Wiara wyraża się poprzez kulturę

www.radiomaryja.pl/artykuly.php?id=110877
2011-03-27
Wiara wyraża się poprzez kulturę
Z ks. kard. Gianfrankiem Ravasim, prefektem Papieskiej Rady ds. Kultury, biblistą, specjalistą w dziedzinie
języka hebrajskiego, rozmawia Agnieszka Żurek
Wasza Eminencja wystąpił z inicjatywą zorganizowania szeregu imprez kulturalnych pod nazwą
Dziedziniec pogan . Mają one na celu nawiązanie dialogu z osobami niewierzącymi. Pierwsze spotkanie
zakończyło sie wczoraj w Paryżu. Jaki jest charakter tych imprez?
- Dialog z niewierzącymi jest nawiązywany na razie na poziomie sztuki, nauki i literatury wysokiej . Projekt
Dziedzińca pogan został zainaugurowany na uniwersytecie w Bolonii. W uroczystości tej wzięło udział
około dwóch tysięcy studentów - ta liczba przerosła nasze oczekiwania. Wykłady trwały trzy godziny, bez
przerwy. W dyskusji wzięło udział dwóch literatów i dwóch filozofów - wierzących i ateistów. Dyskusja była
bardzo ciekawa, na bardzo wysokim poziomie. Studenci mieli doskonałe komentarze i zadawali celne
pytania. To jest dopiero początek. Podobne spotkania jak to w Paryżu odbędą się także w Sztokholmie,
Tiranie, Mediolanie, Pradze...
Wasza Eminencja pełni funkcję watykańskiego ministra kultury. Co to oznacza w praktyce?
- Najważniejszymi dziedzinami kultury, którymi zajmuje się Papieska Rada ds. Kultury, są relacje między
wiarą a nauką, relacje osób wierzących z osobami niewierzącymi, relacje między wiarą a sztuką współczesną.
Rada interesuje się również kulturami wschodzącymi , tzn. azjatyckimi, afrykańskimi i
latynoamerykańskimi oraz zagadnieniem języka i komunikacji wewnątrz i na zewnątrz Kościoła. Zajmujemy
się również prowadzeniem dialogu międzykulturowego i relacjami między kulturą a ekonomią, rozumianą nie
tyle jako nauka o systemie pieniężnym, ale jako gałąź wiedzy humanistycznej. Tak więc pracuję na polu
kultury w najszerszym tego słowa rozumieniu. Kultura nie jest domeną jedynie wyższych warstw
społecznych - arystokracji czy inteligencji. Dotyczy także życia codziennego. Mówi się przecież nawet o
kulturze przemysłowej. Kultura jest zatem sposobem interpretacji ludzkich zachowań.
Wasza Eminencja stoi także na czele Papieskiej Komisji ds. Kościelnych Dóbr Kultury. Co jest zadaniem tej
komisji?
- Ochrona i promocja chrześcijańskiego dziedzictwa kulturowego i artystycznego, szczególnie w Europie, ale
www.radiomaryja.pl
Strona 1/5
także w krajach pozaeuropejskich. Zadanie ochrony i promocji dotyczy także niematerialnego dziedzictwa
kulturowego, to znaczy tradycji, kultury ludowej i folkloru religijnego. Jestem także przewodniczącym
Papieskiej Komisji Archeologii Sakralnej. Moim zadaniem jest więc ochrona i promocja kulturowego
dziedzictwa, jakie stanowią katakumby. Dotyczy to oczywiście jedynie Włoch. Na tym terenie, także poza
Rzymem, np. w Palermo, w Syrakuzach, znajduje się 120 katakumb. Niektóre z nich - także te najpiękniejsze
- umiejscowione są pod budynkami wzniesionymi w latach 50. Najsłynniejsze z nich to rzymskie katakumby
św. Kaliksta i św. Sebastiana, Domicylli i Pryscylli.
W jaki sposób Wasza Eminencja propaguje - właśnie poprzez kulturę - Słowo Boże?
- Zanim jeszcze zacząłem pisać książki, pracowałem jako docent nauk biblijnych na Wydziale Teologii
Włoch Północnych w Mediolanie, a później także w seminariach archidiecezji Mediolanu. Później
wygłaszałem także - na terenie Włoch - dziesiątki konferencji na temat Słowa Bożego. Od 22 lat prowadzę w
telewizji program poświęcony lekturze Pisma Świętego. Napisałem na ten temat wiele książek, zarówno
poświęconych naukowej egzegezie Biblii, jak i tych przeznaczonych dla szerszego grona odbiorców. Wiele z
nich zostało przetłumaczonych także na język polski.
Co stanowi największą trudność w studiowaniu Pisma Świętego?
