Parkiet, 31 sierpnia 2009 r. Fundusz inwestycyjny

Parkiet, 31 sierpnia 2009 r.
Fundusz inwestycyjny zamknięty jako wehikuł
podatkowy
31.08.2009, Dariusz Bednarski
Jeszcze nie do końca odkrytą i niezbyt często wykorzystywaną zaletą FIZ jest możliwość
tworzenia struktur, w których również działalność wytwórcza, usługowa czy handlowa
może zostać wyłączona z opodatkowania
Stawka podatku dochodowego od osób prawnych oraz podatku dochodowego (tak zwanego
liniowego) dla osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą wynosi 19 proc. dochodu.
Taką częścią wygenerowanej nadwyżki finansowej podatnicy są zobowiązani podzielić się z
budżetem państwa. Środki te nie zostaną też nigdy przeznaczone na inwestycje ani nie
przekształcą się w kapitał obrotowy. I chociaż dochód niewiele ma wspólnego z płynnością
finansową, to akurat podatek jest wydatkiem, który tę płynność bez wątpienia pogarsza. Zatem
podatnicy od zawsze poszukują metod ograniczenia wysokości zobowiązań podatkowych.
Korzyści z założenia FIZ-u
Jednym z rozwiązań optymalizujących zobowiązania podatkowe jest wykorzystanie funduszu
inwestycyjnego zamkniętego (tzw. FIZ-u). Zanim przejdziemy do omówienia zasad funkcjonowania
funduszu warto wskazać, w jaki sposób FIZ może stanowić formę optymalizacji podatkowej.
Zgodnie z przepisem art. 6 ust. 1 pkt 10 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych
(ustawy CIT) zwolnione z podatku dochodowego są m.in. fundusze działające na podstawie
przepisów ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych (zwolnienie podmiotowe).
Zatem, jakikolwiek dochód uzyskany przez fundusz inwestycyjny nie będzie podlegał
opodatkowaniu podatkiem dochodowym.
Oznacza to, że nie będą podlegały opodatkowaniu m. in:- dywidendy i inne dochody z udziału w
zyskach osób prawnych, w których akcje lub udziały posiada FIZ- dochody ze sprzedaży akcji,
udziałów, innych papierów wartościowych oraz dochody z realizacji innych papierów wartościowych
zbywanych przez fundusz- przychody z odsetek od udzielonych przez fundusz pożyczek- dochody z
najmu, dzierżawy nieruchomości lub ich zbycia jeżeli właścicielem nieruchomości jest on
bezpośrednio. Bez wątpienia jednak wielką, jeszcze nie do końca odkrytą i niezbyt często
wykorzystywaną zaletą FIZ-ów jest możliwość tworzenia struktur, w których również działalność
wytwórcza, usługowa czy handlowa może zostać wyłączona z opodatkowania. Jest to możliwe w
przypadku, jeżeli FIZ stanie się właścicielem akcji spółek komandytowo-akcyjnych prowadzących
działalność gospodarczą.
Są one bowiem, jako spółki osobowe, transparentne podatkowo - to znaczy, że podatnikami są
wspólnicy (akcjonariusze) tych spółek, a nie spółki jako takie. W takim przypadku spółka
komandytowo-akcyjna prowadząca działalność gospodarczą np. w zakresie produkcji, jako że nie
jest podatnikiem, nie będzie opodatkowana. Również FIZ, jako akcjonariusz takiej spółki nie będzie
opodatkowany, ponieważ korzysta ze zwolnienia podmiotowego. Reasumując, w przedstawionej
strukturze możliwe jest prowadzenie działalności produkcyjnej, handlowej czy usługowej
"bezpodatkowo", a w konsekwencji reinwestowanie całości wygenerowanego dochodu.
