Takie sobie kompendium wiedzy..

Transkrypt

Historia - świadek czasu, światło prawdy, życie pamięci, nauczycielka życia,
zwiastunka przyszłości. Nie znać historii to być zawsze dzieckiem.
Cyceron
Takie sobie kompendium wiedzy.....
1. Znajomość spisanych niżej informacji oraz umiejętności obowiązuje Cię od
chwili, gdy zostały one (lub materiał z nimi związany) przedstawione na lekcji
historii w I, II lub III klasie.
2. Poniższy wykaz może być w trakcie roku szkolnego modyfikowany. O wszelkich
zmianach informowała będę na lekcjach.
3. Musisz odnaleźć (na przykład w Internecie) i umieć rozpoznawać dzieła sztuki
(architektury, malarstwa, rzeźby) wymienione w „wykazie”
4. Zwróć uwagę, że poniższe zestawienie nie ma struktury bezwzględnie
chronologicznej. Być może na ostatniej stronie znajdziesz informacje konieczne
na pierwszej lekcji w klasie II.
5. Chętnie będę przyjmowała (choć niekoniecznie uwzględniała) uwagi dotyczące
poniższego materiału, w tym postulaty jego poszerzenia lub skrócenia.
1
Cyceron
I.
WIADOMOŚCI OGÓLNE – czyli...o czym każdy wiedzieć
powinien...
1. Historia jest nauką zajmującą się badaniem przeszłości człowieka.
2. Ciąg wydarzeń, pomiędzy którymi zachodzą związki przyczynowo-skutkowe
nazywamy procesem dziejowym (historycznym).
3. Można wyodrębnić cztery płaszczyzny (wymiary) tego procesu
 polityczny – odnoszący się do dziejów państw
 gospodarczy – odnoszący się do zjawisk ekonomicznych
 społeczny – odnoszący się do relacji pomiędzy grupami społecznymi oraz
jednostkami i grupami społecznymi
 ideowy – odnoszący się do pozamaterialnych przemian historycznych
4. Państwo to suwerenna, przymusowa organizacja terytorialna.
5. Struktura społeczna to podział społeczeństwa na grupy uwzględniający ich
hierarchię oraz relacje pomiędzy nimi
6. Periodyzacja dziejów polega na wyodrębnieniu epok (er) historycznych
oddzielonych od siebie symbolicznymi wydarzeniami
7. Dokonując
periodyzacji
dychotomicznej
wskazujemy
wydarzenie
o
fundamentalnym znaczeniu wyodrębniając dawną („starą”) i nową („naszą”)
erę.
8. W cywilizacjach, które powstały na fundamencie chrześcijańskim takie
symboliczne wydarzenie to narodziny Chrystusa (ok. 1 roku). Mówimy, że
wszystkie wydarzenia wcześniejsze miały miejsce przed naszą erą (p.n.e.), a
późniejsze – w naszej erze (n.e.)
9. W cywilizacjach powstałych na fundamencie islamu wydarzeniem
oddzielającym obie ery jest hidżra – wyjazd proroka Mahometa z Mekki do
Medyny, gdzie zaczął głosić swe nauki, w 622 roku ery chrześcijańskiej
10. W badaniach historycznych posługujemy się tradycyjnie periodyzacją dokonaną
na podstawie wielu kryteriów pozwalających na wyodrębnienie
 prehistorii, która zaczęła się wraz z początkiem gatunku ludzkiego (kilka
milionów lat temu) i skończyła w momencie wynalezienia pisma lub
powstawania pierwszych państw (ok. 4 – 3,5 tys. lat p.n.e.).
 starożytności, której symbolicznym końcem był rok 476, kiedy to Odoaker –
germański wódz wojsk pozostających na służbie Rzymu obalił ostatniego
cesarza Romulusa Augustulusa i insygnia cesarskie odesłał do
Konstantynopola (stolicy Cesarstwa Wschodniorzymskiego)
 średniowiecza, za kres którego uznaje się rok 1450 (wynalezienie druku), 1453
(zdobycie Konstantynopola przez Turków) lub 1492 (odkrycie Ameryki)
 epoki nowożytnej, która trwała do roku 1789 (wybuch wielkiej rewolucji we
Francji) lub 1815 (kongres wiedeński)
 wieku XIX, który zakończył się wraz z wybuchem pierwszej wojny
światowej w roku 1914.
 Dwudziestego stulecia, którego kres wyznaczony być może przez powstanie
„Solidarności” (1980) lub wybory czerwcowe (1989) w Polsce, upadek muru
2
Cyceron
berlińskiego (1989), zjednoczenie Niemiec (1990) lub zamach terrorystyczny w
Nowym Jorku (2001)
11. Ponieważ wszystkie wymienione wyżej daty mają charakter wyłącznie
symboliczny, można wskazać inne jeszcze wydarzenia oddzielające poszczególne
epoki.
12. Tendencja do łączenia XVI, XVII, XVIII I XIX stulecia w jedną „epokę
nowożytną” wydaje się być nieco ...nieracjonalna....
II.
PREHISTORIA
1. Gatunek ludzki podlegał długotrwałej
ewolucji. Formą człowieka, której
przedstawiciele stworzyli dawne i
współczesne i której reprezentantami
są ludzie współcześni cywilizacje jest,
homo sapiens sapiens (człowiek
rozumny właściwy)
2. Kluczowym
prehistorycznym
procesem była tak zwana rewolucja
neolityczna
(dokonana
przez
przedstawicieli homo sapiens sapiens)
polegająca na przejściu grup ludzkich
od koczowniczego do osiadłego trybu
życia możliwego dzięki opanowaniu
rolnictwa.
Rewolucja
neolityczna
zaczęła się kilkanaście tysięcy lat
przed naszą erą na Bliskim Wschodzie,
w rejonie tak zwanego żyznego
półksiężyca,
którego
usytuowanie
ilustruje mapka obok.
III.
Obszar Żyznego
Półksiężyca według
Wikipedii
STAROŻYTNOŚĆ
1. W
starożytności ukształtowało się wiele kręgów
cywilizacyjnych. Z punktu widzenia historii Europy,
największą rolę odegrały te które rozwijały się w basenie Morza
Śródziemnego, a w szczególności cywilizacje: egipska, Mezopotamii, minojska,
żydowska w Palestynie, grecka (helleńska) i rzymska.
2. Każda z wymienionych wyżej cywilizacji wypracowała specyficzny dorobek
duchowy i materialny, którego najważniejsze elementy ukazuje w zarysie i
uproszczeniu poniższe zestawienie:
Cywilizacja egipska (dolina Nilu)
 imperialny charakter państwa rozciągającego się w dolinie Nilu
3
Cyceron
 władca zwany faraonem
 politeistyczna religia z charakterystycznym zwyczajem balsamowania
zwłok, bogowie Amon i Re (w pewnym momencie utożsamieni), Ozyrys,
Izyda
 pismo hieroglificzne (i inne, których nazwy wykraczają poza zakres wiedzy
koniecznej)
 zachowane do dziś monumentalne piramidy i inne budowle (Sfinks)
Cywilizacje Mezopotamii (rozwijające się w dorzeczu Tygrysu i Eufratu)
 podstawy cywilizacji stworzone przez Sumerów
 politeistyczne religie
 pismo klinowe
 jeden z najstarszych zbiorów praw – kodeks Hammurabiego oparty o
(dosłownie sformułowaną gdzie indziej) zasadę oko za oko, ząb za ząb
Cywilizacja żydowska (Palestyna)
 monoteistyczna religia (judaizm)
 Biblia
 świątynia Jahwe w Jerozolimie
Cywilizacja minojska (kreteńska) – jeden z fundamentów cywilizacji greckiej
 imperium morskie,
 władca zwany Minosem
 ruiny pałacu w Knossos na Krecie
Cywilizacja grecka (Półwysep Bałkański, a w konsekwencji kolonizacji oraz
podbojów Aleksandra Wielkiego – basen Morza Śródziemnego i Bliski
Wschód) – jeden z głównych fundamentów współczesnej Europy
 zapożyczone od Fenicjan pismo alfabetyczne
 specyficzna struktura polityczna, której podstawą była wspólnota zwana
polis (w daleko idącym uproszczeniu: miasto – państwo). Najważniejsze
poleis greckie to Sparta będąca symbolem ustroju oligarchicznomonarchicznego oraz Ateny, gdzie w okresie klasycznym to jest ok. V w
p.n.e. funkcjonował system demokratyczny.
 ogromny dorobek w zakresie sztuki i nauki
o politeistyczna religia, rozbudowana mitologia
o bogowie, między innymi: Zeus, Atena, Hera, Posejdon, Afrodyta,
Hefajstos, Ares, Demeter, Hestia, Hermes, Apollo, Artemida.
o herosi: Herakles
o literatura: Homer (Iliada i Odyseja); tragicy Sofokles (Antygona),
Ajschylos, Eurypides; poetka Safona
o filozofia i nauka: Pitagoras, Tales, Sokrates, Platon, Arystoteles,
Archimedes.
o historia: Herodot (relacja z wojen perskich – Dzieje), Tukidydes (Wojna
peloponeska)
o rzeźba: Fidiasz (Zeus Olimpjski, Atena Partenos), Poliklet (Młodzieniec z
włócznią), Myron (Dyskobol)
4
Cyceron
o architektura: liczne świątynie (Akropol – zespół świątyń w Atenach),
stadiony
o sztuka użytkowa: ceramika
 zawody sportowe rozgrywane w Olimpii (igrzyska olimpijskie)
 wzorce życia obywatelskiego (demokracja, patriotyzm itp.)
Cywilizacja rzymska (Półwysep Apeniński, a w konsekwencji ekspansji – cały
Basen Morza Śródziemnego i zachodnia Europa )
 zapożyczone od Greków pismo alfabetyczne, którego znaki do dziś
wykorzystywane są w językach funkcjonujących w kręgu cywilizacji
zachodniej (łacińskiej)
 politeistyczna religia ulegająca hellenizacji przejawiającej się między
innymi utożsamianiem bogów i herosów rodzimych z greckimi (Zeus =
Jowisz, Atena = Minerwa, Hera = Junona, Posejdon = Neptun, Afrodyta =
Wenus, Ares = Mars, Hermes = Merkury, Artemida = Diana, Herakles =
Herkules)
 system prawny kształtowany z wykorzystaniem umiejętności uogólniania
przepisów prawnych i oparty o zestaw nadrzędnych zasad (między innymi:
prawo nie działa wstecz, obie strony [sporu] powinny być wysłuchane,
twarde prawo, ale prawo)
 monumentalne budowle świątynne (Panteon – rzymska świątynia
„wszystkich bogów”), użytkowe (Koloseum – amfiteatr w Rzymie,
akwedukty – budowle dostarczające wodę do miast, łuki triumfalne
wznoszone na cześć zwycięskich wodzów, drogi)
 uleganie wpływom innych cywilizacji (np. hellenizacja) połączone z
ekspansją cywilizacyjną (romanizacja podbitych prowincji)
 ogromny dorobek w zakresie sztuki i nauki
o literatura: Horacy, Wergiliusz, Owidiusz
o historiografia: Liwiusz (Od założenia Rzymu ksiąg 142 [liczby nie musisz
pamiętać]), Tacyt (Germania)
3. Niezwykle ważne w dziejach starożytnej Grecji były wojny z Persją (wojny
perskie). Rozegrane w ich trakcie bitwy pod Maratonem (zwycięstwo w 490 r.
p.n.e., o którym Ateńczyków poinformował grecki żołnierz przebiegłszy ok. 40
kilometrów z pola bitwy do miasta), Termopilami (porażka w 480 r p.n.e.
zakończona bohaterską śmiercią 300 bohaterskich Spartan i ich wodza króla
Leonidasa), Salaminą (morskie zwycięstwo w 480 r. p.n.e.) przyczyniły się do
obrony poleis greckich przed Persami oraz stały się ważną częścią greckiej i
europejskiej świadomości.
4. W pierwszej połowie IV w p.n.e. Aleksander Wielki, władca Macedonii –
jednego z państw helleńskiego kręgu kulturowego – zjednoczył greckie poleis
i dokonał podboju imperium perskiego, w wyniku czego nastąpiła ekspansja
cywilizacji greckiej na Afrykę (Egipt) i Azję (Azja Mniejsza, Mezopotamia,
Persja) aż po rzekę Indus. Aleksander Macedoński był znakomitym wodzem.
Pokonał wojska perskie między innymi pod Issos i Gaugamelą. Zbudowane
przez niego imperium rozpadło się po śmierci twórcy na kilka państw.
5
Cyceron
Ukształtowała się w nich kultura zwana hellenistyczną, która była syntezą
cywilizacji greckiej i kultur Wschodu.
5. Legendarnymi
założycielami
Rzymu
byli
rzekomo
wykarmieni
przez
wilczycę
bliźniacy
Romulus i Remus.
6. W ciągu dziejów państwo
rzymskie
przeżywało
ustrojową ewolucję od
monarchii
przez
republikę
aż
po
cesarstwo.
7. Nazwa
cesarstwo
pochodzi
od
imienia
Juliusza Cezara, który w I
w.
p.n.e.
stał
się
jedynowładcą
Rzymu.
Tytuł ten przyjmowali
kolejni władcy, z których pierwszym był Oktawian August
8. Ekspansja
terytorialna
Rzymu
zaowocowała
Mapa na podstawie:
stworzeniem Imperium
obejmującego
Basen
Morza
edukacja.demart.com.pl
Śródziemnego
(morze
wewnętrzne)
i
zachodnią
część Europy po linię Renu i Dunaju.
