TEMAT: PRAWO DO PRYWATNOŚCI

Materiały edukacyjne przygotowane w ramach programu
Socrates Grundtvig Action 1,
“Law through Experience” / 116881-CP-1-2004-SK-GRUNDTVIG-G11
TEMAT: PRAWO DO PRYWATNOŚCI
LEKCJA 1:
(Autor: Monika Płatek)
Prawo do zawarcia małŜeństwa
Cel:
Prawo do załoŜenia rodziny jest elementem prawa do prywatności zagwarantowanego w
najwaŜniejszych dokumentach Unii Europejskiej.
Zadania: Po tej lekcji uczestnicy będą wiedzieć:
1. Jakie są prawne róŜnice między małŜeństwem a instytucją konkubinatu
2. Jaka jest nowoczesna definicja rodziny
3. Jakie są warunki niezbędne do zawarcia małŜeństwa
Metody:
Rozgrzewka- krótka dyskusja
Quiz
Przypadki
Czas:
60 minut.
Materiały:
flipczarty, flamastry
Procedura:
1
Ćwiczenie 1.
Zastanowienie się nad róŜnicą pomiędzy małŜeństwem a konkubinatem.
Czas:
15 minut.
Zaczynamy od myśli Sokratesa: “Czego byś nie zrobił - oŜenisz się, czy teŜ nie – będziesz
tego Ŝałował”.
MoŜliwy komentarz przed dyskusją: Nawet Sokrates, choć taki mądry, nie miał gotowej
odpowiedzi. Sam oŜenił się z Ksantypą. Ale, szczerze mówiąc, to ona miała bardziej czego
Ŝałować niŜ on. On miał sławę mędrca i wolny umysł. Ona przeszła do historii jako
ucieleśnienie zrzędliwej baby. Była bogatą wdową, a wyszła za mąŜ za biednego i bynajmniej
nie urodziwego filozofa, by uwolnić go od codziennych trosk o jedzenie, schronienie, pieniądze,
aby mógł on bez przeszkód myśleć i nauczać.
Zadajemy pytanie: co jest lepsze – pobrać się, czy pozostać w konkubinacie? Znajdźcie
argumenty za i przeciw. Potem pytamy uczestników czy znają prawną róŜnicę między
małŜeństwem a konkubinatem.
Rada dla trenera:
Poprawna odpowiedź to:
W Unii Europejskiej prawny status zarówno dzieci urodzonych w związku małŜeńskim, jak i
poza nim jest taki sam. Jednak prawna, a w konsekwencji takŜe finansowa, sytuacja pary
małŜeńskiej i tej, która pozostaje w konkubinacie bardzo się róŜnią.
Konkubent, po śmierci swego partnera, ma prawo do mieszkania spółdzielczego lub
komunalnego, jeśli para mieszkała razem.
Konkubent ma prawo do emerytury od osoby, która spowodowała śmiertelny wypadek, w
którym zginął jej/jego partner/partnerka.
Konkubent ma prawo do odmowy zeznań w sądzie, gdy oskarŜonym jest jej/jego
partner/partnerka.
Konkubenci mają prawo do zalegalizowania swojego związku prawnym kontraktem na tyle, na
ile pozwala na to prawo.
Rada dla trenera:
Odpowiedzi zapisywane są na flipczartach i krótko omawiane. NaleŜy poruszyć kwestie
potrzebne w dalszej dyskusji dotyczącej rodziny – prawne i finansowe konsekwencje zawarcia
małŜeństwa.
2
Ćwiczenie 2 :
Stworzenie definicji rodziny.
Czas:
15 minut.
Metoda:
Quiz
Pytamy uczestników czy, ich zdaniem, w następujących sytuacjach mamy do czynienia z
rodziną?
1. On i ona – bezdzietne małŜeństwo?
2. Samotna matka z dzieckiem?
3. Wdowiec z dwójką dzieci?
4. MęŜczyzna z psem?
5. Dziadkowie wychowujący syna swej córki i córkę swego syna?
6. Dwie osoby mieszkające w tym samym pokoju w akademiku?
7. Kobieta i męŜczyzna, mieszkający razem, ale nie posiadający świadectwa ślubu?
8. Kobieta i męŜczyzna, mieszkający razem, nie posiadający świadectwa ślubu, ale
posiadający wspólne dziecko?
