Poradnik - Hufiec ZHP Kraków

ZASTRZYK WIEDZY Z ZAKRESU
PRZYRODOZNAWSTWA
DLA REALIZUJĄCYCH PRÓBĘ NA STOPIEŃ
MŁODZIKA/OCHOTNICZKI
WYWIADOWCY/TROPICIELKI
ODKRYWCY/PIONIERKI
pwd. Marzena Zawilińska
Kraków 2013
Spis treści
1. Wymagania na stopnie harcerskie młodzika, wywiadowcy, odkrywcy 3 str.
2. Las. Zasady zachowania się w lesie.
4 str.
3. Drzewa iglaste.
5 str.
4. Drzewa liściaste.
6 str.
5. Zwierzęta zamieszkujące Polskę. Tropy.
8 str.
6. Zwierzęta pod ochroną w Polsce.
9 str.
7. Rośliny pod ochrona w Polsce.
12 str.
8. Ptaki w mieście.
13 str.
9. Środowisko. Źródła energii.
15 str.
10. Formy ochrony przyrody w Polsce.
16 str.
11. Nawyki ekologiczne.
18 str.
12. Piśmiennictwo.
20 str.
Wymagania na stopnie harcerskie z zakresu przyrodoznawstwa
Ochotniczka/ młodzik
1. Byłam/em z zastępem lub drużyną na wycieczce w lesie. Umiem się w nim zachować.
Rozpoznałam/em po sylwetce i liściach 5 drzew.
2. Zaopiekowałam/em się zwierzęciem lub rośliną.
Tropicielka/ wywiadowca
1. Odnalazłam/em w środowisku naturalnym 5 roślin chronionych.
2. Obserwowałam/em wybrane zwierzę i opowiedziałam/em innym (w zastępie, w drużynie lub
w klasie) o swoich spostrzeżeniach.
3. Wykonałam/em pożyteczną pracę na rzecz przyrody.
Pionierka-odkrywca
1. Wyrobiłam/em w sobie pożyteczne nawyki ekologiczne (oszczędzam wodę, gaszę światło,
segreguję odpady).
2. Wiem, co to jest park narodowy, park krajobrazowy i rezerwat przyrody. Wymienię kilka polskich
parków narodowych oraz wskażę występujące w nich osobliwości przyrodnicze. Odwiedziłam/em
jeden z parków narodowych, krajobrazowych lub rezerwatów.
3
LAS
Powierzchnia terenu, na której rośną w przeważającej części gatunki drzew
i krzewów. Wyróżnia się piętrową budową roślinności. Zamieszkują go różnego
rodzaju zwierzęta.
ZASADY ZACHOWANIA SIĘ W LESIE
Wolno:
 biwakować w miejscach wyznaczonych,
 spacerować z psem na smyczy,
 rozpalać ogniska w miejscach wyznaczonych
lub w odległości większej niż 100 metrów od
ściany lasu,
 poruszać się po wyznaczonych szlakach,
ścieżkach,
 zbierać grzyby i owoce leśne ,
 obserwować zwierzęta w ciszy,
 jeśli widzisz, że płonie las zadzwoń po 998,
 jeździć na rowerze po wyznaczonych do
tego cel ścieżkach.
Zabronione jest:
 śmiecenie i zanieczyszczanie gleby i wód,
 rozkopywania gruntu oraz rozgarniania
i zbieranie ściółki,
 niszczenie grzybów oraz grzybni,
 niszczenie oraz uszkadzania drzew,
krzewów lub innych roślin,
 niszczenie urządzeń i obiektów
gospodarczych, turystycznych i
technicznych oraz znaków i tablic,
 biwakowanie poza miejscami
wyznaczonymi do tego celu,
 wybieranie jaj i piskląt, niszczenie: lęgowisk
i gniazd ptasich oraz mrowisk i nor
 płoszenie, ściganie, chwytania i zabijania
dziko żyjących zwierząt,
 wypuszczanie psów bez smyczy,
 hałasowanie oraz używanie sygnałów
dźwiękowych,
 rozpalanie ognisk w miejscach do tego nie
wyznaczonych.
4
Dąb Bartek – najbardziej znane drzewo
w Polsce. Ma wysokość 30 m i obwód 9 m.
Według legendy podłego cieniem odpoczywał
pierwszy król Polski Bolesław Chrobry.
Sosna pospolita – najliczniej występujące
drzewo w polskich lasach. Dożywa 250 – 300
lat. Rośnie na słabych glebach piaszczystych. Ma
szarozielone igły zebrane po dwie w pęczkach o
długości 3- 7 cm. Starsze drzewa w górnej części
pnia mają korę koloru pomarańczowego.
Szyszki są wielkości jaja kurzego.
DRZEWA W POLSKICH LASACH
Drzewa można podzielić na:
iglaste – ich liście przypominają igły, oraz
liściaste – których liście mają inny kształt, niż
wygląd igły.
Świerk pospolity – w górach dorasta do
górnej granicy lasu. Szyszki podłużne zwisające
w dół o długości do16 cm, opadają w całości.
Igły ciemnozielone, kłujące do 3 cm.
Źródło: www.wlin.pl
Źródło: www.wlin.pl
Fot. M. Zawilińska
Fot. M. Lejk
Fot. M. Zawilińska
Fot. M. Zawilińska
Modrzew – jedyny rodzimy gatunek drzewa
iglastego, który zrzuca igły na zimę. Igły jasne
lub ciemnozielone długości 3 cm, zebrane
w pęczki. Szyszki są małe do 4 cm, kształtem
przypominają śliwki.