9. Imperialną pozycję państwo to zyskało po zwycięskich wojnach punickich z
konkurencyjną Kartaginą – fenicką kolonią w Afryce Północnej. Najbardziej
dramatyczna była druga wojna punicka w III w. p.n.e., podczas której
wojskami Kartaginy dowodził znakomity wódz Hannibal. Zaatakował on
Rzym przeprawiwszy przez Alpy potężną armię, w szeregach której
znajdowały się bojowe słonie. Hannibal wielokrotnie (między innymi pod
Kannami) pokonał oddziały Rzymian, ale Kartagina poniosła w tej wojnie
klęskę.
10. Rzym wielokrotnie wstrząsany był konfliktami wewnętrznymi. jednym z nich
było wielkie powstanie niewolników pod wodzą Spartakusa (I wiek p.n.e.)
11. W obrębie imperium rzymskiego znalazła się zamieszkiwana przez Żydów
Palestyna, gdzie na początku naszej ery, podczas panowania Oktawiana
Augusta, narodził się Jezus Chrystus. Został ukrzyżowany, gdy cesarzem był
Tyberiusz. Jego zmartwychwstanie stało się początkiem chrześcijaństwa, które
mimo brutalnych prześladowań dynamicznie się rozprzestrzeniało stając się w
IV w. n.e. jedyną akceptowaną przez państwo religią.
12. Pomiędzy zachodnią (zromanizowaną) a wschodnią (ulegającą hellenizacji oraz
wpływom wschodnim) częścią imperium rzymskiego narastały różnice
cywilizacyjne. W IV w. n.e. zaowocowały one formalnym podziałem państwa
6
Cyceron
na Cesarstwo Zachodniorzymskie ze stolicą w Rzymie i Wschodniorzymskie ze
stolicą w Konstantynopolu (Bizancjum).
13. W IV w n.e. na terytorium Cesarstwa Zachodniorzymskiego zaczęły się
wdzierać plemiona barbarzyńców, głównie Germanów. Stało się to jedną z
przyczyn upadku imperium rzymskiego.
IV.
ŚREDNIOWIECZE
1. W średniowieczu na gruzach dawnego imperium rzymskiego ukształtowały
się, rozwijały i konkurowały ze sobą trzy cywilizacje
 łacińska, która objęła Europę Zachodnią, a następnie Skandynawię oraz
Europę Środkową.
 muzułmańska, która z Półwyspu Arabskiego rozprzestrzeniła się na
Mezopotamię, Azję Mniejszą i Środkową, Północną Afrykę, sięgając aż po
Indie, a nawet krańce Europy (Półwysep Iberyjski i Bałkański)
 bizantyjska, która objęła Półwysep Bałkański oraz Europę Wschodnią.
2. Fundamentami każdej z tych cywilizacji była monoteistyczna religia
(chrześcijaństwo lub islam) oraz dorobek cywilizacji antycznych.
3. We wczesnym średniowieczu, mimo licznych, ale skutecznie przezwyciężanych
herezji (rozłamów mających podłoże dogmatyczne) i zróżnicowania form
kultu, europejscy chrześcijanie mieli poczucie jedności. Jedność ta została
zburzona, gdy w 1054 r. Patriarcha Konstantynopola i Biskup Rzymu (Papież)
obłożyli się klątwami. W ten sposób ukształtował się Kościół Prawosławny i
(Rzymsko) Katolicki. Różnice pomiędzy nimi wynikały z odrębności
cywilizacji bizantyjskiej i zachodniej, ale w zasadzie ograniczały się do kwestii
organizacyjnych (przede wszystkim uznawania prymatu Papieża) i
liturgicznych, nie wnikając bardzo głęboko w wymiar dogmatyczny.
4. Ważną formą religijności stało się w średniowieczu życie zakonne. Zakony
były wspólnotami mnichów albo mniszek żyjących wedle norm określonych w
tak zwanej regule najczęściej ułożonej przez założyciela. Najważniejszymi
zakonami średniowiecznymi byli Benedyktyni (twórca – św. Benedykt),
Dominikanie czy Franciszkanie (twórca – św. Franciszek).
5. Charakterystycznym zjawiskiem, które w średniowieczu (i w czasach
nowożytnych) obserwować można we wszystkich płaszczyznach przemian
historycznych był feudalizm w modelowy sposób funkcjonujący zwłaszcza w
Europie Zachodniej.
6. Feudalizm to formacja (system, ale raczej nie ustrój) społeczno-gospodarcza, w
której najważniejszym czynnikiem wyznaczającym pozycję jednostki w
społeczeństwie był stosunek do własności ziemskiej. W związku z tym,
pomiędzy właścicielami ziemi (feudałami) kształtował się system zależności
zwanych lennymi, a pomiędzy właścicielem ziemi, a jej użytkownikami
(chłopami) – system zależności zwanych poddańczymi.
7. Zależności pomiędzy feudałami powodowały ukształtowanie się tak zwanej
drabiny lennej. Feudałowie wyższego szczebla (seniorzy) przekazywali część
swych dóbr feudałom niższego szczebla (wasalom). Zależność lenna nie
pociągała za sobą ograniczenia wolności osobistej. Jej istotą był obowiązek
odbywania przez wasala służby wojskowej na rzecz seniora.
7
Cyceron
8. Ziemię uprawiali chłopi. Nie byli oni jednak właścicielami gospodarstw w
dzisiejszym tego słowa rozumieniu, a jedynie ich użytkownikami. W zamian
za nadanie gospodarstwa, chłopi zobowiązani byli do uiszczania tak zwanej
renty feudalnej w formie czynszu (opłaty pieniężnej), danin (darów w naturze)
lub robocizn (bezpłatnej pracy). Jedną z form robocizny była pańszczyzna
odrabiana na ziemi pozostawionej pod bezpośrednim zarządem feudała
zwanej folwarkiem
9. Wolność osobista chłopów była ograniczona. Feudał miał wyłączne prawo
sądzenia chłopów (poddanych).
10. Formy zależności lennej i poddańczej ulegały ewolucji. Ich specyfika mogła
być różna, zależnie od czasu i miejsca.
11. Charakterystycznym dla średniowiecza zjawiskiem była stanowa struktura
społeczeństwa.
12. Stan to grupa ludzi mających odrębne prawa, przynależność do której
określona była w średniowieczu i epoce nowożytnej często przez urodzenie (z
wyjątkiem stanu duchownego)
13. Symbolami europejskiej kultury stały się w średniowieczu architektoniczne
style romański (grube mury, małe, półkoliście sklepione okna) i gotycki
(strzelistość budowli, ogromne okna zwieńczone ostrołukami) .
14. W większości średniowiecznych państw podstawą gospodarki było rolnictwo
w późnym średniowieczu zdominowane przez system zwany trójpolówką.
Polegał on na podziale ziemi uprawnej na trzy części i cyklicznej zmianie
sposobu ich wykorzystywania – pod uprawę zboża jarego (wysiewanego
wiosną), ozimego (wysiewanego jesienią) oraz ugorowanie. Na ugorze
wypasano bydło, którego odchody wzbogacały wyjałowioną w wyniku uprawy
glebę.
15. Średniowiecznym kontynuatorem Cesarstwa Wschodniorzymskiego było
Cesarstwo zwane Bizantyjskim. Od VII w traciło ono kolejne terytoria na rzecz
Arabów, a następnie Turków. Przestało istnieć 1453 r. , wraz z upadkiem stolicy
(Konstantynopola).
16. W Europie Zachodniej na gruzach Imperium Rzymskiego powstawały państwa
tworzone przez napływowe plemiona germańskie. Najważniejszym z nich
było państwo Franków. W 800 roku jego władca Karol z dynastii Karolingów
przyjął tytuł cesarza nawiązując
do tradycji rzymskiej. Karol
zwany Wielkim połączył pod
swym panowaniem znaczną
część Europy Zachodniej i
Wikipedia
Środkowej.
17. W 843 roku w Verdun państwo
Franków podzielone zostało na
trzy
części.
Traktat
ten
symbolizuje początek historii
politycznej Niemiec i Francji
8
Cyceron
18. Średniowieczne Niemcy (Rzesza Niemiecka) składały się z wielu podmiotów
politycznych. (księstw, biskupstw, miast). Najpotężniejsi władcy niemieccy
wybierali króla. Jego jurysdykcja w stosunku do innych władców niemieckich
stopniowo malała. Od 962 roku królowie niemieccy przyjmowali także tytuł
Cesarza Rzymskiego (pod koniec średniowiecza nazywano ich Cesarzami
Rzymskimi Narodu Niemieckiego). Pomiędzy różnymi dynastiami trwała
walka o tron i tytuł cesarski. W XV wieku tytuł ten trwale znalazł się w rękach
wywodzącej się z Austrii dynastii Habsburgów.
19. Specyfiką średniowiecznej Europy było istnienie od VIII w. tak zwanego
Państwa Kościelnego ze stolicą w Rzymie. Jego władcą był biskup rzymski
(Papież) będący jednocześnie głową Kościoła Rzymsko – Katolickiego.
20. W średniowieczu należy także szukać początków dziejów politycznych
współczesnej Anglii, Hiszpanii, Węgier, państw skandynawskich oraz
słowiańskich.
21. Europa i cały świat śródziemnomorski były w średniowieczu sceną wielu
dramatycznych konfliktów. Najważniejsze z nich to:
 Rozpoczęte pod koniec XI w. wyprawy krzyżowe (krucjaty). Ich uczestnicy
(głównie rycerstwo zachodnioeuropejskie) dążyli do wyzwolenia Ziemi
Świętej z rąk muzułmanów. Mimo przejściowych sukcesów zakończyły się
one ostatecznym wygnaniem Europejczyków z Palestyny.
 Konflikt pomiędzy Anglią i Francją, którego kulminacją była wojna
stuletnia trwająca od połowy XIV do połowy XV w. W wyniku tej wojny,
mimo początkowych sukcesów, władcom angielskim nie udało się przejąć
tronu francuskiego. Do zwycięstwa Francji przyczyniło się wystąpienie
kanonizowanej później Joanny d’Arc.
 Wojny z imperium arabskim, a od XIV w. – państwem Turków Osmańskich
zakończone zdobyciem przez nich Półwyspu Bałkańskiego, a w 1453 r. –
Konstantynopola.
 Najazdy mongolskie, które doprowadziły w XIII w. do podboju Rusi
Kijowskiej przez wywodzących się z Azji Środkowej Mongołów zwanych u
nas Tatarami.
22. W X w. powstało państwo polskie. Za jego symboliczny początek uznajemy
chrzest, jaki w 966 roku przyjął władca Mieszko I z dynastii piastowskiej.
23. Historię średniowiecznej Polski poznajemy na podstawie różnych źródeł,
wśród których poczesne miejsce zajmują kroniki Galla Anonima (wiek XII),
Wincentego Kadłubka (wiek XII / XIII) i Jana Długosza (wiek XV)
24. Chrzest Polski trwale wprowadził ją do zachodniego (łacińskiego) kręgu
cywilizacyjnego. Znajdowało to odbicie w rozwoju polskiej gospodarki,
kultury oraz w ewolucji form państwa polskiego i jego pozycji na arenie
międzynarodowej.
25. W połowie XIV w. Kazimierz Wielki założył Akademię Krakowską, która
odnowiona przez królową Jadwigę (żonę Władysława Jagiełły) istnieje do dziś
jako Uniwersytet Jagielloński.
9
Cyceron
26. Jednym z najznamienitszych zbytków średniowiecznych w Polsce jest
wyrzeźbiony przez Wita Stwosza w XV stuleciu ołtarz w Kościele Mariackim w
Krakowie (Ołtarz Wita Stwosza).
27. Przełomowe wydarzenia w historii średniowiecznej Polski mogące być
podstawą periodyzacji jej dziejów to:
 Chrzest w 966 r. symbolicznie otwierający epokę wczesnopiastowską
 Testament (statut) Bolesława Krzywoustego w 1138 r., który zapoczątkował
okres rozdrobnienia dzielnicowego
 Koronacja Władysława Łokietka w roku 1320 symbolizująca odrodzenie się
państwa polskiego
 Śmierć Kazimierza Wielkiego w 1370 r. kończąca okres panowania dynastii
piastowskiej
 Wydanie w 1374 r. przez Ludwika Węgierskiego przywileju koszyckiego
symbolizujące
początek
uprzywilejowania
stanu
rycerskiego
(szlacheckiego)
 Unia w Krewie w 1385 rozpoczynająca epokę zacieśniania się stosunków
polsko – litewskich oraz panowania Jagiellonów.
 Pierwsze wspólne obrady Króla, Rady Królewskiej i przedstawicieli
szlachty w 1493 r. oraz wydanie przywileju „nihil novi” w roku 1505
symbolizujące narodziny systemu demokracji szlacheckiej, a zarazem kres
polskiego średniowiecza.
28. W X, XI, XII i na początku XIII w, zmieniające się terytorium państwa
polskiego rozciągało się (w przybliżeniu) pomiędzy Odrą a Bugiem, pasmem
Sudetów i Karpat a wybrzeżem Morza Bałtyckiego. W połowie XII stulecia
państwo uległo rozdrobnieniu dzielnicowemu. Odrodziło się w XIV stuleciu w
nowym kształcie terytorialnym – trwale utraciło Śląsk oraz przejściowo dostęp
do Morza Bałtyckiego. Król Kazimierz Wielki zapoczątkował ekspansję Polski
na wschód przyłączając Ruś Halicką ze Lwowem. Pod koniec XIV w. zawiązana
została unia polsko – litewska, która początkowo miała charakter personalny.
W XV stuleciu powróciło do Polski Pomorze Gdańskie.
29. Zmiany roli odgrywanej przez Polskę na arenie międzynarodowej
odzwierciedlają koronacje jej władców. Do 1138 r. tylko trzem spośród nich
(Bolesławowi Chrobremu, Mieszkowi II i Bolesławowi Śmiałemu) udało się
uzyskać koronę. Od 1320 r. (koronacja Władysława Łokietka) wszyscy władcy
Polski byli królami.
