doccały egzemplarz. - Wiedza Prawnicza
download 
Reklamacja Transkrypt
cały egzemplarz. - Wiedza Prawnicza
Wiedza Prawnicza 2/2013 SPIS TREŚCI: Konferencja „Prawo pracy w systemie prawa. Prawo pracy a prawo karne” – sprawozdanie. Łódź, 10 – 11 kwietnia 2013 roku…………………………………………………………………………………………3 Anna Osiewała, Michał Rulewicz Problem dewolutywności wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy w k.p.a i ujęciu prawnoporównawczym……………………………………………………………………………….……………………..13 Paulina Grabarz Odpowiedzialność osób wykonujących zawody zaufania publicznego – Prokurator………...…..24 Martyna Niedbała Wypadki czasowej niedopuszczalności drogi sądowej…………………………………………………………33 Anna Maria Woźniak Cywilnoprawna odpowiedzialność za przestępstwo zniesławienia – cz. II………….…………….….44 Mariusz Olężałek Problematyka ochrony prawa do wizerunku………………………………………………………………………58 Kamila Szczygieł, Tomasz Szekalski Międzynarodowe standardy w dziedzinie resocjalizacji niepełnoletnich osób płci żeńskiej…..64 Natalia Karpińska Doskonalenie systemu odbywania kary przez skazanych recydywistów w zakładach karnych o maksymalnym poziomie bezpieczeństwa……………………………………………………….…………………73 Julia Stepanova Rozważania odnośnie formy testamentu w prawie ukraińskim…………………………………………...83 Michał Mościcki Wiedza Prawnicza numer 2/2013 Strona 1 REDAKCJA I WYDAWNICTWO: 91-015 Łódź, ul. Gandhiego 20/29 REDAKTOR NACZELNY I WYDAWCA: Kamil Łukasz Deptuła SEKRETARZ REDAKCJI: Mariusz Wiesław Stobiecki (531887780) KIEROWNIK SEKCJI PUBLIKACJI: Aleksandra Kwapiszewska CZŁONKOWIE KOLEGIUM REDAKCYJNEGO: Marcin Berent, Kamil Łukasz Deptuła, Mariusz Wiesław Stobiecki, Marcin Krzemiński, Bogusz Bomanowski KONSULTANT REDAKCJI ds. PRAWNYCH: Robert Teler ASYSTENCI MERYTORYCZNI: Szymon Drab, Wojciech Zwoliński, Aneta Sobczyk MIEJSCE I DATA WYDANIA NUMERU 1/2013: Łódź, 30 kwietnia 2013 roku DRUK: Drukarnia Cyfrowa „PIKTOR” s.c. NUMER ISSN: 2080-4202 NUMER WPISU DO REJESTRU CZASOPISM:1095 ADRES INTERNETOWY: www.wiedzaprawnicza.pl ADRES E-MAIL: [email protected] RADA NAUKOWA: dr Michał Krakowiak, dr Paweł Baranowski, mec. Marcin Krzemiński Redakcja pragnie serdecznie podziękować za owocną współpracę i życzliwe uwagi wszystkim tym, którzy przyczynili się do rozwoju naszego czasopisma. Szczególne podziękowania kierujemy do: prof. dr hab. Igora Jakusheva, dr Justyny Jurewicz, dr Agnieszki Krawczyk, dra Wojciecha Machały, dra Walerego Kuchara, dra Michała Krakowiaka oraz dra Rafała Citowicza. Wiedza Prawnicza numer 2/2013 Strona 2 Konferencja „Prawo pracy w systemie prawa. Prawo pracy a prawo karne” – sprawozdanie. Łódź, 10 – 11 kwietnia 2013 roku Anna Osiewała, Michał Rulewicz W dniach 10 – 11 kwietnia 2013 r., profesorowie: Stefan Lelental3, Witold w Sali Rady Wydziału Prawa i Administracji Kulesza4, Mirosław Włodarczyk5, Zbigniew UŁ, odbyła się druga, po Prawo pracy Góral) a merytorycznego oraz organizatorskiego. prawo cywilne konferencja z (21 maja 2011 gwarancję sukcesu przez Konferencję otworzył panel prakty- profesora Zbigniewa Górala1cyklu Prawo cznie w całości poświęcony podstawowym pracy pojęciom prawa karnego oraz ich związkom z w zainicjowanego r.), dawały systemie prawa. Tegoroczne przedsięwzięcie, poświęcone relacjom między prawem prawem karnym, w referacie zatytułowanym „<<Prawo karne zatytułowano Prawo pracy a prawo karne. pracy>> czyli stosunki społeczne na pogra- Wieloaspektowość powiązań między tymi niczu gałęziami prawa spowodowała, iż Organiza- poruszyła kwestie związane z ideą wyodrę- torzy – Koło Naukowe Prawa Pracy oraz ich bnienia prawa karnego pracy. Prelegentka Opiekun Naukowy (dr Ewa Staszewska2) podkreśliła, że w koncepcji tej nie tyle chodzi zdecydowali o pracy się a prawem przeznaczyć na jej pracy. prawa pracy wydzielenie i nowej Winiarska6, prawa karnego” dziedziny co granic między tymi z pozoru odmiennymi społecznych uregulowanych na pograniczu gałęziami prawa spowodowała porzucenie prawa pracy i prawa karnego. W dalszej zamiaru części konferencji na bloki: scharakteryzowanie prawa, omawianie dwa dni konferencyjne. Płynność podziału o Renata referatu stosunków podniesione zostały Elementy prawa pracy w prawie karnym wątpliwości, jakie rodzą dość ogólnikowe i Elementy prawa karnego w prawie pracy. i niejasne przepisy prawa karnego odnoszące W się do ochrony praw pracowniczych. wielu stosownej przypadkach granicy przeprowadzenie okazało się wręcz niewykonalne. Złożoność tematyki będącej przedmiotem konferencji oraz fakt zaproszenia gości reprezentujących zarówno środowisko pracywistów, jak i karnistów (w tym tak znakomitych osobistości, jak Kierownik Katedry Prawa Pracy Uniwersytetu Łódzkiego. 2 Adiunkt w Katedrze Prawa Pracy Uniwersytetu Łódzkiego. 1 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 Kierownik Zakładu Nauki o Karze i Środkach Penalnych Uniwersytetu Łódzkiego. 4 Kierownik Zakładu Prawa Karnego Materialnego Uniwersytetu Łódzkiego. 5 Kierownik Katedry Prawa Ubezpieczeń Społecznych Uniwersytetu Łódzkiego, Kierownik Zakładu Prawa Rynku Pracy Uniwersytetu Łódzkiego, Kierownik Katedry Prawa Pracy Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego. 6 Studentka Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, członek Koła Naukowego Prawa Pracy i Polityki Społecznej. 