Podręcznik dot. instytucji kultury w Polsce - PL

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Podręcznik szkoleniowy dotyczący sektora kultury w Polsce
dla wnioskodawców i partnerów Programu
„Promowanie różnorodności kulturowej i artystycznej w ramach
europejskiego dziedzictwa kulturowego”
finansowanego z funduszy EOG 2009-2014
Autorzy:
prof. dr hab. Tomasz Szlendak
Jacek Nowiński
Piotr Wieczorek
Warszawa, grudzień 2012
1
SPIS TREŚCI
PRZEDMOWA .......................................................................................................................... 3
Rozdział I "Uwarunkowania prawne funkcjonowania kultury w Polsce” ................................. 5
1. Ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności
kulturalnej ................................................................................................................................ 5
2. Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie . 9
3. Ustawa z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach .................................................................. 14
4. Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach .............................................................. 19
5. Ustawa z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach ............. 23
6. Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym ....................................... 25
7. Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty ....................................................... 26
8. Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami ....................................................... 28
Rozdział II "Finansowanie kultury w Polsce”.......................................................................... 32
1. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych .............................................. 35
2. Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych .................................... 38
3. Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości ........................................................ 41
Rozdział III ...... "Opis wybranych podmiotów aktywnie uczestniczących w sektorze kultury w
Polsce” ...................................................................................................................................... 44
I. Dziedzictwo kulturowe ....................................................................................................... 44
1. BIBLIOTEKI ............................................................................................................... 45
2. ARCHIWA ................................................................................................................... 48
3. FILMOTEKI I AUDIOTEKI ....................................................................................... 51
4. INSTYTUTY I OŚRODKI STANDARYZACYJNE I BADAWCZE ZAJMUJĄCE
SIĘ OCHRONĄ DZIEDZICTWA KULTUROWEGO .................................................. 51
5. MUZEA ........................................................................................................................ 54
II. Muzyka i sztuki sceniczne................................................................................................. 69
III. Sztuki plastyczne i wizualne ............................................................................................ 77
IV. Edukacja kulturalna i promocja kultury .......................................................................... 81
V. Edukacja artystyczna......................................................................................................... 84
1. WYŻSZE UCZELNIE MUZYCZNE .......................................................................... 88
2. WYŻSZE UCZELNIE KSZTAŁCĄCE W ZAKRESIE SZTUK PIĘKNYCH ......... 89
3. SZKOŁY TEATRALNE I FILMOWE........................................................................ 89
Źródło ....................................................................................................................................... 90
2
PRZEDMOWA
Głównym celem Podręcznika jest sporządzenie obrazu instytucji aktywnie działających
w obszarze kultury w Polsce oraz rozwój wiedzy odnośnie sposobu ich funkcjonowania
(w tym w dziedzinach szczególnie istotnych z punktu widzenia możliwości ubiegania się
o dofinansowanie na projekty w ramach Programu „Promowanie różnorodności kulturowej
i artystycznej w ramach europejskiego dziedzictwa kulturowego”). Publikacja określa
specyfikę obowiązującego systemu prawnego w odniesieniu do obszaru kultury, zwłaszcza
w odniesieniu do ram instytucjonalnych oraz finansowych. W Podręczniku znajduje się także
informacja na temat funkcjonowania organizacji pozarządowych w sektorze kultury.
Podręcznik jest skierowany do polskich instytucji uprawnionych do wnioskowania w ramach
Programu „Promowanie różnorodności kulturowej i artystycznej w ramach europejskiego
dziedzictwa kulturowego” oraz instytucji z Państw-Darczyńców, tj. Norwegii,
Islandii i
Liechtensteinu należącymi do katalogu kwalifikowanych partnerów projektów.
Publikacja przyczynić ma się do lepszego wdrażania partnerstw na szczeblu programowym i
projektowym oraz ma być pomocnym narzędziem zwłaszcza dla przedstawicieli instytucji
zagranicznych, którzy będą chcieli poznać specyfikę działania sektora kultury w Polsce.
W efekcie, Przewodnik ma ułatwić współpracę międzynarodową pomiędzy instytucjami z
Polski i Państw – Darczyńców, realizującymi wspólnie projekty.
Podręcznik składa się z trzech części merytorycznych. Pierwszy rozdział pt. „Uwarunkowania
prawne
funkcjonowania
kultury
w
Polsce”
stanowi
analizę
podstaw
prawnych
funkcjonowania instytucji w sferze kultury poprzez odwołania do konkretnych aktów
prawnych, wskazanie wszelkich adekwatnych wymogów proceduralnych i prawnych
związanych ze sposobem prowadzenia i organizowania działalności kulturalnej, wskazanie
oraz wyjaśnienie kluczowej terminologii oraz niezbędnych elementów związanych z
wymogami prawa w zakresie prowadzenia działań związanych z kulturą. Drugi rozdział pt.
„Finansowanie kultury w Polsce” dotyczy analizy i opisu różnych sposobów finansowania
działalności kulturalnej w Polsce w zależności od typu osobowości prawnej podmiotu, opisu
podstawowych zasad zarządzania instytucjami kultury oraz wzajemnych relacji (m.in. między
administracją rządową i samorządową), a także źródeł finansowania kultury. Trzeci rozdział
pt. „Opis wybranych podmiotów aktywnie uczestniczących w sektorze kultury w Polsce” jest
3
przeglądem przykładowych podmiotów działających w kulturze, istotnych z punktu widzenia
podmiotów uprawnionych do aplikowania w ramach Programu, ze szczególnym
uwzględnieniem czterech obszarów tematycznych, w ramach których można składać projekty,
tj. dziedzictwo kulturowe, muzyka i sztuki sceniczne, sztuki plastyczne i wizualne oraz
edukacja kulturalna i artystyczna.
Departament Funduszy Europejskich wyraża nadzieję, że Podręcznik okaże się przydatny w
skutecznym ubieganiu się o środki w ramach Programu „Promowanie różnorodności
kulturowej i artystycznej w ramach europejskiego dziedzictwa kulturowego” oraz będzie
narzędziem służącym zrozumieniu uwarunkowań prawno-finansowych odnoszących się do
sposobu funkcjonowania instytucji w sferze kultury w Polsce, a w konsekwencji przyczyni się
do nawiązania trwalszych partnerstw projektowych oraz wdrażania projektów w ramach
owocnej współpracy międzynarodowej.
Departament Funduszy Europejskich
Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego – Operator Programu
4
Rozdział I
Uwarunkowania prawne funkcjonowania kultury w Polsce
W Polsce podmioty zajmujące się działalnością kulturalną tworzą szeroki krąg instytucji
publicznych, organizacji pozarządowych i prywatnych. Prywatne podmioty w niniejszym
opracowaniu nie będą opisywane. W zależności od rodzaju podmiotu zajmującego się kulturą
mają zastosowanie odpowiednie akty prawa, które stanowią podstawę ich działalności.
Integralną częścią instytucji zajmujących się działalnością kulturalną jest system szkolnictwa
artystycznego.
1. Ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności
kulturalnej
W Polsce punktem wyjścia (podstawowym aktem prawa) dla różnych podmiotów jest ustawa
z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (tekst
jednolity Dz.U. z 2012 r. poz. 406; dalej: ustawa o organizowaniu i prowadzeniu działalności
kulturalnej).
W pierwszych artykułach tej ustawy zawarto kilka istotnych uwag dotyczących wszystkich
podmiotów, których celem jest prowadzenie działalności kulturalnej. Wśród nich znajdziemy
definicję działalności kulturalnej, która w rozumieniu tego aktu polega na tworzeniu,
upowszechnianiu i ochronie dóbr kultury. Warto zwrócić uwagę, że taka działalność jest
również prowadzona przez inne podmioty (szkoły, placówki wsparcia dziennego, zakłady
karne), których podstawowa działalność skupia się jednak na innych celach np. oświatowych,
wychowawczo-opiekuńczych, przeciwdziałaniu przemocy, resocjalizacyjnych itp.
Zastosowanie tej definicji ma również odniesienie do mecenatu Państwa i jednostek
samorządu terytorialnego i polega na wspieraniu i promocji twórczości, edukacji artystycznej
i oświaty kulturalnej, działań i inicjatyw kulturalnych oraz opieki nad zabytkami.
Szeroko rozumianą publiczną działalność kulturalną prowadzą również organizacje
pozarządowe, z których część posiada status organizacji pożytku publicznego. Te wszystkie
podmioty prowadzą swoją działalność m.in. w formach przewidzianych w ustawie
o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, w szczególności jako:
•
teatry,
5
•
opery,
•
operetki,
•
filharmonie,
•
orkiestry,
•
instytucje filmowe,
•
kina,
•
muzea,
•
biblioteki,
•
domy kultury,
•
ogniska artystyczne,
•
galerie sztuki,
•
ośrodki badań i dokumentacji w różnych dziedzinach kultury
•
szkoły i uczelnie artystyczne.
Działalność kulturalną mogą prowadzić osoby prawne (instytucje kultury, stowarzyszenia,
fundacje, spółki prawa handlowego, uczelnie publiczne i niepubliczne), osoby fizyczne oraz
jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej (część szkół, domy pomocy
społecznej, urzędy). Bardzo ważnym zapisem w ustawie o organizowaniu i prowadzeniu
działalności kulturalnej jest art. 3 ust. 2, z którego wynika, że działalność kulturalna
polegająca na tworzeniu, upowszechnianiu i ochronie kultury nie stanowi działalności
gospodarczej w rozumieniu odrębnych przepisów. Nie jest tak jednak do końca, ponieważ
mając na względzie autonomiczność prawa podatkowego w stosunku do innych gałęzi prawa,
niektóre usługi kulturalne stanowią działalność gospodarczą. Dotyczy to przede wszystkim
tych odpłatnych usług kulturalnych, które podlegają opodatkowaniu podatkiem od towarów
i usług (VAT), jak np. wstęp do kina, teatru itd. (z reguły tam gdzie dokonuje się sprzedaży
biletów).
W ustawie o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej znajduje się również
odesłanie do innych aktów prawa. Do działalności niestanowiącej działalności gospodarczej
prowadzonej przez osoby prawne, osoby fizyczne i jednostki organizacyjne nieposiadające
osobowości prawnej w zakresie nieuregulowanym przepisami tej ustawy dotyczącymi
organizowania i prowadzenia działalności kulturalnej oraz przepisami o działalności pożytku
publicznego i o wolontariacie, stosuje się przepisy o prowadzeniu działalności gospodarczej.
Podmioty, których podstawowym celem istnienia nie jest prowadzenie działalności
kulturalnej,
lecz
np.
działalność
oświatowa,
mogą
prowadzić
taką
działalność
6
w szczególności w formie klubów, świetlic, domów kultury i bibliotek. W przypadku szkół
w polskim systemie prawa istnieje obowiązek prowadzenia biblioteki szkolnej. Przywołane
wcześniej domy pomocy społecznej mogą posiadać własne biblioteki, jak również mogą
wykorzystywać wsparcie bibliotek publicznych, które najczęściej zorganizowane są w formie
instytucji kultury, posiadających osobowość prawną. Młodzieżowe domy kultury prowadzone
są jako instytucje kultury, ale również jako placówki opiekuńczo-wychowawcze na podstawie
przepisów dotyczących systemu oświaty. W przypadku takich podmiotów ustawa
o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej przewidziała, aby koszty prowadzenia
działalności kulturalnej, w tym wynagrodzenia dla pracowników, wraz ze składką
na ubezpieczenie społeczne i inne wydatki z tytułu zatrudniania pracowników, obciążały
koszty działalności podstawowej.
Podmioty, których podstawowym celem jest prowadzenie działalności kulturalnej określane
są mianem instytucji kultury. Po wpisaniu do rejestru instytucji kultury nabywają one
osobowość prawną. Jest to specyficzna forma organizacyjno-prawna, która ma służyć
do realizacji zadań publicznych związanych z działalnością kulturalną w wymienionych
wcześniej formach, m.in. bibliotek, domów kultury, muzeów itp. W zależności od tego, kto
tworzy taką instytucję kultury (podmioty do tego uprawnione nazywane są w omawianej
ustawie organizatorami), dzielą się one na państwowe instytucje kultury i samorządowe
instytucje kultury.
Państwowe instytucje kultury mogą tworzyć ministrowie oraz kierownicy urzędów
centralnych, natomiast samorządowe instytucje kultury tworzone są na lokalnym
i regionalnym poziomie podziału terytorialnego kraju przez jednostki samorządu
terytorialnego, którymi w Polsce są gminy, powiaty i samorządy województw. Dla gmin
i powiatów oraz samorządów województw prowadzenie działalności kulturalnej jest zadaniem
własnym, co wiąże się z koniecznością dofinansowania działalności instytucji kultury
i ma charakter obowiązkowy w formie dotacji.
Każda instytucja kultury posiada akt o utworzeniu, statut i regulamin organizacyjny,
w którym opisany jest m.in. cel i zakres zadań, które ma realizować w swojej codziennej
działalności. Aktualnie bez zapoznania się ze statutem, bazując jedynie na nazwie instytucji,
nie możemy mieć pewności, czym ma się ona zajmować i w jakiej formie organizacyjnoprawnej ma funkcjonować. Czasem bywa i tak, że w nazwie samorządowej instytucji kultury
widnieje przymiotnik „państwowa”, co jeszcze bardziej utrudnia szybkie identyfikowanie
formy organizacyjno-prawnej instytucji kultury.
7
Instytucje kultury, których podstawowa działalność skupia się wokół działalności artystycznej
w dziedzinie teatru, muzyki, tańca, z udziałem twórców i wykonawców, w szczególności:
teatry, filharmonie, opery, operetki, orkiestry symfoniczne i kameralne, zespoły pieśni i tańca
oraz zespoły chóralne, określa się mianem instytucji artystycznych. Specyfiką działalności
instytucji artystycznych jest funkcjonowanie w oparciu o sezony artystyczne (okres od 1
września do 31 sierpnia) i plany repertuarowe.
Instytucje kultury i instytucje artystyczne zalicza się do sektora finansów publicznych,
w związku z tym każda z nich jest zarządzana jednoosobowo przez dyrektora, przy czym
ustawa o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej przewidziała możliwość
wymienienia w statucie zastępców dyrektora (nie odpowiadają oni jednak za gospodarkę
finansową, dopóki dyrektor im takich obowiązków i odpowiedzialności nie powierzy,
np. w formie odrębnego imiennego upoważnienia). Jeśli nie ma zastępców, za całą
gospodarkę finansową (podejmowanie decyzji finansowych) i rachunkowość instytucji
kultury odpowiada jednoosobowo dyrektor, który zarządza instytucją i reprezentuje ją na
zewnątrz. Taki dyrektor jest najczęściej pracownikiem instytucji kultury. Istnieje jeszcze
jedna – alternatywna forma zarządzania instytucją kultury. Ustawa o organizowaniu
i prowadzeniu działalności kulturalnej przewiduje bowiem możliwość powierzenia
zarządzania instytucją kultury osobie fizycznej lub osobie prawnej (wyłonienie takiej osoby
następuje wtedy w trybie zamówienia publicznego, a wyłoniony zarządca nie będzie w takim
przypadku pracownikiem instytucji kultury). Mówi się, że taka osoba jest na kontrakcie
(umowie menedżerskiej).
Każda gmina, powiat i samorząd województwa musi przyjąć rozwiązanie organizacyjne,
które pozwoli realizować zadanie własne. Do tych rozwiązań aktualnie (od 1 stycznia 2012
roku) zalicza się:
•
utworzenie instytucji kultury,
•
utworzenie instytucji artystycznej,
•
współprowadzenie instytucji kultury lub artystycznej np. z inną gminą, powiatem
lub samorządem województwa na podstawie zawartej umowy,
•
połączenie lub podział istniejących instytucji kultury.
W przypadku połączenia instytucji artystycznej z instytucją kultury inną niż instytucja
artystyczna – instytucja kultury powstała w wyniku takiego połączenia ma status instytucji
artystycznej (przy czym nakłada się na organizatorów liczne obowiązki, aby połączone
8
instytucje kultury nie poniosły uszczerbku na realizowanych zadaniach, szczególnie przy
łączeniu bibliotek publicznych i muzeów).
Instytucjom kultury (posiadającym osobowość prawną) zapewniono samodzielność
gospodarowania mieniem i środkami, które otrzymują z różnych przychodów – stąd
dyrektorzy takich instytucji mają najwięcej możliwości prawnych w zakresie podejmowania
innowacyjnych rozwiązań i decyzji, kierując się zasadami efektywności wykorzystania
środków publicznych. W praktyce jednak, oni również muszą się konsultować
z organizatorami.
Podstawą prowadzenia gospodarki finansowej instytucji kultury (artystycznej) jest plan
finansowy. Z wykonania tego planu dyrektor składa informacje (półroczne) i sprawozdania
(roczne). Instytucja kultury pokrywa koszty bieżącej działalności i zobowiązania
z uzyskiwanych przychodów. W związku z tym nie ma charakteru komercyjnego, tj. nie jest
nastawiona na zysk.
W ustawie o organizowaniu i prowadzeniu działalności określono ponadto specyficzny czas
pracy pracowników instytucji kultury, sposób ich wynagradzania i zasady organizowania
imprez artystycznych i rozrywkowych. Imprezy artystyczne lub rozrywkowe, organizowane
w ramach działalności kulturalnej przez różne podmioty, odbywające się poza stałą siedzibą
albo w sposób objazdowy, wymagają zawiadomienia organu gminy właściwej ze względu na
miejsce imprezy. Obowiązki organizatora imprezy masowej w zakresie bezpieczeństwa tej
imprezy reguluje ustawa z dnia 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych (Dz.U.
Nr 62, poz. 504 z późn. zm.).
2. Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie
Dla organizacji pozarządowych kluczowe znaczenie ma ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r.
o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (tekst jednolity 2010 Dz.U. Nr 234,
poz. 1536), która reguluje zasady:
•
prowadzenia działalności pożytku publicznego przez organizacje pozarządowe
w sferze zadań publicznych oraz współpracy organów administracji publicznej
z organizacjami pozarządowymi;
•
uzyskiwania przez organizacje pozarządowe statusu organizacji pożytku
publicznego oraz funkcjonowania organizacji pożytku publicznego;
•
sprawowania nadzoru nad prowadzeniem działalności pożytku publicznego;
9
•
tworzenia i funkcjonowania rad działalności pożytku publicznego.
Ustawa ta reguluje również warunki wykonywania świadczeń przez wolontariuszy oraz
korzystania z tych świadczeń.
Działalnością pożytku publicznego w rozumieniu powyższej ustawy jest działalność
społecznie użyteczna, prowadzona przez organizacje pozarządowe w sferze zadań
publicznych określonych w ustawie. Do organizacji pozarządowych ustawa zalicza
organizacje:
•
niebędące jednostkami sektora finansów publicznych, w rozumieniu ustawy
o finansach publicznych (organizacją pozarządową nie są instytucje kultury ani
instytucje artystyczne),
•
niedziałające w celu osiągnięcia zysku,
działające jako osoby prawne lub jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości
prawnej,
którym
odrębna
ustawa
przyznaje
zdolność
prawną,
w
tym
fundacje
i stowarzyszenia, z wyłączeniem partii politycznych, związków zawodowych i organizacji
pracodawców, samorządów zawodowych, fundacji utworzonych przez partie polityczne.
Dla stowarzyszeń ma ponadto zastosowanie Prawo o stowarzyszeniach z dnia 7 kwietnia
1989 r. (tekst jednolity z 2001 r. Dz.U. Nr 79, poz. 855 z późn. zm.), natomiast fundacje
stosują ustawę z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (tekst jednolity z 1991 r. Dz.U. Nr 46,
poz. 203).
Fundacja może być ustanowiona dla realizacji, zgodnych z podstawowymi interesami
Rzeczypospolitej Polskiej, celów społecznie lub gospodarczo użytecznych, w szczególności
takich jak: ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, oświata i wychowanie, kultura
i sztuka, opieka i pomoc społeczna, ochrona środowiska oraz opieka nad zabytkami.
Stowarzyszenie natomiast jest dobrowolnym, samorządnym, trwałym zrzeszeniem o celach
niezarobkowych i ma prawo wypowiadania się w sprawach publicznych.
W sferze zadań publicznych, które mogą być zlecane do wykonania organizacjom
pozarządowym znajdują się m.in.: podtrzymywanie i upowszechnianie tradycji narodowej,
pielęgnowanie polskości oraz rozwoju świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej,
wypoczynek dzieci i młodzieży, kultura, sztuka, ochrona dóbr kultury i dziedzictwa
narodowego, promocja i organizacja wolontariatu.
Współpraca między organami władzy a organizacjami pozarządowymi ma polegać
na zasadach: pomocniczości, suwerenności stron, partnerstwa, efektywności, uczciwej
konkurencji i jawności.
Współpraca taka odbywa się w szczególności w formach:
10
•
zlecania, m.in. organizacjom pozarządowym, realizacji zadań publicznych
na zasadach określonych w tej ustawie;
•
wzajemnego informowania się o planowanych kierunkach działalności;
•
konsultowania projektów aktów normatywnych w dziedzinach dotyczących
działalności statutowej tych organizacji;
•
konsultowania projektów aktów normatywnych dotyczących sfery zadań
publicznych z radami działalności pożytku publicznego, w przypadku ich
utworzenia przez właściwe jednostki samorządu terytorialnego;
•
tworzenia wspólnych zespołów o charakterze doradczym i inicjatywnym;
•
umowy o wykonanie inicjatywy lokalnej na zasadach określonych w ustawie;
•
umów partnerstwa określonych w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach
prowadzenia polityki rozwoju (Dz.U. z 2009 r. Nr 84, poz. 712 i Nr 157, poz. 1241).
Rada gminy, powiatu lub sejmik województwa uchwala, po konsultacjach m.in. z
organizacjami pozarządowymi, roczny program współpracy z organizacjami pozarządowymi
oraz innymi podmiotami. Roczny program współpracy jest uchwalany do dnia 30 listopada
roku poprzedzającego okres obowiązywania programu.
Podobnie jak działalność kulturalna – działalność pożytku publicznego nie jest, co do zasady,
działalnością gospodarczą w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej
i może być prowadzona jako działalność nieodpłatna lub jako działalność odpłatna.
Działalnością nieodpłatną pożytku publicznego jest działalność prowadzona przez organizacje
pozarządowe i inne podmioty objęte ustawą w sferze zadań publicznych, za które nie
pobierają one wynagrodzenia. Z kolei do działalności odpłatnej pożytku publicznego zalicza
się m.in. działalność prowadzoną przez organizacje pozarządowe i inne podmioty objęte
ustawą w sferze zadań publicznych, za które pobierają one wynagrodzenie. W takim
przypadku przychód z działalności odpłatnej pożytku publicznego ma służyć wyłącznie
prowadzeniu działalności pożytku publicznego.
Może się jednak zdarzyć, że działalność odpłatna pożytku publicznego organizacji
pozarządowych oraz innych podmiotów objętych ustawą będzie stanowić działalność
gospodarczą. Aby tak się stało, np. wynagrodzenie z tytułu odpłatnych usług w odniesieniu do
działalności danego rodzaju musiałoby być wyższe od tego, jakie wynika z kosztów tej
działalności.
Organy administracji publicznej, na mocy art. 11 omawianej ustawy zostały zobligowane do:
•
wspierania realizacji zadań publicznych przez organizacje pozarządowe oraz inne
11
podmioty objęte ustawą, prowadzące działalność statutową w danej dziedzinie
kultury, sztuki itp.;
•
powierzania realizacji zadań publicznych organizacjom pozarządowym oraz
innym podmiotom objętych ustawą, prowadzącym działalność statutową w danej
dziedzinie.
Powyższe działania mają odbywać się po przeprowadzeniu otwartego konkursu ofert, chyba
że przepisy odrębne przewidują inny tryb zlecania. Istnieje przy tym możliwość zlecania
organizacjom pozarządowym obsługi wspomnianego konkursu. Istotne jest, aby wybór
zlecenia realizacji zadań publicznych następował w sposób zapewniający wysoką jakość
wykonania danego zadania. Inną formą wspierania oraz powierzania zadań jest wykorzystanie
przepisów o partnerstwie publiczno-prywatnym albo na podstawie umów międzynarodowych,
jeżeli na realizację określonego zadania publicznego będą przekazywane niepodlegające
zwrotowi środki ze źródeł zagranicznych.
Z art. 12 ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie wynika, że organizacja
pozarządowa oraz inne podmioty objęte ustawą mogą z własnej inicjatywy złożyć wniosek
o realizację zadania publicznego, także takiego, które dotychczas było realizowane w inny
sposób, w tym przez organy administracji publicznej.
Niezbędnym warunkiem do realizacji zadania publicznego jest zawarcie pisemnej:
•
umowy o wsparcie realizacji zadania publicznego lub
•
umowy o powierzenie realizacji zadania publicznego,
sporządzonej z uwzględnieniem art. 151 ust. 2 i art. 221 ust. 3 (wymogów formalnych co do
treści umów) ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych oraz przepisów
ustawy. Taka umowa może być zawarta na czas realizacji zadania lub na czas określony, nie
dłuższy niż 5 lat. Zastrzeżono, że zadanie publiczne, co do zasady, nie może być realizowane
przez podmiot niebędący stroną umowy o wsparcie realizacji zadania publicznego lub
o powierzenie realizacji zadania publicznego. W takim przypadku podmioty te są
zobowiązane do wyodrębnienia w ewidencji księgowej środków otrzymanych na realizację
umowy.
Istnieje przy tym możliwość zlecenia realizacji zadania publicznego w związku ze złożoną
ofertą wspólną. W takim przypadku w umowie o wsparcie realizacji zadania publicznego lub
o powierzenie realizacji zadania publicznego należy wskazać prawa i obowiązki każdej
z organizacji lub podmiotów, w tym zakres ich świadczeń składających się na realizowane
zadanie.
12
Oprócz powyższych zasad, na podstawie oferty realizacji zadania publicznego złożonej przez
organizacje pozarządowe, organ wykonawczy (wójt, zarząd) jednostki samorządu
terytorialnego uznając celowość realizacji tego zadania, może zlecić wykonanie zadania
z pominięciem otwartego konkursu ofert. W takim przypadku realizacja zadania publicznego
o charakterze lokalnym lub regionalnym musi spełnić łącznie następujące warunki:
•
wysokość dofinansowania lub finansowania zadania publicznego nie przekracza
kwoty 10000 zł;
•
zadanie publiczne ma być realizowane w okresie nie dłuższym niż 90 dni.
Z takimi ofertami można się zapoznać przez co najmniej 7 dni przed podjęciem realizacji
zadania:
•
w Biuletynie Informacji Publicznej, który prowadzony jest w formie strony
internetowej;
•
w siedzibie organu jednostki samorządu terytorialnego w miejscu przeznaczonym
na zamieszczanie ogłoszeń;
•
na stronie internetowej organu jednostki samorządu terytorialnego.
