PLECAK WOJSKOWY w źródłach z epoki

PLECAK WOJSKOWY
w źródłach z epoki
Nasza wiedza o placakach (w epoce częściej uzywano nazwy tornister)
z czasów Księstwa Warszawskiego jest dość skromna, przede wszystkim
z uwagi na kłopot z odnalezieniem w polskich źródłach choćby informacji
o nich. Nie mówiąc już o oryginałach. Dlatego poprzestaniemy na
informacjach pisemnych, które udało nam się wynotować ze źródeł
historycznych.
Regulamin Służby Obozowej z roku 1810 stanowi, że Żołnierze podlegają
dwóm „koleiom” służby; służbie zbroynej i robotom.(Rozdz. VII, pkt. 3).
Służby zbrojne to wszelkie warty i pikiety.
„Pod-Officyerowie, Kaprale, Żołnierze i Dobosze komenderowania do służby,
pierwszej kolei, zawsze powinni brać z sobą tornistry, chybaby przeciwny
rozkaz odebrali” (Rozdz. VII, pkt. 11)
„Pułkownicy także przeyrzą bieliznę, i sprzęty żołnierza każdego, niezostawuiąc
mu iak tylko płaszcz, trzy koszule, halsztuch czarny na szyię, trzy halsztuczki
białe, dwie pary pończoch nicianych lub bawełnianych, iednę parę wełnianych,
dwie pary trzewików, parę kamaszów z szarego płutna (w pokoiu tylko) parę
kamaszów kamlotowych czarnych, tornister (w piechocie ma się rozumieć)
dwie kokardy z których iedna przy szako, i inne małe obiekta potrzebne
do porządnego utrzymania się żołnierza, - Wspomnione effekta maią bydź
naznaczone literą alfabetową kompanii, i numerem żołnierzowi właściwym.
Sam plecak wraz z przepisaną zawartością powinien być jeszcze zaopatrzony
w: „wór płócienny, który mu (Żołnierzowi) służyć będzie tak do odbierania
żywności, iako też i do przykrycia się w nocy: ten wór, dobrze zwinięty,
wtroczony bydź ma pod wierzchnią klapą tornistra która go przykrywać
powinna” (Rozdz. I, pkt. 4 i 5)
„Dziennik Podręczny” z 1807 roku o tornistrze wspomina często i ze
szczególną uwagą:
„Żołnierz nim pusci się w drogę, powinien naypierwey dać baczność, ażeby iego
broń, odzież, a nadewszystko tornistra, były w dobrym stanie, ażeby potrzebne
rzeczy były tam dobrze upakowane”
Noclegować ma żołnierz równierz pamiętając o plecaku:
„Jeśli zołnierz ma tylko gospodować, (...) Przybywszy na mieysce, obetrze
naypierw broń, i iesli stać będzie u mieszkańca, położy ią z tornistrem na
podoręczu”
www.kompaniawoltyzerow.pl
„Jeśli stoi w koszarach, zawiesi broń wytartą, na kołkach na to przeznaczonych,
a tornister nad łóżkiem przy głowie”
„Jeśli spoczywa w polu, (...) nie powinien się rozbierać, owszem swóy tornister
mieć zawsze upakowany i gotowy do wzięcia.”
„Jeżeli woysko stoi pod gołem niebem, należy do kaprala dać bacznosć, ażeby
broń iego żołnierzy była ile możności, złożona w mieyscu suchem, i w tym
porządku, izby każdy żołnierz, w przypadku trwogi, trafił bez trudności do
swego karabina. Tymże sposobem powinny bydź złożone tornistry, ażeby
każdey chwili mogły bydź znalezione i widziane.”
„Sierżant w swym wydziale (...) Obeyrzy często broń i tornistry swego
wydziału.”
„Odstęp pomiędzy szeregami będzie na stopę jedną, mierząc od piersi człowieka
z jednego szeregu, do pleców człowieka z drugiego szeregu, lub do tornistra, gdy
żołnierz mieć go będzie na sobie” - tak instruuje „Przepis Musztry” z 1811
roku, w Szkole Żołnierza na str. 6.