Fot. M. Zawilińska
Fot. M. Zawilińska
Daglezja – inaczej jedlica, pochodzi z Ameryki
północnej. Ma szyszki o długości do 8 cm,
zwisające w dół z charakterystycznie wystającymi
łuskami. Igły na pędzie rozmieszczone są
nieregularnie, pod spodem maja dwa białe paski.
Fot. A. Kowalska
Źródło: yaroplant.pl
Źródło: www.wlin.pl
Fot. M. Zawilińska
Jodła pospolita – jest gatunkiem cienioznośnym,
występuje w górzystych terenach. Może dożywać
600 lat. Ciemnozielone igły do 3 cm długości,
płasko rozłożone na pędzie. Po spodniej stronie
mają dwa białe paski, na czubku wcięte. Szyszki
rosą do góry, po dojrzeniu rozsypują się zostawiając
na gałęzi oś szyszki.
Fot. M. Zawilińska
Fot. M. Zawilińska
Fot. M. Zawilińska
Fot. M. Zawilińska
Źródło:ww.e-ogrodek.pl
Cis – wolno rosnące drzewo. Może osiągnąć wiek do
750 lat. Ma twarde drewno, cała roślina jest trująca
poza czerwonymi osnówkami nasion. Dla
Germanów był symbolem wieczności. W Polsce pod
ochroną.
Fot. M. Zawilińska
Fot. M. Zawilińska
Fot. M. Zawilińska
5
DRZEWA LIŚCIASTE
Dąb szypułkowy – Celtowie uważali dęba za
święte drzewo. Drewno dębowe jest bardzo
wytrzymałe. Może osiągać wiek do 1000 lat.
żołędzie umieszczone są na długich szypułkach, po
wyjęciu z miseczki postawione stoją. Liście na
końcu mają uszka (wygięte).
Dąb bezszypułkowy – Żołędzie ma mniejsze
niż dąb szypułkowy, nie są osadzone na
szypułce, nie stoją po wyjęciu z miseczki. Nie ma
u nasady „uszek” jak dąb szypułkowy.
Źródło: www.wlin.pl
Źródło: www.wlin.pl
Źródło: www.wlin.pl
Źródło: www.eplebanczyk.fm.interia.pl
Źródło: www.wlin.pl
Fot. M. Zawilińska
Buk – drzewo o gładkiej szarej korze. Liście mają
kształt eliptyczny o pofalowanych owłosionych
brzegach. Nasionami buka jest bukiew.
Dąb czerwony – pochodzi z ameryki
północnej. Liście są zaostrzone, na jesień liście
przebarwiają się na kolor czerwony i stąd jego
nazwa. Żołędzie są zaokrąglone z ostrym
czubeczkiem. Podobizna jego liści umieszczona
jest na groszówkach polskich monet.
Źródło: www.wlin.pl
Fot. M. Zawilińska
Źródło: www.wlin.pl
Źródło: www.wlin.pl
Fot. M. Zawilińska
Lipa – liście mają kształt sercowaty, po spodniej
stronie liścia w kątach nerwów są owłosione.
Kwiaty wydzielają intensywny zapach wabiący
pszczoły. Drewno jest miękkie, można w nim
rzeźbić. Dawniej sadzono lipy, gdy w rodzinie
urodziła się córka.
Jesion – rośnie na wilgotnym terenie nad
brzegami rzek i potoków. Liście ma złożone
o brzegach piłkowanych. Nasionami mają
skrzydełko. Dawniej korę wykorzystywano
podczas leczenia malarii.
Fot. M. Zawilińska
Fot. M. Zawilińska
Fot. M. Zawilińska
Źródło: www.wlin.pl
Fot. M. Zawilińska
Brzoza – łatwa do rozpoznania ze względu na
białą korę(zawiera betulinę). Kształt liści jest
podobny do trójkąta, brzegi są piłkowane.
Fot. M. Zawilińska
Fot. M. Zawilińska
6
Klon – liście maja kształt dłoniasty o ostrych
brzegach.
Nasiona
wyposażone
są
w skrzydełka. Często sadzony w parkach.
Istnieje wiele odmian klonów.
Kasztanowiec – Pochodzi z półwyspu
Bałkańskiego. Liście są dłoniasto złożone
o piłkowanych
brzegach.
Kwiaty
białe
z różowymi plamkami. Nasiona zamknięte są w
kolczastych torebkach. Dawniej Turcy karmili
konie kasztanami.
Fot. M. Zawilińska
Źródło: www.kwiaty-blogan.pl
Fot. M. Zawilińska
Fot. M. Zawilińska Fot. M. Zawilińska
Fot. M. Zawilińska
Osika (topola) – ma liście okrągławe
z długim ogonkiem, co powoduje, że już przy
lekkim podmuchu wiatru drżą. Dawniej
zakopywano pod fundamentami domów
kołki osikowe, miało to odpędzać złe duchy.
Robinia akacjowa – Nazywana potocznie
akacją. Pochodzi z ameryki północnej.
Roślina trująca o białych kwiatach, które
wabią pszczoły. Nasiona umieszczone są w
brązowym strąku. Kora robinii jest mocno
bruzdowana.