Stowarzyszenia i fundacje mogą uzyskać status organizacji pożytku publicznego, jeśli spełnią
łącznie następujące wymagania:
•
prowadzą działalność pożytku publicznego na rzecz ogółu społeczności lub określonej
szczególnie trudną sytuację życiową lub materialną w stosunku do społeczeństwa;
•
mogą prowadzić działalność gospodarczą wyłącznie jako dodatkową w stosunku
do działalności pożytku publicznego;
•
nadwyżkę przychodów nad kosztami przeznaczą na działalność pożytku publicznego;
•
posiadają statutowy kolegialny organ kontroli lub nadzoru (np. komisję rewizyjną),
odrębny od organu zarządzającego i niepodlegający mu w zakresie wykonywania
kontroli wewnętrznej lub nadzoru, przy czym członkowie takiego organu kontroli lub
nadzoru muszą spełniać określone ustawą wymogi;
•
członkowie organu zarządzającego nie byli skazani prawomocnym wyrokiem
za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub przestępstwo
skarbowe;
•
w statucie lub innym akcie wewnętrznym są zapisane ograniczenia dotyczące m.in.
udzielania pożyczek, form zabezpieczeń na majątku organizacji, wykorzystywania
majątku na rzecz członków itd.
13
W przypadku stowarzyszeń działalność pożytku publicznego nie może być prowadzona
wyłącznie na rzecz członków stowarzyszenia.
3. Ustawa z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach
W Polsce muzeum w rozumieniu ustawy z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (tekst
jednolity Dz.U. z 2012 r. poz. 987) jest jednostką organizacyjną nienastawioną na osiąganie
zysku, której celem jest gromadzenie i trwała ochrona dóbr naturalnego i kulturalnego
dziedzictwa ludzkości o charakterze materialnym i niematerialnym, informowanie
o wartościach i treściach gromadzonych zbiorów, upowszechnianie podstawowych wartości
historii, nauki i kultury polskiej oraz światowej, kształtowanie wrażliwości poznawczej
i estetycznej oraz umożliwianie korzystania ze zgromadzonych zbiorów.
Te cele muzeum realizuje poprzez:
•
gromadzenie zabytków w statutowo określonym zakresie;
•
katalogowanie i naukowe opracowywanie zgromadzonych zbiorów;
•
przechowywanie gromadzonych zabytków, w warunkach zapewniających im
właściwy stan zachowania i bezpieczeństwo, oraz magazynowanie ich w sposób
dostępny do celów naukowych;
•
zabezpieczanie i konserwację zbiorów oraz, w miarę możliwości, zabezpieczanie
zabytków archeologicznych nieruchomych oraz innych nieruchomych obiektów
kultury materialnej i przyrody;
•
urządzanie wystaw stałych i czasowych;
•
organizowanie badań i ekspedycji naukowych, w tym archeologicznych;
•
prowadzenie działalności edukacyjnej;
•
popieranie i prowadzenie działalności artystycznej i upowszechniającej kulturę;
•
udostępnianie zbiorów do celów edukacyjnych i naukowych;
•
zapewnianie właściwych warunków zwiedzania oraz korzystania ze zbiorów
i zgromadzonych informacji;
•
prowadzenie działalności wydawniczej.
Wśród muzeów w Polsce znajdziemy zarówno te, które zajmują się jedną dziedziną
działalności, jak i muzea wielodziedzinowe. Nazwy muzeów nie zawsze jednak wskazują na
dziedzinę, jaką się zajmują, zwłaszcza w przypadku muzeów lokalnych, których zakres
14
działalności dotyczy całego dziedzictwa danego obszaru terytorialnego. Muzea tego typu
często pojawiają się na terenach, gdzie nie funkcjonują bardziej wyspecjalizowane podmioty.
W omawianej ustawie znajdziemy odesłanie do podstawowego aktu dla instytucji kultury.
W sprawach nieuregulowanych w ustawie o muzeach mają zastosowanie przepisy ustawy
o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej. Podobnie jak w przywołanej ustawie,
muzea mogą być tworzone przez ministrów i kierowników urzędów centralnych, jednostki
samorządu terytorialnego, osoby fizyczne, osoby prawne lub jednostki organizacyjne
nieposiadające osobowości prawnej. Ustawa o muzeach wyróżnia muzea państwowe
tworzone przez organy administracji rządowej oraz muzea samorządowe tworzone albo
przejęte przez jednostki samorządu terytorialnego.
W drodze rozporządzenia ustalono szczegółowy zakres i tryb zabezpieczania zbiorów przed
pożarem, kradzieżą i innym niebezpieczeństwem grożącym zniszczeniem lub utratą zbiorów,
sposoby przygotowania zbiorów do ewakuacji w razie powstania zagrożenia, mając na
względzie niedopuszczenie do sytuacji, w której zbiory mogą być utracone, uszkodzone lub
zniszczone, ochronę miejsca przechowywania i eksponowania zbiorów oraz ich ochronę
w czasie transportu.
Znakiem rozpoznawalnym muzeów państwowych i rejestrowanych muzeów samorządowych
jest możliwość posługiwania się okrągłą pieczęcią z wizerunkiem orła ustalonym dla godła
Rzeczypospolitej Polskiej oraz nazwą muzeum w otoku.
Od 1 stycznia 2012 roku umożliwiono organizatorom łączenie muzeów z innymi instytucjami
kultury działającymi na podstawie ustawy o organizowaniu działalności kulturalnej. Jest to
jednak
możliwe,
jeżeli
połączenie
nie
spowoduje
uszczerbku
w
wykonywaniu
dotychczasowych zadań. Istotne jest przy tym, że takie połączenie wymaga pozytywnej opinii
Rady do Spraw Muzeów.
Na stronie http://bip.mkidn.gov.pl/pages/rejestry-ewidencje-archiwa-wykazy/departamentdziedzictwa-kulturowego.php od 1.10.2012 można zapoznać się z wykazem muzeów
z podziałem na muzea państwowe, współprowadzone, samorządowe, prywatne, rejestrowane.
W wykazie znajdziemy informacje dot.:
•
nazwy muzeum;
•
adresu siedziby muzeum;
•
nazwy podmiotu, który utworzył muzeum, a w przypadku osoby fizycznej – jej
imię i nazwisko;
•
w przypadku muzeum rejestrowanego – daty wpisu do Państwowego Rejestru
15
Muzeów.
Nowe muzea powinny pojawić się w wykazie w terminie nie dłuższym niż 3 miesiące od dnia
utworzenia muzeum, a w przypadku ich zmiany – w terminie nie dłuższym niż miesiąc od
zmiany.
Ciekawym rozwiązaniem legislacyjnym jest wymóg uzgadniania treści nadawanego statutu
przez organizatora z Ministrem Kultury i Dziedzictwa Narodowego, a w niektórych
przypadkach także z Radą Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Jest to organ opiniodawczodoradczy w sprawach zarządzania, finansowania oraz polityki kulturalnej w zakresie
muzealnictwa (składa się z 21 członków, w tym 10 wskazanych przez Ministra Kultury
i Dziedzictwa Narodowego oraz 11 wybranych na zjeździe muzeów rejestrowanych).
Każde samodzielne muzeum (osoba prawna) działa na podstawie statutu nadanego przez
organizatora (ministrów i kierowników urzędów centralnych, jednostki samorządu
terytorialnego, osobę prawną, osobę fizyczną, jednostki organizacyjne nieposiadające
osobowości prawnej), natomiast muzeum nieposiadające osobowości prawnej, w tym
muzeum funkcjonujące w ramach struktury jednostki organizacyjnej działa na podstawie
regulaminu, który musi spełniać podobne wymogi jak statut samodzielnego muzeum.
Specyficznym rozwiązaniem w przypadku tworzenia nowych muzeów jest konieczność,
aby w pierwszym statucie zawierano postanowienia regulujące proces organizowania
muzeum, przy czym taki statut obowiązuje do czasu jego zakończenia. Za dzień zakończenia
organizowania muzeum przyjmuje się dzień otwarcia wystawy stałej. Po dniu zakończenia
organizowania muzeum nadaje się muzeum statut zgodnie z wymogami dla działających
muzeów.
Charakterystycznym zapisem w ustawie o muzeach jest konieczność sprawowania nadzoru
nad muzeami przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w formie kontroli ich
działalności. Jedynie w przypadku muzeów, w razie rażącego naruszania przepisów ustawy
i statutu muzeum, gdy bezskuteczne okazały się zalecenia usunięcia stwierdzonych uchybień
w działalności muzeum – minister po wysłuchaniu organizatora oraz rady muzeum lub rady
powierniczej, po zapoznaniu się z opinią Rady do Spraw Muzeów, może w drodze decyzji
administracyjnej zakazać jego dalszej działalności. W takiej sytuacji ma również wskazać
sposób zabezpieczenia muzealiów. Decyzję tę podaje się do publicznej wiadomości w sposób
zwyczajowo przyjęty.
Dla poprawy jakości świadczonych usług i rozwoju muzeum (realizacji celów) stworzono
możliwość prowadzenia dodatkowej działalności gospodarczej.
16
Istotne jest, że co do zasady wstęp do muzeów jest odpłatny, chyba że organizator postanowi
o nieodpłatnym wstępie do muzeum. Innym odstępstwem od tej reguły jest zasada,
że w jednym dniu tygodnia wstęp na wystawy stałe muzeów jest nieodpłatny. Obowiązkiem
dyrektora muzeum jest ustalenie i podanie do publicznej wiadomości, w sposób zwyczajowo
przyjęty, wysokości opłat za wstęp do muzeum oraz dzień nieodpłatny na wystawy stałe.
Dyrektor muzeum może zwolnić z opłat za wstęp. Istnieją przy tym grupy osób, którym
przysługuje ulga w opłacie lub zwolnienie z opłaty za wstęp do muzeów państwowych oraz
rodzaje
dokumentów
potwierdzających
ich
uprawnienia,
uwzględniając
przy tym
odpowiednio przepisy obowiązujące w państwach członkowskich Unii Europejskiej,
Konfederacji Szwajcarskiej oraz w państwach członkowskich Europejskiego Porozumienia o
Wolnym Handlu (EFTA) - stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym.
Nieodpłatnie można zwiedzać państwowe muzea martyrologiczne ze względu na szczególny
charakter historyczny i edukacyjny tych muzeów. Są nimi:
•
Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu;
•
Państwowe Muzeum na Majdanku;
•
Muzeum Stutthof w Sztutowie.
Przy każdym muzeum państwowym i samorządowym ma działać rada muzeum (kadencja 4letnia), której członków (od 5 do 15) powołuje organizator, chyba że funkcjonuje rada
powiernicza. Do jej zadań należy:
•
sprawowanie nadzoru nad wypełnianiem przez muzeum jego powinności wobec
zbiorów i społeczeństwa, w szczególności nad realizacją celów muzeów opisanych
w ustawie o muzeach,
•
ocenianie działalności muzeum na podstawie przedłożonego przez dyrektora
muzeum sprawozdania rocznego z działalności oraz opiniowanie przedłożonego
przez dyrektora rocznego planu działalności.
Dyrektor muzeum i sekretarz rady muzeum uczestniczą w jej zebraniach; sekretariat rady
zapewnia muzeum. Rada muzeum jest jedynym ciałem kolegialnym w instytucjach kultury,
którego członkom, przepisami powszechnie obowiązującymi, należą się diety oraz zwrot
kosztów przejazdów i noclegów na zasadach określonych w przepisach regulujących
należności przysługujące pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej
jednostce sfery budżetowej, z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju, o ile nie otrzymują
ich z innego tytułu. Wydatki te pokrywa muzeum.
17
Oprócz rady muzeum w statucie muzeum może zostać określony tryb działania kolegiów
doradczych, ich skład osobowy i organizacja. Kolegia te tworzone są przez dyrektora, z jego
inicjatywy lub na wniosek co najmniej połowy zatrudnionych w nim muzealników.
Muzea rejestrowane wpisywane są do Państwowego Rejestru Muzeów (umieszczonego na
stronie BIP Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego) w celu potwierdzenia
wysokiego poziomu merytorycznej działalności i znaczenia zbiorów oraz w celu
ewidencjonowania muzeów spełniających te warunki. Wpis do Rejestru jest uzależniony
w
szczególności
od
wykwalifikowanych
znaczenia
posiadanych
przez
pracowników,
pomieszczeń
i
muzeum
stałego
zbiorów,
źródła
zespołu
finansowania
–
zapewniających spełnienie statutowych celów muzeum. Z dniem wpisu do Rejestru muzeum
jest uprawnione do używania nazwy „muzeum rejestrowane” oraz korzystania ze szczególnej
ochrony i pomocy finansowej państwa. Rozstrzygnięcie w sprawach wpisu i skreślenia z
Rejestru następuje w drodze decyzji administracyjnej.
Wspomniana wcześniej rada powiernicza (9-15 członków, kadencja 5-letnia) w muzeach
rejestrowanych może zostać wyposażona, po zasięgnięciu opinii Rady do Spraw Muzeów,
przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w uprawnienia w zakresie:
•
nadzoru nad wypełnianiem przez muzeum jego powinności wobec zbiorów
i społeczeństwa;
•
bezpośredniego nadzoru nad realizacją celów;
•
powoływania i odwoływania dyrektora muzeum.
Takie same uprawnienia – za zgodą ministra właściwego do spraw kultury i ochrony
dziedzictwa narodowego, po zasięgnięciu opinii Rady do Spraw Muzeów – mogą przekazać
organy jednostek samorządu terytorialnego w muzeach rejestrowanych bezpośrednio im
podległych.
Członkom rady powierniczej może przysługiwać zwrot kosztów przejazdów na zasadach
określonych
w
przepisach
regulujących
należności
przysługujące
pracownikowi
zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej, z tytułu podróży
służbowej na obszarze kraju oraz wynagrodzenie za udział w posiedzeniu rady powierniczej.
Wydatki te pokrywa muzeum.
Jedynie muzeum rejestrowane ma prawo pierwszeństwa zakupu od podmiotów prowadzących
działalność polegającą na oferowaniu do sprzedaży zabytków, w terminie 14 dni od dnia
zgłoszenia przez muzeum zamiaru zakupu. W przypadku skorzystania z prawa pierwszeństwa
nabycie przez muzeum rejestrowane następuje po cenie z chwili zgłoszenia zamiaru zakupu.
Innym
uprawnieniem
muzeum
rejestrowanego
jest
prawo
pierwokupu
zabytku
18
sprzedawanego na aukcji. Oświadczenie w sprawie skorzystania z prawa pierwokupu
powinno być złożone przez muzeum niezwłocznie po licytacji zabytku, nie później jednak niż
do zakończenia całej aukcji. W przypadku złożenia oświadczenia o skorzystaniu z prawa
pierwokupu przez więcej niż jedno muzeum rejestrowane przysługuje ono muzeum, które
wcześniej złożyło takie oświadczenie. Sprzedaż dokonana z naruszeniem prawa
pierwszeństwa oraz prawa pierwokupu jest nieważna.
Muzealia wpisane do inwentarzy muzeów państwowych lub samorządowych nie podlegają
egzekucji na podstawie tytułu wykonawczego w sądowym lub administracyjnym
postępowaniu egzekucyjnym.
4. Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach
Ogólne zasady działania bibliotek w Polsce ustalono w ustawie z dnia 27 czerwca 1997 r.
o bibliotekach (tekst jednolity Dz.U. z 2012 r. poz. 642). Również w tym akcie widnieje
zapis, że w zakresie nieuregulowanym ustawą do bibliotek stosuje się odpowiednio przepisy
o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej.
Rangę i znaczenie bibliotek podkreśla art. 3 ww. ustawy, z którego wynika, że biblioteki i ich
zbiory stanowią dobro narodowe oraz służą zachowaniu dziedzictwa narodowego.
Biblioteki organizują i zapewniają dostęp do zasobów dorobku nauki i kultury polskiej oraz
światowej. Obywatelom zapewniono prawo korzystania z bibliotek, które ma charakter
powszechny, na zasadach określonych w tej ustawie.
Do podstawowych zadań bibliotek należy:
•
gromadzenie,
opracowywanie,
przechowywanie
i
ochrona
materiałów
bibliotecznych;
•
obsługa
użytkowników,
przede
wszystkim
udostępnianie
zbiorów
oraz
prowadzenie działalności informacyjnej, zwłaszcza informowanie o zbiorach
własnych, innych bibliotek, muzeów i ośrodków informacji naukowej, a także
współdziałanie z archiwami w tym zakresie.
Do zadań bibliotek może ponadto należeć prowadzenie działalności bibliograficznej,
dokumentacyjnej,
naukowo-badawczej,
wydawniczej,
edukacyjnej,
popularyzatorskiej
i instrukcyjno-metodycznej.
Ważna jest definicja zawarta w ustawie, a odnosząca się do materiałów bibliotecznych,
do których zalicza w szczególności dokumenty zawierające utrwalony wyraz myśli ludzkiej,
19
przeznaczone do rozpowszechniania, niezależnie od nośnika fizycznego i sposobu zapisu
treści, a zwłaszcza: dokumenty graficzne (piśmiennicze, kartograficzne, ikonograficzne
i muzyczne), dźwiękowe, wizualne, audiowizualne i elektroniczne.
Szczególnej ochronie podlegają zbiory bibliotek mające wyjątkową wartość i znaczenie dla
dziedzictwa narodowego, które stanowią, w całości lub części, narodowy zasób biblioteczny.
Jak ważne dla Polski są biblioteki, potwierdza fakt, że przy Ministrze Kultury i Dziedzictwa
Narodowego działa Rada do Spraw Narodowego Zasobu Bibliotecznego, a ponadto Krajowa
Rada Biblioteczna. Do zakresu działania Rady do Spraw Narodowego Zasobu Bibliotecznego
(10 członków powoływanych na okres 4 lat), jako organu opiniodawczo-doradczego
w sprawach narodowego zasobu bibliotecznego, należy w szczególności:
•
opiniowanie wniosków organizatorów bibliotek o włączenie ich zbiorów
do narodowego zasobu bibliotecznego oraz przedstawianie ministrowi propozycji
dotyczących zatwierdzenia tych wniosków;
•
opiniowanie systemu informacji o narodowym zasobie bibliotecznym;
•
opracowywanie i przyjmowanie planów pracy dotyczących narodowego zasobu
bibliotecznego.
Z punktu widzenia współpracy z instytucjami kultury i organizacjami pozarządowymi
z Norwegii istotne znaczenie ma organizacja bibliotek w Polsce.
Podmioty tworzące i prowadzące biblioteki zwane są „organizatorami”. Zalicza się do nich:
•
ministrów i kierowników urzędów centralnych;
•
jednostki samorządu terytorialnego;
•
osoby fizyczne;
•
osoby prawne;
•
jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej.
Na organizatora spada konieczność zapewnienia warunków działalności i rozwoju biblioteki,
odpowiadających jej zadaniom. Wśród nich wymienia się w szczególności przekazanie bibliotece:
•
lokalu;
•
środków finansowych na wyposażenie, prowadzenie działalności bibliotecznej,
zwłaszcza zakup materiałów bibliotecznych oraz doskonalenie zawodowe
pracowników.
Formy organizacyjno-prawne bibliotek mogą być różne, co wynika między innymi
z uprawnień poszczególnych organizatorów. Samodzielne biblioteki działające jako instytucje
20
kultury (osoby prawne) mogą być tworzone przez organy państwowe lub samorządowe,
natomiast część bibliotek może wchodzić w skład innej jednostki.
Biblioteka stanowiąca samodzielną jednostkę organizacyjną działa na podstawie aktu
o utworzeniu biblioteki oraz statutu nadanego przez organizatora. W statucie takiej biblioteki
można odnaleźć m.in. informację o jej organizacji, w tym zakresie działania i lokalizacji filii
oraz oddziałów. O ile w przypadku muzeów, które są ogólnie nadzorowane przez ministra,
to biblioteki są pod nadzorem merytorycznym (w odniesieniu do biblioteki wchodzącej
w skład ogólnokrajowej sieci bibliotecznej) innych bibliotek o szerszym zasięgu działania.
Zadania, organizację oraz szczegółowy zakres działania biblioteki wchodzącej w skład innej
jednostki organizacyjnej określa regulamin nadany przez kierownika tej jednostki.
Organizatora wyposażono w możliwość dokonania połączenia, podziału lub likwidacji
biblioteki, przy zachowaniu odpowiednich wymogów opisanych w tej ustawie. Zalicza się do
nich np. obowiązek na 6 miesięcy przed dniem wydania aktu o połączeniu, podziale lub
likwidacji biblioteki podania do publicznej wiadomości informacji o takim zamiarze wraz
z uzasadnieniem. Obowiązek ten dotyczy również zmiany statutu biblioteki w części
dotyczącej zakresu działania i lokalizacji filii oraz oddziałów. Połączenie, podział lub
likwidacja biblioteki wchodzącej w skład ogólnokrajowej sieci bibliotecznej następuje
po zasięgnięciu przez organizatora opinii jednostki sprawującej nadzór merytoryczny nad
działalnością biblioteki. Przepis ten stosuje się odpowiednio do filii bibliotecznych.
Wyłączeniu spod tych wymogów podlega biblioteka wchodząca w skład innej jednostki
organizacyjnej, w tym biblioteki szkolne i pedagogiczne.
W przypadku łączenia bibliotek publicznych z innymi instytucjami kultury istotne jest,
aby połączenie nastąpiło bez uszczerbku w wykonywaniu dotychczasowych zadań, co wiąże
się m.in. z zapewnieniem dotychczasowej dostępności do zbiorów i informacji oraz realizacją
zadań własnych poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego. Takie połączenie
wymaga zasięgnięcia opinii Rady i właściwej wojewódzkiej biblioteki publicznej oraz
wydania zgody przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Opinia może być
negatywna lub pozytywna, natomiast bez zgody ministra takie połączenie nie będzie możliwe.
W ustawie o bibliotekach przyjęto ponadto zasadę, że usługi bibliotek, których
organizatorami są organy państwowe lub samorządowe, są ogólnie dostępne i bezpłatne, przy
czym mogą być pobierane opłaty:
•
za usługi informacyjne, bibliograficzne, reprograficzne oraz wypożyczenia
międzybiblioteczne;
•
za wypożyczenia materiałów audiowizualnych;
21
•
w formie kaucji za wypożyczone materiały biblioteczne;
•
za niezwrócenie w terminie wypożyczonych materiałów bibliotecznych;
•
za uszkodzenie, zniszczenie lub niezwrócenie materiałów bibliotecznych.
Zastrzeżono, że wysokość tych opłat nie może przekraczać kosztów wykonania usługi.
|Istotne staje się zatem kalkulowanie wysokości opłat przez służby księgowe.
Zasady i warunki korzystania z biblioteki określa regulamin nadany przez jej dyrektora
(kierownika).
O ile w przypadku muzeów i innych instytucji kultury organ doradczy musi funkcjonować,
to w przypadku ustawy o bibliotekach jest to fakultatywne. Ustalono bowiem, że przy
bibliotece może działać rada biblioteczna lub inny organ o charakterze doradczym
i opiniodawczym, na zasadach określonych w statucie.
Szczególny status prawny ma Biblioteka Narodowa, która jest centralną biblioteką państwa
i posiada osobowość prawną z mocy ustawy. Szczególnym uprawnieniem Biblioteki
Narodowej jest udzielanie dofinansowania bibliotekom publicznym.
Najbardziej powszechny dostęp do zbiorów oferują biblioteki publiczne, które służą
zaspokajaniu potrzeb oświatowych, kulturalnych i informacyjnych ogółu społeczeństwa oraz
uczestniczą w upowszechnianiu wiedzy i kultury. Do nich zalicza się Bibliotekę Narodową
oraz biblioteki jednostek samorządu terytorialnego. Przyjęto ponadto założenie, że biblioteka
publiczna może stanowić samodzielną instytucję kultury albo wchodzić w skład innej
instytucji kultury, w tym powstałej w wyniku połączenia, jeżeli połączenie nie spowoduje
uszczerbku w wykonywaniu dotychczasowych zadań. Organizację oraz szczegółowy zakres
działania biblioteki publicznej wchodzącej w skład innej instytucji kultury określa organizator
w statucie tej instytucji kultury.
Na poszczególne jednostki samorządu terytorialnego nałożono następujące obowiązki:
•
gmina organizuje i prowadzi co najmniej jedną gminną bibliotekę publiczną,
wraz z odpowiednią liczbą filii i oddziałów oraz punktów bibliotecznych,
•
powiat organizuje i prowadzi co najmniej jedną powiatową bibliotekę publiczną,
przy czym zadania powiatowej biblioteki publicznej może wykonywać,
na podstawie porozumienia, wojewódzka lub gminna biblioteka publiczna
działająca i mająca swoją siedzibę na obszarze powiatu,
•
samorząd województwa organizuje i prowadzi co najmniej jedną wojewódzką
bibliotekę publiczną.
22
Przewidziano ponadto, że biblioteki samorządowe mogą zawierać, za zgodą organizatora,
porozumienia z innymi bibliotekami i instytucjami w sprawie wspólnego prowadzenia obsługi
bibliotecznej określonych obszarów i środowisk.
W ustawie o bibliotekach wymienia się ponadto szczególne rodzaje bibliotek:
•
naukowe, które służą potrzebom nauki i kształcenia, zapewniając dostęp
do
materiałów
bibliotecznych
i
zasobów
informacyjnych
niezbędnych
do prowadzenia prac naukowo-badawczych oraz zawierających wyniki badań
naukowych, a ponadto prowadzą działalność naukowo-badawczą w zakresie
bibliotekoznawstwa i dziedzin pokrewnych, a także w zakresie obsługiwanych
przez nie dziedzin nauki;
•
biblioteki szkolne oraz biblioteki innych placówek systemu oświaty, które służą
realizacji
programów
nauczania
i
wychowania,
edukacji
kulturalnej
i informacyjnej dzieci i młodzieży oraz kształceniu i doskonaleniu nauczycieli;
•
pedagogiczne,
które
prowadzą
działalność
służącą
potrzebom
oświaty
i wychowania, w tym kształcenia i doskonalenia kadry pedagogicznej;
•
fachowe i zakładowe, które mogą prowadzić zakłady pracy.
W celu prowadzenia jednolitej działalności bibliotecznej i informacyjnej, umożliwiającej
korzystanie
z
materiałów
bibliotecznych
i
innych
informacji,
utworzono
ogólnokrajową sieć biblioteczną, zwaną „siecią biblioteczną” obejmującą
biblioteki
źródeł
publiczne.
5. Ustawa z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach
Podwaliny do poznania kultury polskiej znajdują się m.in. w narodowym zasobie
archiwalnym, stąd duże znaczenie dla kultury ma również ustawa z dnia 14 lipca 1983 r.
o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (tekst jednolity 2011 Dz.U. Nr 123, poz. 698
z późn. zm.). Materiałami archiwalnymi wchodzącymi do narodowego zasobu archiwalnego
są wszelkiego rodzaju akta i dokumenty, korespondencja, dokumentacja finansowa,
techniczna i statystyczna, mapy i plany, fotografie, filmy i mikrofilmy, nagrania dźwiękowe
i wideofonowe, dokumenty elektroniczne w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 17 lutego
2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne (Dz.U. Nr
64, poz. 565, z późn. zm.) oraz inna dokumentacja, bez względu na sposób jej wytworzenia,
mająca znaczenie jako źródło informacji o wartości historycznej o działalności Państwa
23
Polskiego, jego poszczególnych organów i innych państwowych jednostek organizacyjnych
oraz o jego stosunkach z innymi państwami, o rozwoju życia społecznego i gospodarczego,
o działalności organizacji o charakterze politycznym, społecznym i gospodarczym,
zawodowym i wyznaniowym, o organizacji i rozwoju nauki, kultury i sztuki, a także
o działalności jednostek samorządu terytorialnego i innych samorządowych jednostek
organizacyjnych – powstała w przeszłości i powstająca współcześnie.
Narodowy zasób archiwalny służy:
•
nauce,
•
kulturze,
•
gospodarce narodowej,
•
potrzebom obywateli.