3 Strona 3 Drugą w kolejności prelekcję, uwzględniane wskazując na ograniczenia „<<Kara>> w prawie pracy”, wygłosił Adrian ich Gajzler7. Celem wystąpienia była próba postępowania cywilnego. Dla poparcia swoich zdefiniowania rozważań na gruncie charakterystycznego pojęcia go do dla „kary” „kary prawa prawa oraz kryminalnej” pracy wzmiankowane zawarte prelegentka w przepisach powołała wiele karnego orzeczeń Sądu Najwyższego oraz Trybunału porównanie Konstytucyjnego, które czasem w bardzo występującej w Kodeksie karnym8. Panelista zauważył, iż uznawania pojęcie, kontrowersyjnym ujęciu, traktowały o przedstawianej tematyce. wyraźnie Pierwszy panel konferencji zwieńczyło dookreślone przez prawo karne, nie posiada wystąpienie swojej precyzyjnej definicji w Kodeksie Prelegentka pracy9. Jednocześnie podniósł, że można przestępstwa popełnionego przez praco- przyjąć, iż jest to sankcja typu represyjnego wnika na przesłanki stanowiące podstawę do za naruszenie obowiązków wynikających niezwłocznego ze stosunku pracy, charakterystyczna dla o pracę z winy pracownika. W referacie odpowiedzialności porządkowej oraz dyscy- „Przestępstwo pracownika a inne przesłanki plinarnej. Konkludując, prelegent wskazał rozwiązania umowy o pracę w trybie art. 52 na niemożność tożsamego pojmowania „kary” k.p.” panelistka spostrzegła, że przesłanka w odniesieniu do obu gałęzi prawa. Wiąże się popełnienia przestępstwa przez pracownika to ze zbyt daleko posuniętymi różnicami, nie ogranicza się wyłącznie do regulacji zwłaszcza przedmiotowym zawartej w art. 52 pkt 2 k.p., lecz może i podmiotowym, katalogu kar, trybie ich odnosić się także do pozostałych przyczyn nakładania uzasadniających rozwiązanie niezwłoczne – w zakresie oraz dolegliwości przewi- dzianych przez te kary. ciężkiego dr Katarzyny rozważała Serafin11. kwestie rozwiązania naruszenia przez wpływu umowy pracownika Kolejnym interesującym wystąpieniem podstawowych obowiązków pracowniczych był referat dr Tatiany Wrocławskiej10- oraz zawinionej przez pracownika utraty „Znaczenie wyroku sądu karnego w postępo- uprawnień koniecznych do wykonywania waniu w sprawach z zakresu prawa pracy”. pracy na zajmowanym stanowisku. Wskazano Dr Wrocławska wskazała w nim możliwość na fakt, iż często przyczyną utraty uprawnień uznania wyroku sądu karnego przez sąd do cywilny ubezpieczeń przestępstwo, ponadto mimo niewypełnienia społecznych). Przytoczyła wiele przykładów, przez czyn praco-wnika przesłanek z art. 52 kiedy pkt 2, może on stanowić ciężkie naruszenie (wydział takie pracy wyroki i powinny być Student Uniwersytetu Łódzkiego. 8 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, Dz. U. z 1997 r., Nr 88, poz. 553. 9 Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, Dz. U. z 1998 r., Nr 21, poz. 94, t.j. 10 Adiunkt w Katedrze Prawa Pracy Uniwersytetu Łódzkiego. 7 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 wykonywania pracy będzie właśnie obowiązków pracowniczych w rozumieniu pkt 1 przedmiotowego przepisu. Adiunkt w Katedrze Prawa Pracy Uniwersytetu Łódzkiego. 11 Strona 4 Drugi panel, który poświęcono budzącej wiele emocji kontroli tematyce pracownika mobbingu (ze oraz wynika m.in. z przedmiotowego nieostrości czynu znamion zabronionego. szczególnym Prelegentka wykazywała podczas swojego uwzględnieniem kontroli korespondencji), wystąpienia, że choć mobbing może przybrać rozpoczął referat mgr Katarzyny Zwoliń- postać stalkingu, to jednak nie należy skiej12, utożsamiać ze sobą obu instytucji, różne są zatytułowany „Odpowie-dzialność karna za mobbing”. W wystąpieniu podnie- bowiem motywy działań mobbera i stalkera. siono, że zakres pojęcia mobbingu jest bardzo Kolejną prelekcję – „Wybrane aspekty złożony, a jego definicja czyni to pojęcie karne kontroli pracowników” – wygłosiły ocennym. Jednocześnie zwrócono szczególną mgr Monika Sowińska14 oraz mgr Karolina uwagę na wpływ jaki stosowanie mobbingu Szymorek15. Swoim wystąpieniem Referentki wywiera na społeczne relacje, stan zdrowia przybliżyły instytucję kontroli pracowników psychicznego dalsze oraz wskazały na ramy tego uprawnienia niedozwolonych pracodawcy, jednocześnie podnosząc, iż mogą i fizycznego funkcjonowanie zachowań. iż ofiary oraz Prelegentka przedmiotowy czyn podkreśliła, cechuje duża one zostać przez niego przekroczone. W dalszej części referatu opisana została szkodliwość społeczna, w związku z czym odpowiedzialność słusznie szeroka za stosowanie nadmiernej kontroli pracowni- ochrona, nie tylko na gruncie przepisów ków. Warto nadmie-nić, że Prelegentki nie Kodeksu pracy, ale także Kodeksu karnego odbiegły całkowicie od poruszanej wcześniej oraz Kodeksu karnego wykonawczego. tematyki, przyjęta została jego karna bowiem jednym pracodawcy z istotnych Swego rodzaju uzupełnieniem powyżej punktów ich wystąpienia było zagadnienie opisanego referatu było wystąpienie mgr mobbingu, jako konsekwencji nadmiernej Magdaleny kontroli. Stępki13. Panelistka szukała związków mobbingu z oceną prawnokarną Ostatni referat drugiego panelu, wynikającą z przepisów rozdziału XXVII zatytułowany „Granice tajemnicy korespon- Kodeksu karnego, dotyczącego przestępstw dencji elektronicznej pracownika w kontek- przeciwko czci i nietykalności cielesnej. ście art. 267 § 1 k.k.”, zaprezentowała mgr W prelekcji „Mobbing w stosunkach pracy Agnieszka w Referentka poruszyła coraz bardziej aktualne zagadnie- zwróciła również uwagę na podobieństwo nie związane z rozwojem informatyzacji oraz mobbingu do wprowadzonego do Kodeksu wzrostem karnego w czerwcu 2011 r. przestępstwa elektronicznych świetle prawa karnego”, Ośmiałowska16. wykorzystania w procesie Prelegentka urządzeń świadczenia stalkingu. Korespondowanie obu zachowań Doktorantka w Zakładzie Prawa Stosunków Pracy Uniwersytetu Łódzkiego. 