Fot. M. Zawilińska
Źródło: www.wlin.pl
Źródło: drzewa.nk4.netmark.pl
Fot. M. Zawilińska
Wiąz – liście ciemnozielone przypominające rąby, na
brzegach
podwójnie
piłkowane,
u
nasady
niesymetryczne.
Nasiona
otoczone
większym
skrzydełkiem.
Źródło: www.wlin.pl
Źródło: drzewa.nk4.netmark.pl
Grab – ma najcięższe drewno z rodzimych
gatunków. Liście mają kształt jajowaty o
brzegach piłkowanych, wierzch liścia ma
zagłębienia. Stare liście pozostają na
drzewie do wiosny. Nasiona posiadają
długie skrzydełka (ok. 4 cm). Pień drzewa
przypomina żylaste ręce.
Źródło: drzewa.nk4.netmark.pl
Olsza
–
występuje
na
terenach
podmokłych, wzdłuż rzek. Liście są owalne
z czubkiem wciętym, nasiona umieszczone są
w skrzydlatych owocostanach. Drewno ma
kolor pomarańczowy.
Fot. M. Zawilińska
Źródło: www.wlin.pl
Fot. M. Zawilińska
Fot. M. Zawilińska
7
ZWIERZĘTA ZAMIESZKUJĄCE POLSKĘ
Wyjeżdżając na biwak, obóz czy po prostu będąc na łące w lesie lub na górskich szlakach,
masz szanse spotkać niektóre zwierzęta zamieszkujące te tereny.
Jeśli posiadasz chwilę czasu możesz rozpocząć obserwację, ale wcześniej musisz się od tego
odpowiednio przygotować.
Zaopatrzenie obserwatora:





Aparat fotograficzny
Lornetka
Notatnik
Buty za kostkę
Ubranie maskujące, najlepiej nie
ubierane od razu po wypraniu
 Karimata – można się na niej
położyć
Tropy:
Wybór miejsca:
Dobrze rozpocząć obserwację w miejscu gdzie
pojawiają się tropy zwierząt, blisko wody, na skraju
lasu, a także w kępach śródpolnych krzewów.
Zasady zachowania:
Przed przystąpieniem do obserwacji warto najpierw
przeczytać coś o zwyczajach, zachowaniu zwierzyny,
wtedy będziesz lepiej przygotowany do prowadzenia
własnych obserwacji.
Pamiętaj, że dobry obserwator jest cierpliwy i wytrwały,
zachowuje ciszę, aby nie wypłoszyć zwierząt.
Źródło: http://czuwaj.eu/
8
Kozica – żyje w tatrach, porusza się po
stromych zboczach gór. Końcówki rogów
hakowato wygięte do tyłu.
ZWIERZĘTA POD OCHRONĄ
W POLSCE (przykłady)
Łoś – zamieszkuje podmokłe leśne tereny.
Doskonale pływa i nurkuje. Może mieć
ponad 2 m wysokości. Na głowie byków
(samców) wyrasta poroże w kształcie łopat.
Samica łosia to klępa.
Źródło: http://istotyzywe.pl/
Świstak – żyje na tatrzańskich halach w
dużych kolonach, kopiąc nory w ziemi.
Jest dość płochliwy, gdy zbliża się
niebezpieczeństwo wydaję ostrzegawczy
świst. Na zimę zapada w sen zimowy.
Fot. Fotolina
Żubr – największy ssak europy, masa dorosłego
samca może przekraczać 900 kg. Żywi się
roślinami zielnymi, korą oraz gałązkami drzew i
krzewów. Samice z młodymi łączą się w stada,
samce trzymają się osobno.
Źródło: kongresonkol.io.gliwice.pl
Konik polski – potomek wymarłego
dzikiego konia (tarpana), wysokość
dorosłego konia dochodzi do 1,4 m.
Fot. Marek Andrzejewski
Fot: Ewika
Nietoperze – ssaki latające.
Wykorzystują echolokacje podczas lotu.
Odżywiają się owadami – jeden nietoperz
w ciągu doby zjada tyle owadów ile
wynosi ¼ masy jego swojego ciała.
W Polsce występują nietoperze z rodziny
mopków i podkowcowatych.
Bóbr – największy gryzoń w europie. Bardzo bobrze
pływa i nurkuje. Dożywa 25 lat. Zamieszkuje brzegi
rzek i jezior. Buduje żeremia i tamy ze ściętych
drzew i gałęzi. Zaniepokojony ostrzega inne bobry
uderzając ogonem o taflę wody.
Fot: M. Zawilińska
Fot: K. Sachanowicz
9
Niedźwiedź brunatny – dobrze pływa
i wspina się na drzewa. Posiada świetny węch
i słuch jednak ma słaby wzrok. Masa ciał
samca może dochodzić do 400 kg. Zapada
w sen zimowy, który przesypia w gawrze.
Wilk – przodek psa domowego.
Jest szybkim i wytrwałym biegaczem w czasie
nocy może przebiec nawet 160 km. Wilki łączą się
w watahy, panuje w nich ścisła hierarchia.
Podczas polowania osobniki stada współpracują
ze sobą. Samica wilka to wadera.
Ryś – ma szpiczaste uszy
zakończone pędzelkami oraz
krótki ogon z czarnym
końcem. Poluje na sarny,
zające, ptaki i małe gryzonie.