30. Bardzo ważnym problemem polityki zagranicznej średniowiecznej Polski był
długotrwały konflikt z Krzyżakami (niemieckim zakonem rycerskim
założonym podczas wypraw krzyżowych, któremu udało się stworzyć państwo
na wschód od ujścia Wisły). Punkty zwrotne tego konfliktu to:
 Sprowadzenie Krzyżaków na ziemie polskie przez mazowieckiego księcia
Konrada w XIII w.
 Zagarnięcie przez Krzyżaków Pomorza Gdańskiego na początku XIV w.
 Pokój kaliski zawarty przez Kazimierza Wielkiego oddający Krzyżakom
większość spornych terytoriów
 Wielka Wojna z Krzyżakami i bitwa pod Grunwaldem w 1410 roku.
10
Cyceron
 Wojna trzynastoletnia w XV w, w wyniku której Polska odzyskała Pomorze
Gdańskie
 Sekularyzacja państwa Zakonu Krzyżackiego (przekształcenie w świeckie
Księstwo Pruskie) na początku XVI stulecia
V.
EPOKA NOWOŻYTNA
1. W epoce nowożytnej najbardziej dynamicznie rozwijała się cywilizacja
zachodnia (łacińska)
2. W wyniku tak zwanych wielkich odkryć geograficznych krąg jej
oddziaływania poszerzył się na inne kontynenty. Początek tego procesu
najlepiej symbolizuje odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba w 1492
roku. Innym wielkim odkrywcą był Ferdynand Magellan – organizator
wyprawy, która na początku XVI w. jako pierwsza opłynęła ziemię.
3. Niektóre państwa uzależniły od siebie rozległe obszary pozaeuropejskie
tworząc tak zwane imperia kolonialne. (Portugalia i Hiszpania w Ameryce
Południowej, Anglia i Francja w Ameryce Północnej i Indiach, Rosja w rejonie
Syberii, Holandia).
4. Te podboje wiązały się niekiedy z niszczeniem rodzimych cywilizacji. Taki los
spotkał Inków i Azteków w Ameryce Południowej i Środkowej.
5. Ważnym następstwem odkryć geograficznych były przeobrażenia gospodarcze.
Ponadkontynentalnego charakteru nabrał europejski handel. Coraz większą
rolę odgrywał kapitał, jako czynnik umożliwiający podejmowanie aktywności
gospodarczej i generujący dochody. Te zmiany najbardziej dynamicznie
zachodziły na zachodzie Europy.
6. Końcowym akordem epoki nowożytnej była tak zwana rewolucja
przemysłowa. Rozpoczęła się ona w drugiej połowie XVIII wieku w Anglii i
polegała na gwałtownym rozwoju fabrycznego sposobu produkcji dóbr
pozarolniczych. Rewolucja przemysłowa możliwa była dzięki wielu
wynalazkom w zakresie włókiennictwa oraz skonstruowaniu przez Jamesa
Watta maszyny parowej.
7. W epoce nowożytnej narodziły się i przeobraziły świadomość Europejczyków
trzy wielkie prądy kulturalne. Były to kolejno: renesans (odrodzenie), który
zaczął się kształtować w państwach włoskich pod koniec średniowiecza, a
upowszechnił się w Europie w XVI stuleciu, barok, który narodził się w wieku
XVI, a trwał do początków XVIII stulecia, oświecenie, które upowszechniło się
w wieku XVIII.
8. Istotą renesansu było zwrócenie się ku cywilizacyjnemu dorobkowi
starożytności oraz postawienie człowieka w centrum zainteresowania twórców
i myślicieli. W efekcie nastąpił bujny rozwój sztuki i nauki. Najważniejsi
twórcy renesansu to:
 Leonardo da Vinci, włoski malarz, architekt, wynalazca i filozof (obrazy
Mona Lisa, Dama z łasiczką [ten ostatni w zbiorach polskich], fresk Ostatnia
Wieczerza)
 Rafael Santi, włoski malarz, architekt (Madonna Sykstyńska i inne obrazy
oraz freski)
11
Cyceron
 Michał Anioł, włoski malarz, rzeźbiarz, architekt, poeta (Freski w kaplicy
sykstyńskiej, rzeźba Dawid)
 Erazm z Rotterdamu, filozof, filolog (Pochwała głupoty)
 Mikołaj Kopernik, polski astronom, który przedstawił dowody
prawdziwości heliocentrycznej teorii budowy wszechświata (O obrotach
sfer niebieskich)
 William Szekspir, angielski dramaturg (Hamlet, Romeo i Julia)
9. Istotą baroku było oddziaływanie raczej na emocje niż racjonalizm odbiorcy
dzieł sztuki, co osiągano bogactwem różnorodnych efektów (barokowy
przepych). Najważniejsi twórcy baroku to:
 Rembrandt van Rijn, holenderski malarz (Wymarsz strzelców = Straż
nocna)
 Piotr Paweł Rubens, malarz (sceny biblijne np. Zdjęcie z Krzyża,
mitologiczne, rodzajowe)
10. Renesans i barok znajdowały odzwierciedlenie także w architekturze
11. Oświecenie było prądem intelektualnym propagującym kult rozumu oraz ideę
wolności. Inspirowani tym nurtem artyści odwoływali się w swych dziełach do
tradycji antycznej. W okresie oświecenia nastąpił bujny rozwój nauki,
zwłaszcza matematyki i fizyki (między innymi dzięki pracom Izaaka
Newtona). Najwybitniejsi myśliciele i propagatorzy oświecenia, to między
innymi francuscy filozofowie Wolter, Monteskiusz (twórca teorii trójpodziału
władzy) i Jan Jakub Rousseau (propagator teorii umowy społecznej i doktryny
suwerenności ludu).
12. Teoria trójpodziału władzy miała ogromne znaczenie historyczne. Jednym z jej
elementów była obserwacja, iż sprawowanie władzy politycznej polega na
stanowieniu prawa (władza ustawodawcza lub prawodawcza), jego
egzekwowaniu (władza wykonawcza) oraz ocenianiu czy prawo jest
przestrzegane (władza sądownicza).
13. Teoria umowy społecznej genezę państwa wywodziła z (symbolicznie
pojmowanej) umowy zawartej pomiędzy rządzonymi i rządzącymi. Według
Jana Jakuba Rousseau suwerenem w tej umowie jest lud (rządzeni), który w
każdej chwili ma prawo ją wypowiedzieć
14. Pod koniec średniowiecza w Kościele Katolickim pojawiły się zjawiska
kryzysowe. Wzmocnione odrodzeniowym fermentem intelektualnym oraz
czynnikami politycznymi (odśrodkowe tendencje w Rzeszy Niemieckiej,
sytuacja wewnętrzna w niektórych państwach oraz międzynarodowa w
Europie), doprowadziły one do załamania jedności zachodniego
chrześcijaństwa. Zjawisko to nazywamy reformacją.
15. Za początek reformacji uznaje się opublikowanie w roku 1517 przez
niemieckiego mnicha Marcina Lutra tez krytykujących Kościół. Wystąpienie
Lutra spowodowało ciąg wojen religijnych i powstanie wyznań zwanych
protestanckimi (między innymi luteranizmu, kalwinizmu, anglikanizmu,
anabaptyzmu)
12
Cyceron
16. Odpowiedzią Kościoła na reformację było dążenie do reformy wewnętrznej
oraz działania kontrreformacyjne (aktywne zwalczanie protestantyzmu). W
obu wymiarach ogromną rolę odegrał założony w XVI stuleciu zakon jezuitów.
17. W epoce nowożytnej w większości państw (zwłaszcza w XVII i XVIII stuleciu)
funkcjonował absolutyzm, to jest ustrój, w którym wszystkie trzy rodzaje
władzy spoczywały w rękach monarchy. Wyjątkami były między innymi
Polska, Holandia i Anglia.
18. Modelowym niemal państwem absolutnym była w drugiej połowie XVII i na
początku XVIII wieku Francja pod rządami Ludwika XIV z dynastii Burbonów.
19. W Anglii na przełomie XVII i XVIII stulecia ukształtował się system
gabinetowy. Władza wykonawcza spoczywała w rękach gabinetu (rządu) Jego
pracami kierował przywódca ugrupowania, które uzyskało zwycięstwo w
wyborach do Izby Gmin (niższej izby angielskiego parlamentu)
20. W XVIII w. pod wpływem oświecenia w niektórych państwach europejskich
(np. w Prusach, Austrii i Rosji) ukształtował się ustrój zwany absolutyzmem
oświeconym.
21. W drugiej połowie XVIII stulecia angielskie kolonie w Ameryce Północnej
wywalczyły niepodległość. W ten sposób powstało nowe państwo – Stany
Zjednoczone Ameryki (USA). Jego republikański ustrój określała uchwalona w
1787 roku, pierwsza w dziejach i do dziś (z nielicznymi poprawkami)
obowiązująca konstytucja będąca udaną realizacją idei oświeceniowych.
Postanawia ona, że głową państwa jest wyłaniany w drodze wyborów
powszechnych Prezydent sprawujący władzę wykonawczą.
22. Europejski układ sił politycznych ulegał w epoce nowożytnej dynamicznym
przemianom.
 Francja przez cały czas była pierwszorzędnym mocarstwem, a w drugiej
połowie XVII w. aspirowała do odgrywania roli europejskiego hegemona.
 Niektóre państwa, potężne w stuleciu XVI, w miarę upływu czasu słabły
(Turcja, Hiszpania) lub nawet przestały istnieć (Rzeczpospolita)
 Holandia i Szwecja przeżywały złoty wiek swej mocarstwowości w stuleciu
XVII.
 Potęga Rosji, Prus (państwo powstałe po połączeniu dawnej Barndenburgii
i Księstwa Pruskiego), Austrii i Anglii rosła, choć proces ów bywał
przerywany okresami głębokich kryzysów.
23. Przemiany te powodowane były między innymi czynnikami ekonomicznymi,
zwłaszcza eksploatacją imperiów kolonialnych, efektywnością ustrojów i
skutecznością
reform
wewnętrznych
oraz
uwarunkowaniami
międzynarodowymi.
24. Epoka nowożytna była sceną, na której rozgrywało się kilka długofalowych,
konfliktogennych procesów. Najważniejszymi z nich były:
 Rywalizacja między Francją a dynastią Habsburgów, w rękach której na
początku XVI w. znalazły się rozległe posiadłości w Europie Środkowej,
Hiszpania i tytuł cesarski.
 Rozkład instytucji Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego,
a w konsekwencji poszerzanie zakresu suwerenności księstw niemieckich
13
Cyceron
 Walka o panowanie w basenie Morza Bałtyckiego (o dominium Maris
Baltici)
 Obrona Europy przed ekspansją Imperium Osmańskiego (Turcji) i
cywilizacją islamu
25. Częstym pretekstem do wojen będących wynikiem wymienionych wyżej
procesów były kwestie religijne.
26. Najbardziej znaczące konflikty zbrojne epoki nowożytnej to:
 Wojny religijne w Niemczech w pierwszej połowie XVI w. rozgrywające się
między Cesarzem i katolickimi książętami Rzeszy a zwolennikami
luteranizmu
 Trwająca od 1618 do 1648 r. wojna trzydziestoletnia pomiędzy niemieckimi
katolikami a protestantami wspomaganymi także przez inne państwa
(między innymi Szwecję i katolicką Francję, które popierały obóz
protestancki)
 Wojna Północna, w wyniku której na początku XVIII stulecia Rosja zdobyła
kosztem Szwecji rozległe posiadłości nad Bałtykiem
 Wojna siedmioletnia na początku drugiej połowy XVIII stulecia, dzięki
której Anglia zyskała dominującą pozycję w koloniach
27. Nowożytne dzieje Polski można podzielić na trzy etapy:
 „Złoty” wiek XVI, gdy osiągnęła ona apogeum potęgi politycznej, była
krajem wysoko rozwiniętej kultury i gospodarki
 „Srebrny” wiek XVII, w którym została dotkliwie zniszczona
długotrwałymi konfliktami zbrojnymi (ze Szwecją, Rosją, Turcją) i wojną
domową z mieszkającymi na Ukrainie Kozakami, ale zachowała
suwerenność i, mimo dotkliwych strat, rozległe terytorium.
 Wiek XVIII, gdy mimo prób ratowania niepodległości, mocarstwa ościenne
dokonały rozbiorów państwa.
28. I Rzeczpospolita to kraj rolniczy. Głównym towarem eksportowym było zboże.
Dzięki pomyślnej koniunkturze cen w XVI stuleciu jego spław Wisłą i wywóz
na zachód przez Gdańsk przynosił ogromne zyski, głównie polskiej szlachcie.
29. Społeczeństwo Rzeczypospolitej było bardzo zróżnicowane. W jego skład
wchodzili przedstawiciele różnych stanów (szlachta, chłopi, mieszczanie,
duchowieństwo), narodów (między innymi Polacy, Rusini, Litwini, Niemcy,
Żydzi), religii (chrześcijanie, muzułmanie), wyznań (między innymi katolicy,
prawosławni, protestanci i zachowujący charakterystyczne dla prawosławia
formy kultu, ale uznający zwierzchność Papieża unici).
30. W 1573 r. uchwalono akt konfederacji warszawskiej, który gwarantował w
Rzeczypospolitej tolerancję religijną.
31. Do Polski, na Litwę i ziemie ruskie docierały wszystkie nurty europejskiej
kultury, twórczo się tu rozwijały i przybierały oryginalne formy.
32. W XVI stuleciu upowszechniło się odrodzenie. Zaowocowało stworzeniem
podstaw polskojęzycznej literatury (Mikołaj Rej, Jan Kochanowski). W stylu
renesansowym przebudowany został królewski zamek na Wawelu, powstała
wspaniała kaplica zygmuntowska (miejsce pochówku ostatnich Jagiellonów)
przy katedrze wawelskiej.