15 Doktorantka w Zakładzie Prawa Stosunków Pracy Uniwersytetu Łódzkiego. 16 Doktorantka w Katedrze Postępowania Cywilnego II Uniwersytetu Łódzkiego. 14 Doktorantka w Zakładzie Prawa Rynku Pracy Uniwersytetu Łódzkiego. 13 Doktorantka w Zakładzie Prawa Karnego Materialnego Uniwersytetu Łódzkiego. 12 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 Strona 5 pracy. W rozważano przedmiotowym wystąpieniu podatkowym wkroczyła kolejna Prelegentka, kolizję pracodawcy Justyna Pułka18, w wystąpieniu „Odpowie- do nadzorowania pracy przez sposobu prawa wykorzystywania pracownika użytkowania oraz przez czasu dzialność karna skarbowa pracodawcy kontroli pełniącego funkcję płatnika”. Do meritum pracownika referatu należała analiza przepisów art. 77 – dostarczonych mu narzędzi pracy z prawem 79 pracownika zawierających delikty, których podmiotem W do tajemnicy niezwykle korespondencji. interesującym Kodeksu karnego skarbowego19, wystąpieniu może być płatnik podatku (niewpłacenie rozważono dopuszczalność kontrolowania w terminie na rzecz właściwego organu przez pobranego podatku, niepobranie podatku pracodawcę zawartości poczty elektronicznej pracownika w następujących albo przypadkach: korespondencji od należnej, niewyznaczenie w wymaganym prywatnej z prywatnego adresu poczty terminie osoby, do której obowiązków należy elektronicznej, obliczenie, pobranie i wpłacenie podatku lub wysłanej wysłania ze służbowego elektronicznej, wysłanej korespondencji ze służbowej adresu korespondencji służbowego pobranie go w kwocie niższej poczty niezgłoszenie organowi danych takiej osoby). prywatnej Omówiono znamiona strony przedmiotowej i adresu poczty podmiotowej każdego z czynów zabro- elektronicznej oraz korespondencji służbo- nionych, znamiona określające wej wysłanej z prywatnego adresu poczty sprawczą oraz zagrożenie karą i środkami elektronicznej. karnymi. Wskazano także czynność na zasady Pierwszą prelegentką trzeciego panelu wyłączenia odpowiedzialności karnej oraz jej była mgr Aneta Tyc17. Celem jej referatu – złagodzenia. Na zakończenie wystąpienia, „Prawno-karne Prelegentka w prawie aspekty pracy” – ciężaru było dowodu przybliżenie przytoczyła praktyczne problemy powstające na gruncie stosowania zagadnień dotyczących ciężaru dowodu oraz wyżej obowiązku dowodzenia zagadnienia sporne, będące przedmiotem z prawa zakresu w pracy, sprawach związanych niewinności. Referentka przepisów oraz rozstrzygnięć sądów. z podstawową w prawie karnym zasadą domniemania wymienionych Kolejnym ciekawym zagadnieniem poruszonym podczas pierwszego przybliżyła m.in. zagadnienia bezpośrednio konferencji, był wpływające na rozkład ciężaru dowodu lub prasowe, czyli o odpowiedzialności karnej dające możliwość pominięcia dowodzenia, dziennikarzy”, temat dnia „Przestępstwa zaprezentowany przez takie jak: przyzna-nie, notoryjność oraz uprawdopodobnienie. Na grunt zależności między prawem karnym, prawem pracy oraz prawem Doktorantka w Zakładzie Prawa Stosunków Pracy Uniwersytetu Łódzkiego. 17 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 Studentka Uniwersytetu Łódzkiego, Asystent podatkowy w Independent Tax Advisers Doradztwo Podatkowe Sp. z o.o. w Warszawie. 19 Ustawa z dnia 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy, Dz. U. z 2013 r., Nr 186, t.j. 18 Strona 6 mgr Oktawię Prelekcja pracy” – w której Panelistka doszukiwała się pojęcia przyczyny stosunkowo rzadkiego sięgania „przestępstwo prasowe”, a także zakresu po karę ograniczenia wolności w postaci odpowiedzialności ponosić potrącenia części wynagrodzenia za pracę. dziennikarze, zarówno na gruncie zawodo- Rozważaniom poddany został także problem wym, jak i prawa cywilnego oraz karnego. obciążenia jedynie skazanego pracownika Referentka zauważyła, iż najbardziej rozbu- zakazem dowana karna w czasie odbywania kary z art. 35 § 2 dziennikarza, zaś do najczęściej popełnia- bez zgody sądu. Pytanie, jakie nasunęło się nych zniesławienie Prelegentce w związku z taką redakcją (art. 178 § 1 k.k.) oraz zniewaga (art. 181 przywołanego przepisu brzmiało: dlaczego k.k.). tego typu obowiązek ma istnieć tylko obejmowała Staciewińską20. wskazanie jest definicji jaką mogą odpowiedzialność przestępstw należą rozwiązania stosunku pracy Z kolei mgr Barbara Muszyńska21, po stronie skazanego, a nie po stronie jego w referacie zatytułowanym „Niekaralność pracodawcy? Podkreślono, że taka redakcja jako wymóg selekcyjny”, dostrzegła proble- art. 35 § 2 k.k. rodzi poważne konsekwencje matykę istnienia w niektórych pragmatykach w postaci godzenia w powagę wymiaru prawa pracy wymogu niekaralności, jako sprawiedliwości, sprawność i ekonomikę jednego z rygorów selekcyjnych lub też postępowania podstawy do rozwiązania z pracownikiem wymierzenia kary ograniczenia