Źródło: podroze.onet.pl
Źródło: tapeta-wilk-jodła.na-pulpit.com
Wydra - potrafi wstrzymać oddech
pod woda do 8 minut. Ma dobry
wzrok zarówno na lądzie jak i pod
woda. Wąsy na pyszczku spełniają
funkcję narządu dotyku. Żywi się
głównie rybami, złowioną ofiarę
przyciska do siebie i wynurza się
z wody.
Źródło: http://rys.wwf.pl/
Gronostaj – smukły i zręczny
mięsożerca, zajmujący terytorium
do 20 ha. Zamieszkuje nory, dziuple
i skalne rozpadliny. Zmienia szatę
(ubarwienie futra) z zimowej białej
na brązową letnią, zawsze ma
czarna końcówka ogona
Łasica
–
najmniejszy
drapieżnik w Europie. Jest
smukła i szybka, poruszą się
długimi falującymi skokami.
Zajmuje terytorium do 8 ha.
Ma cały brązowy ogon.
Źródło: www.zmwz.wordpress.com
Źródło: www.tapeta-wydra.na-pulpit.com
Cietrzew – kurak leśny. Nad oczami ma
czerwone „brwi”, upierzenie samca (koguta)
jest niebiesko czarne oraz lirowato wygięty
ogon natomiast samica (kura) jest brązowa
z falistym wzorem. Gniazdo buduje kura,
wykopując jamkę w ziemi. Koguty wydają
bulgoczące dźwięki.
Źródło: www.lesnictwo.repblika.pl
Źródło: www.kuraki.org.pl
Źródło: www.kuraki.org.plŹródło: www.kuraki.org.pl
Tygrzyk paskowany – pająk o dużym,
srebrzystym lub złotawym odwłoku
z czarnymi
poprzecznymi
paskami.
Samica jest jednym z najdłuższych
europejskich pająków – osiąga długość
2 cm. Budowa sieci trwa 40-50 minut,
wzmacnia ją dodatkowo pionowo
przebiegającą zygzakowato białą nicią.
Głuszec – kurak leśny, może
żywić się jagodami i igliwiem
sosnowym. Ma ciemno szare
upierzenie, na piersi niebiesko
zielone. Nazwa głuszca wywodzi
się stąd, że samce podczas
śpiewów godowych (toków)
tracą na chwile słuch. W czasie
dnia żeruje na ziem na noc
wzlatuje na drzewo.
Żółw błotny – jest bardzo rzadkim gadem,
zamieszkuje płytkie, muliste zbiorniki. Po
trzech miesiącach od złożenia jaj wykluwają
się małe żółwie. Podczas chłodnych miesięcy
zakopuje się w miejsca, gdzie, których temp.
nie spada poniżej 0oC.
Fot: A. Staśkowiak
10
Źródło: www.milosnicyzwierzat.pl
Salamandra plamista – jest aktywna nocą.
Ubarwienie salamander ostrzega wrogów przed
umieszczona w gruczołach skórnych wydzieliną
jadową Żywi się dżdżownicami, ślimakami, wolnymi
owadami.
Padalec – beznoga jaszczurka, często mylona
z wężem. Żywi się ślimakami i dżdżownicami.
Aktywny o zmierzchu i w nocy. Nie jest jadowity.
Źródło: www.hobbysta.pl
Zaskroniec – wąż który za skroniami
ma żółte plamy. Przestraszony udaje
martwego i wydziela śmierdzącą
ciecz. Zapada w sen zimowy, który
przesypia w korzeniach drzew, pod
kamieniami, często w gromadzie
innych węży. Jest nie jadowity.
Wąż Eskulapa – jest największym
wężem europejskim, może osiągać
długość 2 m. Występuje na suchych
nasłonecznionych
terenach.
Jest
symbolem lekarzy. Jest nie jadowity.
Fot: Ł. Łukasik
Żmija
zygzakowata
–
jedyny
jadowity wąż w Polsce. Poluje w dzień
uśmiercając ofiary jadem. Przez jej
grzbiet przebiega wzór w kształcie
zygzaka.
Źródło: www.janosiki.flog.pl
Źródło: www.megapedia.pl
Źródło: http://gimnazjum1.plocman.p
INNE ZWIERZĘTA, KTÓRE
MOŻNA SPOTKAĆ W LESIE
Sarna – dobrze przystosowuje się do lokalnych
warunków, żeruje przeważnie o zmroku. Ma dobry
węch i słuch. Poroże kozła (samca) to parostki. Zad
sarny jest biały, wysokość ciała dochodzi do 90 cm.
Samica to koza.
Jeleń – samice (łanie) tworzą
stado, któremu przewodzi
jedna z nich, samce żyją
osobno. Na głowie jelenia
wyrasta
poroże
z licznymi
rozgałęzieniami. Jest większy
do sarny, wysokość ciała może
dochodzić do 130 cm.
Fot. M. Zawilińska
Dzik – przodek świni. Żeruje
ryjąc w ściółce w poszukiwaniu
grzybów,
korzonków,
larw
owadów. Czochrając się o drzewa
znakuje
swoje
terytorium.
Samica dzika to locha.
Źródło: www.istotyzywe.pl
Fot. M. Zawilińska
Lis – potrafi dostosować się do każdych
warunków. Posiada świetny słuch, węch
i wzrok, poluje w nocy.