14
Cyceron
33. Na formę polskiego baroku wielki wpływ wywarła ideologia zwana
sarmatyzmem.
34. Pragnący zademonstrować swą potęgę magnaci (przedstawiciele najbogatszej
szlachty) wznosili wspaniałe rezydencje. Jedną z nich jest pałac w Wilanowie.
35. Polskę w epoce nowożytnej (I Rzeczpospolitą) nazywamy Rzecząpospolitą
Obojga Narodów ponieważ:
 Zawarta w średniowieczu unia z Litwą mająca początkowo charakter
personalny, została pod koniec panowania Zygmunta Augusta w 1569 roku
przekształcona w unię realną (unia lubelska)
 W ustroju państwa pojawiło się wiele elementów republikańskich.
36. Ustrój Rzeczypospolitej Obojga Narodów nazywamy demokracją szlachecką.
Jej istotą było:
 Uprzywilejowanie stanu szlacheckiego przy zachowaniu jego wewnętrznej
formalnej równości.
 Funkcjonowanie parlamentaryzmu (sejmików ziemskich, w których brać
udział mógł każdy szlachcic oraz sejmu walnego złożonego z Króla, Senatu,
i Izby Poselskiej, w skład której wchodzili przedstawiciele szlachty)
 Od śmierci Zygmunta Augusta na początku lat siedemdziesiątych XVI w. –
elekcyjność tronu polegająca na wybieraniu monarchy przez ogół szlachty.
37. Najważniejsze przywileje nadane zostały szlachcie w średniowieczu oraz u
progu epoki nowożytnej. Należy wśród nich wymienić:
 Przywilej koszycki (1374) w którym Ludwik Węgierski zwalniał szlachtę z
podatku poradlnego (z wyjątkiem 2 groszy z łanu)
 Przywilej czerwiński, wydany przez Władysława Jagiełłę i zapewniający
szlachcie nietykalność majątkową
 Przywilej jedlneńsko – krakowski (od pierwszych słów łacińskiego tekstu
zwany neminem captivabimus), w którym Władysław Jagiełło gwarantował
szlachcie nietykalność osobistą
 Przywilej cerekwicko – nieszawski, na mocy którego Kazimierz
Jagiellończyk uzależniał nakładanie podatków i zwoływanie pospolitego
ruszenia od zgody szlachty
 Przywilej nihil novi, (1505), który gwarantował, że „nic nowego” nie stanie
się w państwie bez wspólnej zgody szlachty, Rady Królewskiej (Senatu) i
Króla
38. W XVI i na początku XVII w. demokracja szlachecka funkcjonowała sprawnie i
zapewniała państwu potęgę. W znacznej mierze było to następstwem mądrości
politycznej polskiej szlachty, z której wywodziło się wielu wybitnych mężów
stanu. Jednym z nich był żyjący w drugiej połowie XVI w. kanclerz i hetman
Jan Zamoyski.
39. W stuleciu XVII ustrój zaczął ulegać degeneracji, co stało się jednym z
czynników prowadzących do upadku Rzeczypospolitej. Jedną z przyczyn i
przejawów owej degeneracji stało się konsekwentne przestrzeganie zasady
jednomyślności podczas obrad Sejmu (zasada liberum veto) prowadzące do
jego paraliżu.
15
Cyceron
40. Niestety nie powiodły się próby reformy ustroju demokracji szlacheckiej.
Ostatnią z nich była uchwalona 3 maja 1791 r. druga w świecie a pierwsza w
Europie konstytucja (konstytucja 3 maja), która zniosła elekcyjność tronu i
liberum veto, zlikwidowała istniejące jeszcze odrębności między Polską a
Litwą oraz unowocześniła aparat państwowy.
41. Rzeczpospolita Obojga Narodów była jednym z największych państw
europejskich. Jej terytorium obejmowało znaczną część Europy Środkowo
Wschodniej jednocząc obszary należące do różnych kręgów cywilizacyjnych,
zamieszkiwane przez przedstawicieli wielu narodów i wyznawców licznych
religii. Terytorium to osiągnęło swe apogeum w pierwszej połowie XVII
stulecia. Potem, w wyniku wojen, ulegało okrojeniu, a w XVIII stuleciu
podzielone zostało pomiędzy sąsiadów.
42. Katastrofa państwa została w znacznej mierze spowodowana wyniszczającymi
konfliktami trwającymi w XVII w. Bilans tych wojen był zdecydowanie
ujemny, ale w ich trakcie wojska Rzeczypospolitej odniosły wiele zwycięstw,
które trwale wpisały się w tradycję historyczną, znalazły odbicie w literaturze i
stały się ważnym elementem polskiej świadomości narodowej. Najważniejsze
z nich to:
 Bitwa pod Kirholmem (1605) , w której hetman Jan Karol Chodkiewicz
pokonał wojska szwedzkie.
 Bitwa pod Kłuszynem (1610) –
znakomite zwycięstwo Stanisława
Żółkiewskiego
nad
wojskami
rosyjskimi
wspieranymi
przez
Szwedów
 „Odsiecz wiedeńska” (1683) – w
wyniku której wojska tureckie
oblegające Wiedeń rozgromione
zostały dzięki udziałowi oddziałów
polskich dowodzonych przez Jana III
Sobieskiego
43. Wielką sławę i trwałe miejsce w
panteonie bohaterów polskiej historii
zdobył Stefan Czarniecki, przywódca
walki przeciwko najazdowi szwedzkiemu
Husarz (autor Stefano Della Bella) wg.
(zwanemu potopem) w połowie XVII w.
Wikipedii
44. W wymienionych wyżej (i wielu innych)
bitwach decydującą rolę odegrała ciężka jazda zwana husarią – najznakomitsza
tego typu formacja w Europie. Charakterystycznym elementem jej uzbrojenia
były pionowe skrzydła przypięte do siodła lub zbroi jeźdźca.
45. Gdy w pierwszej połowie XVIII w. państwo polsko-litewskie przeżywało
poważny kryzys wewnętrzny, rosła potęga krajów ościennych – Rosji, Prus i
Austrii. W 1772 r. zagarnęły one część terytorium Rzeczypospolitej (pierwszy
rozbiór Polski).
16
Cyceron
46. Próbą ratowania zagrożonej niepodległości było zwołanie Sejmu (zwanego
potem Wielkim lub Czteroletnim), który podjął szereg reform, a w roku 1791
uchwalił konstytucję 3 maja.
47. Grupa magnatów (najbogatszej szlachty) uznając, że konstytucja niszczy
tradycyjne fundamenty ustrojowe i tym samym przyniesie państwu zgubę,
zawiązała w Targowicy konfederację (związek zmierzający do osiągnięcia
pewnego celu) zwracając się do Rosji o pomoc w przywróceniu dawnego
porządku. Konfederacja targowicka stała się symbolem zdrady narodowej.
48. Wywołany w ten sposób konflikt zbrojny z Rosją (wojna w obronie
konstytucji 3 maja) zakończył się klęską i drugim rozbiorem (1793). Udział w
nim wzięły Prusy i Rosja.
49. Przeciwko tym państwom skierowane było powstanie, na czele którego stanął
Tadeusz Kościuszko. Klęska powstania kościuszkowskiego spowodowała
abdykację króla Stanisława Poniatowskiego i ostateczny upadek
Rzeczypospolitej w 1795 r. (III rozbiór z udziałem Rosji, Prus i Austrii)
50. Wśród nowożytnych władców Polski należy zwłaszcza pamiętać o:
 Ostatnich przedstawicielach dynastii Jagiellonów – Zygmuncie Starym i
Zygmuncie Auguście (wiek XVI). Podczas ich panowania ukształtował się
system demokracji szlacheckiej. Obaj byli mecenasami sztuki i
propagatorami renesansu.
 Stefanie Batorym (koniec wieku XVI), drugim z kolei władcy elekcyjnym.
Toczył od długotrwałe, zwycięskie wojny z Moskwą.
 Zygmuncie III (przełom wieku XVI i XVII) wywodzącym się ze szwedzkiej
dynastii Wazów. W czasie jego długiego panowania rozpoczęły się
konflikty ze Szwecją, Rosją i Turcją trwające z przerwami niemal do końca
XVII stulecia.
 Janie III Sobieskim, który zasłynął dzięki pomocy, jakiej udzielił Austrii
pokonując oblegające Wiedeń wojska tureckie (odsiecz wiedeńska, 1683)
 Stanisławie Auguście Poniatowskim, który mimo wspierania sztuki, troski
o gospodarkę i podjęcia próby reformy państwa, nie potrafił uchronić
Rzeczypospolitej przed rozbiorami
VI.
WIEK XIX
1. Wydarzeniem najlepiej symbolizującym koniec epoki nowożytnej wydaje się
być wybuch we Francji wielkiej rewolucji zwanej niekiedy burżuazyjną.
Nazwa ta odzwierciedla przekonanie niektórych historyków, że czynnikiem
sprawczym, motorem i głównym profitentem rewolucji była burżuazja – grupa
społeczna wielkich właścicieli środków produkcji w sektorze pozarolniczym
(kupców, przemysłowców, bankierów, kapitalistów itp.)
2. Najważniejszą przyczyną rewolucji był chaos społeczny i kryzys polityczny
wywołane pogłębiającą się rozbieżnością pomiędzy formalnie stanową
strukturą społeczeństwa i feudalnym charakterem państwa, a zmieniającą się
(między innymi w wyniku upowszechnienia idei oświeceniowych i
przeobrażeń gospodarczych) rzeczywistością społeczno – polityczną.
17
Cyceron
3. W wyniku rewolucji trwale zlikwidowane zostały we Francji resztki
feudalizmu (w tym stanowa struktura społeczeństwa) i na pewien czas
ukształtował się ustrój republikański.
4. Zdobycze te utrwalone zostały w warunkach prowadzonej przez radykalne
ugrupowanie jakobinów polityki krwawego terroru wobec przeciwników
rewolucji, zwłaszcza wywodzących się ze szlachty oraz duchowieństwa.
5. Na początku (chronologicznie pojętego) XIX stulecia władzę w państwie
przejął wybitnie uzdolniony wojskowy Napoleon Bonaparte, który wkrótce
potem ogłosił się cesarzem.
6. Rewolucyjna, a potem napoleońska Francja toczyła nieustanne niemal wojny
przeciwko innym państwom lub ich koalicjom. W wyniku tych wojen
upowszechniały się idee rewolucyjne a państwo francuskie zyskiwało rolę
europejskiego hegemona. Za najznamienitsze zwycięstwo Napoleona uznaje
się rozegraną w 1805 r. bitwę pod Austerlitz, w której pokonane zostały wojska
austriackie i rosyjskie. Jedną z niewielu, ale decydującą o losach wojen klęską
francuską, była stoczona w 1815 r. bitwa pod Waterloo.
7. Do ugruntowania się w Europie przekonania o równości obywateli wobec
prawa oraz nowoczesnego rozumienia pojęcia własności przyczynił się
wprowadzony w wielu krajach kodeks prawa cywilnego zwany Kodeksem
Napoleona.
8. Po zakończeniu wojen napoleońskich zwołany został do Wiednia kongres,
którego ustalenia stały się fundamentem nowego porządku politycznego w
Europie (systemu wiedeńskiego)
9. Wciągu XIX stulecia rewolucja przemysłowa objęła praktycznie całą Europę i
Stany Zjednoczone. Wszędzie tam, gdzie dotarła, znaczna (niekiedy większa)
część dóbr pozarolniczych wytwarzana była w systemie fabrycznym z
zastosowaniem energii mechanicznej.
10. Najważniejszymi zmianami jakie zaszły w obrębie rolnictwa było
uwłaszczenie (przejęcie ziemi na wyłączną własność przez chłopów) oraz
upowszechnienie maszyn i nawozów sztucznych pozwalające na odejście od
trójpolówki.
11. W XIX w. Europa przeżywała okres bardzo dynamicznego wzrostu
demograficznego.
12. Ważnym następstwem przemian gospodarczych i społecznych była w Europie i
USA urbanizacja.
13. Postanowienia kongresu wiedeńskiego ukształtowały sytuację, w której
największymi potęgami europejskimi stały się Anglia, Rosja, Prusy, Francja i
Austria. W drugiej połowie stulecia do grona mocarstw dołączyło Królestwo
Włoch powstałe w wyniku połączenia różnych państw Półwyspu
Apenińskiego oraz zjednoczone pod egidą Prus Niemcy (Cesarstwo
Niemieckie zwane II Rzeszą). Coraz większą rolę w polityce światowej
odgrywały Stany Zjednoczone.
14. W XIX w. niepodległość zyskały dawne kolonie Hiszpanii i Portugalii w
Ameryce Północnej oraz wyzwalające się spod panowania Turcji kraje
Półwyspu Bałkańskiego.
18
Cyceron
15. Państwom europejskim (zwłaszcza Anglii, Francji, Niemcom oraz Rosji)
podporządkowane zostały rozległe obszary Azji, Afryki, Oceanii. Zjawisko
uzależniania różnych regionów świata od państw europejskich nazywamy
kolonializmem.
16. Rozbieżne interesy mocarstw w Europie i w koloniach zaowocowały pod
koniec XIX w. ukształtowaniem się dwóch bloków polityczno – militarnych:
Trójprzymierza w skład którego wchodziły Niemcy, Austria i Włochy oraz
złożonego z Anglii, Francji i Rosji Trójporozumienia zwanego Ententą.
Narastający konflikt pomiędzy tymi ugrupowaniami doprowadził do wybuchu
I wojny światowej.
17. Większość państw europejskich była monarchiami (jeden z wyjątków to
Francja, która na początku lat siedemdziesiątych po raz trzeci w swych dziejach
trwale stała się republiką). Na tronie Rosji zasiadali przedstawiciele dynastii
Romanowych, Austrii – Habsburgów, a Niemiec – Hohenzollernów.