Państwowy zasób archiwalny tworzą materiały archiwalne powstałe i powstające w wyniku
działalności m.in. działaczy politycznych, społecznych i gospodarczych, twórców
w dziedzinie nauki i techniki, kultury i sztuki oraz innych osób, które wniosły swój
historyczny wkład do rozwoju Państwa Polskiego, życia politycznego, społecznego
i gospodarczego oraz do rozwoju nauki i techniki oraz kultury i sztuki.
Materiały archiwalne udostępnia się jednostkom organizacyjnym i obywatelom dla potrzeb
nauki, kultury, techniki oraz gospodarki. Udostępnianie materiałów archiwalnych dla
powyższych potrzeb jest bezpłatne.
Archiwa są nadzorowane przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, przy czym
wiele rozporządzeń do tej ustawy musi być wydawane przez ministrów właściwych
w porozumieniu z tym ministrem.
Działalność archiwalną w zakresie państwowego zasobu archiwalnego prowadzą oprócz
archiwów m.in. biblioteki i muzea, przechowujące materiały archiwalne, które wchodzą
do państwowego zasobu archiwalnego, oraz gromadzące inne materiały archiwalne
stanowiące państwowy zasób archiwalny:
a) których organizatorem jest:
• minister lub kierownik urzędu centralnego,
• jednostka samorządu terytorialnego,
• państwowa jednostka organizacyjna,
b) działające w państwowych jednostkach organizacyjnych i w samorządowych
jednostkach organizacyjnych.
24
Działalność archiwalna w rozumieniu omawianej ustawy obejmuje gromadzenie, ewidencję,
przechowywanie, opracowanie, zabezpieczenie i udostępnianie materiałów archiwalnych
oraz prowadzenie działalności informacyjnej.
Biblioteki i muzea, które gromadzą i przechowują materiały archiwalne wchodzące
do państwowego zasobu archiwalnego, w zakresie tych materiałów pełnią funkcje jednostek
państwowej sieci archiwalnej i w zakresie posiadanego zasobu archiwalnego podlegają
przepisom ustawy.
6. Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym
W systemie szkolnictwa wyższego funkcjonują uczelnie, które są ściśle związane
z tworzeniem i upowszechnianiem kultury i sztuki.
W ustawie z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (tekst jednolity 2012 Dz.U.
z 2012 r. poz. 572) przyjęto, że uczelnia stanowi szkołę prowadzącą studia wyższe, utworzoną
w sposób określony w tej ustawie. Wśród rodzajów uczelni publicznych znajdują się uczelnie
artystyczne, które są uczelniami publicznymi nadzorowanymi przez Ministra Kultury
i Dziedzictwa Narodowego.
Uczelniom zapewniono autonomiczność we wszystkich obszarach swojego działania
na zasadach określonych w ustawie, przy czym mają kierować się one zasadami wolności
nauczania, badań naukowych i twórczości artystycznej. Za naukę i badania naukowe – uznaje
się tutaj także odpowiednio – sztukę i twórczość artystyczną.
Wśród polskich uczelni związanych z kształceniem artystycznym znajdziemy:
•
akademie muzyczne (8 uczelni, w tym 1 uniwersytet),
•
akademie sztuk pięknych (8 uczelni, w tym 1 uniwersytet),
•
szkoły teatralne i filmowe (3).
Akademie muzyczne kształcą w zawodach muzycznych, np. na kierunku: dyrygentura,
instrumentalistyka, wokalistyka, edukacja artystyczna oraz taniec. Akademie sztuk pięknych
kształcą w zawodach plastycznych na kierunku np. malarstwa, rzeźby, rysunku, pedagogiki
sztuki, natomiast szkoły teatralne i filmowe np. w zawodach aktora, reżysera, operatora,
scenarzysty.
25
7. Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty
Edukacją kulturalną, w tym artystyczną zajmują się również podmioty oświatowe, do których
ma zastosowanie ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jednolity 2004 r.
Dz.U. Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.).
W obszarze kultury i sztuki system oświaty przewiduje funkcjonowanie:
•
szkół artystycznych, w tym szkół bibliotekarskich i animatorów kultury
•
placówek
oświatowo-wychowawczych,
w
tym
np.
pałaców
kultury,
młodzieżowych domów kultury, umożliwiających rozwijanie zainteresowań
i uzdolnień oraz korzystanie z różnych form wypoczynku i organizacji czasu
wolnego, a ponadto burs, które zapewniają opiekę i wychowanie uczniom
w okresie pobierania nauki poza miejscem stałego zamieszkania do 24 roku życia
i m. in. mają tworzyć warunki umożliwiające uczestnictwo w kulturze, sporcie
i turystyce,
•
placówek artystycznych – ognisk artystycznych umożliwiających rozwijanie
zainteresowań i uzdolnień artystycznych,
•
bibliotek pedagogicznych.
Szkoły artystyczne tworzą odrębny, w stosunku do kształcenia ogólnokształcącego system, za
który odpowiada Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, a swoje zadania wykonuje
m.in. poprzez Centrum Edukacji Artystycznej. Ten rodzaj szkół zapewnia rozwój uzdolnień
artystycznych do poziomu kształcenia pomaturalnego. Wśród nich znajdziemy szkoły
muzyczne, plastyczne, baletowe, animatorów kultury, sztuki cyrkowej, eksperymentalne.
System ten opiera się na dwóch stopniach, szkołach I i II stopnia, które mogą mieć zarówno
charakter czysto artystyczny, jak i mieszany, czyli połączone kształcenie ogólnokształcące
z artystycznym. Szkoły artystyczne ogólnokształcące są skojarzone z typowym poziomem
kształcenia. Szkoły I stopnia mają 6-letni tryb nauczania spójny z programem szkół
podstawowych, natomiast II stopnia (6 lat nauki) dają wykształcenie w zawodzie muzyk lub
plastyk oraz wykształcenie ogólne w zakresie gimnazjum i liceum ogólnokształcącego,
umożliwiające uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego.
Odstępstwem od tej reguły są szkoły baletowe, które mają dziewięcioletni cykl kształcenia
umożliwiający zdobycie zawodu tancerz oraz wykształcenia ogólnego w zakresie klas IV-VI
szkoły podstawowej, gimnazjum i liceum ogólnokształcącego, a ponadto uzyskanie
26
świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego. Wśród szkół typowo artystycznych
(publiczne i niepubliczne realizują wyłącznie kształcenie artystyczne) znajdują się:
1) muzyczne szkoły I stopnia o sześcioletnim lub czteroletnim cyklu kształcenia
w zależności od wieku ucznia, dające podstawy wykształcenia muzycznego,
2) muzyczne szkoły II stopnia o sześcioletnim lub czteroletnim cyklu kształcenia
w zależności od specjalności kształcenia, dające wykształcenie w zawodzie muzyk;
3) szkoły baletowe o dziewięcioletnim lub sześcioletnim cyklu kształcenia w zależności
od wieku ucznia, dające wykształcenie w zawodzie tancerz;
4) szkoły sztuki cyrkowej o czteroletnim cyklu kształcenia, dające wykształcenie
w zawodzie aktor cyrkowy.
Po maturze jest możliwość kontynuowania nauki w szkole policealnej lub studium wokalnobaletowym lub studium kształcenia animatorów kultury i bibliotekarzy.
System oświaty oraz instytucje kultury wspierają organizacje pozarządowe, w tym
organizacje harcerskie, a także osoby prawne prowadzące statutową działalność w zakresie
oświaty i wychowania.
W nomenklaturze ustawy o systemie oświaty zamiast pojęcia „organizator” funkcjonuje
„organ prowadzący szkołę lub placówkę”, którym jest, tak jak w przypadku instytucji kultury,
zarówno minister, jak i jednostka samorządu terytorialnego oraz inne osoby prawne
i fizyczne.
W uzasadnionych przypadkach w szkole publicznej może być, za zgodą kuratora oświaty,
a w przypadku szkoły artystycznej – Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego,
zatrudniona osoba niebędąca nauczycielem, posiadająca przygotowanie uznane przez
dyrektora szkoły za odpowiednie do prowadzenia danych zajęć. Te zasady mają odpowiednie
zastosowanie do placówek artystycznych, placówek, dla uczniów szkół artystycznych
i placówek doskonalenia nauczycieli szkół artystycznych, z tym że zgodę na zatrudnienie
osoby niebędącej nauczycielem wyraża wspomniany minister.
Zwieńczeniem nauki w szkole artystycznej jest otrzymanie świadectwa lub dyplomu
ukończenia tej szkoły w wyniku zdania egzaminów eksternistycznych przeprowadzanych
przez państwowe komisje egzaminacyjne powoływane przez Ministra Kultury i Dziedzictwa
Narodowego. Takie egzaminy przeprowadza się z zakresu zajęć edukacyjnych określonych
w ramowych planach nauczania poszczególnych typów publicznych szkół artystycznych.
Niezależnie od typu szkoły w pracy dydaktyczno-wychowawczej mają one zapewnić
podtrzymywanie kultury i tradycji regionalnej.
27
Założenie szkoły lub placówki publicznej artystycznej przez osobę prawną inną niż jednostka
samorządu terytorialnego lub osobę fizyczną wymaga zezwolenia Ministra Kultury
i Dziedzictwa Narodowego. W takim przypadku organ lub osoba prawna lub fizyczna
zakładająca szkołę lub placówkę podpisuje akt założycielski oraz nadaje pierwszy statut.
Istotny jest ponadto fakt, że pewne formy związane z działalnością kulturalną
są wykorzystywane od 1.1.2012 r. na rzecz dzieci i młodzieży pozbawionych całkowicie
lub częściowo opieki rodzicielskiej, a także dzieci i młodzieży niedostosowanych społecznie.
W takim przypadku organizuje się opiekę i wychowanie na zasadach określonych
w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej oraz w przepisach o pomocy
społecznej.
Osoby prawne i fizyczne mogą zakładać niepubliczne szkoły artystyczne po uzyskaniu wpisu
do ewidencji prowadzonej przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie rodzajów i szczegółowych zasad
działania placówek publicznych, warunków pobytu dzieci i młodzieży w tych placówkach
oraz wysokości i zasad odpłatności wnoszonej przez rodziców za pobyt ich dzieci w tych
placówkach z dnia 12 maja 2011 r. (Dz.U. Nr 109, poz. 631) przewiduje funkcjonowanie
m.in. placówek oświatowo-wychowawczych, do których zalicza się placówki wychowania
pozaszkolnego, czyli pałace młodzieży, młodzieżowe domy kultury, międzyszkolne ośrodki
sportowe, ogniska pracy pozaszkolnej, ogrody jordanowskie i pozaszkolne placówki
specjalistyczne. Te placówki mogą posiadać filie, które tworzy, przekształca i likwiduje organ
prowadzący
prowadzą
placówkę
działalność
oświatowo-wychowawczą.
w
formie
jednostki
Placówki
budżetowej
oświatowo-wychowawcze
(jednostki
organizacyjnej
nieposiadającej osobowości prawnej) w ciągu całego roku kalendarzowego (placówki te nie
przewidują ferii szkolnych).
8. Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami
W polskim systemie jednostek zajmujących się zabytkami, zgodnie z ustawą z dnia 23 lipca
2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. Nr 162, poz. 1568) istnieją
wyspecjalizowane podmioty określane mianem instytucji kultury wyspecjalizowanej w opiece
nad zabytkami. Zalicza się do nich instytucje kultury w rozumieniu przepisów o
organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, których celem statutowym jest
sprawowanie opieki nad zabytkami. Wśród zabytków znajdziemy zabytki nieruchome,
28
którymi są nieruchomości, jej części lub zespół nieruchomości oraz zabytki ruchome, którymi
są rzeczy ruchome, ich części lub zespół rzeczy ruchomych, zabytki archeologiczne, zabytki
odkrywane np. pod ziemią, pod wodą i związane z nawarstwieniami kulturowymi.
Warunkiem uznania czegoś za zabytek jest to, aby to coś było dziełem człowieka lub było
związane z jego działalnością, a ponadto ma stanowić świadectwo minionej epoki bądź
zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość
historyczną, artystyczną lub naukową.
Ochrona zabytków polega przede wszystkim na podejmowaniu działań mających na celu:
•
zapewnienie
warunków
prawnych,
organizacyjnych
i
finansowych
umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie
i utrzymanie;
•
zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości
zabytków;
•
udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków;
•
przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków
za granicę;
•
kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków;
•
uwzględnianie
zadań
ochronnych
w
planowaniu
i
zagospodarowaniu
przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska.
Istotne jest przy tym rozróżnianie dwóch pojęć, którymi posługuje się ustawa. Są nimi prace
konserwatorskie, będące działaniami zabezpieczającymi i utrwalającymi substancję zabytku
(np. mury, ścianki naczynia) związanymi z zahamowaniem procesów jego destrukcji oraz
dokumentowaniem tych działań, oraz prace restauratorskie polegające na wyeksponowaniu
wartości artystycznych i estetycznych zabytku, w tym celu możliwe jest uzupełnienie
lub odtworzenie jego części (rekonstrukcji), oraz dokumentowanie tych działań.
Instytucje
kultury
wyspecjalizowane
w
opiece
nad
zabytkami
są
zobowiązane,
jako właściciele zabytków lub posiadacze, do opieki polegającej na zapewnieniu warunków:
•
naukowego badania i dokumentowania zabytku;
•
prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy
zabytku;
•
zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie;
•
korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości;
•
popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu
29
dla historii i kultury.
W Polsce do form ochrony zabytków zalicza się:
1) wpis do rejestru zabytków, który prowadzi wojewódzki konserwator zabytków
(nadzorowany przez Generalnego Konserwatora Zabytków), co wiąże się z wydaniem
decyzji z urzędu lub na wniosek np. właściciela zabytku, przy czym do rejestru
nie wpisuje się zabytku wpisanego do inwentarza muzeum lub wchodzącego w skład
narodowego zasobu bibliotecznego (na nieruchomości stanowiącej zabytek umieszcza
się znak informujący o tym, iż zabytek ten podlega ochronie),
2) uznanie za pomnik historii, co wiąże się z wydaniem przez Prezydenta
Rzeczypospolitej Polskiej zarządzenia, na wniosek ministra właściwego do spraw
kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Przy czym za pomnik historii może być
uznany zabytek nieruchomy wpisany do rejestru lub park kulturowy o szczególnej
wartości dla kultury, w całości lub określonej części. Minister Kultury i Dziedzictwa
Narodowego może złożyć wniosek o wpis pomnika historii na "Listę dziedzictwa
światowego" w celu objęcia tego pomnika ochroną na podstawie Konwencji w
sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego, przyjętej w
Paryżu dnia 16 listopada 1972 r. (Dz.U. z 1976 r. Nr 32, poz. 190 i 191),
3) utworzenie
parku
kulturowego
przez
radę
gminy,
po
zasięgnięciu
opinii
wojewódzkiego konserwatora zabytków, w celu ochrony krajobrazu kulturowego
oraz
zachowania
wyróżniających
się
krajobrazowo
terenów
z
zabytkami
nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej.
Wiąże się to m.in. ze sporządzeniem przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta),
w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków, planu ochrony parku
kulturowego, który wymaga zatwierdzenia przez radę gminy. Możliwe jest utworzenie
do realizacji tego celu, przez radę gminy, jednostki organizacyjnej do zarządzania
parkiem, przy czym nie należy jej mylić z instytucją kultury wyspecjalizowaną
w opiece nad zabytkami,
4) ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo
w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach
zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu
lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie
lotniska użytku publicznego.
W ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami uregulowano ponadto kwestie
dotyczące zagospodarowania zabytków, prowadzenia badań (np. archeologicznych), prac
30
i robót (wydawania pozwoleń) oraz podejmowania innych działań przy zabytkach, nadzór
konserwatorski
sprawowany
przez
wojewódzkiego
konserwatora
zabytków
lub
upoważnionych pracowników wojewódzkiego urzędu ochrony zabytków oraz zasady
wywozu zabytków za granicę. Uregulowano również restytucję zabytków, która polega na
podejmowaniu czynności przez właściwe organy państwa członkowskiego Unii Europejskiej,
na wniosek innego państwa członkowskiego, z terytorium którego wywieziono niezgodnie z
prawem zabytek, mających na celu odnalezienie, zabezpieczenie i umożliwienie odzyskania
tego zabytku. Sposób finansowania ochrony zabytków opisano w II części Przewodnika.
Istotnym rozdziałem tej ustawy, jest opis krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad
zabytkami oraz ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych.
Ciekawym
rozwiązaniem
wspomagającym
opisane
działania
jest
funkcjonowanie
społecznych opiekunów zabytków, którym zadaniem jest podejmowanie działań związanych
z zachowaniem wartości zabytków i utrzymaniem ich w jak najlepszym stanie oraz
upowszechnianie wiedzy o zabytkach. W tej ustawie znajdują się przepisy karne,
np. kto niszczy lub uszkadza zabytek, może liczyć się z karą pozbawienia wolności
od 3 miesięcy do lat 5.
31
Rozdział II
Finansowanie kultury w Polsce
Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego może wspierać finansowo, w ramach mecenatu
państwa, realizację planowanych na dany rok zadań związanych z polityką kulturalną
państwa, prowadzonych przez:
•
instytucje kultury,
•
inne podmioty nienależące do sektora finansów publicznych, w tym organizacje
pozarządowe.
Podobny mecenat mogą sprawować także organy jednostek samorządu terytorialnego
w zakresie ich właściwości. W takim przypadku państwowe instytucje kultury mogą
otrzymywać dotacje celowe z budżetów jednostek samorządu terytorialnego na zadania
ważne z punktu widzenia regionalnej polityki rozwoju w zakresie rozwoju kultury, w tym
dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji.
W Polsce organizacje pozarządowe prowadzące działalność kulturalną mogą otrzymywać
dotacje celowe z budżetu państwa z części, której dysponentem jest Minister Kultury
i Dziedzictwa Narodowego, na zadania objęte mecenatem państwa, w tym dotacje celowe
na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji.
W przypadku instytucji kultury, dla których organizatorami są jednostki samorządu
terytorialnego, mogą one otrzymywać dotacje celowe z budżetu państwa na zadania objęte
mecenatem państwa, w tym dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów
realizacji inwestycji.
Istotne jest, że w ustawie o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej
zobligowano organizatora do zapewnia instytucji kultury (posiadającej osobowość prawną)
środków niezbędnych do rozpoczęcia i prowadzenia działalności kulturalnej oraz
do utrzymania obiektu, w którym ta działalność jest prowadzona.
Niektóre państwowe instytucje kultury, np. Biblioteka Narodowa, są uprawnione
do przekazywania dofinansowania z budżetu państwa innym podmiotom prowadzącym
działalność w dziedzinie kultury i ochrony dziedzictwa narodowego.
Charakter niezarobkowy instytucji kultury wynika również z zasady, że instytucja pokrywa
koszty bieżącej działalności i zobowiązania z uzyskiwanych przychodów.
32
Źródłami finansowania stanowiącymi przychody instytucji kultury są środki uzyskane
z prowadzonej działalności, w tym ze sprzedaży składników majątku ruchomego, z najmu
i dzierżawy składników majątkowych, dotacje podmiotowe i celowe z budżetu państwa
lub jednostki samorządu terytorialnego, środki otrzymane od osób fizycznych i prawnych
oraz z innych źródeł.
Od 1 stycznia 2012 każda instytucja kultury powinna uzyskać od organizatora środki
finansowe w formie 3 dotacji:
•
podmiotowej na dofinansowanie działalności bieżącej w zakresie realizowanych
zadań statutowych, w tym na utrzymanie i remonty obiektów;
•
celowej na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji;
•
celowej na realizację wskazanych zadań i programów.
W przypadku muzeów w ustawie o muzeach zapisano, że podmioty tworzące muzea są
zobowiązane:
•
zapewnić środki potrzebne do utrzymania i rozwoju muzeum;
•
zapewnić bezpieczeństwo zgromadzonym zbiorom;
•
sprawować nadzór nad muzeum.
Biblioteki publiczne muszą ponadto uzyskać środki na doskonalenie pracowników.
Specyficznym sposobem finansowania charakteryzuje się jednostka budżetowa, która jest
podstawową
formą
organizacyjno-prawną
jednostek
sektora
finansów
publicznych
niemogących uzyskać środków w formie dotacji, ponieważ środki na wydatki pochodzą
bezpośrednio z budżetu państwa lub jednostki samorządu terytorialnego.
Nie można przy źródłach finansowania pominąć Funduszu Promocji Twórczości,
który stanowi państwowy fundusz celowy utworzony na podstawie przepisów ustawy z dnia
4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jednolity z 2006 r. Dz.U.
Nr 90, poz. 631 z późn. zm.). Środki Funduszu przeznacza się na:
•
stypendia dla twórców przyznawane w dziedzinach: literatury, sztuk plastycznych,
muzyki i tańca, filmu i teatru, ochrony dóbr kultury i dziedzictwa narodowego
oraz upowszechniania kultury (w tym twórczość ludowa);
•
pokrycie w całości lub w części kosztów wydań utworów o szczególnym
znaczeniu dla kultury i nauki polskiej oraz wydań dla niewidomych;
•
pomoc socjalną dla twórców, którą udziela się na wniosek rozpatrywany przez
komisję powołaną przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego i przyznaje
dwa razy w roku.
33
W praktyce do wydań utworów o szczególnym znaczeniu dla kultury i nauki polskiej oraz
wydań dla niewidomych przyznawane są dofinansowania zgodnie z decyzjami Ministra
Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W tym celu minister powołuje Komisję, która ma
opiniować wnioski o dofinansowanie i składa się z przedstawicieli środowisk twórczych.
Szczegółowe informacje dotyczące m.in. trybu przyznawania dofinansowań można znaleźć
w Regulaminie przyznawania dofinansowań do wydań z Funduszu Promocji Twórczości.
Opłata na rzecz funduszu dotyczy jedynie wpłat uiszczanych przez producentów lub
wydawców egzemplarzy utworów literackich, muzycznych, plastycznych, fotograficznych
i kartograficznych, niekorzystających z ochrony autorskich praw majątkowych. Jej wysokość
wynosi 5% wpływów brutto ze sprzedaży egzemplarzy opublikowanych utworów zarówno
autorów polskich, jak i zagranicznych. Istotne jest, że opłatom podlegają utwory
opublikowane po 1 stycznia 2003 roku.
Finansowanie opieki nad zabytkami odbywa się na zasadzie, że osoba fizyczna lub jednostka
organizacyjna posiadająca tytuł prawny do zabytku wynikający z prawa własności,
użytkowania
wieczystego,
trwałego
zarządu,
ograniczonego
prawa
rzeczowego
(np. użytkowania) albo stosunku zobowiązaniowego (np. wynajmu, użyczenia) pokrywa
koszty prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy tym
zabytku. Wymienione prace przy zabytkach będących w posiadaniu np. instytucji kultury
są finansowane ze środków finansowych przyznanych przez organizatorów. W przypadku,
gdy jest to zabytek wpisany do rejestru, albo jeśli instytucja posiada taki zabytek w trwałym
zarządzie, może ubiegać się o udzielenie dotacji celowej z budżetu państwa (udzielanej przez
Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego lub wojewódzkiego konserwatora zabytków)
na dofinansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy tym
zabytku.
Dotacja może być udzielona w wysokości do 50% nakładów koniecznych na wykonanie prac
konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym
do rejestru. Jeśli jednak taki zabytek posiada wyjątkową wartość historyczną, artystyczną lub
naukową albo wymaga przeprowadzenia złożonych pod względem technologicznym prac
konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych, dotacja może być udzielona w
wysokości do 100% nakładów koniecznych na wykonanie tych prac lub robót.
Na wspomniane prace przy zabytku wpisanym do rejestru może być udzielona dotacja celowa
przez organ stanowiący gminy, powiatu lub samorządu województwa, na zasadach
określonych w podjętej przez ten organ uchwale.
34
Dotacje mogą być udzielane na przeprowadzenie badań archeologicznych oraz wykonanie
ich dokumentacji, w przypadku gdy koszt planowanych badań archeologicznych i ich
dokumentacji będzie wyższy niż 2% kosztów planowanych działań. Jest to stosowane
również
w
przypadku
niespodziewanego
odkrycia
nieznanego
wcześniej
zabytku
archeologicznego, po jego wpisaniu do rejestru lub ujęciu w ewidencji wojewódzkiego
konserwatora zabytków i określeniu zakresu oraz rodzaju badań archeologicznych.
Niektóre z wymienionych dotacji podlegają szczególnym zasadom rozliczania, określonych
ustawą o ochronie zabytków. Na zasadach określonych w przepisach o zasadach finansowania
nauki, minister właściwy do spraw nauki może przyznać środki finansowe na badania
konserwatorskie, architektoniczne, archeologiczne lub inne badania naukowe związane
z prowadzeniem prac konserwatorskich i restauratorskich przy zabytkach.
W przypadku organizacji pozarządowych podatnik podatku dochodowego od osób fizycznych
może przekazać 1% podatku na rzecz wybranej przez siebie organizacji pożytku publicznego,
przy czym otrzymane przez organizację pożytku publicznego środki finansowe pochodzące
z 1% podatku dochodowego od osób fizycznych mogą być wykorzystane wyłącznie
na prowadzenie działalności pożytku publicznego.
1. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych
Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. Nr 157, poz. 1240 ze zm.)
rozróżnia generalnie dwie formy finansowania działalności kulturalnej:
•
bezpośrednio z budżetu państwa (samorządu) w państwowych (samorządowych)
jednostkach budżetowych, które w statutach mają zapisane cele lub zadania związane
z działalnością kulturalną (będą to głównie jednostki i placówki systemu oświaty
np. szkoły muzyczne) oraz
•
pośrednią z wykorzystaniem dotacji podmiotowych i celowych.
Co do zasady dotacje są to podlegające szczególnym zasadom rozliczania środki z budżetu
państwa, budżetu jednostek samorządu terytorialnego oraz z państwowych funduszy
celowych przeznaczone na podstawie niniejszej ustawy, odrębnych ustaw lub umów
międzynarodowych, na finansowanie lub dofinansowanie realizacji zadań publicznych.
Jednak najwięcej miejsca w ustawie poświęcono dotacjom celowym, które stanowią środki
przeznaczone na:
•
finansowanie lub dofinansowanie m.in. ustawowo określonych zadań, w tym
zadań z zakresu mecenatu państwa nad kulturą, realizowanych przez jednostki
35
inne niż jednostki samorządu terytorialnego, co dotyczy na przykład Biblioteki
Narodowej, kosztów realizacji inwestycji;
•
realizację programów finansowanych z udziałem środków pochodzących ze źródeł
zagranicznych niepodlegających zwrotowi (z wyłączeniem środków pochodzących
z Unii Europejskiej i krajów EFTA) i innych źródeł, wydatkowane przez podmioty
realizujące te programy, inne niż państwowe jednostki budżetowe;
•
finansowanie lub dofinansowanie zadań realizowanych przez jednostki samorządu
terytorialnego oraz inne podmioty, ze środków pochodzących np. z państwowych
funduszy celowych;
•
realizację programów finansowanych z udziałem np. środków programów
w ramach celu Europejska Współpraca Terytorialna;
•
współfinansowanie realizacji programów finansowanych z udziałem środków
europejskich związanych z Europejskim Funduszem Społecznym i Europejskim
Funduszem Rozwoju Regionalnego;
•
wyprzedzające finansowanie Wspólnej Polityki Rolnej, o którym mowa
w odrębnych przepisach, w części podlegającej refundacji ze środków Unii
Europejskiej.