Fot. M. Zawilińska
Borsuk – ma głowę
w czarno białe pasy i białe
końce uszu. Ostrzy sobie
pazury
na
drzewach
rosnących w pobliżu nory.
Porusza się powoli i ociężale.
Jest wszystkożerny.
Jenot – jest aktywny
nocą i wszystkożerny.
Ma czarną pręgę na
grzbiecie. Kiedy czuje
się
zagrożony nie
ucieka, a przywiera do
ziemi starając się być
niezauważalnym.
Fot. M. Zawilińska
Źródło: www.pinger.pl
11
ROŚLINY POD OCHRONĄ W POLSCE
(przykłady)
Zawilec gajowy – tworzy
skupiska, kwitnie na biało. W
nocy i w czasie deszczu kwiaty
się zmykają.
Szafran spiski – krokus,
zakwita wczesna wiosną. Z
pręcików kwiatów powstaje
przyprawa zwana szafranem,
która jest najdroższa na świecie
Grążel żółty – roślina wodna,
żółte kwiaty wystają ponad
powierzchnię wody. Występuje
w wolno płynących wodach.
Roślina trująca.
Źródło: www.panogrodu.pl
Fot. M. Zawilińska
Fot. J. Jaźwiński
Śnieżyczka przebiśnieg
– jest jedną z najwcześniej
zakwitających
roślin.
Przebija się prze pokrywę
śniegu, kwitnie na biało.
Czosnek niedźwiedzi –
w lesie podczas kwitnienia
tworzy
łany,
pachnie
czosnkiem. Kwitnie na biało,
liście są szerokie i płaskie
Fot. M. Zawilińska
Źródło: www.edunauka.pl
Długosz królewski –
jedna
z
największych
paproci świata dorastająca
do
2
m
wysokości.
Występuje na wilgotnych
glebach. Jest mrozoodporny.
Bluszcz pospolity - rośnie na pniach
i skałkach,
przyczepiony
korzeniami
przybyszowymi. Nie jest pasożytem, sam
zaopatruje się w składniki pokarmowe
Uważany za symbol nieśmiertelności.
Dożywa nawet do 1000 lat.
Źródło: http://regionwielkopolska.pl/
Fot. : KasiaFo & Iwona
Mikołajek nadmorski - roślina
wieloletnia, pokryta woskowym
nalotem,
chroniącym
roślinę
przed spryskaniem przez słoną
wodę. Liście i łodygi maja kolor
sinoniebieski, kwiaty zebrane są
„gałki”.
Rosiczka
okrągłolistna
–
owadożerna roślina występująca
na wilgotnych łąkach. Dawniej
wykorzystywano ją w wierzeniach
ludowych zakopując ją w oborach
lub izbach mieszkalnych miała
odstraszać złe duchy.
Źródło: www.krzewycedar.pl
Skrzyp
olbrzymi
–
występuje na podmokłych,
wilgotnych terenach. Może
osiągać wysokość do 120
cm. Dawniej nazywany
„końskim ogonem”.
Źródło: www.pharmagea.pl
Źródło: www.kartoteka-przyrodnicz.pl
12
PTAKI W MIEŚCIE
Kruk #– największy ptak z krukowatych,
bardzo inteligentny, buduje gniazda na
wysokich drzewach, ścianach skalnych.
Podczas lotu wykonuje różne akrobacje.
Jest czarno upierzony z potężnym dziobem,
wszystkożerny (dł. ciała 64 cm) może
dożywać 20 lat.
Wychodząc z domu można zaobserwować i usłyszeć
odgłosy wydawane przez różne gatunki ptaków, które
przystosowały się do życia w mieście. Poniżej w ramkach
umieszczone są niektóre z nich.
Oznaczenie # - pod ochrona w PL
Wrona siwa #– gniazda budują na
wysokich drzewach. Czarne skrzydła i głowa,
grzbiet i spód ciał szare (dł. ciała 47 cm)
Źródło: http://www.tapetus.pl/
Gawron #– tworzy kolonie lęgowe w zimie
przylatuje do polski z północy i wschodu. Żywi
się przeważnie pokarmem roślinnym. Jest
czarno upierzony z metalicznym połyskiem,
dziób jasny (dł. ciała 46 cm).
Fot: Eva Stets
Źródło: http://www.fotosik.pl/
Kawka #– w niewoli podobnie jak sroka
potrafi naśladować dźwięki, w zimie łączy
się w stada z gawronami. Gniazdują
w dziuplach lub dużych budkach lęgowych.
Czarno szary ptak z jasnymi oczami
i krótkim dziobem (dł. ciała 33 cm).
Źródło: http://1lo.zory.pl/
Sroka #– buduje gniazda na
drzewach z wierzchu przykrywa je
„daszkiem”. Jest wszystkożerna,
czasem podkrada jajka innym
ptakom. W niewoli potrafi
naśladować dźwięki, piski, słowa.
Czarno biały ptak z długim
ogonem (dł. ciała 46 cm).
Źródło: http://slicznezwierzaki.blog.onet.pl/
Szpak #– gniazduje w dziuplach,
budkach lęgowych. Potrafi naśladować
dźwięki i głosy innych ptaków. Chodzą po
ziemi. Jest czarnym ptakiem z zielonkawo
fioletowym połyskiem, w jesieni na
piórkach pojawiają się białe kropki, które
na wiosnę zanikają (dł. ciała 22 cm).