wolności. stosunku pracy. Celem wystąpienia było W dalszej części wystąpienia Prelegentka ukazanie przesłanek, zakresu stosowania przytoczyła i rozwiązać wskazany wyżej problem. konsekwencji stosowania zakazów wykonywania zawodu, pojawiających się karnego oraz koncepcje, Podczas drugiego zasadność które dnia miałyby konferencji na styku prawa pracy i prawa karnego zagościło więcej prelegentów z innych miast, w oparciu o Kartę Nauczyciela22 oraz ustawę co bardzo urozmaiciło całe wydarzenie o służbie cywilnej23. i podkreśliło jej ogólnopolski charakter. Zwieńczeniem pierwszego dnia Poszczególne panele zostały zdominowane konferencji Prawo pracy w systemie prawa. przez Prawo pracy a prawo karne była prelekcja (przestępstwo niedopełnienia obowiązków z Agaty Langowskiej24 - „Kara ograniczenia zakresu wolności z art. 35 § 2 k.k. a przepisy prawa lub uporczywe naruszanie praw pracowni- Doktorantka w Zakładzie Rynku Pracy Uniwersytetu Łódzkiego. 21 Doktorantka w Zakładzie Prawa Stosunków Pracy Uniwersytetu Łódzkiego. 22 Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela, Dz. U. z 2006 r., Nr 97, poz. 674, t.j. 23 Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej, Dz. U. z 2008 r., Nr 227, poz. 1505. 24 Studentka Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. 20 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 refleksje bhp), nad art. 218 art. 220 k.k. k.k. (złośliwe czych). Nie zabrakło również interesujących dyskusji – szczególnie burzliwe były te między teoretykami i praktykami. Strona 7 Pierwszy panel otworzyła prelekcja mgr Izabeli Florczak25. Tematem jej wystą- wykorzystał dorobek doktryny i orzecznictwa. pienia było wynagrodzenie w zatrudnieniu Kolejna prelekcja była zatytułowana penalnym. Doktorantka łódzkiej Katedry „Odpowiedzialność Prawa Pracy poruszyła ważny problem tego, obowiązku czy konflikt i higieny pracy na gruncie art. 220 k.k.”. wynagradzane Wygłosili ją przedstawiciele Wydziału Prawa za swoją pracę oraz przedstawiła argumenty i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego – za i przeciw. Podczas prelekcji przedstawiono mgr również Rulewicz28. Prelegenci podkreślili, iż zdrowie z osoby, które prawem popadły powinny zmiany spowodowane być w w ustawo-dawstwie wyrokiem Jacek za niedopełnienie zapewnienia bezpieczeństwa Kędzierski27 oraz Michał Trybunału i życie są dobrami chronionymi przez Konstytucyjnego stwierdzającym niekonsty- Konstytucję29, a rozwinięcie tej ochrony tucyjność dotyczących można znaleźć również w Kodeksie karnym kształtowania minimalnego wynagrodzenia w oraz w Kodeksie pracy. Referenci zwrócili zatrudnieniu penalnym, a także wątpliwości uwagę także na to, iż każdy pracownik powstające w związku z pytaniem, czy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych względem warunków przepisów osób pozbawionych wolności pracy. W związku z tym, powinno stosować się te same kryteria, że wcześniejsze wystąpienie dotyczyło kręgu co w stosunku do osób wolnych, kształtując podmiotowego art. 220 k.k., w niniejszym standardy ich wynagradzania. referenci Drugi referat się przede wszystkim Michał na przedmiocie ochrony i przed-miocie czynu. Skarżycki26. Jego prelekcja nosiła tytuł „Krąg Czwarty referat został wygłoszony podmiotowy przy przestępstwie niedopeł- przez mgr Marcina Byczyka30 z Uniwer- nienia obowiązków z zakresu bhp (art. 220 sytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu k.k.)”. Michał Skarżycki podkreślił w swym i dotyczył znamienia nieumyślności przy wystąpieniu, iż ustawodawca bardzo nieostro przestępstwie zakreślił na niebezpieczeństwo utraty życia lub cięż- granice odpowiadających wygłosił skupili zbioru za podmiotów niedopełnienie kiego narażenia uszczerbku na pracownika zdrowiu. Wśród obowiązków z zakresu bhp, w sytuacji przestępstw znajdujących się w rozdziale nastąpienia skutku w postaci narażenia XXVIII Kodeksu karnego tylko przypadek pracownika na bezpośrednie niebezpieczeń- określony w art. 220 przewiduje możliwość stwo utraty życia albo cięż-kiego uszczerbku na zdrowiu. W swoich rozważaniach Doktorantka w Zakładzie Prawa Rynku Pracy Uniwersytetu Łódzkiego, Prezes Koła Naukowego Prawa Pracy działającego przy Katedrze Prawa Pracy Uniwersytetu Łódzkiego. 26 Student Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, członek Koła Naukowego Prawa Pracy i Polityki Społecznej. 25 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 Doktorant w Zakładzie Prawa Ochrony Pracy Uniwersytetu Łódzkiego. 28 Student Uniwersytetu Łódzkiego. 29 Ustawa z dnia 2 kwietnia 1997 r. Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej, Dz. U. z 1997 r., Nr 78, poz. 483. 30 Doktorant w Zakładzie Prawa Karnego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. 