Wśród dotacji, które otrzymuje instytucja kultury, jest dotacja podmiotowa, która obejmuje
środki dla podmiotu wskazanego w odrębnej ustawie lub w umowie międzynarodowej,
wyłącznie na dofinansowanie działalności bieżącej w zakresie określonym w odrębnej
ustawie lub umowie międzynarodowej. Istotne jest, że dotacja rozliczana jest zgodnie
z przepisami ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, czyli zgodnie
ze sporządzanym planem finansowym wg przychodów, które mają pokryć koszty
i zobowiązania, za które organizator nie ponosi odpowiedzialności.
Różnica zasadnicza między dotacją podmiotową a celową jest taka, że dotacja podmiotowa
przekazywana jest instytucji kultury bez umowy. Instytucja otrzymaną dotację podmiotową
samodzielnie rozdysponowuje na cele i zadania instytucji. Natomiast dotacja celowa
przekazywana jest pod założony z góry wydatek i konieczne w związku z tym jest określenie
celu przeznaczenia środków z dotacji celowej.
Dysponent środków budżetowych udzielając dotacji celowej, w tym jednostce sektora
finansów publicznych (np. instytucji kultury), w przypadku gdy odrębne przepisy lub umowa
międzynarodowa nie określają trybu i zasad udzielania lub rozliczania tej dotacji, zawiera
umowę, która określa w szczególności:
36
•
szczegółowy opis zadania, w tym cel, na jaki dotacja została przyznana, i termin
jego wykonania;
•
wysokość udzielonej dotacji;
•
termin wykorzystania dotacji, nie dłuższy niż do dnia 31 grudnia danego roku
budżetowego;
•
termin i sposób rozliczenia udzielonej dotacji;
•
termin zwrotu niewykorzystanej części dotacji, nie dłuższy niż 15 dni od
określonego w umowie dnia wykonania zadania, a w przypadku zadania
realizowanego za granicą
– 30 dni od określonego w umowie dnia jego
wykonania;
•
tryb kontroli wykonania zadania.
W przypadku organizacji pozarządowych dysponent może jej zlecić realizację swoich zadań
na podstawie zawartej z tą organizacją umowy, przyznając jednocześnie dotację celową
na realizację tych zadań. W tej umowie ustala się również wymagania dotyczące trybu
płatności (np. zasady przekazywania transz dotacji w formie zaliczkowej lub refundacyjnej).
Co do zasady dotacje celowe w części niewykorzystanej do końca roku budżetowego
podlegają zwrotowi do budżetu odpowiednio do dnia 31 stycznia następnego roku albo
w terminie 21 dni od dnia przyjętego w odrębnych przepisach.
Istotne jest, że od kwot dotacji zwróconych po terminie nalicza się odsetki w wysokości
określonej jak dla zaległości podatkowych, począwszy od dnia następującego po dniu,
w którym upłynął termin zwrotu dotacji. Wykorzystanie dotacji następuje przez zapłatę
za zrealizowane zadania, na które dotacja była udzielona. Przekazanie środków na rachunek
beneficjenta nie oznacza wykorzystania dotacji. W przypadku, gdy odrębne przepisy stanowią
o sposobie udzielenia i rozliczenia dotacji, wykorzystanie następuje przez realizację celów
wskazanych w tych przepisach. Tym celem w przypadku instytucji kultury jest rozpoczęcie
i prowadzenie działalności kulturalnej oraz utrzymanie obiektu, w którym ta działalność
jest prowadzona.
Zlecanie realizacji zadań publicznych organizacjom pozarządowym, m.in. w zakresie kultury,
jako zadań zleconych w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach
publicznych, może mieć formy związane z koniecznością zawierania umów:
•
powierzania wykonywania zadań publicznych, wraz z udzieleniem dotacji
na finansowanie ich realizacji lub
•
wspierania wykonywania zadań publicznych, wraz z udzieleniem dotacji
37
na dofinansowanie ich realizacji.
Z ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie wynika, że jednostki
samorządu terytorialnego mogą udzielać pożyczek, gwarancji, poręczeń organizacjom
pozarządowym oraz podmiotom wymienionym w art. 3 ust. 3, na realizację zadań w sferze
pożytku publicznego, na zasadach określonych w odrębnych przepisach, którymi są przepisy
ustawy o finansach publicznych.
Istotne przy finansowaniu zadań w zakresie m.in. kultury jest również to, że wszelkie dotacje
w Polsce udzielane są w ramach rocznych budżetów, stąd pojawia się konieczność rozliczania
tych dotacji co do zasady na koniec roku budżetowego, aby było możliwe ustalenie wartości
zwrotu np. niewykorzystanych środków dotacyjnych.
W przypadku realizacji projektów w ramach różnych programów, zarówno przez jednostki
sektora finansów publicznych, jak i przez organizacje pozarządowe, należy zwrócić uwagę
na
wytyczne,
które
można
odnaleźć
na
stronach
internetowych
ministerstwa,
np.http://www.eog2016.mkidn.gov.pl/media/download_gallery/Wytyczne_ws_wzmacniania_
wspolpracy_dwustronnej.pdf. W polskiej praktyce dość często zdarza się, że są one bardziej
rygorystyczne niż przepisy prawa powszechnie obowiązującego. Ważna jest również
konstrukcja montażu finansowego, ponieważ to samo działanie nie może być finansowane z
dwóch źródeł. Niedozwolone jest podwójne finansowanie wydatku, czyli zrefundowanie
całości lub części danego wydatku dwa razy ze środków publicznych – wspólnotowych lub
krajowych.
2. Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych
Przepisy ustawy o finansach publicznych w zakresie sposobu wydatkowania środków
publicznych przez jednostki sektora finansów publicznych (szkoły, w tym artystyczne,
uczelnie publiczne, instytucje kultury) odsyłają do zawierania umów, których przedmiotem
są usługi, dostawy lub roboty budowlane, na zasadach określonych w ustawie z dnia
29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (tekst jednolity 2010 r. Dz.U. Nr 113, poz.
759), o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej. Zamówieniami publicznymi są umowy
odpłatne zawierane między zamawiającym a wykonawcą, których przedmiotem są usługi,
dostawy lub roboty budowlane. Natomiast postępowanie o udzielenie zamówienia polega
na wszczęciu w drodze publicznego ogłoszenia o zamówieniu lub przesłania zaproszenia
38
do składania ofert albo przesłania zaproszenia do negocjacji w celu dokonania wyboru oferty
wykonawcy, z którym zostanie zawarta umowa w sprawie zamówienia publicznego, lub –
w przypadku trybu zamówienia z wolnej ręki – wynegocjowania postanowień takiej umowy.
Najważniejszym pojęciem związanym z takimi zamówieniami jest najkorzystniejsza oferta,
która w praktyce skupia się w głównej mierze na cenie. Jednak przepisy wymagają, aby była
to oferta, która przedstawia najkorzystniejszy bilans ceny i innych kryteriów odnoszących się
do przedmiotu zamówienia publicznego, albo oferta z najniższą ceną, a w przypadku
zamówień publicznych w zakresie działalności twórczej lub naukowej, których przedmiotu
nie można z góry opisać w sposób jednoznaczny i wyczerpujący – oferta, która przedstawia
najkorzystniejszy bilans ceny i innych kryteriów odnoszących się do przedmiotu zamówienia
publicznego. Z kolei, aby działać zgodnie z zasadą uzyskiwania najlepszych efektów
z danych nakładów i optymalnego doboru metod i środków służących osiągnięciu
założonych celów, to należy wybierać wyłącznie oferty z najkorzystniejszym bilansem ceny
i innych kryteriów odnoszących się do przedmiotu zamówienia publicznego.
W samych przepisach Prawa zamówień publicznych ustalono, że do zamówień i konkursów,
których wartość nie przekracza wyrażonej w złotych równowartości kwoty 14 000 euro,
nie stosuje się przepisów tej ustawy.
Ustawa ustala kilka trybów udzielania zamówień publicznych, do których zalicza się:
•
przetarg nieograniczony,
•
przetarg ograniczony,
•
negocjacje z ogłoszeniem,
•
dialog konkurencyjny,
•
negocjacje bez ogłoszenia,
•
zamówienie z wolnej ręki,
•
zapytanie o cenę,
•
licytacja elektroniczna.
Dla organizacji pozarządowych istotne znacznie ma zasada wyrażona w Prawie zamówień
publicznych, polegająca na tym, że jednostki sektora finansów publicznych i inne podmioty
zobligowane do stosowania ustawy przyznając środki finansowe na dofinansowanie projektu,
mogą uzależnić ich przyznanie od zastosowania przy ich wydatkowaniu zasad równego
traktowania, uczciwej konkurencji i przejrzystości. To jednak nie oznacza konieczności
uruchamiania postępowania o udzielenie zamówienia publicznego. Powyższa zasada dotyczy
środków na dofinansowanie projektu, a nie na realizację zadania publicznego.
39
Po zmianie ustawy od 29 stycznia 2010 roku organizacje pozarządowe, szczególnie działające
w obszarze kulturalno-artystycznym, w niewielu przypadkach są zobowiązane do stosowania
tego aktu. Wynika to z interpretacji dotyczącej stosowania przez fundacje i stowarzyszenia
Prawa zamówień publicznych, którą zamieszczono na stronie Urzędu Zamówień
Publicznych1. Z przepisu, do którego odwołuje się interpretacja, wynika, że Prawo zamówień
publicznych w fundacjach i stowarzyszeniach (posiadających osobowość prawną) jest
stosowane, jeśli zostały utworzone w szczególnym celu zaspokajania potrzeb o charakterze
powszechnym2 i nie mają charakteru przemysłowego ani handlowego, jeżeli np. jednostki
sektora finansów publicznych, pojedynczo lub wspólnie, bezpośrednio lub pośrednio przez
inny podmiot, finansują je w ponad 50%. Dotyczy to jedynie organizacji pożytku
publicznego, które mogą uzyskiwać środki finansowe (np. w formie dotacji podmiotowej,
przy czym otrzymanie jej musi wynikać z ustawy dla takiej organizacji) przeznaczone na jej
ogólne funkcjonowanie, co w konsekwencji skutkuje uzależnieniem finansowym między
organizacją a jednostką sektora finansów publicznych. Jednak organizacje pozarządowe
zajmujące się kulturą nie uzyskują środków na ogólne funkcjonowanie.
Prawo zamówień publicznych będzie stosować organizacja pozarządowa, jeżeli łącznie
wystąpią następujące okoliczności:
•
ponad 50% wartości udzielanego przez nie zamówienia jest finansowane
ze środków publicznych,
•
wartość zamówienia jest równa lub przekracza 200 000 euro dla dostaw lub usług
oraz 5 000 000 euro dla robót budowlanych,
•
przedmiotem zamówienia są roboty budowlane obejmujące wykonanie czynności
w zakresie inżynierii lądowej lub wodnej, budowy szpitali, obiektów sportowych,
rekreacyjnych lub wypoczynkowych, budynków szkolnych, budynków szkół
wyższych lub budynków wykorzystywanych przez administrację publiczną
lub usługi związane z takimi robotami budowlanymi.
Przykładowo, jeśli stowarzyszenie chciałoby prowadzić niepubliczną szkołę artystyczną
i zwróciłoby się o dotację celową na zbudowanie budynków szkolnych, której wartość
wyniosłaby, co najmniej 2 500 000 euro, a nakłady na całość inwestycji wyniosłaby
4 000 000 euro, wówczas będzie zobligowane do stosowania tej ustawy. To będzie również
dotyczyło organizacji pozarządowej prowadzącej uczelnię artystyczną, która korzystając
1
http://www.uzp.gov.pl/cmsws/page/?D;1268;obowiazek_stosowania_ustawy_prawo_zamowien_publicznych_pr
zez__fundacje_oraz_stowarzyszenia_%E2%80%93_stosowanie_ustawy_prawo_zamowien_publicznych_na_
postawie_art._3_ust._1_pkt_3_oraz_art._3_ust._1_pkt_5._.html
2
W statutach organizacji pozarządowych nie stosuje się takich sformułowań.
40
z dotacji wykonana roboty budowlane związane z budową kolejnych budynków dla tej szkoły
wyższej.
Podsumowując, państwowe i samorządowe instytucje kultury oraz szkoły artystyczne
i uczelnie artystyczne stosują przepisy Prawa zamówień publicznych, natomiast co do zasady
organizacje pozarządowe zajmujące się działalnością kulturalną tej ustawy nie stosują.
Jednak stosowanie tej ustawy może wynikać z wytycznych do programu np.
http://www.eog2016.mkidn.gov.pl/media/download_gallery/wytyczne_MRR_wzakresieudzie
laniazamowien.pdf. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 12 grudnia 2011 r. (Dz.U. Nr
279, poz. 1644) kwestionuje m.in. uregulowanie praw i obowiązków wnioskodawców
w trakcie naboru projektów finansowanych z programu operacyjnego poza systemem źródeł
powszechnie obowiązującego prawa.
3. Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości
Wiążąc wymogi ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. 2009 r. Dz.U.
Nr 152, poz. 1223 ze zm.) oraz ustawy o finansach publicznych (art. 152) instytucja kultury,
organizacja pozarządowa, czy inny podmiot otrzymujący dotację celową jest zobowiązany
do prowadzenia wyodrębnionej ewidencji księgowej środków otrzymanych z dotacji oraz
wydatków dokonywanych z tych środków. Zatem dotację celową rozliczają wydatki, o czym
trzeba pamiętać. Zatwierdzenie rozliczenia takiej dotacji następuje w zakresie rzeczowym
i finansowym, przedstawionym w terminie 30 dni od dnia jego przedstawienia, a w przypadku
dotacji na realizację zadania za granicą – 60 dni od dnia jego przedstawienia. W przypadku
stwierdzenia na podstawie rozliczenia, że dotacja wykorzystana została w części lub całości
niezgodnie z przeznaczeniem albo pobrana w nadmiernej wysokości, dysponent określa
(w drodze decyzji) wysokość kwoty podlegającej zwrotowi.
Zgodnie z wymogami ustawy o rachunkowości konta ksiąg pomocniczych zawierają zapisy
będące uszczegółowieniem i uzupełnieniem zapisów kont księgi głównej. Prowadzi się je
w ujęciu systematycznym jako wyodrębniony system ksiąg, kartotek (zbiorów kont),
komputerowych zbiorów danych, uzgodniony z saldami i zapisami na kontach księgi głównej.
Przepisy ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie wymagają
od organizacji pozarządowych i innych podmiotów objętych ustawą prowadzących:
•
nieodpłatną działalność pożytku publicznego,
•
odpłatną działalność pożytku publicznego lub
41
•
–
działalność gospodarczą
rachunkowego wyodrębnienia tych form działalności w stopniu umożliwiającym
określenie przychodów, kosztów i wyników każdej z tych działalności, z zastrzeżeniem
przepisów o rachunkowości. W praktyce najczęściej oznacza to prowadzenie ewidencji w 5tym zespole kont księgi głównej.
Istotne jest, że księgi rachunkowe prowadzi się w języku polskim i w walucie polskiej,
więc przy finansowaniu zadań lub projektów walutami obcymi będzie konieczne
dokonywanie odpowiedniej wyceny i rozliczenia różnic kursowych. Przyjęto zasadę,
że nie rzadziej niż na dzień bilansowy wycenia się wyrażone w walutach obcych składniki
aktywów i pasywów po obowiązującym na ten dzień średnim kursie ogłoszonym dla danej
waluty przez Narodowy Bank Polski, z pewnymi zastrzeżeniami. Odstępstwem jest sytuacja,
kiedy wyrażone w walutach obcych operacje gospodarcze ujmuje się w księgach
rachunkowych na dzień ich przeprowadzenia - o ile odrębne przepisy dotyczące środków
pochodzących z budżetu Unii Europejskiej i innych krajów Europejskiego Obszaru
Gospodarczego oraz środków niepodlegających zwrotowi, pochodzących ze źródeł
zagranicznych nie stanowią inaczej - odpowiednio po kursie:
1) faktycznie zastosowanym w tym dniu, wynikającym z charakteru operacji w przypadku sprzedaży lub kupna walut oraz zapłaty należności lub zobowiązań;
2) średnim ogłoszonym dla danej waluty przez Narodowy Bank Polski z dnia
poprzedzającego ten dzień - w przypadku zapłaty należności lub zobowiązań, jeżeli
nie jest zasadne zastosowanie kursu, o którym mowa w pkt 1, a także w przypadku
pozostałych operacji.
Zgodnie z art. 60 rozporządzenia Rady (WE) Nr 1083/20061 z 11.7.2006 r. ustanawiającego
przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego
Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylającego rozporządzenie (WE)
Nr 1260/1999 (Dz. Urz. UE L 210/25 z 31.7.2006 r., s. 25) instytucja kultury realizująca
projekty związane z tymi funduszami musi stosować się do zasad należytego zarządzania
finansami obejmujących:
• stosowanie zasad wspólnotowych i krajowych przez cały okres ich realizacji,
• konieczność poniesienia przez beneficjentów wydatków zadeklarowanych na operacje,
• stosowanie
informatycznego
systemu
rejestracji
i
przechowywania
zapisów
księgowych dla każdej operacji w ramach programu operacyjnego,
42
• gromadzenie danych na temat realizacji, niezbędnych do celów zarządzania
finansowego, monitorowania, weryfikacji, audytu i oceny,
• stosowanie odrębnego systemu księgowego albo odpowiedniego kodu księgowego dla
wszystkich transakcji związanych z operacją, bez uszczerbku dla krajowych zasad
księgowych,
• zapewnianie przestrzegania wymogów w zakresie informacji i promocji.
43
Rozdział III
Opis wybranych podmiotów aktywnie uczestniczących w sektorze kultury
w Polsce
W rozdziale poświęconym uwarunkowaniom prawnym funkcjonowania kultury w Polsce
instytucje kultury, w zależności od tego kto je tworzy (podmioty nazywane w ustawie –
organizatorami), przedstawiane były jako państwowe, samorządowe, wspólprowadzone
i inne. Ze względu na fakt, że w nazwach własnych znacznej liczby instytucji kultury
prowadzonych lub współprowadzonych przez ministra właściwego do spraw kultury pojawia
się określenie narodowa, zamiast państwowa, w dalszej części opracowania instytucje
państwowe będą nazywane narodowymi.
I. Dziedzictwo kulturowe
Pojęcie dziedzictwa kulturowego jest trudne do jednoznacznego zdefiniowania, gdyż jest
bardzo rozległe i obejmuje coraz to nowe obszary i kategorie zjawisk. Zapoczątkowane w
1989 roku przekształcenia polityczne, społeczne i gospodarcze wywarły znaczący wpływ na
kształt systemu prawnego ochrony dziedzictwa kulturowego w Polsce. Do tego roku to
powszechnie używane określenie odnosiło się niemal wyłącznie do ochrony zabytków
materialnych, ruchomych i nieruchomych. Obecnie kategoria dziedzictwa kulturowego jest
znacznie szersza gdyż w istocie wszystko, co nas otacza, jest dziedzictwem przeszłości od
przedmiotów materialnych po zjawiska obyczajowe, od religii i tradycji po język, literaturę i
muzykę. Ograniczanie dziedzictwa jedynie do kategorii zabytków jest błędem, gdyż nie one,
ale pamięć wyznacza i określa nasze związki z przeszłością. (J. Prószyński, Dziedzictwo
Kultury Polski, Zakamycze 2001, s. 23-24).
Szerokie rozumienie pojęcia dziedzictwo kulturowe występuje w podstawowych dokumentach
UNESCO i upowszechnia się obecnie pośród wszystkich państw członkowskich. Dzisiaj
przyjmuje się generalny podział dziedzictwa na: materialne, na które składają się zabytki
nieruchome i ruchome oraz niematerialne przekazywane przede wszystkim za pomocą
przekazu ustnego i tradycji. Dziedzictwo kulturowe powszechnie jest uważane za istotny
czynnik rozwoju społeczno-gospodarczego.
44
Gromadzeniem, ochroną i popularyzacją dziedzictwa kulturowego w tradycyjnych i bardzo
nowoczesnych formach zajmuje się w Polsce znaczna liczba instytucji państwowych
samorządowych i społecznych, a przedsięwzięciom związanym z ich działalnością przewodzą
najważniejsze osoby w państwie, od najwyższych urzędników, po autorytety naukowe,
artystyczne i moralne.
W Polsce instytucje związane z ochroną dziedzictwa kulturowego to przede wszystkim:
archiwa, biblioteki, filmoteki, audioteki, instytuty i ośrodki standaryzacyjne i badawcze oraz
muzea. Urzędowy nadzór nad ochroną zabytków sprawuje Generalny Konserwator Zabytków
– zwyczajowo Sekretarz Stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego
oraz służby konserwatorskie różnych szczebli, jednakże nie są to instytucje kultury
w rozumieniu ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej.
Głównym zadaniem instytucji związanych z szeroko pojmowanym dziedzictwem kulturowym
jest gromadzenie, przechowywanie i ochrona wytworów myśli ludzkiej zarejestrowanych
w formie rękopisów, akt, wydawnictw, fotografii, filmów, nagrań audiowizualnych
oraz programów radiowych i telewizyjnych przechowywanych zarówno w formie
repozytoriów oryginałów jak i kopii fotograficznych oraz cyfrowych. Prócz tego udostępniają
najczęściej nieodpłatnie swoje zbiory oraz prowadzą szeroką działalność edukacyjną,
naukową i promocyjną.
1. BIBLIOTEKI
Biblioteka Narodowa oraz biblioteki jednostek samorządu terytorialnego to biblioteki
publiczne zorganizowane w formie instytucji kultury. Biblioteki publiczne wchodzą w skład
ogólnokrajowej sieci bibliotecznej. Sieć ta została utworzona w celu prowadzenia jednolitej
działalności bibliotecznej i informacyjnej, umożliwiającej korzystanie z materiałów
bibliotecznych i innych źródeł informacji. Ewidencję bibliotek wchodzących w skład sieci
bibliotecznej prowadzi Biblioteka Narodowa. Na koniec 2011 roku baza
liczyła 3960
rekordów bibliotek, w tym 2571 rekordów bibliotek tworzących ogólnokrajową sieć
biblioteczną oraz 1389 rekordów bibliotek naukowych. Wykaz bibliotek dostępny jest na
stronie: (http://mak.bn.org.pl/cgi-bin/makwww.exe?BM=8).
Biblioteki, które przechowują unikatowe druki polskie i cenne zagraniczne i spełniają kryteria
zawarte w Rozporządzeniu Ministra Kultury i Sztuki z dnia 24 listopada 1998 roku z póź. zm.
tworzą Narodowy Zasób Biblioteczny. Do roku 2012 zasób ten tworzony był przez 56
bibliotek. Główne Biblioteki tego zasobu to Biblioteka Narodowa w Warszawie i Biblioteka
45
Jagiellońska w Krakowie. Pozostałe to biblioteki publiczne, muzealne instytutowe i biblioteki
niektórych szkół wyższych. Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
z dnia 4 lipca 2012 r. określiło nowe zasady tworzenia i funkcjonowania tego zasobu,
w tym tryb udostępniania zbiorów podlegających szczególnej ochronie.
Opis działalności polskich bibliotek - przykłady
Biblioteka Narodowa (Warszawa) - (www.bn.org.pl)
Forma organizacyjno-prawna: narodowa instytucja kultury
Biblioteka Narodowa pełni funkcje archiwum narodowego piśmiennictwa powstałego w kraju
oraz na emigracji, jak również piśmiennictwa obcego dotyczącego Polski (polonika).
Jest instytucją, która wieczyście przechowuje powierzony jej dawny i współczesny dorobek
umysłowy narodu polskiego, w tym m.in.: zbiory piśmiennicze, ikonograficzne,
kartograficzne, muzyczne, audiowizualne i elektroniczne. Wydaje bibliografie: narodową
bieżącą i retrospektywną, poloników zagranicznych, bibliografii polskich i nauki o książce.
Biblioteka Narodowa jest ośrodkiem prac unifikacyjnych w zakresie bibliotekarstwa
oraz bibliografii i współpracuje w tym aspekcie z Polskim Komitetem Normalizacyjnym.
Prowadzi
statystykę
wydawnictw
krajowych
oraz
jest
narodowym
ośrodkiem
międzynarodowych systemów informacji o znormalizowanych numerach wydawnictw
zwartych ISBN, ciągłych ISSN i druków muzycznych ISMN. W bibliotece prowadzone
są badania w zakresie bibliotekoznawstwa, bibliografii, historii książki i bibliotek,
czytelnictwa, informacji naukowej oraz nauk pokrewnych. To również nowoczesny ośrodek
ochrony i konserwacji zbiorów bibliotecznych. Szczególnie ważnym zadaniem biblioteki
jest wspomaganie polskich bibliotek za granicą, zwłaszcza tych, które przechowują zbiory
zaliczane do skarbów piśmiennictwa narodowego.
Biblioteka Jagiellońska (Kraków) – (www.bj.uj.edu.pl)
Forma organizacyjno-prawna: publiczna szkoła wyższa
Biblioteka Jagiellońska wspólnie z
bibliotekami wydziałowymi i instytutowymi tworzy
system biblioteczno-informacyjny Uniwersytetu Jagiellońskiego. Dzięki bogatemu zasobowi
druków polskich uznawana jest za bibliotekę narodową. Obecnie pieczołowicie kompletuje
i
archiwizuje
wszystkie
druki
polskie
wydane
w
kraju
i
za
granicą.
Biblioteka gromadzi również zagraniczną literaturę naukową z zakresu dziedzin będących
46
przedmiotem badań i nauczania na Uniwersytecie. Szczególnie dba o pozyskiwanie literatury
naukowej
dotyczącej
takich
dziedzin,
jak
kulturoznawstwo,
językoznawstwo,
literaturoznawstwo, sztuka i religioznawstwo.
Wojewódzkie Biblioteki Publiczne
Forma organizacyjno-prawna: instytucje kultury, których organizatorem jest samorząd
województwa
Sieć bibliotek publicznych w Polsce tworzą wojewódzkie biblioteki publiczne, czyli główne
biblioteki regionalne, które gromadzą i przechowują ważne i unikatowe druki w skali
regionalnej. Ich obowiązkiem jest w szczególności: gromadzenie, przechowywanie
i opracowywanie w formie bibliografii regionalnych całości piśmiennictwa z obszaru swojej
działalności. Obecnie są to bibliografie regionalne prowadzone w formie cyfrowej. Biblioteki
te sprawują nadzór merytoryczny nad bibliotekami niższych szczebli samorządu
terytorialnego, np. Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Olsztynie – (www.wbp.olsztyn.pl)
Ponadto na niższych szczeblach samorządu terytorialnego funkcjonuje sieć bibliotek
powiatowych, miejskich i gminnych, które zajmują się gromadzeniem i udostępnianiem
szeroko pojmowanych materiałów bibliotecznych mieszkańcom określonych obszarów.
