ra ry a n d In fo rm a tio n sc ien c e p ro fessio n als a n d k n o w le d g e engin e e rin g . E x p e r t System s f o r In fo rm a tio n M a n a g e m e n t, 3(2), 1 1 5 -1 2 8 .
N ie d e rliń sk i A . (2000). R egułow e sy ste m y ekspertow e. G liw ice: W y d aw n ic tw o P ra c o w n i K o m p u te
row ej Jacka S kalm ierskiego.
N o w a k , E.J.; S zabłow ski, B.F. (1984). E x p e rt sy ste m s in sc ien tific In fo rm a tio n e x ch an g e. J o u rn a l
o f In fo rm a tio n Science 8 (3), 1 0 3 -1 1 1 .
M e d o n e t.p l (2011). A u d io d ia g n o z a [online] [14.04.2011], h ttp ://w w w .m e d o n e t.p l/te s ty -i-k a lk u la to ry ,a u to d ia g n o z a ,in d e x .h tm l
P a z z a n i, M .J.; B ru n k , C .A .; S ilv erste in , G . (1991). A k n o w le d g e -in te n siv e a p p r o a c h to le a rn in g
re la tio n a l c o n c e p ts. In: M a c h in ę Learning. Proceedings o f th e E ighth In te r n a tio n a l W orkshop on
M a c h in ę L e a rn in g (M L91). S a n M a teo , C A , USA: M o rg a n K a u fm an n , 4 3 2 -4 3 6 .
P in d lo w a, W . (1991). S ystem y e k sp e rto w e w b a d a n ia c h n a d k siążką. W : M . K ocójow a (red.) K sią żk a
p o lsk a w okresie zaborów : w ybrane p ro b le m y m etodologii i d y d a k ty k i bibliologii, b ibliotekoznaw stw a
i inform atologii. K raków : U n iv e rsita s, 7 5 -1 0 4 .
R utkow ski, L. (2005). M e to d y i tec h n iki sz tu c zn e j inteligencji. W arszaw a: W ydaw . N a u k o w e P W N .
SUva, S.M . D e (1997). A re v ie w o f e x p e rt system s in lib ra ry a n d In fo rm a tio n sciences. M a la y s ia n
J o u rn a l o f L ib ra ry & In fo rm a tio n Science 2(2), 5 7 -9 2 .
S in g h , D.K.; S ingh, B.K.; D ubey, Y.P. (1996). E x p e rt sy ste m s a n d th e ir a p p lic a tio n in lib ra ry a n d
In fo rm a tio n system s. D E S ID O C B u lle tin o f In fo rm a tio n Technology, 16(4), 9 -1 2 .
S o siń sk a-K ala ta , B. (1990). W y k o rz y sta n ie te c h n ik sztu czn ej in telig en cji w e w sp ó łc z e sn y m b ib lio te
k a rstw ie i sy ste m ac h w sp o m a g a ją cy c h w y szu k iw an ie o n lin e . Z a g a d n ie n ia In fo rm a c ji N a u k o w ej,
1 (56), 1 1 1 -1 3 8 .
T om aszczyk, J. (2009). A n g ielsko -p o lski sło w n ik in fo rm a cji n a u ko w ej i b ib lio teko zn a w stw a . K atow ice:
U n iw e rsy te t Śląski; S tu d io N o a.
T seng, G.; D re n th , H.; M o rris, A . (1995). T he se le c tio n o f o n lin e d a ta b a se s fo r U K c o m p a n y Infor
m atio n . J o u rn a l o f L ib ra ria n sh ip a n d In fo rm a tio n Science 27(3), 1 5 9 -1 7 0 .
W e b s te r (2011). W e b s te r ’s o n lin e d ic tio n a ry w ith m u ltilin g u a l th e s a u r u s tr a n s la tio n [online]
[14.04.2011], h ttp ://w w w .w e b ste rs -o n lin e -d ic tio n a ry .o rg /d e fin itio n s/
Z ain ib , A .N .; Z aid , N .E .M . (1996). In tro d u c in g M a k lu m : th e g e n era ł re fe re n ce e x p e rt a d v iser develo p e d fo r a u n iv ersity library. M a la y s ia n J o u rn a l o f L ib ra ry a n d In fo rm a tio n Science, 1(1), 9 3 -1 0 7 .
Z ahir, S.; C han g , C h. L. (1992). O n lin e-E x p ert: an e x p e rt s y s te m fo r o n lin e d a ta b ase selection.
o f the A m e r ic a n Society f o r In fo rm a tio n Science 43(5), 3 4 0 -3 5 7 .
117
118
Expert Systems in Library and Information Science:
State of Research, Issues, Examples of Applications
Abstract
P u rp o s e /th e s is ; The p u rp o se of this p aper is to answ er the ą uestions of w h eth er a n d to w hat extent
expert system s are cu rren tly used in library a n d in form ation services. A tten tio n is draw n to the fol
io w ing elem ents of the in form ation process: acąuisition, storage and cataloging/description of infor
m atio n (search characteristics, search instruction), inform ation retrieval (ąuerying, natural language
ąueries), transm ission a n d im plem entation of inform ation.
M e th o d s; T h e analysis of the literature a cą u ire d th ro u g h ąueries in selected databases provided
basis for the discussion of research tren d s in the field of expert system s as one of the m ethodologies
of know ledge m anagem ent using m eth o d s of artificial intelligence: problem solving and representatio n of know ledge (knowledge generation, valuation a n d m anagem ent, know ledge extractio n and
synthesis in the co n stru ctio n of expertise), „self-learning”, perform ance evaluation. In the finał p art
of the p ap er a n a ttem p t w as m ade to identify possible areas of expert system s application in libraries
a n d info rm atio n centers.
R esults;T he research h elped to specify the n u m b er of bibliographic records containing inform ation
ab o u t e x p ert system s a n d re co rd e d in selected databases. E xpert system s v o cabulary p re sen te d
in the exam ple th esau ru s w as discussed a n d the literature of the field w as studied.
C o n clu sio n s; The q uantitative analysis of the literature show ed a significant decrease in the n u m b er
of publications on expert system s after 2010. N evertheless, the expert system s (both experim ental
a n d operational) are used in nu m ero u s fields. It is expected th a t these system s w ill be used in specialized libraries for the acąuisition and codification of know ledge in selected areas of specialization.
Keywords
E xpert system s. In fo rm atio n science. K now ledge engineering.
D r JO LA N TA SZU LC jest absolwentką Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Śląskiego (1991), Wydziału Teolo
gicznego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła JJ (1997), Wydziału Zarządzania i Komunikacji Spo
łecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego (2001) oraz W ydziału Mechanicznego i Technologicznego (2008) i Automatyki,
Elektroniki i Informatyki Politechniki Śląskiej (2012) W 2003 r uzyskała stopień doktora nauk humanistycznych
w zakresie bibliologii. Pracuje w Instytucie Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu Śląskiego, od
2006 r na stanowisku adiunkta. Specjalizuje się w zagadnieniach związanych z organizacją wiedzy, językami informacyjno-wyszukiwawczymi, form alnym i rzeczowym opracowaniem zbiorów, systemami informacyjnymi, a także
systemami ekspertowymi i e-learningiem. Jest członkiem Polskiego Towarzystwa Informacji Naukowej oraz Interna
tional Societyfo r Knowledge Organization, a także członkiem honorowym Federacji Bibliotek Kościelnych FJDES.
K ontakt z autorem: jolanta.szulc@us. edu.pl
Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Plac Sejmu Śląskiego 1
40-032 Katowice
(pok 314)
119
Kierunki rozwoju informacji i sytuacja
informacyjna użytkownika książki
Stanisław a Kurek-K okocińska
Katedra Bibliotekoznawstwa i Inform acji Naukowej
Uniwersytet Łódzki
A bstrakt
C e l/tez a; Celem jest charakterystyka d o k u m en tu IFLA R a p p o rt sur les tendances oraz rozw ażenie
n a tym tle sytuacji użytkow nika książki.
K o n c e p c ja /m e to d y b a d ań ; Z astosow ano m etody: om ów ienie zaw artości publikacji IFLA, analiza
w ybranej literatury, interpretacja danych źródłow ych, opis i ocena kilku przypadków obrazujących
sytuacj ę użytkow nika-czytelnika.
W y n ik i i w nioski; Prognoza uw zględnia: (1) dostępność inform acji, (2) e-nauczanie, (3) bezpie
czeństw o i o chrona życia pryw atnego, (4) zaangażow anie obywatelskie, (5) zarządzanie inform acją
akcentuje rozwój m odeli biznesow ych w dostępie do inform acji. K orzystanie z obecnych w Siec:
inform acji o istniejących publikacjach m oże kierować użytkow nika-czytelnika do biblioteki; nierzadko
staw ia go w sytuacji klienta określonych firm , ułatw ia zakup tek stu i d ostarcza obserw atorom rynku
określonych w iadom ości. Świat cyfrowy, oferując dostęp do inform acji o książkach, m oże usposabiać
do poruszania się w tej przestrzeni na poziom ie inform acji hasłow ych i skrótów. A ktualne staje się
pytanie, jak n a te sytuacje zareagują użytkow nicy?
O ry g in a ln o ść /w a rto ść poznaw cza; P rzedstaw iona analiza przybliża treść d okum entu IFLA i stano
w i głos w dyskusji na tem at zaw artych tam prognoz. W dotychczasow ym piśm iennictw ie brak jest
w ypow iedzi poruszającej podjęty tem at.
Słowa kluczowe
D ostęp do inform acji. E poka cyfrow a. Inform acja. In tern e t. Lektura. Społeczeństw o inform acyjne.
U żytkow nik inform acji.
1. Wprowadzenie
Inspiracją do powstania artykułu była ieictura opracowania sporządzonego przez ekspertów
zaproszonych przez IFLA (International Federation of Library Associations and Institutions) i opublilcowanego w jedenastu językach, w tym w języku francuskim jaico A la crete
des vagues, ou submerge par la maree? Naviguer dans un environnement de rinformation
en mutation. Aperęu du Rapport sur les tendances [Na grzbiecie fali czy pod wodą? Sur
fowanie w środowisku zmieniającej się informacji. Raport o tendencjach] (IFLA, 2013)
[dalej: Raport]. Dokument ten został przedstawiony w sierpniu 2013 r. przed światowym
Kongresem Bibliotek i Informacji, Ictóry odbył się w Singapurze.
W pierwszej części prezentowanego artylcułu przedstawiam i charalcteryzuję głów
ne twierdzenia zawarte w tym dolcumencie. Następnie rozważam sytuację użytkowni
ka informacji piśmienniczej, skupiając uwagę jedynie na dostępności informacji i treści
ZIN 2014, 52(1), 119-131
120
opublilcowanych książek. W tym celu analizuję wybraną literaturę przedm iotu oraz dane
źródłowe zawarte w pubłikowanycli raportacli z badań oraz podejmuję krytyczny opis łdłku
kontrolnie sprawdzonych przypadków, wpisujących się w modelową sytuację problemową
użytkownilca piśmiennictwa.
2. Tendencje
Spostrzeżenia i refleksje zespołu autorskiego odpowiedzialnego za Raport, zostały tał<
sformułowane, by zmieścić je można było w zaledwie kilku punłctach. Ogólnie mówiąc,
tendencje te są następujące: (1) dostępność informacji, (2) e-nauczanie, (3) bezpieczeństwo
i ochrona życia prywatnego, (4) zaangażowanie obywatelskie, (5) zarządzanie informacją
związane z rozwojem technologii mobilnych.
Jest to w gruncie rzeczy spojrzenie na przyszłość ludzkiego życia i prognoza funlccjonowania człowieka w przestrzeni cyfrowej. Kierunek przewidywań oraz bliższe perspek
tywy na następne lata determinuje ścisły związek z technologią oparty na następujących
przesłankach: obserwacja ilości istniejącej informacji, utrzymanie jej dalszego wzrostu
w szybkim tempie oraz intensywny rozwój technologii mobilnych uwzględniających tzw
ślad cyfrowy. Z lektury dokumentu IFLA jasno wynilca nieuchronność przejścia do fazy
cyfrowej społeczeństw w skali globalnej. Jest tu bowiem mowa również o tym, jal< infor
macja dostępna za pom ocą technologii, przekształci dotychczasowe warunlci życia i jal<
zmieni istniejące pralctyki społeczne. W procesie, o którym mowa, rolę odgrywa koniecz
ność oraz gotowość i chęć komunilcowania się w przestrzeni cyfrowej, a talcże łatwość
przekazywania treści cyfrowych na różnych platform ach (nowe treści, multiplikacja).
Duże znaczenie w toku dokonujących się zmian ma alctywność użytlcownilców informacji
cyfrowej, prezentujących swoje zapatrywania w różnych sprawach i własne poczynania
właśnie za pośrednictwem technologii.
Wskazane przez IFLA trendy w rozwoju informacji określają jednocześnie pole refleksji
nad kierunlcami społecznych przemian, Ictórych doświadczamy i których implikacje dają
pole do prognozowania.
(1) „Les nouvelles technologies elargiront et limiteront a la fois Facces a Finformation” [Nowe technologie jednocześnie poszerzą, jak i ograniczą dostęp do informacji].
Wśród zagadnień związanych z dostępem do informacji autorzy IFLA na pierwszym
miejscu stawiają znaczenie kompetencji informacyjnych, obejmujących przygotowanie,
obycie i łatwość posługiwania się technologiami cyfrowymi. Umiejętności te są potrzeb
ne do poruszania się w świecie informacji, tak wśród treści cyfrowych obielctywnych,
jal< i pośród treści nieobiektywnych, będących np. pod wpływem celowych programów
i oddziaływań osób czy grup.
Podzielając przedstawiony punkt widzenia, trzeba zauważyć, iż, dokonywany przez
użytkownilca z mnóstwa informacji wybór, ma za podstawę indywidualny potencjał wie
dzy, rozumienia i zainteresowań poszczególnych osób. Kształtowanie tych przymiotów
i ich polepszanie nie ogranicza się - przynajmniej dzisiaj - do oddziaływania przekazu
cyfrowego.
Kierunki rozwoju informacji...
\
Trends in the Development...
(2) „Uenseignement en ligne democratisera et destabilisera 1’apprentissage a 1’echelle
mondiale” [Edukacja on-line zdemokratyzuje i zdestabilizuje nauczanie na skalę światową].
Nauczanie i edukacja jaico kwestia o kluczowym dla przyszłości znaczeniu, poddawana
jest w epoce cyfrowej licznym przekształceniom. W dołcumencie IFLA powiedziano wię
cej na tem at możliwego wzrostu popularności e-nauczania. W opinii autorów, prałctyki
korzystające z nowych sposobów kształcenia, pociągają za sobą następstwa, szczególnie
ważne dla dotychczasowych modeli organizacyjnych i metod nauczania. Obszar dokonanej
refleksji objął m.in.: masowość i światowy zasięg kursów online oraz ich dostępność, łatwość
ustalania i zmieniania programów nauczania, a tałcże uznawanie wartości uzyskanego tą
drogą wykształcenia na równi z wykształceniem „stacjonarnym” (np.uniwersytecłdm).
Rynek nauczania w przyszłości, jał< twierdzą eksperci, zdaje się być narażony na skutłci
połączenia i ekspansji firm internetowych, oferujących treści i platformy dla różnych grup
odbiorców, co umniejszy znaczenie dotychczasowej organizacji i infrastrułctury.
(3) „Les limites de la protection de la vie privee et des donnees seront redessinees”
[Granice ochrony prywatności i osobistych danych zostaną zredefiniowane].
Ałctuałne doświadczenie łdienta, konsumenta czy obywatela wystarcza, by nasunęły się
pytania o ochronę prywatności oraz zagadnienie poczucia własnego bezpieczeństwa. W grę
wchodzi tu problem danych cyfrowych, łctóre pochodzą z różnych systemów m onitoro
wania instytucji i przestrzeni publicznej, nadzoru używanych systemów komputerowych,
połączeń interałctywnych oraz śledzenia ałctywności komercyjnej obywateli. Całość tego
rodzaju danych przechowywanych przez rządy i instytucje jest kapitałem, łctóry stwarza
ogromne możliwości korzystania z tych zasobów i operowania nimi, dając łatwość np. ge
nerowania profilów osób.
(4) „Dans les societes hyperconnectees, de nouvelles voix et de nouveaux groupes
pourront se faire entendre” [W społecznościach wysoce usieciowionych mają szansę
dojść do głosu nowe grupy i jednostki].
Wizja nałcreśłona w dokumencie IFLA kieruje uwagę na sytuacje, łctóre mogą stać się
udziałem szerszych grup użytkowników Internetu. Z jednej strony jest to łatwość włączenia
się obywateli w życie zbiorowe i publiczne, co może oddziaływać np. na sektor władzy i dzia
łalność partii politycznych, z drugiej jednak - niesie konsekwencje w postaci oddziaływania
na wybory i decyzje podejmowane przez obywateli. Autorzy sygnalizują niebezpieczeństwo
forsowania tą drogą myśli i postaw odpowiadających interesom środowisk zabiegających
o popularność i o swoje korzyści (cyberterroryzm, cyberprzestępstwa i in.).
(5) „Les nouvelles technologies transformeront 1’economie mondiale de Tinformation”
[Nowe technologie zmienią światową ekonomię informacji].
Nowy model funłccjonowania świata w opinii ełcspertów IFLA prezentuje przyszłość
pod znałciem mobilnych technologii i licznych współpracujących ze sobą urządzeń, sieci
czujnilców, przekazu trójwymiarowego oraz udoskonalonych technilc e-tłumaczenia. Takie
nowatorskie technologie mogą w skali światowej zmienić sposób gospodarowania informa
cją, tał< w działalności wytwórczej, jał< i w codziennym funłccj onowaniu w załcresie zdrowia,
nauczania, finansów czy w sferze informacji publicznej. W otoczeniu „myślących” kom
puterów, wyposażonych w technologie rozpoznawania głosu, automatyczne tłumaczenie
121
122
i syntetyzowanie wypowiedzi oraz interalctywny intuicyjny interfejs, a talcże za przyczyną
talcich domen, jal< telepraca, telezdrowie, teleopieka może nastać czas zupełnie innego
życia społecznego i funłccjonowania naszej cywilizacji.
Należy zauważyć, że ełcsperci IFLA wyszli poza łcrąg spraw bibłiotełcarstwa i jasno wsłcazują, że sektor IT szuka i zajmuje dla siebie pola istotne dla funkcjonowania świata, zarówno
w terażniej szóści, jak i w przyszłości. Te poła to przede wszystkim nowe modele biznesowe,
przynoszące korzyści grupom dostawców i pośredniłców w dostępie do informacji. Sełctor
technologiczny jest obecny w dziedzinie obrotu towarów i usług, monitorowania osób
i instytucji, wkracza na rynek edukacyjny, może wymagać zmian modeli wytwórczości
(przemysłów). Nowa sytuacja niesie z sobą zagrożenia, zwłaszcza w sferze ochrony pry
watności, stabilności funłccjonowania edułcacji, w załcresie własności intełełctuałnej (wobec
działań na materii informacji następuje jej „oderwanie” od właściciela).
Lełctura dołcumentu IFLA, zawierającego przewidywania i prognozy ułderunkowane
na funłccjonowanie społeczeństwa w świecie przyszłości, w epoce cyfrowej, zachęca do
zabrania głosu i wypowiedzenia się w tej sprawie. Trudno przy tym nie oprzeć się na in
dywidualnym doświadczeniu użytkownilca Internetu, łctóry korzysta z Sieci z zamiarem
dostępu do dzieł i ich studiowania.
3. Użytkownik w społeczeństwie informacyjnym
Jak była mowa wyżej, tendencje rozwoju informacji, zdefiniowane w pubłiłcacji IFLA,
impłilcuje kontekst technologiczny, a przede wszystłdm tem at Internetu. Ta platforma
komunilcacyjna, działająca w różnych krajach, skupia na sobie uwagę nauki, władz oraz
innych pionów życia we współczesnym świecie. Rozwój Internetu to tem at szeroki, a jedną
z łduczowych kwestii są zagadnienia społeczeństwa informacyjnego.
Więcej światła na powyższą tematyłcę, w odniesieniu do naszego kraju, dostarczają opra
cowania Głównego Urzędu Statystycznego i Departamentu Społeczeństwa Informacyjnego
Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji. Charałcterystyka społeczeństwa informacyjnego
dotyczy m.in. infrastrułctury dostępu do Internetu, wyposażenia przedsiębiorstw i wy
korzystania technologii informacyjno-komunilcacyjnych w przedsiębiorstwach, gospo
darstwach domowych, administracji publicznej oraz w wybranych gałęziach gospodarki.
W arto nadmienić, że w Polsce w 2012 r. ponad 7 na 10 gospodarstw domowych miało
w domu przynajmniej jeden kom puter (GUS, 2012,90) i korzystało z Internetu niemal 70%
ogółu społeczeństwa; regularnie, czyli co najmniej raz w tygodniu korzystało z Internetu
87% osób, a dwie trzecie osób codziennie (MAC, 2013, 37).
Rozpoznane cele korzystania z Internetu w Polsce obejmują szereg czynności indywi
dualnych prałctykowanych w nowoczesny sposób, według dzisiejszych standardów funł<cjonowania w poszczególnych dziedzinach życia. Jał< czytamy w pubłilcacji Społeczeństwo
informacyjne w liczbach (MAC, 2012b, 68) w łatach 2005-2010 były to: komunilcowanie się,
wyszułciwanie informacji o produłctach, szkolenie i kształcenie, usługi banłcowe, wyszułciwanie informacji o zdrowiu, słuchanie radia i oglądanie telewizji, granie w gry, pobieranie
plików, korzystanie z serwisów o tematyce podróżniczej, czytanie, szukanie pracy, wysyłanie
\
ofert w sprawie zatrudnienia, sprzedaż towarów i usług. Cele używania Internetu przez
obywateli w wybranych sprawach prywatnych, ustalone w następnych latach i opisane
w dokumencie Społeczeństwo informacyjne w Polsce. Wyniki badań statystycznych z lat
2008-2012 (GUS, 2012, 116-117) obejmują podobne czynności, przy czym korzysta
nie poprzez urządzenia przenośne uwzględniło również czytanie onłine łub pobieranie
e-booł<ów (GUS, 2012,130).
W badaniach zleconych przez Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji, zrealizowanych
w 2010 i 2012 r. według innej metodologii, jałco łduczowe obszary życia, w łctórych ko
rzystamy z Internetu, wyodrębnione zostały nieco inne cele. W 2010 r. pośród dziesięciu
najważniejszych wskazań znalazły się (w kolejności): stosowanie zabezpieczeń do ochrony
komputera; dokonywanie transałccji bankowych przez Internet; dostęp do wiedzy facho
wej związanej z zawodem; ostrzeganie przez Internet o zagrożeniach meteorologicznych;
podnoszenie umiejętności korzystania z kom putera i Internetu; ostrzeganie o zagroże
niach związanych z działalnością człowieka (terroryzm, katastrofy); dostęp do placówek
medycznych i ich usług; dostęp do rozkładów jazdy; ostrzeganie o występowaniu chorób
załcażnych i epidemii a tałcże dostęp do rozkładu jazdy środłców komunikacji międzyna
rodowej (MAC, 2010, 50). Edycja badań wykonanych w 2012 r. zmodyfilcowała uzyskane
wcześniej rezultaty, wysuwając na pierwsze miejsce dostęp do ofert pracy (89% określane
jałco ważne i raczej ważne) (MAC, 2012a).
Innym badaniem ogółnopołsłdm, łctórego wynilci rzucają światło na społeczność in
ternautów, jest badanie panelowe realizowane od 2000 r. przez Wyższą Szkołę Finansów
i Zarządzania oraz Radę M onitoringu Społecznego. Z przeglądu materiałów (m.in. opubłiłcowane łcwestionariusze oraz pubłiłcacja łcońcowa) pod ogólnym tytułem Diagnoza
społeczna, wynika, że realizatorzy badania w ankiecie skierowanej do respondentów w treści
pytania zawierającego listę kilkunastu spraw, łctóre mogą być załatwiane przez Internet,
kilkałcrotnie (tj. w łatach 2007-2011) uwzględnili punłct „dostęp do bibliotek publicznych
(przeszułciwanie katalogów, wypożyczanie książek)” Uzyskane odpowiedzi przedstawiają
się słcromnie, w 2007 r. odsetełc ten wyniósł 25.6%, w 2009 r. - 26.5% oraz w 2011 r. - 25%
respondentów {Diagnoza, 2011, 326-327). W edycji badania z 2013 r. formularz anłciety
słderowanej do respondentów nie diagnozował tej łcwestii, zawierał inne pytania dotyczące
wykorzystania 26 różnych zastosowań Internetu {Diagnoza, 2013).
Przegląd zaledwie łcilłcu ogółnopołsłcich pomiarów zrealizowanych wśród użytłcowników
Internetu obrazuje główne poczynania obywateli w świecie onłine, a zwłaszcza korzystanie
z technologii przez użytkowników do załatwiania prywatnych spraw.
Nie sposób nie odnotować, że wśród uzyskanych wyników znajdujemy komunikat istotny
dla kręgów bibliotekarskich, świadczący o uznaniu przez internautów ważności informacji
wytworzonej przez tę grupę zawodową.
Lełctura raportów może nasuwać pytania (np. obecność i wielkość danych procentowych
w załcresie dostępu do ofert pracy), jednałc dane z okresu kiłłcu łat mają swoją wymowę.
Powtórzmy: dostęp do katalogów bibliotek przez Internet był ważny i raczej ważny dla
znacznej grupy osób badanych: w 2008 - dla 71%; w 2010 - w rozbiciu na ważne dla 56%
i raczej ważne - dla 22% badanych; w 2012: był ważny dla 36% i raczej ważny dla 39% ogółu
anłdetowanych osób (MAC, 2010; MAC, 2012a).
Trzeba też dodać, iż przegląd wynilców zawartych w kilku uwzględnionych pubłilcacjach,
obrazuje również podejście środowiska badaczy do zagadnienia użytkowania Internetu.
123
124
Np. w badaniach prowadzonych przez GUS treść anlciet, o czym czytamy w opisie m eto
dologii tych badań, jest konsultowana z ministerstwami, urzędami szczebla centralnego
i wojewódzkiego, ze środowiskiem naukowym i przedstawicielami biznesu. Inne zespoły
ankietujące posługiwały się własnymi łcwestionariuszami. Ogólnie mówiąc, daje się za
uważyć, że zamysł rozpoznania zachowań użytłcownilców indywidualnych ogniskował się
wokół tem atu zdrowia i życia, zatrudnienia oraz oferty cyfrowej skierowanej do łdienta,
rozumianego jałco użytkownilca towarów i usług z różnych dziedzin. W przywołanych ba
daniach, ich autorów interesowała też łcwestia korzystania przez obywateli, ze skierowanej
do uczestnilca przekazu cyfrowego oferty w załcresie kultury (radio, telewizja, czasopisma,
gry, muzea, galerie, książki).
3.1. Użytkownik książki: egzemplifikacje sytuacji informacyjnej i ich analiza
Zamierzoną próbą zwrócenia uwagi na współczesną sytuację odbiorcy tekstów kultury
obecnych w Internecie, może być przyjrzenie się kilku przykładom, skupionym na doświad
czeniu i obserwacji zachowań użytkownilca informacji piśmienniczej i czytełnilca książek.
Wydaje się ono ciekawe tym bardziej, że dostęp do katalogów bibliotecznych, został do
strzeżony jałco grupa treści obecna w Internecie, czytanie onłine interesuje użytłcownilców
Sieci, a przecież eksperci IFLA w Raporcie właśnie kreślą wizję świata zdominowanego przez
cyfrowe informacje. Powołując się na formę książki, stosuję redułccję, łctóra jest konieczna
dla jasności niniejszej wypowiedzi. Teoretycznie, trzeba objąć uwagą egzemplifikacje wpi
sujące się w jedną z dwóch modelowo odrębnych sytuacji dyłctowanych:
(1) (Sytuacja 1) potrzebą pozyskania informacji o konłcretnej książce oraz jej tekstu;
można przypuszczać, że autor łub/i tytuł są znane użytłcownilcowi;
(2) (Sytuacja 2) potrzebą pozyskania informacji o piśmiennictwie na dany tem at oraz
właściwych tekstów; w tym punłccie trzeba rozróżnić dalsze warianty sytuacji:
a. piśmiennictwo zostało wsłcazane przez inne osoby, np. nauczyciela, innego
autora (bibliografia załącznilcowa, bibliografie tematu, dziedziny, inne);
b. piśmiennictwo nie jest użytłcownikowi znane, nie dysponuje on ołcreśłonymi
wskazówkami w załcresie literatury przedmiotu.
Rozpatrując łconłcretny m ateriał ilustracyjny (Sytuacja 1 i Sytuacja 2), przeniesiemy
rozważanie na grunt realnie dostępnych źródeł informacji o pubłiłcacjach^ i ich treści,
co będzie następnie okazją do interpretacji opinii o poszerzaniu i limitowaniu dostępu
do informacji (Tendencja 1).
Sytuacja 1.
Sytuacja 1.1.
Na tym przykładzie widać, że cyfrowe zasoby informacji obecne w Sieci nie niosą ze sobą
dostępu do treści poszukiwanej książki. Warto dodać, że Pasja poznawania jest tłum a
czeniem z języka angielskiego, zawiera wypowiedzi udzielone przez uczonych światowej
sławy na antenie BBC.
^ Do egzem plifikacji u ży to n a rz ę d z i wyszul<iwawczych BiblioteI<i N arodow ej (I<atalog), NUKAT,
FBC oraz wyszuldwarl<i internetow ej [stan n a 31.03.2014].
\
Tabela 1. Sytuacja użytkownika poszukującego informacji i tekstu książki
pt. Pasja poznawania (W olpert & Richards, Warszawa, 1999)
W środowisku Internetu
W Y N IK I: in fo rm a cje h a n d lo w e (księ
garsk a, an ty k w ary c zn a ) (+ d o d a tk o w e
ch ara k te ry sty k i)
W Y N IK I: in fo rm a cje u w z g lęd n io n e
w in n y ch te k s ta c h (w zm ianki, o p i
nie, s tro n a z c y ta ta m i d la tej k siążki
p t. „Spisy k siążek z o d n o śn ik a m i do
c y ta tó w ”)
W Y N IK I: in fo rm a cje z aw a rte w S IW
(b ib lio tec zn e , biblio g raficzn e)
W Y N IK I:
b ra k d o stę p u do
tre ś c i
W bibliotece (placówka)
in fo rm acje: siw
(w łasny, w sp ó łp ra ca )
TREŚĆ: d o stę p n a m iejscu,
w y p o ży czen ie
Sytuacja 1.2.
Tabela 2. Sytuacja użytkownika poszukującego informacji i tekstu książki
pt. Nowe obszary i drogi rozwoju edukacji muzycznej (pod red. A. Białkowskiego, Warszawa, 2012)
W Y N IK I: in fo rm a cje u w z g lęd n io n e
w in n y ch te k s ta c h (naw iązania,
w zm ian k i)
W Y N IK I: inform acje u w zględnione
w p o rta lu instytucji sprawczej (wydawcy)
W Y N IK I: in fo rm a cje z aw a rte w S IW
W Y N IK I:
d o stę p do tre ś c i
w p o r ta lu in sty tu c ji
spraw czej
in fo rm acje: siw
TREŚĆ: d o stę p n a m iejscu,
w y p o ży czen ie
Niniejszy opis obrazuje przykład dokumentu opublilcowanego w Sieci w portalu wy
dawcy, którego wersja drukowana została włączona również do zbiorów bibliotecznych.
W arto zauważyć, że książłca naułcowa specjalistyczna jest słabiej widoczna w Sieci,
zwłaszcza mniej liczne są przywołania czy wzmianki wyszułcane i pokazane przez ogólną
wyszułciwarłcę.
Inna łcwestia tu się pojawiająca to uwidocznienie wzajemnych relacji między tekstem
w obu równoległych formach jego prezentacji. Problem ten jest ważny, został też zauwa
żony, o czym świadczą prałctyki, jałcie napotłcać można w katalogach (link do nieodpłatnej
wersji ełełctronicznej o uregulowanej sytuacji w załcresie prawa autorskiego). Nie jest przy
tym to problem łatwy do rozwiązania, mocno łącząc się z nowymi modelami biznesowymi,
jał< można by powiedzieć za Raportem. Ilustracją może tu być działalność pubłilcacyjna
Fundacji „Instytut Spraw Publicznych” organizacji pozarządowej, wydawcy licznych opra
cowań naułcowych. Użytł<ownil< Internetu zaciekawiony np. książką pt. Kobiety, wybory,
polityka (red. M. Fuszar, Warszawa, 2013) czyta komunikat: „40 zł wersja drulcowana” „30 zł
wersja ełełctroniczna (przelew)” (ISP, 2014b). Nie ma w tym nic dziwnego, bowiem - jał<
wiemy, i jał< zostało tam tałcże napisane,
Elektroniczne książki (e-książki) są odpowiednikami tradycyjnych książek wydanych na papierze, jed
nak w odróżnieniu od nich, dostępne są w postaci phków komputerowych w formacie PDF (ISP, 2014a).
125
126
Sytuacja 2.
Przykłady rozpatrzone w tej grupie obejmują sytuacje inspirowane istniejącą literaturą
przedmiotu (Sytuacja 2a) oraz sytuacje warunkowane chęciami poznania konkretnego tema
tu (swobodne poszukiwanie piśmiennictwa) przez potencjalnego użytkownika (Sytuacja 2b).
W części pierwszej kierujemy uwagę na kilka tytułów książek biograficznych o Fryderyku
Chopinie (Pilcułska, 2009).
Sytuacja 2a.
Tabela 3. Sytuacja użytkownika poszukującego informacji i tekstu książek
pt. Chopin* Jarosława Iwaszkiewicza, Zycie Chopina** Kazimierza Wierzyńskiego,
Życie Chopina Juliusza Kadena-Bandrowskiego, Młodość Chopina*** Adolfa Nowaczyńskiego.
W Y N IK I: in fo rm a cje h a n
dlow e (księgarska, a n ty
k w a ry cz n a ) (+ d o d a tk o w e
W Y N IK I: in fo rm a cje
u w z g lę d n io n e w in n y ch
te k s ta c h (w zm ianki, k o m e n
ta rz e , recenzje, p o w o ła n ia
i in.)
W Y N IK I: in fo rm a cje za
w a rte w S IW (b ib lio teczn e,
biblio g raficzn e)
W Y N IK I:
*) kUka w y b ra n y ch edycji
w re p ro d u k c ji C yfrow ej B iblio
te k i N a ro d o w ej (link z k a ta lo g u
do P O L O N A ), je d n a k b ra k d o stę p u
do ty ch tre ś c i o n lin e , tylko lokalnie:
- W arszaw a: PIW , 1995
- K raków : P W M u z ., 1987;
- Lwów: P aństw . W ydaw . Szkolnych,
d ru k 1938 (edycja p t. S zopen)
**) kUka w y b ra n y ch edycji
w re p ro d u k c ji C yfrow ej B iblio
te k i N a ro d o w ej (link z k a ta lo g u
do P O L O N A ), je d n a k b ra k d o stę p u
do ty ch tre ś c i o n lin e , tylko lokalnie:
- B iałystok: KAW, 1999;
- K raków : W ydaw . Liter., 1978
* " ) z ap o w ie d ź [12.05.2014] d ig ita
lizacji p rz e z P o m o rsk ą B ibliotekę
C yfrow ą edycji:
- W arszaw a: „RÓJ” 1939
in fo rm acje: siw
TREŚĆ: d o stę p n a m ie j
scu,
w ypo ży czen ie
W kom entarzu do przykładów rozpatrywanych powyżej trzeba ponownie zauważyć, że
wiełość obecnych w Sieci informacji dotyczących książek tu przywołanych nie łączy się
z możliwością dostępu do tych tekstów w przestrzeni cyfrowej. Dotyczy to również książek
zeskanowanych i włączonych do zasobów biblioteki cyfrowej. Właściwym miejscem dojścia
do treści okazuje się być kontałct bezpośredni z biblioteką.
Kołejna sytuacja, na łctórą warto zwrócić uwagę, odnosi się do zapotrzebowania na infor
macje i piśmiennictwo z zakresu pisania dysertacji. Wątek ten jest w Internecie dobrze znany
i popularny. Wyszułciwarki ogólne wydobywają z zasobów Sieci liczne adresy stron, łctórych
otwieranie i przeglądanie może być tyle ciekawe, co i uciążliwe (pomijając inne miejsca,
choćby katalog NUKAT podaje do obejrzenia ponad 280 opisów). Przeszukiwanie opisów
w katalogu Biblioteki Narodowej prowadzi do wyboru kilku tytułów, zapowiadających wgląd
do ich treści, tj. opatrzonych adnotacją „Zobacz: Reprodułccja cyfrowa w CBN Połona”
\
Sytuacja 2b.
Tabela 4. Sytuacja użytkownika poszukującego informacji i tekstów książek
z zakresu przygotowywania dysertacji
W Y N IK I: in fo rm a cje h a n d lo w e o p u
b lik acjach (księgarska) (+ d o d a tk o w e
W Y N IK I: in fo rm a cje o p u b lik a c ja ch
u w z g lę d n io n e w in n y ch te k s ta c h
(w zm ianki, k o m e n ta rz e , recenzje,
w yciągi i in.)
W Y N IK I: in fo rm a cje - zestaw y
te m a ty c z n e b ib lio g ra fic zn e p rz y g o to
w a n e p rz ez ró ż n e p o d m io ty i ró ż n y ch
a u to ró w
W Y N IK I: o fe rta pub lik o w an ia p ra cy
oraz in n e oferty dla a u to ró w d o k to rató w
W Y N IK I: in fo rm a cje z a w a rte w S IW
W Y N IK I:
kUka pozycji w re
p ro d u k c ji C yfrow ej
B iblioteki N aro d o w ej
(link z k a ta lo g u do
P O L O N A ), je d n a k
b ra k d o stę p u d o ty ch
tre ś c i onlin e, tylko
lokalnie*)
in fo rm acje: siw
(własny, w sp ó łp ra ca )
T REŚĆ: d o stę p n a m iejscu,
w ypo ży czen ie
*) dotyczy książek R. K olm an & I. Szczepańska: D oktoraty i habilitacje: p o ra d n ik realizacji (2011),
G. G am barelli: Jak przygotow ać pracę dyplom ow ą lub doktorską (2001), J. A panow icz: M etodologiczne
uw arunkow ania pracy naukowej: prace doktorskie, prace habilitacyjne (2005), T. M endel: M etodyka p i
sania prac doktorskich (2010), K. W ójcik: Piszę akadem icką pracę prom ocyjną: licencjacką, magisterską,
doktorską (edycje 2005 i 2012), J. Pieter: Z arys m etodologii pra cy naukowej (1975).
Biorąc pod uwagę opisane powyżej starania użytlcownilca o dostęp do treści książek
w przestrzeni cyfrowej, trudno nie zauważyć, że dostęp online do zawartości niektórych
tytułów, za pośrednictwem technologii, należy po prostu kupić. Należy też powtórzyć, iż
w wielu przypadlcach (np. niedostępność w handlu, określone koszty) właściwym miejscem
dostępu do treści jest biblioteka.
W Raporcie przytoczono również pogląd mówiący o tym, że popularne wyszukiwanie
przez słowa łduczowe ma walor, m.in. odłcrywania przez internautów materiałów połcrewnych i związanych z tematem lektur (Icwerendy), co niejako nominuje sieć do roli nieocenio
nego i koniecznego przewodnilca po świecie, dziedzictwie i nauce. Nie ma sensu powyższej
opinii kwestionować. Środowisko informatyczne, wespół ze specjalistami innych dziedzin
doskonali metody i narzędzia indeksowania i wyszukiwania informacji cyfrowej online.
Stoję jednak na stanowisku, że wolny dostęp jako sposób udostępniania księgozbioru, znany
z prałctyki bibliotecznej, sprawdza się, a szczególnie wtedy, gdy po stronie użytkownilca ma
miejsce zainteresowanie, potrzeba poznania, motywacja zdobycia wiedzy.
Trzeba dodać, że podobnego zdania na tem at udziału i ważności bibłiotełd w pracy
indywidualnej jest Umberto Eco:
[...] jednym z nieporozumień, jakie dominują nad pojęciem biblioteki - pisał - jest pogląd, że idzie się
tam po książkę, której tytuł się zna. [...] ale główną funkcją biblioteki [...] jest odkrywanie książek, których
istnienia się nie podejrzewało, a które, jak się okazuje, są dla nas niezwykle ważne (Eco, 1990,19-20).
Przypadłci tu opisane nie wyczerpują rzecz jasna skali zróżnicowania sytuacji, jakie mogą
być udziałem użytkownilca poszułcującego informacji o książkach (w szerokim rozumieniu
127
128
tego słowa) oraz dostępu do właściwego tełcstu. Nie starano się tu przedstawić wyczerpu
jącego zbioru tałcicli sytuacji. Powyższa egzempłifiłcacja wydaje się wystarczająca do zilu
strowania poczynionycli spostrzeżeń i dałszycli nasuwającycli się wniosłców w łcontełcście
wymowy inspirującego moją wypowiedź Raportu.
4. Wnioski
Prałctyłca współczesnego uczestnictwa w łcułturze odwołuje się do zasobów Internetu,
w łctórym to środowisłcu istnieją łatwo dostępne informacje o różnym cłiarałcterze, doty
czące poszułciwanycłi ł<siążeł< łub icłi autorów, wybierane automatycznie z zasobów Sieci.
Wyodrębniająca się grupa informacji o łcsiążłcacłi słcłada się z informacji „z drugiej ręłci”,
obejmujących szereg form sygnalnych, łcomentatorsłdch, pochodnych czy związanych.
Dodajmy, że badania łcorzystania z Internetu połcazują, że zdecydowana więłcszość osób
używa wyszułciwarłci internetowej; w Polsce w 2012 r. wsł<aźnił< ten wynosił 95.9% (GUS,
2012,133).
Wyraźnie zauważalne są też informacje o dostępności (łub jej brałcu) łcsiążłci na rynłcu,
łctóre mogą ułatwić osobom jej załcup, a następnie stanowić źródło ważnych informacji dla
obserwatorów rynłcu łcsiążłci, dla badaczy ałctywności ełconomicznej obywateli itp.
Doświadczenie współczesnego użytłcowniłca zainteresowanego studiowaniem i zgłębia
niem treści łcsiążełc, charałcteryzuje ograniczony (vide Tendencja 1.) dostęp do zawartości
pubłiłcacji w Sieci, a łctórego uwarunłcowania są rozpoznane. Podjęte przedsięwzięcia
i środłci zaangażowane w tworzenie bibłiotełc cyfrowych i repozytoriów przynoszą postęp.