Źródła francuskie do których udało nam się dotrzeć na ten temat mówią:
Décision du 4 brumaire an 10 [26. October 1801], Petit Equipement, Havresac:
„Plecak. Z cielęcej skóry z sierścią, wyprawionej na biało, na stopę głęboki
wewnątrz, szerokość siedemnaście ‘pouces’; dwa boki o czterech ‘pouces’
szerokości na szesnaście ‘pouces’ wysokości ; pokrywa, osiemnaście ‘pouces’
szeroka ; trzydzieści dziewięć ‘pouces’ obwodu, rozumie się pokrywy ; dwa ucha
na pokrywie, długości osiem ‘pouces’ na trzy i pół ‘pouces’ wysokości wewnątrz
; podszycie plecaka płócienne w kolorze ‘ecrue’, oraz podwójne zamknięcie,
również z płótna, szerokości i głębokości plecaka ; mała kieszeń z boku, również
głębokości plecaka ; rozcięcie na sześć ‘pouces’ w pokrywie, obszyte skórą
baranią, z dwoma takimi samymi przewiązkami ; pokrywa i przód plecaka
również obszyte skórą baranią ; plecak zamykany na trzy kontr-ściągacze
z bawolej skóry, siedem i pół ‘pouces’ długości na jedną ‘pouce’ szerokości,
łączące obie części w jedną ; trzy ocynkowane klamry, szerokość otworu
jedna ‘pouce’, przymocowane paskami z bawolej skóry ; szelki z bawolej skóry,
dwadzieścia sześć ‘pouces’ długie na szesnaście ‘linii’ szerokie, utrzymujące
narożnik na dystans jednej stopy, ze wzmocnieniem pod spodem wewnątrz
z bawolej skóry, z zawieszką również w bawolej skórze, na dziewięć ‘linii’
szeroką, umiejscowioną na trzy ‘pouces’ wysokości, z przodu dwie oliwkowe
przetyczki drewniane z podkładkami z bawolej skóry, kwadratowymi na dwie
i pół ‘pouces’, do przymocowania szelek. Pięć franków.”
www.kompaniawoltyzerow.pl
1 ligne = 0,2256 cm
1 pouce (12 lignes) = 2,707 cm
1 pied (12 pouces) = 32,5 cm
- linia
- cal franc.
- stopa franc.
Regulamin Bardin`a 1812 dla wojska francuskich oznajmia:
„Plecak ma być wykonany ze skóry cielęcej z włosiem, wyprawionej techniką
białoskórniczą. Składa się złozony z części tworzących korpus plecaka, pokrywy,
2 scian bocznych, 2 „policzków” - osłon bocznych (oreillons), podszewki
płóciennej, oporządzenia ze skóry wołowej i rzemieni do płaszcza.
Korpus stanowi pokrywa długości 960 mm; szerokość korpusu nie przekracza
380mm, szerokosć pokrywy 430mm; głębokosć komory plecaka wewnętrzna
(wysokość plecaka otwartego) 320mm; mierzona zewnętrznie w części
środkowej ściany bocznej (czyli wysokość całkowita) 460mm, wysokość
pokrywy 320mm, ściany boczne tej samej wysokości co głębokość plecaka
320mm; szerokosć ścian bocznych 90 mm, są one przewyższone okryciem 160
mm długości i 90 mm szerokości. Każda część boczna pokrywy była okryta
„policzkiem” tworzącym zasłonę w formie „pokrywki do gaszenia świec” z boku,
mającą 100mm wysokości na 130 szerokości, mierzona od dołu. Dolna część
pokrywy przekracza o 130mm rozwinięcie „policzków”.
Wysokość plecaka, „policzków” i pokrywy obszyte są skórą wołową.Plecak
zamykają 3 paski ze skóry wołowej, 200mm długości na 25mm szerokości,
zszyte z krawędzią pokrywy: 1 po środku, a 2 pozostałe 100 mm od środkowego,
połączone są za pomocą klamerek żelaznych cynowanych 25mm, osadzonych
w pasie ze skóry wołowej.Klamerki będą położone na wysokości 160mm
od górnej krawędzi przedniej części komory plecaka. Obsadzenie każdej
z klamerek zakończone będzie pojedynczo i tak samo kawałkiem skóry
wołowej i filcu, pośrodku którego będą doszyte troczki. Szelki ze skóry wołowej
o długości 700mm na 40mm szerokości, przyszyte będą w punkcie szczytowym
o kształcie kąta na komorze plecaka, jeden obok drugiego, zszyte na styku, dwa
szwy poziome i dwa szwy pionowe 60mm każdy. Będą one przypiete kołkami
dębowymi lub bukowymi dodanymi na 220mm obsadzonymi w skórze wołowej
10mm szerokości, zamkniętymi pośrodku filcu bądź prostokąta skóry wołowej
przyszytego naokoło i po środku. Z każdej strony powyżej pokrywy i równolegle
do krawędzi przedniej, będą przyszyte po 2 szlui wołowe białe przez które
przechodzić będą swobodnie rzemienie-troczki przytrzymujące płaszcz. Te
mocowania mają mieć 70mm długości i 25 szerokości i mają być przyszyte
50mm od krawędzi bocznych pokrywy. Rzemienie-troczki trzymające płaszcz
mają 650mm długości na 25 szerokości. Klamerki cynowe.Trzeci rzemieńtroczek zwany trokiem długim ma 1100mm na 25mm i otacza po środku cały
plecak wraz z płaszczem.”