Strukturę taką prezentuje poniższy schemat: FIZ nie jest dla każdego
Powstaje natomiast pytanie, czy prowadzenie działalności gospodarczej w formie FIZ jest proste,
bezpieczne i dla każdego. Odpowiedź na to pytanie nie jest oczywista, ponieważ każda struktura
prawna działalności powinna być wykorzystywana w sposób przemyślany. Jest to struktura
skierowana do przedsięwzięć, które generują stosunkowo wysokie dochody i nie koncentrują się w
jednym przedsiębiorstwie. Fundusze inwestycyjne tworzone są i funkcjonują na podstawie
przepisów ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych. FIZ może emitować
publiczne albo niepubliczne certyfikaty inwestycyjne. W przypadku tych ostatnich emisja może
zostać skierowana do określonych osób, albo także do jednej osoby i właśnie ze względu na
1
możliwość emitowania niepublicznych certyfikatów, konstrukcja FIZ jest wykorzystywana do
tworzenia rozwiązań dla pojedynczych przedsiębiorców, ich grup, czy też przedsięwzięć rodzinnych.
Statut funduszu inwestycyjnego zamkniętego może przewidywać inne niż gotówkowe formy wpłat
na certyfikaty inwestycyjne, takie jak:- papierami wartościowymi (np. akcjami, obligacjami,
certyfikatami inwestycyjnymi), - udziałami w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością, własnością lub współwłasnością nieruchomości gruntowych w rozumieniu przepisów o gospodarce
nieruchomościami, budynków i lokali stanowiących odrębne nieruchomości, statków morskich, a
także użytkowanie wieczyste.FIZ może lokować środki w różnorodnych, zbywalnych aktywach:papierach wartościowych,- wierzytelnościach, z wyjątkiem wierzytelności wobec osób fizycznych,udziałach w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością,- walutach,- instrumentach pochodnych, w
tym niewystandaryzowanych instrumentach pochodnych,- prawach majątkowych, których cena
zależy bezpośrednio lub pośrednio od oznaczonych co do gatunku rzeczy, określonych rodzajów
energii, mierników i limitów wielkości produkcji lub emisji zanieczyszczeń, dopuszczonych do
obrotu na giełdach towarowych,- instrumentach rynku pieniźżnego,- nieruchomościach, statkach
morskich i użytkowaniu wieczystym.Posiadacze certyfikatów mogą sprawować bieżącą kontrolź i
wywierać znaczący wpływ na działalność funduszu poprzez organy funduszu - radź inwestorów lub
zgromadzenie inwestorów. Zasadniczo, jeżeli nie zostanie to określone inaczej w statucie, każda
decyzja inwestycyjna dotycząca aktywów funduszu, których wartość przekracza 15 proc. wartości
aktywów funduszu, wymaga dla swojej ważności zgody zgromadzenia inwestorów.
Natomiast rada inwestorów kontroluje realizacjź celu inwestycyjnego FIZ i jego polityki
inwestycyjnej. Na radź inwestorów mogą być przeniesione również uprawnienia przysługujące
zgromadzeniu inwestorów, m.in. decyzje o angażowaniu FIZ w określone przedsiźwziźcia
inwestycyjne. Pewnym ograniczeniem w działalności funduszu jest konieczność dywersyfikacji
inwestycji. Obowiązek ten powoduje, że FIZ nie jest właściwym rozwiązaniem dla działalności
skoncentrowanej w jednym podmiocie czy inwestycji kapitałowej w jeden podmiot.
W szczególności warto zwrócić uwagę na ograniczenie, zgodnie z którym papiery wartościowe lub
instrumenty rynku pieniężnego wyemitowane przez jeden podmiot, wierzytelności wobec tego
podmiotu i udziały w nim nie mogą stanowić łącznie więcej niż 20 proc. wartości funduszu, a w
przypadku bezpośredniej inwestycji w nieruchomości ich liczba nie może być mniejsza niż cztery.
Jednakże, jeżeli aktywa, w które zostanie wyposażony fundusz na etapie rozpoczęcia działalności
(np. udziały czy akcje spółek) nie będą spełniały warunku dywersyfikacji, FIZ ma 12 miesięcy na
dokonanie odpowiednich zmian, a jeżeli inwestuje w aktywa niepubliczne, okres ten jest wydłużony
do 36 miesięcy.