- W zgłębianiu Pisma Świętego pojawia się pewien problem - Słowo Boże wymaga interpretacji. Powstają
błędne interpretacje Biblii - np. fundamentalistyczne bądź czysto historyczne czy też traktujące Pismo Święte
jedynie jako dzieło literackie. Istnieje także tendencja dokonywania wyboru między kulturą a teologią. Biblia
jest zarazem dziełem literackim - również dla osób wierzących, jak i Słowem posiadającym wymiar
transcendentalny. Najważniejszym elementem w lekturze Biblii jest jej właściwa interpretacja. Mówiąc o tym
zagadnieniu, wspomnę, że niedługo ukaże się - możliwe, że także w języku polskim - książka mojego
autorstwa, która jest poświęcona przede wszystkim temu właśnie problemowi. Włoski tytuł brzmi: Questioni
di fede ( Problemy wiary ) - nie wiem, jaki będzie tytuł polskiej wersji książki. Tyle jeżeli chodzi o aspekt
trudności w studiowaniu Słowa Bożego. Oprócz trudności istnieją jednak także elementy ułatwiające lekturę
Biblii. Są nimi np. symbole i obrazy. Taki jest język współczesnego świata. Dzisiejszy człowiek jest bardziej
wrażliwy na sferę wizualną niż racjonalne myślenie. Język symboli jest zatem bardziej czytelny niż
tradycyjna narracja. Biblia jest również wielkim kodeksem kultury zachodniej. Także świat laicki uznaje rolę
Biblii jako matrycy - zarówno w historii literatury, jak i w historii sztuki. Z tego także powodu mocno
zaangażowałem się w działania mające na celu rozpowszechnianie Pisma Świętego również w świecie
laickim. Jest to przecież wielkie dziedzictwo kulturowe Zachodu.
www.radiomaryja.pl
Strona 2/5
Z jakim odzewem spotykają się podejmowane przez Waszą Eminencję inicjatywy?
- Muszę powiedzieć, że zawsze zyskują duże zainteresowanie. Rolą Kościoła jest zapewnienie odpowiedniej
interpretacji Biblii. Uważam, że powinien on organizować kursy biblijne otwarte dla wszystkich, nie tylko dla
bardziej wyrobionych słuchaczy.
Byłaby to odpowiedź na nasze zapotrzebowanie i pragnienia?
- Tak, istnieje wielkie pragnienie zgłębiania Słowa Bożego. Wszystkie konferencje, które wygłaszałem na
ten temat, zawsze miały wielką publiczność. Biblia jest uważana - także przez niewierzących - za punkt
odniesienia, nie tylko kulturowy, ale i etyczny. Przychodzi mi na myśl Dekalog waszego reżysera,
Krzysztofa Kieślowskiego, który w swoich filmach podjął temat Dziesięciorga Przykazań, osadzając je we
współczesnej rzeczywistości. Istnieje wiele filmów o wysokiej jakości artystycznej, ale także duchowej, a
nawet religijnej, które nie mają wyrażonego wprost waloru ewangelizacyjnego. Myślę tu o wielkich
reżyserach, którzy nakręcili filmy niekoniecznie stricte religijne, ale posiadające ładunek duchowy. Można tu
wymienić na przykład Ingmara Bergmana, który był agnostykiem, ale stale interesował się zagadnieniami z
dziedziny teologii. Nazwisk takich reżyserów jest więcej - Robert Bresson, Andriej Tarkowski... Istnieją
także filmy bardziej popularne, które mogą być potrzebne. Są to niejednokrotnie filmy bardzo spektakularne jak choćby Pasja Mela Gibsona. Jest to film bardzo gęsty znaczeniowo. Ważne jest, że dzięki takim
filmom szersza publiczność może zapoznać się z tematyką religijną.
Obok podejmowania w sztuce tematów religijnych w dobrej wierze często pod nazwą kontrowersyjnej
sztuki występuje także zwykła profanacja. Jak powinniśmy jako chrześcijanie reagować na tego typu
zjawiska?
- Trzeba podkreślić, że istnieje obecnie tendencja podejmowania prób desakralizacji symboli religijnych.
Istnieje rodzaj powierzchownego, niepoważnego ateizmu, który lubi żartować z tematów religijnych, szydzić,
ironizować, posługiwać się sarkazmem... Problem jest tu bardziej złożony - to już nie rozum decyduje o tym,
co wybieramy, ale emocje. Symbole religijne są traktowane jak elementy gry, spektaklu telewizyjnego. Jest to
poważny problem, z którym należy się zmierzyć. Jest to rola nie tylko katechetów, ale także mediów. Środki,
jakimi należy się tu posługiwać, nie powinny być ograniczone jedynie do oficjalnych wypowiedzi,
przedstawiania wprost stanowiska Kościoła.
Czy nie jest tak, że ten sposób poruszania tematów religijnych jest po prostu metodą na zapewnienie sobie
reklamy przez artystów , którym brak zdolności nie pozwala się wybić?
- Tak, oczywiście. Ale jednocześnie to właśnie oznacza, że symbole religijne wciąż są ważne. Jeśli w sztuce
www.radiomaryja.pl
Strona 3/5
ktoś użyje symbolu pochodzącego z mitologii greckiej, w nikim nie wzbudzi to szczególnych emocji.