9. Rozwiedzieni małŜonkowie Ŝyjący nadal w jednym mieszkaniu?
10. MaŜ i Ŝona w separacji?
11. Dwóch dorosłych męŜczyzn homoseksualistów, mieszkających razem?
12. Wuj i ciotka mieszkający razem ze swymi bratankami?
13. MąŜ i Ŝona, mieszkający razem ze swymi rodzicami, swymi dziećmi oraz rodzeństwem
kaŜdego z nich i ich rodzinami?
Wskazówki dla trenera. Komentarz prawniczy:
To ćwiczenie pozwala omówić definicję „małej rodziny” – małŜeństwo z dzieckiem, oraz
„szerszej rodziny” – w której skład mogą wchodzić rodzice, dziadkowie, dzieci, rodzeństwo,
kuzyni. Pozwala teŜ omówić róŜnice regionalne – w niektórych krajach Unii Europejskiej pary
3
homoseksualne mają prawo do zawierania związku małŜeńskiego lub specjalnego kontraktu,
mającego moc prawną. W Polsce nie jest to moŜliwe. Unia Europejska pozostawia tę kwestię
do decyzji poszczególnych krajów członkowskich. Jest jednak oczywiste, Ŝe prawodawstwo
krajów, w których nie ma moŜliwości zwierania związków prawnych przez pary tej samej płci,
narusza zasadę nakazującą równość wobec prawa wszystkich obywateli, niezaleŜnie od
orientacji seksualnej.
Pary homoseksualne mają prawo do zawierania związków między innymi w: Danii, Holandii,
Francji, Hiszpanii, Republice Czech, Kandzie.
W Polsce Sąd NajwyŜszy w orzeczeniu z 13 kwietnia 2005 (IV KV 648/04) podkreślił, Ŝe status
konkubentów jest taki sam jak członków rodziny jeśli chodzi o prawo do odszkodowania
zawarte w kodeksie cywilnym. (art. 446 Kodeksu Cywilnego).W tym konkretnym przypadku
konkubina domagała się odszkodowania od kierowcy, który zabił jej partnera w wypadku
samochodowym. Sąd orzekł, Ŝe określenie „rodzina” musi być rozumiane zgodnie z prawem
rodzinnym i językiem polskim, który nie ogranicza znaczenia rodziny do małŜeństw i ich
najbliŜszych krewnych.
Jest to oparte o prawo do prywatności i przestrzeganie tego prawa.
Kończymy ćwiczenie przytaczając Artykuł 8 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka
Art. 8.1. Europejskiej Konwencji Praw Człowieka:
KaŜdy ma prawo do poszanowania swojego Ŝycia prywatnego i rodzinnego, swojego
mieszkania i swojej korespondencji.
Art. 8.2. Europejskiej Konwencji Praw Człowieka:
Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa, z wyjątkiem
przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z
uwagi na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy
kraju, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub
ochronę praw i wolności innych osób.
Ćwiczenie 3
Kto moŜe zawrzeć ślub i w jaki sposób?
Czas:
25 minut.
Metoda:
analiza przypadku.
4
Rada dla trenera:
Dzielimy grupę na małe podgrupy i kaŜdej z nich dajemy jeden opis przypadku do
przemyślenia i przedyskutowania. Wraz z opisem przypadku dajemy im teŜ odpowiednie
przepisy prawa. Po dyskusji w podgrupach przedstawiciel kaŜdej z nich prezentuje przypadek i
decyzję podjętą przez tę podgrupę.
Przypadek 1.
Romeo i Julia są zakochani, ale ich rodziny bardzo się nie lubią. Proszą przyjaciela,
który jest urzędnikiem w urzędzie stanu cywilnego, aby udzielił im ślubu. Podczas
uroczystości obecne są tylko te 3 osoby, ale Romeo i Julia, bardzo zakochani,
przysięgają, Ŝe nie złamią małŜeńskiej obietnicy. Czy jednak moŜna ich uwaŜać za
małŜonków? Czy taki ślub moŜna uznać za publicznie zawarty? Czy byli jacyś
świadkowie? Dlaczego wymagana jest publiczna uroczystość i świadkowie? Czy ta
zasada powinna być utrzymana? Czy teŜ powinna być zmieniona, aby pary - takie jak
Romeo i Julia – mogły Ŝyć długo i szczęśliwie?
Przypadek 2.