Warto także pamiętać, że fundusz może zaciągać pożyczki i emitować obligacje w celu pozyskania
środków na inwestycje, a z wygenerowanych nadwyżek finansowych może sam udzielać pożyczek.
Zatem FIZ może być doskonałym narzędziem inwestowania zarówno dla podmiotów
gospodarczych, jak i dla osób fizycznych.
Jak osiągnąć taką strukturę optymalizacyjną?
Najprostszą metodą jest wniesienie posiadanych przez określoną osobę (fizyczną, prawną) lub
grupę osób akcji, udziałów, nieruchomości czy innych aktywów do FIZ-u jako formę wpłaty na
certyfikaty. Może ona jednak budzić wątpliwości, ponieważ od pewnego czasu minister finansów
prezentuje w interpretacjach indywidualnych dla podatników stanowisko, zgodnie z którym dla
celów podatkowych wpłata na certyfikaty w postaci akcji, udziałów czy nieruchomości stanowi ich
odpłatne zbycie, w związku z czym powstaje obowiązek opodatkowania tej transakcji.
Przychodem podatkowym jest nominalna wartość wydanych w zamian certyfikatów, natomiast
koszt ustala się jak w przypadku sprzedaży tego (wnoszonego do FIZ-u) aktywa. Przy tym organy
podatkowe są uprawnione do weryfikowania, czy ustalony przy wnoszeniu aktywów do FIZ-u
przychód podatkowy odpowiada wartości rynkowej.
Takie podejście ministra finansów, potwierdzone niestety również orzeczeniem Wojewódzkiego
Sądu Administracyjnego w Białymstoku w grudniu 2008 r., zahamowało tworzenie FIZ. Jednakże
WSA w Warszawie w wyroku z 31 marca 2009 r. (III SA/Wa 3471/08) zaprezentował odmienne
stanowisko, kwestionujące zasadność opodatkowania, co daje nadzieję na zmianę linii
interpretacyjnej i powrót popularności FIZ.
2
Jeżeli jednak ostatecznie wniesienie aktywów w postaci akcji czy udziałów do FIZ traktowane
miałoby być analogicznie jak ich sprzedaż, wydaje się, że warto rozważyć inną możliwość
(bezpodatkowego) przekazania kontroli nad spółkami do FIZ. Rozwiązanie, o którym mowa poniżej,
można zastosować w sytuacji niskiego kapitału zakładowego spółki, której udziały czy akcje mają
być przekazane do funduszu.
W takiej sytuacji możliwe jest dokonanie tak zwanego rozwodnienia udziałów, polegającego na
objęciu przez FIZ nowej emisji udziałów lub akcji spółki po ich wartości nominalnej, w ilości dającej
istotną większość w kapitale spółki (np. przy kapitale spółki w wysokości 50 tys. zł FIZ obejmuje
udziały o wartości nominalnej 1 mln zł). Zabieg taki nie narusza przepisów kodeksu spółek
handlowych, ponieważ akcje czy udziały nie są obejmowane poniżej ich wartości nominalnej, nie
wywołuje również skutków w podatkach dochodowych.
W sytuacji, gdy celem wykorzystania struktury z FIZ jest optymalizacja podatkowa, dochodów z
prowadzenia działalności produkcyjnej, handlowej czy usługowej, stosuje się rozwiązanie
polegające na przekształceniu spółki kapitałowej, której udziały/akcje zostały wniesione do FIZ, w
spółkę komandytowo-akcyjną. Przekształcenie powinno nastąpić dopiero po wniesieniu
akcji/udziałów do FIZ-u (korzystającego ze zwolnienia podatkowego), ponieważ od początku
bieżącego roku, przekształceniu formy prawnej towarzyszy opodatkowanie zysków zgromadzonych
w kapitałach spółki.
Autor jest partnerem zarządzającym w departamencie doradztwa podatkowego Grant Thornton
Frąckowiak Sp. z o.o.
31.08.2009
3