Jednocześnie - co trzeba powiedzieć wprost - łcorzystanie z dóbr cyfrowych stawia często
użytł<ownił<a-czytełnił<a w sytuacji łdienta.
Do tego dochodzi nieustanne zwięłcszanie ilości i mnożenie (mułtipłiłcacja) informacji
cyfrowej, w tym przypadłcu o pubłiłcacjach, tj. ich anonsowanie, zdawłcowe łcomentowanie,
ogółniłcowe opisy, zamieszczanie urywłców, obrazłców oł<ładeł< i in., łctóre może mieć wpływ
na znajomość dzieł i łełctur w społeczeństwie.
Przychodzi na myśl pogląd francusłciego literaturoznawcy Pierrea Bayarda rozwinięty
w pubłiłcacji o prowołcacyjnym tytule Jak rozmawiać o książkach, których się nie czytało
(Bayard, 2008). Zauważa on słusznie, że między łcsiążłcą i czytełnilciem mogą zachodzić
różne rodzaje relacji, a dołcładne czytanie jest tyłłco jedną z nich. Istnieje też wiele sytuacji,
miejsc styłcania się z łcsiążłcami, łctóre zostawiają ślad w nas. Chodzi również o:
- łcsiążłci przełcartłcowane (przejrzane),
- łcsiążłci znane ze słyszenia,
- łcsiążłci zapomniane (łctóre stopniowo zacierają się w pamięci).
Już sam tytuł czy ołcładłca przełcształcają się w pierwszą opinię. Jał< napisał przywołany
autor, „[...] już w chwili, w łctórej łcsiążłca włcracza w pole naszej percepcji”, w pamięci za
pisuje się ten zewnętrzny łcontałct (Bayard, 2008, 21). Janusz Dunin w tełcście O pożytkach
Z czytanych i nieczytanych książek (2005) zajął się specyfiłcą „czytelniczą” bibliofila i bibłiotełcarza, a tałcże specjalisty w swoim załcresie, łctóry na bieżąco dołcładniej śledzi literaturę
przedmiotu. Słuszne spostrzeżenia Dunin odniósł więc do szerszej grupy odbiorców:
Nie tylko badacze piśmiennictwa, bibliotekarze i bibliografowie, ale również zwykli czytelnicy znają
zwykle więcej dziel, niż udało się im w całości przeczytać (Dunin, 2005,478).
\
Pozostaje pytanie, którego Dunin nie stawia, co jednak zdaje się sugerować. Jest to pytanie
0 szczegółowość tego znawstwa, a talcże związane z tymże pytanie o sposób zapoznania
się odbiorcy z dziełem. Zgadzam się z opinią cytowanego autora, że
odbiorca słowa drukowanego poznaje w czasie swego życia więcej pozycji z informacji pośrednich
i pobieżnego oglądu, niż byłby w stanie przeczytać (Dunin, 2005, 478).
Obcowanie z książkami, podsuwa myśł Bayard, przybiera różne formy i jest czynnością
intełełctuałną. Istotną rołę w nawiązaniu i pogłębianiu tej więzi odgrywa wykształcenie,
wiedza i szerokie łioryzonty. Francuski autor pisze o sobie następująco:
Nigdy na przykład nie <czytałem> Ulissesa [...] i najprawdopodobniej nigdy nie przeczytam. <Zawartość> tej książki jest mi więc w znacznej mierze nieznana - z a w a r t o ś ć , ale nie u s y t u o w a n i e .
Zresztą zawartość książki jest w dużej mierze usytuowaniem. Chodzi jednak o to, że bynajmniej nie
czuję się niekompetentny, gdy przychodzi mi brać udział w rozmowie na tem at Ulissesa [...]. Wiem,
że schemat powieści opiera się na Odysei [...], że zastosowana w niej została technika strumienia
świadomości, że akcja rozgrywa się w Dublinie w ciągu jednego dnia itd. Dlatego też, gdy prowadzę
zajęcia, zdarza mi się przywoływać powieść Joycea bez mrugnięcia okiem (Bayard, 2008, 22).
Świat rozwiniętych technologii oferujących dostęp do mnóstwa informacji, niejako uspo
sabia osoby do poruszania się w przestrzeni cyfrowej na poziomie informacji hasłowych
1rozmaitych skrótów. Nie bez racji autorzy francuskojęzycznej wersji Raportu umieściłi na
stronie tytułowej tego dokumentu pytanie następujące: „na grzbiecie fałi czy pod wodą?”
(A la crete des vagues ou submerge par la maree?).
M oim zdaniem, wzrost pojawiających się w Sieci informacji dotyczących istniejących
pubłiłcacji, łderuje w sposób szczegółny spojrzenie na instytucję bibłiotełd i jej usługi.
Użytł<ownił< otrzymuje tam dostęp do dzieł, usług informacyjnych i specjalistycznej po
mocy po spełnieniu - po stronie odbiorcy - okreśłonych warunków, pośród łctórych jed
nym z ważniejszych zdaje się być świadomość rołi bibłioteki i wiedza o jej nowoczesnym
charałcterze. Bardzo dużo załeży jednałc od jałcości nauczania na kołejnych poziomach
rozwoju człowieka.
Pozostaje zauważyć, że najczęstszym miejscem łcorzystania z łcomputera jest dom
(w 2012 r. wsłcażnik wyniósł powyżej 61%) i praca (w 2012 r. wsłcażnik wyniósł 19%), a nie
np. szkoła/uczełnia, czy tzw. inne miejsca, tj. miejsca pubłiczne, jał< bibłioteki, kawiarenłci
internetowe (wskażniłci odpowiednio: 8 i 3%). Jał< czytamy w raporcie:
W krajach europejskich udział osób korzystających z komputera w dom u jest również najwyższy
w porównaniu z innymi miejscami. Poza odsetkiem osób używających kom puter w szkole lub na
uczelni, korzystanie z tego urządzenia w innych miejscach jest w Polsce mniej popularne niż w skali
całej Unii Europejskiej (GUS, 2012, 97-98).
Jest przy tym faktem, o czym była mowa, że wytwory pracy biblioteki w postaci systemów
informacyjno-wyszułciwawczych o posiadanych zasobach, stały się dobrem włączonym
do ogólnodostępnej cyfrowej przestrzeni informacyjnej i są ważne dla jej użytlcowniłców.
Biblioteki weszły kilkadziesiąt lat temu na drogę stosowania i użytkowania nowoczesnych
technologii. Odzwierciedleniem postawy środowiska świadomego atutów swojej profesji
oraz jalcości przekształcanych warsztatów pracy, są wypowiedzi piśmiennicze, w Ictórych
ich autorzy wysoko oceniają uzyskany i proponowany potencjał. W tej części zasoby In
ternetu opisane są cechami talcimi jalc alctualność, całodobowa dostępność, poprawność,
129
130
rzetelność, spójność danych, wiarygodność (Antczak-Sabala et al., 2009; Wrocławska,
Jerzyk-Wojtecka, 2006).
Współczesne biblioteki funłccjonują w otoczeniu nauki, inne są elementem polityki ł<ułturałnej. Ujęcie przyszłościowe obecne w Raporcie, wskazujące m in. na rozkwit „nowych
modeli biznesowych” obejmujących dochodowy rynek pośredników i dostawców informacji
oraz sełctor e-nauczania, uzasadnia istotne pytanie. Obok pytania ekspertów IFLA o to, jak
biblioteka zareaguje na przewidywane zmiany („comment [...] bibłiotheąue reagira-t-ełłe
aux scenarios suivants?”), ciśnie się kolejne pytanie o to, jak na te zmiany mogą zareagować
użytkownicy, potencjalne środowisko osób zdobywający i zgłębiający wiedzę?
Bibliografia
A n tc za k -S a b ała , B.; K ow alska, M .; T kaczyk L. red . (2009). P rze strzeń in fo rm a c y jn a b ib lio tek i a k a
d e m ick ie j - tra d ycja i now oczesność. T o ru ń : W y ższa S zkoła B ankow a.
Bayard, P. (200S). J a k r o z m a w ia ć o ksią żk a ch , k tó ryc h się nie czyta ło . W arszaw a: PIW .
D ia g n o za sp o łeczn a 2011. W a ru n k i i ja k o ść ży c ia P olaków [online]. C o n tem p o ra ry E conom ics. Q u a rte rly o fU n iv e rs ity o f F inance a n d M a n a g e m e n t in W arsaw , 5, [2.02.2014], h ttp ://c e .v iz ja .p l/e n /
issu e s/v o lu m e /5 /iss u e /3 # a rt2 2 0
D ia g n o za sp o łeczn a 2013. W a ru n k i i ja k o ść ży c ia P olaków [online]. C o n tem p o ra ry E conom ics. Q u a rte rly o f U n iversity o f F inance a n d M a n a g e m e n t in W arsaw, 7, [27.02.2014], h ttp ://c e .v iz ja .p l/
e n /iss u e s /v o lu m e /7 /is su e /3 .1
D unin, J. (2005). O p ożytkach z czytanych i nieczytanych książek. Roczniki B iblioteczne XLIX, 4 7 7 -4 8 6 .
Eco, U. (1990). O bibliotece. W ro cław : „O sso lin e u m ”.
GU S (2012). S p ołeczeństw o in fo rm a c yjn e w Polsce. W y n ik i b a d a ń sta ty sty c zn y c h z l a t 2 0 0 8 -2 0 1 2
[online]. G łó w n y U rz ą d S ta ty sty c z n y [5.01.2014], h ttp ://s ta t.g o v .p l/c p s /rd e /x b c r /g u s /n ts _ s p o le c z _ in fo rm _ w _ p o lsc e _ 2 0 0 8 -2 0 1 2 .p d f
IFLA (2013). A la crete des vagues, ou subm erge p a r la m aree. N a v ig u e r d a n s u n e n viro n n e m e n t de
1’inform ation en m uta tio n . A p e r ę u d u R a p p o r ts u r le s tendances [online]. IFLA - The In tern atio n al Fed eratio n o f L ibrary A ssociations and Institu tio n s [6.03.2014], h ttp ://tren d s.ifla.o rg /in sig h ts-d o cu m en t
ISP (2014a). P ublikacje. E le ktro n ic zn e k s ią ż k i [online]. In s ty tu t S p ra w P u b lic z n y c h [12.05.2014],
h ttp ://isp .o rg .p l/site .p h p ? id = 2 1 3
ISP (2014b). Szczegóły p u b lik a c ji. „Kobiety, wybory, p o lity k a ” [online]. In s ty tu t S p ra w P u b liczn y ch
[12.05.2014], h ttp ://is p .o rg .p l/k s ie g a rn ia ,p u b lik a c ja ,61,5 6 8 .h tm l
M A C (2010). E -a dm inistracja w oczach internautów [online]. M inisterstw o A d m inistracji i Cyfryzacji
[12.02.2014], http://szs.m ac.gov.pl/S Z S /aktualnosci/8684,E -adm inistracja-w -oczach-internautow .htm l
M A C (2012a). E -a d m in istra cja w oczach in te rn a u tó w [online]. M in isterstw o A d m in istra c ji i C yfryzacji
[12.02.2014], h ttp s ://m a c .g o v .p l/file s /w p -c o n te n t/u p lo a d s /2 0 1 1 /1 2 /e -a d m in is tra c ja -w -o c z a c h -in te rn a u t0 w -2 0 1 2 .p d f
M A C (2012b). S połeczeń stw o in fo rm a c yjn e w liczbach [online]. M in iste rs tw o A d m in is tra c ji i C yfry
zacji, [13.05.2014], h ttp ://m a ic -in fo .m in u s .c o m /
M A C (2013). S p o łe c ze ń stw o in fo r m a c y jn e w lic zb a c h 2 0 1 3 [o nline]. M in is te rs tw o A d m in is tr a
cji i C y fry z ac ji [11.02.2014], h ttp ://w w w .c y f ro w y u rz a d .p l/a k tu a ln o s c i/r a p o r t-s p o le c z e n s tw o in fo rm a c y jn e -w -lic z b a c h -2 0 1 3 -je st-ju z -d o ste p ,a rt6 4 7 .h tm l
Pilm lska, I. (2009). D w u d zie sto w ie c zn e biografie literackie F ryd eryka C h o p in a (Juliusz K a d e n -B a n d ro w ski - A d o l f N o w a c zy ń sk i - K a z im ie r z W ierzy ń ski - Jarosław Iw a szkie w ic z). K atow ice: U n i
w e rsy te t Śląski, W y d ział F ilologiczny [4.03.2014], h ttp ://w w w .e u ro p e a n a .e u /p o rta l/re c o rd /0 9 4 0 4 /
i d o ai_w w w s b c o r g p l l 2 716 .h t m l
W ro cław sk a , M .; Jerzyk-W ojtecka, J. red . (2006). S ta re i now e w bibliotece. Ł ódź: W ydaw . UL.
\
Trends in the Development of Information
and the Information Situation of Book Users
Abstract
P u rp o s e /th e s is ; The p u rp o se of the pap er is to review IFL A d o cu m en t en tiń e d R a p p o rt sur les tendances and use it as a background for the analysis of the situation of book users.
A p p ro a c h /m e th o d s; The follow ing m eth o d s w ere used: the review of IFLA docum ent, the analysis
of selected Uteraturę, th e in te rp re ta tio n of source data, the descrip tio n a n d evaluation of several
cases illustrating the situation of book users.
R esults a n d conclusions; The pred ictio n covers: 1) inform ation availability, 2) e-learning, 3) security
a n d p ro tec tio n of private life, 4) Citizen involvem ent, 5) info rm atio n m anagem ent, a n d em phasizes
th e d evelopm ent of business m odels in providing access to inform ation. O nline in fo rm atio n on
publications m ay refer book users to the library collections, often m akes them custom ers of given
com panies, helps them to purchase the d o c u m e n ts a n d provides m arket observers w ith specified
inform ation. The digital w orld, offering access to in form ation o n books, m ay predispose its users to
navigate it w ith headings a n d sh o rtcu ts. The c u rre n t ą u estio n is how th e book users will resp o n d
to this situation.
O rig in ality /v alu e ; The a u th o r sum m arizes the c o n te n t of IFLA d o cu m en t a n d states h e r opinion
on the predictions included there. The topie discussed in this p ap er so far has n o t been raised in the
literature of the field.
Keywords
Access to inform ation. D igital age. Inform ation. In tern e t. Reading. Inform ation Society. Inform ation
D r hab., prof. UŁ STANISŁAW A KUREK-KOKOCIŃSKA jest pracownikiem naukowym Katedry Bibliotekoznaw
stwa i Informacji Naukowej Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Łódzkiego. Zajmuje się problematyką: kultury
książki i informacji w społeczeństwie wiedzy. Ostatnie publikacje to m.in.: Rozwój bibliografii chopinowskiej w Pol
sce. Zagadnienia Informacji Naukowej 2013 (1); Być bibliotekarzem i pracować w bibliotece. Przegląd wyników
badań. Zagadnienia Informacji Naukowej 2012 (2); Z upodobania do czytania: kultura książki wieku dziecięcego
w świetle wypowiedzi wspomnieniowych. W: Książka i prasa w kulturze. Red. K. Domańska, B. Iwańska-Cieślik.
Bydgoszcz: Wydaw. Uniw. Kazimierza Wielkiego, 2013, 342-353.
Katedra Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej
W ydział Filologiczny
Uniwersytet Łódzki
u l M atejki 34a
91-463 Łódź
131
RECENZJE I OMÓWIENIA
REYIEWS
M ałgorzata Góralska: Piśmienność i rewolucja cyfrowa. Wrocław: Wydaw.
Uniwersytetu Wrocławskiego, 2012, ss. 319. Seria Acta Universitatis WratislaYiensis 3454. ISSN 0239-6661. ISBN 97 8 -8 3 -229-3343-5
W y d a n a ju ż p o n a d p ó łto ra ro k u te m u k siążk a M a łg o rz a ty G órałskiej p t. P iśm ien n o ść i rew olucja cy
fro w a , ) est p ierw szą w p o łsk im p iśm ie n n ictw ie b ibłiołogicznym p ró b ą syntety czn eg o u jęc ia p rz em ia n ,
z a c łio d z ąc y cłi w s p ó łc z eśn ie w fo rm a c łi i n a rz ę d z ia c łi k o m u n ik a c ji p iśm ie n n e j oraz w zw iązanycłi
z n im i fo rm ac łi u c z e stn ic tw a w o b ieg u tre ś c i Im łturow ycłi i naukow ycłi. P rz e m ian y te a u to rk a o kreśła
m ia n e m „ p rzy sto so w y w a n ia k o m p u te ró w do p e łn ie n ia fu n k c ji n a rz ę d z ia p iśm ie n n o śc i”, a anałizę
teg o p o stę p u ją c e g o n a d ał p ro c e su w p isu je w ra m y te o re ty c z n e b ibłiołogii fu n k c jo n a łn e j. P ro ces te n ,
sta n o w iąc je d e n z najb ard ziej e k sp o n o w a n y c h słd ad n iłtó w k sz ta łto w a n ia w sp ó łczesn ej cyw ilizacji,
d o p ro w a d z ił do o b e c n ie o b se rw o w a n y c h i szero k o , a c z a se m e m o c jo n aln ie , d y sk u to w a n y c h g łęb o
k ich i p o w sz e c h n y c h z m ia n w tw o rz e n iu , d y stry b u o w a n iu i w y k o rz y sty w a n iu re z u lta tó w ludzkiej
a k ty w n o śc i in te lek tu aln e j, z a p isa n y ch w p o sta c i tek sto w ej. P ro c e s t e n i k o m p le k s to w a rzy sz ą cy c h
m u i e w o k o w a n y ch p rz e z niego zjaw isk M . G ó ra lsk a u z n a je z a d o k o n u ją c ą się w sp ó łc z eśn ie re w o
lu cję m e d ia ln ą , p o d d a ją c ją h o listy c z n e m u og ląd o w i (w książce u ż y w a n iez b y t tra fn e g o o k re ślen ia
„ sp o jrz e n ie g lo b a ln e ”) i p o r ó w n u ją c z w c z e śn ie js z y m i te g o ty p u fu n d a m e n ta ln y m i p r z e m ia n a
m i, sp o w o d o w a n y m i p rz e z o d k ry c ie p ism a i w y n alazek d ru k u . Te z esta w ien ia i p o ró w n a n ia słu żą
w y o d rę b n ie n iu i w s k a z a n iu isto ty p rz e m ia n im p lik o w a n y ch p rz e z te c h n o lo g ię k o m p u te ro w ą dla
w sp ó łczesn ej k o m u n ik a c ji p iśm ie n n e j.
W p iśm ie n n ic tw ie , z a ró w n o św ia to w y m jak i p o lsk im , p ro b le m a ty k a re w o lu cji cyfrow ej p o d e j
m o w a n a była ju ż w ie lo k ro tn ie, c zy n io n o to je d n a k d o tą d albo z p u n k tu w id z en ia p rz e m ia n sam ej
te c h n o lo g ii k o m p u te ro w e j, alb o tr a n s fo rm a c ji m e d ió w i k o m u n ik a c ji sp o łe c z n e j, alb o w re sz cie
w k o n tek ście p rz e m ia n sp o łe cz n y ch o k re ślan y c h jak o k sz ta łto w a n ie sp o łe c z e ń stw a in fo rm acy jn eg o ,
c zy też s p o łe c z e ń s tw a sieciow ego. W p iśm ie n n ic tw ie b ib łio ło g ic z n y m i in fo rm a to lo g ic z n y m d o
ty ch c za s sk u p ia n o z k olei u w ag ę n a w y b ra n y ch o b sz a ra c h p rz e m ia n p o w o d o w a n y c h p rz e z rozw ój
te c h n o lo g ii k o m p u te ro w e j, np. w k o m u n ik a c ji n aukow ej, w y szu k iw a n iu in fo rm a cji czy d z ia łaln o śc i
b ib lio tec zn e j. K siążka M . G óralskiej, z jed n ej stro n y z o g n isk o w a n a n a p ro b le m ie k o m u n ik a c ji p iś
m ie n n e j, a z drugiej d ą ż ą c a do p e łn e g o z o b ra z o w a n ia zjaw isk z w iąz an y c h z p rz e k s z ta łc a n ie m tej
k o m u n ik a c ji p o d w p ły w e m p o stę p u ją ce j in fo rm a ty za cji, w n o si w ięc z u p e łn ie no w e sp o jrz e n ie n a tę
p ro b lem aty k ę , p o raz p ie rw sz y u jm u ją c ją w k a te g o ria c h teo re ty c z n e j refleksji o p ra w id ło w o ścia ch
rz ą d z ą c y c h p ro c e sa m i rozw ojow ym i p iśm ie n n o śc i i p ro w a d zą c do w a żn y c h k o n sta ta cji, doty czący ch
u n iw e rsa ln o ś c i i w ie lo w y m ia ro w o śc i k u ltu ry książki.
P o n a d 3 0 0 -stro n ic o w a m o n o g ra fia m a k la ro w n ą i p rz e m y śla n ą b u d o w ę. Z a s a d n ic z a tre ś ć k siążki
z o rg an izo w an a je s t w trz e c h częściach. O koło 4 0 -stro n ico w e części p ierw sza i trz e c ia m ają charal<ter
syntety zu jącej refleksji te o re ty c z n e j. Blisl<o 2 0 0 -stro n ic o w a część d ru g a z aw ie ra o b sz e rn ą analizę
ro z w o ju te c h n o lo g ii k o m p u te ro w e j, p rz e p ro w a d z o n ą z p e rsp e k ty w y b a d a ń n a d p iśm ie n n o śc ią . P re
z e n ta c ję ro z w a ż a ń a u to rk a p o p rz e d z iła w stę p e m , w yjaśniając w n im k o n c e p c ję książki, cel i m e to d ę
p rz e d sta w io n y c h analiz o ra z k ró tk o om aw iając z a w a rto ść kolejn y ch części. W z ak o ń c z e n iu k siążki
z re k a p itu lo w a ła n a to m ia s t sw oje najw ażn iejsze u sta le n ia , z w racając p rz y ty m u w ag ę n a p ro b le m y
bad aw cze, k tó re w ym agają dalszy ch analiz i w yjaśnień. M o n o g ra fię zam y k a w ykaz skrótów , b ib lio
g rafia z a łąc z n ik o w a o b e jm u jąc a p o n a d 300 p u b lik a c ji w jęz y k ac h p o lsk im i angielskim , w ykaz 54
d o d a tk o w y c h ź ró d e ł in te rn e to w y c h , sta ra n n ie o p ra c o w a n e in d ek sy nazw isk o ra z n a z w p ro d u k tó w
i u słu g k o m p u te ro w y c h , w reszcie - stre sz c z e n ie książk i w jęz y k u angielskim .
ZIN 2014, 52(1), 132-137
M ałgorzata Góralska: Piśmienność i rewolucja cyfrowa...
P ie rw sz a część m o n o g rafii, z a ty tu ło w a n a P iśm ienność, p iśm ie n n ic tw o i fo r m y jego istn ie n ia w y
z n a c z o n e p r z e z ko le jn e rew o lu cje m e d ia ln e , p o d z ie lo n a n a c z te ry rozd ziały , słu ż y d w ó m cełom ;
w y ja śn ien iu Iduczow ycłi d ła dałszycłi ro z w a ż a ń p o jęć p iśm ie n n o śc i i re w o łu cji m ed iałn ej jaI<o I<ate g o rii b a d a w c z y c li o ra z p re z e n ta c ji z a p o m o c ą ty cli I<ategorii d w ó c li w c ze śn ie jszy c li re w o łu cji
m ed ia łn y c h - grecł<iej re w o łu c ji p iśm ie n n e j i re w o łu cji z ain icjo w a n ej w ynałazł<iem G u te n b e rg a .
P iśm ien n o ść M . Górałsł<a in te rp re tu je szeroł<o, jał<o prał<tył<ę tw o rz e n ia , u p o w s z e c h n ia n ia i u ż y tł<owania u trw a lo n y c h za p o m o c ą p ism a przeł<azów języł<owych, sta n o w ią c ą czynnił< ł<ształtujący
ł<ułturę i u m y sło w o ść człowieł<a. Prał<tył<a ta g e n e ty c z n ie z w ią z a n a je s t z p iśm ie n n ic tw e m , czyłi
z a s o b a m i języł<owych przeł<azów u trw a lo n y c h za p o m o c ą p ism a, n a jp ie rw m a n u a ln ie (w p o sta c i
rę k o p iśm ie n n ej), p óźniej m e c h a n ic z n ie (drul<) i w reszcie elel<tronicznie (w p o sta c i z ap isó w cy fro
w ych). R ew olucje m ed ia ln e dotyczą z m ia n z ac h o d zą cy c h w p ra k ty k a ch p iśm ie n n o śc i w skali z aró w n o
indyw idualnej, jak i zbiorow ej. O kreślanie rew olucją p rz eło m o w y ch zm ian, k tó re z a c h o d z ą w fo rm ac h
i sp o so b a c h k o m u n ik o w a n ia sp o łe cz n eg o n ie je s t now e, w ielu a u to ró w (np. M . M c L u h an , A . Toffler,
C h. Y a n d e n d ro p e , J. P irożyński, T. G o b a n -K las, M . H opfinger, R. Fidler) u ż y w a go w ła śn ie w opisie
p rz e c h o d z e n ia o d je d n y c h do l<olejnych u p o w sze ch n ia ją c y ch się śro d ltó w p rz e k a z u w ie d zy i tradycji,
sk u p iając p rz y ty m u w ag ę głó w n ie n a z m ia n ie tec h n o lo g ii. W y o d ręb n iają c, śla d em in n y ch a u torów ,
trz y re w o lu cje m e d ia ln e (p iśm ie n n ą , d ru k u i cyfrow ą), ró w n ież M . G ó ra lsk a ich cech y p o d sta w o w e
o p isu je w k a te g o ria c h tec h n o lo g ic zn y c h , o d w o łu jąc się do te o rii T erje H U lesunda. P o ję cie m re w o
lu cji m ed ialn ej jak o k a te g o rią b a d aw c z ą o p e ru je je d n a k w sp o só b szerszy, w z o ro w a n y n a k o n c ep c ji
re w o lu cji n a u k o w y ch T h o m a sa K uhna. A u to rk a d efiniuje rew olucję m e d ia ln ą jak o p e w ie n m o d el
k o n fig u ra c ji zjaw isk i p ro c esó w , k tó re w s p o s ó b trw a ły d e c y d u ją o p rz e k s z ta łc e n ia c h sp o s o b ó w
istn ie n ia p iśm ie n n ic tw a najw ażn iejszy ch d la tra n s fe ru tre ś c i k u ltu ro w y c h i n a u k o w y ch o ra z całego
sy ste m u k o m u n ik a c ji, o b ejm u jąc eg o p ro d u k c ję , u d o stę p n ia n ie i o d b ió r tre ś c i w p ro w a d z a n y c h do
o b ieg u sp o łe cz n eg o . P o d d ając analizie zjaw isko re w o lu cji m ed ialn ej, M . G ó ra lsk a slm pia w ięc uw agę
n a c ały m k o m p le k sie c h a ra k te ry z u ją c y c h je czynników : jeg o p rz y cz y n ac h (kryzys, z m ia n a te c h n o
lo g ic z n a, k onflikt), specyfice (zasady u ż y tk o w a n ia d o ty ch c za so w eg o m e d iu m p o w sze ch n e g o , role
u c z e stn ik ó w k o m u n ik a c ji, z ró ż n ic o w a n a fu n k c jo n a ln o ś ć d o ty ch c za so w eg o sy ste m u k o m u n ik a c ji,
o g ra n ic z e n ia teg o sy ste m u i ro sn ą c a ich św ia d o m o ść sp o łe c z n a o ra z p ró b y u d o sk o n a la n ia sy ste m u
p rz e z in n o w a c je te c h n o lo g ic z n e ) o ra z sl<utkach (u p o w s z e c h n ie n ie now ej te c h n o lo g ii, p rz e jm o
w a n ie p rz e z n ią fu n k c ji p e łn io n y c h p rz e z d o ty c h c z a so w e m ed ia , d o sto so w y w a n ie re g u ł sy ste m u
k o m u n ik a c ji do n o w eg o m e d iu m i jeg o rozw ój, z ró w n o w a ż e n ie b ila n su zysków i stra t d o k o n an ej
tra n sfo rm a c ji). W te n sp o só b najpierw , o d w o łu jąc się do p ra c b a d ac zy p iśm ie n n o śc i (m .in .W . O n g a ,
E .A . H avelocka, J. G o o d y e g o , D.R. O lso n a), szkicuje o b ra z p ierw szej re w o lu cji m ed ia ln e j, zw iązanej
z u p o w s z e c h n ie n ie m m ię d z y V II a V w p .n .e. p ism a greck ieg o , k tó re d o p ro w a d z iło do p rz e jśc ia o d
k o m u n ik a c ji o ralnej do k o m u n ik a c ji p iśm ie n n e j. N a stę p n ie tą sa m ą m e to d ą , o d w o łu jąc się do b a d a ń
i sp o s trz e ż e ń h isto ry k ó w książk i d ru k o w an ej (m .in. A . B riggsa i P. B urkę go, A . Blair, J. P irożyńskiego,
B. Bieńl<owskiej, K. M ig o n ia, E. Potkow skiego, E.L. E isen ste in , L.D. R ey n o ld sa i N .G . W U sona) p r e
z e n tu je re w o lu cję G u te n b e rg a . W ta k i sp o só b w p ierw szej części k sią żk i a u to rk a d e m o n s tru je sw oją
te o rię re w o lu cji m ed ia ln y c h i k o n c e p c ję a n alizo w a n ia najw ażniejszej d la jej ro z w aż a ń , dokonującej
się w s p ó łc z eśn ie rew olucji cyfrowej.
N a jo b sz e rn ie jsz a i d la celu ro z p ra w y z a s a d n ic z a część d ru g a książk i p t. R ew olucja cyfrow a ja ko
rew olucja m e d ia ln a z aw ie ra szczegółow ą, b o g a tą fak to g ra fic z n ie an alizę p rz y c z y n i specyfiki z m ia n
w y w o łan y ch w ciąg u o s ta tn ic h b lisko 70 la t p rz ez rozw ój i u p o w s z e c h n ia n ie się te c h n o lo g ii k o m p u
terow ej jak o m e d iu m k o m u n ik a c ji p iśm ie n n e j. Jest to w y w ó d b a rd z o d o b rz e p rz em y ślan y i p rz e k o
nujący. T rafn y m z ab ieg ie m m e to d o lo g ic z n y m a u to rk i było z a s tą p ie n ie c zęsto sto so w an e g o w ta k ic h
o m ó w ien ia ch c h ronologicznego o p isu p rz eb ieg u analizow anych zm ian , p o rz ą d k ie m ro zw ażań w edług
n a jw aż n ie jsz y ch a sp e k tó w re w o lu cji m ed ialn ej n a sz y ch czasów , Iduczow ych d la c h a ra k te ru p rz e
m ia n w k o m u n ik a c ji p iśm ie n n e j. Tę część k sią żk i o tw ie ra w ięc w stęp , w l<tórym M . G ó ra lsk a jako
przy cz y n y re w o lu cji cyfrow ej w sk azu je sła b n ąc ą w y d a jn o ść sy ste m u k o m u n ik a c ji o p a rte g o n a d ru k u
133
134
Barbara Sosińska-Kalata
w z a p e w n ia n iu d o s tę p u do tre ś c i z a w a rty c h w p iśm ie n n ic tw ie , k tó re je s t c o raz b o g a tsze ilościow o
i co raz b a rd ziej szczegółow e, a z a ra z e m w y sp ec jaliz o w a n e tem a ty c zn ie . P o tw ie rd z e n ie m co raz sil
niej od czu w an ej p o trz e b y ro z w iąz an ia n a rasta ją c e g o w z w iąz k u z ty m k ry z y su in fo rm a cy jn e g o są,
w e d łu g au to rk i, p o c h o d z ą c e z p ierw szej p o ło w y X X w ieku w izje, pom y sły i p ró b y p rz eo rg a n iz o w a n ia
o b ieg u p iśm ie n n ic tw a , w k tó ry m w y k o rz y sty w a n e byłyby z u p e łn ie no w e n a rz ę d z ia , um ożliw iające
m e c h an iz ac ję , a n a stę p n ie a u to m a ty z a c ję p ro c e só w selekcji in fo rm a c ji z co raz w iększych z a so b ó w
tek sto w eg o z a p isu w ie d zy (P. O tle t, H .G . W ells, V. B ush).
W n a stę p u ją c y c h p o ty m w stę p ie sz e ściu ro z d z ia ła c h M . G ó ra lsk a o m aw ia k o lejn e a sp e k ty d o j
rz e w a n ia k o n c e p c ji te c h n o lo g ii k o m p u te ro w e j do ro li n o w eg o n a rz ę d z ia p iśm ie n n o śc i. W ro z d ziale
p ierw sz y m , z a ty tu ło w a n y m „ O b licza te c h n o lo g ii k o m p u te ro w e j”, p rz y ta c z a ją c p ra c e p io n ie ró w tej
te c h n o lo g ii, o b ja śn ia , jak z n a rz ę d z i p ie rw o tn ie p rz e z n a c z o n y c h d o sk o m p lik o w a n y c h o b lic z e ń
m a te m a ty c z n y c h i p rz e tw a rz a n ia in fo rm a c ji w w ie lk ic h z b io ra c h d a n y ch , z k tó ry m i ró w n o c z e śn ie
e k s p e ry m e n to w a n o w b a d a n ia c h n a d sz tu c z n ą in te lig e n c ją i p rz e tw a rz a n ie m ję z y k a n a tu ra ln e
go, k o m p u te r y i ich sieci sta ły się p o w s z e c h n y m m e d iu m k o m u n ik a c y jn y m . In te re su ją c e je s t tu
w sz c ze g ó ln o ści p rz y p o m n ie n ie p ie rw sz y c h k o n c e p c ji p rz e k sz ta łc e n ia d o ty ch c za so w eg o sy ste m u
tra n s fe ru w ie d zy w system , k tó ry z ap e w n ić m a p o w ię k sz en ie m o żliw o ści in te lek tu aln y c h człow ieka,
d o sta rc z a ją c m u w ie d zę p rz e tw o rz o n ą i d o sto so w a n ą do jeg o celów (J.C.R. L icklinder, D. E n g elb art,
T. N e lso n ). O m a w iając p ie rw sz e z a s to s o w a n ia k o m p u te ró w w z a k re sie p rz e tw a rz a n ia in fo rm a cji,
a u to rk a z w ra c a u w ag ę n a „w ątek” n a jw cz eśn ie jsz y ch p ra c z w iąz an y c h z in fo rm a ty z a c ją in sty tu c ji
książki, a ściślej - n a jp ie rw m e c h a n iz a c ją i a u to m a ty z a c ją p rz e tw a rz a n ia d a n y ch b ib lio g ra fic zn y c h ,
a n a s tę p n ie b ib lio te c z n y c h k a ta lo g ó w i b ib lio te c z n y c h p ro c e s ó w a d m in is tra c y jn y c h . W p is a n ie
h is to rii b ib lio g ra fic zn y c h b az d a n y c h i b ib lio te c z n y c h sy ste m ó w k o m p u te ro w y c h w sz e rszy k o n
te k s t u w a ru n k o w a ń i k o n c e p c ji ro z w ija n ia te c h n o lo g ii k o m p u te ro w e j w la ta c h 60. i 70. X X w ieku,
p o k a z a n ie ro d o w o d u ty c h p ro je k tó w i ich p o w ią z a n ia z in n y m i ó w c ze sn y m i p ro je k ta m i w z a k re sie
p r z e tw a r z a n ia in fo rm a c ji, św ie tn ie p o z w a la u c h w y c ić is to tę p ro b le m ó w , z k tó ry m i b o ry k a się
w sp ó łc z e sn e b ib lio te k a rstw o i k tó re b a rd z o c zę sto nie są w ła śc iw ie ro z u m ia n e .
W ro z d z ia le d ru g im p t. „ Z n a c z e n ie w y b ra n y c h śro d o w isk d la k ie ru n k ó w ro z w o ju i o b sz a ró w
z a s to s o w a ń k o m p u te ró w ”, a u to rk a o m a w ia z k o lei w p ły w z a a n g a ż o w a n ia w o jsk a, b iz n e s u o ra z
śro d o w isk a n a u k o w eg o i a k ad em ick ieg o n a rozw ój te c h n o lo g ii k o m p u te ro w e j i jej u p o w sz e c h n ie n ie
jak o n a rz ę d z ia k o m u n ik a c ji s p o łe c z n e j. C h o ć z a g a d n ie n ia te z n a n e są z a n aliz in n y c h a u to ró w (np.
M . C a stells, P. G aw ry siak ), to ich z n a c z e n ie d la p rz e b ie g u cyfrow ej re w o lu c ji m e d ia ln e j u z a s a d n ia
p rz y p o m n ie n ie i o cen ę w tej c zęści książk i n a jw ażn iejszy ch fak tó w d o ty cz ąc y c h teg o a sp e k tu . O m a
w iając d z ia ła ln o ść śro d o w isk h a k e rsk ic h i a k ad e m ic k ic h , z w iąz an y c h z z a p e w n ie n ie m sw o b o d n eg o
ro z w o ju o p ro g ra m o w a n ia i w o ln e g o d o s tę p u d o tre ś c i c y fro w y ch , słu sz n ie a u to rk a p o d k re ś liła ich
d e c y d u ją c ą ro lę w d e m o k ra ty z a c ji te c h n o lo g ii k o m p u te ro w e j i n a d a n iu jej w y m ia ru „ te c h n o lo g ii
w o ln o śc i”. Z n ac ze n ie dla cyfrow ej rew o lu cji m edialnej takiej w łaśn ie p o sta w y śro d o w isk n a u k o w y ch
d o sk o n a le ilu s tru je fa k t u d o s tę p n ie n ia do p o w s z e c h n e g o u ż y tk u p rz e z T im a B e rn e rsa -L e e jeg o
w y n a la z k u , p ie r w o tn ie stw o rz o n e g o d la p o trz e b C E R N , k tó ry p rz y ją ł p o s ta ć sie ci W o rld W id e
W eb . Bez sie ci W W W dzisiaj tr u d n o b y ło b y so b ie w y o b ra z ić jak fu n k c jo n o w a ła b y p o w s z e c h n a
k o m u n ik a c ja w I n te rn e c ie .
W ro z d z ia le t r z e c im p t. „ P rz y s to s o w a n ie k o m p u te r ó w d o ro li n a r z ę d z ia p iś m ie n n ic tw a ”
M . G ó ra lsk a p rz e d sta w ia an alizę z n a c z e n ia k o m u n ik a c ji za p o m o c ą te k s tu p isa n eg o d la ro z w o ju
te c h n o lo g ii ko m p u tero w ej oraz w p ły w u tradycyjnej k u ltu ry k siążki n a p rz ek sz tałc an ie tej tec h n o lo g ii
w u n iw e rsa ln e i p o w s z e c h n e m e d iu m p iśm ie n n o śc i. Z g o d n ie z p rz y ję tą w ro z p ra w ie m e to d ą , n a
p ro c e s p rz y sto so w y w a n ia k o m p u te ró w do tej roli, a u to rk a p a trz y h o listy c z n ie i w ie lo a sp e k to w o ,
w s k a z u ją c z m ia n y w p ro w a d z a n e z a ró w n o w s p rz ę c ie k o m p u te ro w y m , jak i w a p lik a c ja c h p r o
g ra m o w y c h , z m ie n ia ją c e się z c z a se m m o żliw o śc i te c h n ic z n e i z ad z iw ia jąc o silne o d d z ia ły w an ie
trad y c y jn e j s tru k tu ry i fu n k c jo n a ln o ś c i książki, n a k o n c e p c je d o sk o n a le n ia n a rz ę d z i k o m p u te ro
w y c h p rz e z o d tw a r z a n ie w ła śc iw o śc i k sią ż k i w ś ro d o w is k u c y fro w y m . M . G ó ra lsk a p re z e n tu je
ta k ie zjaw iska, w id o c z n e w trz e c h o b sz a ra c h : (1) w y k o rz y sty w a n ia k o m p u te ró w jak o u rz ą d z e ń do
p isa n ia , d y stry b u c ji i c z y ta n ia te k s tu ; (2) re d a g o w a n ia d o k u m e n tó w te k s to w y c h i h ip e rte k s to w y c h
o ra z (3) u ż y tk o w a n ia e le k tro n ic z n y c h z a p isó w jak o now ej fo rm y e -k siąż k i o d czy ty w a n ej n a co raz
b a rd ziej fu n k c jo n a ln y c h c z y tn ik a c h (K indle).
R ozdział c zw a rty p o św ię c o n y j est w y k o rzy sty w an iu k o m p u te ró w do p rz e tw a rz a n ia d a n y ch te k s to
w y ch z n o w u w trz e c h , w y b ra n y ch p rz ez a u to rk ę o b sz a ra c h : (1) tw o rz e n ia k o n k o rd a n c ji i indeksów ,
z k tó ry m w ią żą się p ierw sze z as to s o w a n ia te c h n o lo g ii k o m p u te ro w e j w b a d a n ia c h języ k o zn aw czy ch
i lite ra tu ro z n a w c z y c h , i k tó re dało p o c z ą te k sy ste m o m a u to m a ty c z n e g o in d ek so w a n ia ; (2) ro zw o ju
b ib lio g ra fic z n y c h i p e ln o te k s to w y c h baz d a n y c h o ra z n a rz ę d z i ich p rz e sz u k iw a n ia ; (3) in d e k s o
w a n ia z a w a rto śc i k siążek d ru k o w a n y c h , k tó re w iąże się z p ro je k ta m i d ig ita liz ac ji p iśm ie n n ic tw a
i u m o żliw ien ia n a szero k ą skalę k o m p u te ro w e g o p e ln o te k sto w e g o p rz esz u k iw a n ia w ielkich z aso b ó w
cyfrow o z ap isa n eg o p iśm ie n n ic tw a , z a p o m o c ą w y szu k iw arek in te rn e to w y c h (p ro jek ty G o o g le P rin t
i G o o g le B ooks).
D w a o s ta tn ie ro z d z ia ły czę śc i o b e jm u jąc ej an alizę cyfrow ej re w o lu cji m ed ia ln e j, M . G ó ra lsk a
p o św ię c a k w e stii u d o s tę p n ia n ia p iśm ie n n ic tw a w śro d o w islm cy fro w y m i to cz o n ej o d k o ń c a la t 70.