18. Ustrój państw ulegał ciągłej ewolucji. W wielu krajach wprowadzono
konstytucje. Europejską normą stawało się istnienie partii politycznych oraz
funkcjonowanie
parlamentaryzmu
opartego
na
coraz
bardziej
demokratycznych systemach wyborczych. Najwolniej te zmiany zachodziły w
Rosji, która pozostawała państwem absolutyzmu carskiego (samodzierżawia)
19. Międzynarodowe oraz wewnętrzne stosunki polityczne w Europie
uwarunkowane były ideologiami, z których najważniejsze to:
 wzywający do poszanowania tradycji konserwatyzm
 odwołujący się do idei wolności liberalizm
 dążący do zagwarantowania równości społecznej socjalizm, którego
skrajnym odłamem był stworzony przez Karola Marksa marksizm
wzywający do ogólnoświatowej rewolucji
 odwołujący się do sentymentów narodowych nacjonalizm.
20. Dynamika przemian gospodarczo – społecznych oraz ideologizacja życia
politycznego prowadziły do wielu wstrząsów o charakterze rewolucyjnym.
Jednym z nich była tak zwana wiosna ludów, która w roku 1848 objęła
większość państw europejskich.
21. W dobie wielkiej rewolucji burżuazyjnej część polskich polityków pokładało
nadzieję na odzyskanie niepodległości w zwycięstwach Francji nad
mocarstwami rozbiorowymi.
22. W 1797 r. rząd francuski wyraził zgodę na utworzenie w Lombardii (zajętej
przez wojska francuskie pod dowództwem Napoleona) polskich oddziałów,
które przeszły do historii jako Legiony Polskie we Włoszech. Ich dowódcą był
generał Jan Henryk Dąbrowski. W środowisku legionowym powstała pieśń
zwana Mazurkiem Dąbrowskiego, która po
I wojnie światowej stała się
polskim hymnem narodowym. Autorem jej słów był Józef Wybicki.
19
Cyceron
23. Po pokonaniu Prus i Rosji, Napoleon z części ziem zaboru pruskiego utworzył
buforowe państewko – Księstwo Warszawskie, na tronie którego osadził króla
Saksonii. Po wojnie z Austrią, Księstwo Warszawskie poszerzone zostało o
część terytoriów zaboru austriackiego. Ważną rolę w życiu politycznym
Księstwa odgrywał bratanek ostatniego króla Polski, dowódca armii – książę
Józef Poniatowski.
24. Kongres wiedeński podjął decyzję o likwidacji Księstwa Warszawskiego i
podziale większości jego terytorium pomiędzy Rosję i Prusy. Kraków stał się
formalnie niepodległą Rzecząpospolitą Krakowską, która w połowie XIX w.
wcielona została do Austrii.
25. Terytoria przyłączone do Królestwa Prus miały status Wielkiego Księstwa
Poznańskiego, który nie oznaczał jednak rzeczywistej autonomii.
26. Zabór austriacki nazywano Galicją. W latach sześćdziesiątych Galicja (jak i
inne prowincje państwa Habsburgów) otrzymała szeroką, autentyczną
autonomię.
27. Na terytoriach wcielonych do Rosji car utworzył Królestwo Polskie, któremu
nadał liberalną konstytucję. Królestwo cieszyło się szeroką autonomią.
Wprawdzie Królem Polski miał być rosyjski car, ale stworzono polski Sejm,
wojsko i złożony z Polaków rząd. Odrębność ta została ograniczona po
powstaniu listopadowym i całkowicie zlikwidowana po powstaniu
styczniowym.
28. Obszary zaboru rosyjskiego, które nie weszły w skład Królestwa Polskiego
nazywano ziemiami zabranymi.
29. Na terytorium dawnej Rzeczypospolitej, które znalazło się w obrębie zaboru
pruskiego, rosyjskiego i austriackiego, w różnym tempie zachodziły procesy
społeczne i gospodarcze charakterystyczne dla innych części Europy. Kluczowe
dla dalszych dziejów Polski było upowszechnianie się świadomości narodowej
i skuteczna walka z brutalnymi próbami wynarodowienia (rusyfikacją i
germanizacją). Ogromną, pozytywną rolę odegrał w tej walce Kościół Katolicki,
który stał się ostoją (a niekiedy synonimem) polskości.
30. Zachodzące na terenie trzech zaborów procesy społeczne powodowały
tworzenie się i nasilanie konfliktów pomiędzy różnymi narodami (Polakami,
Litwinami, Ukraińcami, Żydami)
31. Problemem o fundamentalnym znaczeniu historycznym była walka o
odzyskanie niepodległości. Spośród kilku zrywów powstańczych największe
znaczenie miały powstanie listopadowe (1830) i styczniowe (1863).
32. Nadana Królestwu Polskiemu konstytucja nie spełniała aspiracji części
społeczeństwa i w latach 1815 –1830 była wielokrotnie łamana, co stało się
powodem tworzenia organizacji wysuwających hasło walki o pełną
niepodległość. Twórcą jednego z takich spisków był Walerian Łukasiński,
który został aresztowany przez carską policję i resztę życia spędził w
więzieniu. Liderem innego spisku, zawiązanego w kształcącej oficerów
polskiego wojska warszawskiej Szkole Podchorążych był Piotr Wysocki.
33. W Noc Listopadową (29/30 listopada 1830) spiskowcy wezwali do rozpoczęcia
powstania. Krótko potem Sejm zdetronizował cara.
20
Cyceron
34. Regularne działania zbrojne koncentrowały się głównie na terenie Królestwa
Polskiego, ale powstanie objęło także część ziem zabranych. Mimo kilku
zwycięskich bitew (między innymi w obronie Warszawy – pod Olszynką
Grochowską), walki zakończyły się klęską.
35. Po upadku powstania listopadowego wielu jego uczestników opuściło ziemie
polskie. Schronili się oni w Europie Zachodniej tworząc środowisko zwane
wielką emigracją.
36. Po okresie brutalnych represji, pod koniec lat pięćdziesiątych nastał w Rosji
okres względnej liberalizacji. Jej przejawem w stosunku do Polaków była
między innymi zgoda na powierzenie polityki wewnętrznej w Królestwie
Polskim Aleksandrowi Wielopolskiemu wywodzącemu się z bogatej rodziny
ziemiańskiej.
37. Aleksander Wielopolski, zachowując pełną lojalność w stosunku do cara, starał
się przeprowadzić zgodne z interesem narodowym reformy. Tej polityce
przeciwstawiali się uczestnicy spisków („Biali” i „Czerwoni”) zmierzających
do podjęcia kolejnej próby powstańczej. Dążąc do rozbicia tych spisków
władze zarządziły brankę – masowy pobór do wojska, który miał być
przeprowadzony w środowiskach patriotycznie nastawionej młodzieży. Branka
stała się bezpośrednią przyczyną wybuchu w 1863 r. powstania styczniowego.
38. Walki powstańcze miały charakter partyzancki. Koncentrowały się na terenie
Królestwa Polskiego, ale objęły także część ziem zabranych. Fenomenem było
zorganizowanie sprawnie funkcjonującego państwa podziemnego. Ostatnim
dyktatorem powstania był Romuald Traugutt ujęty i stracony na wiosnę 1864 r.
39. Po upadku powstania na długo zarzucono myśl o czynnej walce o
niepodległość. Cele patriotyczne starano się realizować przez uświadamianie
mas społecznych, aktywność gospodarczą, publicystyczną itd.
40. Pod koniec XIX w. zaczęły się na ziemiach polskich tworzyć partie, których
programy inspirowane były nowoczesnymi ideologiami. W zaborze pruskim i
austriackim mogły działać one legalnie i brać udział w życiu politycznym. W
zaborze rosyjskim miały na ogół charakter konspiracyjny.
41. Spośród tych organizacji największe znaczenie miały:
 Działająca w zaborze rosyjskim, odwołująca się do marksizmu, ale
priorytetowo traktująca hasło niepodległości, Polska Partia Socjalistyczna.
Jednym z jej przywódców był Józef Piłsudski. (Uwaga!!! Elementem wiedzy
koniecznej jest poprawna pisownia tego nazwiska)
 Ortodoksyjnie marksistowska i dążenia niepodległościowe traktująca jako
zagrożenie dla sprawy robotniczej Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i
Litwy (zabór rosyjski)
 Działające we wszystkich zaborach Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne
odwołujące się do haseł nacjonalistycznych, którego głównym ideologiem
był Roman Dmowski. Środowiska pozostające pod wpływem tej partii
nazywano endecją.
 Partie chłopskie (między innymi galicyjskie Polskie Stronnictwo LudowePiast z Wincentym Witosem na czele).
21
Cyceron
VII. WIEK
XX
–
I
MIĘDZYWOJENNE
WOJNA
I
DWUDZIESTOLECIE
1. Konflikty między Trójprzymierzem i Trójporozumieniem doprowadziły do
wybuchu w roku 1914 pierwszej wojny światowej. Jej uczestnikami były
 Po stronie Ententy: między innymi Anglia, Francja, Rosja, Włochy, USA
 Po drugiej stronie: między innymi Niemcy, Austro-Węgry i Turcja.
2. I wojna światowa miała charakter totalny. W działania zbrojne zaangażowane
były niespotykane wcześniej masy wojska oraz, na zapleczu frontu – ludność
cywilna. Stosowano nowe rodzaje broni, między innymi czołgi, samoloty, gazy
bojowe.
3. Jednym z symboli okrucieństwa I wojny światowej stała się rozegrana na
terytorium Francji bitwa pod Verdun (1916).
4. W czasie wojny doszło w Rosji w 1917 r. do rewolucji lutowej i
październikowej. Pierwsza z nich spowodowała obalenie caratu, a druga –
przejęcie władzy przez kierujących się skrajnie pojmowaną ideologią
marksistowską bolszewików. Bolszewicy (komuniści), na czele których stał
Włodzimierz Lenin stworzyli podstawy okrutnego totalitaryzmu, który trwał w
Rosji (Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich) niemal do końca XX
stulecia.
5. I wojna światowa zakończyła się w 1918 roku, kiedy to Niemcy podpisały
bardzo korzystny pokój z bolszewicką Rosją i doznały dotkliwej klęski na
froncie zachodnim.
6. Po zakończeniu działań zbrojnych zwołano konferencję paryską. Podczas jej
trwania ustalono warunki pokoju przedstawione pokonanym państwom.
Niemcy podpisały traktat pokojowy w Wersalu. Dlatego system polityczny
funkcjonujący w Europie po I wojnie światowej nazywamy ładem wersalskim.
7. Ważnym elementem tego ładu była ponadpaństwowa organizacja – Liga
Narodów. Należały do niej (stale lub przez pewien okres) wszystkie wielkie
mocarstwa oprócz Stanów Zjednoczonych. Liga Narodów nie potrafiła
zapobiec wybuchowi w roku 1939 kolejnego ogólnoświatowego konfliktu (II
wojny światowej).
8. Ta porażka została w znacznej mierze spowodowana agresywną polityką
europejskich państw totalitarnych (Niemiec – III Rzeszy, ZSRR i Włoch)
dążących do zburzenia systemu wersalskiego oraz nieudolnością i
niekonsekwencją przywódców innych mocarstw, zwłaszcza Anglii i Francji nie
potrafiących przeciwstawić się tym dążeniom
9. Systemy totalitarne, których twórcami byli w Rosji Lenin a następnie Józef
Stalin, we Włoszech – Benito Mussolini, a w Niemczech – Adolf Hitler,
polegały na ścisłym kontrolowaniu przez aparat państwowy wszystkich
aspektów życia obywateli. Można wskazać kilka wspólnych cech
totalitaryzmu, a między innymi
 Odwoływanie się do ideologii (w ZSRR – komunistycznej, we Włoszech –
faszystowskiej,
w
Niemczech
–
narodowosocjalistycznej)
przedstawiających uproszczony obraz świata, wzywających do rewolucyjnej
22
Cyceron
jego przebudowy i wskazujących wroga (w ZSRR – „klasy posiadające”, we
Włoszech – „zgniły liberalizm”, w Niemczech – Żydzi)
 Kult wodza wzmacniany totalną propagandą
 Centralizacja aparatu państwowego i budowa systemu monopartyjnego
 Rozbudowa zbrodniczego aparatu terroru
 Agresywna polityka zagraniczna
 Ingerencja w mechanizmy gospodarcze, w Rosji polegająca na przejęciu
przez państwo środków produkcji (ziemi, fabryk, infrastruktury) i
zastosowanie centralnego planowania.
10. Wybuch I wojny światowej dawał Polakom nadzieję na korzystne zmiany w
ich sytuacji, ponieważ po raz pierwszy od XVIII w. państwa rozbiorowe
znalazły się w różnych obozach
11. Nadzieje te spełniły się po zakończeniu wojny. W 1918 r. proklamowane został
niepodległe państwo polskie (II Rzeczpospolita). Stało się to możliwe dzięki:
 Długotrwałej walce z zaborcami od końca XVIII w.
 Niebywale korzystnej sytuacji międzynarodowej polegającej na tym, że
wszystkie mocarstwa rozbiorowe doznały klęski (Rosja dodatkowo
osłabiona rewolucjami – w starciu z Niemcami, a Austria i Niemcy – w
wojnie z państwami Ententy), zaś zwycięzcy (Francja i USA) sprzyjali
sprawie polskiej.
 Aktywności elit i społeczeństwa podczas wojny, w wyniku czego stworzone
zostały zalążki aparatu administracyjnego oraz wojska a Polacy zyskali
reprezentację uznawaną na arenie międzynarodowej.