Zwykle prowadzą działalność edukacyjną i animacyjną. Szczególnie ważne są te z nich, które
bez względu na szczebel organizacyjny tworzą zasób narodowy, np. Biblioteka Elbląska
–
(www.bibliotekaelblaska.pl)
Polskie biblioteki cyfrowe
Biblioteki, które posiadają w zasobach materiały biblioteczne o uregulowanym statusie prawa
autorskiego bardzo często prowadzą repozytoria cyfrowe swoich zbiorów. Znaczna część tych
bibliotek tworzy dobrowolny, partnerski, nie posiadający osobowości prawnej byt pod nazwą
Federacja Bibliotek Cyfrowych. Jest to zbiór zaawansowanych usług sieciowych opartych
na zasobach cyfrowych i uruchomionych w sieci PIONIER. Zasoby te współtworzone
są przez wiele instytucji naukowych i publicznych, takich jak: wyższe uczelnie, biblioteki,
archiwa, muzea czy ośrodki badawcze. Zbiór, o którym mowa dostępny jest na stronie
internetowej (www.fbc.pionier.net.pl). W Polsce istnieją również konsorcja bibliotek
cyfrowych
o
charakterze
regionalnym,
które
zajmują
się
digitalizacją
47
i przechowywaniem zasobów cyfrowych z określonych regionów kraju. Dostęp do tych
zasobów najłatwiej uzyskać poprzez Federację Bibliotek Cyfrowych.
2. ARCHIWA
Archiwa Państwowe - (www.archiwa.gov.pl)
Działalność archiwów państwowych obejmuje gromadzenie, przechowywanie, opracowanie,
zabezpieczenie i udostępnianie materiałów archiwalnych oraz prowadzenie działalności
informacyjnej. Kształtują i nadzorują państwowy zasób archiwalny, w tym przejmują,
przechowują
i
zabezpieczają
materiały
archiwalne.
Prowadzą
ich
ewidencję
i opracowanie. Ponadto zajmują się działalnością naukową, wydawniczą, informacyjną
i popularyzatorską. Ważną rolą archiwów państwowych jest polityka udostępniania
materiałów archiwalnych zarówno w formie tradycyjnej (limitowanej) jak i powszechnego
dostępu do akt w formie cyfrowej. Archiwa wydają też uwierzytelnione wypisy, odpisy,
wyciągi i reprodukcje materiałów archiwalnych.
Całokształtem polityki archiwalnej w Polsce wraz z jej administrowaniem, finansowaniem
i kierowaniem zajmuje się: Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych w Warszawie –
(www.archiwa.gov.pl).
Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych to centralny urząd administracji rządowej
obsługujący
Naczelnego
Dyrektora
Archiwów
Państwowych,
który
jest
organem
zarządzającym archiwami państwowymi w Polsce i podlega Ministerstwu Kultury
i Dziedzictwa Narodowego. Funkcjonuje na podstawie statutu, regulaminu organizacyjnego
oraz ustawy o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach.
Archiwa państwowe w Polsce składają się z 5 zasadniczych części: Archiwum Głównego
Akt Dawnych, Archiwum Akt Nowych, Narodowego Archiwum Cyfrowego, Archiwum
Państwowego Dokumentacji Osobowej i Płacowej oraz terytorialnych oddziałów
archiwów państwowych w skład których wchodzi 34 archiwów państwowych
z podlegającymi im 43 oddziałami zamiejscowymi i 5 ekspozyturami.
Opis działalności najważniejszych, polskich archiwów – przykłady
Archiwum Główne Akt Dawnych (Warszawa) – (www.agad.archiwa.gov.pl)
48
Archiwum Akt Dawnych jest najstarszym publicznym archiwum polskim. Zostało powołane
dekretem księcia warszawskiego Fryderyka Augusta z dnia 2 września 1808 r. jako Archiwum
Ogólne Krajowe. Archiwum Główne Akt Dawnych jest archiwum o charakterze centralnym
z podstawowym zasobem do badań historii Polski i krajów ościennych od średniowiecza
po początki XX wieku. Przechowywane są tu najważniejsze dokumenty i akta polskiej
państwowości okresu I Rzeczypospolitej, władz Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego
oraz archiwalia wielkich rodów magnackich.
Obecnie posiada zasób historycznie ukształtowany, zamknięty, nie podlegający większym
dopływom; chronologicznie mieszczący się od XII w. do końca I wojny światowej
(za wyjątkiem archiwów rodzinnych i rodowych i ksiąg metrykalnych z terenów tzw.
zabużańskich). Obejmuje on archiwalia polskich i obcych (zaborczych) władz, urzędów,
instytucji naczelnych i centralnych oraz prowincjonalnych, a także archiwa rodzin i osób
prywatnych o szczególnym znaczeniu; z terenów dawnej Rzeczpospolitej (Korony i Litwy),
tzw. Prus Południowych i Nowowschodnich (zabór pruski), Księstwa Warszawskiego,
Królestwa Polskiego (zabór rosyjski), a także z części Galicji (zabór austriacki).
Archiwum Akt Nowych (Warszawa) – (www.aan.gov.pl)
Archiwum Akt Nowych to jedno z trzech polskich archiwów o charakterze centralnym,
które utworzone zostało w 1919 r., początkowo nosiło miano Archiwum Wojskowego,
od 1930 r. działa pod obecną nazwą. Archiwum gromadzi i przechowuje przede wszystkim
archiwalia wytworzone przez naczelne organa władzy, kontroli, administracji państwowej
i wymiaru sprawiedliwości, samodzielne urzędy centralne, centralne organa państwowej
i spółdzielczej administracji gospodarczej, centralne instytucje finansowo-kredytowe
i ubezpieczeniowe, centralne organa partii oraz organizacji politycznych, społecznych,
zawodowych, kulturalnych i sportowych oraz wybitne osobistości życia politycznego,
społecznego i kulturalno-oświatowego państwa polskiego. Większość z nich dotyczy okresu
po 1916 r., choć niektóre zespoły i zbiory sięgają XIX wieku (m.in. akta partii i organizacji
społecznych czy niepodległościowych), a nawet XV wieku (akta rodzin). Zasięgiem działania
Archiwum Akt Nowych obejmuje całość terytorium Państwa Polskiego.
Narodowe Archiwum Cyfrowe (Warszawa) – (www.nac.gov.pl)
Narodowe Archiwum
Cyfrowe gromadzi,
opracowuje,
konserwuje oraz
udostępnia
archiwalia, takie jak: zdjęcia, nagrania dźwiękowe oraz filmy, które wchodzą w skład
49
państwowego zasobu archiwalnego. W zbiorach fotograficznych Narodowego Archiwum
Cyfrowego znajduje się ponad 15 milionów zdjęć. Obejmują one okres od lat czterdziestych
XIX wieku, aż po czasy współczesne. Zbiór nagrań dźwiękowych liczy około 30 tysięcy
jednostek z lat 1919 – 2007. Są to unikalne nagrania wielu ważnych osobistości życia
społecznego, politycznego, kulturalnego czy religijne, które pochodzą m.in. z Polskiego Radia
czy Radia Wolna Europa. Zbiór filmów liczy około 2,4 tysiąca tytułów z lat 1928 – 1993.
Niezwykle cenne są filmy z lat 20 i 30 XX wieku. Narodowe Archiwum Cyfrowe (NAC)
koordynuje masową digitalizację materiałów archiwalnych zgromadzonych w archiwach
państwowych, której celem jest zabezpieczanie archiwaliów przed zniszczeniem, a także
udostępnienie ich on-line. NAC stworzyło infrastrukturę technologiczną, która umożliwia
digitalizację zarówno archiwaliów NAC jak i zbiorów innych instytucji.
Terytorialne oddziały archiwów państwowych
W archiwach państwowych i ich oddziałach (43 oddziały zamiejscowe i 5 ekspozytur)
gromadzone są archiwalia wytworzone przez lokalne władze i urzędy państwowe, instytucje
wymiaru sprawiedliwości, administracje i instytucje samorządowe (w tym akta miast),
instytucje i organizacje oświatowe, wyznaniowe oraz społeczne, przedsiębiorstwa
przemysłowe i instytucje gospodarcze, archiwa rodzin i majątków ziemskich, spuścizny osób
prywatnych, zbiory regionalne. W większości tych archiwów przechowywane materiały
pochodzą z XIX i XX w. W niektórych znajdują się materiały starsze – sięgające wieków
średnich. Najcenniejsze i najstarsze zasoby posiadają archiwa państwowe w Gdańsku,
Krakowie, Lublinie, Olsztynie, Poznaniu, Szczecinie, Wrocławiu.
Uwaga: Narodowy zasób archiwalny to pojęcie, które do archiwistyki polskiej wprowadziła ustawa z
dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (Dz. U. z 2002 r. Nr 171, poz.
1396, z późn. zm.). Oznacza dokumentację zawierającą ważne informacje o wszelkich przejawach
życia narodu w przeszłości i obecnie, która to dokumentacja w wyniku selekcji została
zakwalifikowana do wieczystego przechowywania dzieli się na zasób państwowy oraz niepaństwowy.
Tę część narodowego zasobu
archiwalnego będącego własnością państwa
opisano powyżej.
Pominięte zostało jedynie Archiwum Państwowe Dokumentacji Osobowej i Płacowej, które
gromadzi akta bez większej wartości kulturowej a jest repozytorium akt pracowniczych. Znaczna
część archiwaliów określana jest mianem zasobu niepaństwowego i jest to ta część dokumentacji,
która przechowywana jest w instytucjach niepaństwowych (np. partie polityczne, stowarzyszenia,
kościoły itp.) oraz w rękach prywatnych. Taka dokumentacja również podlega ochronie jako dobro
50
kultury, co nie oznacza, że każdy właściciel zasobu może ubiegać się o dofinansowanie w ramach
funduszy EOG.
3. FILMOTEKI I AUDIOTEKI
Podstawą działalności filmotek i audiotek jest gromadzenie, przechowywanie, opracowanie,
zabezpieczenie i udostępnianie materiałów archiwalnych z utrwalonym obrazem i dźwiękiem
na różnych nośnikach. Najważniejszymi dla kultury polskiej i światowego dziedzictwa są
instytucje podległe bezpośrednio Ministrowi Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Są to:
Filmoteka Narodowa (Warszawa) – (www.fn.org.pl)
Filmoteka Narodowa w Warszawie jest państwową instytucją kultury, której przedmiotem
działania jest ochrona narodowego dziedzictwa kulturalnego w dziedzinie kinematografii
w szczególności: gromadzenie, katalogowanie, zachowanie i restaurowanie materiałów
negatywowych, kopii wzorcowych oraz innych archiwalnych kopii filmowych filmów
polskich. Filmoteka na podobnych zasadach sprawuje opiekę nad kopiami filmowymi filmów
nie będących filmami polskimi, jeśli mają one istotne znaczenie dla polskiej kultury, nauki
lub życia społecznego. W ramach własnego repozytorium cyfrowego Filmoteka realizuje
projekt
cyfrowego
zabezpieczenia
dzieł
polskiej
kinematografii
oraz
stworzenia
zintegrowanego systemu informatycznego, pozwalającego na archiwizację cyfrową zbiorów
filmowych Filmoteki Narodowej oraz prezentację ich w sieci internetowej.
Narodowy Instytut Audiowizualny (Warszawa) – (www.nina.gov.pl)
Przedmiotem działania Narodowego Instytutu Audiowizualnego jest upowszechnianie oraz
promowanie kultury, nauki i edukacji w mediach audiowizualnych ze szczególnym
uwzględnieniem
twórczości
audiowizualnej.
W
tym
celu:
gromadzi,
archiwizuje
i dokumentuje twórczość audiowizualną, prowadzi ich digitalizację oraz rekonstruuje utwory
audiowizualne zapisane na tradycyjnych nośnikach. Jednocześnie współtworzy, produkuje,
rejestruje i promuje dzieła kultury o wysokim poziomie artystycznym w celu ich emisji
w programach mediów publicznych i prywatnych. Instytut w roku 2012 rozpoczął
digitalizację najbardziej wartościowych programów Telewizji Polskiej.
4. INSTYTUTY I OŚRODKI STANDARYZACYJNE I BADAWCZE
ZAJMUJĄCE SIĘ OCHRONĄ DZIEDZICTWA KULTUROWEGO
51
Głównym zadaniem instytutów i ośrodków standaryzacyjnych oraz badawczych jest
gromadzenie i upowszechnianie wiedzy na temat szeroko rozumianego dziedzictwa
kulturowego oraz opracowywanie i wdrażanie standardów opieki nad nim. Instytuty prowadzą
i koordynują prace badawcze w tym zakresie, tworzą bazy danych oraz prowadzą działalność
edukacyjną. Instytutami o charakterze instytucji narodowych, wpisanych do rejestru Ministra
Kultury i Dziedzictwa Narodowego są:
Narodowy Instytut Dziedzictwa (Warszawa) – (www.nid.pl)
Celem Narodowego Instytutu Dziedzictwa jest tworzenie podstaw dla zrównoważonej
ochrony dziedzictwa poprzez gromadzenie i upowszechnianie wiedzy o zabytkach,
wyznaczanie standardów ich ochrony i konserwacji oraz kształtowanie świadomości
społecznej celem zachowania dziedzictwa kulturowego Polski dla przyszłych pokoleń.
Do głównych zadań Instytutu należy: monitorowanie stanu zachowania i ocena wartości
zasobu dziedzictwa poprzez budowę i rozwój ogólnopolskiej, geoprzestrzennej bazy danych
o zabytkach, archiwizowanie zbiorów dokumentów związanych z ochroną zabytków oraz ich
digitalizacja. Prowadzi prace nad ewaluacją i doskonaleniem systemu ochrony i ewidencji
dziedzictwa materialnego i niematerialnego oraz tworzy i upowszechnia standardy
dokumentacji,
badań
i
konserwacji
poszczególnych
kategorii
zabytków.
Ponadto
ewidencjonuje badania archeologiczne prowadzone na terenie Polski. Realizuje programy
szkoleniowe i informacyjne na rzecz służb konserwatorskich i środowisk związanych z opieką
nad zabytkami.
Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów (Warszawa) - (www.nimoz.pl)
Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów jest instytucją kultury, którego zakres
działania
obejmuje
przede
wszystkim
gromadzenie
i
upowszechnianie
wiedzy
o muzeach i zbiorach publicznych, wyznaczanie standardów w muzealnictwie, kształtowanie
świadomości w zakresie wartości i zachowania dziedzictwa kulturowego w wymiarze
społecznym. Instytut prowadzi badania, monitoruje oraz stymuluje obszar zarządzania
muzeami i zbiorami publicznymi w Polsce poprzez m.in. tworzenie nowoczesnych
programów naukowych, menadżerskich, edukacyjnych oraz udziela wsparcia instytucjom
muzealnym we wszystkich zakresach ich aktywności. Ważnym zadaniem jest również
budowa i prowadzenie zintegrowanego systemu informacji o muzealnictwie i zbiorach oraz
wspieranie procesu digitalizacji w muzeach z zachowaniem najwyższych standardów.
52
Międzynarodowe Centrum Kultury (Kraków) – (www.mck.krakow.pl)
Międzynarodowe Centrum Kultury jest narodową instytucją kultury o charakterze naukowobadawczym, edukacyjnym i informacyjnym. Centrum organizuje i bierze udział
w badaniach naukowych w zakresie dziedzictwa kulturowego Polski i Europy we wszystkich
jego aspektach. Istotnym zadaniem jest inspirowanie i stymulowanie współpracy
różnorodnych instytucji o charakterze naukowym i kulturalnym, których zadaniem
jest ochrona i promocja dziedzictwa kulturowego. Ponadto zbiera, dokumentuje i
upowszechnia informacje dotyczące dziedzictwa kulturowego.
Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma (Warszawa) – (www.jhi.pl)
Żydowski Instytut Historyczny jest instytutem upowszechniającym wiedzę na temat
dziedzictwa tysiącletniej obecności Żydów na ziemiach polskich. Instytut sprawuje
wszechstronną opiekę
nad
zbiorami
przekazanymi
instytucji
w
użyczenie
przez
stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny, który stanowi materialne świadectwo historii
Żydów w Polsce. Celem działalności Instytutu jest tworzenie podstaw naukowych
dla rozwoju wiedzy o historii i kulturze Żydów, w szczególności polskich poprzez zachowane
świadectwa materialne. Inspiruje i wspomaga inicjatywy społeczne przyczyniające się
do ochrony i upamiętniania dziedzictwa Żydów polskich. Prowadzi własną działalność
naukową oraz we współpracy z instytucjami krajowymi i zagranicznymi.
Instytucje zajmujące się szeroko rozumianą ochroną dziedzictwa kulturowego mogą być
tworzone i funkcjonować także na szczeblu jednostek samorządu terytorialnego, np. Śląskie
Centrum Dziedzictwa Kulturowego (Katowice) – (www.scdk.pl). W tej sferze działalność
prowadzą również liczne stowarzyszenia i fundacje o zasięgu lokalnym i ogólnopolskim, na
przykład:
Towarzystwo Opieki nad Zabytkami (Warszawa - zarząd główny) – ( www.zabytkitonz.pl)
Celem Towarzystwa jest podejmowanie działań i realizowanie przedsięwzięć zmierzających
do ochrony zabytków i krajobrazu kulturowego oraz stymulowanie inicjatywy społecznej na
rzecz ochrony i opieki nad zabytkami.
Towarzystwo posiada strukturę regionalną, a jego Członkowie działają w formie oddziałów
oraz Kół. W skład Zarządu Głównego Towarzystwa Opieki nad Zabytkami wchodzą: 2
53
Komitety Społeczne: Społeczny Komitet Opieki nad Cmentarzami i Zabytkami Kultury
Żydowskiej w Polsce i Społeczny Komitet Ochrony Zabytków nad Bzurą.
5. MUZEA
Muzea to jednostki organizacyjne nienastawione na osiąganie zysku, których celem jest
gromadzenie i trwała ochrona dóbr naturalnego i kulturalnego dziedzictwa ludzkości
o charakterze materialnym i niematerialnym. Ich zadaniem jest informowanie o wartościach
i treściach gromadzonych zbiorów, upowszechnianie podstawowych wartości historii, nauki
i kultury polskiej oraz światowej, kształtowanie wrażliwości poznawczej i estetycznej oraz
umożliwianie korzystania ze zgromadzonych zbiorów.
Współczesne muzea wypełniają trzy podstawowe funkcje:
•
ochronną
(gromadzenie,
konserwowanie,
porządkowanie
i
systematyzowanie
zbiorów),
•
edukacyjną (tworzenie możliwości obcowania z materialnym dziedzictwem w celach
kulturalnych, naukowych i wychowawczych),
•
estetyczną (kształtująca wrażliwość na pomniki, myśli ludzkiej).
W Polsce działa 429 muzeów o statucie lub regulaminie uzgodnionym z Ministrem Kultury
i Dziedzictwa Narodowego. W bazie prowadzonej przez Narodowy Instytut Muzealnictwa
i Ochrony Zbiorów figuruje 429 muzeów (z oddziałami - 723 podmioty), w tym:
•
muzea państwowe: 24
•
muzea samorządowe: 301
•
muzea prywatne prowadzone przez osoby fizyczne: 54
•
muzea prywatne prowadzone przez instytucje: 50.
Obecnie muzea można klasyfikować według różnych kryteriów. Najbardziej popularnym
kryterium jest podział ze względu na typ eksponatów (podział funkcjonalno-rzeczowy),
np. muzeum archeologiczne, biograficzne, figur woskowych, literatury, martyrologii, nauki,
sztuki (z możliwością dalszego podziału np. rzeźby, malarstwa, sztuk audiowizualnych itp.),
techniki itp. Oczywiście lista rodzajów gromadzonych eksponatów określających charakter
zbiorów jest praktycznie nieograniczona i zawsze może pojawić się na niej kolejna nazwa
związana z kolekcją (modne w ostatnim czasie, licznie powstające muzea gromadzące
różnorodne artefakty z okresu PRL).
54
Podział muzeów może odbywać się również według kryterium formalno-prawnego, wówczas
dzielimy je na:
•
zwykłe (nie wpisane do Państwowego Rejestru Muzeów),
•
rejestrowane (wpisane są do Państwowego Rejestru Muzeów).
Najważniejsze polskie muzea mają status muzeów rejestrowanych, których pełna lista
znajduje
się
na
stronie
Ministerstwa
Kultury
i
Dziedzictwa
Narodowego:
(www.mkidn.gov.pl/pages/strona-glowna/kultura-i-dziedzictwo/instytucje-kultury-wpolsce/wykaz-muzeow-rejestrowanych.php). O rejestrację mogą ubiegać się jedynie muzea
gromadzące zbiory o wyjątkowym znaczeniu dla kultury narodowej, zatrudniające
wykwalifikowanych pracowników naukowych, posiadające odpowiednią infrastrukturę oraz
stałe źródło finansowania.
Można dokonać podziału muzeów ze względu na podmiot prowadzący. Najważniejsze dla
kultury polskiej i światowego dziedzictwa są muzea o statusie narodowym, które
są organizowane i finansowane przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Status Muzeów Narodowych posiada 18 instytucji muzealnych. Istnieją ponadto muzea
współprowadzone przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego i jednostki samorządu
terytorialnego lub stowarzyszenia. Kolejnym organizatorem muzeów w Polsce są samorządy
rożnych szczebli, a także ich związki. Muzea są prowadzone również przez organizacje
pozarządowe, osoby prywatne i inne podmioty publiczne, które nie zaliczane są do instytucji
kultury, np. uniwersytety lub muzea wojskowe.
Muzea narodowe (narodowe instytucje kultury, wpisane do rejestru instytucji kultury
Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego):
Muzeum Narodowe (Kraków) - (www.muzeum.krakow.pl)
Muzeum Narodowe w Krakowie zostało utworzone przez Radę Miasta Krakowa w 1879
roku. Muzeum posiada bogaty zbiór dzieł sztuki polskiej i światowej, co stawia je na pozycji
jednej z najważniejszych i najciekawszych kolekcji nie tylko w Polsce. Wraz
z powiększającymi się zbiorami muzeum otrzymywało od miasta, bądź prywatnych
fundatorów budynki z przeznaczeniem na cele wystawiennicze, dzięki czemu dzisiejsza
struktura Muzeum opiera się poza Gmachem Głównym także na ośmiu oddziałach,
mieszczących się w historycznych budynkach w centrum Krakowa. Bezcenne zbiory tworzą
dzieła rzemiosła i sztuki z różnych czasów i pochodzą z różnych rejonów świata, jednak
55
podstawą zbiorów muzeum są dzieła sztuki polskiej lub z Polską związane. W strukturze
organizacyjnej muzeum istnieją wydzielone muzea biograficzne, upamiętniające wybitnych
artystów Krakowa: Jana Matejkę, Józefa Mehoffera, Stanisława Wyspiańskiego i Karola
Szymanowskiego. Muzeum sprawuje opiekę i zarząd nad Muzeum i Biblioteka
Czartoryskich, które są własnością Fundacji Książąt Czartoryskich. W tej kolekcji znajdują
się m.in. Dama z gronostajem Leonarda da Vinci i Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem
Rembrandta.
Muzeum Narodowe (Poznań) - (www.mnp.art.pl)
Muzeum Narodowe w Poznaniu powstało w 1919 roku jako Muzeum Wielkopolskie
w Poznaniu, od 1950 nosi obecną nazwę. Powstało z połączenia kilku historycznych kolekcji;
najstarszą z nich jest Muzeum Starożytności Polskich i Słowiańskich w Wielkim Księstwie
Poznańskim z 1857 roku. Podczas II Wojny Światowej wiele dzieł wywieziono w głąb
Rzeszy, zaś reszty zniszczenia dokonały działania wojenne, zwłaszcza walki w 1945 roku.
Największe straty poniosły zbiory przyrodnicze i etnograficzne. Staraniem poznańskich
muzealników w 1950 roku Muzeum Wielkopolskie w Poznaniu zostało przekształcone w
Muzeum Narodowe w Poznaniu. W kolejnych latach kolekcję rozbudowywano tworząc nowe
działy.
Muzeum Narodowe (Warszawa) - (www.mnw.art.pl)
Muzeum Narodowe w Warszawie założono w 1862 roku jako Muzeum Sztuk Pięknych
w Warszawie. To największe, warszawskie muzeum gromadzi zbiory sztuki starożytnej
(egipskiej, greckiej, rzymskiej), malarstwa polskiego od XIII wieku, a także galerię malarstwa
obcego (włoskie, francuskie, holenderskie, niemieckie i rosyjskie), zbiory numizmatyczne
i rzemiosła artystycznego z całego świata. Muzeum mieści się w modernistycznym Nowym
Gmachu wzniesionym w latach 1927–1938 według projektu Tadeusza Tołwińskiego.
W czasie II Wojny Światowej Muzeum Narodowe w Warszawie utraciło ogromną część
zbiorów.
Państwowe Muzeum na Majdanku (Majdanek) - (www.majdanek.eu)
Państwowe Muzeum na Majdanku powstało już jesienią 1944 roku na części terenu byłego
obozu koncentracyjnego, jako pierwsza tego typu instytucja na świecie. Właściwa nazwa
obozu brzmiała KL Lublin i tak obóz był nazywany oficjalnie od 1943 roku. Potoczna nazwa
56
„Majdanek” pochodzi od dzielnicy Lublina. Ustawą Sejmową z 2 lipca 1947 roku Muzeum
otrzymało status centralnej instytucji państwowej a jej zadaniem było i jest dokumentowanie
i upowszechnianie dziejów oraz upamiętnianie ofiar niemieckiego obozu koncentracyjnego
na Majdanku i niemieckich obozów zagłady w Bełżcu i Sobiborze. Muzeum konserwuje
i zabezpiecza obiekty, urządzenia i relikty obozowe oraz udostępniania je zwiedzającym.
Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau (Oświęcim) - (www.auschwitz.org.pl)
Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu to muzeum utworzone staraniem
byłych więźniów, na mocy ustawy z 1947 roku, celem zachowania "po wsze czasy"
pozostałości po byłym niemieckim, nazistowskim obozie koncentracyjnym i zagłady
Auschwitz-Birkenau. Na Muzeum składają się głównie dwie wielkie części byłego kompleksu
obozowego: Auschwitz I Stammlager i Auschwitz II Birkenau, wraz z ponad 150 obiektami
budowlanymi, ok. 300 ruinami, autentycznymi drogami, rampą, ogrodzeniami, a także
archiwaliami, które przetrwały ewakuację obozu. W Muzeum znajduje się zbiór ponad stu
tysięcy obiektów ruchomych (m.in.: walizki, buty i przedmioty codziennego użytku, pasiaki
i przedmioty więźniarskie oraz przedmioty pochodzenia esesmańskiego). Na terenie Muzeum
prezentowana jest stała wystawa główna oraz kilkanaście tzw. wystaw narodowych,
zorganizowanych przez państwa upamiętniające ofiary-swoich obywateli.
Muzeum Stutthof (Sztutowo) - (www.stutthof.pl)
Muzeum Stutthof w Sztutowie powstało staraniem byłych więźniów KL Stutthof, na mocy
uchwały Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Gdańsku w 1962 roku. Muzeum jest
zorganizowane
na
części
dawnego
nazistowskiego
obozu
koncentracyjnego.
Do najważniejszych zabytków należy częściowo zachowany Stary Obóz, komora gazowa,
komendantura wraz z garażami, przestrzeń ogrodów warzywnych i szklarni. Teren miejsca
pamięci obejmuje także rekonstrukcję krematoriów, puste już dziś pola tzw. Nowego Obozu
i Obozu Żydowskiego. Szczególnie bogate są zgromadzone i przechowywane archiwa
poobozowe.