Źródło: geronimo.flog.pl
Kos #– gniazduje w żywopłotach,
na drzewach. Potrafi naśladować
gwizdanie i dzwonki telefonów.
Samiec kosa jest czarny z żółtym
dziobem i obwódką wokół oka(dł.
ciała 25 cm).
Źródło: http://1lo.zory.pl/
Kwiczoł #– ma niebieską głowę,
brązowy grzbiet i złotobrązową
nakrapianą pierś (dł. ciała 25 cm).
Podczas lotu często śpiewa. Posiada
ciekawa technikę obronną przed
drapieżnikami zagrażającymi jego
gniazdu, spryskuje kałem całe
gniazdo, co zniechęca potencjalnych
drapieżców. Niektóre gatunki ptaków
zakładają gniazda w pobliżu ich
gniazd z powodu tej skutecznej
obrony.
Źródło: modraszka.flog.pl
13
Wróbel #– buduje gniazda
w szczelinach ścian, dziuplach
drzew, budkach, wśród krzewów
i pnących roślinach.
Ptak z ciemnoszarą głową i białymi
policzkami. Łatwo pomylić można
go z mazurkiem (dł. ciała 14,5 cm).
Sikora bogatka – gniazduje w
dziuplach, budkach lęgowych lub
szczelinach. Żywi się przeważnie
owadami (larwami, gąsienicami)
zimą oleistymi nasionami. Ma żółty
brzuszek z czarną pręga pośrodku
(dł. ciała 14 cm).
Źródło: 1lo.zory.pl
Łabędź niemy #– ptak był początkowo
sprowadzony do ozdoby parków. Ma
pomarańczowy dziób z czarną wyroślą na
końcu(dł. ciała 152 cm). Żywi się roślinami.
Fot: M. Zawilińska
Kaczka krzyżówka #– ptak wodny,
najliczniej występujący w Europie. Zakłada
gniazda na ziemi. Samiec ma zielona głowę,
żółtawy dziób, szary grzbiet i brzuch, a na
skrzydłach niebieskie pasmo piór. Samica
szaro brązowa z czarnymi plamkami na
skrzydłach podobnie jak u samców na
niebieskie pasmo piór (dł. ciała 58 cm).
Fot: M. Zawilińska
Fot: M. Zawilińska
Jerzyk #– ptak przypominający jaskółkę,
matowo czarno upierzony, gniazda budują
ze śliny i fragmentów roślin w wąskich
szczelinach. Większość życia spędza w
powietrzu (nawet podczas snu lata). Żywi się
latającymi owadami. (dł. ciała 16,5 cm).
Łyska #– upierzenie szarawo czarne
z białym dziobem, pomiędzy palcami ma
płatki skóry(dł. ciała 38 cm). Buduje gniazda
pływające zakotwiczone przy brzegu.
Zdobywa pokarm nurkując, żywi się
wodnymi roślinami i larwami owadów.
Źródło: 1lo.zory.pl/
Fot: Zbychur2010
Sierpówka #– beżowo szary ptak z czarnym
półksiężycem na karku i czerwonymi tęczówkami
oczu (dł. ciała 32 cm). Gniazda buduje na drzewach
lub budynkach z drobnych gałązek. Żywi sie
nasionami i jagodami.
Gołąb grzywacz #– największy dziki
gołąb europejski. Upierzenia szarawe
z białą plamą na szyi przypominającą
grzywę
i
żółtymi
tęczówkami
oczu(dł. ciała 40 cm). Gniazda buduje
na drzewach lub wysokich krzewach
z gałęzi.
Fot: Cezary Korkosz
Źródło: 1lo.zory.pl/
14
ŚRODOWISKO
Aby lepiej gospodarować surowcami
dostępnymi na Ziemi, konieczne jest
poznanie źródeł energii.
Gaz
ziemny
Źródła energii:
Nieodnawialne źródła
energii nie odnawiają się
w krótkim okresie czasu
w przeciwieństwie do
odnawialnych źródeł, które
mają krótki cykl odnowy.
Ropa
naftowa
Torf
Paliwa
kopalne
Węgiel
brunatny
Pozyskiwanie energii z odnawialnych źródeł
jest bardziej ekologiczne, natomiast spalanie
paliw kopalnych zwiększa ilość zanieczyszczeń
w powietrzu.
Węgiel
kamienny
Biopaliwo to paliwo
powstałe w procesie
przetworzenia produktów
pochodzących z organizmów
żywych.
Zaliczmy do nich:
 Biogaz,
 drewno,
 słoma,
 ziarna zbóż,
 olej roślinny,
 wióry, trociny.
Energia
wiatru
Biopaliwa
Energia
wodna
Energia
słoneczna
Odnawialne
źródła energii
Źródła
geotermalne
15
Park Narodowy
Obszar zajmujący powierzchnię
powyżej 1000 ha. Powoływany przez
Radę Ministrów. Wyróżnia się
wyjątkowymi właściwościami
przyrodniczymi, naukowymi,
kulturowymi, społecznymi. Ochronie
podlega cała przyroda oraz walory
krajobrazowe W Polsce parki zajmują
1% powierzchni kraju.
FORMY OCHRONY PRZYRODY
Parki narodowe w Polsce:
- Najstarszym jest Białowieski Park Narodowy (1947r.)