W tym aspekcie fundamentalnie ważna była działalność dwóch polityków:
- Józefa Piłsudskiego, który w 1914 r. stając na czele utworzonej w
Krakowie tak zwanej Pierwszej Kompanii Kadrowej próbował wzniecić
powstanie na terenie zaboru rosyjskiego, następnie był dowódcą I
Brygady Legionów walczących u boku armii austriackiej, a pod koniec
wojny internowany został przez Niemców. Od wybuchu wojny Józef
Piłsudski nie wiązał się z żadną partią polityczną (choć korzystał z
poparcia PPS)
- Ideowego lidera endecji, Romana Dmowskiego, który w roku 1917 stanął
na czele działającego w Paryżu Komitetu Narodowego Polskiego.
12. Granice państwa polskiego ukształtowane zostały w efekcie decyzji
konferencji paryskiej oraz konfliktów zbrojnych, a zwłaszcza:
 Trwających w 1918 i 1919 r walk polsko – ukraińskich, których ofiarami byli
między innymi przedstawiciele polskiej młodzieży polegli w obronie
Lwowa (Orlęta Lwowskie)
 Wojny polsko – sowieckiej, której kulminacją była zwycięska dla Polaków
bitwa pod Warszawą („cud nad Wisłą”) w 1920 r.
 Powstania wielkopolskiego, które wybuchło w 1918 r. i doprowadziło do
wyzwolenia Wielkopolski z rąk Niemców
 Powstań Śląskich, które wymusiły na państwach Ententy przyznanie Polsce
części Górnego Śląska
23
Cyceron
13. W skład II Rzeczypospolitej wchodziły terytoria wszystkich trzech zaborów, jej
mieszkańcami byli między innymi Polacy, Ukraińcy, Żydzi Białorusini i
Niemcy wyznawcy katolicyzmu, unici, prawosławni, protestanci.
14. U progu niepodległości państwo stanęło wobec wielu trudności gospodarczych.
Niektóre z nich udało się przezwyciężyć. Wśród symboli tych sukcesów należy
wymienić
 Podjęcie budowy portu w Gdyni i jego dynamiczną rozbudowę
 Przeprowadzoną
przez
rząd
Władysława
Grabskiego
reformę
wprowadzającą nową, silną walutę – złoty polski
 Budowę Centralnego Okręgu Przemysłowego, która miała unowocześnić
polski przemysł oraz podnieść potencjał obronny Polski
15. Nie powiodły się natomiast próby ujednolicenia poziomu rozwoju
gospodarczego państwa, przekształcenia Polski w kraj przemysłowy,
likwidacji obszarów dotkliwej nędzy
16. Głowami II Rzeczypospolitej byli kolejno:
 Józef Piłsudski piastujący funkcję Tymczasowego Naczelnika Państwa, a
następnie Naczelnika Państwa
 Prezydent Gabriel Narutowicz zamordowany tuż po wyborze
 Prezydent Stanisław Wojciechowski obalony w wyniku zamachu majowego
 Prezydent Ignacy Mościcki
17. Polska w okresie międzywojennym była republiką. Uchwalona przez Sejm w
1921 r. konstytucja marcowa miała niezwykle demokratyczny charakter, ale nie
zapewniła młodemu państwu stabilizacji. Była to jedna z przyczyn przejęcia
przez Józefa Piłsudskiego władzy (zamach majowy w 1926 r.) i ukształtowania
podstaw autorytaryzmu usankcjonowanego konstytucją majową, która weszła
w życie tuż po śmierci Piłsudskiego w 1935 r.
18. Polski autorytaryzm nie polegał na całkowitej likwidacji pluralizmu
politycznego. Istniały i legalnie działały liczne partie. Najważniejsze z nich to:
Polska Partia Socjalistyczna, Polskie Stronnictwo Ludowe utworzone w
wyniku zjednoczenia kilku ugrupowań chłopskich i Stronnictwo Narodowe
skupiające środowisko endeckie.
19. Nielegalnie i pod ścisła kontrolą przywódców ZSRR działała Komunistyczna
Partia Polski
20. Kres istnieniu II Rzeczypospolitej położył wybuch drugiej wojny światowej
VIII. WIEK XX – II WOJNA
1. II wojna światowa była największym w dotychczasowych dziejach konfliktem
zbrojnym. Uczestniczyły w niej prawie wszystkie państwa świata, a działania
zbrojne toczyły się w Europie, Afryce i na Dalekim Wschodzie (Azja i
Oceania).
2. Decydującą rolę w rozstrzygnięciu wojny odegrały możliwości gospodarcze
walczących państw, a w sensie ściśle militarnym – wykorzystanie
najnowocześniejszych (czołgi, samoloty, lotniskowce) lub zupełnie nowych
(bomba atomowa) rodzajów broni.
24
Cyceron
3. W celu zwiększenia skuteczności działań zbrojnych, walczące mocarstwa
(zwłaszcza Niemcy, Japonia i ZSRR) prowadziły zbrodniczą politykę wobec
ludności cywilnej przeciwnika dopuszczając się aktów terroru wobec
mieszkańców zajmowanych lub okupowanych terytoriów.
4. W trakcie wojny przywódcy niemieccy, inspirowani charakterystycznym dla
ideologii narodowo-socjalistycznej rasizmem i antysemityzmem, podjęli
decyzję „o ostatecznym rozwiązaniu kwestii żydowskiej”. Efektem tej decyzji
był holocaust (zagłada) większości europejskich Żydów mordowanych przez
hitlerowców w obozach śmierci, z których największy to (zlokalizowany w
pobliżu dzisiejszego Oświęcimia) Auschwitz – Birkenau. Symbolem wielkiego
heroizmu stało się powstanie Żydów broniących się przed wywózką do
obozów zagłady z warszawskiego Getta.
5. Charakterystyczną cechą drugiej wojny światowej była zmienność składu
walczących koalicji. Początkowo państwom – agresorom (Niemcom i
związanemu z nimi układem (pakt Ribbentrop-Mołotow) ZSRR, Japonii i
Włochom oraz ich sojusznikom) przeciwstawiały się państwa napadnięte lub
pragnące bronić systemu wersalskiego (między innymi Polska, Francja,
Anglia). W 1941 r., po ataku Niemiec na Związek Radziecki oraz
zbombardowaniu przez Japonię amerykańskiej bazy morskiej w Pearl
Harbour, ukształtowała się tak zwana Wielka Koalicja, w obrębie której
dominowały trzy mocarstwa – Wielka Brytania, Stany Zjednoczone i ZSRR.
6. W Europie wojna rozpoczęła się w 1939 roku, gdy 1 września Polska została
zaatakowana przez wojska niemieckie, a 17 września – radzieckie.
7. W pierwszej fazie konfliktu agresorzy odnosili spektakularne sukcesy. W
Europie jedynym państwem, które potrafiło skutecznie obronić się przed
atakiem była Anglia (powietrzna „bitwa o Anglię”).
8. Przełomem okazał się rok 1942. Sukcesy aliantów pod Midway (wygrana przez
Amerykanów bitwa morska na Pacyfiku), El-Alamein (klęska Niemców w Płn.
Afryce) i Stalingradem (zwycięska dla Armii Czerwonej bitwa na froncie
wschodnim zakończona na początku 1943 r.) stały się zapowiedzią ostatecznej
klęski Niemiec, Włoch i Japonii.
9. Po wycofaniu się z wojny Włoch, a następnie otwarciu II frontu w Europie
(desant wojsk alianckich w Normandii, 1944), zdobyciu przez wojska
radzieckie Berlina (1945) oraz amerykańskim ataku jądrowym na japońskie
miasta Hiroszimę i Nagasaki, Niemcy (w maju 1945) i Japonia (we wrześniu
1945) zmuszone zostały do bezwarunkowej kapitulacji.
10. W czasie trwania działań zbrojnych kształtowały się fundamenty powojennego
systemu politycznego. Najważniejsze decyzje zapadały na spotkaniach
„wielkiej trójki”: Prezydenta USA, Premiera Wielkiej Brytanii oraz przywódcy
ZSRR. W czasie wojny Francis Delano Roosvelt, Winston Churchill i Józef
Stalin spotkali się w Teheranie, a następnie na początku roku 1945 – w Jałcie.
Tuż po zakończeniu działań zbrojnych przywódcy mocarstw (w innym nieco
składzie) rozmawiali w Poczdamie.
11. Najważniejszą częścią ustaleń była (przyjęta bez wiedzy zainteresowanych
narodów i rządów) zasada podziału Europy i świata na strefy wpływów. W
25
Cyceron
strefie sowieckiej znalazła się Europa Środkowa i Wschodnia. Wyraźnym
znakiem tej sytuacji stały się nowe granice. Państwa bałtyckie (Litwa, Łotwa i
Estonia) wcielone zostały do ZSRR, Polska utraciła obszary wschodnie
warunkowo zyskując „przyrost terytorialny na zachodzie i północy”, Niemcy
podzielone zostały na strefy okupacyjne, z których później ukształtowały się
dwa państwa – socjalistyczna Niemiecka Republika Demokratyczna i
powiązana z Zachodem Republika Federalna Niemiec)
12. Wojna obronna Polski (kampania wrześniowa) zakończyła się dotkliwą klęską.
Stało się tak w konsekwencji ogromnej przewagi agresorów oraz braku realnej
pomocy ze strony sojuszników – Anglii i Francji, mimo znakomitej postawy
polskich żołnierzy.
Ich bohaterstwo symbolizuje między innymi
obrona Westerplatte – polskiej placówki wojskowej na terenie Gdańska.
13. Terytorium II Rzeczypospolitej dostało się pod okupację radziecką i
niemiecką. Część zajętych obszarów wcielono do ZSRR albo III Rzeszy, na
części utworzono okupowaną przez wojska niemieckie i nie mającą żadnych
znamion odrębności lub samodzielności politycznej Generalną Gubernię.
Społeczeństwo polskie poddane zostało brutalnej okupacji, terrorowi,
deportacjom i eksterminacji. Dramatycznie obniżył się poziom życia, a
okupanci bezwzględnie zwalczali polską kulturę.
14. Krótko po wybuchu wojny niemiecko – radzieckiej całość terytorium II
Rzeczypospolitej wpadła w ręce niemieckie.
15. Przed ostateczną klęską Prezydent Ignacy Mościcki, premier i wódz naczelny
opuścili terytorium państwa w przekonaniu, że będzie to korzystne dla
skutecznej kontynuacji oporu. W całkowitej zgodzie z konstytucją kwietniową
powołano nową głowę państwa i rząd. Władze Polski na wychodźstwie (od
późniejszego miejsca rezydowania określane jako „rząd londyński”)
kontynuowały walkę o niepodległość.
16. Pierwszym premierem rządu polskiego na wychodźstwie był Władysław
Sikorski. Jeszcze w czasie wojny zginął on w katastrofie lotniczej w
niewyjaśnionych dotąd okolicznościach.
17. Po ataku Hitlera na Związek Radziecki rząd Władysława Sikorskiego nawiązał
z tym państwem stosunki dyplomatyczne i zawarł układ, na mocy którego
zapowiedziano utworzenie polskiego wojska w ZSRR. W skład Armii Polskiej,
której dowódcą został Władysław Anders, weszli żołnierze internowani przez
władze sowieckie po klęsce wrześniowej oraz obywatele II Rzeczypospolitej
deportowani w głąb Rosji. Wobec nacisków Stalina, po częściowym
sformowaniu, oddziały te zostały ewakuowane z terenów ZSRR.
18. Po odkryciu i ujawnieniu przez Niemców w Katyniu koło Smoleńska
masowych grobów polskich oficerów zamordowanych na rozkaz władz
radzieckich, Stalin zerwał stosunki dyplomatyczne z Polską coraz
bezwzględniej dążąc do jej uzależnienia po zakończeniu wojny.
19. Oddziały polskie formowane na Zachodzie brały aktywny udział w walce
przeciwko Niemcom. Największą sławę zdobyli (i rzeczywisty wpływ na
wynik działań mieli) polscy lotnicy walczący w Bitwie o Anglię oraz żołnierze
26
Cyceron
Armii Andersa – zdobywcy Monte Cassino (kulminacji ważnego pasa
umocnień we Włoszech).
20. Na okupowanym terytorium II Rzeczypospolitej ukształtowało się kierowane
przez Rząd Polski na Wychodźstwie Polskie Państwo Podziemne. Była to
największa, najbardziej masowa i najsprawniej działająca organizacja spośród
wszystkich struktur konspiracyjnych w czasach II wojny światowej.
21. Podziemne Państwo Polskie dysponowało liczącą kilkaset tysięcy żołnierzy
Armią Krajową prowadzącą walkę z okupantem niemieckim. Jej
Komendantami Głównymi byli kolejno:
 Stefan „Grot” Rowecki
 Tadeusz „Bór” Komorowski
 Leopold Okulicki „Niedźwiadek”
22. Kulminacją tej walki stało się rozpoczęte 1 sierpnia 1944 r i trwające przeszło
dwa miesiące Powstanie Warszawskie. Mimo wielkiego bohaterstwa,
powstańcom nie udało się wyzwolić stolicy. Dotkliwa klęska spowodowana
była druzgocącą przewagą Niemców, mało efektywną pomocą sojuszników
zachodnich i brakiem wsparcia ze strony Armii Czerwonej, która osiągnąwszy
linię Wisły mogła takiej pomocy udzielić. O bierności Sowietów zadecydowało
wyrachowanie polityczne, a nie względy militarne.
23. Od początku 1944 roku, krok po kroku, ziemie polskie zajmowane były przez
armię radziecką oraz walczące u jej boku (kontrolowane przez Stalina i
tworzone po ewakuacji z ZSRR Armii Andersa) oddziały polskie pod
dowództwem Zygmunta Berlinga.