27 Strona 8 popełnienie czynu sprawcę nieumyślnie. Ostatni referat tej części konferencji Dlatego też problem ten jest niezwykle wygłosiła mgr Beata Marciniak32. Tematem interesujący. Prelegent zastanawiał się nad prelekcji tym, czy we wspomnianym artykule w ogóle zależności w miejscu pracy, dlatego też można mówić o nieumyślności podając przy skupiono się przede wszystkim na art. 199 tym przykłady niedopełnienia obowiązków k.k. Referentka poruszyła problem wciąż w zakresie bhp. Zastanawiał się też, czy błąd aktualnego co do zasad bhp można potraktować jako seksualnego, które jest przedmiotem wielu błąd co do znamion. Na koniec zostało badań zarówno psychologicznych, socjo- postawione pytanie, czy obecny kształt logicznych, regulacji karnoprawnej jest wystarczająco logicznych oraz prawnych. poprawnym zabezpieczeniem prawidłowego funkcjonowania norm prawa pracy. także dr Damian Gil31 przestępstwo zjawiska nadużycia molestowania kryminologicznych, wiktymo- Panel drugi rozpoczęło wystąpienie mgr Podczas pierwszego panelu wystąpił było Piotra Misztala33 z Uniwersytetu Łódzkiego noszące tytuł „Stosunek pracy z Katolickiego a instytucja tymczasowego aresztowania”. Nie Uniwersytetu Lubelskiego. Temat wystą- ulega wątpliwości, iż pobyt w areszcie pienia śledczym brzmiał: „Stosowanie trybów pracownika wpływa zarówno szczególnych w sprawach o przestępstwa na samą osobę zatrudnioną, jak i na jej przeciwko prawom osób wykonujących pracę pracodawcę. zarobkową - czy to w ogóle możliwe?". omówione m.in. uprawnienia pracownika Dr Damian w Gil w interesujący sposób związku Podczas z prelekcji orzeczeniem przez sąd przedstawił specyfikę spraw o przestępstwa izolacyjnego przeciwko prawom osób wykonujących pracę wygaśnięcie umowy o pracę z powodu zarobkową z art. 218-221 k.k. oraz zmusił tymczasowego aresztowania, a także problem słuchaczy do refleksji odnośnie zasadności rozwiązania umowy o pracę w omawianej stosowania trybów szczególnych przeciwko sytuacji. tym przestępstwom. Z jednej strony bowiem środka zostały Interesujący zapobiegawczego, referat przedstawiła formalizm postępowania prowadzi do jego również Dorota Kołtun34. Jej wystąpienie przewlekłości, z drugiej strony przestępstwa nosiło tytuł „Warunki i formy zatrudnienia z działu XXVIII Kodeksu karnego wymagają osób dokładnej wolności”. weryfikacji i wyjaśnienia skazanych wszystkich dotyczących ich okoliczności, o funkcjach, na co nie pozwalają tryby szczególne. zatrudniania na karę Prelegentka jakie więźniów pełni (w pozbawienia opowiedziała możliwość szczególności Doktorantka w Katedrze Prawa Karnego Międzynarodowego Uniwersytetu Łódzkiego. 33 Doktorant w Katedrze Postępowania Karnego i Kryminalistyki Uniwersytetu Łódzkiego. 34 Studentka Uniwersytetu Marii SkłodowskiejCurie w Lublinie. 32 Adiunkt w Katedrze Prawa Karnego i Postępowania Karnego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. 31 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 Strona 9 o resocjalizacji), a także poruszyła kwestię praw i obowiązków zatrudnionych Drugi panel zamknął mgr Marcin Drewicz35 z Uniwersytetu Łódzkiego swym skazanych. Omawiana przez Dorotę Kołtun referatem problematyka budzi wiele kontrowersji oraz publicznoprawnej stanowi zarówno rozważania na kanwie wyroku TK z dnia 18 prawników zajmujących się problematyką listopada 2010 r., P 29/09”. Były to rozwa- penitencjarną, jak i opinii publicznej. żania przedmiot Podczas rozważań konferencji nie zabrakło zatytułowanym z teoretyczne wszystkim „Zbieg sankcją sankcji karną dotyczące kumulatywnego – przede stosowania praktyków. Uniwersytet Łódzki odwiedził sankcji publicznoprawnej z sankcją karną. inspektor Zbigniew Zych z Okręgowego Ta problematyka Inspektoratu Pracy w Krakowie. Wygłosił on wątpliwości referat iż pt. „Znamiona przestępstwa budzi coraz doktryny. równoległe więcej Okazuje funkcjonowanie się, obok określonego w art. 225 § 2 k.k. udaremniania odpowiedzialności karnej odpowiedzialności lub typu utrudniania wykonania czynności czynności kontrolnych służbowej osobie administracyjnego charakterystyczne nie jedynie dla jest ustaw uprawnionej do kontroli w zakresie inspekcji porządkowych, lecz coraz śmielej wkracza pracy kontroli także w obszar prawa pracy. Przykładem Okręgowym takiego zjawiska mogą być dotkliwe sankcje na przykładzie przeprowadzonych w Inspektoracie Pracy w Krakowie”. Wspo- przewidziane w ustawie mniany przepis budzi wiele wątpliwości gminnym niezłożenie interpretacyjnych oświadczenia majątkowego przez określoną odnośnie tego, jakie zachowania powinny stanowić podstawę wszczęcia postępowania karnego za o samorządzie w terminie kategorię osób. przez Trzeci panel rozpoczął mgr Krzysztof organy ścigania. Inspektor Zych przedstawił Pawlak36 przykłady zakłócających działania kontrolne referatem o przestępstwie z art. 218 § 1a k.k. zachowań pracodawców, które powinny być jako podstawie prawnokarnej ochrony praw penalizowane. Opowiedział również o sporze pracownika. W swym wystąpieniu poruszył między pracy problem sporu w doktrynie, jaki wywołał dotyczącym wykładni art. 225 § 2 k.k. – wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 najwięcej listo-pada 2010 roku (P 29/09, OTK-A 2010, sędziami i inspektorami problemów nastręcza bowiem charakter materialny niekonstytucyjność art. 218 § 1 k.k., a także (skutkowy). Wystąpienie to dało później opowiedział o konsekwencjach nowelizacji, szerokie która nastąpiła na skutek owego orzeczenia. pole do dyskusji słuchaczom 104), który Łódzkiego z. czy poz. Uniwersytetu pytanie, czy wskazane przestępstwo ma formalny 9, z stwierdził konferencji. Doktorant w Zakładzie Prawa Karnego Materialnego Uniwersytetu Łódzkiego. 36 Doktorant w Zakładzie Nauki o Przestępstwie Uniwersytetu Łódzkiego. 