Muzeum Łazienki Królewskie (Warszawa) - (www.lazienki-krolewskie.pl)
Łazienki Królewskie w Warszawie to zespół pałacowo-parkowy z licznymi zabytkami
klasycystycznymi, założony w XVIII wieku z inicjatywy króla Stanisława Augusta
Poniatowskiego. Całe założenie było zrealizowane przez architektów królewskich: Dominika
57
Merliniego, Jana Chrystiana Kamsetzera i Jana Chrystiana Szucha. Park łazienkowski spełnia
dziś zadania podobne jak w momencie jego utworzenia. Jest miejscem licznych wydarzeń
o charakterze kulturalnym, naukowym i rekreacyjnym.
Muzeum Pałac w Wilanowie (Warszawa) - (www.wilanow-palac.art.pl)
Pałac w Wilanowie to barokowy pałac królewski w warszawskim Wilanowie Królewskim,
wzniesiony w latach 1681–1696 dla króla Jana III Sobieskiego i Marii Kazimiery według
projektu Augustyna Locciego. Pałac wraz z otaczającym parkiem oraz zabudowaniami
zachował niezmienioną formę architektoniczną, walory historyczne i artystyczne mimo
zaborów, wojen i okupacji. Zespół pałacowo-parkowy w Wilanowie jest również miejscem
wydarzeń kulturalnych, koncertów i spotkań. Do najbardziej znanych imprez należą: Letnie
Koncerty Królewskie w Ogrodzie Różanym oraz Międzynarodowa Letnia Akademia Muzyki
Dawnej.
Zamek Królewski na Wawelu - Państwowe Zbiory Sztuki (Kraków) - (www.wawel.krakow.pl)
Zamek Królewski na Wawelu – Państwowe Zbiory Sztuki jest muzeum o charakterze
historycznej rezydencji królewskiej, mieszczącej się na Wzgórzu Wawelskim w Krakowie.
Zamek, którego początki sięgają XI wieku, był na przestrzeni wieków wielokrotnie
rozbudowywany i odnawiany. Liczne pożary, grabieże i przemarsze obcych wojsk, połączone
z niszczeniem rezydencji, powodowały, iż obiekt wielokrotnie odbudowywano w nowych
stylach architektonicznych. Głównym celem muzeum jest zachowanie zabytkowej substancji
Wawelu jako najwyższej rangi pomnika historii, tradycji kulturowej i religijnej narodu
polskiego i ważnego elementu dziedzictwa światowego.
Zamek Królewski w Warszawie – Pomnik Historii i Kultury Narodowej (Warszawa) (www.zamek-krolewski.pl)
Zamek Królewski w Warszawie to barokowo-klasycystyczny zamek królewski znajdujący się
w samym centrum Warszawy. Pierwotnie była to rezydencja książąt mazowieckich.
Przebudowany kolejno przez architektów Matteo Castello i Gaetano Chiaveriego stał się od
XVI wieku siedzibą władz I Rzeczypospolitej: króla i sejmu. W XIX wieku, po upadku
powstania listopadowego, przeznaczony na potrzeby administracji rosyjskiej. Spalony
i ograbiony przez Niemców w 1939 roku, niemal doszczętnie zniszczony w 1944 roku.
58
Po 1971 roku został odbudowany i zrekonstruowany. Obecnie stanowi pomnik historii
i kultury narodowej, pełni funkcje muzealne i reprezentacyjne.
Muzeum Zamkowe w Malborku (Malbork) - (www.zamek.malbork.pl)
Muzeum Zamkowe w Malborku jest muzeum mieszczącym się w historycznym zamku
krzyżackim w Malborku, w którym powołana w 1961 roku placówka kulturalno-naukowa
zgromadziła ponad 40 tys. muzealiów, głównie dzieł rzeźby, malarstwa i rzemiosła
artystycznego. Muzeum jest gospodarzem na zamku, którego dzieje związane są ściśle
z Zakonem Niemieckim Szpitala Najświętszej Marii Panny, zakonem rycerskim, powstałym
w okresie wypraw krzyżowych, którego misją była chrystianizacja ludów pogańskich, w tym
Prusów. W 1309 roku Malbork stał się stolicą państwa zakonnego, które w XIV wieku stało
się jednym z najpotężniejszych krajów południowego wybrzeża Bałtyku a budowany od
I połowy XIV wieku zamek największą warownią tej części Europy.
Centralne Muzeum Morskie (Gdańsk) - (www.cmm.pl)
Centralne Muzeum Morskie przyjmuje za swoje posłannictwo ochronę dziedzictwa
nautologicznego, poprzez gromadzenie i zabezpieczanie zabytków związanych z żeglugą,
szkutnictwem, okrętownictwem, rybołówstwem oraz upowszechnia wiedzę o nich, a także
o morskiej historii Polski i jej gospodarce. Muzeum przyjęło jako podstawowe zadanie
dokumentowanie i popularyzowanie historii i współczesności polskiej gospodarki, techniki
i kultury morskiej. Ze względu na nikłość zachowanych zbiorów historyczno-morskich,
muzeum
podjęło
kilka
inicjatyw,
które
zaowocowały
unikatowymi
kolekcjami.
Przede wszystkim rozpoczęło pionierskie w Polsce systematyczne poszukiwania i badania
podwodne w Bałtyku. Muzeum realizuje swoją misję poprzez prace badawcze, konserwację
zabytków, organizację wystaw i uczestnictwo w stowarzyszeniach muzealniczych.
Muzeum Łowiectwa i Jeździectwa (Warszawa) – (www.muzeum.warszawa.pl)
Muzeum Łowiectwa i Jeździectwa w Warszawie mieści się w dwóch zabytkowych
budynkach na terenie warszawskich Łazienek: Koszarach Kanonistów i Stajni Kubickiego.
Zajmuje się gromadzeniem zabytków oraz popularyzacją wiedzy z zakresu tematyki
przyrodniczej, łowieckiej i hipologicznej. Muzeum organizuje wystawy stałe i ekspozycje
czasowe oraz inne imprezy i zajęcia w oparciu o posiadane zbiory.
59
W budynku Koszarów Kantonistów prezentowane są wystawy stałe (Polski salon myśliwski
XIX/XX w.; W polu i w kniei – sala "Las" i sala "Ptaki"; Oko w oko) oraz wystawy czasowe.
W Stajni Kubickiego mieści się Powozownia im. Zbigniewa Prus-Niewiadomskiego.
Muzeum Żup Krakowskich (Wieliczka) - (www.wieliczka.org.pl)
Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka powstało w 1951 roku z inicjatywy profesora szkoły
średniej w Wieliczce, Alfonsa Długosza. Muzeum mieści się w nieczynnej części - jednej
z najstarszych na świecie kopalni soli kamiennej (Żupa krakowska). Prezentuje historię
górnictwa soli, rozwój techniki kopalnianej, dzieje przemysłu solnego i historię miasta
Wieliczka. Zbiory muzeum liczą ok. 20 tys. eksponatów. Muzeum wraz z całą kopalnią
zostało wpisane w roku 1978 przez UNESCO na pierwszą Międzynarodową Listę
Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego.
Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha (Kraków) - (www.manggha.pl)
Od 1 września 2007 roku Centrum Manggha pełni rolę europejskiego ośrodka Dalekiego
Wschodu. Muzeum Manggha nie ma analogii, nie tylko w Polsce, ale także w Europie
(jedyny podobny ośrodek działa w Hajfie w Izraelu). Od początku swego istnienia łączy
bowiem dwie funkcje: czysto muzealną oraz funkcję aktywnego centrum kultury.
Jego głównym celem staje się upowszechnianie sztuki poprzez działania interdyscyplinarne,
w których główny akcent pada na szeroko rozumianą edukację. Obecność w Muzeum
Manggha bogatej kolekcji dawnej sztuki japońskiej ze zbiorów Muzeum Narodowego
w Krakowie pozwala na wszechstronną prezentację tradycyjnej kultury Japonii.
Instytucja rozszerza również zakres działań na inne kraje Dalekiego Wschodu, przede
wszystkim Chiny i Koreę. Podjęcie nowych tematów staje się możliwe przede wszystkim
dzięki kolekcjom sztuki Dalekiego Wschodu znajdującym się w zbiorach polskich oraz dzięki
współpracy z polskim środowiskiem orientalistycznym i specjalistami różnych dziedzin
kultury i sztuki Dalekiego Wschodu
Muzeum Historii Polski (Warszawa) - (www.muzhp.pl)
Zadaniem Muzeum jest prezentowanie najważniejszych wydarzeń polskiej historii,
ze szczególnym uwzględnieniem polskich tradycji wolnościowych. Muzeum ma również
oddział w Krakowie, w dawnym budynku kina Światowid (Muzeum PRL-u). Muzeum
prowadzi działalność badawczą, edukacyjną i popularyzacyjną. Realizuje również projekty
60
międzynarodowe, służące promocji polskiej historii. Stała ekspozycja muzeum (realizacja
przewidziana na lata 2012-2013) ma mieć charakter interaktywny, posługujący się
nowoczesnymi technikami multimedialnymi
Muzeum II Wojny Światowej (Gdańsk) - (www.muzeum1939.pl)
Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku jest w trakcie tworzenia.
26 listopada 2008 roku Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego przemianował
państwową instytucję kultury Muzeum Westerplatte w Gdańsku, powołaną do życia
1 września 2008 roku, na Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku (Zarządzenie MKiDN nr
41 z dn. 26 listopada 2008 r.). Jednocześnie określił zakres zadań nowej placówki,
stwierdzając że „Przedmiotem działalności Muzeum jest gromadzenie zbiorów dotyczących
historii II wojny światowej, ich ochrona oraz udostępnianie poprzez prowadzenie w
szczególności działalności wystawienniczej, popularyzatorskiej, edukacyjnej i wydawniczej.”
Muzeum Sztuki Nowoczesnej (Warszawa) - (www.artmuseum.pl)
Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie
zostało założone w 2005 roku. Do czasu
wybudowania siedziby, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie prowadzi swą
działalność programową w siedzibie tymczasowej. Zadaniem Muzeum jest prezentacja
dorobku i przemian sztuki polskiej XX i XXI wieku w kontekście międzynarodowym.
Ponadto będzie tworzyło kolekcję sztuki, przedstawiało znaczące najnowsze zjawiska
z dziedziny sztuk wizualnych, filmu, teatru i muzyki, a także wspierało osoby wybitnie
utalentowane. Muzeum stanie się platformą dialogu między tradycją i nowymi prądami, co
pozwoli na stałe odnawianie historycznej pamięci „bliskiej” oraz na społeczne negocjowanie
zmieniającej się hierarchii wartości w szeroko rozumianej dziedzinie kultury. Działalność
muzeum ma służyć podniesieniu poziomu wiedzy i zainteresowania społeczeństwa sztuką
przez budowanie problemowych odniesień do tradycji i historii. Ma rozwijać i wspierać
międzynarodową współpracę zmierzającą do kształtowania europejskiej tożsamości
kulturowej i społecznej. Dotyczyć to będzie zarówno inicjowania przez Muzeum wymiany
artystycznej i naukowej z udziałem artystów i osób pracujących w obszarze kultury –
historyków sztuki najnowszej, kuratorów wystaw, krytyków sztuki – jak i uczestnictwa
Muzeum w międzynarodowym obiegu dzieł sztuki i przedsięwzięć z obszaru kultury
współczesnej. Dzięki swej unikalnej lokalizacji i historycznemu otoczeniu Muzeum będzie
szczególnie powołane do działań stymulujących dialog międzykulturowy.
61
Muzea współprowadzone (organizowane i częściowo finansowane przez Ministra Kultury
i Dziedzictwa Narodowego oraz samorządy terytorialne różnych szczebli i/lub organizacje
pozarządowe, wpisane do rejestru Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego):
Muzeum Narodowe (Kielce) - (www.mnki.pl)
Muzeum Narodowe w Kielcach jest placówką muzealną z ponad 100-letnią tradycją.
W swoich zbiorach posiada cenne eksponaty z dziedziny malarstwa, rzemiosła artystycznego,
sztuki ludowej, archeologii, i przyrody. Główną siedzibą muzeum jest pałac z XVII w.,
należący niegdyś do biskupów krakowskich. Muzeum posiada ekspozycję stałą, ale
organizuje również wystawy czasowe. W pałacu odbywają się koncerty, wykłady, warsztaty
dla dzieci i młodzieży a także imprezy adresowane do rodzin. We wrześniu 2009 Muzeum
zostało uhonorowane Certyfikatem ISO 9001:2008, w 2010 r. pałac został przystosowany dla
osób niepełnosprawnych. Muzeum prowadzi działalność naukowo badawczą i wydawniczą
Muzeum Narodowe (Wrocław) - (www.mnwr.art.pl)
Muzeum Narodowe we Wrocławiu to jedno z głównych muzeów Wrocławia, kontynuujące
tradycję niemieckich muzeów, istniejących w mieście od XIX wieku. Zbiory muzeum
obejmują przede wszystkim malarstwo i rzeźbę, ze szczególnym uwzględnieniem sztuki
Śląska. Muzeum Narodowe we Wrocławiu ma jedną z największych kolekcji sztuki
nowoczesnej w kraju. Stała Wystawa Polskiej Sztuki Współczesnej jest prezentacją dzieł
twórców, którzy odegrali istotną rolę w rozwoju plastyki XX wieku. Wrocławskie Muzeum
promuje polską sztukę współczesną, urządzając wystawy nie tylko w swojej siedzibie, ale
także za granicą (m.in. na festiwalach międzynarodowych w Cagnes-sur-Mer, São Paulo,
New Delhi, w Faenzie). Do Muzeum Narodowego we Wrocławiu należą dwa Oddziały:
Panorama Racławicka i Muzeum Etnograficzne
Muzeum Piastów Śląskich (Brzeg) - (www.zamek.brzeg.pl)
Muzeum w Brzegu jest jedyną instytucją w Polsce powołaną administracyjnie, która zajmuje
się problematyką Piastów Śląskich. Jest jedną z najważniejszych placówek upowszechniania
kultury na terenie miasta Brzegu, a także na terenie województwa opolskiego.
Brzeskie Muzeum jest instytucją, która gromadzi, przechowuje, magazynuje, konserwuje,
opracowuje i udostępnia muzealia w zakresie archeologii, historii, sztuki i rzemiosła
artystycznego o wielowymiarowym znaczeniu dokumentacyjno-historycznym i artystycznym
62
dla przeszłości ogólnonarodowej, a w szczególności do lokalnych dziejów śląskich. Spora
część zgromadzonych muzealiów posiada unikalne wartości o charakterze i znaczeniu
ogólnoeuropejskim. Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu prowadzi również badania
naukowe i działalność oświatowo-upowszechnieniową. Współdziała z instytucjami i
organizacjami o podobnych celach. Zamek brzeski jest miejscem wielu imprez kulturalnych i
naukowych o randze krajowej i międzynarodowej.
Muzeum Sztuki (Łódź) - (www.msl.org.pl)
Muzeum Sztuki w Łodzi jest jedną z najstarszych w Europie placówek specjalizujących się
w sztuce awangardowej. Początek Muzeum Sztuki wyznacza rok 1931, kiedy Władysław
Strzemiński w imieniu grupy "a.r." przekazał Wydziałowi Oświaty i Kultury Magistratu
Miasta Łodzi kolekcję międzynarodowej sztuki nowoczesnej jako depozyt artystów.
W Kolekcji, liczącej do 1939 roku 112 dzieł, z których II Wojnę Światową przetrwało 83,
sąsiadują bez dysonansów dzieła europejskich i polskich przedstawicieli nurtów racjonalnych
i ekspresyjnych w sztuce I połowy XX wieku. Muzeum prowadzi politykę uzupełniania
zbiorów polegającą na łączeniu awangardy lat trzydziestych z poszukiwaniami sztuki
najnowszej.
Muzeum realizuje konsekwentną promocję polskiej sztuki awangardowej za granicą.
Szczególne znaczenie mają wystawy poświęcone konstruktywizmowi w Polsce oraz sztuce
współczesnej. Najważniejsze wystawy zagraniczne to: "Konstruktywizm w Polsce" w
Folkwang Museum w Essen oraz w Rijksmuseum Kroller-Muller w Ottero (1973) i
"Presences polonaises, l'art. vivant autour du Musee de Lodz" w Centre Pompidou w Paryżu
(1983) - wystawa będąca najobszerniejszą prezentacją sztuki polskiej XX wieku w Europie
Zachodniej. Muzeum, poza działalnością wystawienniczą i krytyczną, prowadzi także
działalność naukową, edukacyjno-popularyzatorską i edytorską.
Muzeum - Zamek (Łańcut) - (www.zamek-lancut.pl)
Zamek w Łańcucie jest jedną z najpiękniejszych rezydencji arystokratycznych w Polsce.
Słynie ze znakomitych wnętrz mieszkalnych oraz niezwykle interesującej kolekcji pojazdów
konnych. Zespół pałacowy otacza stary, malowniczy park w stylu angielskim, w którym
wznoszą się liczne pawilony i zabudowania gospodarcze, ściśle niegdyś związane
z codziennym życiem łańcuckiej rezydencji.
63
Muzeum Józefa Piłsudskiego (Sulejówek) - (www.muzeumpilsudski.pl)
Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku to muzeum biograficzne założone w 2008 roku
przez Fundację Rodziny Józefa Piłsudskiego i Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa
Narodowego. Dokumentuje życie Józefa Piłsudskiego. Otwarcie muzeum planowane jest
w 2016 roku. Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku jest kontynuatorem Muzeum Józefa
Piłsudskiego w Warszawie istniejącym do 1939 roku w Belwederze.
Muzeum mieści się w willi Milusin, w której od 1923 roku mieszkał z rodziną Józef Piłsudski,
w willi Otrando, pierwszym domu Piłsudskich zakupionym w 1921 roku i w willi Bzów.
Częścią muzeum będzie także dawny ogród.
Muzea współprowadzone (organizowane i częściowo finansowane przez samorządy
terytorialne różnych szczebli i/lub organizacje pozarządowe oraz Ministra Kultury
i Dziedzictwa Narodowego, wpisane do rejestru organizatorów samorządowych):
Muzeum Historii Żydów Polskich (Warszawa) – (www.jewishmuseum.org.pl)
Inicjatywa utworzenia Muzeum Historii Żydów Polskich narodziła się w Stowarzyszeniu
Żydowski Instytut Historyczny i stopniowo zyskała uznanie zarówno w Polsce, jak i na
świecie. Dzięki wsparciu indywidualnych oraz instytucjonalnych darczyńców z całego świata
możliwe było rozpoczęcie w 1995 r. prac nad projektem Muzeum i kontynuowanie ich – jako
inicjatywy społecznej – aż do roku 2005. Patronat nad tworzeniem Muzeum objął Prezydent
RP, a pod przewodnictwem Prezydenta Izraela działa Międzynarodowy Komitet Honorowy
Muzeum, w skład którego wchodzą wybitne osobistości z wielu krajów.
Dzięki funduszom otrzymanym głównie od osób prywatnych i fundacji z USA, Niemiec,
Wielkiej Brytanii i Polski możliwe stało się opracowanie projektów przyszłego Muzeum,
zgromadzenie unikatowej dokumentacji o polskich judaikach na świecie, a także obudzenie
szerokiego poparcia międzynarodowego, które jest konieczne dla zebrania funduszy
potrzebnych do projektowania i produkcji Wystawy Głównej.
Muzeum ma stać się punktem odniesienia dla wszystkich zainteresowanych dziedzictwem
Żydów polskich oraz znakiem dokonującego się przełomu we wzajemnych stosunkach
Polaków i Żydów. Sto tysięcy Żydów przyjeżdżających corocznie do Polski znajdzie w nim
najważniejsze informacje, które pozwolą im świadomie kształtować własne plany podróży do
miejsc ich rodzinnej historii. Istnienie Muzeum powinno wspomóc rozwój tożsamości
żydowskiej, wśród odradzającej się wspólnoty Żydów polskich, a jednym z jego zadań będzie
64
wspieranie wielu inicjatyw lokalnych i ogólnopolskich, podjętych w demokratycznej Polsce,
by na nowo przemyśleć doświadczenie współżycia obu społeczności.
Muzeum Literatury im. A. Mickiewicza (Warszawa) - (www.muzeumliteratury.pl)
Muzeum powstało w 1950 roku. Celem i zadaniem Muzeum Literatury jest wszechstronne
zainteresowanie się i otoczenie opieką spuścizn i pamiątek związanych z literaturą polską, jej
twórcami, a także szeroko pojętym życiem literackim w Polsce w sensie terytorialnym
i historycznym. Jest nim również upowszechnianie w szerokim zakresie wiedzy
o poszczególnych pisarzach, życiu literackim i literaturze polskiej od początków jej istnienia
po dzień dzisiejszy. Wystawy muzealne adresowane są do młodzieży szkolnej, miłośników
literatury i miłośników twórczości poszczególnych pisarzy. Zbiory Muzeum: rękopisy,
książki, dzieła sztuki, dokumentacja fotograficzna i dźwiękowa są systematycznie
powiększane, opracowywane i udostępniane publiczności. Publikowane są katalogi zbiorów
i wystaw, a od 1959 roku ukazuje się wydawnictwo „Blok – Notes Muzeum Literatury”.
Muzeum posiada w swoim dorobku także druki bibliofilskie. Muzeum Literatury prowadzi
szeroką współpracę z muzeami krajowymi i zagranicznymi, czego wyrazem są liczne wspólne
przedsięwzięcia promujące polską literaturę i kulturę.
Muzeum Narodowe (Szczecin) – (www.muzeum.szczecin.pl)
Muzeum Narodowe w Szczecinie jest największą instytucją kultury na Pomorzu Zachodnim.
Należy do grupy siedmiu polskich muzeów wyróżnionych w nazwie tytułem „narodowe” – ze
względu na rangę i ponadregionalne znaczenie posiadanych zbiorów.
Muzeum gromadzi, chroni, zapewniając trwałość istnienia, opracowuje i udostępnia
powierzone dziedzictwo narodowe: dzieła sztuki oraz zabytki kultury materialnej – muzealia
archeologiczne, etnograficzne i nautologiczne. Istotnym celem jest tworzenie szerokiej
płaszczyzny wymiany myśli naukowej w różnych dyscyplinach wiedzy – zgodnie z profilem
posiadanych kolekcji. Swoją misję Muzeum realizuje poprzez prezentację zbiorów w ramach
stałych ekspozycji, organizowanie wystaw czasowych oraz różnorodnych wydarzeń
artystycznych, konferencji naukowych, spotkań popularno-naukowych, a także działalność
edukacyjną i wydawniczą. Będąc instytucją zaufania publicznego, jest depozytariuszem
pamięci o przeszłości, ale również żywym centrum kultury – miejscem, które aktywnie
uczestniczy w procesie kształtowania świadomości historycznej i postaw społecznych
65
w duchu wielokulturowego, transgranicznego dialogu i współpracy buduje regionalną,
narodową oraz europejską tożsamość Pomorza Zachodniego i jego mieszkańców
Muzeum Śląskie (Katowice) - (www.muzeumslaskie.pl)
Początki Muzeum Śląskiego sięgają 1924 roku, kiedy powołano Towarzystwo Muzeum Ziemi
Śląskiej. Jego zadaniem było gromadzenie pamiątek kultury materialnej i duchowej
wytworzonych na Śląsku. Do dziś w muzeum zgromadzono ponad 109 tys. eksponatów
z różnych dziedzin sztuki, a także archeologii, etnografii, historii i fotografii oraz plastyki
nieprofesjonalnej. W 1991 roku utworzono Oddział Muzeum Śląskiego – Centrum
Scenografii Polskiej, nie mające odpowiednika w muzealnictwie polskim, które w swoich
zbiorach posiada projekty dekoracji oraz kostiumów teatralnych, rekwizyty, lalki, a także
kostiumy z najgłośniejszych inscenizacji ostatniego pięćdziesięciolecia.
Muzeum Lubelskie (Lublin) - (www.zamek-lublin.pl)
Muzeum Lubelskie w Lublinie należy do najstarszych i największych muzeów we wschodniej
Polsce. Ma cztery oddziały na terenie Lublina i pięć zamiejscowych. Główna siedziba
muzeum i większość jego oddziałów to wysokiej klasy zabytki. Muzeum Lubelskie na Zamku
posiada wiele stałych wystaw tematycznych są to: ekspozycja archeologiczna, wystawa monet
i medali od X do XX w., sztuka ludowa regionu lubelskiego, galeria polskiego malarstwa od
XVII do XX w. (m.in. "Unia Lubelska" Jana Matejki), a także malarstwa obcego od XVII do
XIX w. Na wystawie uzbrojenia prezentowane są militaria w przekroju czasowym od
średniowiecza do II wojny światowej, natomiast w galerii sztuki zdobniczej są eksponowane
wyroby z srebra, ceramika, zegary, meble oraz tkaniny. Na Zamku znajduje się też Kaplica
Trójcy Świętej z bezcennymi malowidłami bizantyńsko-ruskimi z 1418 r.
Muzeum Dom Rodzinny Ojca Świętego Jana Pawła II (Wadowice) (www.domrodzinnyjanapawla.pl)
Dom Rodzinny Ojca Świętego Jana Pawła II w Wadowicach to muzeum dokumentujące
życie i działalność kapłańską Jana Pawła II. Muzeum jest w trakcie organizacji. W
październiku 2009 roku zawarto porozumienie pomiędzy Kurią a władzami państwowymi o
utworzeniu nowej placówki kultury Muzeum – Dom Rodzinny Ojca Świętego Jana Pawła II
w Wadowicach.
66
Muzeum Narodowe (Gdańsk) - (www.muzeum.narodowe)
Muzeum Narodowe w Gdańsku należy do najstarszych w Polsce. Dziedziczy zbiory i tradycje
dwóch instytucji – Muzeum Miejskiego i Muzeum Rzemiosł Artystycznych. Gmach Główny
Muzeum to późnogotycki klasztor franciszkański, adaptowany do celów muzealnych w latach
1867–1871. W głównym gmachu
mieści się Oddział Sztuki Dawnej. Muzeum posiada
jeszcze sześć oddziałów: W Oliwie, w Pałacu Opatów mieści się Oddział Sztuki
Nowoczesnej, a w Spichlerzu Opackim Oddział Etnografii. Zielona Brama jest miejscem
wystaw czasowych. Zbiory fotograficzne prezentuje Gdańska Galeria Fotografii na Głównym
Mieście w Gdańsku. W dworku Józefa Wybickiego, w Będominie koło Kościerzyny, jest
Muzeum Hymnu Narodowego, a w Waplewie Wielkim powołano do życia Muzeum Tradycji
Szlacheckiej.
Przykłady muzeów prowadzonych przez samorządy różnych szczebli, osoby prywatne, szkoły i
kościoły oraz organizacje pozarządowe
Muzeum Etnograficzne (Kraków) - (www.etnomuzeum.eu)
Forma organizacyjno-prawna: samorządowa instytucja kultury, której organizatorem jest
samorząd województwa
Muzeum Etnograficzne w Krakowie posiada w swojej kolekcji obiekty polskie, około 13%
to zbiory z krajów Europy (przede wszystkim zbiory huculskie, białoruskie i z Bałkanów).
Dysponuje też eksponatami z terenów pozaeuropejskich. Większość obiektów pochodzi
z XIX i pierwszej połowy XX wieku, choć są i starsze, jak na przykład XVII-wieczne
fragmenty ikonostasów czy XVIII-wieczne zbiory tybetańskie. Szczególnie wartościowe
są zbiory archiwalne: rękopisy, rysunki, fotografie i klisze szklane, zbiory pocztówek
i druków ulotnych. Kolekcje udostępniane są na wystawie stałej (polska kultura ludowa) oraz
podczas wystaw czasowych. Wszystkie zasoby magazynowe i biblioteczne są udostępniane
publicznie i można z nich korzystać w celach badawczych.