24. Terytoria na wschód od tak zwanej linii Curzona (zbliżonej do dzisiejszej
wschodniej granicy Polski) zostały trwale wcielone do ZSRR. Obszary leżące
na zachód od tej linii przekazywane były pod administrację struktur
politycznych tworzonych przez polskich komunistów skupionych w powstałej
podczas wojny Polskiej Partii Robotniczej. Struktury te, zachowując
bezwzględną lojalność wobec Stalina rozpoczęły połączoną z terrorem
(zwłaszcza wobec żołnierzy Armii Krajowej) sowietyzację kontrolowanych
przez siebie ziem.
25. Po zakończeniu działań zbrojnych, na mocy porozumień zawartych w Jałcie
pomiędzy rządami ZSRR, USA i Anglii oraz za pośrednictwem ich
przedstawicieli, powołano Tymczasowy Rząd Jedności Narodu, który uznany
został przez zwycięskie mocarstwa. Większość członków TRJN stanowili
komuniści, a jedynym niezależnym politykiem w jego składzie był Stanisław
Mikołajczyk (były premier rządu „londyńskiego”). W ten sposób Polska
znalazła się w strefie wpływów sowieckich.
IX.
WIEK XX –
KOMUNIZMU)
OKRES
POWOJENNY
(DO
UPADKU
1. System polityczny funkcjonujący w świecie po zakończeniu II wojny
nazywano porządkiem (?) jałtańskim. Najważniejszymi jego cechami były:
 Opisany przez Winstona Churchilla jako „zapadnięcie w poprzek
kontynentu [europejskiego] żelaznej kurtyny” i symbolizowany przez
27
Cyceron
wzniesiony na początku lat sześćdziesiątych „mur berliński” podział świata
na:
- Pozostający w strefie wpływów radzieckich Wschód (ZSRR, Polska,
NRD, Czechosłowacja, Bułgaria, Rumunia, Węgry czyli tak zwane
„państwa demokracji ludowej”) wielowymiarowo (pod względem
politycznym, ideowym, gospodarczym) zniewolony przez sowiecki
totalitaryzm.
- Zachód (kraje Europy Zachodniej, USA i ich sojusznicy) – obszar
wolnorynkowej gospodarki, liberalizmu ideologicznego i demokracji
jako dominującego systemu politycznego
 Istnienie „trzeciego świata” (na ogół biednych i zacofanych,
zróżnicowanych pod względem gospodarczym, ustrojowym oraz
cywilizacyjnym krajów Azji, Afryki, Ameryki Południowej) – regionu
będącego obszarem ścierających się wpływów sowieckich i zachodnich
 Wzmocnienie omówionego wyżej podziału ukształtowaniem się dwóch
bloków polityczno militarnych: Paktu Północnoatlantyckiego (NATO)
skupiającego USA i ich sojuszników oraz Układu Warszawskiego
zrzeszającego ZSRR i jego wasali.
 Istnienie obejmującej większość państw świata Organizacji Narodów
Zjednoczonych, w której decydującą rolę odgrywały USA, Anglia, Francja,
Chiny i ZSRR (obecnie Rosja) – mocarstwa skupione w Radzie
Bezpieczeństwa ONZ i będące jej Stałymi Członkami.
 Stan stosunków pomiędzy supermocarstwami (ZSRR oraz USA) określany
mianem „zimnej wojny”, która trwała w warunkach nasilających się
zbrojeń jądrowych i polegała na nieustannej konfrontacji gospodarczej,
ideowej, politycznej, militarnej bez uciekania się do bezpośrednich starć
zbrojnych.
2. Najbardziej dramatycznymi konfliktami zimnowojennymi, które mogły
spowodować przekształcenie się zimnej wojny w trzecią wojnę światową były:
 Kryzys berliński (koniec lat czterdziestych) który polegał na sprzecznej z
wcześniejszymi porozumieniami blokadzie Berlina Zachodniego przez
ZSRR
 Wojna koreańska (początek lat pięćdziesiątych), która rozpoczęła się
atakiem wojsk komunistycznej Korei Północnej na wspieraną przez USA
Koreę Południową, a zakończyła powstrzymaniem agresorów przez wojska
amerykańskie
 Wojna wietnamska (lata sześćdziesiąte i początek siedemdziesiątych), w
której Stanom Zjednoczonym nie udało się zapobiec zajęciu Wietnamu
Południowego przez wojska komunistycznego Wietnamu Północnego, co w
znacznej mierze było wynikiem antywojennych postaw społeczeństw i
lewicujących elit USA oraz Europy Zachodniej
 Trwający wiele dziesięcioleci (i nie zakończony do dzisiaj) konflikt
pomiędzy utworzonym po wojnie, wspieranym przez USA żydowskim
państwem Izrael a społecznością arabską oraz wspieranymi przez ZSRR
państwami arabskimi.
28
Cyceron
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
 Inwazja w Afganistanie podjęta pod koniec lat siedemdziesiątych przez
ZSRR.
Dramatycznymi konfliktami wstrząsane były też państwa obozu sowieckiego,
w których społeczeństwa (a niekiedy i niewielka część elit władzy) buntowały
się przeciwko totalitaryzmowi oraz dominacji ZSRR. Najważniejsze z tych
konfliktów (mających miejsce poza Polską) to brutalnie stłumione przez
sowiecką armię powstanie węgierskie (1956) i „praska wiosna” (1968)
Stabilizacji państw zachodnich zagrażały między innymi dynamiczne
przemiany społeczne (młodzieżowa rewolta w 1968 r.), terroryzm czy
nieprawidłowości w funkcjonowaniu demokracji (afera Watergate, w wyniku
której ustąpić musiał Prezydent USA)
W efekcie zimnej wojny w połowie lat siedemdziesiątych ZSRR znalazł się u
szczytu potęgi militarnej. Jednocześnie nasilały się we wszystkich państwach
socjalistycznych (zwłaszcza w Polsce) objawy gospodarczego, ideologicznego i
politycznego kryzysu. Próbę ratowania imperium sowieckiego podjął na
początku lat osiemdziesiątych nowy przywódca ZSRR – Michał Gorbaczow,
który przeprowadził bardzo ograniczone reformy wewnętrzne.
W tym czasie kraje Zachodu przeżywały okres dynamicznego wzrostu
gospodarczego stymulowanego rozwojem najnowocześniejszych technologii
oraz rozpoczynającą się rewolucją informatyczną.
Konsekwentna polityka Prezydenta USA Ronalda Reagana skierowana
przeciwko „imperium zła” (jak określał on Związek Radziecki) doprowadziła
do uzyskania suwerenności i porzucenia komunizmu przez państwa
„demokracji ludowej” w wyniku tak zwanej „jesieni ludów” w 1989 r. W tym
samym roku
zburzony został mur berliński, rok później doszło do
zjednoczenia Niemiec, a krótko potem rozpadł się ZSRR. Na jego miejscu
powstały niepodległe Litwa, Łotwa, Estonia, Białoruś, Ukraina, Rosja i kilka
innych państw.
Po zakończeniu II wojny światowej władzę w Polsce przejęli komuniści. Mimo
braku akceptacji społecznej było to możliwe wskutek:
 Poparcia Stalina, a zwłaszcza obecności na ziemiach polskich Armii
Czerwonej i oddziałów NKWD (sowieckiego aparatu terroru)
 Kontrolowaniu rozmieszczonych w kraju polskich oddziałów wojskowych
 Rozbudowie aparatu terroru (Urzędy Bezpieczeństwa, Milicja Obywatelska)
brutalnie prześladującego rzeczywistych, potencjalnych i urojonych
przeciwników
 Dominacji w Tymczasowym Rządzie Jedności Narodu
 Zdradzie sojuszników zachodnich (Anglii, Francji, USA), którzy wycofali
poparcie dla Rządu Polskiego na Wychodźstwie.
Do końca lat czterdziestych miało miejsce „utrwalenie władzy ludowej”
(trafnie oddający rzeczywistość termin propagandy komunistycznej). W tym
czasie
 W drodze wojny domowej wyeliminowano zbrojne podziemie
niepodległościowe, a nakręcając spiralę terroru zlikwidowano także legalną
opozycję i spacyfikowano niechętne władzom środowiska społeczne
29
Cyceron
 W następstwie tak zwanej reformy rolnej i nacjonalizacji przemysłu
zbudowano fundamenty centralnie planowanej gospodarki typu
sowieckiego
 Wprowadzono totalitarny, monopartyjny system polityczny. Jedynym
niezależnym ugrupowaniem stała się Polska Zjednoczona Partia Robotnicza
powstała w grudniu 1948 r. z połączenia PPR i PPS. Na jej czele stanął
bezwzględnie lojalny wobec Stalina Bolesław Bierut.
 Manipulowano społeczeństwem, między innymi fałszując wyniki tak
zwanego referendum ludowego i pierwszych wyborów parlamentarnych
 Zaczęto brutalnie wypierać Kościół Katolicki z różnych obszarów życia
społecznego
10. Ukoronowaniem tych przemian był nowy ład prawny usankcjonowany w roku
1951 tak zwaną konstytucją stalinowską, która przetrwała aż do upadku
komunizmu. Na mocy tej konstytucji państwo polskie określone zostało jako
Polska Rzeczpospolita Ludowa.
11. Polska gospodarka była zacofana, energochłonna, niewydolna i nie mogła
zaspokoić potrzeb mieszkańców. Było to spowodowane między innymi:
 Systemem centralnego planowania
 Zawłaszczeniem przez państwo handlu, środków produkcji w przemyśle
oraz dążeniem do pełnej kolektywizacji rolnictwa (na szczęście
nieskutecznym)
 Wadliwą strukturą własności ziemi zdominowaną przez niewielkie,
kilkuhektarowe gospodarstwa prywatne i ogromne, ale nieudolnie
zarządzane Państwowe Gospodarstwa Rolne
 Sztucznie promowaną przewagą przemysłu ciężkiego. Symbolem jego
rozbudowy stała się Huta imienia Lenina (Nowa Huta) wybudowana na
początku lat pięćdziesiątych
 Surowcowym charakterem eksportu do krajów Zachodu
 Gospodarczym uzależnieniem od ZSRR
 Eliminacją wszelkich mechanizmów rynkowych
 Ograniczaniem przedsiębiorczości obywateli
12. W latach siedemdziesiątych władze pod kierownictwem Edwarda Gierka
próbowały unowocześnić gospodarkę zaciągając kredyty w krajach zachodnich
i kupując za uzyskane środki licencje na produkcję nowoczesnych dóbr. Mimo
przejściowych
sukcesów
(poprawa
sytuacji
rynkowej
rozbudowa
infrastruktury, inwestycje), ta polityka zakończyła się katastrofą, ponieważ nie
połączono jej z likwidacją wymienionych wyżej strukturalnych wad polskiego
systemu gospodarczego. W latach osiemdziesiątych (w okresie stanu
wojennego) postępowała gospodarcza katastrofa, której symbolem był
kartkowy system dystrybucji większości dóbr oraz wysoka inflacja.
13. Zmiana granic, wojenne i powojenne migracje, eksterminacja Żydów
dokonana przez hitlerowców, wyeliminowanie przez komunistów
ziemiaństwa, burżuazji i przedwojennej inteligencji, totalna propaganda – były
to czynniki, które spowodowały, że społeczeństwo polskie przestało być
zróżnicowane w stopniu charakterystycznym dla I czy II Rzeczypospolitej.
30
Cyceron
14. Po II wojnie światowej ogromnie ważnym czynnikiem życia społecznego,
kulturalnego i politycznego stał się Kościół Katolicki. Pod kierunkiem Prymasa
Tysiąclecia, księdza Stefana Wyszyńskiego, potrafił oprzeć się on dążeniom
władz do ateizacji społeczeństwa. Prowadząc nowoczesną i ofiarną pracę
duszpasterską stawał się największym autorytetem narodowym. Wyniesienie
w 1978 r na tron papieski arcybiskupa krakowskiego Karola Wojtyły jest
jednym z najważniejszych wydarzeń w dziejach Polski
15. Polska Rzeczpospolita Ludowa przez cały czas swego istnienia była
niesuwerennym państwem totalitarnym. Władza komunistów nigdy nie została
usankcjonowana wolnymi wyborami. Totalitaryzm osiągnął swe apogeum na
początku lat pięćdziesiątych, ale jego cechy (terror i mordowanie
przeciwników, brak pluralizmu politycznego, cenzura, instrumentalizacja
prawa itd.) dają się obserwować aż do 1989 roku.
16. Polska przeżywała po wojnie szereg dramatycznych konfliktów politycznych.
 W 1956 r. miał miejsce tak zwany przełom październikowy. Wywołane
sytuacją gospodarczą i rozczarowaniem społeczeństwa strajki i
demonstracje w Poznaniu zostały krwawo stłumione, ale nastąpiła trwała
(choć względna) liberalizacja polityki wewnętrznej. Pierwszym
Sekretarzem KC PZPR został Władysław Gomułka.
 W 1968 r. doszło do protestów w środowiskach akademickich i
inteligenckich. Bezpośrednią ich przyczyną był zakaz inscenizacji
„Dziadów” Adama Mickiewicza w jednym z warszawskich teatrów. Władze
spacyfikowały strajki i demonstracje rozpętując nagonkę antysemicką. W
efekcie wielu Żydów i Polaków opuściło kraj, co spowodowało szkody w
życiu intelektualnym i wyrządziło ogromną szkodę opinii o Polsce na
Zachodzie Europy i w USA.
 W roku 1970 miały miejsce tak zwane wypadki grudniowe. Wojsko i Milicja
krwawo stłumiły wywołane katastrofalną sytuacją gospodarczą strajki w
Gdańsku i innych miastach Wybrzeża. Funkcję I Sekretarza KC PZPR objął
Edward Gierek
 W 1976 r. podwyżki cen wywołały niepokoje w podwarszawskim Ursusie
oraz w Radomiu. Obrony brutalnie represjonowanych uczestników
strajków podjęła się grupa intelektualistów, którzy utworzyli Komitet
Obrony Robotników. Jednym z nich był Jacek Kuroń.
