AUTORYTET Rafał Marszałek

AUTORYTET
Rafał Marszałek
„Film” 1971, nr 26
Szkoła jest nie tylko instytucją wychowawczą, nie tylko miejscem, gdzie starsi nauczają
młodych. Szkoła to miniaturowa społeczność. Mechanizmy rządzące życiem szkolnym są
bardzo podobne do tych, które stanowią o życiu dojrzałym; uczniów formuje zarówno
szkolny regulamin i zakres obowiązków, jak świadomość, że uczestniczy się w pewnej
wspólnocie. W filmie Tomasza Zygadły „Szkoła podstawowa“ (zrealizowanym pod opieką
artystyczną Krystyny Gryczełowskiej), oglądamy szkołę sprawnie funkcjonującą jako
instytucja, klasę, która ma miano klasy wzorowej i nauczycielkę, której obowiązkowości
uchybić nie sposób. A przecież obraz tej szkoły niepokoi, zasmuca, skłania do sprzeciwu.
Niby beznamiętna kamera wprowadza nas na scenę szkolnego „sądu skorupkowego“,
zorganizowanego w ramach zajęć wychowawczych. W kącie klasy stoi grubas, który
wykroczył przeciw regulaminowi – naprzeciw ma kolegów i koleżanki, którzy wypominają mu
te wykroczenia, ujawniają inne, proponują wystawienie takiego, a nie innego stopnia ze
sprawowania. Milusińscy przypominają trochę referentów podatkowych, a trochę ławników
sądowych. Prześcigają się w zarzutach, licytują się w projektach wyroku; wszyscy mają
obywatelską słuszność przeciw samotnemu grubasowi, który srodze przewinił. W którymś
momencie z ostatniej ławki podnosi się jakiś milczący dotąd malec i powiada, że winowajcę
trzeba by jakoś rozgrzeszyć, bo to nie jego wina, że porusza się tak ciężko i niezręcznie. Ale
nie czas na głupstwa: pani nauczycielka przychyla się do głosów oskarżycielskich, pogłębia
ich surowość i stwierdza, że przez jednego takiego gagatka cała milusińska klasa traci swą
dobrą opinię: gagatka trzeba więc zbiorowo i surowo potępić. I na tym kończy się ta lekcja
wychowania obywatelskiego.
Pani nauczycielka jest kobietą młodą, energiczną; z twarzy jej bije zdecydowanie
i samozadowolenie, że się tak dobrze zadanie wychowawcze spełniło. Tymczasem jest
dokładnie na odwrót. Egzekucja zbiorowa przyszła na miejsce rozmowy z winowajcą, hasło
integracji zamieniono straszakiem izolacji, samotnego (ponoć) łobuziaka napiętnowano, jako
„innego i gorszego“, ze skarżypyt i lizusów klasowych uczyniono rzeczników cnoty
sprawiedliwości. Za kilka lat rozpozna pani nauczycielka te skarżypyty w dojrzałym życiu
społecznym i będzie się im dziwić niepomiernie.
Po lekcji wychowawczej, gdzie swawolnego Dyzia skazano na psychiczną banicję
i po innej rozmowie z nauczycielką, która udowadnia, wbrew własnym przekonaniom, że
grudniowe czarne jest białe – dzieci wychodzą ze szkoły. I są bardziej dorosłe niżby można
było przypuszczać. Dzięki telewizji i radiu, gazetom i kinu – wiedzą to, czego nie wiedzieli ich
rodzice; szkoła uczy ich tak zwanej elastyczności – cnoty nader dojrzałej. Są to dzieci
gazetowo poinformowane i technicznie przysposobione do życia. Nie wiadomo tylko czy dla
nich mądrość, dobroć i wrażliwość będą wartościami. Mówi się często o kryzysie szkolnictwa
jako instytucji. Skromny, krótkometrażowy film Tomasza Zygadły o czymś innym powiada:
o potrzebie wypracowania pedagogicznego autorytetu. Właśnie wypracowania! Bo autorytet
nauczyciela to coś więcej niż miejsce wysiedziane na profesorskim krześle. To człowiek,
który czuje i myśli: któremu zależy, żeby inni czuli i myśleli.
Rafał Marszałek