Muzea Uniwersytetu Jagiellońskiego (Kraków)- (www.uj.edu.pl/uniwersytet/muzea)
Forma organizacyjno-prawna: muzeum uniwersyteckie
Do najstarszych i najzasobniejszych muzeów uniwersyteckich zaliczane są muzea utworzone
przez Uniwersytet Jagielloński (www.uj.edu.pl/uniwersytet/muzea), Uniwersytet Wrocławski
(www.muzeum.uni.wroc.pl) i Uniwersytet Warszawski (www.muzeumuw.edu.pl).
67
Muzea Uniwersytetu Jagiellońskiego są jednostkami organizacyjnymi (pozawydziałowymi)
uniwersytetu. Realizują zadania o charakterze naukowym, oświatowym i dydaktycznym.
Do zadań muzeów należy w szczególności gromadzenie, opracowywanie, przechowywanie,
konserwacja i udostępnianie przedmiotów związanych z historią Uniwersytetu, a także
historią nauki, kultury i sztuki. Uniwersytet Jagielloński posiada następujące muzea:
Collegium Maius, Farmacji, Wydziału lekarskiego, Zoologiczne, Ogrodu Botanicznego,
Geologiczne, Antropologiczne, Anatomii, Anatomopatologiczne, Paleobotaniczne.
Muzeum Błogosławionego Ks. Jerzego Popiełuszki (Muzeum kościelne w Archidiecezji
Warszawskiej) - (www.popieluszko.net.pl/muzeum/).
Forma organizacyjno-prawna: muzeum kościelne
Muzea kościelne prowadzone są przez kościoły rożnych wyznań. Gromadzą głównie zabytki,
do których zalicza się najczęściej tzw. święte obrazy i rzeźby, ponadto wszystko to, co w
kościołach służyło chwale Bożej, co było związane z kultem liturgicznym, a zatem: wytwory
rzemiosła artystycznego w dziedzinie snycerki, złotnictwa, tkanin artystycznych i haftów.
Nierzadko w muzeach kościelnych znajdują się także dzieła o charakterze świeckim, np.
portrety różnych osób (zasłużonych dla Kościoła) albo szkło, porcelanę, srebra stołowe, także
meble i dawne stroje, dewocjonalia domowe i osobiste. Muzeum Błogosławionego Ks.
Jerzego Popiełuszki upamiętnia jego życie i męczeńską śmierć.
Muzeum Jana Kasprowicza (Zakopane) - (www.harenda.com.pl)
Forma organizacyjno-prawna: organizacja pozarządowa
Stowarzyszenie sprawuje opiekę nad grobowcem i domem Jana Kasprowicza, a także nad
innymi składnikami materialnej spuścizny Poety i jego najbliższej rodziny w zakopiańskiej
Harendzie. Prowadzi samodzielne działania w zakresie promocji twórczości Kasprowicza
i epoki, w której tworzył. Współdziała z licznymi ośrodkami naukowymi polonistycznymi
i slawistycznymi.
68
II. Muzyka i sztuki sceniczne
Muzyka i sztuki sceniczne jest to obszar działalności określany w ustawie o organizowaniu
i prowadzeniu działalności kulturalnej mianem działalności artystycznej, a podmioty, które
te działania prowadzą mają status instytucji artystycznych. W Polsce są to m.in.: teatry, opery,
operetki, orkiestry, filharmonie, zespoły pieśni i tańca oraz instytuty. Poza działalnością
artystyczną instytucje te zajmują się edukacją kulturalną, wspierają szkolnictwo artystyczne,
gromadzą i przechowują dokumentację związaną z zakresem swojej działalności oraz inicjują
i prowadzą badania naukowe.
Obszerna informacja na temat działalności instytucji artystycznych znajduje się na dwóch
portalach internetowych: (www.e-teatr.pl) i (www.taniecpolska.pl).
Instytucje artystyczne o znaczeniu narodowym (narodowe instytucje kultury, wpisane do
rejestru instytucji kultury Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego):
Narodowy Instytut Fryderyka Chopina (Warszawa) – (www.pl.chopin.nifc.pl/institute/)
Narodowy Instytut Fryderyka Chopina powstał w 2001 roku decyzją polskiego parlamentu.
Do podstawowych zadań Instytutu należy prowadzenie badań naukowych oraz popularyzacja
wiedzy o Fryderyku Chopinie i jego muzyce. Wydaje publikacje, organizuje koncerty,
konferencje i kursy. Gromadzi archiwalia i obiekty muzealne. Sprawuje kontrolę nad
wykorzystaniem
wizerunku
i
nazwiska
Fryderyka
Chopina.
Instytut
współdziała
z instytucjami i organizacjami Chopinowskimi na całym świecie. Prowadzi też internetowe
Centrum Informacji Chopinowskiej
Instytut Teatralny (Warszawa) - (www.instytut-teatralny.pl/instytut-teatralny)
Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego zajmuje się promocją, dokumentacją
i animacją polskiego życia teatralnego. Instytut inspiruje publiczną debatę o współczesnym
polskim teatrze, poszerza perspektywy towarzyszącej mu refleksji naukowej, wspiera
działalność badawczą i edukacyjną. Instytut prowadzi edukację teatralną, organizuje imprezy
służące międzynarodowej promocji polskiego teatru, w tym m.in. wystawy i różnorodne
ekspozycje. Istotną jego działalnością jest dokumentowanie bieżącego życia teatralnego oraz
ochrona istniejących zbiorów dokumentów i pamiątek, związanych z teatrem. Gromadzi,
przetwarza i aktualizuje informacje o polskim życiu teatralnym oraz wydaje publikacje w
69
Polsce i za granicą. Współpracuje ze stowarzyszeniami oraz instytucjami krajowymi
i zagranicznymi.
Instytut Muzyki i Tańca (Warszawa) - (www.imit.org.pl)
Instytut Muzyki i Tańca współtworzy i upowszechnia kulturę teatralną, m.in. poprzez
przygotowywanie i wystawianie dzieł dramatycznych z narodowego i światowego repertuaru
oraz prowadzenie zawodowego zespołu teatralnego. Zajmuje się analizą funkcjonowania
środowisk tańca i muzyki. Prowadzi działalność dokumentacyjną i archiwizacyjną, wspiera
instytucje kultury oraz organizacje pozarządowe oraz inicjuje nowe programy z zakresu
kultury teatralnej. Instytut uczestniczy także w wymianie informacji i doświadczeń pomiędzy
krajowymi i międzynarodowymi organizacjami branżowymi, organizuje warsztaty i szkolenia
oraz zleca badania naukowe.
Teatr Narodowy (Warszawa) - (www.narodowy.pl)
Teatr Narodowy to najstarszy, obecnie istniejący, teatr w Polsce. Został założony w 1765
roku przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. To jeden z trzech teatrów o statusie
instytucji narodowej, o szczególnym znaczeniu dla polskiej kultury (oprócz Teatru
Narodowego w Warszawie, podobny status posiada jeszcze jeden teatr dramatyczny,
Narodowy Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie oraz Teatr Wielki – Opera
Narodowa w Warszawie). Głównym zadaniem Teatru jest przygotowywanie i wystawianie
dzieł dramatycznych z narodowego i światowego repertuaru. Ponadto zajmuje się
działalnością edukacyjną, promocyjną oraz upowszechnianiem sztuki i kultury teatralnej.
Uczestniczy również w kształceniu kadr artystycznych i technicznych
Narodowy Stary Teatr (Kraków) – (www.stary-teatr.krakow.pl)
Narodowy
Stary
Teatr
im.
Heleny
Modrzejewskiej
w
Krakowie
to
jeden
z najstarszych teatrów w Polsce. Początki jego działalności datują się na początek lat 80,
wieku XVIII. Jako jedyny polski teatr należy do Europejskiej Sieci Teatrów Mitos21, która
skupia najważniejsze sceny teatralne w Europie. Teatr tworzy, upowszechnia i chroni dobra
kultury. Zamawia, przygotowuje i publicznie przedstawia utwory literackie i artystyczne w
formie widowisk scenicznych, drukiem, dźwiękiem i obrazem, m.in. przy wykorzystaniu
środków masowego przekazu.
70
Teatr Wielki – Opera Narodowa (Warszawa) – (www.teatrwielki.pl)
Teatr Wielki
– Opera Narodowa to instytucja, która uznawana jest za pierwszą scenę
operową i baletową w Polsce. Kultywuje i wzbogaca swoją działalnością historyczne tradycje
kulturalne. Popularyzuje i promuje współczesną polską twórczość muzyczną. Teatr
w szczególności przygotowuje i wystawia dzieła operowe, baletowe i muzyczne z
narodowego i światowego repertuaru. Ponadto prowadzi Muzeum Teatralne i jest
organizatorem Międzynarodowego Konkursu Wokalnego im. Stanisława Moniuszki. Bierze
czynny udział w kształceniu kadr artystycznych i technicznych. Teatr realizuje swoje zadania
we współpracy z polskimi i zagranicznymi instytucjami kultury, edukacyjnymi i naukowymi,
organami administracji państwowej i samorządowej, organizacjami pozarządowymi,
mediami, a także innymi osobami i jednostkami organizacyjnymi nieposiadającymi
osobowości prawnej.
Polska Orkiestra Sinfonia Iuventus (Warszawa) – (www.sinfoniaiuventus.pl)
Polska Orkiestra Sinfonia Iuventus jest orkiestrą, która skupia najzdolniejszych absolwentów
wszystkich uczelni muzycznych. Tworzy im warunki dla artystycznego debiutu i zapewnia
kontynuację profesjonalnej edukacji pod kierunkiem wybitnych znawców sztuki. Młodzi
instrumentaliści pod opieką najlepszych polskich i zagranicznych dyrygentów dążą
do uzyskania
możliwie
najwyższego
standardu
wykonań
orkiestrowych.
Orkiestra
upowszechnia kulturę muzyczną w kraju i poza jego granicami. Organizuje koncerty
symfoniczne, kameralne, z udziałem solistów oraz bierze udział w nagraniach
fonograficznych, radiowych i telewizyjnych.
Filharmonia Narodowa (Warszawa) - (www.filharmonia.pl)
Filharmonia Narodowa kultywuje i rozwija tradycje muzyki polskiej. Organizuje koncerty
przy pomocy zespołów własnych i obcych, angażując przy tym wybitnych artystów polskich
i zagranicznych. Zajmuje się także działalnością promocyjną, wydawniczą i publicystyczną.
Inicjuje i prowadzi akcje upowszechniania muzyki wśród dzieci i młodzieży.
71
Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia (Katowice) – (www.nospr.org.pl)
Celem działalności Orkiestry jest ukazywanie bogactwa muzyki polskiej i światowej
spuścizny muzycznej w kraju i za granicą a także popularyzacja współczesnej twórczości
muzycznej a w szczególności muzyki polskiej. Orkiestra dokonuje nagrań muzycznych oraz
wykonuje koncerty antenowe dla Polskiego Radia. Bierze udział w nagraniach
koprodukcyjnych, wydarzeniach i imprezach organizowanych przez Polskie radio.
Przygotowuje i realizuje koncerty symfoniczne i kameralne, angażując do swoich
przedsięwzięć muzycznych artystów wykonawców krajowych i zagranicznych. Orkiestra
współpracuje ze szkolnictwem artystycznym w zakresie właściwego doboru nowych kadr
artystycznych.
Instytucje artystyczne współprowadzone (organizowane i częściowo finansowane przez
Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz samorządy terytorialne różnych szczebli
i/lub organizacje pozarządowe, wpisane do rejestru Ministra Kultury i Dziedzictwa
Narodowego):
Ośrodek Praktyk Teatralnych „Gardzienice” (Gardzienice) - (www.gardzienice.art.pl)
Ośrodek ma charakter eksperymentalny. Wypracowuje niekonwencjonalne formy kulturowe
poprzez teatr, edukację, badania tradycji, gromadzenie dokumentacji, jej opracowanie
i upowszechnianie w kraju i za granicą. Łączy działalność kulturalną z ekologią. Wspiera
i promuje twórczość w zakresie teatru, muzyki, sztuk plastycznych i kultur tradycyjnych,
w tym uznanych za archaiczne i wymierające. Zajmuje się ochroną i promocją dziedzictwa
kulturowego. Realizuje spektakle teatralne na występach gościnnych w kraju i za granicą.
Prowadzi działalność edukacyjną i wystawienniczą oraz organizuje spotkania literackie
a także ekspedycje artystyczno-naukowe na terenach kultur tradycyjnych, archaicznych
i wymierających.
Międzynarodowy Festiwal Wratislavia Cantas (Wrocław) - (www.wratislaviacantans.pl)
Głównym zadaniem Festiwalu jest coroczna organizacja Międzynarodowego Festiwalu
„Wratislavia Cantas”. Instytucja prezentuje i upowszechnia muzyczny dorobek polskiej
kultury narodowej, a także najbardziej wartościowe dzieła światowej literatury muzycznej.
Promuje młodych artystów Mzyków i tworzy warunki do rozwoju ich twórczości. Zajmuje się
edukacją muzyczną dzieci i młodzieży. Współpracuje ze środowiskiem artystycznym,
72
naukowym i społecznym ruchem kulturalnym. Organizuje festiwale, interdyscyplinarne
imprezy artystyczne z różnych dziedzin sztuki. Tworzy bazę do badań naukowych z zakresu
wokalistyki solowej i chóralnej organizując, m.in.: sesje i sympozja naukowe.
Europejskie
Centrum
Muzyki
Krzysztofa
Pendereckiego
(Lusławice)
–
(www.eucemusic.org)
Podstawową działalnością Centrum jest kształcenie najbardziej uzdolnionych młodych
muzyków z całego świata. Centrum organizuje spotkania utalentowanych młodych muzyków,
pedagogów i profesorów w dziedzinie nauk humanistycznych służące wymianie doświadczeń,
wspólnej nauce i studiom w duchu środkowoeuropejskiej
tradycji muzycznej. Istotnym
przedsięwzięciem instytucji jest wybudowanie campusu i sali koncertowej w Lusławicach.
Centrum współpracuje z osobami fizycznymi, osobami prawnymi i jednostkami
organizacyjnymi nie posiadającymi osobowości prawnej.
Filharmonia Zielonogórska (Zielona Góra) - (www.filharmoniazg.pl)
Celem działania Filharmonii jest prowadzenie działalności artystycznej w dziedzinie muzyki.
Podstawowym zadaniem Filharmonii jest zaspokajanie potrzeb i aspiracji kulturalnych
społeczeństwa, umożliwianie wszechstronnego rozwoju osobowości, kształtowanie postaw
i zasad współżycia społecznego oraz godne reprezentowanie kultury polskiej za granicą.
Filharmonia upowszechnia historyczny i współczesny dorobek kultury narodowej
i światowej. Zajmuje się edukacją kulturalną i wychowaniem przez sztukę, zwłaszcza
przygotowaniem dzieci i młodzieży do roli przyszłych współtwórców i odbiorców kultury.
Tworzy warunki sprzyjające rozwojowi twórczości i talentów twórczych. Organizuje
imprezy i akcje kulturalne, ze szczególnym uwzględnieniem form muzycznych. Prowadzi
współpracę i wymianę kulturalną z partnerami zagranicznymi. Bierze udział w organizacji
międzynarodowych imprez kulturalnych służących poznawaniu i zbliżaniu kultur narodów
współpracujących z Polską.
Instytucje artystyczne współprowadzone (organizowane i częściowo finansowane przez
samorządy terytorialne różnych szczebli i/lub organizacje pozarządowe oraz Ministra Kultury
i Dziedzictwa Narodowego, wpisane do rejestru organizatorów samorządowych):
73
Teatr Polski (Wrocław) - (www.teatrpolski.wroc.pl)
Teatr Polski we Wrocławiu został założony w 1949 roku. Głównym celem działalności teatru
jest tworzenie spektakli i popularyzacja dorobku polskiej i światowej kultury teatralnej oraz
dyscyplin tworzących teatr. Swój cel teatr realizuje poprzez wystawianie spektakli teatralnych
oraz organizację interdyscyplinarnych przedsięwzięć artystycznych. Jego działalność
impresaryjna dotyczy krajowej i zagranicznej wymiany kulturalnej. Prowadzi własną galerię
sztuki, działalność wydawniczą, fonograficzną oraz realizuje nagrania w różnych technikach
teatralnych. Zajmuje się działalnością edukacyjną młodzieży i dorosłych.
Opera Wrocławska (Wrocław) - (www.opera.wroclaw.pl)
Opera Wrocławska popularyzuje kulturę i sztuki muzyczne oraz teatralne organizując, m.in.:
widowiska operowe, baletowe, teatralne i koncerty. Zajmuje się udzielaniem pomocy
dydaktycznej i materialnej oraz dokształcaniem uzdolnionej muzycznie młodzieży.
Współpracuje ze szkołami artystycznymi w zakresie przygotowywania kadr artystycznych dla
opery. Wspólnie z krajowymi i zagranicznymi instytucjami kultury organizuje wymianę
artystyczną twórców.
Teatr im. S. Jaracza (Olsztyn) – (www.teatr.olsztyn.pl)
Podstawowym celem Teatru jest organizowanie i prowadzenie działalności artystycznej
w dziedzinie teatru dramatycznego i innych form teatralnych, w tym muzycznych,
pantomimicznych i baletowych. Teatr tworzy własne programy edukacji teatralnej dla dzieci i
młodzieży. Prowadzi działalność informacyjną, wydawniczą i promocyjną. Ważnym aspektem
działalności teatru jest prowadzenie Policealnego Studium Aktorskiego z uprawnieniami
wyższej szkoły publicznej. Organizuje przeglądy i festiwale. Współpracuje z innymi regionami
europejskimi w celu realizacji wspólnych programów i wymiany dokonań artystycznych.
Teatr Żydowski (Warszawa) – (www.teatr-zydowski.art.pl)
Teatr Żydowski im. Estery Rachel i Idy Kamińskich powstał w 1950 roku, w wyniku
połączenia dwóch zespołów: Dolnośląskiego Teatru Żydowskiego we Wrocławiu i Teatru
Żydowskiego w Łodzi. Początkowo działał w obu tych miastach i występował gościnnie
w całej Polsce. W 1955 roku przeniósł się do Warszawy. Przedmiotem działania Teatru
Żydowskiego w Warszawie jest pamięć i upowszechnianie kultury teatralnej żydowskiej
74
poprzez organizowanie widowisk teatralnych przy pomocy zawodowych zespołów
aktorskich. Teatr prowadzi działalność edukacyjną, kulturalno-oświatową i wydawniczą.
Od początku istnienia w
repertuarze Teatru spotykały się i przeplatały trzy nurty
repertuarowe. Pierwszy z nich to klasyka literatury i teatru jidysz, drugi to sztuki spoza
kanonu literatury jidysz, podejmujące tematykę żydowską. Trzeci nurt stanowią spektakle
rewiowe i kabaretowe. To jedyny Teatr Żydowski w Polsce i jeden z dwóch w Europie
stałych teatrów wystawiających spektakle w języku jidysz.
Teatr Wierszalin (Supraśl) - (www.wierszalin.pl)
Oblicze teatru cechuje niezwykła prostota, spektakle nasycone są muzyką i śpiewem,
drewniane rzeźby, figury i maski współistnieją z żywymi aktorami. Charakterystyczna
estetyka teatru wywodzi się z fascynacji dziedzictwem kulturowym pogranicza europejskiej
cywilizacji. Teatr porównywany jest przez krytykę do takich światowych zjawisk teatralnych
jak „Teatr LABORATORIUM“ Jerzego Grotowskiego czy "Cricot 2" Tadeusza Kantora.
Opera i Filharmonia Podlaska – Europejskie Centrum Sztuki (Białystok) –
(www.opera.bialystok.pl)
Opera i Filharmonia Podlaska – Europejskie Centrum Sztuki w Białymstoku jest obecnie
uznawana za największą instytucję artystyczną na terenie północno-wschodniej Polski
i najnowocześniejsze centrum życia kulturalnego w tej części Europy. Instytucja jest
ośrodkiem artystycznym otwartym na środowiska mniejszości narodowych, zainteresowanym
współpracą z krajami Europy Wschodniej i krajami nadbałtyckimi. W jej repertuarze znajdują
się spektakle operowe, muzyczne, teatralne, a ponadto koncerty symfoniczne i – w ramach
sceny impresaryjnej – koncerty muzyki jazzowej, rockowej oraz alternatywnej. W obiekcie
Opery i Filharmonii Podlaskiej swoją siedzibę mają: Orkiestra Opery i Filharmonii
Podlaskiej, Chór Opery i Filharmonii Podlaskiej, Chór Dziecięcy Opery i Filharmonii
Podlaskiej oraz zespoły kameralne.
Teatr Wielki (Poznań) – (www.opera.poznan.pl)
Podstawowym celem działalności teatru jest upowszechnianie kultury i tworzenie
przedstawień w dziedzinie twórczości muzyczno-teatralnej, operowej i baletowej w kraju
i zagranicą. Teatr organizuje wspólnie z innymi organizacjami społecznymi i kulturalnymi
przedstawienia odnoszące się do popularyzacji i tworzenia kultury muzyczno-teatralnej,
75
baletowej i operowej, a także realizuje we własnym zakresie i we współpracy z innymi
podmiotami nagrania i transmisje audiowizualne. Prowadzi edukację i wspiera amatorski ruch
artystyczny. Współpracuje ze szkolnictwem artystycznym a także zaangażowany jest
w działalność szkoleniowo-dydaktyczną i impresaryjno-menedżerską w kraju i zagranicą.
Opera Nova (Bydgoszcz) – (www.opera.bydgoszcz.pl)
Do podstawowego zakresu działalności Opery należy popularyzacja kultury muzycznej,
teatralnej i baletowej. Opera organizuje przy pomocy własnych i obcych zawodowych
zespołów i solistów, m.in. przedstawienia operowe, operetkowe, musicalowe i baletowe oraz
koncerty. Zajmuje się edukacją kulturalną i wychowaniem poprzez sztukę. Opera
w realizowaniu swych zadań statutowych współpracuje z organizacjami społecznymi
i kulturalnymi.
Filharmonia Pomorska (Bydgoszcz) - (www.filharmonia.bydgoszcz.pl)
Celem działania Filharmonii jest prowadzenie działalności artystycznej w dziedzinie muzyki
z udziałem twórców i wykonawców posiadających odpowiednie kwalifikacje zawodowe.
Instytucja kształtuje, prezentuje i upowszechnia historyczny i współczesny dorobek kultury
narodowej i światowej. Niezwykle ważną rolę w działalności artystycznej Filharmonii
Pomorskiej zajmują dwa festiwale: organizowane od 1963, Bydgoskie Festiwale Muzyczne
oraz – odbywające się od 1966 w cyklu trzyletnim – Międzynarodowe Festiwale Musica
Antiqua Europae Orientalis, połączone z kongresami muzykologicznym i slawistycznym.
Ponadto prowadzi współpracę i wymiany kulturalne z partnerami zagranicznymi.
Teatr Wybrzeże (Gdańsk) – (www.teatrwybrzeze.pl)
Celem działania Teatru jest aktywny udział w życiu kulturalnym miasta, regionu i kraju,
poprzez realizację i prezentację najwyższej jakości widowisk teatralnych, opartych
na najbardziej wartościowych dziełach literatury oraz zaspokajanie społecznych potrzeb
uczestnictwa w kulturze. Teatr realizuje swoje zadania w szczególności poprzez:
przygotowanie premier teatralnych w siedzibie własnej i poza nią, wystawianie spektakli
z wykorzystaniem własnego zespołu oraz zaproszonych artystów. Organizuje widowiska
teatralne i pozateatralne związane, m.in. z wernisażami, wystawami, koncertami i recitalami.
Prowadzi edukację teatralną, z uwzględnieniem obszaru potrzeb społecznych osób
niepełnosprawnych. Na terenie całego kraju, w przeważającej większości w dużych miastach,
76
działają liczne instytucje artystyczne zajmujące się muzyką i szeroko rozumianymi sztukami
scenicznymi. Są to m.in.: teatry o zróżnicowanym repertuarze, filharmonie, orkiestry, chóry
oraz zespoły pieśni i tańca. Są one w zdecydowanej większości prowadzone przez samorządy
różnych szczebli, ale też przez organizacje pozarządowe i uczelnie wyższe.
III. Sztuki plastyczne i wizualne
W skład instytucji kultury, które zajmują się szeroko rozumianymi sztukami plastycznymi |
i wizualnymi wchodzą: galerie sztuki, ośrodki produkcji filmowej, instytuty i centra nowych
technologii. Przedmiotem ich działania jest zarówno gromadzenie kolekcji współczesnej
sztuki, jak i tworzenie warunków do jej powstawania oraz cały cykl przygotowywania,
finansowania i realizacji projektów filmowych.
Instytucje narodowe (wpisane do rejestru instytucji kultury Ministra Kultury i Dziedzictwa
Narodowego):
Centrum Sztuki Współczesnej – Zamek Ujazdowski (Warszawa) – (www.csw.art.pl)
Celem działania Centrum jest tworzenie warunków rozwoju, prezentacji i promocji sztuki
współczesnej we wszystkich jej przejawach. Instytucja zajmuje się wszechstronną prezentacją
interdyscyplinarnych poszukiwań w obszarze polskiej i światowej sztuki współczesnej.
Inicjuje
i organizuje przedsięwzięcia artystyczne, edukacyjne i naukowe o randze
międzynarodowej. Prowadzi badania w zakresie sztuki współczesnej, teorii i krytyki sztuki.
Gromadzi i udostępnia dzieła sztuki współczesnej w ramach Międzynarodowej Kolekcji
Sztuki Współczesnej Centrum. Zadaniem Centrum jest także realizacja działań edukacyjnych,
wydawniczych, promocyjnych i upowszechnieniowych. Instytucja współpracuje z innymi
ośrodkami sztuki współczesnej, instytucjami kultury i środowiskami artystycznymi w kraju i
za granicą oraz współdziała z krajowymi i międzynarodowymi organizacjami kulturalnymi
i społecznymi.
Zachęta – Państwowa Galeria Sztuki (Warszawa) – (www.zacheta.art.pl)
Zachęta Narodowa Galeria Sztuki to największa i najbardziej znana galeria sztuki
współczesnej w Polsce. Przybliża publiczności prace uznanych artystów zagranicznych oraz
aktywnie promuje polskich młodych twórców. Zachęta to też najstarszy salon wystawowy
77
Warszawy, którego historia sięga 1860 roku, utworzony przez Towarzystwo Zachęty Sztuk
Pięknych. Galeria mieści się w samym centrum Warszawy, w pięknym eklektycznym
gmachu, który ocalał w czasie II wojny światowej. Poza inspirującymi wystawami oferuje
bogaty program wydarzeń towarzyszących, w tym: spotkania z artystami, pokazy filmowe,
koncerty, oprowadzania i warsztaty artystyczne dla dzieci, rodzin, pracowników firm, a także
seniorów. Zachęta organizuje wystawy indywidualne i zbiorowe, w tym problemowe.
Kuratorzy galerii inicjują też i współtworzą ekspozycje sztuki polskiej za granicą. Dyrektor
Zachęty jest komisarzem Pawilonu Polskiego w Wenecji na Międzynarodowej Wystawie
Sztuki i Międzynarodowej Wystawie Architektury. W 2008 roku Polski Pawilon otrzymał
najwyższą nagrodę Złotego Lwa za ekspozycję „Budynków życie po życiu”.