 W roku 1980 r., strajki objęły praktycznie cały kraj, a przede wszystkim
Gdańsk, Szczecin i Śląsk. Pod koniec sierpnia władze podpisały
porozumienie z Komitetem Strajkowym w Gdańsku, na mocy którego
zgodziły się na utworzenie Niezależnego Samodzielnego Związku
Zawodowego „Solidarność”
17. Solidarność, na czele której stanął jeden z przywódców gdańskiego strajku –
Lech Wałęsa, była pierwszą od zakończenia wojny niezależną polską
organizacją. Miliony jej członków liczyły, że doprowadzi ona do
demokratyzacji państwa i skutecznych reform gospodarczych. Te nadzieje
załamały się 13 grudnia 1981 roku po wprowadzeniu przez władze kierowane
przez Wojciecha Jaruzelskiego stanu wojennego.
31
Cyceron
18. Mimo surowych represji, tysięcy internowanych, dziesiątek zamordowanych
(między innymi podczas pacyfikacji strajkującej kopalni „Wujek” w grudniu
1981 r.), nie udało się rządowi rozbić struktur organizacyjnych „Solidarności” i
zdławić wolnościowych dążeń społeczeństwa.
19. Wobec postępującej katastrofy gospodarczej, osłabienia dotychczasowego
protektora – ZSRR i niemożności pozyskania poparcia społecznego, władze
zdecydowały się na podjęcie rozmów z przedstawicielami działającej
dotychczas nielegalnie opozycji skupionej wokół Lecha Wałęsy. Na mocy tak
zwanych porozumień okrągłego stołu zdecydowano się na zmianę konstytucji i
przeprowadzenie częściowo wolnych wyborów „kontraktowych”.
20. Wybory te odbyły się w czerwcu 1989 r. i przyniosły stronie rządowej dotkliwą
klęskę. Dzięki temu
możliwe stało się powołanie pierwszego
niekomunistycznego rządu, na czele którego stanął związany z
solidarnościową opozycją Tadeusz Mazowiecki.
21. Rząd Tadeusza Mazowieckiego podjął reformy kontynuowane przez jego
następców. W ich efekcie
 Polska stała się suwerennym, pełnoprawnym podmiotem polityki
międzynarodowej, członkiem NATO i Unii Europejskiej
 Zlikwidowano system totalitarny, przywrócono demokrację i pluralizm
polityczny, w 1997 roku uchwalono nową konstytucję fundamentalnie
zwiększając rolę lokalnych samorządów.
 Uzdrowiono
polską
gospodarkę
wprowadzając
mechanizmy
wolnorynkowe, prywatyzując część przemysłu i infrastruktury, pobudzając
przedsiębiorczość Polaków.
22. Te przemiany nie były bezbolesne. Przyniosły długotrwałą stagnację,
wywołały szereg patologii takich jak bezrobocie i korupcja, spowodowały
destabilizację sceny politycznej, ale przywróciły Polskę do kręgu cywilizacji
zachodniej.
23. Po 1989 roku Prezydentami Rzeczypospolitej Polskiej byli
 Wojciech Jaruzelski, wybrany przez Sejm i Senat wyłonione w wyborach
„kontraktowych”
 Lech Wałęsa, pierwszy Prezydent wybrany w wyborach powszechnych
 Aleksander
Kwaśniewski,
wywodzący
się
ze
środowisk
postkomunistycznych
 Lech Kaczyński w czasach PRL związany z opozycją
X.
PODSTAWY GEOGRAFII HISTORYCZNEJ POLSKI
Musisz umieć niżej wymienione miasta oraz symbolizowane przez nie terytoria:
 Wskazać na dowolnej mapie historycznej oraz zaznaczyć (wskazać) na mapie
konturowej
 Wykorzystując podane niżej informacje – określić ich przynależność
państwową, zwłaszcza w stosunku do państwa polskiego
 Rozpoznać zarys granic
- Polski wczesnopiastowskiej
32
Cyceron
Królestwa Polskiego w czasie panowania Władysława Łokietka i
Kazimierza Wielkiego
- Polski u schyłku średniowiecza (po wojnie trzynastoletniej)
- Pierwszej Rzeczypospolitej w XVI stuleciu, w przeddzień rozbiorów, po I
oraz po II rozbiorze
- Księstwa Warszawskiego w 1807 i 1809 r.
- Królestwa Polskiego (Kongresowego)
- II Rzeczypospolitej
- Polski po II wojnie światowej
1. Gdańsk symbolizujący Pomorze Gdańskie
 Gdańsk i Pomorze Gdańskie okresowo należały do Polski
wczesnopiastowskiej.
 Władysław Łokietek przyłączył je do odbudowywanego przez siebie
państwa, ale na początku XIV w. utracił na rzecz Krzyżaków
 Kazimierz Wielki zaakceptował ten stan w pokoju kaliskim
 Kazimierz Jagiellończyk odzyskał Gdańsk i Pomorze Gdańskie w wyniku
wojny trzynastoletniej
 Odtąd nieprzerwanie pozostawały one w obrębie Rzeczypospolitej aż do
rozbiorów
 Pomorze Gdańskie zagarnięte zostało przez Prusy podczas pierwszego, a
Gdańsk – w wyniku drugiego rozbioru
 W czasach napoleońskich Pomorze pozostawało częścią Prus, ale Gdańsk
przejściowo stał się Wolnym Miastem
 Po kongresie wiedeńskim Gdańsk powrócił do Prus.
 Po pierwszej wojnie światowej Pomorze Gdańskie przyłączone zostało do
Polski, Gdańsk zaś stał się Wolnym Miastem
 Po wybuchu II wojny Pomorze Gdańskie i Gdańsk wcielone zostały do III
Rzeszy
 Po zakończeniu wojny stały się częścią Polski
2. Szczecin symbolizujący Pomorze Szczecińskie (Zachodnie)
 Uzależniony został od Polski w czasach wczesnopiastowskich, ale ta
zależność nie była stała
 Od 1138 r., aż do zakończenia II wojny światowej pozostawał poza
państwem polskim. W XIX w. należał do Prus.
 Po zakończeniu II wojny stał się częścią Polski
3. Poznań symbolizujący Wielkopolskę
 Od czasów Mieszka I do rozbiorów nieprzerwanie był częścią państwa
polskiego
 W czasie II rozbioru zagarnięty został przez Prusy
 Był częścią Księstwa Warszawskiego od początku do końca jego istnienia.
 Po kongresie wiedeńskim powrócił do Prus stając się stolicą Wielkiego
Księstwa Poznańskiego stworzonego na terenie Wielkopolski
 Po I wojnie światowej przyłączony został do II Rzeczypospolitej
 Podczas II wojny światowej wcielony został do III Rzeszy
 Po wojnie powrócił do Polski
-
33
Cyceron
4. Wrocław symbolizujący Śląsk, a od XIX w. – Dolny Śląsk
 Przyłączony został do państwa Piastów przez Mieszka I
 Nie wszedł w skład Królestwa Polskiego po jego odrodzeniu i uzależniony
został od Czech
 Stan ten zaakceptował Kazimierz Wielki
 Na początku XVI w., wraz z Czechami Śląsk przypadł Habsburgom
 W połowie XVIII w. zagarnięty został przez Prusy
 Po I wojnie Wrocław i Dolny Śląsk pozostały przy państwie niemieckim
 Po zakończeniu II wojny powróciły do Polski
5. Katowice symbolizujące od XIX w. Górny Śląsk
 Do zakończenia I wojny światowej losy Górnego Śląska były identyczne
jak Dolnego
 Górny Śląsk z Katowicami przyłączony został do II Rzeczypospolitej
 W czasie II wojny wcielony został do III Rzeszy
 Po wojnie ponownie stał się częścią Polski
6. Mazowsze symbolizowane do XVI w. przez Płock, a od XVI w. – przez
Warszawę
 Niemal nieprzerwanie było częścią Polski wczesnopiastowskiej
 Nie weszło w skład Królestwa Polskiego w czasach Władysława Łokietka i
Kazimierza Wielkiego, ale stało się jego lennem.
 Od XV do początków XVI w. krok po kroku wcielane było do Polski. W
zakresie koniecznym nie musisz znać szczegółów tego procesu.
 Warszawa stała się stolicą Polski w czasie panowania Zygmunta III Wazy
 W czasie rozbiorów Mazowsze podzielone zostało pomiędzy Prusy, Rosję i
Austrię. Warszawa zagarnięta została przez Prusy w roku 1795.
 Mazowsze było częścią Księstwa Warszawskiego
 Po kongresie wiedeńskim stało się częścią Królestwa Polskiego, którego
stolicą była Warszawa.
 W 1915 r. dostało się pod okupację niemiecką
 Po I wojnie weszło w skład II Rzeczypospolitej. Warszawa była stolicą
państwa,
 W czasie II wojny Mazowsze dostało się pod okupację niemiecką. Jego
część wcielono do III Rzeszy, a resztę (z Warszawą) – przyłączono do
Generalnej Guberni
 Po zakończeniu wojny pozostawało w granicach Polski, której stolicą była
Warszawa.
7. Kraków i symbolizowana przezeń (nie zawsze precyzyjnie) Małopolska (od
XIX w. – Małopolska (Galicja) Zachodnia
 Stały się częścią Polski w czasach Mieszka I lub Bolesława Chrobrego
 Weszły w skład odbudowanego przez Władysława Łokietka Królestwa
Polskiego i pozostawały częścią Rzeczypospolitej aż do jej upadku. Kraków
był stolicą państwa do czasów Zygmunta III Wazy.
 W wyniku rozbiorów Małopolska została podzielona pomiędzy różne
państwa. W III rozbiorze Kraków przypadł Austrii
 W 1809 r. przyłączony został do Księstwa Warszawskiego
34
Cyceron
 Na kongresie wiedeńskim nadano mu status Wolnego Miasta
(Rzeczypospolitej Krakowskiej)
 W 1846 r. wcielony został do zaboru austriackiego (Galicji)
 Po I wojnie, wraz z całą Małopolską przyłączony został do II
Rzeczypospolitej.
 W czasie II wojny Kraków znalazł się w obrębie Generalnej Guberni i był
siedzibą Generalnego Gubernatora
 Po wojnie powrócił do Polski.
8. Wilno i symbolizowana przezeń Wileńszczyzna
 W średniowieczu była obszarem, gdzie kształtowała się państwowość
litewska
 Związana została z Polską – w XIV w. na mocy unii personalnej, a od 1569 –
realnej.
 Wilno nieprzerwanie pozostawało częścią I Rzeczypospolitej do III
rozbioru, kiedy to zagarnięte zostało przez Rosję.
 Po rozbiorach, aż do końca I wojny było częścią zaboru rosyjskiego (ziem
zabranych)
 W okresie I wojny i bezpośrednio po jej zakończeniu przechodziło z rąk do
rąk (nie musisz w zakresie koniecznym znać szczegółów), by ostatecznie
znaleźć się w granicach II Rzeczypospolitej.
 W czasie kampanii wrześniowej zostało zajęte przez wojska radzieckie, a
następnie przekazane Litwie i w roku 1940 wraz z nią wcielone do ZSRR.
 Obecnie jest stolicą niepodległego państwa litewskiego
9. Lwów i symbolizowana przez to miasto Ruś Halicka, od XIX w. – Małopolska
(Galicja) Wschodnia
 Wcielone zostały do Królestwa Polskiego przez Kazimierza Wielkiego i
pozostawały w granicach Polski do rozbiorów
 W 1772 Lwów zagarnięty został przez Austrię i pozostawał pod
panowaniem Habsburgów do końca I wojny światowej
 Po jej zakończeniu znalazł się w granicach II Rzeczypospolitej
 W 1939 r. zajęty został przez wojska radzieckie i wraz z całym regionem
przyłączony do Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej stając się
częścią ZSRR.
 W 1941 r. do Lwowa wkroczyli Niemcy przyłączając go do Generalnej
Guberni
 Pod koniec wojny ponownie zagarnięty został przez ZSRR
 Obecnie jest jednym z miast niepodległej Ukrainy.
10. Kijów symbolizujący Ukrainę (od połowy XVII w. – Ukrainę Zadnieprzańską)
 W średniowieczu był najpierw stolicą Rusi Kijowskiej, następnie
uzależniony został od imperium mongolskiego by w XIV wieku stać się
częścią państwa litewskiego
 W 1569 r. został przez Zygmunta Augusta oderwany od Wielkiego Księstwa
Litewskiego i przyłączony do Królestwa Polskiego (Korony).
35
Cyceron
 W XVII w. Ukraina Zadnieprzańska wraz z Kijowem ogarnięta została
powstaniem kozackim, a następnie zajęta przez Rosję, w granicach której
pozostawała aż do upadku ZSRR.
 Obecnie Kijów jest stolicą niepodległej Ukrainy.
XI.
MODYFIKACJE I UZUPEŁNIENIA
Zapraszam do konsultacji 
............................................................................................................................. ....
.................................................................................................................................
............................................................................................................................. ....
.................................................................................................................................
............................................................................................................................. ....
............................................................................................................................. ....
............................................................................................................................. ....
............................................................................................................................. ....
.......................................................................................................................... .......
............................................................................................................................. ....
...................................................................................................................... ...........
............................................................................................................................. ....
.................................................................................................................. ...............
............................................................................................................................. ....
36

Takie sobie kompendium wiedzy..

Transkrypt

Podobne dokumenty

AUTORYTET Rafał Marszałek

PAMIĘTNIK, cz.II Kolejny dzień swojej praktyki spędzam w klasie

Historia - Home.pl

Moment błysku, kiedy rzeczy po prostu są prawdziwe i nagie. Nie w

Piosenka dla nauczyciela

Muzyka - Centrum Autyzmu

12 - Szkoła Podstawowa nr 7

Pobierz streszczenie