X X w iek u dyskusji o p rz y sz ło śc i k sią żk i d ru k o w a n ej i z a s tą p ie n iu jej p rz e z p iś m ie n n ą k o m u n ik a c ję
cyfrow ą. P ro ces z astę p o w a n ia książk i d ru k o w a n ej elel<tronicznym z a p ise m te k s tó w a u to rk a p re z e n
tu je n a trz e c h ró ż n y ch p rz y k ła d ac h : encyldopedii, b ib lio tek cyfrow ych i in n y ch kolekcji d o lm m e n tó w
e le k tro n ic z n y c h oraz n o w y c h fo rm lite rac k ic h , k sz ta łto w a n y c h w śro d o w isk u cyfrow ym . P ierw szy
p rz y k ła d d o b rz e ilu stru je - z jed n e j stro n y - d o sto so w a n ie w sp ó łczesn ej te c h n o lo g ii k o m p u te ro w e j
do p o trz e b u d o stę p n ia n ia w ie d zy encyklopedycznej, jej u p o w sz e c h n ia n ia i a ktualizow ania, a z drugiej
w ielo ść p o d e jm o w a n y c h w ty m z ak re sie inicjatyw , k tó ry c h trw a ło ś ć o sta te c z n ie z a p e w n io n a z o sta ła
alb o p rz e z z aa n g aż o w a n ie się w tę d z ia ła ln o ść w ielk ich w ydaw ców e n cy k lo p ed ii trad y c y jn y c h (np.
B rita n n ic a O n lin e), albo p rę ż n y r u c h sp o łe c z n o śc io w y (W ikipedia). U d o s tę p n ia n ie w ie d zy e n cy k lo
p e d y czn ej w sie cio w y m śro d o w isk u cy fro w y m d o b rz e też d e m o n s tru je no w e zjaw iska, m ożliw ości
i p ro b le m y z w ią z a n e z tra n s fe re m w ie d z y w w a ru n k a c h n ie k o n tro lo w a n e g o p rz e z a u to ry te ty jej
tw o rz e n ia o ra z sp o łe c z n y c h o c ze k iw ań n ie o g ra n ic z o n e j d o stę p n o śc i tej w iedzy. Z k o lei p rz y k ła d
tw o rz e n ia kolekcji c y frow ych d o k u m e n tó w p o k a zu je w y k o rz y sty w a n ie p o d e jśc ia o p a rte g o n a trad y cyj nej m eto d y ce bibliotekarskiej do o rg a n iz o w a n ia d o stę p u do z d igitalizow anych fo rm p iśm ie n n ictw a
p ie rw o tn ie d ru k o w a n e g o , k tó re g o kolekcje tw o rz o n e są celow o d la u p o w s z e c h n ia n ia d z ie d z ic tw a
k u ltu ro w e g o w e w s p ó łc z esn y c h sp o łe cz eń stw ac h . Te zw ykle s ta ra n n ie d o b ra n e i o p ra c o w a n e k o
lekcje sta n o w ią o b e cn ie zasó b ju ż z n a c z ą c y ilościow o i b ez w ą tp ie n ia p rzy cz y n ia ją się do w łą cz an ia
w e le k tro n ic z n y ob ieg co raz w iększej czę śc i p iśm ie n n ic tw a trad y c y jn e g o . N ie k w e stio n u ją c w ięc
w a rto śc i ty c h pro jek tó w , trz e b a je d n a k zauw ażyć, że n ajw iększy w p ły w n a w p ro w a d z e n ie p iśm ie n
n ic tw a d ru k o w a n e g o d o cyfrow ej k o m u n ik a c ji p iśm ie n n e j m ają p ro je k ty i d z ia ła n ia firm y G oogle,
k tó re m im o ró ż n y ch k o n tro w e rs ji ju ż dziś z a p e w n ia ją (w p raw d zie słabo u p o rz ą d k o w a n y ) d o stę p do
najw ięk szy ch z a so b ó w zd ig italizo w a n e g o i o ry g in aln ie d ig ita ln e g o p iśm ie n n ic tw a .
W k ilk u n a s to s tro n ic o w y m o m ó w ie n iu k w e stii k s z ta łto w a n ia się tzw . lite r a tu r y e le k tro n ic z n e j,
M . G ó ra ls k a u k a z u je n a to m ia s t w p ły w te c h n o lo g ii k o m p u te ro w e j n a fo rm o w a n ie się n o w y c h
fo r m lite ra c k ic h , ta k ic h ja k n p . p o w ie ść h ip e rte k s to w a (h ip erfik cja ), tw ó rc z o ś ć h ip e rm e d ia ln a ,
fikcja in te ra k ty w n a , n a rra c ja lo k a c y jn a , tw ó rc z o ś ć c y b e rte k s to w a czy p o e z ja flaszo w a. Ic h u p o
w s z e c h n ie n ie p o tw ie rd z ić m o g ło b y , że te c h n o lo g ia k o m p u te r o w a o sią g n ę ła s ta tu s p ra w d z iw ie
u n iw e rsa ln e g o n a rz ę d z ia p iś m ie n n o ś c i, w y k o rz y sty w a n e g o n ie ty lk o do u d o s tę p n ia n ia fo rm p iś
m ie n n ic tw a u k sz ta łto w a n y c h w tra d y c ji p ism a i d ru k u , ale też w tw ó rc z o śc i lite rac k ie j jak o jej sw o
iste tw o rz y w o , w p ły w a jąc ró w n ie ż n a p r z e o b ra ż e n ia p ra k ty k le k tu ro w y c h . E k sp lo ra c ja m o żliw o śc i
k o m p u te ró w w ty m z a k re sie w y ra ź n ie p o s tę p u je , c h o ć t r u d n o b y ło b y o b e c n ie lite ra c k ą tw ó rc z o ść
e le k tro n ic z n ą u z n a ć za tr e n d d o m in u ją c y w e w sp ó łc z e sn e j lite ra tu rz e . K w estią o tw a rtą p o z o sta je
z a te m to , w ja k im s to p n iu te c h n o lo g ia k o m p u te ro w a z m ie n i tw ó rc z o ść lite ra c k ą , ale jej w p ły w n a
n ią je s t ju ż w idoczny.
135
136
O p isa n e w e w cześn iejszy ch ro z d z ia ła c h zjaw iska sk łan iają do dyskusji n a d p rz y sz ło śc ią k siążki
d ru k o w a n ej, I<tórej o m ó w ie n ie m M . G ó ra łsk a zam y k a ro z w a ż a n ia z a w a rte w drugiej części książki.
U z n aje ją za kołejn y charal< terystyczny rys do k o n u jącej się re w o łu cji m ed iałn ej: sp ó r m ię d z y zw ołe n n ik a m i m e d iu m „stareg o ” (m .in. T. R oszak, N . P o stm a n , C. Stołł, U. Eco, M . H eim , P. D uguid,
D. I<ercI<hove, A . K een, A . G ra fto n ) i e n tu z ja s ta m i m e d iu m „ n o w eg o ” (np. J. B ołter, G . L andów ,
R. C oover, N . N e g ro p o n te , R. K urzw eił, K. Kełły, J. W eisb erg ). A u to rk a w ła sn e g o sta n o w isk a nie
d e łd a ru je , c h o ć w ydaje się p rz y jm o w a ć p o sta w ę ra cjo n ałizu ją cą t e n spór, w y ra ż o n ą przeł<onaniem ,
że od ejście o d druł<u n a rzecz ł< om puterów n ie o z n a c z a k o ń c a p iśm ie n n o śc i, a je d y n ie z m ia n ę jej
o b łic z a i k sz ta łto w a n ie now ej fo rm y książki.
W trze cie j, o sta tn ie j części książki, a u to rk a p o rz ą d łm je w n io sk i z p rz e p ro w a d z o n e j anałizy p rz e
b ie g u i cec h c h ara k te ry z u ją c y c h cy fro w ą re w o łu cję m e d ia łn ą , sto su ją c w ty m cełu w cześniej p rzez
siebie z a p ro p o n o w a n y o g ó łn y m o d e ł re w o łu cji m ed ia łn e j. N a jp ie rw w ięc p r z y p o m in a sy m p to m y
k ry z y su sy ste m u k o m u n ik a c ji o p a rte j n a d ru k u , p óźniej najb ard ziej z n a c z ą c e e ta p y k sz ta łto w a n ia
się in n o w a c ji te c h n o ło g ic z n e j, ł<tóra s ta ła się p o d s ta w ą n o w e g o sy s te m u k o m u n ik a c ji cyfrow ej.
W ią ż e k o łe jn e fazy ro z w o ju te c h n o ło g ii k o m p u te ro w e j jak o n a rz ę d z ia k o m u n ik a c ji p iśm ie n n e j
z n a ra s ta n ie m d e b a ty o p rz y sz ło śc i k sią żk i d ru k o w a n ej. S taw ia tezę, że „sy stem k o m u n ik a c ji ełeł<tro n ic z n e j o d p rz e ło m u w ieków fu n k c jo n u je ju ż w z a sad z ie w p e łn y m zak resie, to z n a c z y u m o żłiw ia
tw o rz e n ie , p rz ec h o w y w a n ie, d y stry b u o w a n ie i o d czy ty w a n ie d o k u m e n tó w ró ż n eg o ty p u w y łączn ie
w śro d o w isłm c y frow ym ” (s. 246). A u to rk a z a u w a ż a w p ra w d z ie , że sy ste m te n jeszc ze rozw ija się
i jeg o p e łn e u k sz ta łto w a n ie z a b ra ć m o że jeszc ze dłu g i czas, ałe u z n aje, że je s t to ju ż m o m e n t, kied y
m o ż n a p o d ją ć an ałizę efektów rew o łu cji cyfrow ej w k o m u n ik a c ji p iśm ie n n e j. N a łeż ą do n ich z m ia n y
w d o św ia d c za n iu p rzez u c ze stn ik ó w k om unikacj i piśm ien n ej c zasu i p rz estrz en i, k tó ry m M . G órałska
p o św ię c iła o d rę b n ą książkę, w y d a n ą trz y ła ta w cześniej {K siążki, now e m e d ia i ich czasoprzestrzenie,
W a rsz a w a 2009). W P iśm ien n o ści i rew olucji cyfrow ej anałizę ty ch efek tó w p rz e p ro w a d z a n a to m ia s t
w o d n ie s ie n iu d o c z te re c h p ra w id ło w o śc i o b se rw o w a n y c h już p rz e z b a d a c z y d w ó c h w c z e śn ie j
szych p rz e m ia n sy ste m ó w k o m u n ik a c ji sp o łeczn ej - trz y p ierw sze w skazuje za Jackiem G o o d y m ,
c z w a rte je s t jej w ła sn ą o b se rw a cją . P ie rw sz ą p ra w id ło w o ść sta n o w i zjawisł<o n a ra s ta n ia z aso b ó w
p iśm ie n n ictw a , IctóreM . G ó rałsk a o k re śla m u ltip lik a c ję . D ru g ą - zjaw isko zw ięk szan ia się społecznej
d o s tę p n o śc i p iśm ie n n ic tw a , o k re śło n e jak o d e m o k ra ty za c ja . T rz e c im - m n o ż e n ie się z a s to s o w a ń
p ism a , o k re śło n e d yw ersyfikacją. P ra w id ło w o śc ią c z w a rtą , k tó rą a u to rk a u w a ż a za n a jisto tn ie jsz ą
d ła specyfiki re w o łu cji m ed ia łn y c h je s t technicyzacja, czyłi n a ra sta n ie z ło ż o n o śc i in s tru m e n ta r iu m
p iśm ie n n o śc i. A n a łiz a ty ch p ra w id ło w o ści p rz e d sta w io n a w ł<ołejnych c z te re c h ro z d z ia ła c h o statn iej
części książki, z g o d n ie z z a ło ż e n ie m a u to rk i, p o k a zu je jak w ogółe re w o łu cje m e d ia łn e w p ły n ę ły n a
rozw ój p iśm ie n n o śc i i jak re w o łu cja cyfrow a w p isu je się w te n g e n era łn y m o d eł z m ia n z ac h o d z ą c y c h
w k o m u n ik a c ji p iśm ie n n e j.
K siążk a M a łg o rz a ty G ó ra łsk iej P iś m ie n n o ść i re w o lu cja cyfi-owa je s t łeł<turą b a rd z o ciekaw ą,
n iezw yłde b o g a tą fak to g ra fic z n ie i p o b u d z a ją c ą do refleksji n ie tyłko o p rz e m ia n a c h , ałe też o u n iw e rsa łiz m ie k o m u n ik a c ji p iśm ie n n e j. N a p o d sta w ie a n ałizy łite ra tu ry p rz e d m io tu i b o g a te g o m a
te r ia łu ź ró d ło w e g o , c z e rp a n e g o p rz e d e w szy stk im z a rc h iw ó w cy fro w y ch łiczn y ch , w w ię k sz o ści
a m e ry k ań sk ic h , in sty tu c ji i o rg an izacji z aa n g aż o w a n y ch w rozw ój tec h n o ło g ii cyfrow ej oraz z aso b ó w
I n te rn e t A rch iv e, a u to rk a z g ro m a d z iła w n im im p o n u ją c y m ate ria ł, k tó ry w sp o só b w ie lo stro n n y
d o k u m e n tu je p rz e b ie g i sp ecy ficzn e cech y tra n s fo rm a c ji sy ste m u k o m u n ik a c ji p iśm ie n n e j, d o k o
nującej się w w yniłm jej cyfryzacji. Z a p ro p o n o w a ła o ry g in ałn ą ł<oncepcję h o listy c z n eg o sp o jrz e n ia
n a m e c h a n iz m y ro z w o ju k o m u n ik a c ji sp o łe cz n ej z a p o m o c ą słow a p isa n eg o oraz k a te g o ry za c ji z a
c h o d z ą c y c h w niej p rz e o b ra ż e ń . M e to d a ta u m o żłiw iła jej p rz e d sta w ie n ie sy n tezy tej p ro b le m a ty k i
i w y k a za n ie ciągłości k o m u n ik a c ji p iśm ie n n e j. N a to m ia st z d efin io w an ie p o ję c ia rew o łu cji m ediałnej
jak o zjaw iska, k tó re d e cy d u je o p o d sta w o w y c h sp o so b a c h istn ie n ia p iśm ie n n ic tw a oraz k sz tałtu je
w a ru n k i jeg o p ro d u k c ji, u d o stę p n ia n ia i o d b io ru , pozw o łiło a u to rc e w yjaśnić c h a ra k te r z m ia n p o w o
d o w a n y ch p rz ez in n o w a cje te c h n o lo g ic z n e o re w o lu cy jn y m p o ten c jałe. W a rto też z w ró cić u w ag ę na
k o n sta ta c je a u to rk i d o ty cz ąc e w y stę p o w a n ia w h isto rii te c h n o lo g ii k o m p u te ro w e j z a g a d n ie ń zw ią
z a n y c h z p iśm ie n n ic tw e m i jeg o o b ieg ie m w sp o łe c z e ń stw ie oraz z k o m u n ik a c ją za p o m o c ą słow a
p isa n eg o m ię d z y łu d ź m i i m ię d z y czło w iek ie m a k o m p u te re m . Ś w ietn ie u k a zu ją o n e p rz e n ik a n ie się
i sp ła ta n ie w b a d a n ia c h n a d w sp ó łc z esn ą rzeczy w isto ścią k o m unikacyj n ą z a in te re so w a ń bibłiołogów ,
in fo rm a to ło g ó w i h isto ry k ó w info rm aty k i.
Instytut Informacji Naukowej i Studiów Bibliologicznych
Uniwersytet Warszawski
Nadesłano: 30.01.2014.
W ładysław Marel< Kolasa: Historiografia prasy polskiej (do 1918 roku) naukometryczna analiza dyscypliny (1945-2009). Kraków: W ydaw Nauk.
Uniwersytetu Pedagogicznego, 2013, ss. 528 + CD. Seria „Prace Monograficzne”
678. ISSN 0239-6025. ISBN 978-83-7271-843-1
w sw ojej m o n o g rafii W ła d y sław M a rek K ołasa p o d d a ł w ieloaspektow ej an alizie b ib łio m etry cz n e j
d o ro b e k b a d aw c z y i o siąg n ięcia h isto ry k ó w p ra sy polskiej z la t f 9 4 5 -2 0 0 9 . U w zg lęd n ił publikacje,
w k tó ry c h o m aw iali o n i sta n i rozw ój polskiej p ra sy o d jej p o c z ą tk ó w do f 9 f 8 r. A u to r cały te n okres
p o d zielił na dw a działy głów ne: w p ierw szy m z nich objął b a d an iam i z b ió r p ra c n a d d aw n ą p ra są polską
(tj. do f8 6 4 r.), w d ru g im zaś - n a d p ra są d oby popo w stan io w ej ( f 8 6 4 - f 9 f 8 ) . Z asto so w a ł w ięc p o d z ia ł
w e d łu g ok resó w h isto ry cz n y ch , d o d a tk o w o o so b n o w ydzielił p ra sę p o lsk ą za g ra n ic ą (l<tórą n a stęp n ie
w łączy ł do o d p o w ie d n ic h d z ia łó w głó w n y ch ), o p ra c o w a n ia ogólne, h isto rię ra d io fo n ii i telew izji,
m e to d o lo g ię b a d a ń h isto ry c z n o p ra so w y c h . W o b ręb ie p o sz c ze g ó ln y c h d z ia łó w z a s to s o w a ł dalsze
p odziały, zg o d n ie ze specyfiką i z a w a rto śc ią d z ia łó w g łó w nych. W su m ie książka sk ład a się z trz e c h
ro zd ziałó w , d z ie ląc y ch się n a p o d ro z d ziały . P ie rw sz y z n ic h szczeg ó ło w o o b jaśn ia p rz y ję te p rz ez
a u to ra z ało że n ia i m e to d y b adaw cze, opis z a sa d b u d o w y i z aw a rto śc i o p raco w an ej p rz e z niego bazy
d a n y ch (Indeks C y to w a ń H isto rio g rafii M e d ió w Polskich), k tó ra s ta ła się p o d sta w o w y m n a rz ę d z ie m
d o o cen y analizow anej dyscypliny. R ozdział te n z aw ie ra też h ip o te z y b ad aw cze p o tw ie rd z o n e p rzez
w stę p n e w yn ik i b ib łio m etry cz n e j analizy z g ro m a d z o n e g o w b azie m ate ria łu . D w a k olejne ro zd ziały
łąc zą w sobie b a rd z o szczegółow e analizy sta n u b a d a ń (p iśm ie n n ictw a ) n a d rozw oj e m polskiej p ra sy
z w n ild iw y m o b ra z e m h isto rii p ra sy w c ały m o m aw ia n y m okresie. O b s z e rn e (29 stro n ) z a k o ń c z e
nie p ra c y nie tylko z b ie ra w n io sk i w ynikające z p o p rz e d n ic h rozdziałów , ale w p ro w a d z a też now e
u sta le n ia, zw iąz an e z ró ż n ic a m i i p o d o b ie ń s tw a m i w ro z w o ju b a d a ń n a d p ra s ą w o b u o m aw ian y ch
p rz e d z ia ła c h czasow ych (do f 864 r. i p o p o w s ta n iu sty c zn io w y m do k o ń c a I w ojny św iatow ej) oraz
fo rm u łu je p o stu la ty d o tyczące p o d jęc ia b a d a ń w o b sz a ra c h słabo do tej p o ry ro zp o zn an y ch . R ozpraw ę
u z u p e łn ia bibliografia, k tó ra w y o d rę b n ia p ra c e m e to d o lo g ic z n e (łączy tu m eto d o lo g ię b a d a ń b ibliom etry cz n y c h , h isto ry cz n y ch , p ra so zn a w c z y ch oraz u w z g lęd n ia p ra c e z z a k re su k ry ty k i naukow ej)
o ra z - w w y b o rz e (ok. 600 pozycji) - o p ra c o w a n ia z h isto rii p ra sy polskiej w ra z z d o d a tk o w y m i
is to tn y m i d a n y m i o k ażd ej p u b lik a c ji (o z n ac ze n ie jej p rz y n a le ż n o śc i d o d z ia łu , lic z b a c y to w ań ).
P e łn ą b ibliografię p ra c n au k o w y ch z z a k re su h isto rii prasy, lic z ąc ą 4553 pozycje, z k tó ry c h k ażd a
z aw ie ra tak ż e w a żn e d a n e d o d a tk o w e, do łączy ł a u to r n a płycie CD . R ozpraw ę u z u p e łn ia ją p o n a d to
in d ek sy i w ykazy: in d ek s u w z g lęd n io n y ch w p ra c y ty tu łó w c za so p ism i g a ze t z la t f 5 0 f - f 9 f 8; indeks
o só b w y m ien ia n y ch w tek ście i p rz y p isa c h dysertacji; spis tabel, w ykresów , ry su n k ó w i m ap. B ardzo
p rz y d a łb y się ró w n ież in d ek s p rz ed m io to w y , gdyż h a rm o n ijn ie p o łąc zy łb y w ie lo k ro tn ie p o ru sz a n e
w ro z p ra w ie w ątki tem a ty c zn e , te sam e, c h o ć o d n o sz ą c e się do ró ż n y ch okresów .
ZIN 2014, 52(1), 137-140
137
138
M arta Skalska-Zlat
T em aty k a i sp o só b u jęc ia p ro b le m u w d y se rta c ji W . K olasy n a p e w n o z a in te re su je p rz ed sta w icie li
sz e ro k o ro z u m ia n e j h u m a n isty k i, p rz e d e w sz y stk im p ra so zn a w c ó w , h isto ry k ó w dziejów , n a u k o znaw có w , b ibliologów , lite ra tu ro z n a w c ó w i p o lito lo g ó w . Ta in te rd y s c y p lin a rn o ś ć p rz e d m io to w a
i m eto d o lo g ic z n a z a z n a c z o n a je s t ju ż w ty tu le d zieła. G łów ny cel badaw czy, jak im je s t system atyzacja
i o c e n a d o ro b k u n a d p o z n a n ie m d z ie jó w p ra sy polskiej, a u to r sta ra ł się z rea liz o w a ć w p ie rw sz y m
rz ę d z ie za p o m o c ą m e to d b ib lio m e trii, n ie o d ż eg n u jąc się je d n a k o d m e to d sto so w an y c h w in n y ch
n a u k a c h h u m a n isty c z n y c h , p rz e d e w szy stk im h isto rii i p ra so zn a w stw ie . T rak to w a n ie b ib lio m e trii
jako m e to d y podstaw ow ej spo w o d o w ało szereg kom plikacji, z Ictórym i W . K olasa b a rd z o d o b rz e sobie
p o ra d z ił. G d y b y z aw ęził z a sto so w a n ie b ib lio m e trii do tzw . b ib lio m e trii p ro ste j, o graniczającej się do
w n io sk o w a n ia n a p o d sta w ie z b io ru p ra c ź ró d ło w y c h (bieżących), n ie m ia łb y w iększych tru d n o ś c i
z w y b o re m p o d sta w y b adaw czej (m a te ria łu badaw czego). P o n ie w a ż je d n a k z a m ie rz a ł w y k o rzy stać
analizę cytow ań, a zd aw ał sobie spraw ę z nildej re p re z en tac ji p o lsk ich publik acji w istn iejący ch in d ek
sa c h cy to w ań , sa m o d zieln ie o p ra c o w a ł n a rz ę d z ie bad aw cze, u m o żliw iające realizację z am ie rz o n e g o
celu. P rzy g o to w ał się do tego niezw ykle solidnie, ro z p ra c o w u jąc szczegóły i w a ria n ty fu n k c jo n o w an ia
z n a n y c h baz d a n y c h (SCI, SSC I, A & H S C I, S C O P U S ). W re z u lta c ie w c ią g u p ię c iu la t z b u d o w a ł
w s p o m n ia n y ju ż In d e k s c yto w a ń histo rio g ra fii m e d ió w p o lsk ic h (IC H M P ), k tó ry p o słu ż y ł m u do
w ie lo a sp e k to w eg o w n io sk o w an ia o sta n ie i ro z w o ju h isto rio g ra fii p ra sy polskiej. W a rto tu n a d m ie
nić, iż w o d ró ż n ie n iu o d filadelfijskich in d ek só w c y to w a ń w y jścio w y m m a te ria łe m ź ró d ło w y m stały
się n ie tylko c z a so p ism a, ale ta k ż e książki. S łu szn ie b o w ie m u z n a ł au to r, że to o n e w h u m a n isty c e
o d g ry w a ją ro lę p ie rw sz o rz ę d n ą . K o m p letu jąc m a te ria ł badaw czy, d o k o n a ł m rów czej pracy, a n ali
zu jąc lite ra tu rę p r z e d m io tu z a w a rtą w d y se rta c ja c h d o k to rsk ic h (447) i ro z p ra w a c h h a b ilita cy jn y c h
(87), d o ty cz ąc y c h h isto rii m ediów . O p isy b ib lio g ra fic zn e p u b lik acji z a c z e rp n ą ł też z k ilk u d z iesię ciu
bib lio g rafii p ra so zn a w c z y ch , h isto ry cz n y ch , bib lio lo g iczn y ch . P rz y ty p o w a n iu ty tu łó w c zaso p ism ,
k tó ry c h z a w a rto ść re je stro w a n o w b azie, p o słu ż y ł się ro z k ła d e m B ra d fo rd a , ro z p o cz y n ają c o d cza
so p ism p o d sta w o w y c h , a k o lejn e d zieląc n a g ru p y zaw ierające z b liż o n ą lic z b ę a rtykułów . W tro sc e
o p e łn y o b ra z an alizow anej d yscypliny słu sz n ie a u to r w p ro w a d z ił d o b a z y p e w n ą lic z b ę p u b lik a c ji
p o k re w n y ch (przede w szy stk im p rasoznaw czych). O czy w isty m d o p e łn ie n ie m zw iązków h istoriografii
p ra sy z in n y m i d y scy p lin am i sta ła się a n aliza z aw a rty ch w b azie c ytow ań. W sum ie, n a u ż y te k m o n o
grafii, a u to r p rz ea n alizo w ał 15 041 p ra c b ieżący ch i 4 6 1 6 2 c ytow ań. Tak szero k a p o d sta w a b adaw cza,
sk o n s tru o w a n e p rz ez a u to ra w sk aźn ik i b ib lio m e try c z n e i ich an aliza pozw o liły n a szereg k o n statacji,
u o g ó ln ie ń i u sta le ń d o ty cz ąc y c h w ła śc iw o ści p iśm ie n n ic tw a z z a k re su h isto rii m ediów , ta k ic h jak:
w y ło n ien ie g ru p y a u to ró w p o d sta w o w y c h (ich p ro d u k ty w n o śc i i c y to w aln o śc i), c h ro n o lo g icz n e g o
ro z k ła d u p u b lik a c ji i cy to w ań , c z a su s ta rz e n ia się publikacji, średniej liczby c y to w a ń n a p u blikację,
w zględnej liczby p ra c cytow anych, z ależn o ści m iędzy ro d z a je m publikacji a jej cytow alnością, w pływ u
o k re ślo n y ch ro d z a jó w p u b lik a c ji n a s ta n d o jrz a ło śc i dyscypliny.
W a rto zazn aczy ć, iż u tw o rz o n y p rz ez autora In d e ks p o słu ż y ł nie tylko do w n io sk o w an ia o ro zw o ju
b a d a ń n a d p ra są, ale ta k ż e do b a rd z o in te re su ją c y c h i w a rto śc io w y c h p o ró w n a ń z filadelfijskim i in
d e k sa m i c y to w ań . A u to r u d o w o d n ił w t e n sp o só b , że n a u k i h u m a n isty c z n e (na p rz y k ła d zie h isto rii)
z a c h o w u ją się w sp o só b z b liż o n y do n ie k tó ry c h n a u k p rz y ro d n ic z y c h (n p .m a te ria ło z n a w s tw a , nie
zaś tak , ja k w y n ik a to z a n alizy d a n y ch u jęty c h w h u m a n isty c z n e j części W oS (A rts & H u m a n itie s
C ita tio n Index) (s.30).
R ozw inięcie i u sz c ze g ó ło w ie n ie w niosków , w y n ik a ją cy c h ze s ta n u b a d a ń n a d h is to rią m ediów ,
W . K olasa zaw arł w d w ó ch z asad n icz y c h rozdziałach, k o n c en tru ją c y c h się n a pra sie polskiej do 1964 r.
(Rozdz. 2.) i p rasie polskiej do 1918 (Rozdz. 3.), o c z y m ju ż w yżej w sp o m n ia ła m . O b a okresy - d o strz e
gając ich specyfikę i o d m ie n n o śc i - przean alizo w ał w p o d o b n y sposób: u k a za ł u w a ru n k o w a n ia i ogólne
ten d e n cje w b a d an iac h p ra sy danego okresu, d o k o n a ł szczegółow ej perio d y zacji i system atyzacji b ad ań
w k a żd y m z okresów , w y o d rę b n ił p ra ce p o d sta w o w e (klasyczne) d la p o szczeg ó ln y ch o k resó w i p rz e d
staw ił sylw etki ich autorów , o m ó w ił w a żn e o śro d k i b a d a ń n a d p ra są, o d n ió sł się do w p ły w u w a ru n k ó w
g e o p o lity czn y ch n a rozw ój p ra sy w b a d an y c h o k resach . B rał rów nież p o d u w agę języki p ra sy (język
Władysław M arek Kolasa: Historiografia prasy polskiej...
p o lsk i n a tle in n y ch w ró ż n y ch częściach kraju), ilościow y rozw ój prasy, trw a ło ść g a ze t i czasopism ,
ich c zęstotliw ość. A u to r n ie tylko o m aw ia i in te rp re tu je sta n b a d a ń n a d p ra są, ale w szęd zie ta m , gdzie
to j est m ożliw e, u z u p e łn ia d o ty ch c za so w ą w ied zę o p ra sie n a p o d sta w ie z g ro m a d z o n y c h p rz ez siebie
d a n y ch b ą d ź w ykazów p iśm ie n n ic tw a z am iesz c za n y ch w p ra c a c h in n y ch autorów . P ozw ala m u to
n a d o strz eż en ie n ie d o sta tk ó w d o ty ch czaso w y ch o p raco w ań , z w łaszcza bibliograficznych, k tó re nie
raz p o m ija ły w a żn e d la ro z w o ju p ra sy fakty. D zięki zb u d o w an ej p rz ez siebie b azie m ó g ł m ia ro d ajn ie
ro z p o z n a ć (a n a w et ocenić) n a tę że n ie b a d a ń w ró ż n y ch o b sz a ra c h om aw ianej tem atyki. Z a sto so w a
nie m e to d b ib lio m e trii pozw o liło zaś n a u k a za n ie skali z an ied b a ń , w ty m p rz e d z ia łó w czasow ych,
w k tó ry c h w a żn y te m a t n ie s ta ł się p rz e d m io te m publik acji lu b p o tra k to w a n y z o sta ł p o w ie rzc h o w n ie.
O m ó w ie n ie z a w a rto śc i p ra sy z ró ż n y ch p u n k tó w w id z e n ia p o z w o liło W . K olasie tak ż e n a ujęcie
a sp e k tó w bibliolo g iczn y ch , m .in.: w sk azan ie p ra c o m aw iający ch p ra sę jak o n o śn ik in fo rm a cji o in
sty tu c ja c h ro z p o w sz ec h n iając y c h książk ę czy też p ra c an alizu jąc y ch ró ż n e ro d z aje i fo rm y rek lam y
k sią żk i n a ła m a c h prasy, d o k o n a n ie k ry ty czn ej o c en y s ta n u p ra c d o k u m e n ta c y jn y c h i b ib lio g raficz
nych. Z n au k o zn a w c ze g o p u n k tu w id z en ia in stru k ty w n e są u m ie sz c z o n e w z ak o ń c z e n iu ro z p ra w y
p o ró w n a n ia b a d a ń ro z w o ju p ra s y w o b u p o d s ta w o w y c h d z ia ła c h , k tó r e ró ż n ią się m ię d z y so b ą
n a tę ż e n ie m p ra c b a d aw czy ch , a k ty w n o śc ią i p ro d u k ty w n o ś c ią u p ra w iając y c h je u czo n y c h , lic z b ą
c y to w a n y c h d z ie ł k lasy cz n y ch , lic z b ą c y to w a ń p rz y p a d a ją c y c h n a je d n ą p u b lik a c ję , lic z b ą p ra c
sy n te ty c zn y c h i p rz y cz y n k arsk ic h , liczb ą p o w sta ły c h p ra c d o k to rsk ic h i h ab ilita cy jn y c h , a co za ty m
idzie - w ielk o ścią w k ła d u w b a d a n ia d o k to ra n tó w i h a b ilita n tó w . Ł ączy je n a to m ia s t n ie p rz e rw a
n e - c h o ć o ró ż n y m n a tę ż e n iu - z a in te re so w a n ie b a d ac zy o b o m a d z ia łam i. D o ta k szczegółow ego
p rz e d sta w ie n ia ró ż n y ch c ec h i w ła śc iw o ści p iśm ie n n ic tw a o m aw ianej d yscypliny n iew ątp liw ie p rz y
c zy n iła się d o g łę b n a i w ie lo a sp e k to w a in te rp re ta c ja w y n ik ó w o sią g n ię ty ch za p o m o c ą w sk aźn ik ó w
b ib lio m etry cz n y c h . M o n o g ra fia n ie p rz y n o si w ięc - ta k częsteg o p rz y ilo ścio w y m u jęc iu p ro b le m u w yliczenia, ale do c ie k liw ą i rz e te ln ie p rz e p ro w a d z o n ą k ry ty k ę, k tó ra ry su je so lid n y o b ra z b a d a ń
n a d ro z w o je m prasy. To dużej w agi d o k o n a n ie n a u k o w e, św ia d e ctw o g łębokiej z n a jo m o śc i p ra w
b ib lio m e trii i u m ie ję tn o śc i ich z asto so w an ia .
W ro z p ra w ie z n alaz ło się też tr o c h ę n ie d o c ią g n ię ć z ależ n y c h i n iez ale żn y c h o d a u to ra . M im o
efektow nej szaty z ew n ę trzn e j i p o p ra w n e g o u k sz ta łto w a n ia edyto rsk ieg o tek stu , p o z o sta ło dość d użo
„literów ek”, b łę d n e o d e słan ia do n u m e ró w tabel, b łę d n ie p o d a n e p rz ed z ia ły czasow e. Brak też p recyzji
w używ anej term in o lo g ii. S C I to je d n a (najw cześniejsza) z serii in d ek só w c ytow ań, a nie ich ogólna
nazw a, te rm in referen cje w języ k u p o lsk im o z n ac za z u p e łn ie coś in n eg o niż w angielskim , dlatego
n ależy p o z o sta ć p rz y p o lsk ich o kreśleniach: p rz y p isy i cy to w an ia (n aw et j eśli n iek tó re instytucj e i b a
dacze uży w ają n iep o p ra w n e g o te rm in u ). N ie w ydaje się też tra fn ie u ż y ta z b itk a sło w n a „ k o m p letn e
i re p re z e n ta ty w n e ” (w o d n ie sie n iu do g ro m a d z o n e g o m ate ria łu ): jeśli ju ż , to w o d w ro tn e j kolejności.
N ie p o p ra w n e lo g iczn ie je s t też ro z ró ż n ien ie d w ó c h z biorów : p u b lik a c ji i c y to w a ń (w ty m p rz y p a d k u
c y to w an ia to też publikacj e). W a rto byłoby też z n aleźć trafn iejsz e określenie niż „prace j e d n o stk o w e ”
n a p u b lik acje p o św ię c o n e w ąskim , szczeg ó ło w y m z a g a d n ie n io m (p rze c iw staw n e p ra c o m sy n te ty c z
nym ). M a m też obaw y co do p o p ra w n o śc i z esta w io n y ch liczb publik acji w p o sz c ze g ó ln y c h okresach.
W b a d a n ia c h b ib lio m etry cz n y c h ro k z am y k a ją c y je d e n z p rz ed z ia łó w czasow ych n ie m o że być je d n o
cześnie ro k iem otw ierający m p rz e d z ia ł kolejny. G rozi to p o d w ó jn y m lic z e n ie m publikacji d otyczących
ow ego roku, a co za ty m idzie - z n ie k sz ta łc e n ie m w yników . A u to r n ie in fo rm u je, czy i ja k w y b rn ą ł
z teg o k ło p o tu p rz y ilościow ej an alizie p iśm ie n n ic tw a w zazęb iający ch się o k re sac h h isto ry cz n y ch
(np. Tab. 8). M a m też obaw y zw iąz an e z c zy teln o ścią ty tu łu m onografii. W ydaje się, że nie je s t o n dla
w szy stk ich je d n a k o w o zrozum iały, b ez d o d a tk o w eg o w głęb ien ia się w w y ja śn ien ia a u to ra z aw a rte w e
„W stępie” do pracy. W ystępuj ą w n im b o w ie m - m o g łoby się w ydaw ać - dw ie ro z b ie żn e c ez u ry c za so
we. Z m ojego p u n k tu w id z en ia m o ż n a było jak o d o p e łn ie n ie ty tu łu z asad n icz e g o p o z o staw ić jedynie:
n a u k o m e tr y c zn a a n a liz a d yscyp lin y b ez p o d a w a n ia p rz e d z ia łu czasow ego lu b - jeśli a u to r u z n ał, że
w szystko należy z m ieścić n a karcie tytułow ej - u z u p e łn ić o d p o w ie d n io ty tu ł: H istoriografia p ra s y
p o lsk ie j do 1918 ro k u w św ietle p iśm ie n n ic tw a z l a t 1 9 4 5 -2 0 0 9 . N a u k o m e tr y c zn a a n a liz a dyscypliny.
139
140
M ałgorzata Kisilowska
R e asu m u ją c d o ty ch c za so w e uw agi, o p in ie i oceny, n ależy raz jeszc ze p o d k re ślić n ie z a p rz e c z a l
n e w a lo ry m o n o g ra fii W . Kolasy, do k tó ry c h należy; p o d ję c ie z a n ie d b a n e g o d o ty c h c z a s o b sz a ru
b a d a ń ; z n a c z e n ie p o d ję te g o p ro b le m u d la w ielu sp e c ja ln o ści h u m an isty c zn y c h ; objęcie b a d a n ia m i
ro zległego czasu; stw o rz en ie oryg in aln ej k o n c e p c ji b a d a ń ; u tw o rz e n ie o d p o d sta w o b sz e rn e j b a zy
d an y ch ; w y ją tk o w a s k r u p u la tn o ś ć i w n ik liw o ść b a d aw c z a, k tó re d o p ro w a d z iły do u k a z a n ia skali
fa k tó w - d o tą d w ro z w o ju b a d a ń n a d p ra są n ie d o strz e g a n y c h , lu b co najw yżej w y czu w an y ch in tu i
cyjnie. W y n ik i o sią g n ię te w b a d a n ia c h w y ró ż n iają się w s z e c h stro n n y m i, d o ciek liw y m i analizam i,
rz e te ln ą e ru d y cją i o ry g in aln o śc ią m e to d y c z n ą . D zięki n aukoznaw czej in te rp re ta c ji z g ro m a d z o n e g o
m a te ria łu b a d aw c z eg o a u to r n ie tylko o c e n ił s ta n i rozw ój h isto rio g ra fii p ra sy polskiej, ale z b u d o w a ł
m o d e l p o stę p o w a n ia b ad aw czeg o , l<tóry m o że być z p o w o d z e n ie m w y k o rz y stan y w o c en ie d o ro b k u
in n y c h dyscyplin.
M arta Skalska-Zlat
In sty tu t Informacji N aukowej i Bibliotekoznawstwa
Uniwersytet Wrocławski
Sebastian Dawid Kotuła: Komunikacja bibliologiczna wobec World Wide
Web. Lublin: Wydaw. UMCS, 2013, ss. 170. ISBN 978-83-7784-443-4
Je d n y m z zaw sze a k tu a ln y ch z a d a ń i n u rtó w d z ia ła ln o śc i b adaw czej je s t ro z b u d o w y w a n ie a p a ra tu
te rm in o lo g ic z n e g o i d b a ło ść o p o p ra w n o ść d e fin icy jn ą w y ra ż e ń w p ro w a d z a n y c h do jęz y k a n a u k o
w ego, a ta k ż e ich a k tu a ln o ść . P race te rm in o lo g ic z n e w ią żą się n ie o d łą c z n ie z k sz ta łto w a n ie m te o rii
d a n eg o o b sz a ru b ad aw czeg o , o b a te p ro c e sy o d d z ia łu ją n a siebie w z aje m n ie . N ie m o ż liw y w ydaje się
rozw ój w ie d zy teo re ty c z n e j b ez o d p o w ie d n ie g o z a s o b u leksykalnego, k tó ry m m o ż n a ją w yrazić, a z
drugiej stro n y - n a zw a n ie d o strz e g a n y c h , n o w y c h zjaw isk lu b p ro c e só w je s t p u n k te m w yjścia do
kolejn y ch p rz e d się w z ię ć eksp lo racy jn y ch .
K siążka S e b a stia n a D aw ida K otu ły p t. K o m u n ik a c ja b ibliologiczna w obec W orld W id e W eb, p rz y
g o to w a n a n a p o d sta w ie ro z p ra w y d o k to rsk iej p o d ty m sa m y m ty tu łe m , o b ro n io n e j w 2013 r. n a
U n iw e rsy tec ie W arszaw sk im , n ależy do teg o w łaśn ie n u r tu b a d aw czeg o . P ra c a sk ła d a się z trz e c h
rozdziałów , o b e jm u je 386 pozycji biblio g raficzn y ch - w w ięk szo ści lite ra tu ry polskiej, ale w znaczn ej
części ró w n ie ż anglojęzycznej.
A u to r p o d ją ł u d a n ą p ró b ę sk o n fro n to w a n ia z a p ro p o n o w a n e g o w lite ra tu rz e p rz e d m io tu w la
ta c h 80. X X w. te r m in u „ k o m u n ik a cja b ib lio lo g ic z n a ” o ra z m o d e lu tejż e k o m u n ik a c ji, z w y m o g a m i
w sp ó łc z esn e g o p o la bad aw czeg o b ibliologii i in fo rm ato lo g ii, w ty m ze z m ia n a m i w p ro c e sa c h b ibliologicznych, jak ie w ynikają z z asto so w a n ia n o w o c ze sn y c h te c h n o lo g ii in fo rm acy jn y ch . Sw oje b a d a n ia
o p a rł w z n a c z ą c y m s to p n iu n a sc h e m a cie tejże k o m u n ik a c ji, o p ra c o w a n y m w Polsce p rz e z Jerzego
W . Z aw iszę w 1980 r., ale p ro p o n o w a n y m w ta m ty m czasie ta k ż e p rz ez b a d a c z y anglojęzycznych.