- Najmłodszym jest Park Narodowy Ujście Warty (2001r)
- największym jest Biebrzański Park Narodowy ok. 60 tys. ha
- najmniejszym jest Ojcowski Park Narodowy 2146 ha
Najstarszym na świecie
Parkiem Narodowym
jest Yellowstone
powstał w Stanach
Zjednoczonych (1872r)
pow. 898,4 ha)
Rezerwat przyrody – teren
mniejszy od parku narodowego.
Tworzony w celu ochrony
szczególnie cennych pod względem
przyrodniczym, krajobrazowym,
kulturowym lub naukowym
walorów przyrodniczych.
Pomnik przyrody
Szczególnie cenny
pojedynczy twór przyrody
ożywianej lub nieożywionej.
Park krajobrazowy – duży
obszar, na którym ochronie
podlegają walory krajobrazowe,
przyrodnicze i kulturowe.
NATURA 2000 – sieć ochrony przyrody,
której celem jest zachowanie zagrożonych
wyginięciem siedlisk przyrodniczych, gatunków
roślin, zwierząt, grzybów, które uważa się za
cenne i zagrożone w skali całej Europy.
16
OSOBLIWOŚCI PRZYRODNICZE
Są czymś wspaniałym, cennym i rzadko spotykanym w przyrodzie.
Przykładowe osobliwości polskich Parków
Narodowych
BABIOGÓRSKI PN – okrzyn jeleni, rogownica alpejska, wilk, ryś, piętra roślinne.
BIAŁOWIESKI PN – żubr, las naturalny, dzięcioł trójpalczasty.
BIEBRZAŃSKI PN – bagna, torfowiska, storczyki, batalion, łoś.
BIESZCZADZKI PN – połoniny, żbik, ryś, wąż Eskulapa, niedźwiedź.
PN BORY TUCHOLSKIE – bór sosnowy, jeziora lobeliowe, struga siedmiu jezior.
DRAWIEŃSKI PN – wydra, bielik, rybołów, bocian czarny, żółw błotny, dąbrowy.
GORCZAŃSKI PN – salamandra plamista, niedźwiedź, cietrzew, głuszec, żywokost sercowaty,
polany.
PN GÓR STOŁOWYCH – sosna błotna, wełnianka pochwowata, puchacz, cietrzew, borsuk,
formy skalne gór piaskowych.
KAMPINOSKI PN – łoś, ryś, bocian czarny, czapla siwa, goździk piaskowy.
KARKONOSKI PN – naparstnica zwyczajna, nietoperze, wodospad Szklarki, siewka górska.
MAGURSKI PN – kosaciec syberyjski, zimowit jesienny, ryś, żbik, wilk, nadobnica alpejska, paź
królowej, niedźwiedź, nietoperze.
NARWIAŃSKI PN – widłak jałowcowaty, bielik, derkacz, batalion, bekas, błotniak stawowy,
bagna.
OJCOWSKI PN – rzeźba krasowa w tym jaskinie, nietoperze.
PIENIŃSKI PN – storczyki, żbik, wilk, orzeł przedni, niepylak Apollo, przełom Dunajca.
POLESKI PN – łoś, traszka zwyczajna i grzebieniasta, ropucha szara, torowiska, bagna, czapla
biała.
ROZTOCZAŃSKI PN – konik polski, wąż Eskulapa, salamandra plamista, dzięcioł białogrzbiety,
czosnek niedźwiedzi.
SŁOWIŃSKI PN – ruchome wydmy, jeziora przybrzeżne, torfowiska, mikołajek nadmorski,
bielik
ŚWIĘTOKRZYSKI PN – kosaciec syberyjski, zanokcica skalna, orlik krzykliwy, orzechówka,
bocian czarny, gołoborza.
TATRZAŃSKI PN – kozica tatrzańska, suseł, niedźwiedź, rzeźba wysokogórska, stawy
wysokogórskie.
PN UJŚCIE WARTY – rozlewiska Warty, grążel żółty, derkacz, żuraw, rybitwa czarna.
WIELKOPOLSKI PN – jarząb brekiniana, wiciokrzew pomorski, dzięcioł czarny, tygrzyk
paskowany.
WIGIERSKI PN – dystroficzne jeziora śródlądowe, bagna, bóbr, perkoz rdzawoszyji, żuraw.
WOLIŃSKI PN – wybrzeże klifowe, głazy narzutowe, mikołajek nadmorski, paź królowej.
17
NAWYKI EKOLOGICZNE
To przede wszystkim oszczędzanie energii elektrycznej, wody, segregacja odpadów, ale także
zwracanie uwagi na to, czym poruszamy się na co dzień, jakie robimy zakupy oraz w jaki sposób.
Przykładowe przyzwyczajenia, jakie można wyrobić w sobie podczas codziennych czynności:
 Podczas mycia zębów oraz naczyń postaraj się zakręcać kran, jeśli nie potrzebujesz wody.
Czy wiesz, że: w ciągu roku przez cieknący kran może wykapać nawet do 8 tysięcy litrów.
Zostawiając odkręconą wodę podczas mycia zębów, wpuszczasz rocznie do ścieków około
38 litrów czystej wody.
 Przed myciem naczyń, wyrzuć resztki jedzenia do kosza, a nie wrzucaj ich do zlewu lub
ubikacji.
Czy wiesz, że do ręcznego mycia naczyń potrzeba do 38 litrów wody.
 Nigdy nie wylewaj niebezpiecznych substancji (np. lekarstw, farb) do zlewu/ ubikacji – możesz
przez takie postępowanie przyczynić się do zwiększenia zanieczyszczenia wód.
