Przymus powtarzania (ang. Repetition, fr. Répétition, niem

Przymus powtarzania (ang. Repetition, fr. Répétition, niem. Wiederholungszwang)
na podstawie: Evans, Dylan (1996) - „An Introductory Dictionary of Lacanian Psychoanalysis”,
Brunner-Routledge Taylor &Francis Group, London, 2003
Najważniejsze omówienie przez Freuda przymusu powtarzania pojawia się w „Poza zasadą
przyjemności”, gdzie Freud łączy to pojęcie z koncepcją popędu śmierci. Freud założył istnienie
podstawowego przymusu powtarzania aby wyjaśnić pewne zjawiska kliniczne, a mianowicie
tendencje podmiotu do ciągłego wystawiania się na bolesne sytuacje. Jedną z głównych zdobyczy
psychoanalizy było odkrycie, że podmiot jest skazany na powtarzanie czegoś, jeśli zapomniał
genezy tej kompulsji, i że psychoanaliza pomagając mu to sobie przypomnieć, pomaga mu
jednocześnie przerwać cykl powtórzeń (patrz acting out).
Do lat 50-tych, Lacan łączył koncepcję przymusu powtarzania z koncepcją kompleksu, czyli
zinternalizowanej struktury społecznej, którą podmiot musi stale odgrywać. W tym czasie Lacan
często tłumaczył freudowskie Wiederholungszwang jako automatyzm powtarzania - był to
termin zapożyczony z francuskiej psychiatrii (Pierre Janet, Gaëtan Gatian de Clérembault).
Nigdy całkowicie nie porzucając pojęcia automatyzmu powtarzania, w latach 50-tych, Lacan
zaczął coraz częściej używać terminu nacisk (ang. Insistence, fr. Insistance) na określenie
przymusu powtarzania. W ten sposób, przymus powtarzania zaczął być definiowany jako nacisk,
napór ze strony znaczącego, łańcucha znaczących bądź litery; „powtarzanie jest zasadniczo
naciskiem ze strony mowy” (Seminarium III). Według Lacana, niektóre znaczące naciskają na
powrót do życia podmiotu, pomimo blokujących je oporów. W schemacie L, powtarzanie/nacisk
jest reprezentowane przez oś A (Inny) → S (podmiot, id), w czasie gdy oś a (ego) ← a’ (inny)
reprezentuje opór (czy też inercję), która przeciwstawia się powtarzaniu.
W latach 60-tych, przymus powtarzania zaczął być przez Lacana definiowany jako powrót
jouissance czyli nadmiaru przyjemności, która stale powraca, aby wykroczyć poza zasadę
przyjemności w poszukiwaniu śmierci (Seminarium XVII).
W terapii psychoanalitycznej przymus powtarzania manifestuje się w przeniesieniu, w którym
analizant w relacji z analitykiem powtarza pewne postawy, które charakteryzowały jego
wcześniejsze relacje z rodzicami i innymi osobami. Lacan kładzie duży nacisk na symboliczny
aspekt przeniesienia, odróżniając go od aspektu wyobrażeniowego - uczuć miłości i nienawiści w
przeniesieniu. Jednak, Lacan zwraca uwagę, że mimo tego, że przymus powtarzania manifestuje
się - być może najbardziej wyraźnie - w przeniesieniu, nie ogranicza się on jedynie do
przeniesienia. Sama w sobie „koncepcja przymusu powtarzania nie ma nic wspólnego z
koncepcją przeniesienia” (Seminarium XI).
Powtórzenie jest podstawową cechą łańcucha znaczących, manifestacją nieświadomości w
każdym podmiocie, a przeniesienie jest tylko bardzo wyjątkową formą powtórzenia (tzn. jest
powtórzeniem w ramach terapii psychoanalitycznej) i nie może być utożsamiane z przymusem
powtarzania jako takim (Seminarium VIII).
Tłum. Anna Wojakowska-Skiba