O d w o łu ją c się do o k o lic z n o ści z e w n ę trz n y c h w p ły w ający ch n a k sz ta łt i p rz e b ie g teg o p ro c e su , a u
to r z a p ro p o n o w a ł zn ow elizow any, w ła sn y m o d e l k o m u n ik a c ji b ibliologicznej oraz w p ro w ad z en ie
te rm in ó w „ cyfrow a k o m u n ik a c ja b ib lio lo g ic z n a ” i „sieciow a k o m u n ik a c ja b ib lio lo g ic z n a ” - z ich
u z a s a d n ie n ie m i egzem plifikacją.
W rozdziale p ierw szy m S. K otuła p rz e d sta w ił trz y czyn n ik i z ew n ę trz n e , k o n tek sto w e, p ow odujące
k o n iec zn o ść a d ap tac ji m o d elu „tradycyjnej” k o m u n ik acji bibliologicznej do rzeczyw istości w irtu aln ej
oraz w p ro w a d z e n ia n o w y ch te rm in ó w („cyfrow a” i „sieciow a” k o m u n ik a c ja bib lio lo g iczn a). Z aliczył
d o n ich: rozw ój te c h n o lo g ii te le in fo rm a ty c z n y c h , w ty m szcze g ó ln ie n a rz ę d z i sp o łe c z n o śc io w y c h
ZIN 2014, 52(1), 140-144
Sebastian D awid Kotula: Komunikacja hihliologiczna wobec...
ty p u W eb 2.0 w sieci in te rn e to w e j, z m ie n ia ją c y c h relacje m ię d z y a u to ra m i i c z y te ln ik a m i książek;
re aliz a cję id ei S ieci (p o c zą w sz y o d jej w y m ia ru tra n s p o rto w e g o i k o m u n ik a c y jn e g o , p o śro d o w isk o
w irtu a ln e ); k o n c e p c ję i p rz y k ła d y re aliz a cji h ip e r te k s tu jak o sp ecy ficzn ej, n ielin ea rn ej fo rm y u p o
rz ą d k o w a n ia , p rz e k a z u i o d c z y ty w a n ia treści.
W ro z d z ia le d r u g im a u to r o m ó w ił sp ecy fik ę k o m u n ik a c ji sieciow ej o ra z k o m u n ik a c ji b ib lio lo giczn ej n a tle ogólnej te o rii k o m u n ik o w a n ia w u ję c iu so c jo lo g ic zn y m , h isto ry c z n y m i k u ltu ro w y m .
W y m ie n ił i o m ó w ił c e c h y sp e c y fic z n e d la k o m u n ik a c ji sie cio w e j, re a liz o w a n e j w p r z e s tr z e n i
I n te r n e tu , a ta k ż e jej k a te g o rie - k o m u n ik a c ję b e z p o ś re d n ią (s y n c h ro n ic z n ą ), p o ś r e d n ią (a sy n
c h ro n ic z n ą ), a k ty w n ą , p a sy w n ą o ra z l<om unikację a u to n o m ic z n y c h m aszy n .
K o m u n ik a c ji b ib lio lo g ic z n e j p o ś w ię c o n a je s t z n a c z n a c zę ść ro z d z ia łu d ru g ie g o . A u to r z w ró c ił
u w a g ę n a b ra k k o n k re tn e j d e fin icji te g o t e r m in u w lite r a tu rz e . P o k a z a ł w ie lo a sp e k to w o ść teg o
p ro c e s u , ch ara l< tery z u ją c d o ść sz c ze g ó ło w o je g o p o s z c z e g ó ln e k lu c z o w e e le m e n ty o ra z k o n te k s t
sto so w a n ia . P u n k te m w y jśc ia je s t t u o d w o ła n ie się do sp e c y fik i b ib lio lo g ii ja k o n a u k i, jej p o la
b a d a w c z e g o , jej p o d s ta w o w y c h w s p ó łc z e s n y c h u ję ć (fu n k c jo n a ln e g o i s o c jo lo g ic z n o -fu n k c jo n a ln e g o ). N a s tę p n ie - tr u d n o ś c i w z d e fin io w a n iu p o d s ta w o w e g o d la b ib lio lo g ii te r m in u , ja k im je s t
k sią ż k a , jeg o w ę ż sz e i sz e rsz e in te rp r e ta c je (n a p o d s ta w ie k a te g o ry z a c ji R a d o sław a C y b u lsk ieg o ),
w ty m p o ję c ie „ u n iw e rs u m k sią ż e k ”. O s ta te c z n ie u z n a ł (p o w o łu ją c się m .in . n a p ra c e K rz y sz to fa
M ig o n ia i te g o ż p ro p o z y c ję u z n a n ia „ k siąż k i” z a tzw . te r m in o tw a rty ), że te r m in t e n je s t tr u d n o ,
a lb o w rę c z n ied e fin io w a ln y . W z a m ia n z a p ro p o n o w a ł w p ro w a d z e n ie d o a n a liz y c ec h y „ k siąż k o w a to ś c i” (sp o lsz c z o n e j w e rsji o b e c n e g o w lite r a tu r z e p r z e d m io tu a n g ie lsk ieg o „ b o o k n e s s”), jak o
w y ró ż n ik a o b ie k tó w b a d a ń d z ie d z in o w y c h . N a jo g ó ln ie j m ó w ią c , n a „ k sią ż k o w a to ś ć ” sk ła d a ją się:
te k s t, m a te ria ł, p ro c e s c z y ta n ia , w m n ie jsz y m s to p n iu ta k ż e p o c h o d z e n ie te k s tu o ra z fizy c zn o ść
o b ie k tu . W s p o m n ia n a m a te ria ln o ś ć ( o d n o s z o n a d o n o ś n ik a p a p ie ro w e g o ) t r a c i n a z n a c z e n iu
w m ia rę ro s n ą c e j p o p u la r n o ś c i p u b lik o w a n ia k sią ż e k n a n o ś n ik a c h c y fro w y c h . A u to r tra f n ie
z a u w a ż a , że o sła b ie n ie je d n e j ze sk ła d o w y c h „ k sią ż k o w a to ś c i” je d n a k z n a c z ą c o n ie w p ły w a n a
p o s trz e g a n ie i n a z y w a n ie k s ią ż k ą o b ie k tu c y fro w e g o , p o s ia d a ją c e g o s tr u k tu r ę k o m u n ik a c y jn ą
i p e łn ią c e g o jej isto to w e fu n k c je . Z d e c y d o w a n ie n ie z g a d z a się z c y to w a n y m i s tw ie rd z e n ia m i,
ja k o b y n a „książkę e le k tro n ic z n ą ” sk ła d a ła się tria d a : u rz ą d z e n ie , o p ro g ra m o w a n ie , tre ś ć . „K siążka
sta je się p e w n y m a rte fa k te m k u ltu ro w y m , p o w s z e c h n ie ro z p o z n a w a n y m i u z n a w a n y m w s p o
łe c z n o ś c ia c h p iśm ie n n y c h , w y c h o w a n y c h w k u ltu rz e k sią ż k i” (s. 9 0 - 9 1 ) . C zy m o ż n a w o b e c te g o
z a ło ż y ć , że o b e c n e p o k o le n ia , w y c h o w a n e w k u ltu rz e k sią ż k i - „ in tu ic y jn ie ” w ie d z ą , z ja k ie g o
t y p u o b ie k te m m a ją d o c zy n ien ia ?
P a ra d o k s a ln ie - tr u d n o ś c i w n a z y w a n iu o b ie k tó w p o ja w ia ją c y c h się w w y n ik u s to s o w a n ia
n o w o c z e s n y c h te c h n o lo g ii, t a s w o is ta w s p ó łc z e s n a „ a n a rc h ia ” n a z e w n ic z a (o k tó re j p o n iż e j),
w y m u sz a w rę cz p o w r ó t d o ź ró d e ł, w ty m p rz y p a d k u - p rz y jrz e n ie się c e c h o m is to to w y m k siążki.
W dalszej części ro z d ziału d rugiego a u to r p rz y p o m n ia ł i o m ó w ił m odele k o m u n ik acji b ibliologicz
nej Jerzego W . Z aw iszy z 1980 r. o ra z R o b e rta D a rn to n a z 1983 r. N a ich p o d sta w ie , u w z g lęd n iają c
k o n te k s t społeczny, sy stem o w y i tec h n o lo g ic zn y , z a p ro p o n o w a ł z ak tu a liz o w a n y m o d el k o m u n ik a c ji
b ib lio lo g ic z n ej, o d p o w ia d a ją c y jej w sp ó łc z e sn y m re aliz a cjo m . S k ła d ają się n a ń : a u to r i d zieło (ele
m e n ty n ie b ę d ą c e p rz e d m io te m b a d a ń klasycznej biblio lo g ii, ale n ie z b ę d n e d la re aliz a cji p ro c e só w
b ib lio lo g ic z n y ch ), a p rz e d e w szy stk im k sią żk a i o d b io rc a , fu n k c jo n u ją c e w k o n te k ś c ie i p o łą c z o n e
lic z n y m i in te ra k c ja m i. Jak ju ż w s p o m n ia n o , S. K o tu ła nie sfo rm u ło w a ł defin icji k o m u n ik a c ji b i
b lio lo g icz n ej, o m ó w ił je d n a k d o k ła d n ie jej e lem en ty , u z a s a d n ił k o n ie c z n o ś ć ich u w z g lę d n ie n ia ,
relacje je łąc zą c e o ra z u w a ru n k o w a n ia p ły n ąc e z k o n te k s tu re aliz a cji tej k o m u n ik a c ji. Z a k lu czo w e
sk ład o w e k o m u n ik a c ji b ib liologicznej u z n ał: k o m u n ik a c ję sp o łe c z n ą (szczególnie rolę k sią żk i w ty m
p ro c e sie ) jak o w a ż n y a sp e k t k o n te k s tu , k siążk ę jak o n a rz ę d z ie p rz e k a z u , u trw a la n ia i p re z e n ta c ji
in fo rm a cji, a ta k ż e lic z n e in te ra k c je m ię d z y p o d m io ta m i teg o p ro c e su . P o d k re ślił jeg o sy ste m o w y
i z a ra z e m sieciow y c h ara k te r, n a w iąz u ją c do in te rp re ta c ji u n iw e rs u m k sią że k (i ich in sty tu c ji) oraz
w z a je m n y c h z a le ż n o śc i w s p o m n ia n y c h p o d m io tó w .
141
142
R o z d z ia ł tr z e c i w c a ło śc i z o s ta ł p o ś w ię c o n y m o ż łiw y m re a łiz a c jo m I<omunił<acji b ib łio ło g ic z nej w ś ro d o w is łm sie cio w y m . D u ż ą z a s łu g ą a u to ra je s t z e b ra n ie , u p o rz ąd ł< o w an ie i o m ó w ie n ie
te r m in ó w n a zy w a ją c y c łi „n o w e fo rm y I<siążł<i”, p o w s ta ją c e p rz y w y ł< orzystaniu te c łin o ło g ii te łe in fo rm a c y jn y c łi, o ra z icłi d efin icji, w ty m tał<że z w ró c e n ie u w a g i n a p o p r a w n o ś ć ty c łi o s ta tn ic łi
i e w e n tu a łn e n a łd a d a n ie się zał<resów . W a n a łiz ie z n a ła z ły się tał<ie te rm in y , ja łc I<siążł<a ełeł<tron ic z n a , m o b iln a , ła d o w a łn a , łiip ertełcsto w a, interałctyw na, m u łtim e d ia łn a , łconw ergencyjna, w irtu
a ln a , w iz u a ln a , o n lin e /in te rn e to w a , w eb o w a, Icsiążka 2.0, p rz e tw o rz o n a , a d n o to w a n a (wilciksiążlca),
w re sz c ie k sią ż k a sie cio w a . To z e s ta w ie n ie n ie je s t z a p e w n e a n i p ie rw sz e , a n i o s ta tn ie w lite r a tu rz e
b ib lio lo g ic z n e j, ty m n ie m n ie j w a rto co p e w ie n czas d o k o n y w a ć p o d o b n y c h p o d s u m o w a ń , p o k a
z u ją c y c h a k tu a ln y (z m ie n ia ją c y się) sp o s ó b n a z y w a n ia i in te rp r e to w a n ia rz e c z y w is to ś c i. A n a liz a
te rm in o lo g ic z n o - d e fin ic y jn a p r z e p ro w a d z o n a p rz e z S. K o tu łę n ie z o s ta ła z a k o ń c z o n a Id a ro w n y m ich u p o rz ą d k o w a n ie m . W rę c z p rz e c iw n ie - d o w o d z i ra cz ej ró ż n o ro d n o ś c i u ję ć i tre n d ó w
n a z e w n ic z y c h , z a le ż n y c h o d z a in te re s o w a ń a u to ró w i p o trz e b b a d a w c z y c h . W y m ie n io n e w yżej
te rm in y n ie są z n a c z e n io w o ro z łą c z n e , s łu ż ą ra cz ej u w y p u k le n iu p e w n y c h w y b ra n y c h c e c h o p i
sy w an y c h o b iek tó w . Z e b ra n ie ich w je d n y m m ie jsc u d o b rz e ilu s tru je n o w o ś ć b a d a n y c h zjaw isk
i ic h „ te o re ty c z n e n ie u g r u n to w a n ie ”.
W a rto p rz y to c z y ć w ty m m ie jsc u e le m e n ty d e fin iu jąc e k sią żk ę sie cio w ą , ja k o że te r m in t e n był
d la a u to ra p o d s ta w ą z a p ro p o n o w a n ia m o d e lu „sieciow ej k o m u n ik a c ji b ib lio lo g ic z n e j”. K siążk a
siecio w a j e st w ięc p rz e d e w szy stk im tw o rz o n a w In te rn e c ie , za p o m o c ą d o stę p n y c h t a m te c h n o lo g ii
o ra z z u d z ia łe m in te rn a u tó w . M a s tr u k tu r ę o tw a rtą , tz n . nie je s t w d a n y m m o m e n c ie sk o ń c z o n a ,
c h o ć d o p u sz c z a się jej z a m k n ię c ie w bliżej n ie s p re c y z o w a n e j p rz y sz ło śc i. Z a w a rto ś ć takiej k sią żk i
m o ż e być z m ie n n a , z a le ż n a o d p rz e b ie g u k o m u n ik a c ji jej w s p ó łtw ó rc ó w (oraz o d k o n te k s tu ) t e n w a ru n e k sz c ze g ó ln ie p o d k re ś la w s p o m n ia n ą in te ra k ty w n o ś ć e le m e n tó w m o d e lu k o m u n ik a c ji
b ib lio lo g ic z n e j. W s to s u n k u d o k sią ż k i d ru k o w a n e j ró ż n i się k o le jn o śc ią e ta p ó w p ro c e s u p o w s ta
w a n ia , tz n . w y b ó r i p ro je k t s tr u k tu r y p o p rz e d z a w y p e łn ie n ie tej s tr u k tu r y tre ś c ią (p o d c z a s gdy
w k sią ż k a c h d ru k o w a n y c h n a jp ie rw p o w s ta je te k s t, k tó re m u n a s tę p n ie n a d a je się s tru k tu rę ).
„M ając n a u w a d ze , że d ziś je sz c z e w szy scy w y k sz ta łc e n i lu d zie , w ty m ta k ż e z w o le n n ic y książek
sieciow ych, d o ra s ta li i byli w y c h o w y w an i w p r z e s tr z e n i k u ltu ry książki, m o ż n a dojść do w n io sk u ,
że w yraz „książka” w w y ra ż e n iu „książk a siecio w a” p o ja w ił się je d y n ie w fo rm ie h o łd u d la a rte fa k tu
k u ltu ro w eg o , ja k im je s t k sią żk a w ła śn ie. W y d aje się b o w ie m , że ta n a jn o w o cz eśn ie jsz a p o sta ć k sią ż
ki, tj. k sią żk a sieciow a, n iew iele m a ju ż w sp ó ln e g o z k sią żk ą , jak ró w n ie ż niew iele m a w sp ó ln e g o
z k sią ż k ą e le k tro n ic z n ą . W p rz y p a d k u k sią żk i e le k tro n ic z n e j z k sią ż k o w a to śc i p o z o sta je tylko sa m
o d p o w ie d n io u s tru k tu ry z o w a n y te k s t. N a to m ia s t w p rz y p a d k u k sią żk i sieciow ej p o z o sta je te k st,
k tó ry m o ż n a o k re ślić jak o o tw a rty , tz n . p o z b a w io n y z g ó ry u sta lo n e j ram y, gdyż z a ró w n o a u to r, jak
i in te rn a u c i-c z y te ln ic y m o g ą te n te k s t (do p e w n e g o m o m e n tu ) m o d y fik o w ać ” (s. 1 2 1 -1 2 2 ).
P ow y ższy c y ta t z je d n e j s tro n y d o sk o n a le św ia d c zy o p rz y n a le ż n o ś c i a u to ra do w s p o m n ia n e j
k u ltu ry książki, z drugiej - p o k a z u je też tru d n o śc i, jak ie m u sim y p o k o n a ć , b ę d ą c św ia d k a m i z m ia n
z a c h o d z ą c y c h w o b ie k ta c h klu czo w y ch d la dyscypliny. N ie m o ż n a tu je d n a k nie z w ró cić uw agi, że
a u to r n iem a l p o m in ą ł w an alizie k sią żk o w ato śc i n o w y c h fo rm te k s tu trz e c i jej e le m e n t składow y,
tz n . p ro c e s c zy tan ia . P oza p rz y k ła d a m i p o g ra n ic z n y m i, o b e c n y m i zaw sze w z b io rz e d e sy g n a tó w
k sią żk i (a lb u m - k sią ż k a m u ltim e d ia ln a ), k sią żk i e le k tro n ic z n e i sieciow e są p rz e c ie ż c z y ta n e p rz e z n a c z o n e do tej u n ik ato w e j fo rm y o d b io ru treści, zw iązan ej z k u ltu rą p iśm ie n n o śc i. K siążka
siecio w a - jak p isze a u to r - nie je s t de fa c to k siążk ą w ty m sensie, że nie je s t g o to w y m , sk o ń c z o n y m
p ro d u k te m . Raczej n a zy w a p e w n ą p rz e s trz e ń k o m u n ik a c ji, p e w ie n specy ficzn y rodzaj k o m u n ik a c ji
p iśm ie n n icz ej, k tó ry p o w s ta n ie m tak ie g o p ro d u k tu m o że się zak o ń czy ć. T ym niem niej p ro c e s te n
w y m a g a o b e c n o ś c i te k s tu i a k ty w n o śc i o d b io rc ó w /w sp ó łtw ó rc ó w , polegającej n a c z y ta n iu i p isa n iu
teg o te k s tu . C o najm niej d w a e le m e n ty k sią żk o w ato śc i p o z o sta ją w ięc w n im o b ecn e.
P ojaw ia się py tan ie, czy książka sieciow a - ro z u m ia n a w łaśn ie jako p rz e strz e ń k o m u n ik a c ji - m oże
się jeszc ze z m ie ścić w u n iw e rsu m książek? A u to r z ak ład a , że nie. M o im z d a n ie m k w e stia p o z o staje
o tw a rta , z w ła s z c z a g d y b y o d n ie ś ć ją do sz e rsz e g o k o n te k s tu k o m u n ik a c ji p iśm ie n n ic z e j, czego
w o m aw ianej tu p ra c y z ab ra k ło .
Rozwój śro d o w isk a w irtu a łn e g o n a łe ży u z n a ć z a sUny b o d z ie c zac łię ca ją c y b a d ac zy do w ery fik o
w a n ia p raw d ziw o ści tez bibłiołogicznycłi i info rm ato ło g iczn y cłi w tycłi zm ien io n y cłi okołicznościacłi,
S e b a stia n D. K o tu ła p o d ją ł p o d o b n ą p ró b ę . Z a p ro p o n o w a ł m ian o w icie, n a p o d sta w ie w cześniejszej
analizy now ycłi obiełctów książkow ycłi o raz m ożłiw ycłi różnycłi reałizacji k o m u n ik acji bibłiołogicznej
w śro d o w isk u w irtu ałn y m , term in y „cyfrow a kom u n ik acja bibłiołogiczna” oraz „sieciow a k om unikacja
b ib łio ło g ic z n a ”, z a k r y te riu m icłi w y ró ż n ie n ia b io rą c o d p o w ie d n io - o b łig a to ry jn e w y k o rz y stan ie
te c łin o ło g ii c y fro w y cłi w p ro c e s a c łi b ib łio ło g ic z n y c łi o ra z w p ły w sieci w irtu a łn e j n a p o w s ta w a
n ie książki. P o jaw ien ie się o b u w y m u sz a (w p e w n y m sensie) rozw ój te c łin o ło g ii in fo rm a cy jn y c h ,
a w p rz y p a d łm teg o o sta tn ie g o tał<że o p isa n e w cześniej p rz e m ia n y sp o łe cz n e. Jak się o kazuje, m a to
sw oje d ałeko id ące konseł<w encje.
I ty m ra z e m je d n a k a u to r nie p o d a ł łd asy czn y ch definicji ty ch term in ó w , p ro je k tu ją c w z a m ia n
sc h e m a t u k a z u ją c y je d n o c z e śn ie p o d o b ień stw a, różnice, a tałcże rełacje łączące w szystkie trz y rodzaje
k o m u n ik a c ji b ibłio ło g iczn ej, sk o n c e n tro w a n e j w o k ó ł trz e c h ro d z a jó w obieł<tów - książk i d ru k o w a
nej, książk i ełek tro n ic zn e j i książk i sieciow ej. S ieciow ą k o m u n ik a c ję b ib łio ło g ic z n ą u z n a ł z a p ro c e s
p rz y g o to w aw c z y , w s tę p d o „w łaściw ej” (łdasycznej) k o m u n ik a c ji b ib łio ło g ic z n ej - k tó re g o efekt
(dzieło) m o że z o sta ć u p o w s z e c h n io n y w sp o só b tradycyjny.
N ie w ątp łiw ie o b iek ty tak ie jak książk i e łe k tro n ic z n e i sieciow e (w k ołejn y ch sw o ich o d m ia n a c h ),
z n a jd u ją się n a p o g ra n ic z u b a d a ń b ib łio ło g iczn y ch i in fo rm a to ło g ic z n y c h (choć n ie tyłko). To d o b ra
w ia d o m o ść - być m o że je ste śm y św ia d k a m i ro z w o ju o b sz a ru b ad aw czeg o a n ało g icz n eg o do tego,
k tó ry ro z p o c z ą ł się n a p rz e ło m ie X IX i X X w ieku. Tak ja k w ów czas z a in te re so w a n ie d o k u m e n ta m i
nieksiążkow ym i sprzyjało rozw ojow i inform acji naukow ej, tak być m oże teraz ew ołucja fo rm obiektów
in fo rm a cy jn y c h b ę d z ie o kazją sta w ian ia n o w y c h p y ta ń i ro z w o ju te o rii dyscypłiny. S e b a stia n K o tu ła
staw ia w sw ojej książce w iełe ta k ic h p y ta ń (nie zaw sze w p ro st).
N a łeż y p o d k re śłić o g ro m n ą d b a ło ść a u to ra o p re c y z ję i w łaściw ą in te rp re ta c ję p rzy w o ły w an y c h
b ą d ź p ro p o n o w a n y c h w tek ście term in ó w , co u jaw n ia się szczególnie w anałizie n azew niczej ró żn y ch
przyłcładów książek ełełctronicznych. S praw nie fo rm u łu je m yśłi i d b a o łogikę w yw odu. R ozw ażania są
silnie u g ru n to w a n e w lite ra tu rz e , co w id ać w b o g a ctw ie p rz y p isó w i łicznej bibliografii. T ezy p o p a rte
są m a te ria łe m Uustracyj nym , w o m ó w ien ia ch n ow ych o biektów u w zg lęd n io n o p rzykłady k o n k re tn y c h
p rojektów , m .in. k siążek sieciow ych. W sp o m n ia n e g o ju ż bral<u klasycznych definicji p ro p o n o w a n y c h
te rm in ó w n ie u z n a ję z a b łąd , raczej za „znak c za su ” - p ró b ę o p isu zjaw isk/ obiel<tów, k tó re są o b e c
n e w rzeczy w isto ści, ale o g ro m n ie tr u d n e do p re cy z y jn e g o n a zw a n ia, ze w z g lęd u n a o g ra n ic ze n ia
Idasycznego a p a ra tu p o jęc io w eg o i n a rz ę d z i te o re ty c z n y c h w o b e c ich n ow ości, u n ik ato w o ści.
A u to r n ie u strz e g ł się p e w n y c h u ste re k stylistycznych. W y jątk o w o m ało p re cy z y jn e w ydaje m i
się n a p rz y k ła d w ro z d z ia le trz e c im n a z w a n ie p rz e k s z ta łc e ń fo rm y n o śn ik a w p ro c e sie „książka
p a p ie ro w a - k siążk a e le k tro n ic z n a n a k o m p u te r - k siążk a e le k tro n ic z n a n a u rz ą d z e n ia m o b iln e ” ro zw o jem k sią żk i (jak w p o d p isie do Rys. 9, s. 89). N ie m a m y tu p rz ec ie ż do c zy n ien ia z „ ro zw o jem
książk i” (C zy k sią żk a m o że się rozw ijać? - to z a p e w n e efekt sk ró tu m yślow ego), ale z p rz e n o sz e n ie m
tre ś c i i niel<tórych cec h n a no w e nośniki.
K siążka S e b a stia n a D. K otu ły je s t e fe k te m g łębokiej a n alizy te rm in o lo g ic z n e j w y k o rzy stu jącej
d o ty c h c z a so w y d o ro b e k bibliologii. A u to r p o sta w ił w a żn y p o s tu la t o b jęc ia sz c ze g ó ło w y m i b a d a
n ia m i b ib lio lo g ic z n y m i n o w y c h p o s ta c i k sią żk i i jej p ro cesó w , a sa m p o d ją ł p ró b ę uporządl< ow ania
n a z e w n ic tw a w ty m z ak re sie oraz p o k a z a n ia p o trz e b y stałej w eryfikacji i al<tualizacji te rm in ó w d z ie
d z in o w y ch . A u to rsk a p ro p o z y c ja w p ro w a d z e n ia d w ó c h n o w y ch te rm in ó w - cyfrow ej k o m u n ik a c ji
bib łiołogicznej i sieciow ej l<om unikacji b ib łiołogicznej - je s t św ia d e ctw e m sa m o d zieln o ści p ra c y b a
daw czej, u m ie ję tn o śc i k o rz y stan ia z m a te ria łu ź ró d ło w eg o dyscypliny w łasnej oraz nauk p okrew nych.
P o d ję ty p ro b le m b a d aw c z y je s t o ry g in aln y i w a żn y p rz e d e w szy stk im d la te o rii dyscypliny, choć
w n a s tę p n e j k o le jn o śc i ró w n ie ż d la p ra k ty c z n e j d z ia ła ln o ś c i in fo rm a c y jn o -b ib lio te c z n e j. A u to r
143
144
w y k a za ł się z n a jo m o śc ią n iez b ęd n e j w ie d zy p rz e d m io to w e j oraz u m ie ję tn o śc ią p rz e p ro w a d z e n ia
b a d a n ia łoim jącego się w o b sz a rz e b ibłiołogii i in fo rm a to ło g ii. R o z w a ża n ia z a w a rte w książce m ają
w a ło r nie tyłko p o rz ą d lm ją c y te rm in o ło g ię , ałe w rów nej m ie rz e są w k ła d e m do d o ro b im p o z n aw c z o -k o n c e p c y jn e g o b ib łio ło g ii i in fo rm a to ło g ii, są p ró b ą stw o rz e n ia łą c z n ik a m ię d z y aspeł< tem
b ib łio ło g ic z n y m i in fo rm a to ło g ic z n y m w b a d a n ia c h n a u k o w y ch z tej dyscypłiny.
Małgorzata Kisilowska
In sty tu t Informacji Naukowej i Studiów Bihliologicznych
M im a Willer & Gordon Dunsire: Bibliographic Inform ation Organization
in the Semantic Web. Oxford: Chandos Publishing, 2013, pp. 318. ISBN 978-184334-731-6
w łistopadzie 2013 r. nałcładem w ydaw nictw a C h a n d o s P ubłishing ułcazała się książka p t. Bibliographic
In fo rm a tio n O rg a n iza tio n in the S e m a n tic W eb a u to rs tw a M irn y W iłłer i G o rd o n a D u n sire . O baj
a u to rz y są d o b rz e z n a n i o so b o m z a in te re so w a n y m sta n d a rd a m i k a ta ło g o w an ia . P ro f.M irn a W iłłer
je s t p ra c o w n ik ie m W y d ziału B ibłiotekoznaw stw a i łn fo rm a c ji N aukow ej n a U n iw ersy tecie w Z ad a rze
(C horw acja) oraz p rz e w o d n ic z ą c ą g ru p y zadaniow ej łFL A ds. ałrtuałizacji z a sa d k a ta ło g o w an ia łSBD
(łSBD R eview G ro u p ). G o rd o n D u n sire je s t n iez ałe żn y m k o n s u łta n te m z ajm u ją c y m się p ro b łe m a ty k ą sta n d a ry z a c ji m e ta d a n y c h oraz z a s to s o w a n ie m te c h n o ło g ii Sieci S e m an ty c zn e j w kołekcjach
b ib łio teczn y ch . Jest ró w n ież c zło n k ie m w iełu o rg an izacji i z esp o łó w badaw czych, m .in. w sp o m n ia n ej
sekcji łFL A , ra d y D u b łin C o re M e ta d a ta łn itia tiv e oraz ł< o m itetu ł<łasyfikacji D ziesiętnej D ew eya.
R e ce n zo w an a k siążk a je s t je d n ą z p ierw szy c h p u b łik a c ji o c h a ra k te rz e m o n o g raficz n y m , k tó re
p o ru sz a ją p ro b łe m a ty k ę p o s trz e g a n ia ro łi i fo rm y p re z e n ta c ji m e ta d a n y c h b ib łio tec zn y c h oraz k a r
to te k w z o rco w y ch w k o n tek ście z m ia n te c h n o ło g ic z n y c h w śro d o w isk u sie cio w y m oraz a k tyw nego
u c z e stn ic tw a b ib łio tek w o b ieg u in fo rm a cji w W o rłd W id e W eb. C e łe m p u b łik a c ji je s t p re z e n ta c ja
sta n u w iedzy n a te m a t m odełów u n iw e rsu m bibłiograficznego i stosow anych w b ibłiotekarstw ie n a rz ę
d z i jeg o ek sp resji o raz p rz e g łą d sta n d a rd ó w re p re z e n ta c ji w ie d zy w Sieci S e m an ty c zn e j. ł<siążka je s t
sk ie ro w an a do b ib łio te k a rz y sy stem o w y ch , o só b k a ta ło g u ją cy c h , a ta k ż e w y k ład o w có w i stu d e n tó w
k ieru n łm in fo rm a cja n au k o w a i bibłiotekoznaw stw o. P o m im o w sk az an ia p rz ez a u to ró w b ib łio tek arzy
sy stem o w y ch jak o p o d staw o w ej g ru p y o d b io rcó w treści, p u b łik a c ja ta nie m a c h a ra k te ru tec h n icz n ej
specyfiłcacji w ykorzystyw anych w Sieci Sem antycznej technołogii, łecz p rezentuj e ro zw ażania n a te m a t
ich z a ło ż e ń oraz p rz y k ła d y z a sto so w a ń . W e w stę p ie a u to rz y staw iają opin ię, że o b e cn ie ro zw ijan e
n o w e te c h n o ło g ie b ę d ą p o d sta w ą kołejn y ch g e n era cji k a ta ło g ó w b ib łio tec zn y c h . W cełu u trz y m a n ia
p rz e z b ib łio tek i rołi p o d sta w o w y c h ź ró d e ł in fo rm a c ji o ra z reałizacji m isji ty ch płacó w ek jak o in sty
tu c ji zbiorow ej p a m ię c i i d z ie d z ic tw a k u łtu ro w eg o , m u sz ą o n e być g o to w e n a skok tec h n o ło g ic zn y .
W ią że się to z k o n ie c z n o ś c ią p rz e fo rm u ło w a n ia sta n d a rd ó w bibłio g raficzn y ch , sto so w an y c h m o d ełi
d a n y ch i n a rz ę d z i oraz ich a d a p ta c ji do w y m o g ó w i sta n d a rd ó w Sieci S e m an ty c zn e j (s. X X V łł). T ym
sa m y m p ra c a ta p rz e d sta w ia z a ło ż e n ia Sieci S e m an ty c zn e j ze sz c ze g ó łn y m o d n ie s ie n ie m d o m ożłiw o śc i p u b łik o w a n ia d a n y c h b ib łio g ra fic zn y c h i w z o rc o w y c h w ty m śro d o w isk u . ł<siążka sk ład a
się z p ię c iu rozdziałów , łic z ąc y ch ra z e m 318 stro n . A p a ra t p o m o c n ic z y p u b łik a c ji sta n o w i łic z ąc a
p o n a d 200 pozycji b ib łio g rafia z ałąc z n ik o w a, w ykaz tab e ł (17) i ilu stra c ji (94) oraz in d ek s rzeczow y.
R ozdział p ierw szy, p t. „ O rg an iz ac ja in fo rm a c ji b ib liograficznej: sp o jrz e n ie n a p rz e sz ło ść ”, p rz e d
staw ia z ało ż e n ia i h isto rię m ię d z y n aro d o w e j re je stra c ji bib lio g raficzn ej. R ozp o czy n ając o d ła t 60.
ZIN 2014, 52(1), 144-146
u b ieg łeg o stu lec ia i Z a s a d P aryskich, a u to rz y o m aw iają ew olucję p o ję c ia sta n d a ry z a c ji m e ta d a n y c h
b iblio g raficzn y ch o raz p rz ed sta w iają kluczow e z m ia n y o c h ara k te rz e sp o łe cz n y m i tec h n o lo g ic zn y m ,
k tó re m iały w p ły w n a p o jaw ie n ie się i rozw ój sta n d a rd ó w b ib lio tec zn y c h . O m ó w io n o ró w n ież k o n
te k s t p o w s ta n ia m o d e lu „F u n k cjo n aln y ch w y m a g a ń d la re k o rd ó w b ib lio g raficzn y ch ” (FRBR) oraz
jeg o p o c h o d n y c h (FRAD, FRSAD ). M o d e l te n o p u b lik o w an y p rz ez IFLA w 1998 r. w p ro w a d z ił sp o ro
z a m ie sz a n ia w p o strz e g a n iu je d n o s te k o p isu biblio g raficzn eg o , ale d o p ie ro w ra z z p o ja w ie n ie m się
n o w y ch a n g lo a m ery k a ń sk ich z a sa d k a ta lo g o w an ia R esource D e sc rip tio n a n d A ccess (RDA) p o w ró c ił
jak o p rz e d m io t oży w io n y ch dyskusji. T reści d o ty cz ąc e teg o m o d e lu są p rz e d sta w io n e n a p o z io m ie
p o d sta w o w y m . Takie u p ro sz cz e n ie w ydaje się być n ie p o trz e b n e , p o n iew aż sa m m o d el je s t ju ż o b e cn y
w lite ra tu rz e biblio tek arsk iej p ra w ie o d 15 la t o ra z z u w ag i n a fakt, że g ru p ę d o c elo w ą tej p u b lik acji
m ają w z a ło ż e n iu sta n o w ić b ib lio te k a rz e in te re s u ją c y się s ta n d a rd a m i i ic h z m ia n a m i. FRBR był
o p ra c o w y w a n y z m yślą m .in. o w d ro ż e n ia c h w d u ż y c h i h e te ro g e n ic z n y c h fo rm a ln ie k o lekcjach,
jak o m e to d a identyfikacji i p re z e n ta c ji d a n y ch b iblio g raficzn y ch . A u to rz y zau w a ż ają (s. 24), że jak na
ironię, „eferberyzacja” n ieskom plikow anych w ydaw niczo d zieł daje m in im aln e korzyści, a z upełnie nie
sp ra w d z a się w d u ż y ch k o lek cjach i sy tu a cjac h „ tru d n y c h ” (np. p ra c e w sp ó łw y d an e ), czyli ta m , g dzie
m o d e l te n był p rz e w id z ia n y do w d ro ż eń . A u to rz y o p iera ją k ry ty k ę FRBR w w ięk szo ści n a tr u d n o
śc iac h w jeg o in te rp re ta c ji, n ie sk u p iając u w ag i n a n ieścisło śc iac h sam eg o m o d elu . W dalszej części
p rz e d sta w ia ją ew olucję p o d sta w o w y c h fu n k c ji k a ta lo g u b ib lio tec zn e g o , ro z p o cz y n ają c o d k o n c ep c ji
A n th o n y e g o P a n izz i a k o ń c z ą c n a FRBR i RD A . W ro z w a ż a n ia c h p rz e d sta w io n y c h w ty m ro zd ziale
w a żn e je st p o k a za n ie z m ia n p e rsp ek ty w in te rp re ta c ji p rz e d m io tu sta n d a rd ó w katalo g o w an ia n a p rz e
s trz e n i o s ta tn ic h 50 lat. S taw ian e tu ta j p y ta n ia o e le m e n ta rn ą je d n o s tk ę o p isu oraz o k o n se k w e n cje
ro z d z ie le n ia w a rstw y in te lek tu aln e j i arty sty czn ej o d fo rm y p rz e d sta w ie n ia p o d c z a s a n alizy d o k u
m e n tó w sta n o w ią o dużej w a rto śc i poznaw czej tej części pracy. W ro z d ziale ty m z n a la z ła się tak ż e
a n aliza fo rm a tu M A R C 21 jak o n a rz ę d z ia e k sp resji m o d e lu d a n y ch b ib liograficznych. Z a m ieszc zo n o
ró w n ie ż p rz y k ła d y k o n w e rsji z fo rm a tu M A R C 21 d o jeg o specyfikacji w jęz y k u X M L (M A R C X M L ).
T reści te, niestety, są p rz e d sta w io n e n a dosyć o g ó ln y m p o z io m ie, a w ięk sza w nik liw o ść w analizie
M A R C 21, jako p ro jek c ji m o d e lu d a n y ch b ib lio g ra fic zn y c h , o p a rte g o n a ISBD oraz k o n fro n ta c ja
teg o z k o n c e p c ją m o d e lo w a n ia d a n y ch w X M L, d a ła b y z p e w n o śc ią so lid n ą p o d sta w ę d o d alszych
ro z w a ż a ń i u ła tw iła c zy te ln ik o m z ro z u m ie n ie isto ty k o n iec zn e j z m ia n y w m o d e lo w a n iu d a n y ch b i
blio g raficzn y ch . D u ż ą w a rto ść m a w ykaz lite ra tu ry p rz e d m io tu w yko rzy stan ej w ty m rozd ziale. Jest
o n im p o n u ją c y i liczy 119 pozycji, co sta n o w i p ra w ie p o ło w ę b ib liografii załączn ik o w ej tej książki.
R ozdział d ru g i p o św ię c o n o k o n c ep c ji Sieci S em an ty czn ej, jej te c h n o lo g io m i s ta n d a rd o m . A u to rz y
ró w n ie ż i tu ta j sto su ją p o d e jśc ie raczej om aw iające niż p ro b lem o w e . P rz e d m io te m teg o ro z d z ia łu
j e st k oncepcj a W o rld W id e W eb, p o d sta w o w e s ta n d a rd y id en ty fik ato ró w siecio w y ch (np. URL, URI,
V IA F), język re p re z e n ta c ji w ie d zy R eso u rce D e s c rip tio n F ra m ew o rk (RDF) i jeg o sy n ta k ty k a (tzw.
tró jk i RDF) oraz pojęcie g rafu jako form y ekspresji m etad an y ch . W szystkie p rzykłady m ają odniesienie
d o j e d n o ste k b ibliograficznych, co p o z w ala d o strz e c isto tn e ró ż n ic e w s p o so b a c h w y ra ż a n ia m e ta d a
nych m ię d z y trad y c y jn y m p o d e jśc ie m w y k o rz y stu jąc y m M A R C 21 a s ta n d a rd e m RDF. W p rz y stęp n y
sp o só b w y ja śn io n o k o n c ep c ję w a ru n k u o tw a rto ś c i św iata (O W A - O p e n W o rld A ssu m p tio n , s. 119),
k tó r y je s t w a ż n y m z a ło ż e n ie m w e w n io sk o w an iu z d a n y ch w ko lek cjach o p isa n y ch z a p o m o c ą te c h
n o lo g ii Sieci S e m an ty c zn e j. W b a rd z o ogó ln y sp o só b p rz e d sta w io n o je d n a k zjaw isko je d n o c z e sn e g o
w y k o rzy sty w an ia w ielu sc h e m a tó w m eta d a n y c h do o p isu e le m en tó w w kolekcj ach sieciow ych. Jest to
c h arak tery sty czn e, szczególnie dla p u b lik o w an ia dan y ch w m o d e lu L inked D ata. P okazuje rów nież j ak
o d m ie n n e je s t p o d e jście do o p isu z aso b ó w in fo rm acji w katalo g ach b ib lio teczn y ch i bibliograficznych
b a z a c h d an y ch , gd zie sto su je się je d e n s ta n d a rd (np. ISBD, A A C R 2 lu b RDA), o b e jm u jąc y z a k re se m
w szystkie ty p o w e fo rm y u trw a le n ia d o k u m e n tó w i ich cechy c h ara k te ry sty c z n e .
R o zd ziały trz e c i i c z w a rty z aw ie rają w sk az ó w k i d o ty c z ą c e p u b lik o w a n ia d a n y c h i sc h e m a tó w
m e ta d a n y c h z g o d n ie ze sta n d a rd a m i Sieci S e m an ty c zn e j. W ro z d ziale trz e c im o m ó w io n o p ro b le m
ekspresji s ta n d a rd ó w o p isu bibliograficznego oraz k a rto te k h a se ł w zo rco w y ch za p o m o c ą specyfikacji
145
146
o p a rty c h n a jęz y k u RDF. T reść teg o ro z d z ia łu z a sa d n ic z o sp ro w a d z a się do p rz e d sta w ie n ia z ało ż e ń
projeI<tu O p e n M e ta d a ta R e g istry (O M R ) o ra z w yI< orzystania n a rz ę d z ia o n łin e , I<tóre p o w s ta ło
w jeg o ram acłi. Je d n y m z cełów O M R je s t z a p e w n ie n ie n a rz ę d z ia do p ra c y g ru p o w e j, I<tórej cełem
je s t stw o rz e n ie , opubłiI<ow anie i z a rz ą d z a n ie sc łie m a ta m i m e ta d a n y c łi w śro d o w isim sieciow ym .