35 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 Strona 10 Podczas wystąpienia została kwestia, czy świadczące osoby poruszona pracę przestępstwa z wykroczeniami stypizowanymi w art. 281-283 k.p. na podstawie umów cywilnoprawnych mogą Swoją obecnością na konferencji korzystać z ochrony omawianego przepisu. zaszczycił słuchaczy Sędzia Sądu Rejono- Na koniec w referacie przedstawiono pewne wego postulaty względem art. 218 § 1a k.k. i doktorant w Katedrze Prawa Karnego – mgr Kolejną prelekcję wygłosiła Paulina Grabarz37 z Uniwersytetu Łódzkiego. dla Damian Łodzi-Śródmieścia Krakowiak39. wystąpienia były w Łodzi Tematem prawnokarne jego aspekty Wystąpienie dotyczyło naruszania zasady strajku. Wygłoszony referat wyjaśnił problem równego pracowników strajku z perspektywy prawa karnego. Pan w świetle art. 218 k.k. oraz w prawie Sędzia podkreślił, iż najbardziej narażonymi europejskim. dobrami szkoły traktowania Przedstawicielka prawa w omawianej sytuacji przedstawiła są nietykalność cielesna oraz godność. Sporą wzajemny stosunek zasady niedyskryminacji część wystąpienia zajęło omawianie kwestii oraz traktowania. strajku okupacyjnego. Mgr Krakowiak skupił Przedstawiła także sposób, w jaki Unia się przede wszystkim na próbie odpowiedzi Europejska propaguje i rozszerza te zasady, na pytanie, czy strajk okupacyjny jest powołując okolicznością zasady się interesujących karnego łódzkiej równego przy tym orzeczeń na wiele związanych wyłączającą bezprawność naruszenia miru zakładu pracy. z tą tematyką. Ostatnie wystąpienie drugiego dnia Następny referat nosił tytuł „Sporne konferencji nosiło tytuł „Wybrane instytucje zagadnienie związane z wykładnią przepisu o prawa karnego a odpowiedzialność porząd- przestępstwie złośliwego lub uporczywego kowa pracownika” i zostało wygłoszone naruszania praw pracowniczych (art. 218 § przez mgr Macieja Jarotę40. Przedstawiciel 1a Katolickiego k.k.)”. Został on wygłoszony przez Uniwersytetu Lubelskiego studenta V roku prawa, Dawida Sztuwe38, opowiedział o instytucjach zapożyczonych z z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika prawa karnego do prawa pracy – w Toruniu i stanowił ciekawe uzupełnienie w szczególności o zatarciu kary oraz pojęciu prelekcji mgr Krzysztofa Pawlaka. Referat winy. Rozważania były prowadzone przede wyjaśniał wykładnię występujących w art. wszystkim 218 pracowników w zakładzie pracy. pojęć pracownika oraz podmiotu na tle systemu karania wykonującego czynności z zakresu prawa Trzeba przyznać, iż drugiego dnia pracy i ubezpieczenia społecznego. Dawid konferencji, podobnie jak dnia pierwszego, Sztuwe opowiedział też o relacji omawianego Studentka Uniwersytetu Łódzkiego Student Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. 37 38 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 Doktorant w Katedrze Prawa Karnego Materialnego Uniwersytetu Łódzkiego, sędzia Sądu Rejonowego dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi 40 Doktorant w Katedrze Negocjacji i Mediacji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. 39 Strona 11 znalazło się na niej wiele osób szczerze przebiegło zgodnie z planem, ale trzeba też zainteresowanych tematyką, podkreślić, że żaden z gości nie czuł się dyskusje zawiedziony, co uwidaczniało się w miłej o czym o wzajemnych omawianą świadczyły długie pracy atmosferze oraz burzliwych dyskusjach po i prawa karnego. Często miało miejsce każdym panelu. Konferencja ukazała, jak swoiste „starcie” między teoretykami oraz często prawo pracy krzyżuje się z prawem praktykami, co bardzo urozmaiciło całe karnym. Mimo tego, iż prawo pracy wyrosło wydarzenie. Burzliwą wymianę zdań wywo- przede łał problem odpowiedzialności Inspektorów znajdziemy Pracy, a także zasadności istnienia art. 220 zapożyczonych k.k. traktującego o przestępstwie niedopeł- chociażby pojęcia winy czy kary, a co za tym nienia obowiązków z zakresu bezpieczeń- idzie - zatarcie lub przedawnienie kary. stwa i higieny pracy. Dyskusję między Ponadto, prawo karne chroni pracownika praktykami i teoretykami zaognił również tam, gdzie przepisy prawa pracy zdają się być spór niewystarczające. o relacjach charakter art. prawa 225 § 2 k.k. wszystkim w z z prawa cywilnego, nim wiele instytucji prawa karnego, Pełni ono jak funkcję penalizującego udaremnianie lub utrudnia- represyjną oraz prewencyjną, szczególnie nie czynności kontrolnych dokonywanych w odniesieniu do pracodawców. Na tle tych przez kontroli dwóch dyscyplin prawniczych pojawia się w zakresie inspekcji pracy. Nie zabrakło wiele problemów i postulatów zmian. Dzięki również paru głosów dotyczących zatru- konferencji dnienia więźniów – w tej kwestii wypowia- Naukowe dał się prof. Stefan Lelental. Sporo dyskuto- Katedrze Prawa Pracy wano Łódzkiego można było osoby także uprawnione o do problemach związanych zorganizowanej Prawa Pracy przez Koło działające przy Uniwersytetu przekonać się, ze strajkiem okupacyjnym oraz o braku iż te dwie gałęzie prawa są czasem bliżej ze regulacji prawnej dotyczącej lokautu. Jednym sobą z dyskutantów był prof. Witold Kulesza. przypuszczać. Wszystkie osoby zaintereso- Konferencja „Prawo pracy w systemie wane związane tematem niż będą można mogły prawa. Prawo pracy a prawo karne” okazała publikacje pokonferencyjne się prawdziwym sukcesem. Wydział Prawa numerze