www.kompaniawoltyzerow.pl
Regulaminowa zawartość francuskiego plecaka według www.waterlooreconstitution.com
3 chemises - koszule
1 col noir et deux rabats - halsztuk czarny i dwa halsztuczki (rodzaj
szerokiego krawata)
2 paires de chaussettes de fil ou de coton skarpety - podkolanówki niciane
bądź bawełniane
1 paire de guetres grises - getry szare
1 paire de guetres noires - getry czarne
2 paires de souliers - dwie pary trzewików
1 havre-sac de peau - plecak/tornister skórzany
1 sac de toile - torba płócienna
2 cocardes; dont une au schako - dwie kokardy; z tym że jedna przy czako
2 mouchoirs de poche - dwie chustki kieszonkowe
2 serre-tetes - 2 opaski do włosów (prawdopodobnie czarne taśmy do
oplecenia harcapa)
1 peigne a décrasser - grzebień
1 martinet - młoteczek
Brosses pour cuivre, habit et souliers - szczotka do czyszczenia mosiężnych
części munduru, samego munduru i butów
1 patience - deseczka z otworami do czyszczenia guzików
Des curettes et un astic - zdzierak (łyżeczka) i gładzik do czyszczenia broni
lub skórzanych części ekwipunku
1 trousse garnie - przybornik
Przedmioty dodatkowe będące własnością żołnierza
1 pompon - pompon
1 couvre schako - pokrowiec na czako
1 petit bidon ou bouteille clissées - manierka lub butelka opleciona np.:
wikliną
1 alene - igła
1 tire-bouchon - korkociąg
1 livret de compte - książeczka wojskowa/rozliczeniowa
Ponadto są jeszcze wzmianki o plecakach we wspomnieniach i dyspozycjach
Napoleona i jego generałów.
www.kompaniawoltyzerow.pl
„Pięć jest rzeczy z którymi żołnierz nigdy nie powinien być rozdzielony: jego
karabin, jego naboje, jego plecak, jego prowiant na cztery dni, i jego narzędzia.
Zredukujmy plecak do najmniejszych rozmiarów, niech niesie w nim koszulę,
parę butów, zapasy, ręcznik-chustę, hubkę z krzesiwem, ale pozwólmy mu to
mieć to zawsze przy sobie, bo raz odzielając te rzeczy od niego, skazujemy go
na to, że nigdy do niego nie wrócą.”
Memoirs de napoleon Ier, seconde note sur les considerations sur l`art de
la guerre. Za Edouard Delabarre-Duparcq „ Elements of Millitary Art and
History...”
„Woltyżerowie będą ćwiczeni we współpracy z lekką kawalerią i będą wspólnie
walczyć. Powinniśmy formować woltyżerów w plutony o sile równej naszym
szwadronom, 72 ludzi; każdy pluton powinien być połączony ze szwadronem,
któremu będzie towarzyszył w biegu, w manewrach, szyku bojowym lub
osłaniając przemarsz. Te dwa ramiona winny chronić się nawzajem, każde
powinno walczyć najlepiej jak potrafi wedle swoich zalet, ale też stale winno
dawać baczenie by być gotowym udzielic pomocy drugiemu. Woltyżerowie
powinni ćwiczyć się we wskakiwaniu na konie, tuż za jadącym jeźdźcem,
by całe plutony mogły na rozkaz przemieszczać się z szybkością kawalerii.
Powinni być przyzwyczajeni do noszenia broni na flintpasie, na plecach
i wskakiwać za jeźdźca, opierając się lekko na części uprzęży obejmującej
ogon konia. Większość tych ćwiczeń musi być wykonana bez plecaka; bo mogło
by to pozbawic ich niezbędnej lekkości i zręczności, a mogło by też spowolnić
ich ruchy. Chciałbym by ich plecaki były wiezione przez konie, z tyłu każdej
kohorty, z których każda potrzebowała by dziewięciu takich koni.”
„Memoirs of the History of France during the Reign of Napoleon”
dyktowane i sprawdzone przez Napoleona, Londyn 1823, str. 169
wybór i tłumaczenie tekstów woltyżer Nipi i woltyżer Paul.G
www.kompaniawoltyzerow.pl