N a przyl<ładzie O M R p rz e d sta w io n o projeI<t IFLA (ifla stan d a rd s.in fo ), I<tórego cełem było u d o s tę p
n ien ie ISBD oraz m o d ełi FRBR jał<o specyfił<acji m e ta d a n y c h w RDF. W projeł<cie ty m is to tn ą rołę
o d g ry w a je d e n z a u to ró w tej ł<siążł<i - G o rd o n D u n sire . W tej części z a b ra łd o szerszego o m ó w ien ia
probłem atył<i ł<onwersji, szczegółnie ł<artoteł< h a se ł w z o rco w y ch , oraz p rz e d sta w ie n ia p rz y łd a d ó w
łu b o m ó w ie n ia stu d ió w przypadł<u (np.ł< onw ersji LCSFł d o SK OS). P rz e d m io te m ro z d z ia łu czw ar
teg o są d a n e b ib łio g ra fic zn e oraz ich ł<onw ersja i z ało ż e n ia pubłił<ow ania w m o d e łu Linł<ed D ata.
O m ó w io n o tutaj p ro b łe m o d w z o ro w y w an ia w ła sn o śc i z aso b ó w inform acyjnych. Jest to o tyłe isto tn e ,
że w sta n d a rd a c h o p a rty c h n a RD F m o ż n a je specyfił<ować, tz n . w yjść p o z a p ro s te ich ro z u m ie n ie
(obieł<t - a try b u t), n a rzecz identyfił<acji cec h z a so b ó w oraz rełacji, jał<ie m o g ą z a c h o d z ić m ię d z y
e łe m e n ta m i u n iw e rsu m b ib łio g raficzn eg o (np. o z n ac ze n ie o d p o w ie d z ia łn o śc i jał<o w ła sn o ść doł<um e n tu łu b jał<o rełacja u s ta n o w io n a m ię d z y do ł< u m en tem a o so b ą ). S zerzej o m ó w io n o fo rm a łn ą
charał<terystył<ę rełacji i w łasn o ści, tz n . zał<res ich sto so w a n ia i zał<res p o te n c ja łn y c h w a rto ści. N a
przył<ładzie ISBD o m ó w io n o z a g a d n ie n ie p ro fiłó w apłił<acyjnych m e ta d a n y c h . Z e sta w io n o rów nież
sta n d a rd y i specyfił<acje m eta d an y c h , ł<tóre w ył<orzystano w ł<iłł<u projeł<tach b ib lio teczn y ch , łrtórych
c ełem była ł<onw ersja z a s o b ó w b ib lio g ra fic zn y c h w m o d e łu Linł<ed D ata. T utaj ró w n ie ż zabrał<ło
szerszego o m ó w ie n ia probłem atył<i ł<onwersji d a n y ch z M A R C 21 do w y b ra n eg o łu b o p ra co w a n e g o
m o d e łu d a n y ch w RDF.
O s ta tn i ro z d z ia ł je s t p o św ię c o n y in ic jaty w o m sp o z a ł<onteł<stu d a n y ch biblio g raficzn y ch , ł<tóre
w p isu ją się w pubłił<ow anie w m o d e łu Linł<ed D a ta. S zerzej o m ó w io n o s ta n d a rd o p isu obieł<tów
d z ie d z ic tw a łm łtu ro w eg o - C ID O C C R M , jeg o specyfił<ację w RDF i rełacje z m o d e łe m FRBR. Scharał< teryzow ano ró w n ie ż projeł<t w sp ó łp ra c y środow isł<a w ydaw ców (sta n d a rd O N IX ) z ł<om itetem
o d p o w ie d zialn y m za rozw ój z asad łcatałogow ania RDA, łctórego cełem m a być w sp ó łn e w ypraco w an ie
ro z w ią z a ń w zał<resie pragm atył<i oraz re p re z e n ta c ji m e ta d an y c h .
R e ce n zo w an a ł<siążł<a m o że być d o b ry m ź ró d łe m in fo rm a cji d ła osób, ł<tóre d o p ie ro zaczy n ają
in te reso w a ć się te c h n o lo g ia m i Sieci S e m an ty c zn e j. U o g ó ln iający sp o só b p rz e d sta w ia n ia p o sz c ze g ó l
nych zag a d n ie ń p ozw ała n a z ro zu m ien ie isto ty z m ia n y re p re z en tac ji d an y ch w środow isłcu sieciow ym .
Z punł<tu w id z en ia m o d e lo w a n ia d an y ch , p ie rw sz y ro z d z ia ł m a isto tn y wł<ład w poł<azanie z ało ż e ń
ł<oncepcyjnych u n iw e rs u m b ib łio g raficzn eg o . Dzięł<i sy n te ty c z n e m u u jęc iu probłem atył<i a u to ro m
u d a je się o d d a ć isto tę teg o m o d ełu , ł<tóry je s t p o d sta w ą ł<oncepcyjną s ta n d a rd ó w ł<atałogow ania.
R ozdziały p o św ię c o n e pubłił<ow aniu d a n y ch b iblio g raficzn y ch i w z o rco w y ch za p o m o c ą s ta n d a rd ó w
Sieci S e m an ty c zn e j je d y n ie poł<azują p robłem y, n ie zaw sze su g e ru jąc ich ro z w iąz an ia . W ł<siążce
zabrał<ło jednał< o m ó w ie n ia a lte rn a ty w n y c h w o b e c RD F fo rm eł<spresji m e ta d a n y c h bib lio g raficz
n y ch w środow isł<u sieciow ym , czyłi m ił< rodanych i m ił< roform atów . W o s ta tn ic h ł<iłł<u ła ta c h są
o n e in te n sy w n ie w ył<orzystyw anym i n a rz ę d z ia m i pubłił<ow ania d an y ch , ró w n ież b ibliograficznych.
M o w a je s t tu ta j o ro z w ija n y ch o d 2011 r. in icjatyw ach: sc h e m a .o rg o raz specyfił<acji RD Fa (R esource
D e sc rip tio n Fram eworł< in A ttrib u te s), ł<tóre są in te n sy w n ie w ył<orzystyw ane w projeł<tach w n a sz y m
śro d o w isłm (np. BnF, F u ro p e a n a , W o rłd C a t).
Marcin Roszkowski
In sty tu t Informacji Naukowej i Studiów Bibliologicznych
147
Wśród zagranicznych książek
Jacek Wojciechowski
M im o p o stę p u ją ce j d ig italizacji z a s o b ó w n a u k o w y ch , m o n o g rafie n au k o w e n a d a l są w o b ie g u i te,
k tó re m ają w ysoką w a rto ść m e ry to ry c z n ą , nie p o w in n y być ign o ro w an e. O tó ż tak ie w łaśn ie tu p rz e d
staw iam . W sy n te ty c z n y m sy g n a liz o w a n iu jak o ści z a re z e rw o w a łe m sześć gw iazd ek d la p u b lik acji
w y b itn y ch - i przy n ajm n iej pierw szej z o m aw ianych p u blikacji n ależy się ta k a bezdyskusyjnie. A le i ta
d ru g a n ie je s t w iele g o rsz a. W a rto je p rz e c z y ta ć , żeby p o n a u ce o in fo rm a c ji p o ru s z a ć się jeszcze
k o m p e te n tn ie j i ta k sobie m yślę, że w sp o m a g a ją ce in fo rm a to lo g ó w b ib lio tek i p o w in n y je m ieć. Lecz
o d m ojego m y ślen ia do rz ec zy w isto ści jeszc ze daleko.
Nauka o informacji: jaka jest [******] i
David Bawden, Lyn R obinson (2012): Introduction to inform ation science. London: Facet Publishing, ss. 351. ISBN 9781-85604-810-1
Prof. B aw d en z lo n d y ń sk ieg o C ity U niversity, to sz e ro k o z n a n y sp e
c ja lista in fo rm a c y jo -b ib lio lo g ic z n y , z a ś d r R o b in so n k ie ru je ta m ż e
b ib lio te k ą (oczyw iście n a z w a b ib lio tek i je s t n ieb ib lio te cz n a). W sp ó l
nie nap isali m o n o g rafię, jakiej o d d a w n a nigdzie n ie było, w sp o só b
la p id a rn y acz k o m p e te n tn y o d n o sz ą c się d o (niem al?) w szystkiego, co
dzisiaj w n au ce o in fo rm a cji n ajw ażniejsze.
Poczynając o d p ró b jej zd efiniow ania. N a p isa n o w ięc, że to w ielo d y
sc y p lin a rn y o b sz a r b a d ań , p o łąc zo n y id eą g e n ero w a n ia i re je stro w a n ia
in fo rm acji, tw o rz ąc ej ła ń c u c h kom u n ik acy jn y . Isto tę sta n o w i cało ścio w e u jęc ie teg o ła ń c u c h a , o d
w y k re o w a n ia , p rz e z tra n sm isję , pozyskiw anie, g ro m a d z e n ie , p rz e c h o w y w a n ie i ro z p o w sz e c h n ia n ie
in fo rm acji. Jest też w sk az an ie n a w ie lo o b sza ro w y i m e ta d y sc y p lin a rn y c h ara k te r, n a tyle rozległy,
że u z a s a d n ia lic z b ę m n o g ą w nazw ie; n a u k i (z a m ia st n a u k a) o in fo rm a cji. A p o n ie w a ż w iąże się
z p ra k ty k ą sp o łe c z n ą , je s t lo k o w a n a w d z ie d z in ie n a u k sp o łeczn y ch .
A u to rz y od w o łu ją się też (oszczędnie) do p rzeszłości, sugerując, że istnieje su bdyscyplina „H istoria
in fo rm a c ji”, lecz n ie są jej e n tu z ja s ta m i N o b o w ta k im razie n a le ża ło b y szu k ać p o c z ą tk ó w w y m ian y
in fo rm acji: o czyw iście w k o m u n ik a c ji o ralnej, ale n ie m a u trw a lo n y c h (z p re h is to rii) śladów , a p o z a
d o k u m e n ta c ją n a u k ę u p ra w ia ć tru d n o . N a to m ia s t z niedaw nej p rz e sz ło śc i p rz y p o m in a ją , że n azw y
„ In fo rm a tio n S c ien c e ” u ż y ł p o raz p ierw szy, w p o ło w ie la t 50. u b ieg łe g o w ieku, Ja so n F a rra d a n e
z L o n d y n u . Z tym , że n a p ra w d ę n a zy w a ł się L ew kow icz i był sy n e m p o lsk ic h e m ig ran tó w .
S p o ro m iejsca w książce z ajm u ją o d n ie sie n ia do filozofii i jej zw iązków z in fo rm a cją , z c h a ra k te ry
sty k ą ro z m a ity c h ujęć, z w łaszc za re alisty cz n eg o , k o n stru k ty w isty c z n e g o oraz p o ststru k tu ra listy c z nego. Sygnalizuje się też ró ż n e parad y g m aty , w ty m g łów nie: sy ste m o w y - z ak ład a jąc y o d rę b n o ść
sy ste m u in fo rm a cy jn e g o o d in n y ch system ów , k o g n ity w n y - e k sp o n u ją c y o d b ió r in fo rm a cji i jego
^ L iczba gwiazdel< (od 1 do 6) oznacza ogólną ocenę I<siążl<i p rz y zn a n ą jej p rzez R ecenzenta [red.].
ZIN 2014, 52(1), 147-152
148
Jacek Wojciechowski
okoliczności, oraz so c jaln o -p o zn a w c zy (m ow a o tra n sm isji in fo rm a cji w k o n tek ście środow iskow ych
u w ik ła ń o d b io rcó w ).
L ista p rz y w o ła n y c h fiłozofów je s t d ługa, ałe szczeg ó ln ie i w ie lo k ro tn ie c y tu je się K arla P o p p e ra ,
z jeg o k o n c e p c ją sukcesy w n eg o ro z w o ju w ie d zy o biektyw nej. Z o s ta ł też w s p o m n ia n y filozofujący,
w ybitny bibliolog Jesse Shera, k tó ry w iedzę o inform acji kojarzył z epistem ologią społeczną. N a to m ia st
jako k re ato ra rzeczyw istej filozofii inform acji w skazuje się L uciano F loridiego (W ło ch a, ale z O xfordu).
Jeszcze o b sz e rn ie js z y je s t ro z d z ia ł, p o św ię c o n y d e fin ic jo m in fo rm a c ji, k tó ry c h je s t m n ó stw o
i oczyw iście w szy stk ich n ie w yliczę. O b o k u to ż s a m ie ń i r o z ró ż n ie ń (d o k u m e n t - w ie d za - pro ces),
oraz u jęc ia z m a te m a ty z o w a n e g o (S h a n n o n - W ea v er - H artley ), p rz y k u ły m o ją u w agę z w łaszcza
d w a s p o s o b y p o jm o w a n ia . M ia n o w ic ie p a n in fo rm a c y jn y (Jo h n W h e e le r), tral< tujący in fo rm a c ję
jak o rodzaj p ra m a te rii, z a te m in fo rm a c ją m a być w szystko - i te n p o g lą d je s t u tra p ie n ie m refleksji
n a te m a t k o m u n ik o w a n ia . O ra z su b iektyw istyczny: in fo rm a c ja to ra m o w a tre ś ć d o in d y w id u aln e g o
p rz e ję c ia , l<tóra z a te m d la każd eg o m o że m ieć z n a c z e n ie (nieco) o d m ie n n e .
N a to zaś n a k ła d a się jeszcze n iek laro w n o ść p o jęc ia „ d o k u m e n tu ”. C zy m ian o w icie dw ie id en ty czn e
książk i to je d e n d o lm m e n t, czy dw a? O ra z w konsek w en cji: czy k olekcja je s t z b io re m id e i w d o k u
m e n ta c h , czy też - o b ie k tó w , in sp iru ją c y c h idee? O d p o w ie d z i je d n o z n a c z n y c h nie m a.
K atalo g o w an ie zasobów , jak o fizyczny opis d o k u m en tó w , a u to rz y o d ró ż n ia ją o d szerszego (po
d o b n o ) p o ję c ia d esk ry p cji. M o ż e m ają rację, ale n ie je s t to ro z ró ż n ie n ie p o w sze ch n e .
N a to m ia st c h ara k te ry zu ją c ró ż n e sp o so b y in d ek so w a n ia , z re z e rw ą tra k tu ją s w o b o d n e tagow anie,
ok reślając jeg o u ż y te c z n o ść jal<o n iejasn ą. R ów nież a u to m a ty c z n e (form alne) in d ek so w a n ie ocen iają
niżej o d realizow anego p rzez k atalogerów , Ictóre je st intelelctualne i o piera się na sym bolach. Ale naw et
j eśli t e n p o g lą d je s t słuszny, to indeksacj i a u to m a ty c zn e j p o w s trz y m a ć n ie m o ż n a , b o j e st u ż y te c z n a ,
ta n ia i n ie m a g ra n ic sto so w aln o ści.
Z k olei p rz y charalrterystyce k o m unikacyjnej d ig ita ln o ści - sto so w n ą a rc h ite k tu rę o p ra co w a ł John
v o n N e u m a n jeszc ze w 1945 r. - za f u n d a m e n ta ln y p rz e ło m a u to rz y u z n a ją in stala cję Sieci. K olejne
d o n io słe in n o w a cje to c h m u ra oraz p o stę p u ją c a m in ia tu ry z a c ja u rz ą d z e ń , z któ rej n ie w ia d o m o co
jeszc ze w yniknie. A w szystko z n alaz ło (p rzy n ajm n iej częściow e) o d b icie w p ra k ty c e b ib lio teczn ej,
k tó ra w w ięk szo ści staje się p iśm ie n n ic z o -d ig ita ln a , czyli h y b ry d a ln a i do kolekcji n o śn ik ó w p rz em ie sz cz a ln y c h d o d a je e le k tro n ic z n e re p o z y to ria .
S zczególnie gorliw ie ch cę z are k o m e n d o w a ć a u to rsk ie o p in ie n a te m a t in fo m e trii, b ib lio m e trii i nau k o m e trii o raz ro zp len io n ej p ra k ty k i punl<tow ania nauki. N ie n eg u jąc faktu, że tylko część p ublik acji
n a u k o w y ch m a w a rto ść i je s t p rz e z in n y ch w y k o rzy sty w an a, a u to rz y u w a ża ją „ p o m ia ry ” d o ro b k u
u c zo n y c h w ty m try b ie z a n iep o ro z u m ie n ie . C o d o b rz e byłoby zasygnalizow ać p o m y sło d aw co m (tym
z re s o r tu i z C o p e rn ic u sa ), o b o w ią zu jąc y c h u n as, re g u ł n a u k o w y ch ocen.
A sw oją d ro g ą , te rz ek o m e „n o w in k i” n a u k o m e try c z n e są ju ż p ra w ie stu letn ie. S am u el B rad fo rd
(b ib lio tek a rz M u z e u m N a u k i w L o ndynie) - sw oje p raw o ro z p ro s z e n ia p iśm ie n n ic tw a sfo rm u ło w a ł
w 1934 r., zaś A lfre d L o tk a (m atem aty k : n ie m ia ł z in fo rm a cją n ic w sp ó ln eg o ) o g ło sił sw oje „praw o”
w 1926 r. P oza ty m , w e d łu g a utorów , to nig d y nie były, a n i nie są, ż a d n e p ra w a w sensie nau k o w y m ,
a najw yżej: m e ta fo ry c z n e sp o strz e ż e n ia .
W książce w y ra ż o n o p o g ląd , że najlepiej w in fo rm a to lo g ii o p is a n y je s t o b sz a r z ac h o w a ń in fo rm a
cyjnych. A k u ra t n ie m a m tak ie g o w ra że n ia. A lbo inaczej: w id z ę sp o ro b a d a ń i sondaży, ale b e zu ż y
tec zn y c h , b o sp o só b realizacji w o ła o p o m stę do nieba.
To je s t te m a t, najw yraźniej zrefe ro w an y p rz ez d r R obin so n , l<tóra w p ra w d z ie sygnalizuje, że lic z n e
b a d a n ia nie są re p re z e n ta ty w n e , ale jej w ła sn e op isy i p ro p o z y c je d o b o ru p ró b do b a d a ń są n ie do
p rz y ję cia . W ogóle c ało ść u w a g o b a d a n ia c h to n ajsłab szy s e g m e n t k s ią ż k i W szystl<o się tu m iesza:
m eto d y , te c h n ik i, sp o so b y p o stę p o w a n ia . E k sp e ry m e n t sygnalizuje się tylko w w ersji lab o ra to ry jn e j
(dlaczego?), a w o b se rw a cji d o ra d z a się rezygnację z u rz ą d z e ń re je stru ją c y c h (z a te m - jak?). C iekaw e
n a to m ia s t, że w re je strz e te c h n ik b a d aw c z y ch całkow icie p o m in ię to m a te m a ty z o w a n ą analizę treści.
W n a u ce o inform acji?!
P ra w d ą je s t n a to m ia s t sygnalizow any, sz o k u jący ro z b ra t m ię d z y b a d a c z a m i oraz p ra k ty k a m i, co
p rz e k re śla sen s i p o ż y te k z b a d a ń . N o i tr u d n o z b ag a te liz o w a ć w ątp liw o ść, czy istn ie je coś takiego,
ja k p o trz e b a in fo rm a c y jn a - b ę d ą c a w szak najczęściej p rz e d m io te m d o c ie k a ń e m p iry cz n y c h . Jedni
tw ie rd z ą , że je s t to lu k a p o m ię d z y tym , co się w ie i co chce się w ied zieć. A le in n i są z d an ia, że nic
tak ieg o n ie istnieje... M o im z d a n ie m - nie m ają racji. W p ra w d z ie w p sy c h o lo g ii fu n k c jo n u je k ilka
d z ie sią t definicji p o trze b y , ale la p id a rn a fo rm u ła , że to je s t „ o d cz u cie b ra k u czegoś”, p rz y staje do
w z m ia n k o w a n ej w książce „luki”.
Z m ia n y te c h n o lo g ic z n e w k o m u n ik a c ji są ra d y k aln e - p o d o b ie ń s tw o d o sy tu acji s p rz e d 30 la t je s t
bliskie z e ru - a n a stę p n y c h tylko p a trz e ć . Jest w iele n o w y c h fo rm k o m u n ik o w a n ia się, jak ic h nigdy
p rz e d te m nie było, a tra n s m ito w a n e ró ż n y m i k a n a ła m i tre ś c i k o m asu ją się w p ublicznej św iadom ości,
je d n a k w o b ec m n o g o ści i ró ż n o ro d n o ści, tru d n o u n ik n ąć tryw ializacji. K tórą, nolens volens, pogłębiają
jeszc ze a u to m a ty c z n e w yszukiw arki, b o to nie są n a rz ę d z ia in te lek tu aln e .
P o stę p u ją c a d ig italizacja c z a so p ism p o w o li ro z m o n to w u je ich fo rm u łę : w Sieci, onlin e, p o sz u k u je
się raczej p o je d y n c z y c h te k s tó w (naukow ych). N a to m ia s t c y fry zacja książek p rz e b ie g a z o p o ra m i
i z w łaszc za e -b o o k i lite rac k ie p rz y jm u ją się g orzej, n iż d ru k o w a n e. A u to rz y chw alą p rz y ty m ro z w ią
zan ie PoD , czyli d ru k u n a życzenie, z a rg u m e n te m że k o szty edycj i poj e dynczych i w ielo eg zem p larzo w y ch są tak ie sam e. O tó ż to m a się nijak do praw dy! Jak w idać, n a w et z n aw c y (i to p o w sze ch n ie ) nie
m ają p o jęc ia, jak fu n k c jo n u je offset i jak w te d y edycje się b ila n su ją . N a to m ia s t je s t w tek ście uw aga,
że b ib lio tek i - w o b e cn y c h o k o lic z n o ścia ch co raz b ard ziej h y b ry d a ln e - z ac zy n ają też inten sy w n iej
a n g ażo w ać się w realizację p ro g ra m ó w p o n a d u słu g o w y c h . O b y to była p ra w d a.
A u to ró w n ie cieszą o p o w ie śc i o sp o łe c z e ń stw ie in fo rm a cy jn y m , b o n iby gd zie o n o jest; z re sz tą
nie m ó w i się o sp o łe c z e ń stw ie jed z e n io w y m , c h o ciaż w szyscy je d z ą . To sfo rm u ło w a n ie m o że być
je d n a k u z a s a d n io n e w o k re ślo n y ch k o n te k s ta c h . E k o n o m ic zn y m : k ied y jak aś produl<cja o p ie ra się
n a in fo rm a cji. Z aw o d o w y m - ta m , g d zie nie p ra c u je się fizycznie. O ra z so c jaln o -lm ltu ra ln y m : p rz y
szerokiej sieci w y m ian y opinii. N a to m ia s t n ie p o w in n o być b e zp rz y m io tn ik o w e.
P rz e sła n k i p o lity c z n e dla teg o o sta tn ie g o w a ria n tu p o ję c ia trz e b a z re sz tą sp ecjaln ie w ykreow ać.
T w orząc sto so w n ą in fra s tru k tu rę i re d u k u ją c k o m u n ik a c y jn e oraz in fo rm a cy jn e w ykluczenia. A ta k
że b u d u ją c d o b re p raw o , k tó re z a p e w n i w o ln o ść słow a, o c h ro n i w ła sn o ść in te le k tu a ln ą i sp ró b u je
p rz e c iw d z ia ła ć p ra k ty k o m h ak ersk im .
N a h a sło „w arto ść in fo rm a c ji” o tw ie ra ją się w szy stk ie o k n a w m ie śc ie i k a żd y w y k rzy k u je coś
in n eg o . Z ap e w n e dlatego a u to rz y - w sp o m in a ją c o in fo rm acy jn ej w a rto śc i d o d a n ej i ry z y k u u tra ty /
w yciek u in fo rm a c ji - u chylają tylko lufcik, n a k ie ro w a n y n a w a rto ść fiskalną. K tó ra też zaw sze p su ła
k re w i n a d a l psuje, k ied y p ró b u je się o rg a n iz a to ro m b ib lio tek u św ia d o m ić el<onom iczne ko rzy ści
z ich fin an so w an ia .
M o ż n a b o w ie m u sta lić koszty: w y tw o rz e n ia + n o śn ik a + d y stry b u c ji. A le jak w y cen ić w a rto ść
p o ż y tk u , czyli p o d b u d o w y w iedzy, in n o w a cy jn o śc i i k re aty w n o śc i? A u to rz y w ym yślili w ięc ch y trze,
że fiskalna w a rto ść in fo rm a c ji to m o że być cena, ja k ą g o to w i byliby z ap łac ić z a n ią odb io rcy . K ażdy
in d y w id u aln ie, czyli ro z m a ic ie, oraz w su m ie ra ze m . N o to do ro b o ty : z a c zy n a m y p y tać i sum ow ać!
Jest też w ksią żc e o d n ie sie n ie do m o d n e g o p o ję c ia In fo rm a tio n L ite rac y (do a lte rn a ty w y D igital
L iteracy n ie m ają a u to rz y p rz ek o n a n ia ), ro z u m ian e g o jako o rien tac ja w św iecie in form acji. N a p isan o ,
że w sp ó łcześn ie je s t to k o n iec zn a u m ie ję tn o ść życiow a każdego i tr u d n o z ty m polem izo w ać. W skład
n iez b ę d n y c h l<om petencji z alicz o n o zaś: p o jęc ie o in fo rm a c y jn y m l<osmosie, p ra k ty k ę k o rz y sta n ia
z inform acji, u ży tk o w an ie ró ż n y ch k a n ałó w i system ów , k ry ty cz n e p o d ejście i sa m o d zieln ą ew aluację,
in d y w id u aln y sp o só b w y k o rz y stan ia , oraz u m ie ję tn o ść u c z e n ia się.
W finale książk i p o jaw ia się p ro sp e k ty w n e p y tan ie : co dalej? To je s t b a rd z o d o b re p y tan ie . N a to
m ia st z o d p o w ie d z ia m i a u to rz y m a ru d z ą . N ie b ez p o w o d u .
W skazują b o w ie m n a n ietrafn o ści p redykcji d otychczasow ych, w ynikłe ju ż to z n ie d o s ta tk u falctów,
b ą d ź z n ie m o ż n o śc i p o w ią z a n ia d e ta li w ra c jo n a ln ą cało ść. O to W U fred L an caster, zap o w ia d ają c
w 1970 r. sp o łe cz eń stw o b e zp a p ie ro w e , nie d o c e n ił siły a n i m o żliw o ści d ru k u , a z k olei w 1980 r.
149
150
Jacek Wojciechowski
D e n n is Lew is ogłosił, że p o 2000 r. n ie b ę d z ie ju ż p ra c o w n ik ó w in fo rm a cji a n i ż ad n ej m ediacji: jak
je s t, k ażd y w idzi. V a n n ev a r B usłi ze sw o im M e m e x e m oraz T ed N e łso n z X an ad u , m iełi p o m y sły k re
atyw ne, łecz p ro ste j k o n ty n u a c ji n ie było. N a w e t J. C. R. L icłdider z o ry g in a łn y m p ro je k te m sy ste m u
tra n s m isji in fo rm acji, tyłł<o c zęściow o w p isa ł się w p ó ź n ie jsz ą rz ec zy w isto ść. P ro g n o z o w a ć trz e b a
z a te m o stro ż n ie i n ie dałej, niż n a 20 ła t d o p rz o d u , b o całego m n ó stw a ró ż n y ch z m ia n i now ych
oł<ołiczności n ie d a się dzisiaj p rz ew id z ie ć .
B aw den i R o b in so n są z d an ia, że b a ła n s p iśm ie n n ic tw a oraz d ig ita łn o ści w k o m u n ik a c ji u trz y m a
się n a d ał, jakł<ołwiek d ig ita łiz a c ja b ę d z ie w z m o ż o n a . T rz e b a też (jak p isz ą) z ało ży ć p o s tę p u ją c ą
m o b iln o ść u r z ą d z e ń i z astę p o w a n ie u m ie jsc o w io n y ch z a s o b ó w c y fro w y ch p rz e z c h m u rę . A k u ra t
w o b e c o b u ty ch su g estii m a m isto tn e w ątp liw o ści. N a to m ia s t trz e b a zg o d zić się z a u to ra m i, że n auki
o in fo rm acji jak o z esp ó ł dyscyplin, m ają p rz e d sobą przyszłość - ze w z g lęd u n a w łasne, a u to n o m icz n e
o b sz a ry ro z p o z n a n ia (l<tóre w szak n ie z n ik n ą ) oraz w ieloaspel<tow e p o d e jścia.
Katalogi na rozdrożu [*****]
Catalogue 2.0. The fu tu r ę o fth e lihrary catalogue (2013).
Ed. by Sally Chambers. London: Facet Publishing, ss. 2012. ISBN
978-1-85604-716-6
N ieco niższa ocen a ogólna tej książki w ynika z j ej zbiorow ego charalcteru . Praw ie nigdy ta k nie j est, żeby to m w ielo au to rsk i u trz y m a ł j ed n ak o w o w ysoki p o z io m tekstów . A le Sally C h a m b e rs z G o ttin g e n (N iem cy),
s ta ra n n ie re d ag u jąc całość, sto n o w a ła a m p litu d ę d o m in im u m .
P u b lik acja tral<tuje o w sp ó łc z e sn y m k a ta lo g o w a n iu oraz (szerzej)
in d ek so w a n iu , k tó re co raz bard ziej o d sta ją o d p ra k ty k d o ty c h c z a so
w ych. N ajsłynniejszy sp o ś ró d katalogerów , M ic h ae l G o rm a n , d o s trz e
gając sto so w n e sym ptom y, nie w y ra ża ł e n tu z ja z m u . A le rzeczy w isto ść
ro zw ija się p o sw ojem u.
W je d n y m z n ajciekaw szych te k stó w w tej książce TUI K in stler (też z G o ttin g e n ) w y ra ża p o g ląd , że
d o ty ch c za so w e k a ta lo g i b ib lio te c z n e n ie n a d ą ż a ją za o c ze k iw an ia m i p u b lic z n o ści: są n iep rz y ja z n e,
niezbyt elastyczne i za m ało inform acyjne. N ie w yszły p o za form ułę B oolea, p o d czas gdy w yszukiw arki
sieciow e - tak . S tą d p o trz e b a k a ta lo g ó w now ej gen eracji. Jald<olwiek te n n o w y m o d e l in d ek so w a n ia ,
k o ja rz e n ia oraz p re z e n ta c ji in fo rm a cji, n ie je s t p o z b a w io n y w ad. T w o rzo n e h ie ra rc h ie zestaw ień ,
w e d łu g c z ę sto tliw o ści w y stę p o w a n ia albo p o z io m u w yl<orzystania, b yw ają p o z o rn e , a z a te m m ylące.
Z re s z tą n a razie p rz e s ła n ia b u d o w y p o w ia d o m ie ń są b a rd z o ró ż n e i n ie zaw sze spójne, stą d lic z n e
n ie p o ro z u m ie n ia . P o trz e b n e są z a te m udosl< onalenia, z m ie rz a ją ce l<u klasy fik acjo m p o lih ie ra rc h ic z n ym , ale k o n ie c z n ie c zy teln y m d la p u b lic z n o ści.
Ż e ta k n ie je s t i n ie było, tłu m a c z y A n n a C h ris te n s e n (z u n iw e rsy tec k ie j b ib lio tek i w L u n eb u rg u - N iem cy ) su g eru jąc, że p o c z ą tk o w o k a ta lo g i d ig ita ln e m iały tylko c h a ra k te r w e w n ę trz n y , w ięc
n a ślad o w ały kartl<owe i d o p ie ro z e w n ę trz n e o tw a rc ie ujaw niło, jak b a rd z o o d b ieg ają p rz y ja z n o śc ią
o d w y szu k iw arek w SiecL A to w szak za sp ra w ą Sieci u ż y tk o w n ic y oczelm ją in d ek só w i stre sz c z e ń
w d o b ry m sta n d ard z ie , ale k o n iec zn ie łatw y ch w o b słu d ze i w łaśn ie p rzyjaznych. N a to m ia st, z d a n ie m
a u to rk i, w cale n ie n astaw iają się n a w s p ó łu d z ia ł w tag o w a n iu i n ie o czekują b ib lio tec zn y c h k atalogów
n a p la tfo rm a c h sp o łe c z n y c h - c h o ciaż a k u ra t w tej k w e stii w id y w a łem ju ż o p in ie o d m ie n n e .
P o d o b n ie o rozdżw ięł<u p o m ię d z y a u to m a ty z a c ją p ro c e s ó w w e w n ę trz n y c h b ib lio tek a ich ind e k sa cy jn ą o fe rtą z e w n ę trz n ą , p isze M a rsh a lll B reed in g , n iez ale żn y k o n s u lta n t z U SA . U w aża, że
n o w a g e n era cja k a ta lo g ó w w y m ag a o d stą p ie n ia o d ro z w ią z a ń in d y w id u aln y c h , n a rzecz scalonego,
w sp ó ln e g o in d e k so w a n ia i k o rz y sta n ia z w y szu k iw arek (także k o m erc y jn y c h , ale n ie w ie m czy to m a
sens), k tó re w y k raczają p o z a p o je d y n c z e b ib lio tek i - ty p u W o rld C a t lu b A re n a . W y m ie n ia też inne,
w ra m a c h ró ż n y ch krajów : B erluga (N iem cy), T ing (D ania), U n ic a t (Belgia) o ra z L ibris (Szwecja).
Z k olei E m m a n u elle H erm es z C e n tru m P o m p id o u w P a ry ż u je s t z d an ia, że e ra in d ek só w (k a ta
logów ) b ib lio te c z n y c h i w y szu k iw arek siecio w y ch d o p ie ro się ro z p o cz ęła . N a razie n ie m ają jeszcze
w p e łn i w ebow ego c h a ra k te ru - aplikacje n a W eb S e m a n ty c z n y są w p o w ijak a ch - i b a rd z o ró ż n ią
się o d siebie, a k o rz y sta z n ich tylko te n , k to w ie i p o trafi. T rze b a w ięc d u ż o jeszc ze ulepszyć.
L ukas K o ste r i D riek H e esak k e rs z u n iw e rsy tec k ie j b ib lio tek i w A m ste rd a m ie o d n ieśli się d o apli
kacji k a ta lo g ó w b ib lio tec zn y c h n a u rz ą d z e n ia m o b iln e , k o rz y stając z d o św ia d c z e ń sw ojej b iblioteki.
Ic h o p in ie są u m ia rk o w a n ie p o z y ty w n e, ale obaj uw ażają, że jeszc ze za w cześn ie n a k o m p le tn ą k o n
k re ty z ac ję, jak i p o ż y te k m o g ą m ie ć b ib lio tek i z m obilnej in fra stru k tu ry . T akże d latego, że k o rz y sta
z niej tylko niew ielk a część b ib lio tec zn e j p u b lic z n o ści, a z n ó w b ib lio tek i - c h o ciaż m o g ą tw o rz y ć
e w e n tu a ln e aplikacje (d o b rze, jeśli w skali m ię d z y b ib lio te c z n e j) - n a sa m ą Sieć tra n s m isy jn ą nie
m ają ż a d n e g o w pływ u. To je s t n iew ia d o m a. G e n e ra ln ie w ięc, sp o ro je s t w ty m z ak re sie jeszc ze do
ro z p o z n a n ia , a p rz y (o stro ż n y m ) w d ra ż a n iu p o trz e b a p o m y sło w o śc i b ib lio te k a rz y i d o d a tk o w y c h
p ie n ię d z y n a sto so w n e u rz ą d z e n ia . W ro z są d n y c h w p ra w d z ie ilościach, ale jak ieś m u sz ą być i k o szty
m o g ą być zn ac zn e .
U rz ą d z e n ia m o b iln e są niew ielkie, a b ę d ą jeszc ze m n ie jsz e - żeby łatw o dały się n o sić - z a te m
i e k ra n y m u sz ą być m ałe, rad y k aln ie re d u k u ją c ro z m ia ry tra n s m ito w a n y c h k o m u n ik a tó w . To znaczy,
że w ym agają d o sto so w a n ia , sp ecjaln y ch aplikacji, b o p ro ste p rz e tw o rz e n ia z d u ż y ch e k ra n ó w są n a
o g ó ł kiepskie, a c zęsto całkow icie n iew y k o n aln e. C zy z a te m w a rte to w szystko z ac h o d u ?
O tó ż n ie p rz e są d z a ją c o p rz y szło ści, tr u d n o ig n o ro w a ć fakt, że je d n a k d o m a g a się teg o część
p u b lic z n o śc i b ib lio tek , g łó w n ie ak ad e m ic k ic h . C o w ięcej: o c zek u ją w ty m try b ie in fo rm a cji w skali
m ię d z y b ib lio te cz n e j - b o liczy się d la n ic h d o stę p , d o staw a, a n ie sa m o u m ie jsc o w ien ie m a te ria łu
w k olekcji - zaś jeżeli to je s t m ożliw e, to w d o d a tk u w z e s p o le n iu ze z d a ln y m d o sta rc z e n ie m w y b ra
n y ch m ate ria łó w . T aka je s t o p in ia a u to ró w teg o te k stu , ale o d n o sz ę w ra że n ie, że tro c h ę p o c h o p n a ,
nie c ałk iem o sa d z o n a w rzeczy w isto ści.
W szy scy b o w iem , k tó rz y teg o p ró b o w a li, z g ad zają się co d o jed n e g o : że z d aln ie p rz e sy ła n e skany
m a te ria łó w n a m o b iln e czy tn ik i, nie sp e łn ia ją k o n ie c z n y c h s ta n d a rd ó w c zy teln o śc i. D la te g o n a
razie lepiej z g o d zić się je d y n ie z częścią a u to rs k ic h w y p o w ie d zi - że m ianow icie: p u b lic z n o ść , n a
sw o ich m o b iln y c h u rz ą d z e n ia c h , o czekuje o d b ib lio tek p rz e d e w szy stk im in fo rm a c ji p ra k ty c zn y c h ,
uży tk o w y ch , oraz identyfikacji p o sz u k iw a n y ch m ateriałó w .
D o b ib lio tec zn y c h k a ta lo g ó w now ej g e n era cji b a rd z o szczegółow o o d n io sła się C a ro ly n C a lh o u n
z u n iw e rsy te c k ie j b ib lio te k i w P itts b u rg u (USA), c zy szcząc so b ie p o le refleksji w t e n sp o só b , że
sieciow e p o w ią z a n ia b ib lio tek , szczególnie a k ad e m ic k ic h , u z n a ła za b ezd y sk u sy jn ie k o n ie c z n y w a
ru n e k ich dalszego fu n k c jo n o w a n ia . A to d latego, że w s p ó łc z eśn ie ż a d n a b ib lio tek a n ie je s t w sta n ie
w p o jed y n k ę , in d y w id u aln ie, z ap e w n ić sto so w n eg o w sp arc ia d la edukacji. To z re sz tą w idać: dlatego
w y k ła d o w cy a k ad e m ic cy częściej od sy łają stu d e n tó w do In te rn e tu , niż do jed n o s tk o w y c h k atalo g ó w
b ib lio tek . A z teg o b ierze się w n io sek , że o b e cn ie k a ta lo g i m u s z ^ m ieć c h a ra k te r m iędzybiblioteczny,
czyli o d n o sić się do sz e ro k ic h (kiedyś - w szystkich?) z a so b ó w b ib lio tec zn y c h i to z a ró w n o dig italnych, jak też p iśm ie n n icz y ch .
W k o n se k w e n cji to je s t tak ż e w stę p d o tw o rz e n ia m ię d z y b ib lio te c z n y c h w s p ó ln o t z aso b o w y ch ,
co jeszc ze w 1996 r. p o stu lo w a ł R oy A tk in so n , ale do szero k ieg o u rz e c z y w is tn ie n ia n a razie n ie d o
szło. N a w e t p o w s ta n ie k ata lo g ó w sieciow ych, w sz e ro k im w y m iarze, też n a ra zie p o z o sta je w fazie
p o c zą tk o w ej, b o u tw o rz o n e sy stem y nie są jeszc ze w p e łn i g o to w e d o tego, żeby k a ż d a u c z e stn ic z ą c a
b ib lio te k a m o g ła nie tylko z k ata lo g ó w k o rz y stać , ale ró w n ie ż w p ro w a d z a ć ta m in fo rm a cje w łasne.
N a p rzy szło ść zaś trz e b a założyć, że in d y w id u aln e in d ek so w an ie w b ib lio tek a ch o b ejm ie w y łącznie
m a te ria ły a rch iw a ln e oraz niszow e. Jak z teg o w idać, w tej chw ili d o k o n u ją się w sferze in d ek so w a
n ia, b ib liografii oraz k ata lo g o w an ia , ty m s a m y m zaś w c ały m b ib lio te k a rstw ie i w o b ieg u in fo rm acji,
z m ia n y ró w n ie fu n d a m e n ta ln e , jak ćw ierć w ieku te m u .
151
152
Jacek Wojciechowski
A le to rzeczy w iście d o p ie ro p o c z ą te k . T rze b a b o w ie m piln ie w y p ra co w ać u le p s z o n e re g u ły ro z
leg łe g o in d e k s o w a n ia , ż eb y d o s to s o w a ć się d o o c z e k iw a ń p u b lic z n o śc i, k tó ra ch ce k la ro w n y c h
p o w ia d o m ie ń o tre ś c i m a te ria łó w o ra z w skazań, jak je pozyskiw ać. N a razie w takiej in te n c ji z m ie
niają się d e sk ry p cje c z a so p ism n a u k o w y ch , n a rzecz sy g n alizo w an ia tre ś c i p o sz c ze g ó ln y c h tekstów ,
n a to m ia s t c h a ra k te ry sty k i książek tro c h ę o p iera ją się in n o w a cjo m . C iekaw e, że to sam o stw ie rd zili
B aw d en i R obinson. Z re s z tą w g ru n c ie rz ec zy n ie m a k laro w n ej, jed n o lite j k o n c e p c ji k a ta lo g o w an ia
n a p rz y szło ść i n a w et w y p ra co w an e reg u ły RD A (R esource D e sc rip tio n a n d A ccess) są p rz e d m io te m
lic z n y ch k o n tro w e rsji.