Biuletynu i Prawa Administracji Uniwersytetu Łódzkiego Pracy, odwiedziły osoby z różnych części kraju. m.in. W ocenie organizatorów całe wydarzenie wspomnianej Wiedza Prawnicza numer 2/2013 na przeczytać w Koła który byłoby siódmym Naukowego będzie dostępny stronie internetowej organizacji studenckiej. Strona 12 Problem dewolutywności wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy w k.p.a i ujęciu prawnoporównawczym Paulina Grabarz Prawo do odwołania jest publicznym wkomponowany w strukturę administracji: prawem podmiotowym strony do zaskar- podlega w jakiś sposób organowi wyższemu żania rozstrzygnięć wydanych w pierwszej lub jest organem nadrzędnym nad innym instancji, charakteru organem”.3 Z. Kmieciak twierdzi natomiast, ostatecznych. Artykuł 16 §1 ab initio ustawy z że użycie pojęcia ,,instancja” w tekście dnia które 14 nie czerwca postępowania mają 1960 r.- kodeks prawnym, nie oznacza, że konieczne jest administracyjnego (dalej: występowanie dwu- lub wieloszczeblowego k.p.a.)1 wyraźnie wskazuje, które decyzje można uznać za ostateczne: od których nie służy w administracyjnym toku układu jurysdykcji administracyjnej.4 ,,Decyzje Na podstawie kryterium dewoluty- odwołanie wności można wyróżnić środki zaskarżenia instancji bezwzględnie dewolutywne, czyli takie, które lub wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy, zawsze są instancji; ostateczne”. A zatem rozumując a przesuwają sprawę środki zaskarżenia do wyższej względnie contrario, decyzje, od których można wnieść dewolutywne, które powodują przesunięcie odwołanie, są nieostateczne. sprawy do wyżej instancji, tylko w razie Pojęcie dewolutywności, użyte nieuwzględnienia ich przez I instancję oraz w temacie artykułu, to cecha tych środków środki zaskarżenia niedewolutywne, które zaskarżenia, które w wyniku zakwestio- rozpatrywane są przez organ wydający nowania rozstrzygnięcia przenoszą kompe- zaskarżone rozstrzygnięcie.5 tencję do weryfikacji na organ wyższej Najwięcej sporów w doktrynie budził instancji. Odpowiedź na pytanie jak należy środek zaskarżenia rozumieć pojęcie ,,instancja”, znajdujemy o w słowniku języka polskiego, wedle którego: Wprowadzony ustawą z 31 stycznia 1980 ,,instancja to każdy z kolejnych stopni roku o Naczelnym Sądzie Administracyjnym w hierarchii władz, w systemie podległych oraz sobie instytucji (państwowych, sądowych, postępowania ponowne o w postaci wniosku rozpatrzenie zmianie ustawy sprawy. – Kodeks administracyjnego6, wykry- administracyjnych)”.2 Jak pisze J. Zimmermann, ,,instancja to każdy organ, który jest Tekst jednolity: Dz. U. z 2000 nr 98 poz. 1071 ze zm. 2 M. Szymczak (red.) Słownik języka polskiego, t. I, Warszawa 1978, s. 794 oraz S. Dubisz (red.) Uniwersalny słownik języka polskiego, t. 1, Warszawa 2003, s.1221 1 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 J. Zimmermann, Administracyjny tok instancji, Kraków 1986, s. 11 4 Z. Kmieciak, Instancyjność postępowania administracyjnego w świetle Konstytucji RP, PiP nr 5, 2012, s. 8 5 B. Adamiak, J. Borkowski, Postępowanie administracyjne i sądowoadministracyjne, Warszawa 2011, s. 268 6 Dz. U. Nr 4, poz. 8 ze zm. 3 Strona 13 stalizował w doktrynie dwubiegunowe poglądy. Z jednej strony uważano, że jest to środek zaskarżenia obowiązek centralnego organu lub SKO do wydania nowej decyzji. nadzwyczajny, Pomiędzy odwołaniem sensu stricte tj. przysługujący od decyzji ostatecznych, (tym o którym mowa w art. 127§1 k.p.a) czyli wydanych przez samorządowe kolegium a wnioskiem o ponowne rozpatrzenie sprawy odwoławcze oraz ministra, z drugiej zaś dopatrzeć możemy się wielu podobieństw, strony, że jest to zwykły środek zaskarżenia jako że kodeks mówi, że do tego drugiego przysługujący od decyzji nieostatecznej. Spór stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące trwał aż do 2010 roku, kiedy to ustawodawca odwołań ustawą z dnia 3 grudnia 2011 roku o zmianie że ustawy – Kodeks postępowania administra- odwołania cyjnego oraz ustawy – Prawo o postępowaniu procesową, w postaci wniosku o ponowne przed rozpatrzenie sądami administracyjnymi7 od decyzji. ustawodawca Jednak wprowadził jeszcze jedną sprawy, oprócz instytucję umożliwiającą (obowiązującą od 11 kwietnia 2012 roku) weryfikację znowelizował art. 16§1 k.p.a., nadając mu świadczy o tym, że (zakładając racjonalne następujące brzmienie: ,,Decyzje, od których działanie ustawodawcy) chciał on w ramach nie służy odwołanie w administracyjnym prawa do odwołania stworzyć odrębną toku instancji lub wniosek o ponowne instytucję. rozpatrzenie sprawy (podkr. autora), wydanych fakt, decyzji, dobitnie A. Józefowicz uważa, że ,,wniosek są ostateczne”. Ustawodawca expressis verbis o wskazał, że wniosek o ponowne rozpatrzenie odpowiednikiem sprawy pozwala odwołania, mimo braku dwuinstancyjnego charakterze postępowania administracyjnego”.8 Zgodzić jest zaskarżyć środkiem, decyzję nieostatecznym. który o lub sprawy jest substytutem się można z poglądem, że ustawodawca złożony nie później niż przed upływem chciał potraktować na równi instytucję 14 dni od dnia doręczenia lub ogłoszenia odwołania i wniosku o ponowne rozpa- decyzji wydanej w I instancji ministra trzenie sprawy, jednak kwestionować można lub samorządowe kolegium odwoławcze. prawdziwość o powinien