Woda słodka nadająca się do picia to tylko 0,5 % wszystkich zasobów wody na Świece.
 Wybierając się na zakupy pamiętaj, aby zabrać ze sobą torbę wielokrotnego użytku.
Nie zwiększysz niepotrzebnie ilości śmieci.
 Pamiętaj o wyłączaniu urządzeń elektrycznych, z których nie korzystasz.
 Postaraj się segregować odpady, a rzeczy dobre niepotrzebne oddaj innym (np. książki).
Czy wiesz, że statystyczny polak produkuje rocznie 320 kg odpadów.
 Kupuj rzeczy trwałe, wykonane z surowców wtórnych. Posiadające certyfikaty potwierdzające
ich pochodzenie.
Czy wiesz, że w Argentynie wycinany jest las, a w jego miejsce powstają farmy produkujące
wołowinę.
 Postaraj się korzystać z roweru lub autobusu zamiast prosić, aby ktoś podwiózł cię
samochodem.
Czy wiesz, że Kraków to jedno z miast najbardziej zanieczyszczonych na świecie przez smog
(trujące pyły).
18
NAWYKI EKOLOGICZNE
Segregacja odpadów
Niektóre śmieci można powtórnie wykorzystać.
Postaraj się segregować śmieci w domu, a później zanieś
je do specjalnych pojemników i punktów odbioru.
Tak postępując zmniejszysz ilość odpadów
gromadzonych na składowiskach odpadów.
PAPIER
Wrzucaj:
- gazety, kolorowe
magazyny, czasopisma
- worki i torebki papierowe
- kartony i tekturę
- książki i katalogi
Nie wrzucaj
- styropianu, zdjęć
- papieru woskowanego
lub z przeźroczystą folią
- mokrego, tłustego albo
zabrudzonego papieru
BIOODPADY
Wrzucaj:
- resztki warzyw i owoców
- fusy po kawie i herbacie
- skorupki po jajkach i łupiny
orzechów
- resztki jedzenia roślinnego
- części roślin(kwiaty
doniczkowe, cięte)
- liście, koszona trawa
- gałęzie drzew i krzewów
(połamane)
Nie wrzucaj
- resztek mięsa, kości
- odchodów zwierzęcych
- pełnych papierowych
worków z odkurzacza
- roślin zaatakowanych
chorobami
- pisku, trocin
zanieczyszczonych po
zwierzętach
- popiołów z kominka
- resztek jedzenia nie
roślinnego
PLASTIK
Wrzucaj:
- butelki po napojach
(zgniecione)
- plastikowe zakrętki
- plastikowe worki, torebki,
reklamówki
- plastikowe koszyczki po
owocach
Nie wrzucaj
- opakowań po smarach
i olejach oraz tłustych
butelek i pojemników
- opakowań pochodzenia
medycznego
- szeleszczących woreczków
i reklamówek
SZKŁO
BEZBARWNE
Wrzucaj:
- bezbarwne butelki
i słoiki szklane po
napojach i żywności
- szklane opakowania
po kosmetykach
Nie wyrzucaj
- szyb okiennych
i samochodowych
- luster
- szkła zbrojonego
- żarówek,
świetlówek,
kineskopów
- porcelany i ceramiki
- szkła okularowego
Baterie, zużyte żarówki,
komputery, klawiatury itp.
Wrzucamy do pojemników
specjalnie oznakowanych.
METAL
Wrzucaj:
- puszki po napojach,
konserwach
- drobny złom żelazny
- metale kolorowe,
- kapsle
Nie wrzucaj
- opakowań po
aerozolach
- baterii
- puszek po farbach
SZKŁO
KOLOROWE
Wrzucaj:
- kolorowe butelki i słoiki
szklane po napojach i
żywności
- szklane opakowania po
kosmetykach
Nie wrzucaj
- szyb okiennych
i samochodowych
- luster
- szkła zbrojonego
- żarówek, świetlówek,
kineskopów
- porcelany i ceramiki
- szkła okularowego
KONIECZNIE przed wrzuceniem – zgnieć
karton, puszkę i butelkę plastikową, a do
pojemnika wrzucaj tylko czyste opakowania.
19
Piśmiennictwo:
1. Baranowska M., Janicki T. Polska. Szkolna encyklopedia przyrodniczo-krajoznawcza.
Poznań. Wyd. Papilon.
2. Bonar E., Czachorowski S., Krzeszowiec - Jeleń W. 2012. Biologia na czasie [w:] Ochrona
Przyrody. Warszawa. wyd. Nowa Era.
3. Davinson S. 2007. Poradnik wycieczkowy. Obserwowanie ptaków. Ożarów Mazowiecki.
Wydawnictwo Olesiejuk
4. Dierschke V. 2009. Jaki to ptak? Warszawa. Wyd. Świat Książki
5. Linford J. 2009. Kieszonkowy przewodnik. Drzewa. Chiny. Parragon
6. Nasza przyroda. Rośliny zwierzęta Europy. 2003. Warszawa. Wyd. Reader’s Digest
7. Przewoźniak M. Poradnik małego skauta. Poznań. Wyd. Papilon
8. Sphon M., Sphon R. 2008. Jakie to drzewo? Warszawa. Wyd. świat Książki
9. www.parkinarodowe.edu.pl
10. www.czuwaj.eu
20