D o teg o w szystkiego a u to rk a d o rz u c a jeszc ze k ilka w a żn y c h p y ta ń , n a k tó re k a żd y m u si o d p o w ie
d z ie ć so b ie sam . I tu ta k ż e d o s trz e g a m p o d o b ie ń s tw o d o książk i p o p rz e d n ie j.
Z a te m - czy in fo rm a c ji k atalogow ej nie d a się u p ro śc ić i czy k o n ie c z n ie trz e b a o d tw a rz a ć m o d el
o p isu z sy ste m u M A R C ? Jak p o p ra w ić m ię d z y b ib lio te c z n ą w s p ó łp ra c ę w k a ta lo g o w an iu , a z a ra z e m
z n ac zą co o b n iży ć koszty? O raz: czy c h m u ra , z a m ia st re p o z y to rió w w łasnych, je s t d la b ib lio tek ro z
w ią z a n ie m do p rzyjęcia? A rg u m e n ty , sp o ty k a n e w sp e c ja listy c zn y m p iśm ie n n ic tw ie , częściej z n o sz ą
się w z aje m n ie niż u z u p e łn ia ją , w ięc nie słu ż ą w y jaśn ien io m .
N ie k tó re o p in ie w s p ó ła u to ró w to m u p o tw ie rd z a w sw o im tek ście L o rc a n D em psey, w icep rezes
O C L C , n a to m ia s t o d ró ż n ia się s p o s o b e m e k sp lik acji. Z a d u ż o ta m o g ó ln ik ó w i g o ło sło w n o śc i,
n a to m ia s t k o n k re tó w w y ra źn ie b ra k u je . O d ra z u w idać, że to je s t w y p o w ie d ź kog o ś odleg łeg o o d
p rak ty k i, a to siłę a rg u m e n tó w z n a c z n ie osłabia.
Tak czy inaczej, D e m p se y też n a m a w ia do m ię d z y b ib lio te cz n e j w sp ó łp ra c y p rz y tw o rz e n iu k a ta
logów , co je d n a k w y m a g a pierw ej sta n d a rd o w e g o u je d n o lic e n ia reguł. O ra z w z b o g ac e n ia r e p e rtu a r u
s e rw o w a n y c h in fo rm a c ji, b o sa m o ty lk o p o w ia d a m ia n ie o z a w a rto ś c i kolekcji, p u b lic z n o ś c i nie
satysfakcjonuje. O d n o s z ą c się zaś do dyskusji, k to i ja k m a g e n ero w a ć m e ta d a n e , la n su je k o n c ep c ję
m ik so w a n ia tego, co p rz e d sta w ią specjaliści i u ż ytkow nicy, oraz co d a się w y tw o rzy ć a u to m a ty c zn ie .
A le n ie p re cy z u je , ja k to p ra k ty c z n ie zrealizo w ać.
P rz e w o d n ią nić te m a ty c z n ą tej ciekaw ej książk i w y z n ac z a p rz eśw ia d c ze n ie , że w k a ta lo g o w an iu je d n y m z e le m e n ta rn y c h p ro c e só w b ib lio tec zn y c h - d o k o n u je się w łaśn ie z asad n icz y p rz eło m : p rz e j
ście do n a stęp n e j gen eracji. C o m a ró w n ie ż w p ły w n a c ałą o fe rtę i p rofil fu n k c jo n o w a n ia bib lio tek .
N a w e t jeż eli n ie w szystko u d a ło się ju ż ro z strz y g n ą ć , z m ia n y m u sz ą być suk cesy w n ie w d ra ża n e .
W y m ag a to z aró w n o dalszych innow acji koncepcyjnych, jak też d e te rm in a cji w praktyce i rzeczyw istej
w sp ó łp racy m iędzy bibliotekam i. A o to - szczególnie w w a ru n k ac h p olskich - je st tru d n iej niż tru d n o .
Przegląd polskich nowości wydawniczych
Anna Stanis
Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie
Bibliotekarstwo. Pod red. Anny Tokarskiej. Warszawa: Wydaw. SBP, 2013, ss. 727. Seria „Na
uka - Dydalctyka - Pralctyka” 144. ISBN 978-83-614-95-2
O b s z e rn a m o n o g rafia p o św ię c o n a b ib lio te k a rstw u i k ie ru n k o m jeg o ro z w o ju o p ra c o w a n a z o sta ła
p rz e z liczn y z e s p ó ł a utorów , w y b itn y ch sp e c ja listó w dziedziny, b ib lio te k a rz y i b ib lio tek o z n aw có w
re p re z e n tu ją c y c h ró ż n e śro d o w isk a b ib lio tek a rsk ie. Jest to p ierw sze o d w ielu la t ta k o b sz e rn e k o m
p e n d iu m w ie d z y n a te m a t b ib lio te k a rstw a i p o w ią z a n y c h z nim ; b ib lio te k o z n a w stw a , bib lio lo g ii
i in fo rm a to lo g ii. D o tej pory, ja k p o d a je a u to rk a w s tę p u i re d a k to r to m u A n n a T okarska, u k a z a ły się
d w a cało śc io w e o p ra c o w a n ia n au k o w e z tej d zied zin y : B ib lio teka rstw o n a u ko w e p o d red . A d a m a
Ł ysakow skiego (1956) o ra z d w u k ro tn e w y d a n ia B ib lio te ka rstw a p o d red . Z b ig n ie w a Ż m ig ro d z k ie g o
(1994, 1998). D o c ało śc io w y ch o p ra co w a ń , c h o ć o nieco in n y m c h a ra k te rz e , m o ż n a zaliczyć tak ż e
u k a zu jąc e się o d 2002 r. Y a d e m e c u m b ib lio te k a rza p o d red . L u cjan a B ilińskiego z aw ierające p ra k
ty c z n e in fo rm a c je d la b ib lio tek a rzy . M o n o g ra fia B ib lio te ka rstw o „ a d re so w a n a je s t d o stu d e n tó w
k ieru n k u inform acja n aukow a i bibliotekoznaw stw o, studiów k ształcących bibliotekarzy n a k ieru n k a ch
o d w o łu jąc y ch się do d o ro b k u b ibliologii i in fo rm a to lo g ii, b ib lio te k a rz y p ra k ty k ó w a ta k ż e d o o sób
d o k sz tałca jąc y ch się w zak resie b ib lio tek a rstw a i z ain tere so w a n y ch tą te m a ty k ą (ze w s tę p u )”. In ten c ją
a u to ró w książk i było z a in sp iro w a n ie czy teln ik ó w d o in d y w id u aln y c h , szczeg ó ło w y ch i sy ste m aty c z
n y ch p o sz u k iw a ń w d z ie d z in ie b ib lio tek a rstw a , k tó re p o d w p ły w e m n o w y c h te c h n o lo g ii rozw ija się
n iezw ykle d y n a m ic zn ie.
T reść k sią żk i z a w a rto w sz e ściu m o d u ła c h /ro z d z ia ła c h w p o rz ą d lm w y n ik a ją cy m z p ro p o z y cji
m o d u ło w eg o k sz ta łc e n ia n a stu d ia c h bibliotek o zn aw czy ch . M o d u ły p o św ięco n o : p o d sta w o m w ie d zy
0 b ib lio tec e, o rg a n iz ac ji i z a rz ą d z a n iu z aso b am i, o rg a n iz ac ji in fo rm a cji w b ib lio tec e, o rg a n iz o w a n iu
d o s tę p u do in fo rm acji, u słu g o m b ib lio te c z n y m i u ż y tk o w n ik o m b ib lio tek , z a rz ą d z a n iu b ib lio tek ą
1jej w iz eru n k iem .
W p ierw szy m m o d u le o p ra co w a n ia o m ó w io n o z ag a d n ie n ia p o d sta w o w e dla dziedziny: te rm in o lo
gię, p o d sta w y p ra w n e funkcj o n o w a n ia b ib lio tek w Polsce, ty p o lo g ię b ib lio tek i ich m iej sce w system ie
k u ltu ry , z a g a d n ie n ia m e to d o lo g ii b a d a ń b ib lio tek o z n aw cz y ch , ró ż n e k o n c e p c je b ib lio tek o z n aw stw a
ije g o m iejsca w ś ró d in n y ch d yscyplin. W m o d u ła c h II do V p rz e d sta w io n o szczegółow e z ag a d n ie n ia
b ib lio te k a rstw a w p o rz ą d k u o d p o w ia d a ją c y m tr z e m p o d s ta w o w y m fu n k c jo m b ib lio tek i: g ro m a
d z en iu , o p ra c o w a n iu i u d o s tę p n ia n iu zbiorów . O m ó w io n o po lity k ę g ro m a d z e n ia , selekcji, o c h ro n y
i k o n se rw a c ji zbiorów , w a żn y p ro b le m d ig italizacji z b io ró w i fu n k c jo n o w a n ia b ib lio tek cyfrow ych.
O b s z e rn y m o d u ł III p o św ię c o n o o rg a n iz ac ji in fo rm a cji w b ib lio tec e - fo rm aln ej i treściow ej c h a ra k
te ry sty c e zaso b u . W e w stę p ie A n n a T okarska n a p isa ła „W śród o m aw ia n y ch z a g a d n ie ń w iele d otyczy
w y p ra co w an y c h ju ż n o rm , z a s a d i s ta n d a rd ó w b ib lio tec zn y c h , n ie k tó re je d n a k n a d a l są o m aw ia n e
w śro d o w isk u b ib lio tek a rsk im , z a te m p re z e n to w a n e tu o p in ie są sta n o w isk ie m ich A u to ró w ”.
O rg a n iz o w a n ie d o s tę p u do in fo rm acji, u słu g i b ib lio te c z n e i u ż y tk o w n ic y b ib lio tek są tre ś c ią m o
d u łó w IV i V. Z n alaz ły się tu ta j z a g a d n ie n ia d o ty cz ąc e n o w y c h te c h n o lo g ii in fo rm a cy jn y c h i m ed ió w
ZIN 2014, 52(1), 153-157
153
154
A nnaStanis
w b ib lio tec e a ta k ż e w y szu k iw a n ia in fo rm a c ji w In te rn e c ie . S zczeg ó ln ą u w agę z w ró c o n o n a w sp ó ł
p ra c ę i tw o rz e n ie k a ta lo g ó w c e n tra ln y c h oraz b a d a n ie p o trz e b in fo rm a cy jn y c h , m ają cy c h w p ły w n a
k sz ta łto w a n ie u słu g św iad c zo n y c h p rz e z biblio tek i. W sk a za n o ró w n ie ż isto tn e z n a c z e n ie e d u k ac ji
m edialnej i info rm acy jn ej. M o d u ł V I o m aw ia z a rz ą d z a n ie b ib lio tek ą i jej w iz e ru n e k w sp o łeczeń stw ie
inform acyj nym . P o ru szo n o tu pro b lem y z arz ąd z an ia strateg iczn eg o biblioteką, z arz ąd z an ia finansam i,
z a s o b a m i lu d z k im i oraz sp o so b y p o z y sk iw a n ia fu n d u sz y n a d z ia ła ln o ść b ib lio te c z n ą . S tw ie rd zo n o ,
że d la k sz ta łto w a n ia w iz e ru n k u b ib lio tek i szczególnie w a żn y j e st m a rk e tin g b iblioteczny. O m ó w io n o
ta k ż e n o w e role b ib lio te k a rz y i ró ż n e fo rm y ich k sz tałce n ia. O s o b n e p o d ro z d z ia ły p o św ię c o n o etyce
b ib lio tec zn e j i in fo rm a cy jn e j a ta k ż e p ro je k to w a n iu bib lio tek .
T ekst k o m p e n d iu m uzupełniają: w ykaz w ażniejszych sk ró tó w i a kronim ów ; b ibliografia o p ra co w a ń
ogólnych, encyklopedycznych, słow ników i in fo rm ato ró w ; w y b ó r polsk ich c za so p ism biblio tek arsk ich
i in n y ch w y d aw n ictw ciągłych; w y b ó r serw isów in te rn eto w y c h ; tem a ty c z n y słow nik angielsko-polski;
in d ek sy o so b o w y i p rz ed m io to w y .
N o w a to rsk i sp o só b u jęc ia p rz e d m io tu , k ró tk ie stre sz c z e n ia u m ie sz c z o n e n a p o c z ą tk u k ażdego
m o d u łu i b o g a ty a p a ra t p o m o c n ic z y czynią tę p ozycję niezw ykle c e n n y m ź ró d łe m w ie d zy dla w szy st
k ich b ib lio te k a rz y i o só b k sz ta łc ą c y c h się w ty m zaw o d zie.
Kisilowska M ałgorzata, Jasiewicz ]ustyna: Informacja zdrowotna. Oczekiwania i kompe
tencje polskich użytkowników. Raport z badań eksploracyjnych. Współpraca Magdalena Paul.
Warszawa: Wydaw. Uniwersytetu Warszawskiego, 2013, ss.l66. ISBN 978-83-235-1280-6
P a n u jąc a p o w sz e c h n ie m o d a n a z d ro w y styl życia sp rz y ja ró ż n y m fo rm o m p o sz u k iw a n ia in fo rm a
cji o z d ro w iu . W lite ra tu rz e fachow ej b ra k u je analiz p o trz e b i sp o so b ó w w y szu k iw a n ia in fo rm a cji
z d ro w o tn y c h . L ukę tę w y p e łn ia p u b lik a c ja , w k tó rej o p isa n o p rz e p ro w a d z o n e b a d a n ia d o ty cz ąc e
in fo rm a cy jn y c h k o m p e te n c ji z d ro w o tn y c h w sp ó łc z esn y c h Polaków . B ad an iu p o d d a n o 170 r e s p o n
d entów , o b ierając za cel b a d a ń d o k o n a n ie w stę p n e g o ro z p o z n a n ia z ac h o w a ń in fo rm a cy jn y c h d o ty
c zących zd ro w ia. K siążka z aw iera ra p o rt z b a d a ń e k sploracyjnych p rz e p ro w a d z o n y c h m ię d z y lip c e m
a p a ź d z ie rn ik ie m 2012 ro k u w ś ró d p a cjen tó w w arszaw sk ich p rz y ch o d n i. W b a d a n ia c h w y k o rzy stan o
a u to rsk ie n a rz ę d z ia badaw cze. T ekst k siążki p o d z ie lo n o n a trz y części: k ry ty k a lite ra tu ry p rz e d m io tu ,
p r z e g lą d dostęp n ych ź r ó d e ł in fo rm a c ji zdrow otnej, b a d a n ia eksploracyjne z w y k o rzy sta n ie m m e to d
b a d a ń społecznych. P ierw sze d w a ro z d ziały p o św ię c o n o te rm in o lo g ii i d e fin icjo m in fo rm a cy jn y c h
k o m p e te n c ji z d ro w o tn y c h , p rz e d s ta w io n o k ie r u n k i ro z w o ju n a jw a ż n ie jsz y c h te n d e n c ji b a d a w
czych i o k re ślo n o te m a ty k ę b a d a ń z d ro w o tn y c h k o m p e te n c ji in fo rm a cy jn y c h p a cjen tó w . Z g o d n ie
z z ało żo n y m i e ta p a m i b a d a ń p rz e a n a liz o w a n o lic z n e e le k tro n ic z n e ź ró d ła in fo rm a cji z d ro w o tn e j.
In te rp re ta c ji i o m ó w ie n ia w y n ik ó w b a d a ń ek sp lo rac y jn y c h d o k o n a n o w ro z d ziale o sta tn im , gdzie
o m ó w io n o w y k o rz y stan e m e to d y i n a rz ę d z ia badaw cze.
W w y n ik u p rz e p ro w a d z o n y c h b a d a ń stw ie rd z o n o , że p o d sta w o w y m ź ró d łe m p o sz u k iw a ń in
fo rm a c y jn y c h n a te m a t z d ro w ia je s t I n te rn e t. M o ty w a c ją do ro z p o c z ę c ia p o sz u k iw a ń są k ło p o ty
ze z d ro w ie m w ła sn y m lu b n ajbliższych. N ie sto su je się w y szu k iw an ia z aa w a n so w a n eg o a p o z io m
u m ie ję tn o śc i re sp o n d e n tó w w z ak re sie fo rm u ło w a n ia z a p y ta ń inform acyj n o -w y szu k iw aw czy ch je s t
śre d n i albo niski. R esp o n d en ci poszukiw ali głów nie w iedzy na te m a t poszczególnych ch o ró b lub leków.
O p is ty c h u n ik a ln y c h b a d a ń p o z w o lił u zy sk a ć m a te ria ł w s tę p n y n a p o d sta w ie k tó re g o m o ż n a
z a p ro je k to w a ć sz czeg ó ło w e b a d a n ia in fo rm a c y jn y c h k o m p e te n c ji z d ro w o tn y c h w y b ra n y c h g ru p
użytkow ników . K o ntynuacja b a d a ń w ydaje się być k o n iec zn a . D o p u blikacji d o łączo n o Icw estionariusz
an k ie ty i o b sz e rn ą bibliografię.
Stachow iak Beata; Technologie informacyjno-komunikacyjne w funkcjonowaniu uczelni
wyższych. Wybrane konteksty. Toruń: Wydaw. Nauk. Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2012,
ss. 208. ISBN 987-83-231-2930-1
K siążk a ta p o św ię c o n a je s t te m a ty c e p rz e m ia n te c h n o lo g ic z n y c h w e d u k ac ji, a w sz c ze g ó ln o ści
w sz k o łach w yższych, sp o w o d o w a n y ch ro z w o jem sp o łe c z e ń stw a in fo rm a cy jn e g o . S zkoła w yższa,
z d a n ie m a u to rk i, p o w in n a inicjo w ać p rz e m ia n y i p ro p a g o w a ć no w e ro z w ią z a n ia te c h n o lo g ic z n e .
Z e w zg lęd u n a zró żn ico w an y o b sz a r z asto so w ań te c h n o lo g ii in fo rm a cy jn o -k o m u n ik a c y jn y c h a u to rk a
d o k o n a ła analizy b a d a ń z d w ó c h p e rsp ek ty w . P ie rw sz y p u n k t w id z en ia d o ty cz y d z ia ła ln o śc i uczelni,
d ru g i - u ż y tk o w n ik a . W d z ia ła ln o śc i u c z e ln i w y o d rę b n io n e z o stały trz y p łaszczy zn y : z a rz ą d z a n ie ,
b a d a n ia oraz k sz tałce n ie, k tó ry m p o św ię c o n o o d p o w ie d n io trz y p ierw sze rozdziały.
W k o lejn y m ro z d ziale a u to rk a p rz e d sta w iła z ało że n ia m e to d o lo g ic z n e b a d a ń w łasnych: p o d sta w y
te o re ty c z n e , h ip o te z y b ad aw cze, m eto d y , te c h n ik i i o rg a n iz ac ję. B a d an ia p rz e p ro w a d z o n o w śró d
s tu d e n tó w U n iw e rsy te tu M ik o łaja K o p e rn ik a w T o ru n iu .
P o ró w n u ją c w yn ik i b a d a ń z la t 2 0 0 9 -2 0 1 2 , a u to rk a p o tw ie rd z iła tezę, że s tu d e n c i b io rą c y u d z ia ł
w b a d a n ia c h dosl<onale o d n a jd u ją się w s p o łe cz eń stw ie info rm acy jn y m . P osiadają o n i s p rz ę t k o m p u
te ro w y i aż 99% z n ich p o tw ie rd z a d o stę p do In te rn e tu . P arad o k saln ie, n a co a u to rk a z w ró c iła uw agę,
n a s tą p ił sp a d e k c z y te ln ic tw a w ś ró d stu d e n tó w (m niej o só b k o rz y sta z k a ta lo g ó w b ib lio te c z n y c h
i c z a so p ism on iin e, a s tu d e n c i rzadziej k o rz y stają z b ib lio tek cyfrow ych).
O sta tn i rozdział pośw ięcono fu nkcjonow aniu u czelni w społeczeństw ie inform acyjnym , p oddając to
ocenie studentów . Z badań wynika, że ankietow ani nie oceniają wysolco ani uczelni, w zakresie wyposażenia,
ani nauczycieli akadem ickich w zakresie korzystania z technologii inform acyjno-kom unikacyjnych. Przy
czyn takiego stan u rzeczy autorka up atru je m . in. w n iedostatecznym finansow aniu szkolnictw a wyższego,
a także b ra k u przygotow ania pedagogicznego w śró d m łodych nauczycieli akadem ickich. N a p odstaw ie
b a d a ń w łasnych a u to rk a stw ierdza, że j eszcze zbyt w ielu stu d en tó w należy do digitariatu (osoby um iejące
korzystać z now ych technologii i selekcjonow ać inform acje) a niew ielu je st tych, l<tórych m o żn a zaliczyć
do Icognitariatu (osoby przekazuj ące i przetw arzaj ące informacj e, um iejące j ą program ow ać i kontrolow ać)^
Publikację u z u p ełn ia aneks w postaci l<w estionariusza ankiety z 2009 r i o bszerna bibliografia tem atu.
Ćwikowski Przemysław; Katalogowanie w języku haseł przedmiotowych KABA. Część 5.
Opis przedmiotowy dokumentów na tem at wojen i wojskowości. Warszawa: Wydaw. SBP,
2013, ss. 163. Seria „Formaty, Kartoteld” 22. ISBN 978-83-64203-11-4
W se rii „Form aty, K a rto te k i” u k a z a ła się p ią ta część^ p o d rę c z n ik a K a ta lo g o w a n ie w ję z y k u h a s e ł
p rzed m io to w y c h K A B A p o d red. Jadw igi W ożn iak -K asp erek . P ośw ięcono ją o p ra co w a n iu p iśm ie n n ic^ A u to rk a naw iązuje do Idasyfil<acji sp ołeczeństw a inform acyjnego, gdzie najniższą Idasą je s t lum p e n p ro le ta riat (telew izyjny p ro letaria t, korzystający głów nie z telew izji i telefonu, nie u m iejący selekcjo
now ać inform acji), śre d n ią je st d ig ita ria t (tzw. p ro le ta ria t sp ołeczeństw a inform acyjnego), a najw yższą
k og n itariat (m ultim edialna artystokracja wiedzy). W ięcej na tem a t klasyfikacji pisali m .in. U m b erto Eco,
K rzysztof Brazda, Janusz M o rb itz e r [przyp. red.].
^ Do tej p o ry ul<azały się następujące części: T eresa GłowacI<a: Katalogow anie w język u h a seł p rz e d
miotow ych K A B A . Część 1. A n a liza d o k u m en tu i jego opis przedm iotow y. W arszaw a, 2003; A n n a Bober,
D a n u ta PatI<aniowska: Katalogowanie w języku h aseł przedm iotow ych K A BA . Część 2. Opis przedm iotow y
dokum entów z dziedziny literatury. W arszaw a, 2005; B arbara M ajchrowsica: Katalogowanie w języku haseł
przedm iotow ych K A B A . Część 3. Opis przed m io to w y d okum entów z zakresu językoznaw stw a. W arszaw a,
2007; G rażyna W ilczyńsl<a: Katalogow anie w język u h a seł przedm iotow ych K A B A . Część 4. Opracowanie
p iśm iennictw a z zakresu teologii i religioznawstwa. W arszaw a, 2009.
155
156
A nnaStanis
tw a z z a k re su w o je n i w ojskow ości. Język h a se ł p rz e d m io to w y c h K A BA sto so w a n y p rz e z p ra w ie 100
b ib h o te k n a u k o w y ch w P olsce z aw iera d u ż y zasób sło w n ictw a zw iązan eg o z tą tem aty k ą. W p o d rę c z
n ik u o m ó w io n o sło w n ic tw o jh p K A BA i jeg o w y k o rz y stan ie w to k u o p ra c o w a n ia p rz e d m io to w e g o
d oI< um entów z z a k re s u w ojsk o w o ści. P o d rę c z n ik sid a d a się z d w ó c h części. W p ierw sze j z n ic h
z a p re z e n to w a n o sło w n ic tw o n a te m a t w ojen, w ojskow ości, sił z b ro jn y c h i n a u k i w o jen n ej. W trz e c h
ro z d ziała ch szczegółow o o m ó w io n o ty p y haseł, ich b u d o w ę i rełacje z in n y m i hasłam i. P rz e d staw io n o
te m a ty i o k re śłn ik i rzeczo w e, geo g raficzn e, c h ro n o lo g ic z n e i fo rm y d o ty cz ąc e te m a ty k i w ojskow ej
o raz ich o d zw iercied len ie w fo rm acie M A R C 21. Z asób sło w n ictw a p rz ed sta w io n o z g o d n ie ze sta n e m
k a rto te k i w zorcow ej języ k a K A BA z m a rc a 2013 r. W drugiej części p rz e d sta w io n o z asa d y sto so w a
n ia jh p K A BA d o p ra c p o św ię c o n y c h z a g a d n ie n io m szczegółow ym , m .in.: d z ia ła n io m w o jen n y m ,
po lity ce w ojskow ej, ru c h o w i o p o ru , z b ro d n io m w o je n n y m , s tra to m w o je n n y m , m ilita rio m , ź ró d ło m
do d ziejó w wojsl<owości i ró ż n y m ro d z a jo m d o k u m ntów .
P o d rę c zn ik , p o d o b n ie jak jego p o p rz e d n ie części, p rz e z n a c z o n y je s t d la p o c zą tk u ją cy c h u ż y tk o w
n ik ó w jh p K A BA, je d n a k a n aliza o p isó w p rz e d m io to w y c h w k a ta lo g u N U K A T (a w łaściw ie ró ż n ic
w te m a to w a n iu ) p o tw ie rd z a p rz y d a tn o ś ć p o d rę c z n ik a tal<że d la o só b z aa w a n so w a n y c h w wyl<orz y sta n iu teg o języka. P o d rę c z n ik ilu stro w an y je s t w ie lo m a p rz y k ła d a m i sto so w a n ia języ k a KABA
w o p ra c o w a n iu p rz e d m io to w y m k o n k re tn y c h d o lm m e n tó w , co z p e w n o śc ią je s t c e n n ą p o m o c ą dla
o só b k a ta lo g u ją c y c h k sią żk i p o św ię c o n e szero k o ro z u m ian e j w ojskow ości. W a rto w s p o m n ie ć , że
ź ró d łe m tw o rz e n ia sło w n ic tw a K A BA i z a sa d jeg o sto so w a n ia je s t m . in. jh p R A M EA U , sto so w an y
w B ibliotece N a ro d o w e j w e Francji, w l<tórego to p o d rę c z n ik u w o jn o m i siło m z b ro jn y m p o św ię c o n o
o d rę b n e rozdziały, o p ra c o w a n o ta k ż e dw ie listy o k re śln ik ó w sto so w an y c h do tw o rz e n ia h a se ł z d z ie
d z in y w ojskow ości. W p o d rę c z n ilm z n ajd u je się ró w n ie ż o b sz e rn y in d ek s h a se ł p rz e d m io to w y c h
u ż y ty c h w tek ście o ra z w p rz y k ła d ac h .
M ierzecka-Szczepańska Anna; Badania zachowań informacyjnych. Warszawa: Wydaw.
SBP, 2013, ss. 232. Seria „Nauka - Dydaictyka - Praictyka” 146. ISBN 978-83-64203-04-6
Szybkie te m p o ro z w o ju b a d a ń n au k o w y ch i id ąc y za ty m g w a łto w n y w z ro st p iśm ie n n ic tw a n a u k o
w ego sty m u lu je b a d a n ia n a d u d o s k o n a la n ie m n a rz ę d z i w yszukiw aw czych i jak o ści p ro c e s u w yszu
kiw an ia. W serii „N au k a -D y d a k ty k a-P ra k ty k a ” u k a z a ła się p o zy cja p o św ię c o n a b a d a n io m z ac h o w a ń
in fo rm a cy jn y c h w k o n te k śc ie w y szu k iw an ia in fo rm acji. A n a liz a efek tó w ty ch b a d a ń p rz y cz y n ia się
do p o p ra w y jak o ści w yszukiw ania.
K siążka o b e jm u je trz y ro zdziały: w ro z d ziale p ie rw sz y m p rz e d sta w io n o s ta n b a d a ń n a d z a c h o
w a n ia m i in fo rm a cy jn y m i, szczegółow o om aw iając p iśm ie n n ic tw o p o lsk ie i z a g ra n ic z n e p o św ię c o n e
te m u te m a to w i. Z d e fin io w a n o ró w n ie ż p o d sta w o w e p o ję c ia i te rm in y o d n o sz ą c e się do o b sz a ru
b a d a ń . W ro z d ziale d ru g im o m ó w io n o w yn ik i d o ty c h c z a so w y c h b a d a ń i p rz e a n a liz o w a n o ró ż n e
m o d e le z a c h o w a ń in fo rm a cy jn y c h . E fek tem tej analizy było o k re ślen ie c zy n n ik ó w m ają cy c h w pływ
n a z ac h o w a n ia in fo rm a cy jn e . W ro z d ziale trz e c im o p isa n o b a d a n ia p rz e p ro w a d z o n e p rz ez a u to rk ę
n a w ydziale h isto ry c z n y m U W , zaw ężając p o le b a d aw c z e ty c h b a d a ń do z ac h o w a ń in fo rm a cy jn y c h
h u m a n istó w . O b s z e rn e p o d su m o w a n ie z a w a rte w z ak o ń c z e n iu o m aw ia m e to d ę i re z u lta ty p r z e p r o
w a d z o n y c h b a d ań .
T reść książki u z u p ełn ia b o g aty a p ara t p o m o cn iczy : ilustracje, tabele, o b szern a bibliografia oraz trz y
aneksy: p ierw szy - c h a ra k te ry z u ją c y b a zy p iśm ie n n ic tw a n a u k o w eg o w y k o rz y stan e w k w e ren d a c h ,
d ru g i - z aw ie rają cy k w e stio n a riu sz e w yw iad ó w oraz trz e c i - o p isu jąc y szczegółow e w yn ik i b a d ań .
K siążka a d re so w a n a je s t do osób, jak p o d a je a u to rk a w e w stę p ie, k tó re in te re su ją się te o rią z a c h o
w a ń in fo rm a cy jn y c h oraz do o só b m ają cy c h w p ły w n a o fe rtę u słu g in fo rm a cy jn y c h d la śro d o w isk a
nau k o w eg o , ale z p e w n o śc ią z a in te re su je szersze g ro n o czytelników , p o n iew aż p rz e d sta w ia z ag a d
n ien ia , k tó ry c h d o tą d nie o m aw ia n o w polskiej lite ra tu rz e p rz e d m io tu .
S to w a rz y s z e n ie E B IB o p u b lik o w a ło k ilk a b r o s z u r in fo rm a c y jn y c h o o p e n a cc ess. Ich w ersje elek
tro n ic z n e d o stę p n e są n a stro n ie W W W S to w a rz y sze n ia EBIB w z ak ład c e „W ydaw nictw a Z w a rte ”
o ra z n a s tro n a c h K ujaw sko-P om orskiej B iblioteki C yfrow ej. P ie rw sz ą z ty c h b ro sz u r-p rze w o d n ik ó w ,
o której chcę w ięcej n ap isać, jest:
Klaudia Gródecka; Udane projekty open access w Polsce. Studia przypadków. Toruń: Wydaw.
Zwarte Stowarzyszenia EBIB pod red. Bożeny Bednarek-Michalskiej, 2013, ss.39. Broszura
opublikowana na licencji Creative Commons. ISBN 978-83-63458-05-8
W ersja e lek tro n ic zn a : h ttp ://o p e n .e b ib .p l/o js /in d e x .p h p /w y d a w n ic tw a _ z w a rte /a rtic le /v ie w /1 4 1 /2 7 2
Jest to b ro sz u ra o c h ara k te rz e p rz e w o d n ik a , op isu jąca trz y o sta tn ie la ta (2 0 1 0 -2 0 1 3 ) d z ia łań n a rzecz
o tw a rte j n a u k i w Polsce. O p isa n o d y n a m ic z n y rozw ój ty c h d z ia ła ń w śro d o w isk a c h n a u k o w y ch ,
b ib lio tec zn y c h , rz ą d o w y c h i p o z a rz ą d o w y c h , z w racając u w ag ę n a sze re g p o w sta ły c h p ro g ram ó w ,
z a ło ż e ń i re k o m e n d a c ji w sp o m a g a ją cy c h rozw ój o tw a rte j nauki. W p rz e w o d n ik u o p isa n o projekty,
k tó ry c h c elem je s t p ro m o w a n ie , u p o w s z e c h n ia n ie i w d ra ż a n ie p o lity k i O p e n A ccess w Polsce.
W p ierw szej części p u b lik a c ji o m ó w io n o p ro je k ty in sty tu c jo n a ln e , w ra m a c h k tó ry c h p o w sta ły
re p o z y to ria , p o słu g u jąc się p rz y k ła d a m i u c z e ln i w yższych, a w sz czeg ó ln o ści R e p o z y to riu m U n i
w e rsy te tu im . A d a m a M ic k ie w icz a w P o z n a n iu (A M U R ), R e p o z y to riu m U n iw e rsy te tu im . M ikołaja
K o p e rn ik a w T o ru n iu , R e p o z y to riu m P o lite c h n ik i K rakow skiej, R e p o z y to riu m O tw a rty c h Z as o b ó w
E d u k ac y jn y c h - O p e n A G H oraz C e n tra ln y m R e p o z y to riu m - C E O N .
W d ru g iej c zęści o m ó w io n o ró ż n e fo rm y w s p ó łp ra c y śro d o w isk a n au k o w eg o w z a k re sie o p e n
access, m . in. o rg an izację T ygodnia O tw a rtej N auki, K ursów do S a m o k sz ta łce n ia n t. O tw a rtej N auki,
M ięd zy n a ro d o w y c h K onferencji N aukow ych O p e n A ccess. Z ap re ze n to w an o tak że działania in stytucji
p o z a rz ą d o w y c h . P rz e w o d n ik u z u p e łn ia in fo rm a cja o ty m , ja k fin an so w ać o tw a rte p ro je k ty n aukow e
o ra z w ykaz n a jn o w sz y ch p u b lik a c ji z z a k re su O p e n A ccess w Polsce.
K olejna b ro s z u ra -p rz e w o d n ik p o św ię c o n a o tw a rte j n au ce, to pozycja:
Paweł Szczęsny; Otwarta nauka czyli dobre praktyki uczonych. Toruń: Wydaw. Zwarte Sto
warzyszenia EBIB, pod red. Bożeny Bednarek-Michalskiej, 2013, ss. 44. Broszura opublikowana
na licencji Creative Commons. ISBN 978-83-63458-03-4
W ersja e le k tro n ic zn a : h ttp ://k p b c .u m k .p l/C o n te n t/8 1 3 4 0 /S z c z e s n y _ 0 tw a rta _ n a u k a .p d f
Jest to p u b lik a c ja p o św ię c o n a idei o tw a rte g o d o s tę p u do lite ra tu ry n aukow ej, k tó r y je s t w a ż n y m ele
m e n te m k o m u n ik a c ji n aukow ej. A u to r w p rz e jrz y sty sp o só b definiuje p o d sta w o w e p o ję c ia zw iąz an e
z id eą O p e n A ccess (sam o p o jęc ie m a niew iele p o n a d 10 lat), h isto rię w oln eg o d o stę p u do publikacji,
a ta k ż e w sp ó łc z esn e m o d e le re aliz o w a n ia po lity k i o tw a rte g o d o stę p u do p u b lik a c ji n a u k o w y ch . P a
w e ł S zczęsny o m aw ia ro lę In te rn e tu w k o m u n ik a c ji naukow ej, o p isu jąc zm iany, k tó re z aszły w Sieci
d z ię k i n o w y m te c h n o lo g io m . Z b ro s z u ry m o ż e m y d o w ie d z ie ć się o p ły n ą c y c h z o tw a rte j n a u k i
p ra k ty c z n y c h k o rz y ścia ch d la badaczy, in sty tu c ji i sy ste m u fin a n so w a n ia b a d a ń , ale ró w n ie ż o zw ią
z a n y c h z ty m o g ra n ic ze n iac h . O s o b n y ro z d z ia ł p o św ię c o n o realizacji idei o tw a rte j n a u k i w Polsce.
P u b lik ację u z u p e łn ia b ib lio g rafia te m a tu i k ró tk i b io g ra m a u to ra , z k tó re g o m o że m y d o w ie d zieć się,
że o d la t zajm u je się o n o tw a rto ś c ią w b a d a n ia c h nau k o w y ch , w sp ó łp ra c u je z o rg a n iz ac ją C reative
C o m m o n s i a m e ry k a ń sk im In s ty tu te m S p o łe c z e ń stw a O tw a rte g o (O p e n S o c iety In stitu te ). P o n a d
to je s t c z ło n k ie m g ru p y rob o czej ds. o tw a rte j n a u k i brytyjskiej E undacji O tw a rte j W ie d z y (O p e n
K n ow ledge E o u n d atio n ). O d 2009 r je s t d y re k to re m In s ty tu tu S y stem ó w - fu n d a c ji zajm ującej się
m .in. p ro je k ta m i d o ty cz ąc y m i in fra s tru k tu ry d o s tę p u do w iedzy.
157
KRONIKA
CHRONICLE
"The Humań Experience Conference”
(Warszawa, 10-11 kwietnia 2014 r.)
w d n ia c h 1 0 -1 1 k w ie tn ia 2014 r. w W arszaw ie o d b y ła się „The H u m a ń E x p erien c e C o n fe re n c e ”. To
ju ż p ią ta edycja tej k o n fe re n c ji w Polsce. O rg a n iz a to re m w y d a rz e n ia je s t U X P oland. Ta d w u d n io w a
an g lo ję zy c zn a k o n fe re n c ja z g ro m a d z iła 40 p re le g e n tó w oraz p o n a d 500 słu c h ac zy z całego św iata.
Idea, k tó ra łąc zy ła p rz e d sta w io n e p re z e n ta c je , to p o z n a n ie i z ro z u m ie n ie p o trz e b u ż y tk o w n ik ó w
jak o p ierw szy k ro k do p ro je k to w a n ia ro zw iązań , serw isó w i u słu g p rz y w y k o rz y stan iu n o w o czesn y ch
te c h n o lo g ii in fo rm a ty c z n y c h i in fo rm a cy jn y c h . W a rto zauw ażyć, że p re le g e n ta m i byli w w iększości
d o św ia d c ze n i p ro je k ta n c i, k tó ry m d z ię k i u m ie ję tn e m u p o d e jś c iu i w ła śc iw em u z ro z u m ie n iu o c ze
k iw a ń u ż y tk o w n ik ó w u d a ło o d n ie ść się sukces p rz y p ro je k to w a n iu aplikacji, se rw isó w czy u słu g .
W y stą p ie n ia z a p re z e n to w a n e w czasie d w ó c h d n i odb y ły się w ra m a c h c z te re c h pan eli; „P eople”,
„ P ro cess”, „ P ro d u c t”, „Yision” - w k a ż d y m z n ic h o d b y w ały się ró w n o le g le dw ie sesje, co c zęsto sta
w iało słu c h ac zy p rz e d tru d n y m w y b o re m .
K onferencję o tw o rz y ł Jeff P arks, p ro je k ta n t o św iato w y m d o św ia d c ze n iu , w spó łw łaściciel K in ao le
Inc., w y s tą p ie n ie m A c c o u n ta b ility In D esign - O u r H isto ry W ill B e W h a t W e M a k e U. P rz e d staw ił
o n najw iększe d la p ra c y p r o je k ta n ta w y z w a n ia m in io n y c h d e k ad w k o n tek ście szybkiego ro z w o ju
te c h n o lo g ic z n e g o , om ów ił, jak w ielki w p ły w n a życie c o d z ie n n e m ają w y p ra co w y w a n e ro zw iązan ia,
a co za ty m idzie - jak d u ż a o d p o w ie d z ia ln o ść p o w in n a łączyć się z ty m zaw o d e m . O d w o łu ją c się
do p rz y k ła d ó w z p rz e sz ło śc i jak i d o w ła sn y c h d o św ia d c ze ń , p o k a za ł, jak is to tn a je s t św ia d o m o ść
d łu g o te rm in o w y c h re z u lta tó w takiej pracy.
P anel „P eople” o b e jm o w a ł p re z e n ta c je , k tó re w ró ż n y ch u ję c ia c h ukazyw ały, ja k fu n d a m e n ta l
n y m i n ie o d z o w n y m e le m e n te m p ro je k to w a n ia ro z w ią z a ń je s t p o z n a n ie u w a ru n k o w a ń k u ltu ro
w ych, ak sjo lo g ic zn y c h i śro d o w isk o w y c h p rz y szły c h u ż y tk o w n ik ó w , o ra z jak ró ż n o ro d n e byw ają
te u w a ru n k o w a n ia . P anel te n o tw o rz y ła p re z e n ta c ja O n The P olitics o f E xperience, któ rej a u to rk ą
była K ara P e c k n o ld z firm y fro g . W czasie w y stą p ien ia p rz e d sta w iła , jak d o św ia d c ze n ia n ie zaw sze
u w ie ń c z o n e su k c e se m - z w iąz an e z proj e k to w a n ie m w z u p e łn ie o d m ie n n y m k u ltu ro w o śro d o w isk u
A fryki, w sp o łe c z n o śc ia c h n ie z aw an so w a n y ch tec h n o lo g ic z n ie - d o g łęb n ie w p ły n ę ły n a jej dalsze
p ra ce . W szcze g ó ln o ści to d o św ia d c ze n ie p o zw o liło jej z ro z u m ie ć z n a c z e n ie p o z n a n ia c o d zien n e g o
życia, rz e c zy w isto ści o só b , d la k tó ry c h się p ra cu je. O p o w ie d z ia ła ró w n ie ż w ja k i sp o só b firm a , k tó rą
re p re z e n tu je , sta ra się p rzy b liży ć n o w o c z e sn e ro z w iąz an ia IT w śro d o w isk ac h , w k tó ry c h d o stę p do
n ich je s t z d ec y d o w a n ie o g ra n ic zo n y oraz w jak i sp o só b u d z ia ł w teg o ro d z a ju p ro je k ta c h je s t c en n y m
d o św ia d c z e n ie m ró w n ież dla o rg a n iz ato ró w .