Polski Instytut Sztuki Filmowej (Warszawa) – (www.pisf.pl)
Polski Instytut Sztuki Filmowej tworzy warunki do rozwoju polskiej produkcji filmów
i koprodukcji filmowej. Inspiruje i wspiera rozwój wszystkich gatunków polskiej twórczości
filmowej, a w szczególności filmów artystycznych w tym przygotowania projektów
filmowych, produkcji filmów i ich rozpowszechnianie. Wspiera działania mające na celu
tworzenie warunków powszechnego dostępu do dorobku polskiej, europejskiej i światowej
sztuki filmowej. Udziela pomocy młodym twórcom filmowym.
przedsięwzięcia
z zakresu
przygotowania
projektów
filmowych,
Dofinansowuje
produkcji
filmów,
dystrybucji filmów i rozpowszechniania filmów, promocji polskiej twórczości filmowej
i upowszechniania kultury filmowej, w tym produkcje filmów podejmowane przez
środowiska polonijne. Świadczy usługi eksperckie organom administracji publicznej. Instytut
wspiera utrzymywanie archiwów filmowych a także działania mające wpływ na rozwój
potencjału polskiego, niezależnego przemysłu kinematograficznego, a w szczególności
małych i średnich przedsiębiorców działających w kinematografii. Instytut, w zakresie
realizacji swoich zadań statutowych, współpracuje z organami administracji rządowej
i jednostkami samorządu terytorialnego.
Wytwórnia Filmów Dokumentalnych i Fabularnych (Warszawa) - (www.wfdif.com.pl)
Wytwórnia Filmów Dokumentalnych i Fabularnych w Warszawie to nowoczesny ośrodek
technologiczny świadczący pełen zakres usług produkcyjnych, począwszy od metody
tradycyjnej poprzez wykorzystywanie Digital Intermediate, aż po technologię Red One.
Studio dźwiękowe, jako jedyne w Polsce, umożliwia zgranie filmu we wszystkich formatach
78
Dolby. Wytwórnia Filmów Dokumentalnych i Fabularnych to 30 obiektów, wśród których
znajdują się profesjonalne hale zdjęciowe, studia do obróbki i nagrań dźwięku, laboratorium
obróbki taśmy, zakład budowy dekoracji oraz inscenizacji.
Centrum Technologii Audiowizualnych (Wrocław) - (www.wff.wroclaw.pl)
Przedmiotem
działania
Centrum
Technologii
Audiowizualnych
jest
edukacja
i upowszechnianie kultury oraz nowatorskich technik multimedialnych, szczególnie
w zakresie rozwiązań dla kinematografii. Centrum prowadzi profesjonalizację zawodową
w dziedzinie sztuk wizualnych i audiowizualnych, szczególnie w produkcji filmowych
efektów specjalnych oraz w post produkcji elektronicznej filmów. Ważnym zadaniem
Instytucji
jest
rozwijanie
nowoczesnych
technologii
multimedialnych,
inicjowanie
i prowadzenie prac badawczych nad usprawnieniem procesów technologicznych związanych
z produkcją filmową.
Studio Filmowe "Kadr" (Warszawa) - (www.sfkadr.com)
Studio zajmuje się produkcją i opracowaniem filmów przeznaczonych, m.in. dla kin i telewizji,
a także świadczeniem usług filmowych. Do zadań Studia należy upowszechnianie kultury
filmowej. Studio Filmowe "Kadr" jest producentem realizowanych przez siebie utworów
filmowych oraz podmiotem autorskich praw majątkowych na podstawie art. 70 ustawy z dnia 4
lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Studio realizując statutowe zadania
korzysta ze swobody twórczej i samodzielnie podejmuje decyzje we wszystkich fazach produkcji
filmowej oraz działalności twórczej i gospodarczej, a w szczególności zamawia i zatwierdza
scenariusze filmowe i teksty literackie niezbędne do prowadzenia działalności statutowej.
Podejmuje decyzje o skierowaniu scenariuszy do produkcji oraz zatwierdza szczegółowe plany
filmów, podejmuje decyzje o źródłach ich finansowania oraz gromadzeniu środków finansowych
przeznaczonych na cele produkcji filmowej.
Studio Filmowe "Tor"(Warszawa) - (www.tor.com.pl)
Do zakresu działalności Studia należy edukacja i upowszechnianie kultury filmowej,
w szczególności wspieranie rozwoju artystycznego i zawodowego młodych twórców filmowych
poprzez realizowanie opieki artystycznej nad projektami filmowymi najmłodszej generacji
polskich filmowców oraz działań w zakresie ich profesjonalizacji zawodowej. Studio realizuje
zadania z zakresu produkcji i koprodukcji filmów, dystrybucją i rozpowszechnianiem filmów.
Świadczy usługi produkcyjne na rzecz podmiotów prowadzących działalność w zakresie
79
kinematografii, nadawców programów telewizyjnych oraz innych podmiotów krajowych i
zagranicznych. Tworzy warunki powszechnego dostępu do dorobku polskiej sztuki filmowej
poprzez, m.in. udostępnianie własnych zasobów archiwalnych oraz prowadzenie procesu
cyfryzacji i rekonstrukcji filmów.
Studio Filmowe "Zebra" (Warszawa) – (www.zebrafilm.pl)
Studio Filmowe „Zebra” jest jednym z najbardziej doświadczonych i uznanych producentów
filmów fabularnych w Polsce, działającym od 1988 roku. Założycielem i dyrektorem Studia
jest
Juliusz
Machulski
- reżyser,
scenarzysta i
producent,
znany jako
twórca
najpopularniejszych polskich filmów. Od początku istnienia Studia wyprodukowano 36
filmów fabularnych i 4 seriale telewizyjne. Większość produkcji Studia znalazła uznanie
widowni kin i stacji telewizyjnych. Studio Filmowe „Zebra” świadczy usługi produkcyjne i
bierze udział w koprodukcjach krajowych i zagranicznych. Od lat Studio współpracuje z
wybitnymi twórcami, aktorami oraz z ludźmi o najwyższych kwalifikacjach w zakresie
produkcji i dystrybucji filmowej.
Instytucja współprowadzona (organizowana i częściowo finansowana przez samorządy
terytorialne różnych szczebli oraz Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, wpisana
do rejestru organizatora samorządowego):
Centrum Sztuki Współczesnej „Znaki Czasu”(Toruń) – (www.csw.torun.pl)
Centrum Sztuki Współczesnej „Znaki Czasu” w Toruniu, otwarte zostało w czerwcu 2008
roku. Jest jedną z najnowszych przestrzeni dedykowanych w całości sztuce współczesnej
w Polsce. Stawiając na nowoczesną, intermedialną i interdyscyplinarną formułę działania,
zróżnicowany program, międzynarodowe kooperacje, stwarzając atmosferę sprzyjającą
twórczemu wypoczywaniu, Centrum stanowi miejsce otwartej dyskusji nad najważniejszymi
zjawiskami w sztuce. Poprzez wystawy, wykłady, seminaria, programy rezydencyjne dla
artystów, publikacje, działania edukacyjne, a także tworzenie kolekcji, instytucja aktywnie
włącza się w obieg sztuki współczesnej.
80
IV. Edukacja kulturalna i promocja kultury
Instytucje narodowe (wpisane do rejestru instytucji kultury Ministra Kultury i Dziedzictwa
Narodowego):
Instytut Adama Mickiewicza (Warszawa) – (www.iam.pl)
Instytut Adama Mickiewicza jest narodową instytucją kultury, której zadaniem jest promocja
polskiej kultury na świecie i aktywny udział w międzynarodowej wymianie kulturalnej. Stała
działalność Instytutu Adama Mickiewicza obejmuje w szczególności promocję polskiej
kultury i aktywny udział w kulturalnych wydarzeniach na świecie oraz tworzenie
i
aktualizowanie
zintegrowanego
systemu
informacji
o
kulturze
polskiej
oraz
rozpowszechnianie tych informacji w języku polskim i w językach obcych w światowych
zasobach sieciowych www. Instytut tworzy i gromadzi różnego rodzaju materiały
informacyjne i promocyjne (wielojęzyczne wydawnictwa, ilustracje, nagrania, filmy,
programy literackie, projekty wystawiennicze, itp.) oraz udostępnia je zainteresowanym
osobom i instytucjom, w szczególności instytutom polskim i polskim placówkom kulturalnym
za granicą. Przygotowuje dla zagranicznych popularyzatorów kultury, badaczy, specjalistów
z różnych dziedzin materiały i informacje dotyczące Polski i polskiej kultury. Organizuje
wizyty studyjne międzynarodowych kuratorów sztuki oraz gości Instytutu Adama
Mickiewicza, Ministerstwa Kultury i Ministerstwa Spraw Zagranicznych.
Instytut Książki (Warszawa) – (www.instytutksiazki.pl)
Celem działania Instytutu jest promocja polskiej literatury i jej dziedzictwa, języka polskiego
oraz polskiej książki i polskiego edytorstwa w kraju i zagranicą, a także promocja
czytelnictwa w Polsce. Instytut tworzy i realizuje projekty oraz programy promocji kultury
polskiej. Jest wykonawcą i prowadzi stałą obsługę internetowego systemu informacyjnego
promującego literaturę polską. Koordynuje i organizuje krajowe i zagraniczne imprezy,
wystawy, targi, szkolenia, warsztaty, konferencje, itp. Przygotowuje na potrzeby własne oraz
administracji publicznej, szczególnie dla Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
coroczne raporty z dziedziny objętej zakresem swojej działalności. Instytut inicjuje i prowadzi
projekty badawcze, opracowuje i zleca analizy i ekspertyzy służące diagnozie oraz
prognozowaniu kierunków rozwoju dziedziny objętej zakresem działania Instytutu. Zajmuje
się także działalnością edukacyjną, wydawniczą, tworzeniem i realizacją projektów oraz
programów bibliotecznych. Obsługuje programy Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa
81
Narodowego. Współpracuje z polskimi i zagranicznymi podmiotami publicznymi i
prywatnymi.
Narodowe Centrum Kultury (Warszawa) - (www.nck.pl)
Narodowe Centrum kultury podejmuje działania na rzecz rozwoju kultury w Polsce.
Przedmiotem działalności Centrum jest w szczególności edukacja kulturalna oraz zwiększanie
zainteresowania kulturą i sztuką, rozwój i profesjonalizacja sektora kultury w Polsce.
Do zadań instytucji należy promocja polskiego dziedzictwa narodowego jako elementu
europejskiego dziedzictwa kulturowego. Centrum podtrzymuje i upowszechnia tradycje
narodowe i państwowe. Inspiruje i wspomaga podmioty działające w sferze kultury
i dziedzictwa narodowego. Zajmuje się informacją kulturalną oraz pracami badawczymi
w zakresie kultury i dziedzictwa narodowego oraz podwyższaniem kwalifikacji kadr
zajmujących się działalnością kulturalną.
Instytucje współprowadzone (organizowane i częściowo finansowane przez samorządy
terytorialne różnych szczebli i/lub organizacje pozarządowe oraz Ministra Kultury i
Dziedzictwa Narodowego, wpisane do rejestru organizatorów samorządowych)
Europejskie Centrum Solidarności (Gdańsk) - (www.ecs.gda.pl)
Głównym zadaniem Europejskiego Centrum Solidarności jest zachowanie pamięci
o moralnym przesłaniu „Solidarności” i twórcze przekazanie jej dziedzictwa potomnym.
Centrum Solidarności kreuje wydarzenia kulturalne i inspiruje twórczość, których fabuła
dotyczy szeroko rozumianej tematyki „Solidarności”. Organizuje koncerty i festiwale.
W listopadzie 2007 Centrum zainaugurowało przegląd filmowy „All about freedom”, będący
prezentacją różnorodnych form filmowych związanych z problematyką wolności we
współczesnym świecie. Jest to także ośrodek naukowo-badawczy dzielący się dorobkiem
pokojowej walki „Solidarności” o sprawiedliwość, demokrację i prawa człowieka z tymi,
którzy są ich pozbawieni. Jest miejscem debaty publicznej nie tylko o historii,
ale o dzisiejszym społeczeństwie obywatelskim, zintegrowanej Europie i pokoju. Europejskie
Centrum Solidarności jest instytucją ponadpolityczną, niezwiązaną z żadną partią.
82
Ośrodek "Pogranicze – sztuk, kultur, narodów” (Sejny) – (www.pogranicze.sejny.pl)
Ośrodek
prowadzi
działalność
artystyczną,
i animacyjną. Celem jego działalności
kultywowania własnej tradycji
edukacyjną,
prospołeczną,
badawczą
jest pobudzanie społeczności lokalnej do
i wszelkiej aktywności kulturalnej. Ośrodek służy
wszechstronnej promocji kultury pogranicza Rzeczypospolitej Polskiej oraz
jej
współistnienia z kulturami innych narodów. W swojej działalności kieruje się ideą tolerancji,
dialogu i pojednania między narodami. Angażuje społeczność lokalną do aktywnego udziału
w programach artystycznych i edukacyjnych. Tworzy warunki
do współistnienia
i wzajemnego oddziaływania na siebie różnego rodzaju aktywności artystycznych (teatr,
muzyka, plastyka, itp.). Prowadzi działania łączące tradycję ze współczesnością, dawną
kulturę z nowoczesną formą artystyczną, naukową i pedagogiczną. Skupia wokół idei
Ośrodka twórców, artystów, uczonych z kraju i ze świata. Sprawuje opiekę nad
nieruchomościami stanowiącymi zabytki w rozumieniu przepisów o ochronie zabytków
i opiece nad zabytkami, a także zajmuje się pozyskiwaniem i ochroną zabytków ruchomych.
Upowszechnianiem i promocją kultury w Polsce zajmują się również centra kultury, których
organizatorami są w szczególności samorządy różnych szczebli. Miejskie, gminne i
dzielnicowe domy kultury często prowadzą działalność w zakresie promocji kultury regionu i
"małej ojczyzny". Bywa, że instytucje tego rodzaju są łączone są z ośrodkami sportu i
rekreacji, zajmując jeden lub zespół obiektów. W obiektach tych mieszczą się zazwyczaj
lokale kulturalno-rozrywkowe typu: sale teatralno-kinowe, czytelnie, świetlice itp., w których
można prowadzić pozaszkolną działalność i inicjatywy dydaktyczno-kulturalne dla dzieci,
młodzieży i dorosłych. Centra kultury tworzą również organizacje pozarządowe.
Informacje na temat działalności centrów kultury w Polsce: www.domkulturyplus.pl/baza
83
V. Edukacja artystyczna
Szkolnictwo artystyczne w Polsce ułatwia szczególnie uzdolnionym artystycznie dzieciom
i młodzieży zindywidualizowane kształcenie w poszczególnych dziedzinach sztuki. Tworzy
odrębny, w stosunku do kształcenia ogólnokształcącego system, za który odpowiada minister
właściwy ds. kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Zadania ministra wynikające
z wypełniania funkcji organu prowadzącego dla części szkół i organu nadzoru dla wszystkich
szkół artystycznych realizowane są w Departamencie Szkolnictwa Artystycznego i Edukacji
Kulturalnej MKiDN oraz w Centrum Edukacji Artystycznej.
System tworzą:
• szkoły artystyczne realizujące wyłącznie kształcenie w zakresie przedmiotów
artystycznych;
• szkoły artystyczne realizujące równolegle przedmioty artystyczne i przedmioty
ogólnokształcące (wg tej samej podstawy programowej i zasad, jak w szkołach
ogólnokształcących);
• placówki artystyczne - ogniska artystyczne umożliwiające rozwijanie zainteresowań i
uzdolnień artystycznych;
• bursy - placówki zapewniające opiekę i wychowanie uczniom w okresie pobierania
nauki poza miejscem stałego zamieszkania;
• uczelnie artystyczne.
Typy szkół artystycznych stopnia podstawowego i średniego:
• ogólnokształcąca szkoła muzyczna I stopnia,
• ogólnokształcąca szkoła muzyczna II stopnia,
• szkoła muzyczna I stopnia (bez pionu ogólnokształcącego),
• szkoła muzyczna II stopnia (bez pionu ogólnokształcącego),
• policealna szkoła muzyczna,
• ogólnokształcąca szkoła sztuk pięknych (z pionem ogólnokształcącym),
• liceum plastyczne (z pionem ogólnokształcącym),
• policealna szkoła plastyczna,
• ogólnokształcąca szkoła baletowa,
• szkoła pomaturalna bibliotekarska i animatorów kultury,
• szkoła sztuki cyrkowej.
84
W szkołach artystycznych można zdobyć następujące zawody:
• muzyk,
• plastyk,
• tancerz,
• aktor scen muzycznych,
• aktor cyrkowy.
Ramy prawne funkcjonowania szkolnictwa artystycznego stopnia podstawowego i średniego
wyznaczają dwie ustawy o systemie oświaty i Karta Nauczyciela. Z nich wynikają delegacje
do szczegółowych uregulowań w rozporządzeniach, zarówno dla ministra właściwego do
spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, jak i ministra właściwego do spraw oświaty
i wychowania.
Szkoły artystyczne w liczbach
Liczba szkół według typów i organu prowadzącego
Organ prowadzący
Lp.
Typ szkoły
1.
2.
3.
4.
5.
6.
niepubliczne
MKiDN
JST
z uprawn.
bez upraw.
Muzyczne
215
92
95
133
Plastyczne
25
21
17
---
Baletowe
4
1
1
8
Bibliotekarskie
3
---
1
---
Szkoła cyrkowa
1
---
---
---
Policealne
2
1
11
44
125
185
250
115
310
7.
Bursy Szkoln. Art.
8
--
--
--
8.
Internaty
19
--
1
--
Liczba szkół razem: 675
Źródło: CEA, 21 września 2012 r.
85
Liczba nauczycieli i uczniów
Organ prowadzący
uczniowie
nauczyciele
absolwenci
MKiDN
55 228
10 420
8 184
JST
23 467
4 488
3 520
Niepubliczne z „U”
5 417
1 649
1 089
Katedralna OSM I st. Poznań
132
52
19
Jasnogórska
Publiczna
43
OSM I st. w Częstochowie
13
brak
Razem:
16 622
12 812
84 287
Źródło: CEA, 21 września 2012 r.
Centrum Edukacji Artystycznej – (www.cea.art.pl)
Centrum Edukacji Artystycznej to jednostka budżetowa Ministra Kultury i Dziedzictwa
Narodowego, aktualnie funkcjonująca na podstawie rozporządzenia z dnia 22 września 2004
r. (Dz. U. Nr 226, poz. 2292 z późn. zm.) realizująca zadania organu prowadzącego oraz
sprawująca
nadzór
nad
szkołami
artystycznymi
stopnia
podstawowego
i średniego. Centrum, realizuje zadania:
•
związane
i
ze
sprawowaniem
niepublicznymi
szkołami
i
nadzoru
pedagogicznego
placówkami
artystycznymi
nad
publicznymi
oraz
placówkami
zapewniającymi opiekę i wychowanie uczniom szkół artystycznych w okresie
pobierania nauki poza miejscem stałego zamieszkania, zwanymi dalej odpowiednio
„szkołami” albo „placówkami”;
•
organu prowadzącego w stosunku do szkół i placówek, których prowadzenie należy
do ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego,
zwanego dalej „ministrem”.
Centrum w celu realizacji zadań związanych ze sprawowaniem nadzoru pedagogicznego
w szkołach i placówkach, w szczególności:
•
sporządza roczne sprawozdania z realizacji nadzoru pedagogicznego wraz
z wnioskami i przedstawia je ministrowi;
•
gromadzi informacje o pracy dyrektorów i dokonuje oceny ich pracy;
86
•
współdziała z innymi organami sprawującymi nadzór pedagogiczny, a także
z organami prowadzącymi szkoły i placówki;
•
współdziała ze szkołami i placówkami oraz organami prowadzącymi szkoły
i placówki na rzecz podnoszenia poziomu kształcenia artystycznego, a także
organizuje i prowadzi sprawy związane z uzyskiwaniem stopni awansu zawodowego
przez nauczycieli;
•
współdziała w organizowaniu konkursów, przesłuchań, plenerów, wystaw i innych
imprez prezentujących osiągnięcia artystyczne uczniów;
•
współdziała w sprawach innowacji i eksperymentów pedagogicznych;
•
gromadzi literaturę krajową i zagraniczną oraz inne materiały, w szczególności
materiały nutowe, kasety, płyty, filmy, a także wydaje materiały dydaktyczne dla
nauczycieli i uczniów.
Pełen
wykaz
szkół
artystycznych
(www.cea.art.pl/wykaz_szk.html).
wszystkich
typów
znajduje
się:
Centrum Edukacji Nauczycieli Szkół Artystycznych – (www.censa.pl)
Celem działania Centrum jest inspirowanie, przygotowywanie, koordynowanie i realizacja
zadań w zakresie dokształcania i doskonalenia zawodowego nauczycieli i kadry kierowniczej
szkół artystycznych. Do zadań Centrum należy w szczególności:
•
przygotowywanie programów doskonalenia zawodowego oraz opracowywanie
materiałów edukacyjnych dla nauczycieli szkół artystycznych w zakresie przedmiotów
artystycznych;
•
organizowanie szkoleń dla kandydatów na ekspertów komisji kwalifikacyjnych
i egzaminacyjnych awansu zawodowego nauczycieli, prowadzonych zgodnie
z odrębnymi przepisami w sprawie ramowego programu szkolenia kandydatów na
ekspertów;
•
organizowanie różnorodnych form współpracy i wymiany doświadczeń, w tym
warsztatów, konferencji i seminariów, dla nauczycieli poszczególnych typów szkól
artystycznych;
•
wspieranie inicjatyw nauczycieli oraz wspomaganie samokształcenia i doskonalenia
nauczycieli szkół artystycznych;
•
opracowywanie, we współpracy z organami sprawującymi nadzór pedagogiczny,
priorytetów doskonalenia zawodowego nauczycieli szkół artystycznych,
87
•
współpraca w zakresie doskonalenia zawodowego nauczycieli szkół artystycznych
z partnerami krajowymi i zagranicznymi.
1. WYŻSZE UCZELNIE MUZYCZNE
Do podstawowych zadań uczelni muzycznych należy:
−
kształcenie studentów;
−
prowadzenie wszechstronnej działalności artystycznej i naukowej;
−
kształcenie i promowanie kadr artystycznych i naukowych;
−
podejmowanie programów badawczych, ze szczególnym uwzględnieniem
badań nad dorobkiem polskiej kultury muzycznej.
Ponadto uczelnie organizują sympozja, sesje naukowe i warsztaty artystyczne o zasięgu
regionalnym, ogólnopolskim i międzynarodowym. Udzielają pomocy programowometodycznej instytucjom kulturalno-oświatowym w krzewieniu kultury muzycznej. Zajmują
się także popularyzacją i pomnażaniem osiągnięć w zakresie nauki, sztuki i kultury
narodowej. Uczelnie realizując swoje zadania statutowe współpracują z krajowymi
i zagranicznymi instytucjami artystycznymi.
Uczelnie muzyczne, nad którymi nadzór, w zakresie określonym ustawą, sprawuje minister
właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego:
Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego (Bydgoszcz) - (www.amuz.bydgoszcz.pl)
Akademia Muzyczna im. Stanisława Moniuszki (Gdańsk) - (www.amuz.gda.pl)
Akademia Muzyczna im. Karola Szymanowskiego (Katowice) - (www.am.katowice.pl)
Akademia Muzyczna (Kraków) - (www.amuz.krakow.pl)
Akademia Muzyczna im. Grażyny i Kiejstuta Bacewiczów (Łódź) - (www.amuz.lodz.pl)
Akademia Muzyczna im. Ignacego Jana Paderewskiego (Poznań) - (www.amuz.edu.pl)
Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina (Warszawa) - (www.chopin.edu.pl)
Akademia Muzyczna im. Karola Lipińskiego (Wrocław) - (www.amuz.wroc.pl)
88
2. WYŻSZE UCZELNIE KSZTAŁCĄCE W ZAKRESIE SZTUK PIĘKNYCH
Uczelnie sztuk pięknych stanowią integralną część polskiego systemu edukacji i nauki
w dziedzinie kultury i sztuki. Studenci kształcący się w akademiach i uniwersytetach sztuk
pięknych zdobywają i uzupełniają swoją wiedzę oraz osiągają umiejętności niezbędne
w pracy zawodowej, samodzielnej działalności artystycznej, pracy naukowej i dydaktyczno –
wychowawczej. Prowadzą badania naukowe, różnego rodzaju prace rozwojowe oraz świadczą
usługi w zakresie działalności artystycznej. Kształcą i promują kadry naukowe, dla potrzeb
kultury, sztuki i edukacji. Popularyzują osiągnięcia nauki, kultury narodowej i sztuki.
Uczelnie współpracują z instytucjami krajowymi i zagranicznymi.
Uczelnie, nad którymi nadzór, w zakresie określonym ustawą, sprawuje minister właściwy do
spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego:
Akademia Sztuki (Szczecin) – (www.akademiasztuki.eu)
Akademia Sztuk Pięknych (Gdańsk) – (www.asp.gda.pl)
Akademia Sztuk Pięknych (Katowice) – (www.asp.katowice.pl)
Akademia Sztuk Pięknych im. Jana Matejki (Kraków) – (www.asp.krakow.pl)
Akademia Sztuk Pięknych im. Władysława Strzemińskiego (Łódź) - (www.asp.lodz.pl)
Uniwersytet Artystyczny (Poznań) – (www.uap.edu.pl)
Akademia Sztuk Pięknych (Warszawa) – (www.asp.waw.pl)
Akademia Sztuk Pięknych (Wrocław) – (www.asp.wroc.pl)
3. SZKOŁY TEATRALNE I FILMOWE
Szkoły teatralne i filmowe kształcą studentów m.in. w dziedzinach: sztuki filmowej,
telewizyjnej, fotograficznej oraz aktorskiej. Zaznajamiają studentów z tendencjami rozwoju
sztuki i kultury. Prowadzą działalność naukową w zakresie badań nad sztuką i twórczością
artystyczną. Upowszechniają i pomnażają osiągnięcia kultury narodowej, nauki i techniki.
Prezentują dorobek artystyczny studentów, pracowników i absolwentów uczelni w kraju i za
granicą. Szkoły wykonują swoje zadania współpracując z krajowymi i zagranicznymi
instytucjami naukowymi i artystycznymi.
89
Szkoły teatralne i filmowe, nad którymi nadzór, w zakresie określonym ustawą, sprawuje
minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego:
Państwowa Wyższa
(www.pwst.krakow.pl)
Szkoła
Teatralna
im.
Ludwika
Solskiego
(Kraków)
Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera (Łódź)
(www.filmschool.lodz.pl)
Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza (Warszawa) – (www.at.edu.pl)
Źródło:
Informacje dotyczące funkcjonowania kultury w Polsce pochodzą: ze stron internetowych
prowadzonych przez podmioty działające w sferze kultury, ich statutów oraz Biuletynów
Informacji Publicznej (informacje publikowane na przełomie listopada/grudnia 2012 roku).
Ponadto w zależności od rodzaju podmiotu zajmującego się kulturą zostały wykorzystane
odpowiednie akty prawne, które stanowią podstawę ich działalności.
Wsparcie udzielone ze środków funduszy EOG, pochodzących z Islandii, Liechtensteinu
i Norwegii w ramach Funduszu Współpracy Dwustronnej na poziomie krajowym.
90