Okazuje się, Ŝe Maria nie kocha Jana, ale Jan nalega, Ŝe skoro od trzech lat byli razem, ich
rodzice znają się i lubią, goście juŜ zostali zaproszeni na ślub, a suknia ślubna jest gotowa, to
Maria nie moŜe odmówić zawarcia małŜeństwa. Jan dostarcza coraz mocniejszych argumentów
– Ŝe ich reputacja mocno by ucierpiała, Ŝe jego ojciec dostałby zawału, a matka mogłaby się
powiesić z rozpaczy. Czy to wystarczające argumenty dla zawarcia małŜeństwa? I, jeśli Maria i
Jan jednak pobiorą się w urzędzie stanu cywilnego lub w kościele, to czy taki ślub będzie
waŜny? Czy miłość jest niezbędnym warunkiem zawarcia małŜeństwa?
Przypadek 3
Christine Goodwin jest obywatelką Wielkiej Brytanii, urodzoną w 1937 roku. Przeszła operację
zmiany płci z męskiej na Ŝeńską. W połowie lat 60-tych została zdiagnozowana jako osoba
transseksualna. ChociaŜ przed operacją oŜeniła się z kobietą i miała z nią czworo dzieci, to
jednak miała silne poczucie, Ŝe „płeć jej mózgu” nie pasuje do jej ciała. W 1990 roku przeszła
operację zmiany płci w szpitalu publicznym. Jej operacja i rekonwalescencja opłacone zostały
przez publiczną słuŜbę zdrowia. Christine rozwiodła się ze swoją Ŝoną w nieznanym terminie,
ale nadal cieszy się miłością i wsparciem ze strony swoich dzieci. Czy, biorąc pod uwagę art.
8 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, Christin moŜe teraz – zgodnie ze swoją
psychologiczną płcią – wyjść za męŜczyznę, którego chce być Ŝoną?
Wskazówki prawnika:
Zgodnie brytyjskim prawem (paragraf 11(b) ustawy z 1973 roku: Matrimonial Causes) kaŜde
małŜeństwo, którego strony nie są odpowiednio kobietą i męŜczyzną, jest niewaŜne. Wykładnia
tego postanowienia zawarta została w orzeczeniu odnoszącym się do sprawy Corbett v.
Corbett. Na tej samej podstawie małŜeństwo zawarte pomiędzy męŜczyzną a osobą
transseksualną, która zmieniła płeć z męskiej na Ŝeńską równieŜ moŜe zostać uznane za
niewaŜne z uwagi na to, Ŝe osoba taka nie byłby w stanie skonsumować tego związku w sensie
5
seksualnym (obiter per Mr Justice Ormrod). W sprawie Goodwin przeciwko Wielkiej Brytanii
(2002) Trybunał Europejski orzekł, Ŝe esencją Konwencji jest szacunek dla ludzkiej godności i
wolności. Zwłaszcza w świetle artykułu 8, w którym pojęcie autonomii jednostki ludzkiej jest
waŜną zasadą, stanowiącą podstawę jego interpretacji. Artykuł ten chroni sferę prywatną
kaŜdego człowieka – włącznie z prawem do decydowania o szczegółach swojej toŜsamości.
W 21-szym wieku prawo transseksualistów do rozwoju osobistego, a takŜe bezpieczeństwa
fizycznego i moralnego - w takim samym stopniu i sensie, w jakim cieszą sie nim inne jednostki
- nie moŜe być traktowane jako kwestia kontrowersyjna, wymagająca jeszcze czasu do jej
dokładniejszego wyjaśnienia.
Krótko mówiąc, sytuacja, w której transseksualiści traktowani są jako osoby nie będące w pełni
Ŝadną z płci jest obecnie nie do zaakceptowania.
Sąd uznał, Ŝe rozsądnym jest oczekiwać od społeczeństwa, Ŝe zniesie pewne niedogodności, aby
umoŜliwić transseksualistom Ŝycie w godności i zgodne z wybraną przez nich toŜsamością
płciową, którą uzyskały wielkim osobistym kosztem.
Podsumowanie.
Czas:
5 minut.
Metoda:
pytanie analityczne.
Prosimy, aby kaŜdy uczestnik zajęć napisał jedno zdanie podsumowujące lekcję i
demonstrujące związek między rodziną a prawem do prywatności. To pokaŜe trenerowi na ile
udało mu się osiągnąć zakładane cele.
6