D alsza część o b ra d to cz y ła się w d w ó c h sesjach. D o m in ik P aszkiew ski i Jakub D ęb sk i (U sertim e)
m ów ili o d o s tę p n o śc i se rw isó w in te rn e to w y c h i d o b ry c h p ra k ty k a ch , k tó re p o w in n y to w arzy szy ć
ich p ro je k to w a n iu o d najw cześn iejszy ch etapów . M ic h ae l W o e rm a n n , d y re k to r z a rz ą d z a ją c y Facit
D igital, m ają cy w ielo letn ie d o św ia d c ze n ie w p ro w a d z e n iu b a d a ń p o trz e b u ż y tk o w n ik ó w n a zlecen ie
ta k ic h firm jak: S a m su n g , Y odafone, BM W , o p o w ia d a ł o b a d a n ia c h z w iąz an y c h z m o w ą g e stó w jako
n a rz ę d z ie m k o m u n ik a c ji z u rz ą d z e n ia m i. Z w rac a ł uw agę n a zło ż o n o ść p ro b le m ó w pojaw iający ch się
p rz y p ro jek to w a n iu tej w ydaw ałoby się najbardziej n atu raln ej m e to d y k om unikacji, m ających p o d ło że
m .in . w ró ż n y c h u w a ru n k o w a n ia c h k u ltu ro w y c h p o te n c ja ln y c h u ż y tk o w n ik ó w . A n d re w Z u s m a n
(n iezależn y d o ra d ca ) m ó w ił o p ro b le m a c h osób, k tó re k o rz y stając z k o m p u te ró w , m o g ą p o słu g iw a ć
się jedynie je d n ą ręką. W skazyw ał n a w y zw an ia p rz e d jak im i ta k a sy tuacja staw ia p rojektantów , m u szą
ZIN 2014, 52(1), 158-160
“The H um ań Experience Conference”...
u w z g lęd n ić p o trz e b y ta k ic h u ży tk o w n ik ó w . C a ro lin T h ie m i L ukas G o ly szn y (Service In n o v a tio n
L abs) p rz e d sta w ili o p ra c o w a n e p rz ez siebie m e to d y p o m ia ru satysfakcji u żytkow ników . B ad an ia d o
ty czące em o cji u ż y tk o w n ik ó w są niezw ykle tru d n e , z aró w n o w sferze re je stro w a n ia d o św ia d c za n y ch
p rz e z u ż y tk o w n ik ó w o d c z u ć , jak i n a e ta p ie p re z e n ta c ji u z y sk a n y ch re zu ltató w . T h ie m i G olyszny
p rz e d sta w ili ro z w ija n ą m e to d o lo g ię C X Q u a n t, k tó ra b a zu jąc n a ro z w ią z a n ia c h g raficzn y ch sta n o w i
p u n k t w yjścia d o ro z w ią z a n ia n ie k tó ry c h o m aw ia n y ch pro b lem ó w .
N a stę p n y p a n e l k o n fe re n c ji n o sił ty tu ł „P rocess”. P ro je k to w an ie ro z w iąz ań IC T m u si uw zględniać:
p o trz e b y użytko w n ik ó w , cele, k tó re m ają z o sta ć z a ich p o m o c ą o sią g n ię te o ra z d o stę p n e m ożliw ości
te c h n o lo g ic z n e , a c elem teg o p a n e lu było p o k a z a n ie z ło ż o n o śc i p ro c e su , w ra m a c h k tó re g o je s t to
osiąg an e. Jako p ie rw sz y głos z a b ra ł C h ris tia n H e rtle in , d o św ia d c zo n y p ro je k ta n t z ID E O M u n ic h .
P ra c ę p ro je k ta n ta p o ró w n a ł do z a d a ń sto jąc y ch p rz e d d y ry g e n te m , k tó ry m u si spraw ić, aby w iele
ró ż n y c h k o m p o n e n tó w z aczęło tw o rz y ć h a rm o n ijn ą całość. W sw ojej p re z e n ta c ji o d n o sił się do p o
sia d an y c h d o św ia d c ze ń , w sk azu jąc sz e ro k i zak re s b a d a ń z z a k re su z ac h o w a ń użytk o w n ik ó w , k tó re
m u sz ą to w arzy szy ć p ro je k to w a n iu n o w y c h ro z w iąz ań . W śró d p rzy k ład ó w , k tó re ilu stro w ały tę tezę,
szczególnie b a rw n y był o pis p ro jek tu , w k tó ry m , jak się o kazało, kluczow e z n ac ze n ie d la p o w o d z e n ia
w d ra ż a n y c h u słu g m ia ł to n g ło su le k to ra u ż y w an y n a stro n ie , gd zie o p isy w a n e były d o stę p n e u sługi.
N ik ita E fim ov i Y uri Y e d en in (U X presoo) sta rali się ak ty w n ie w łączyć p u b lic z n o ść w sw oje w y stą p ie
nie, p re z e n tu ją c te c h n ik i u ż y w an e p rz e z e k sp e rtó w z z a k re su UX , w celu p o b u d z e n ia k re a ty w n o śc i
z espołów , k tó re m ają za z a d a n ie w y p ra co w ać n o w a to rsk ie ro z w iąz an ia . B arto sz S ułkow ski (DDB
W arsaw ) i Jakub S tru ty ń sk i (M c D o n a ld ’s) o p o w ie d zieli o sw ojej aplikacji n a u rz ą d z e n ia m o b iln e,
k tó ra w niezw ykle k ró tk im czasie z d o b y ła d u ż ą p o p u la rn o ś ć w śró d użytko w n ik ó w , a w szystko to
d zięk i u m ie ję tn e m u z a s to s o w a n iu w ie d zy z z a k re su z a c h o w a ń in fo rm a cy jn y c h , n ie tylko n a eta p ie
p ro je k to w a n ia aplikacji, ale ró w n ie ż p la n o w a n ia m e to d d o ta rc ia d o u ż y tk o w n ik ó w z in fo rm a c ją
o p o ja w ie n iu się tak ie j aplikacji. D a n M a c c a ro n e , s p e c ja lis ta z z a k re s u e -c o m m e rc e (C h a rm in g
R obot), m ó w ił o w y n ik a ch b a d a ń d o ty cz ąc y c h z a c h o w a ń k o n su m e n c k ic h w z ale ż n o śc i o d ro d z a ju
u r z ą d z e ń m o b iln y ch , ja k im i b a d a n i się posłu g iw ali. C i sam i u ż y tk o w n ic y p o d e jm u ją in n e d z ia łan ia
w z a le ż n o śc i n p .o d fa k tu czy p o słu g u ją się s m a r tfo n e m czy ta b le te m i p ro je k tu ją c ro z w ią z a n ia
e -co m m erce należy uw zględniać te różnice. O sta tn ią p re ze n ta c ją tego dnia było w ystąpienie założycieli
firm y U seL ab, H u b e rta A nyżew sk ieg o i W ie sław a K oteckiego, k tó rz y z ab ra li słu c h ac zy w p o d ró ż p o
św iecie greckiej m itologii. U żyw ając b a rw n y c h m etafo r, p o k a za li jakie w y z w a n ia staw ały p rz e d n im i
p rz y p ro je k to w a n iu k o m p le k so w y ch ro z w iąz ań ICT, k tó re u w z g lęd n iały z a ró w n o p o trz e b y klientów ,
ja k i w y m a g an ia ry n k u . P ie rw sz y d z ie ń k o n fe re n c ji z a k o ń c zy ła kolacja, k tó ra była św ie tn ą okazją do
k o n ty n u o w a n ia dyskusji, k tó re w yw iązały się w czasie p re ze n ta c ji.
D ru g i d z ie ń k o n fe re n c ji ro z p o c z ą ł p a n e l „ P ro d u c t”, a a u to re m p ierw sze g o w y stą p ien ia b ył M a te o
R ando, k tó ry p ro w a d z i b a d a n ia p o trz e b u ż y tk o w n ik ó w se rw isu Spotify. M ając d o św ia d c ze n ie w tego
ro d z a ju d z ia łan iac h , w cześniej p ro w a d z o n y c h d la se rw isó w F aceb o o k oraz N etflbc, tłu m a cz y ł, jakie
są tr u d n o ś c i w d o sto so w a n iu se rw isó w do o c ze k iw ań w ielo m ilio n o w y ch , b a rd z o z ró żn ic o w a n y c h
g ru p u ży tk o w n ik ó w o raz w p ro w a d z e n iu b a d ań , k tó re w sk ażą jakie z m ia n y należy w p ro w ad z ać . Y ury
V etrov, je d e n z g łó w n y ch p ro je k ta n tó w ro z w ią z a ń w ra m a c h M aU.RU G ro u p , o p o w ia d a ł o sto so w a
nej w jeg o firm ie stra te g ii p rz y tw o rz e n iu p ro d u k tó w i aplikacji w ró ż n y ch w e rsjac h d o sto so w an y c h
d o w y m a g a ń rosyjskiego ry n k u odbio rcó w . N a t W e im a n n , a n tro p o lo g ku ltu ry , c zło n ek In te ra c tio n
D e sig n F o u n d a tio n , o p o w ie d z ia ła o pro jek cie, w k tó ry m b ra ła u d z ia ł w P eru . P o m im o faktu, że d u ż a
część m ie sz k a ń c ó w P e ru żyje w u b ó stw ie i m a o g ra n ic z o n y d o stę p do ICT, jej z esp o ło w i u d a ło się
z a p ro je k to w a ć ro z w iąz an ie , k tó re z n a c z ą c o w p ły w a n a p o p ra w ę jak o ści ży cia m ie sz k a ń c ó w teg o
p a ń stw a . B adania, k tó re je p o p rz ed z iły , o b e jm o w a ły sze re g d z ia ła ń m ają cy c h n a celu p o z n a n ie ich
p ro b le m ó w życia c o d z ie n n e g o - p o c zą w sz y o d w yw iad ó w p o o b se rw a cję u c z e stn ic z ą . Pozw oliło to
n a z a p ro je k to w a n ie system u, k tó ry u ła tw ił z n a jd o w a n ie p ra c y o ra z p ra c o w n ik ó w n a te re n ie P eru.
A g n ie sz k a S zó stek (U X Plus) i M a rc in P io tro w sk i (Play) op isali b a d a n ia p rz e p ro w a d z o n e n a zlecenie
Play T elecom . M im o , że te m a te m było u d o sk o n a le n ie p rz e jrz y sto śc i f a k tu r w ysyłanych d o klientów .
159
160
M arcin Roszkowski
czyli p rz e d m io t w yd aw ało b y się n iez b y t frapujący, u d a ło im się p rz y ciąg n ą ć z ain te re so w a n ie re s p o n
d e n tó w i uzy sk ać w iełe in fo rm a c ji d z ię k i z a s to s o w a n iu m e to d o lo g iig en e ra tyw n e j.
O s ta tn i p a n e ł n o sił ty tu ł „Yision” - w izja, ł<tóra w p rz e c ią g u kill<u seł<und, ł<tóre p o te n c ja ln y
u ż y tk o w n ik je s t sk ło n n y p o św ię c ić n o w y m p ro d u k to m b ą d ź u słu g o m , m a go p rz e k o n a ć , że są one
o d p o w ie d n ie w ła śn ie d a niego. A u to re m p ierw szej p re z e n ta c ji C o n ta in e risa tio n o fth e w eb był K onsta n in W eiss (In fo rm a tio n A rcłiitects). O p o w ia d ał o n o w y p ra co w an y m p rzez siebie n o w y m p o d e jściu
w p ro je k to w a n iu u słu g i serw isów , w ł<tórym k o n te k s te m dła w szełkicłi d z ia łań je s t o rg a n iz ac ja tre śc i
ze w z g łę d u n a z a d a n ia sto jące p rz e d u ż y tk o w n ik a m i. M a tt Lee z B o o k in g .c o m m ó w ił o ty m , ja k u ż y
tec zn e dła p o z n an ia rzeczyw istycłi p o trz e b u żytkow ników je st pro w ad zen ie b a d a ń p o za lab o rato riam i,
w w a ru n k a c h w ja k ic h w rz e c zy w isto ści k o rz y stają o n i z serw isów . W iz y ty w d o m a c h Id ien tó w i ta m
p ro w a d z o n a o b se rw a cja p o zw o liły z id en ty fik o w ać słabe i m o c e stro n y se rw isu . W czasie o sta tn ie g o
w y stą p ien ia, zam ykającego k o n fe re n c ję , A n d re a R esm in i (Jó n k ó p in g In te rn a tio n a l B usiness School)
o p o w ie d z ia ł z e b ra n y m o roli, jak ą a rc h ite k tu ra in fo rm a cji p e łn i w d zisiejszy m św iecie, p e łn y m ró ż
n o ro d n y c h te c h n o lo g ii i z ło ż o n o śc i przekazów , l<tóre d o c ie ra ją do u ż ytkow ników .
To oczyw iście tylko nielctóre z z aprezentow anych w ystąpień. Szczegółow y p ro g ra m konferencji m oż
n a znaleźć n a stro n ie h ttp ://w w w .u x p o la n d .c o m , w k ró tc e z n ajd ą się ta m rów nież n a g ran ia w szystkich
w ystąpień. W a rto rów nież zw ró cić u w agę n a d o b rą o rganizację k onferencji, l<tóra daw ała okazję nie
tylko do w y słu c h a n ia prelekcji, ale ró w n ież sprzyjała n a w iąz an iu k o n ta k tó w i w y m ian ie d ośw iadczeń.
The H u m a ń E xp erien ce C onference n ie b yła k o n feren cj ą n a u k o w ą. N ie k tó rz y z p re le g e n tó w m ogli
szczycić się u k o ń c z e n ie m n ajlepszych św iatow ych u czelni, a tu te m in n y ch było b o g a te d o św iad czen ie
p ra k ty c z n e . W szy scy o p o w ia d ali o d o św ia d c ze n ia c h , k tó re są Iduczow e w p ra c y z u ż y tk o w n ik a m i.
K o n fe ren c ja ta z d e c y d o w a n ie z asłu g u je n a u w ag ę ró w n ie ż śro d o w isk a b a d a c z y z a jm u ją cy c h się te
m aty k ą in fo rm a c ji naukow ej, p rz e d e w szy stk im ze w z g lęd u n a p o w sz e c h n ie o sta tn io p o stu lo w a n e
z b liż en ie św iata n a u k i i b izn e su . P ro je k to w an ie ro z w ią z a ń b ę d ą c y c h p rz e d m io te m z a in te re so w a n ia
b iz n e su w ym aga p ro w a d z e n ia b a d a ń z z a k re su z a c h o w a ń in fo rm a cy jn y c h użytko w n ik ó w , co było
w ie lo k ro tn ie p o d k re śla n e w czasie w y stą p ie ń i je s t o b sz a re m , w k tó ry m o g ą i p o w in n i ang ażo w ać
się p ra c o w n ic y akadem iccy.
Anna Mierzecka-Szczepańska
In sty tu t Informacji Naukowej i Studiów Bibliologicznych
„Organizacja wiedzy w X X I wieku:
od historycznych wzorców ku przyszłości”
XIII Konferencja Międzynarodowego
Towarzystwa Organizacji W iedzy (ISKO)
(Kraków 19-22 maja 2014 r.)
w d n ia c h 1 9 - 2 2 m aja 2 014 r. w K rakow ie o d b y ła się trz y n a s ta e dycja k o n fe re n c ji M ię d z y n a ro d o w e
go T o w arzy stw a O rg a n iza cji W ie d z y (In te rn a tio n a l S o c iety fo r K now ledge O rg a n iz a tio n - ISKO).
O rg a n iz a to re m teg o ro c z n e g o sp o tk a n ia był p o lsk i o d d z ia ł ISK O oraz In sty tu t In fo rm a c ji N aukow ej
i B ib lio tek o zn aw stw a U n iw e rsy te tu Jagiellońskiego. K o n fe ren c ja zb ie g ła się z 2 5 -lec ie m d z ia łaln o śc i
ISK O oraz z o sta ła oficjalnie w łą cz o n a w o b c h o d y 650-lecia U n iw e rsy tetu Jagiellońskiego. Z ało że n iem
ZIN 2014, 52(1), 160-164
„Organizacja wiedzy w X X I wieku od historycznych wzorców...
sp o tk a ń o rg a n iz o w a n y c h p rz e z ISK O je s t u m o żliw ien ie w y m ian y p o g lą d ó w i d o św ia d c z e ń w z a
k re sie b a d a ń p ro w a d z o n y c h n a d p ro b le m a ty k ą o rg a n iz ac ji w ie d zy w ra m a c h in te rd y sc y p lin a rn ie
p o jm o w a n y c h stu d ió w in fo rm a cy jn y c h . K o n fe ren c je ISKO, o rg a n iz o w a n e w cyklu d w u le tn im , są
isto tn y m e le m e n te m ogólnośw iatow ej dyskusji n a d b ieżący m i p ro b le m a m i te o rii i p ra k ty k i system ów
p o rz ą d k o w a n ia p o jęć . M o ty w e m p rz e w o d n im teg o ro c zn e j k o n fe re n c ji ISK O było h a slo „o rg a n iz a cja
w ie d zy w X X I w ieku: o d h isto ry c z n y c h w z o rcó w k u p rz y sz ło śc i”.
O tw a rc ie i sesję p le n a rn ą z o rg an izo w an o w auli C o lle g iu m N o v u m U n iw e rsy te tu Jagiellońskiego.
U ro czy steg o o tw a rcia k o n fe re n c ji d o k o n a li d r hab. R em igiusz S apa (d y rek to r In s ty tu tu In fo rm ac ji
N aukow ej i B iblio tek o zn aw stw a UJ), p ro f .d r hab. W ie sław Babik (k o o rd y n a to r P olskiego O d d z ia łu
ISKO, UJ) oraz H . P e ter O h ly (p rze w o d n ic zą cy ISK O). G łos z ab ra li ró w n ież p rz ed sta w icie le re k to ra
U n iw e rsy te tu Jagiellońskiego i p re z y d e n ta m ia sta K rakow a. Z uw agi n a p rz y p ad a ją c e w ty m ro k u
2 5 -lecie d z ia łaln o śc i ISKO, sy m b o liczn e z n ac ze n ie m iało z a p ro sz e n ie d r In g e tra u t D a h lb erg - jego
z ałożycielki i pierw szej p rz ew o d n ic zą ce j. W k ró tk im p rz e m ó w ie n iu n a w iąz ała o n a do h isto rii ISKO
oraz o m ó w iła najw ażniejsze e ta p y ro z w o ju teg o to w a rzy stw a . P o d czas sesji p len a rn ej, której p rz e
w o d n ic zy ł p r o f P io tr S z to m p k a (UJ), w ygłoszono pięć referatów . Jako p ierw szy głos z a b ra ł B irger
H jorland (Royal School o f L ibrary a n d In fo rm atio n Science, D ania). P rz e d m io tem je g o w ystąpienia była
p ro b lem aty k a w y k o rz y stan ia algebry B o o le a do w yszukiw ania in fo rm acji w b ibliograficznych b aza ch
d a n y ch w o d n ie sie n iu do sto so w an y c h ta m sy ste m ó w o rg an izacji w iedzy. Je d n ą z tez B. H jo rłan d a
b yła k o n ie c z n o ść u w z g lęd n ien ia w ty m k o n tek ście k o m p e te n c ji in fo rm a cy jn y c h u ż y tk o w n ik ó w oraz
ro li b ib lio tek a rzy i b ib lio tec zn y c h sy ste m ó w o rg an izacji w ie d zy w m ed ia cji m ię d z y u ż y tk o w n ik a m i
a o ferow anym i z b io ra m i i u słu g am i inform acyjnym i. R eferat B. H jo rłan d a nie z o stał w łączony do to m u
p o k o n fe re n c y jn e g o , te k s t u k a że się w k o lejn y m zeszycie c za so p ism a Jo u rn a l o f th e A sso c ia tio n f o r
In fo rm a tio n Science a n d Technology. Jako d ru g i w y stąp ił M ic h ae l B u ck lan d (U niversity o f Berkeley,
USA). A u to r sc h a ra k tery z o w a ł rozw ój tec h n o lo g ii in fo rm acy jn y ch i ich w pływ n a system y organizacji
w iedzy, o d n o sz ą c się do ew olucji p ism a, d ru k u , te c h n o lo g ii telekom u n ik acy jn y ch , k o p io w a n ia i cy fro
w ego p rz e tw a rz a n ia tekstów . Jego z d an iem , cały czas je ste śm y św ia d k a m i i u c z e stn ik a m i sp o łe c z e ń
stw a o p a rte g o n a d o k u m e n ta c h (ang. d o c u m e n tso c ie ty ), a w y ra że n ie s p o łe c z e ń s tw o info rm a cyjn e
je d y n ie teg o m eta fo rą . Po k rótkiej p rz e rw ie w y głoszono trz y referaty. D a g o b e rt Soergel (U niversity
o f Buffalo, USA) p rz e d sta w ił p ro b lem aty k ę w y k o rz y stan ia m o d eli o rg an izacji s tru k tu r p o jęcio w y ch
jak o n a rz ę d z i stru k tu ry z a c ji i w izualizacji tre śc i o c h ara k te rze e dukacyjnym . A u to r o d n ió sł się do m o
d e lu zw iązków encji, k o n c ep c ji fa se t i te o rii ra m , m ap p o jęcio w y ch o raz g ru p y p ro stsz y c h sc h e m a tó w
p o rz ą d k o w a n ia pojęć. D. S oergel p o sta w ił tezę, że w y k o rz y stan ie m o d eli k o n c e p tu a ln y c h leżący ch
u p o d sta w sy ste m ó w o rg a n iz ac ji w ie d zy w o rg an izacji tre ś c i i w izualizacji in fo rm a cji w d o k u m e n
ta c h p rz e z n a c z o n y c h do celów edukacy jn y ch , k o rz y stn ie w p ły w a n a efektyw ność p rz y sw a ja n ia tego
ro d z a ju in fo rm acji. Jako k olejny głos z a b ra ł M ieczysław M u raszk iew icz (P o lite c h n ik a W arszaw ska),
k tó ry w raz z B ru n o Ja c o b fe u e rb o rn em (D e u tsch e T elekom A G , N iem cy) przy g o to w ali w y stą p ien ie n a
te m a t k o n c ep c ji Big D ata i z m ia n w e w spółczesnej n auce. A u to r o m ó w ił ew olucję k luczow ych p a ra
dygm atów w n auce d o c h o d zą c do konkluzji, że jeste śm y św iadkam i kolejnej z m ian y i n a sta n ia now ego
p a ra d y g m a tu , w k tó ry m to g ro m a d z o n e p rz ez nas d a n e oraz m e to d y i m ożliw ości ich p rz e tw a rz a n ia
b ę d ą d e te rm in o w a ły k ie ru n k i ro zw o ju nauki. Jako o s ta tn i w sesji p len a rn ej, głos z a b ra ł u rz ę d u ją c y
p rz e w o d n ic z ą c y ISK O - H. P e ter O h ly (G e rm a n S ocial S cience In fra s tru c tu re S ervices, N iem cy).
T e m a te m jeg o w y stą p ien ia były so cjo lo g iczn e a sp e k ty in te rp re ta c ji w ie d zy i sy stem ó w org an izacji
w iedzy. A u to r o d n ió sł się do ty ch z ag a d n ie ń rów nież z p u n k tu w id z e n ia filozofii n auki, ro zw o ju te c h
nolo g ii in fo rm acy jn y ch o raz w d osyć d u ż y m u p ro sz c z e n iu - w k o n tek ście ew olucji W o rld W id e W eb.
O b ra d y p o d c z a s kolejn y ch d n i k o n fe re n c ji m iały m iejsce ju ż n a K am p u sie U n iw e rsy te tu Jagiel
lo ń sk ieg o w n o w o c z e sn y m b u d y n k u W y d z ia łu Z a rz ą d z a n ia i K o m u n ik ac ji S p o łe cz n ej. K o n fe ren
cja p rz y ję ła fo rm ę sesji rów n o leg ły ch . W z w iąz k u z ty m w dalszej części z o s ta n ą o m ó w io n e sesje,
w k tó ry c h u c ze stn ic z y ł spraw ozdający. D ru g ieg o d n ia o db y ły się sesje ró w n o le g łe w części p o ra n n e j,
p rz e d p o łu d n io w e j i p o p o łu d n io w e j. Były to tr z y blo k i tem a ty c zn e : „N arz ę d zia o rg a n iz ac ji w ie d zy ”.
161
162
M arcin Roszkowski
„O rganizacja i re p re z en tac ja w ie d zy w system ach inform acyjno-w yszukiw aw czych” o raz „O rganizacja
w ie d zy w b ib lio tek a ch ” Sesji „N arz ę d zia o rg an izacji w ie d zy ” p rz e w o d n ic z y h kolejno: prof. B arb ara
S osińska-K alata (U n iw ersy tet W arszaw ski), prof. Jose A u g u sto G u im ara es (Sao Paolo S tate U niversity,
Brazylia) oraz prof. R ichard Sm iraglia (U niversity o f W isconsin, USA). T em atyka w ystąpień była m o cn o
z ró żn ic o w a n a , ale w sp ó ln y m m ia n o w n ik ie m re fe ra tó w była k o n c e n tra c ja uw agi a u to ró w n a ró żn y ch
a sp e k ta c h b a d a n ia i w y k o rz y sta n ia sy ste m ó w o rg a n iz ac ji w iedzy. W części p o ra n n e j w y g ło szo n o
p ięć referatów . D e b o ra h Lee (C ity U n iv e rsity L o n d o n , W ie lk a B rytania) p rz e d sta w iła p ro b lem aty k ę
w pływ u, jak i m ają n a siebie ró w n o leg le ro zw ijan e sy stem y klasyfikacyjne. A u to rk a z a p re z e n to w a ła
in te re s u ją c ą m e to d o lo g ię b a d a ń n a d ty m z ja w isk iem . R ó w n ie ciek aw e w y s tą p ie n ie p o św ię c o n o
ro zw o jo w i k o n c e p c ji w a rr a n t )sk o p o d sta w y m eto d o lo g ic zn e j sy ste m ó w o rg a n iz ac ji w iedzy. Lynn
H o w a rth (F aculty o f In fo rm a tio n S tu d ies, U n iv e rsity o f T o ro n to , K anada) p rz e d sta w iła ty p o lo g ię
ta k ic h z a ło ż e ń n a p o d sta w ie lite ra tu ry p rz e d m io tu oraz b a d a ń w ła sn y c h n a d w y b ra n y m i sy ste m am i
p o rz ą d k o w a n ia pojęć. W sesji w y stąp ili ró w n ież M e lo d ie J. Fox (U niversity o f W isco n sin , USA) p re z e n ta c ja n a te m a t o rg anizacji p o jęć z z ak re su g e n d e r w ró żn y ch w y d a n iac h K lasyfikacji D ziesiętnej
D ew eya, Jo sep h T. T ennis (U niversity o f W a sh in g to n , U SA ) - w y stą p ien ie d o ty czące m e ta fo ry g m a
c h u w o d n ie sie n iu do ew olucji klasyfikacji b ib lio tec zn y c h , A n n a Y u k a d in (N a tio n a l a n d U n iv ersity
L ibrary, C h o rw a cja ) - re fe ra t n a te m a t w y k o rz y stan ia fasetow ej o rg a n iz ac ji p o jęć w klasyfikacjach
u n iw e rsaln y c h , n a p rz y k ła d zie d z ia łu 72 A rc h ite k tu ra w U niw ersalnej K lasyfikacji D ziesiętnej. C zęść
p rz e d p o łu d n io w ą sesji w y p ełn iły w y stą p ien ia doty czące p ro b le m ó w lin gw istycznych i te rm in o lo g ic z
n ych w k o n tek ście sy stem ó w o rg a n iz ac ji w iedzy. D otyczyły o n e m .in. a u to m a ty c zn e j k a te g o ry za c ji
fraz rz e c z o w n ik o w y c h w y k o rz y sty w a n y c h w p ro c e sie w y sz u k iw a n ia in fo rm a c ji (A n g ald o L opez
M a rtin , F ederal U n iv e rsity o f M in a s G e rais, Brazylia) oraz w y k o rz y stan ia klasyfikacji In fo rm a tio n
C oding C lassification do w y szukiw ania in fo rm acji leksykograficznej w z b io ra c h L inked D ata (E rnesto
W illia m D e L uca, U n iv e rsity o f A p p lied S ciences, N iem cy ). W części p o p o łu d n io w ej z a p lan o w an o
s ie d e m w y stąp ień . T em aty k a re fe ra tó w d o ty czy ła m .in.; re p re z e n ta c ji klasyfikacji fa seto w y c h jako
o ntologii (D evika R MadaUi, In d ian Statistical In stitu te, Indie), w ykorzystania te o rii term in o lo g iczn y ch
do p ro jek to w a n ia system ów o rg an izacji w ie d zy (Jadw iga W ożn iak -K asp erek , U W ), p o jęc ia k o n te k stu
w e d łu g filozofii G o ttlo b a Fregego w o d n ie s ie n iu do o rg a n iz ac ji s tru k tu r p o jęc io w y ch (Jo la n ta Szulc,
UŚ) oraz m eto d y k i m a p o w a n ia te z a u ru s ó w (Jae-w ook A h n , U n iv e rsity o f Buffalo, USA).
Sesja ró w n o leg ła d o ty cz ąc a org an izacji i re p re z en tac ji w ie d zy w sy stem ach inform acy jn o -w y szu k iw aw czych z o stała p o d z ie lo n a n a dw ie części, k tó ry m przew odniczyli kolejno d r V era D od eb ei (Federal
U n iv ersity o f th e S ta te o f Rio de Janeiro, Brazylia) oraz d r D evika P .M adali (In d ian S tatistical In stitu te ,
Indie). W sesji z a p lan o w an o łąc zn ie 11 w y stąp ień , je d n a k w kilku p rz y p a d k a c h a u to rz y nie m ogli być
o b e c n i p o d c z a s k onferencji. P ro b lem aty k ę w y stą p ień d osyć u m o w n ie w y zn aczało p o jęc ie o rg anizacji
i re p re z e n ta c ji w iedzy. W y stą p ie n ia m iały c h a ra k te r z aró w n o teo rety czn y , jak i bazo w ały n a p ra c a c h
w d ro ż en io w y c h i b a d a n ia c h e m p iry czn y ch . P re z e n to w a n e p ro b le m y o b ejm o w ały m .in. z ag a d n ie n ia
su b ie k ty w iz m u i in k linacji w opisie rz ec zo w y m (Jose A u g u sto G u im ara es, Sao P aolo S tate U niversity,
B razylia), w izualizacji te k s tó w za p o m o c ą m ap p o jęc io w y ch (H a n n a B atorow ska, U n iw e rsy tet P e d a
gogiczny, K raków ), analizy dom en o w ej o b sz a ru b io te c h n o lo g ii (Juliana A ssis, U n iv e rsid ad e F ederal
de M in a s G e rais, B razylia), p ro filo w an ia u ż y tk o w n ik ó w w k o n te k śc ie ich in te ra k c ji z sieciow ym i
m e c h a n iz m a m i w yszukiw ania in fo rm a cji (B e rn ard Ije su n o r A khigbe, O b a fem i A w olow o U niversity,
N igeria), w n io sk o w an ia p o z io m u k o m p ete n cji u ż y tkow ników n a p o d sta w ie z asto so w an ia a lgorytm ów
k ateg o ry zacji ich z ap y ta ń (O lu b u n m i A kbele, U n iv ersity o f Ibadan, N igeria), p ro jek to w a n ia te z a u ru sa
z u w z g lę d n ie n ie m p o d e jśc ia u se r w a r r a n t (P hilip H ider, C h a rle s S tu rt U niversity, A u stra lia ) oraz
w yszu k iw an ia faseto w eg o w sy ste m ac h in fo rm a cy jn y c h ty p u d isc o v ery (K atarzy n a M a tersk a, B iblio
te k a U n iw e rsy te tu im . K ard y n ała S tefan a W yszyńskiego). N ie w y głoszono d w ó c h re fe ra tó w a u to ró w
L. H ajibayova i F.K. Jacob, dotyczących b a d ań n a d tagow aniem . O s ta tn ią sesj ę d rugiego d n ia k o n fe re n
cji p o św ięco n o p roblem atyce organizacji w iedzy w o d n iesie n iu do bibliotek, z aró w n o tradycyjnych, jak
i cyfrow ych. W ygłoszono o sie m referatów poruszających problem atykę m .in. relacji m iędzy o rganizacją
„Organizacja wiedzy w X X I wieku od historycznych wzorców...
w ie d zy a cyfrow ą h u m an isty k ą (W id ad M u sta fa El H adi, U niversity o f Lille, Francja), a u to m a ty c zn e g o
in d e k so w a n ia d o k u m e n tó w z w y k o rz y sta n ie m k o n c e p c ji ik onologii P anofskiego (M a rcia L. Z en g ,
K en t S ta te U niversity, U SA), eksp lo racy jn eg o m o d e lu w yszu k iw an ia in fo rm a cji za p o m o c ą system ów
o rg a n iz a c ji w ie d z y w k o lek c jac h d a n y c h p o w ią z a n y c h - L in k e d D a ta (A th e n a S abala, K en t S ta te
U niversity, USA), czy też analizy w d ro ż e ń sy ste m ó w in fo rm a cy jn y c h ty p u disco v ery w b ib lio tek a ch
w H isz p a n ii i Brazylii (B lanca R odriguez Bravo, U n iv e rsity o f L eon, H iszpania). W sesji tej w ystąpili
ró w n ież p rz ed sta w icie le C e n tra ln e g o In sty tu tu O c h ro n y P ra c y z re fe ra ta m i n a te m a t in d ek so w a n ia
z a s o b ó w k a ta lo g ó w b ib lio te c z n y c h p rz e z w y szu k iw a rk i in te rn e to w e (A g n ieszk a M lo d z k a-S ty b e l)
oraz sieci in fo rm a cy jn y c h n a p rz y k ła d zie o b sz a ru b e z p ie c z e ń stw a p ra c y (B arb ara S zczepanow ska).
Tego d n ia odb y ło się ró w n ie ż z e b ra n ie c zło n k ó w ISK O i m iały m iejsce w y b o ry now ego z a rz ą d u .
P re z y d e n te m ISK O n a k a d e n c ję 2 0 1 4 -2 0 1 8 w y b ra n o Jo se p h a T en n isa. Jego p ie rw sz y m z a s tę p c ą
z o sta ł u stę p u ją c y H . P e te r O h ły a d ru g im z a s tę p c ą w y b ra n o S tellę D e x tre C lark (n iezależn y k o n su l
ta n t, W ie lk a B ry tan ia). N a se k re ta rz a ISK O w y b ra n o A m o sa D avida (L o rra in e U niversity, Francja).
T rzeciego d n ia o dbyły się c ztery sesje, rów nież w try b ie rów noległym . Były to panele: „O rganizacja
w ie d zy w ed ukacji” „ M eto d y organizacji w ied zy ”, „O rganizacja w ied zy w o b sz a ra c h specjalistycznych”
„ O b sz ar b a d aw c z y i e p iste m o lo g ia o rg a n iz ac ji w ie d zy ” W sesji p o św ię c o n ej m e to d o m o rg an izacji
w iedzy, k tó rej p rz e w o d n ic z y ł d r Jo sep h T. T ennis, w y g ło szo n o pięć referatów . K.S. R ag h av an (PES
In s titu te o f T echnology, In d ie) p rz e d sta w ił fa seto w ą an alizę p rz e g lą d u p iśm ie n n ic tw a n a te m a t fa
setow ej k o n c e p c ji o rg a n iz ac ji w iedzy. R ich a rd S m irag lia w raz ze sw oją d o k to ra n tk ą A n n M . G ra p h
(oboje z U n iv e rsity o f W isc o n sin , USA) p rz e d sta w ili m e to d o lo g ię b a d a ń b ib lio m e try c z n y c h oraz
a n alizy d o m e n y „ n aro d o w o ść i rasa” w e n cy k lo p ed ii m ia sta M ilw aukee. G ra n t C a m p b e ll (U niversity
o f W e s te rn O n ta rio , K anada) p rz e d sta w ił in te re su ją c y sp o só b z a s to s o w a n ia a n alizy fasetow ej w d o
k u m e n ta c ji z a c h o w a ń o só b c ie rp ią c y ch n a d e m e n cję . C lau d io G n o li (U n iv ersity o f Padvia, W ło c h y )
o m ó w ił p o g ląd y M a rc a B locha z w iąz an e z klasyfikacją i k a te g o ry za c ją d z ie d z in w iedzy. Jihee B eak
(U niversity o f W isco n sin , U SA) p rz ed sta w iła w yniki ilościow ej i jakościow ej analizy fasetow ej tekstów
z m a te ria łó w k o n fe re n c y jn y c h o rg a n iz o w a n y c h p rz e z D u b lin C o re M e ta d a ta In itia tiv e. W części
p rz e d p o łu d n io w e j odb y ło się ró w n ie ż, z a p la n o w a n e n a k o lejn y d zień, w y stą p ien ie B a rb a ry S osińskiej-K alaty (U n iw e rsy tet W arszaw ski). A u to rk a p rz e d sta w iła p ro b le m y sta n d a ry z a c ji i se m a n ty z a cji jak o isto tn e k w estie w ro z w o ju sy ste m ó w o rg a n iz ac ji w iedzy. W sesji dotyczącej ep iste m o lo g ii
w o rg an izacji w ie d zy p ro w a d zo n e j p rz ez prof. R en ato R o ch a S o u z a (School o f A p p lied M a th e m a tic s,
B razylia), w y g ło sz o n o sie d e m z o śm iu z ap lan o w an y c h referatów . D otyczyły o n e m .in. d e k o n stru k c ji
p o ję c ia p a m ię c i społecznej (V era D edebei, F ederal U n iv e rsity o f th e S ta te o f Rio de Janeiro, B razylia),
ro li m e ta fo ry w o rg a n iz ac ji s tru k tu r p o jęc io w y ch (M arek H e tm a ń sk i, U n iw e rsy te t M a rii S k ło d o w
skiej C urie), p o trz e b y u w z g lę d n ie n ia re la ty w iz m u e p iste m o lo g icz n e g o w p ro je k to w a n iu sy stem ó w
o rg a n iz a c ji w ie d z y (M ic h ae l K le in b e rg , H u m b o ld t U n iv ersity , N ie m c y ), czy też re w izji p o d s ta w
k a te g o ria ln y c h sy ste m ó w p o rz ą d k o w a n ia p o ję ć (K.S. R aghavan, PES In s titu te o f T echnology, Indie).
W części p o p o łu d n io w e j z o rg a n iz o w a n o p a n e l d yskusyjny d o ty cz ąc y k sz ta łc e n ia w z ak re sie p ro
b lem a ty k i o rg a n iz ac ji w iedzy. M o d e ra to re m p a n e lu był d r hab. R em igiusz S apa (UJ) a c z ło n k a m i d o św ia d c z e n i dydaktycy: R a h m a to lla h F a tta h i (F erdow si U n iv e rsity o f M a sh h a d , Iran ), L ee H u r-L i
(U n iv e rsity o f W isc o n sin , U SA ), D evika P.M adaU i (In d ia n S ta tistica l In stitu te , Indie), S id h o m S ahbi
(L o rra in e U n iv e rsity & L O R IA , F rancja), Jadw iga W o żn iak -K asp ere k (U W ), M a rc ia L. Z e n g (K ent
S ta te U niversity, USA), M aja Z u m e r (U niversity o f L jubljana, Słow enia). W trak c ie k ró tk ic h w y p o w ie
d z i p re le g en tó w p rz e d sta w io n o sy tuację w p o szczeg ó ln y ch o śro d k a c h a kadem ickich, ze szczególnym
u w z g lę d n ie n ie m tre ś c i p ro g ra m o w y c h zw iąz an y c h z o rg a n iz ac ją w iedzy. W ie lo k ro tn ie stw ie rd z a n o
p r o b le m b ra k u ak tu aln y ch p o d rę cz n ik ó w o b ejm ujących w ieloaspektow o tę p roblem atykę. B. H jo rlan d
sc e p ty c zn ie o d n ió sł się d o m o żliw o ści p rz e d sta w ie n ia s tu d e n to m g ru n to w n y c h p o d s ta w o rg an izacji
w iedzy, tw ie rd z ą c , że są o n e często o p a rte n a sp rz e c z n y c h teo riac h .
O sta tn ie g o d n ia k o n fe re n c ji odb y ły się tylko dw ie ró w n o le g łe sesje oraz p a n e l dyskusyjny. Były
to sesje z a ty tu ło w a n e „ H isto ria i p rz y szło ść o rg a n iz ac ji w ie d zy ” oraz „System y o rg an izacji w ie d zy ”.
163
164
W sesji dedykow anej sy ste m o m p o rz ąd k o w a n ia pojęć, której p rz ew o d n ic zy ł C laudio G noli, w ygłoszo
n o c z te ry z p ię c iu z ap łan o w an y c łi referatów . T h o m a s M . D o u sa (U niversity o f Iłłinois, USA) o m ó w ił
p ro b łe m po staw epistem ołogicznycłi w w ybranycłi Idasyfikacjacłi bibłioteczno-bibłiograficznycłi, Ictóre
o k reśłił m ia n e m eldel<tycznycłi. Rick S zostak (U niversity o f A łb e rta , K anada) z kołei p o sta w ił tezę, że
o rg a n iz ac ja w ie d zy to jed y n y o b sz a r b a d aw c z y z ta k d u ż y m p o te n c ja łe m in te łek tu ałn y m , k tó ry je st
w sta n ie re d u k o w ać sc e p ty c y zm w e w spółczesnej n auce. T h o m a s M . D o u sa w k o łejn y m sw o im w y
stą p ie n iu d o k o n a ł anałizy sy ste m u k a te g o ria łn eg o łeżącego u p o d sta w sy ste m u O tto K aisera. R ebecca
G re e n (O C L C , USA) p rz e d sta w iła in te re su ją c ą m e to d o lo g ię au to m a ty c zn e j d e ry w acji fa se t n a p o d
staw ie p rz e tw a rz a n ia fraz rz eczo w n ik o w y ch p o c h o d z ą c y c h z ty tu łó w d o k u m e n tó w z b a zy W o rłd C a t.