Symbole chrześcijańskie, takie jak np. krzyż, są wciąż ważne, chociaż w obecnych czasach często odrzucane.
Temu powinniśmy przeciwdziałać, wracać do naszych korzeni, bo bez wielkich symboli religijnych nie
zrozumiemy naszej kultury.
W jaki sposób powinniśmy to robić?
- Po pierwsze, chrześcijanie - Europejczycy jako pierwsi powinni odnaleźć swoją tożsamość. Amerykański
poeta Thomas S. Eliot powiedział: Straciliśmy twarze . Muzułmanie mają swoją tożsamość, my - nie.
Staliśmy się szarzy, obojętni, powierzchowni... Powinniśmy się formować - na poziomie kultury i teologii.
Kultura jest wartością fundamentalną w wyrażaniu wiary. Mówił o tym Jan Paweł II. Papież bardzo wyraźnie
podkreślał związek między wiarą i kulturą. Nie traktował ich jako dwóch różnych rzeczywistości. Nie
postrzegał kultury jako dodatku do wiary , ale uważał, że wiara wyraża się właśnie poprzez kulturę,
szczególnie w aspekcie kultury rozumianej także antropologicznie, nie tylko jako zbiór dzieł sztuki. Trzeba
powrócić do naszych chrześcijańskich korzeni. Kultura Europy jest oparta na wartościach chrześcijańskich.
Sztuka staje się ciekawsza - także w dziedzinie estetyki - jeśli porusza tematy najważniejsze?
- Oprócz odnowienia naszej tożsamości powinniśmy także sprzeciwić się powierzchowności, obojętności,
banałowi... Muszę powiedzieć, że wybitnie zdolni artyści europejscy podejmują to wyzwanie. Chcą w swojej
sztuce powracać do wielkich symboli i wielkich tematów religijnych. W listopadzie 2009 roku
zorganizowałem spotkanie Ojca Świętego z artystami. Obecnie, z okazji 60-lecia kapłaństwa Benedykta XVI,
chcę zebrać 60 artystów zajmujących się wszystkimi dziedzinami sztuki - literaturą, muzyką, i zachęcić ich
do tego, żeby złożyli Papieżowi życzenia, ofiarowując mu 60 dzieł sztuki. Wybrałem artystów wybitnych,
niekoniecznie wierzących.
W 2013 roku Watykan będzie miał swoje stoisko na biennale w Wenecji. Co zostanie tam zaprezentowane i
jacy artyści będą je przygotowywali?
- Obecnie jesteśmy w trakcie opracowywania tematu, który zaproponujemy artystom. Myślałem o tym, aby
inspiracją było jedenaście pierwszych akapitów Księgi Rodzaju. Są tam poruszone wszystkie ważne tematy:
stworzenie, kobieta i mężczyzna, miłość, przemoc... Księga Genesis mówi także o spotkaniu człowieka z
Bogiem. Biennale w Wenecji będzie testem dla artystów - czy potrafią w twórczy sposób podjąć
najważniejsze tematy. Zaprojektowania samego pawilonu podjął się szwajcarski architekt Mario Botta. W
pewien sposób Kościół powróci zatem do pełnienia roli mecenasa sztuki.
www.radiomaryja.pl
Strona 4/5
Czy zdaniem Waszej Eminencji będzie to miało wpływ także na estetykę budowli sakralnych?
- Papieska Rada ds. Kultury wyszła z inicjatywą zorganizowania spotkania architektów projektujących
kościoły z projektantami wnętrz i innymi artystami. Jego celem jest nawiązanie między nimi współpracy. Do
tej pory rzadko do tego dochodziło. Architekt zajmował się projektowaniem jedynie samej bryły kościoła,
tymczasem ważne jest przecież, żeby wnętrze współgrało z planem architektonicznym. Tak było kiedyś artyści różnych dziedzin pracowali razem. Buduje się wiele kościołów, często nie są one jednak dziełami
sztuki. Ale nie chodzi o to, żeby budować kolejne kopie, lecz o to, żeby artyści nauczyli się projektować
ładne i nowoczesne kościoły.
Dlaczego teraz piękne budowle sakralne nie powstają zbyt często?
- Z powodów, o których mówiłem wcześniej. Doszło do rozdziału kultury i Kościoła. Niech pani spojrzy architekci potrafią budować niesamowite drapacze chmur czy muzea, nie potrafią natomiast zaprojektować
ładnego kościoła. Nie mają także odpowiedniego przygotowania - czasem nie wiedzą nawet, czym jest ołtarz
czy ambona. Trzeba ich na nowo tego wszystkiego nauczyć. Chcą tego często sami artyści. Edukacja w tej
dziedzinie może wytworzyć także nowy rodzaj komunikacji oraz nowy sposób przekazywania orędzia
chrześcijańskiego.
Dziękuję za rozmowę.
www.radiomaryja.pl
Strona 5/5