O s ta tn im punł<tem p ro g ra m u kon feren cji była dyskusja p a n elo w a m o d ero w an a p rzez p r o f Rebeccę
G reen, w Ictórej w zięli udział: p r o f d r hab. W iesław Babik, p r o f D avid A m os, p r o f V era D odebei, C laudio
G noli, H . P e ter Ohly, p r o f Rosa S a n S eg u n d o (U niversity o f M a d rid C arlos III, H iszpania) oraz d r Jo
se p h T. T ennis. T em ate m dyskusji była przyszłość o rganizacji w ied zy w kontekście z m ia n społecznych
i tec h n o lo g ic zn y c h . P odczas w y p o w ie d zi w ie lo k ro tn ie p o w ta rz a ły się stw ie rd ze n ia o k o n iec zn o ści
w sp ó łp ra cy i w ym iany d o św iad czeń z p rzed staw icielam i o b sz a ru tec h n o lo g ii Sieci S em antycznej oraz
A rch itelrtu ry Inform acji. D. Soergel stw ierdził, że organizacja w ied zy p o w in n a być częścią Im rsów w za
kresie k sz tałto w an ia k o m p ete n cji inform acyjnych, po n iew aż sto so w an e ta m an ality czn o -sy n tety czn e
m eto d y konceptualizacji są p rzy d atn e do rozw iązyw ania pro b lem ó w inform acyjnych. Z aró w n o p odczas
w ystąpień, jak i w trak cie p a n elu często p o d e jm o w a n o zag ad n ien ia p o d sta w e pistem ologicznych syste
m ó w organizacji w iedzy oraz l<westii m eto d o lo g iczn y ch (user w a rra n t i c u ltu ra l w arrant). W iąże się to
z k onieczn o ścią uw zględ n ien ia p o d c za s p ro jek to w an ia tak ich narzędzi, realnych p o trz e b i k o m p ete n cji
ich użytkow ników . I. D ahlberg stw ierdziła, że rozw ijane system y organizacji w iedzy p o w in n y być o p arte
n a teo rii system ów . Po zakończonej dyslm sji org an izato rzy dokonali oficjalnego zam k n ięcia konferencji.
T e g o ro c z n a k o n fe re n c ja ISK O s ta ła n a w y s o k im p o z io m ie , z a ró w n o p o d w z g lę d e m m e r y to
ry czn y m , jak i o rg a n iz ac y jn y m . O rg a n iz a to rz y p o d ję li w iele tru d u , aby p re le g e n c i i słu c h ac ze m ieli
k o m fo rto w e w a ru n k i do w y stą p ie ń i dyslm sji. K ażdy z u c ze stn ik ó w o trz y m a ł p o d c z a s re je strac ji to m
z m a te ria ła m i p o k o n fe re n c y jn y m i, co p o zw o liło p rz y g o to w ać się do dyskusji p o w y stą p ien iac h . N a
c z te ry d n i o b ra d z ap la n o w a n o p o n a d 60 referatów . Z jed n ej stro n y p o k a zu je to d u że z a in tere so w a n ie
p ro b le m a ty k ą o rg a n iz ac ji w ie d zy badaczy, k tó rz y re p re z e n to w a li ró ż n e dy scy p lin y i sp ecjaln o ści,
z d ru g iej - w y m a g a o d słu c h a c z y p o d e jm o w a n ia d e cy z ji z w ią z a n y c h z w y b o re m in te re s u ją c y c h
ich sesji. Z punl<tu w id z e n ia p re le g e n tó w d u ż a lic z b a re fe ra tó w o z n a c z a ła ró w n ie ż k o n ie c z n o ś ć
p rz e s trz e g a n ia ra m c za so w y c h w y s tą p ie ń (o k .1 5 m in u t) o ra z c zęsto l<oncentracji n a k lu cz o w y c h
k w e stiac h p o d e jm o w a n y c h p rz e z n ic h p ro b le m ó w b ad aw czy ch . T aka fo rm a n ie sp rz y ja dyskusjom ,
k tó re często m u siały być p rz e n o sz o n e do kuluarów .
W k o n fe re n c ji w zięło u d z ia ł ok. 100 o sób z p o n a d 130 z are je stro w a n y ch . P re leg e n ci i słu c h ac ze
re p re z en to w a li 26 p a ń stw z całego św iata. P o n a d 30% u c ze stn ik ó w stanow ili P olacy a dalej u c ze stn ic y
z U SA (15%), B razylii (13%), K anady (6%), N ie m ie c (5%). Z 42 z are je stro w a n y ch u c z e stn ik ó w z Polski,
15 p rz y g o to w ało w ystąp ien ia, z czego d w a d w u au to rsk ie. Polscy p re le g en c i to w w iększości re p re z e n
ta n c i o śro d k ó w u n iw e rsy tec k ic h (U niw ersytety: Jagielloński, M a rii-C u rie S kłodow skiej, Pedagogiczny
w K rakow ie, Śląski, W arszaw ski,) a tak ż e A k a d em ii Ig n a tia n u m w K rakow ie, B iblioteki U n iw e rsy te tu
K ardynała S tefan a W yszyńskiego, C e n tra ln eg o In sty tu tu O c h ro n y P racy oraz O śro d k a P rz e tw arz an ia
In fo rm acji. P o d czas k o n fe re n c ji m o ż n a było ró w n ież sk o rzy stać z o fe rty w y d a w n ictw a E rg o n Y erlag,
k tó re p rz y g o to w ało z esta w p u b lik a c ji n a te m a t o rg a n iz ac ji w iedzy, p o o b n iż o n y c h cen ach .
Marcin Roszkowski
In sty tu t Informacji N aukowej i Studiów Bibliologicznych
165
Wskazówki dla autorów
Redakcja Zagadnień Informacji Naukowej - Studiów Informacyjnych przyjmuje wyłącznie teksty wcześniej
nieopublikowane i niezłożone do druku w innych czasopism ach lub pracach zbiorowych. Przyjm owane są:
oryginalne rozprawy i prace badawcze, recenzje oraz sprawozdania z konferencji i innych wydarzeń naukowych.
Teksty artykułów są recenzowane zgodnie z zasadami douhle-hlindpeer review. Zapewnienie anonimowości
tekstów przekazywanych do recenzji wymaga, aby w tekście artykułu w żadnym miejscu nie była umieszczona
informacja umożliwiająca identyfikację autora.
Każdy artykuł recenzowany jest na podstawie jednolitego formularza przez dwóch recenzentów dobieranych
spośród specjalistów problematyki w nim poruszanej. Każda recenzja zawiera jednoznaczne wskazanie czy tekst re
komendowany jest do ]>vibVikaLC)iyi Zagadnieniach Informacji Naukowej. Podstawowymi kryteriami oceny artykułu
są: zgodność tematu z profilem czasopisma, wartość merytoryczna, organizacja logiczna i forma językowa tekstu.
O
przyjęciu tekstu do publikacji autorzy informowani są w ciągu 10 tygodni od otrzymania go przez Redakcję.
Redakcja przyjmuje wyłącznie teksty przygotowane zgodnie z zasadami przedstawionymi poniżej. Teksty należy
nadsyłać na adres e-mail: zin.iinsb@ uw.edu.pl
1. Zasady Ogólne
1.1. Format
Wszystkie pliki (tekst artykułu, materiały ilustracyjne) należy przesyłać jako dokumenty edytora M S W ORD
w formacie RTF. Zaleca się stosować w tekście czcionkę Times N ew Roman 12 pkt, interlinię 1.5. Tytuł artykułu
należy wyróżnić czcionką Times N ew Roman 16 pkt. N ie należy używ ać autom atycznych stylów.
M ateriały ilustracyjne, wstawione w treść artykułu, dodatkowo należy przesyłać również w formacie JPG.
Załączniki powinny być ponumerowane według kolejności występowania w tekście oraz zawierać nazwę, np.:
1. Tabela 1. Poziomy metadanych. albo 3. Rysunek 1. M apa myśli.
1.2. Długość tekstu
Artykuł nie powinien przekraczać 40 000, a recenzja lub sprawozdanie 140 00 znaków (ze spacjami).
1.3. Strona tytułowa
Autorzy artykułów proszeni są o przygotowanie odrębnej strony tytułowej, zawierającej:
- tytuł artykułu (w językach polskim i angielskim )
- dane autora (im ię i nazwisko, afiliacja - w językach polskim i angielskim )
- adres e-m ail
- adres do korespondencji
- notę biograficzną autora (patrz niżej)
- abstrakt u strukturyzow any (patrz niżej)
- słowa kluczow e (patrz niżej)
- ośw iadczenie o oryginalności tekstu (patrz niżej).
Zgodnie z zasadami przeciwdziałania zjawiskomg/jostwritówga iguest authorship Redakcja prosi również, aby
na tej stronie ujawnione zostały nazwiska i afiliacje wszystkich osób, które przyczyniły się do powstania artykułu,
ich rola i udział w przygotowaniu publikacji (kto jest autorem koncepcji, założeń, metod itp. wykorzystywanych
w pracy zgłoszonej do druku; procentowy udział w przeprowadzonych badaniach i opracowaniu artykułu).
Redakcja prosi także o podanie informacji o źródłach finansowania publikacji, wkładzie instytucji naukowo-badawczych, stowarzyszeń i innych podmiotów (financial disclosure).
1.4. N ota biograficzna autora / autorów
Na stronie tytułowej należy umieścić zwięzłą notę biograficzną (ok. 70 słów) każdego autora artykułu. Nota po
winna zawierać następujące informacje: tytuł / stopień naukowy lub zawodowy autora, aktualne miejsce pracy
i zajmowane stanowisko; specjalności naukowe lub zawodowe, najważniejsze publikacje (max. 3).
166
1.5. A bstrakt ustrukturyzowany
Na stronie tytułowej należy umieścić abstrakt w języku polskim o objętości ok. 100 słów (ok. 1 tys. znaków)
oraz jego przekład na język angielski. W abstrakcie należy wyróżnić co najmniej cztery spośród następujących
kategorii informacji:
-
Cel/teza | Purpose/thesis (obowiązkowo)
Koncepcja/metody badań | Approach/methods (obowiązkowo)
Wyniki i wnioski | Results and conclusions (obowiązkowo)
Ograniczenia badań | Research hmatations (opcjonalnie)
Zastosowanie praktyczne | Practical imphcations (opcjonalnie)
Oryginalność/wartość poznawcza | Originahty/value (obowiązkowo)
1.6. Stówa kluczowe
Na stronie tytułowej artykułu należy umieścić od 4 do 10 słów kluczowych, w formie fraz nominalnych w m ia
nowniku liczby pojedynczej, których pierwszy wyraz zapisany jest wielką literą, uporządkowanych alfabetycznie,
rozdzielonych kropkami. Słowa kluczowe należy podać w językach polskim i angielskim.
1.7. Oświadczenie o oryginalności tekstu
Na stronie tytułowej artykułu należy umieścić oświadczenia autora /autorów, że tekst przedstawiany Redakcji
Zagadnień Informacji N aukowej - Studiów Informacyjnych nie był dotychczas opublikowany ani zgłoszony
do publikacji w żadnym innym czasopiśm ie lub pracy zbiorowej. Jeśli tekst był prezentowany na konferencji,
należy podać jej szczegółowe dane wraz z ewentualnymi inform acjam i o publikacji m ateriałów konferen
cyjnych. Jeśli artykuł jest częścią przygotowywanej do druku książki, należy podać jej dane oraz planowany
term in publikacji.
2. Zasady opracowania artykułu
2.1. Organizacja i p o d zia ł tekstu
Tekst artykułu powinien być podzielony na podrozdziały zaopatrzone w tytuły. W pierwszej części pod nagłów
kiem Wprowadzenie zaleca się umieścić informacje wprowadzające w problematykę prezentowaną w artykule.
W części ostatniej - pod nagłówkiem Wnioski lub Zakończenie - wnioski końcowe i podsumowanie przed
stawionych rozważań.
Dopuszcza się stosowanie do trzech poziomów podziału tekstu, każdy wyodrębniony własnym śródtytułem
i opatrzony oznaczeniem numerycznym zgodnie z następującymi regułami:
1. Pierwszy poziom podziału
1.1. Drugi poziom podziału
1.1.1 Trzeci poziom podziału
2.2. Przypisy
Nie stosuje się przypisów bibliograficznych. Odesłania do wykorzystanej literatury należy przygotować zgodnie
z edytorskimi standardami tekstu naukowego APA 6'*' (patrz niżej).
Przypisy zawierające komentarze, dygresje, objaśnienia i inne dodatkowe inform acje należy umieszczać
na dole strony i num erować liczbami arabskimi; zaleca się ograniczenie liczby przypisów do niezbędnego
minimum.
2.3. Pisownia tytułów w tekście artykułu
Tytuły wystaw, konferencji, programów itp. powinny być zapisane w cudzysłowie. Tytuły publikacji (książek,
czasopism, artykułów itp.) należy wyróżnić kursywą.
2.4. Wyróżnienia w tekście
W tekście można stosować wyróżnienia za pomocą czcionki półgrubej (bold).
2.5. M ateriały ilustracyjne i ich oznaczanie w tekście
M ateriały ilustracyjne (tabele, wykresy itp.) powinny być przygotowane w odcieniach szarości lub kolorystyce
czarno-białej. Wszystkie tego typu materiały należy oznaczyć wskazaniem rodzaju materiału (np. Tabela, Rysunek,
Fotografia, Wykres), jego numeru w tekście oraz jego tytułu (np. Tabela 1. Poziomy metadanych). W odpowiednich
miejscach tekstu artykułu należy umieścić odesłania do informacji prezentowanych w formie ilustracji, używając
w tym celu skrótu określenia rodzaju ilustracji oraz jej numeru (np. zob. Tabela 1, zob. W ykres 5).
2.6. Cytowanie wykorzystanej literatury w tekście i bibliografia załącznikowa
Cytowania w tekście i bibliografię załącznikową należy przygotować zgodnie ze standardami edytorskim publikacji
naukowych APA 6'*'. W bibliografii załącznikowej mogą być umieszczone wyłącznie opisy publikacji cytowanych
w tekście artykułu.
Publikacje należy cytować w tekście używając odsyłaczy w formie: (nazwisko, rok wydania), np. (Dembow
ska, 19 9 1); gdy publikacja ma dwóch autorów należy podać obydwa nazwiska połączone znakiem ampersand
(nazwiskol & nazwisko2, rok), np. (Cisek & Sapa, 2007); gdy publikacja ma trzech i więcej autorów należy podać
nazwisko pierwszego autora, skrót et. al. i rok wydania (nazwiskol et al., rok), np. (Berners-Lee et al., 2001); gdy
publikacja jest pracą zbiorową, należy podać nazwisko redaktora, skrót red. i rok wydania (nazwisko, red., rok),
np. (Kocójowa, red., 2005). Jeśli w publikacji nie wskazano nazwiska autora lub redaktora, należy podać pierwszy
wyraz tytułu zapisany kursywą, trzy kropki i rok wydania (Wyraz..., rok), np. (Biblioteki..., 1976). Odwołania do
określonych stron cytowanych tekstów należy podawać w formie: (Dembowska, 19 9 1, 15), albo (Cisek & Sapa,
2007, 40-42), (Dervin & Nilan, 1986, 3) albo (Kocójowa, red., 2 0 0 5,18 ).
Opisy bibliograficzne wykorzystanych publikacji należy umieścić na końcu tekstu w układzie alfabetycznym,
bez numeracji pozycji, pod nagłówkiem Bibliografia.
Opisy autorskich książek i artykułów umieszcza się pod nazwiskiem pierwszego autora. Opisy prac zbioro
wych należy umieszczać pod nazwiskiem redaktora, po którym podaje się skrót red. lub ed. Jeśli w publikacji
nie wskazano autora lub redaktora pracy zbiorowej, jej opis należy umieścić pod pierwszym wyrazem tytułu.
Tytuły książek i czasopism należy zapisać kursywą, tytuły artykułów w czasopismach i artykułów lub rozdzia
łów w książkach - czcionką prostą.
W opisach artykułów w pracach zbiorowych stosuje się oznaczenie skrótu „W” dla publikacji w języku polskim
i „In” dla publikacji w językach obcych.
Opisy prac tego samego autora powinny być uporządkowane według chronologii wstępującej, a w każdym
z nich należy powtórzyć nazwisko i inicjał (inicjały) autora. Prace tego samego autora opublikowane w tym samym
roku należy uporządkować w kolejności alfabetycznej tytułów i oznaczać wg zasady:
Dembowska, M . (19 7 6 a )...,
Dembowska, M . (19 7 6 b )..., itd.
2.6.1 Przykłady redagowania opisów bibliograficznych
IC S I j^ ŻIC A
Breslin, J.G.; Passant, A.; Decker, S. (2009). The Social Semantic Web. Berlin: Heidelberg: Springer Yerlag.
Dembowska, M . (19 91). Nauka o informacji naukowej: organizacja i problematyka badań w Polsce. Warszawa:
IIN TE.
P RAC A ZBI O RO WA
Bellardo Hahn, T ; Buckland, M., eds. (1998). HistoricalStudies in Information Science. Medford, NJ: Information
Today.
Biblioteld (1976). Biblioteki publiczne województwa toruńskiego: informator. Toruń: W ojewódzka Bibliotel<a
Publiczna i Książnica Miejska im. M. Kopernika.
Kocójowa, M . red. (2005). Profesjonalna informacja w Internecie. Kraków: Wydaw. UJ.
ARTYKUŁ w CZ A S O P I Ś M IE
Dervin, B.; Nilan, M. (1986). lniorraaX\on'Heeds,.AnnualReview ofInformation Science and Technology, 2 1 , 3 - 3 1 .
Osińska, V. (2010). Rozwój metod mapowania domen naukowych i potencjał analityczny w nim zawarty. Zagad
nienia Informacji Naukowej, 96(2), 4 1 - 5 1 .
167
168
Guidelines fo r Authors
ARTYKUŁ w P RAC Y ZBI O R O WE J
Rayward, W.B. (1998). Yisions of Xanadu: Paul Otlet (18 6 8 -19 4 4 ) and Hypertext. In: T. Bellardo Hahn & M. Buckland (eds.) Historical Studies in Information Science. Medford, NJ: Information Today, 6 5-80.
Gawrysiak, P. (2000). W stronę inteligentnych systemów wyszukiwawczych. W: Cz. Danilowicz (red.) M ultim e
dialne i sieciowe systemy informacyjne. W rocław: Oficyna Politechniki W rocławskiej, 59-69.
ARTYKUŁ W CZ A S O P IŚ M IE EL EK TR O N IC Z N Y M
Berners-Lee, T.; Hendler, Lassila, O. (2001). The Semantic Web. Scientific American [online], May, [30.06.2013],
http://www.scientificamerican.com/article.cfm?id=the-semantic-web
Hollender, H. (2013). SYN AT: dziesiątki dużych i małych pom ysłów na informację naukową. Biuletyn EBIB
[online], 13 5 (8), [15.07.20 13], http://www.ebib.pl/?page_id=413#art6
Miller, H. (20 13). Big-data in cloud computing: a taxonom y o f risks. Inform ation Research [online], 18 (1),
[15.07.20 13], http://inform ationr.net/ir/18-l/paper571.htm l
HAS ŁA EN CY KL OPE DY CZN E
Psychology o f culture contact (1926). In: Encyclopaedia Britannica, Vol. 1 , 13th ed., London and N ew York, NY:
Encyclopaedia Britannica, 7 6 5 -7 7 1.
Iluminatorstwo (19 7 1). W: Encyklopedia Wiedzy o Książce. W rocław - Warszawa - Kraków: Zakł. Naród. im.
Ossolińskich, 9 11- 9 5 2 .
Big data. (2013, November 12). In: Wikipedia, The Free Encyclopedia [online] [12 .11.2 0 13 ], http://en.wikipedia.
org/w/index.php?title=Big_data&oldid=581347727
Autorskie artykuły encyklopedyczne należy opisywać tak jak artykuły w pracach zbiorowych.
D O K U M E N T Z W I T RY N Y I N ST Y T U C J I, O RG A N I Z A C JI LUB OSOBY PRYWATNEJ
Aristotle (2009). Organon. From la to 164 a according to Bekker numbers [online]. Translated under the editorship
o f W D . Ross. Internet archive [29.10.2013], http://archive.org/stream/AristotleOrganon/AristotleOrganoncollectedW orks_djvu.txt
M N iSW (2 0 11). Narodowe Centrum N auki w Krakowie. Nadchodzi czas nauki [online]. Ministerstwo Nauki
i Szkolnictwa Wyższego, [15.07.2013], http://www.nauka.gov.pl/?id=2268
Smith, B. (2004). Ontology and information systems [online]. The Buffalo University, Department of Philosophy,
[15.07.20 13], http://ontology.buffalo.edu/ontology.doc
US N L M (2004). M edical Subject Headings [online]. US National Library of Medicine. National Institutes of
Health, [15.07.20 13], http://www.nlm.nih.gov/mesh/meshhome.html
Guidelinesfor Authors
Guidelines for Authors
ZIN - Studia Informacyjne (ZIN - Information Studies ) accepts only manuscripts that have not been published
before and are not under consideration for publication anywhere else. Following types of paper may be submitted
for publication: original papers, book reviews, conference (and other events) reports.
Each manuscript is reviewed under a double-blind peer review process. In order to ensure the anonymity
o f the review process, please do not place any Information in the text that could be used to identify the author.
Each manuscript is reviewed by two referees, selected on the basis of necessary expertise in the subject area
under review. The review report is based on standard form containing a statement whether the manuscript is
recommended for publication. Criteria for acceptance include appropriateness to the field of the Journal, scientific
merit, proper text organization and correct language use.
The finał decision about publication of manuscript will be sent to Author within 10 weeks after text submission. M anuscript should be form atted according to guidelines listed below and subm itted via e-mail:
zin.iinsb@ uw .edu.pl
1. General guidelines
1.1. Format
A li files should be submitted in RTF (Rich Text Format) files, including text and illustrative content. Ali pages
must be typed and 1.5 spaced using 12-point Times N ew Roman font. The title o f the manuscript should be typed
14-point font. Please do not use any preformatted styles.
Illustratiye content inserted in the article, should be send also in JPG format. Attachments should be numbered
in order of occurrence and include the title, for example: 1. Tahle 1. List... or 3. Figurę 1. System....
1.2. Extent
Manuscript should be no longer than 40,000 characters (including spaces), review and report no longer than
14,000 characters.
1.3. Title page
Authors should prepare separate title page, which include:
- title o f the paper,
- the name(s) o f the author(s) with appropriate affiliations,
- the e-m ail address o f the corresponding author,
- address for correspondence,
- biographic note (see below),
- structured abstract (see below),
- keyw ords (see below),
- statem ent o f originality (see below).
According to the ]om ra\ęo\icya^m ns,t ghostwritingandguestauthorship, authors are reąuested to list on title
page names and affiliations of each person that contributed to the text (author o f the idea, methods, etc. used
in the submitted manuscript; percentage o f contribution to the research process and text compilation). Authors
are also reąuested to describe sources o f founding that have supported the work and the financial involvement
o f research institutes, associations and other entities {financial disclosure).
1.4. Author(s) biographic note
Title page should include concise biographic notes (about 70 words) of each author : academic degree or professional position, current place of work and position, area o f interest, the most important publications (max. 3).
1.5. Structured abstract
A n abstract (about 100 words or 1000 characters) should be included with each submission and placed on the
title page. Abstract should be formatted according to categories listed below. Author should identify at least four
mandatory sections:
169
170
Guidelines fo r Authors
-
Purpose/thesis (mandatory)
Approach/methods (mandatory)
Results and conclusions ( mandatory)
Research limitations (optional)
Practical implications (optional)
Originality/value (mandatory)
1.6. Keywords
Title page should include keywords (4 to 10) as a noun phrases in singular form, where first element is capitalized.
Keywords in alphabetical order should be delimited by fuli stop.
1.7. Statem ent o f originality
Author(s) should include on title page statement that submitted text has not been published before and is not
under consideration for publication anywhere else. If the paper was presented at a scientific meeting, provide
detailed Information about the event and the conference proceedings. If the paper will be the part o f the authors
book, proyide its details and planned publishing date.
2. M anuscript Format and Preparation
2.1. Body o f the Paper
The text should be organized into entitled sections and subsections. Text should start with Introduction, giving
an overview and stating the purpose and end with Conclusion, giving the sum mary o f the author contributions
to the study.
Author may use three levels o f headings. Each heading should have its own title and number according to
the following pattern:
1. First-level heading
1.1. Second-level heading
1.1.1 Ihird-level heading
2.2. References
Bibliographic citations are not allowed in footnotes. The reference list should be prepared according to APA 6-th
Edition citation style (see below). Footnotes can be used only to give additional Information or com m entary
Footnotes to the text are numbered consecutively with Arabie numerals. It is recommended to limit the amount
o f footnotes per page.
2.3. Titles in the body ofthe text
Titles of exhibitions, conferences, programmes, etc should be written within double ąuotation marks. Use italics
for publication titles (books, journals, papers, etc.).
2.4. Emphasis
Bold face should be used to emphasize certain words or passages.
2.5. Illustrative content
A li illustrations (tables, charts, figures etc.) should be converted to greyscale. A li illustrations should be cited
in the text properly to their form (Table, Figurę, Photograph, etc.) and have title and consecutive number
(e.g. Table 1. M etadata levels). Use abbreviation in the text when refereeing to the illustrative content (e.g. see
Table 1, see. Figurę 5).
2.6. Citations an d reference list
Use APA 6-th Edition as a citation and reference list format. The references list should only include works that
are cited in the text.
Guidelinesfor Authors
Cite references in the text by name of the author(s) and year of publication in parentheses: (Name, Year of
publication), eg. (Dembowska, 199 1). If there are two authors, put their names with ampersand (&) markbetween:
(Name & Name, Year o f publication), eg. (Cisek & Sapa, 2007). If there are more than two authors, put the name
o f the first one followed by abbreviation etal.-. (Name et al., Year of publication), eg. (Berners-Lee et al., 2001).
Edited books are cited by the name of the editor followed by abbreviation Ed. : (Name, Ed., Year of publication),
eg. (Kocojowa, Ed., 2005). If there is no author or editor Information, put the first word from the title in italics
followed by ellipsis (...) and the year o f publication : (Word..., Year of publication), eg. (Libraries..., 1995). Use
the following pattern when referring to specific pages in the cited publications: (Dembowska, 1 9 9 1 ,1 5 ) or (Cisek
& Sapa, 2007, 40 -42) or (Kocojowa, Ed., 2005, 18).
Place the reference list at the end o f the text under the heading References. Reference list should be in alphabetical order without numbering.
List the references (books and Journal articles) in alphabetical order by authors’ last names. Citations o f edited
books list under the name o f editor followed by abbreviation Ed.. If there is no author or editor Information, list
the publication under the first word from the title.
Use italics for book titles and regular font for titles o f papers and book chapters. Use abbreviation In: when
referring to book chapters in citations.
If there are two or more items by the same author(s), list them in order o f year o f publication (reverse date
order). If two or more works are by the same author(s) within the same year, list them in alphabetical order by
title and distinguish them by adding the letters a, b, c, ... to the year o f publication:
Dembowska, M . (19 7 6 a )....
Dembowska, M . (19 7 6 b )...., etc.
2.6.1 References List Examples
Breslin, J.G.; Passant, A.; Decker, S. (2009). The Social Semantic Web. Berlin: Heidelberg: Springer Yerlag.
Dembowska, M . (19 91). Nauka o informacji naukowej: organizacja i problematyka badań w Polsce. Warszawa:
IIN TE.
BO OK ( e d i t e d )
Bellardo Hahn, T.; Buckland, M., eds. (1998). HistoricalStudies in Information Science. Medford, NJ: Information
Today.
Biblioteki (1976). Biblioteki publiczne województwa toruńskiego: informator. Toruń: W ojewódzka Biblioteka
Publiczna i Książnica Miejska im. M. Kopernika.
JOU RN AL ARTICLE
Osińska, V. (2010). Rozwój metod mapowania domen naukowych i potencjał analityczny w nim zawarty. Zagad
nienia Informacji Naukowej, 96(2), 4 1 - 5 1 .
Dervin, B.; Nilan, M . (1986). Information Needs. A nnual Review o f Information Science and Technology, 2 1,
3 -3 1.
BO OK CH AP TE R
Rayward, W B . (1998). Yisions ofX anadu: Paul Otlet (1868-1944) and Hypertext. In: T. Bellardo Hahn & M. Buc
kland (eds.) Historical Studies in Information Science. Medford, NJ: Information Today, 65-80.
EL E C T R O N I C JO U RN AL ARTICLE
Berners-Lee, T ; Hendler, Lassila, O. (2001). The Semantic Web. Scientific American [online], May, [30.06.2013],
http://www.scientificamerican.com/article.cfm?id=the-semantic-web
Hollender, H. (2013). SYN AT: dziesiątki dużych i małych pom ysłów na informację naukową. Biuletyn EBIB
[online], 13 5 (8), [15.07.2013], http://www.ebib.pl/?pagejd=413#art6
Miller, H. (20 13). Big-data in cloud computing: a taxonom y o f risks. Inform ation Research [online], 18 (1),
[15.07.20 13], http://inform ationr.net/ir/18-l/paper571.htm l
171
172
ARTI CLE IN EN CY CL O PE DI A
Psychology o f culture contact (1926). In: Encyclopaedia Britannica, Vol. 1 , 13th ed., London and N ew York, NY:
Encyclopaedia Britannica, 7 6 5 -7 7 1.
Iluminatorstwo (19 7 1). W: Encyklopedia Wiedzy o Książce. W rocław - W arszawa - Kraków: Zal<ł. Naród,
im. Ossolińskich, 9 1 1 - 9 5 2 .
Big data. (2013, November 12). In: Wikipedia, The Free Encyclopedia [online] [12 .11.2 0 13 ], http://en.wikipedia.
org/w/index.php?title=Big_data&oldid=581347727
Article in encyclopedia with author Information describe as book chapter.
EL E C T R O N I C D O C U M E N T P R OM W E BS IT E
M N iSW (2 0 11). Narodowe Centrum N auki w Krakowie. Nadchodzi czas nauki [online]. Ministerstwo Nauki
i Szkolnictwa Wyższego, [15.07.2013], http://www.nauka.gov.pl/?id=2268
Smith, B. (2004). Ontology and information systems [online]. The Buffalo University, Department of Philosophy,
[15.07.20 13], http://ontology.buffalo.edu/ontology.doc.
US N L M (2004). M edical Subject Headings [online]. US National Library of Medicine. National Institutes of
Health, [15.07.20 13], http://www.nlm.nih.gov/mesh/meshhome.html
173
III Międzynarodowa Konferencja Naukowa
Nauka o informacji (informacja naukowa)
w okresie zmian
Nauka o informacji a humanistyka cyfrowa
In sty tu t In fo rm a c ji N aukow ej i S tu d ió w B ibliologicznych
U n iw e rsy te t W arszaw sk i
W arszaw a, 1 1 -1 2 m aja 2015
Zaproszenie do udziału
S zerokie u p o w s z e c h n ie n ie i d y n a m ic zn y rozw ój k o m p u te ro w y c h te c h n o lo g ii in fo rm a cy jn y c h im p li
k u ją ciągłe z m ia n y z a ró w n o w p o lu b a d a w c z y m n a u k i o in fo rm a c ji (in fo rm ato lo g ii), ja k i w p ra k ty c e
d z ia ła ln o śc i in fo rm a cy jn e j, p ro w a d zo n e j w ró ż n y ch o b sz a ra c h życia sp o łe cz n eg o : n au ce, bizn esie,
a d m in istrac ji, k u ltu rz e, edukacji, o c h ro n ie z d ro w ia i w ielu innych. C e le m k o n feren cji „N auka o infor
m acji (in fo rm a cja n au k o w a) w o kresie z m ia n ” je s t m o n ito ro w a n ie z a c h o d z ą c y c h p rz e m ia n , p re z e n
ta c ja n o w y c h k o n c e p c ji i m e to d b a d aw c z y ch o ra z p ro je k to w a n y c h i w d ra ż a n y c h n o w y ch ro z w iąz ań .
K o n fe ren c ja służyć m a w y m ian ie d o św ia d c z e ń b a d a c z y z ró ż n y ch d y sc y p lin n a u k i zajm u ją cy c h się
p ro b le m a ty k ą ro z w ija n ia n o w o c ze sn y c h te c h n o lo g ii i ich z a s to s o w a ń w ró ż n y ch d z ie d z in a c h d z ia
ła ln o śc i badaw czej i p ra k ty c zn e j.
Tematyka konferencji
Z ak res tem a ty c zn y k o n feren cji obejm uje szeroką gam ę teo re ty c z n y ch i p ra k ty c zn y c h a sp ek tó w n o w o
c zesn y ch n a rz ę d z i i u słu g info rm acy jn y ch , ich o rg an izacji i z a rz ą d z a n ia , ew aluacji, w yk o rzy sty w an ia
o ra z sto so w an y c h w n ic h m e to d i tec h n o lo g ii. W ty m ro k u w sz czeg ó ln o ści c h ce m y sk u p ić uw agę
n a re lacjach m ię d z y n a u k ą o in fo rm a c ji a h u m a n isty k ą cyfrow ą. P la n o w a n e dyskusje dotyczyć b ę d ą
m .in. n a stę p u ją c y c h z ag a d n ie ń :
h u m a n is ty k a cyfrow a ja k o p r z e d m io t b a d a ń inform a to lo g iczn ych
n a r z ę d z ia i środow isko cyfrow e d la h u m a n is ty k i
spo łeczn e i filo zo fic z n e a sp e k ty rew olucji cyfrow ej
now e technologie a d o stęp do d zie d zic tw a kulturow ego, naukow ego i technicznego
cyfrow a h u m a n is ty k a a Sieć S e m a n ty c zn a
m o b iln y dostęp do in fo rm a c ji a p o tr z e b y h u m a n is ty k i cyfrow ej
cyfrow a k o m u n ik a c ja n a u k o w a
d a ta literacy - ko m p ete n cje cyfrow e w za k re sie g ro m a d ze n ia , p r z e tw a r z a n ia i dan ych
d a ta lib ra ria n sh ip - ko m p ete n cje i k szta łc e n ie b ib lio te k a rzy ja k o p o śred n ik ó w w d ostępie do
d a n y ch b a d a w c zy ch
w izu a liz a c ja in fo rm a c ji i w ie d z y w h u m a n isty c e
b a d a n ia ilościowe i jako ścio w e m e d ió w społecznościow ych
b a d a n ia ilościowe i jako ścio w e p iś m ie n n ic tw a cyfrowego
re p o zy to ria d a n y ch n a p o tr z e b y cyfrow ej h u m a n is ty k i
w y sta w y w irtu a ln e
z a r z ą d z a n ie i p rz e c h o w y w a n ie d a n y ch b a d a w c zy ch (d a ta c uration)
174
-
cyfrow e p u b lik o w a n ie (e-publishing)
c en tra i n a r z ę d z ia cyfrow ej h u m a n is ty k i a bib lio teki
k a n a ły k o m u n ik a c ji w śro d o w isku cyfro w ym
za c h o w a n ia in fo rm a c yjn e w śro d o w isku cyfrow ym
Inform acje dla autorów kom unikatów
1.
2.
3.
4.
T y tu ł k o m u n ik a tu w raz z a b s tra k te m (300 do 600 w yrazów ) n ależy n a d esła ć p o c z tą e le k tro
n ic z n ą n a a d res [email protected] do d n ia 15 marca 2015 r.
In fo rm ac ja o p rz y ję ciu k o m u n ik a tu (w fo rm ie re fe ra tu łub p o ste ra) z o stan ie p rz e sła n a a u to ro m
do 30 marca 2015 r.
P ełn y te k s t re fe ra tu n a łe ży n a d esła ć p o c z tą e le k tro n ic z n ą d o d n ia 10 maja 2015 r. W y b ra n e
te k s ty z o s ta n ą u m ie sz c z o n e w rece n zo w an e j p u b lik a c ji p o k o n fe re n c y jn e j. S zczegółow e w y
ty c z n e d la a u to ró w z o s ta n ą p rz e k a z a n e w raz z in fo rm a c ją o p rz y ję c iu k o m u n ik a tu .
P rz e w id y w an y czas w y stąp ien ia: 15 minut
Udział w konferencji
Z a in te re so w a n i u d z ia łe m w k o n fe re n c ji p ro sz e n i są o p rz e sła n ie fo rm u la rz a zg ło szen io w eg o do d n ia
10 kwietnia 2015 r. w raz z o p ła tą k o n fe re n c y jn ą w w y so k o ści 450 zł.
W ra m a c h o p ła ty k o n fe re n c y jn e j u c z e stn ik , p o z a u d z ia łe m w k o n fe re n c ji, m a zap e w n io n e:
m a te ria ły k o n fe re n c y jn e
c a te rin g w 2 p rz e rw a c h k aw ow ych (p ierw szy i d ru g i d z ie ń ko n feren cji)
lu n c h w p ie rw sz y m i d ru g im d n iu k o n fe re n c ji
u d z ia ł w b a n k ie cie w p ie rw sz y m d n iu k o n fe re n c ji
re c e n z o w a n ą p u b lik a c ję p o k o n fe re n c y jn ą .
175
The 3rd International Scientific Conference
Information Science in an Age of Change
Information Science and Digital Humanities
In s titu te o f In fo rm a tio n a n d B ook S tu d ies
U n iv e rsity o f W arsa w
1 1 -1 2 M ay 2013, W arsa w
Cali for Papers
T he w ide d isse m in a tio n a n d rap id d e v elo p m en t o f C om puter In fo rm atio n te c h n o lo g y im plies c o n sta n t
ch an g e, b o th in th e re se a rc h field o f In fo rm a tio n sc ien ce a n d p ra c tic a l In fo rm a tio n services c a rrie d
o u t in y a rio u s area s o f social life: science, b u sin e ss, g o v e rn m e n t, c u ltu re , e d u c a tio n , h e a lth care a n d
m a n y o th e rs. T he a im o f th e c o n fere n ce „ In fo rm a tio n S cience in a n A ge o f C h a n g e ” is to m o n ito r th e
tra n s fo rm a tio n s ta k in g place, th e p re s e n ta tio n o f n ew c o n c e p ts a n d re se a rc h m e th o d s, a n d d e sig n ed
a n d im p le m e n te d n e w w ays to im p ro v e In fo rm a tio n to o ls a n d services.
Conference topics
T h e sc o p e o f th e c o n fe re n c e covers a w ide ra n g ę o f th e o re tic a l a n d p ra c tic a l a sp e c ts o f m o d e rn
In fo rm a tio n to o ls a n d serv ices, th e ir o rg a n iz a tio n a n d m a n a g e m e n t, e v a lu a tio n a n d u se as w ell as
th e m e th o d s a n d te c h n o lo g ie s a p p lie d in th e s e serv ices. T his y e a r in p a rtic u la r w e w a n t to focus
o n re la tio n sh ip s b e tw e e n In fo rm a tio n sc ien c e a n d d igital h u m a n itie s. T he p la n n e d d isc u ssio n s wUl
co v er th e follow ing to p ics:
d ig ita l h u m a n itie s as research su b je ct in in fo r m a tio n science
d ig ita l tools a n d e n v ir o n m e n tfo r h u m a n itie s
so cia l a n d p h ilo so p h ic a l a spects o f d ig ita l revolution
n ew technologies a n d access to c ultural, scientific a n d tec h n ica l heritage
d ig ita l h u m a n itie s a n d S e m a n tic W eb
m o b ile access to in fo r m a tio n a n d th e needs o f d ig ita l h u m a n itie s
d ig ita l scientific c o m m u n ic a tio n
d a ta literacy - d ig ita l co m petencies in d a ta a c ą u isitio n a n d processing
d a ta lib ra ria n sh ip - com petencies a n d e d u ca tio n o flib r a r ia n s as in te rm ed ia rie s in research
d a ta accessing
in fo r m a tio n a n d know ledge v is u a liza tio n in h u m a n itie s
q u a n tita tiv e a n d q u a lita tiv e research o f so c ia l m e d ia
q u a n tita tiv e a n d q u a lita tiv e research o f d ig ita l lite ra tu re
d a ta re p o sito rie sfo r d ig ita l h u m a n itie s
y ir tu a l exh ib itio n s
d a ta cura tio n
e-p u b lish in g
centres a n d tools o f d ig ita l h u m a n itie s a n d libraries
c o m m u n ic a tio n c hannels in d ig ita l e n v iro n m e n t
in fo r m a tio n b e h a v io u r in d ig ita l e n v iro n m e n t
176
Inform ation for A uthors
1.
T itle a n d a b s tra c t (3 0 0 -6 0 0 w o rd s) o f th e p ro p o s e d p a p e r sh o u ld b e s u b m itte d b y e -m a il
[email protected] u n til 15 March 2015
2.
N o tific a tio n o f a c c e p ta n c e (in th e f o rm o f a p a p e r o r p o ste r) w ill b e p a sse d to a u th o rs by
30 March 2015
3.
4.
Fuli te x t o f th e p a p e r sh o u ld b e se n t by e-m a il untU 10 May 2015. A rtic le s se le c te d o n th e b ase
o f review s wUl b e p la c e d in a re v ie w e d p o st-c o n fe re n c e p u b lic a tio n . D etaU ed g u id a n c e for
th e a u th o rs wUl b e tra n s fe rre d alo n g w ith th e In fo rm a tio n a b o u t th e a c c e p ta n c e o f th e paper.
E stim a te d tim e o f th e p a p e r p re se n ta tio n : 15 minutes
Participation in th e conference
P e rso n s in te re s te d in p a rtic ip a tin g in th e c o n fere n ce are re ą u e s te d to s e n d th e a p p lic a tio n fo rm by
10 A priI 2015 w ith th e c o n fere n ce fee in th e a m o u n t o f 100 E U RO .
T he p a rtic ip a n t re g is tra tio n fee, in a d d itio n to p a rtic ip a tio n in th e c o n fere n ce , h a s p ro v id ed :
c o n fere n ce In fo rm a tio n m a te ria ł
c a te rin g in 2 coffee b re a k s (first a n d se c o n d day o f th e co n feren ce)
lu n c h in th e first a n d se c o n d day o f th e c o n fere n ce
p a rtic ip a tio n in th e e v en in g e v e n t o n th e first day o f th e c o n fere n ce
th e re v ie w e d c o n fere n ce p ro c e e d in g s.
A d re s W ydaw nictw a
ul. K onopczyńskiego 5/7
00-335 W arszawa, tel. 22 8275296
P re n u m e ra ta i sp rz e d a ż
D ział P rom ocji i K olportażu SBP
Al. N iepodległości 213, 02-086 W arszaw a, tel. 22 825 5024
C en a p r e n u m e ra ty n a 2014 r. - 114 zł
W ydaw nictw o SBP - W arszaw a 2014. N akład 350 egz.
A rk. wyd. 13,6. A rk. dru k . 11.
Skład i łam anie: Justyna G rzym ała
D ruk i oprawa: M azow ieckie C en tru m Poligrafii
ul. Piłsudskiego 2A, 05-270 M arki, ww w.c-p.com .pl
e-m ail: biuro@ c-p.com .pl, tel. 22 497 66 55

and Information Services - Strona główna

Transkrypt

Podobne dokumenty

Zestaw głośników multimedialnych Dell AX210CR 49.00 zł

NotOnlyPC BlueKy - klawiatura bluetooth do iPad 2-4 259 zł

Windows 7 Ultimate OEM 959 zł