rozpatrzenie być Wniosek Wniosek ponowne ponowne rozpatrzenie twierdzenia, zasady można administracyjnego. wnieść samodzielnie wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy nie realizuje sprawy jest środkiem samoistnym, tzn. go że oraz dwuinstancyjności postępowania bezwzględnie suspensywnym, tzn. powoduje J. Zimmermann twierdzi w swojej glosie wstrzymanie wykonania decyzji. Wszczęcie do wyroku NSA z 15.06.1993 r. (sygn. akt IV postępowania wskutek wniesienia wniosku SA 1639/92, OSP 1995 r. nr 4 poz. 88), o ponowne rozpatrzenie sprawy powoduje że: ,,wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy A. Józefowicz, Charakter prawny wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy administracyjnej, PiP nr 8-9, 1996, s. 74 8 7 Dz. U. z 2011r. Nr 6, poz. 18. Wiedza Prawnicza numer 2/2013 Strona 14 jest równoważnikiem odwołania, różniącym procesowych. Organ nie był zobowiązany się od niego wyłącznie brakiem cechy zająć się sprawą, zależało to tylko od jego dewolutywności”. Z pewnością cel, jaki mają dobrej woli i indywidualnej oceny, nie było spełniać oba te środki zaskarżenia jest nawet obowiązku udzielenia odpowiedzi. tożsamy, jednak sama konstrukcja prawna Wniesienie wykazuje pewne cechy odmienne, co ujawnia rozpatrzenie sprawy powoduje konsekwencje się w wyłączeniu niektórych przepisów przewidziane dla odwołań w administra- o odwołaniu od przepisów o wniosku cyjnym toku instancji.10 o ponowne rozpatrzenie sprawy. Między zaś wniosku Najistotniejszym o ponowne elementem, który odwołaniem sensu stricte a wnioskiem nie wskazuje na swoistą odrębność wniosku można postawić znaku równości. o W związku że sprawy, jest podmiot, którego decyzje można skarżyć. o ponowne rozpatrzenie sprawy nie wykazuje Chodzi o samorządowe kolegium odwo- cech dewolutywności nie mają zastosowania ławcze oraz ministra jako organ centralny przepisy: ustalające pośredni tryb wnoszenia administracji odwołania- (art. 129 §1); wyznaczające o tyle złożona, że w obu tych przypadkach granice dopuszczalności samokontroli organu w I instancji- (art. 132); określające obowiązek ma żadnych organów, które by mogły organu I instancji przesłania odwołania- rozpatrywać art. zlecenie hierarchicznie wyższe, jak ma to miejsce przeprowadzenia uzupełniającego postępo- w przypadku odwołania sensu stricte. Zatem wania dowodowego organowi, który wydał wniosek ten rozpatrują ponownie organy, decyzję- (art. 136); dopuszczający wśród które wydały zaskarżoną decyzję. Nasuwa się decyzji umożliwiający organu kasacyjną tym, rozpatrzenie wniosek 133); z ponowne o państwowej. strukturze ów Kwestia administracyjnej wniosek organy decyzję pytanie, czy takie działanie jest zgodne przekazaniu sprawy z prawem jednostki do rozpatrzenia jej I instancji- (art. 138 §2).9 prawidłowy, merytoryczny, wątpliwości? Brak o nie odwoławczego do ponownego rozpatrzenia przez organ Wniosku jako jest ponowne rozpatrzenie sprawy tu obiektywnego w sposób niebudzący wszakże cechy sprawy nie można mylić z remonstracją. Jest dewolutywności, czyli przekazania kompe- ona bowiem jedynie prośbą do organu, który tencji do rozpatrywania sprawy do hierar- wydał chicznie wyższego organu. zakwestionowane rozstrzygnięcie o jego zmianę lub uchylenie. Remonstracja wymagała uzasadnienia i mogła być Moim zdaniem działanie ustawo-dawcy jest uzasadnione. Jeśli bowiem chodzi wnoszona przez każdego, a nie tylko przez o ministra, to rozpatrywać powtórnie sprawę, strony. Nie rodziła jednak żadnych roszczeń w której wydał decyzję w I instancji, może on B. Adamiak [w:] B. Adamiak, J. Borkowski, Kodeks postępowania administracyjnego Komentarz , Warszawa 2012, s. 562 10 9 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 Z. Kmieciak, Wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy w k.p.a. (Odwołanie czy remonstracja?), PiP nr 3, 2008, s. 25-26 Strona 15 sam, gdyż jest on organem centralnym występującą administracji odwołania, państwowej. najwyższym organem Minister w jest hierarchicznej byleby zachować tradycyjnym rekompensuje ujęciu gwarancjami proceduralnymi. strukturze i przekazanie sprawy do innego organu, w Na mocy noweli do k.p.a z 31 stycznia pozory 1980 roku o Naczelnym Sądzie Administra- rozpatrywania sprawy przez inny podmiot i cyjnym oraz o zmianie ustawy – Kodeks zapewnić realizację postępowania administracyjnego, wprowa- zasady dochodzenia do prawdy obiektywnej, dzono do kodeksu zasadę dwuinstancyjności. byłoby oczywiście niecelowe i sprzeczne Istotnym było zatem odniesienie się do tej z racjonalnym działaniem. Dewolutywność zasady w maksymalnym zakresie, także nie może mieć bowiem w tym przypadku w przypadku decyzji wydawanych przez miejsca. Z ciekawym rozwiązaniem tego centralne problemu w możliwie najszerszą wystąpił Zaproponował on M. aby Szubiakowski. orzecznictwie NSA Co ciekawe, można znaleźć organach orzeczenie, w którym twierdzi się, że środek naczelnych, ustawodawca powołał do życia z art. 127§3 nie jest wnioskiem o ponowne organy komisji rozpatrzenie sprawy, lecz odwołaniem, gdzie odwoławczych, które będą badać decyzje tryb rozpatrzenia uległ modyfikacji wskutek w wyniku złożenia wniosku o ponowne trudności rozpatrzenie sprawy.11 Analogiczny system organizacyjną.12 Znów wracając do myśli funkcjonuje wspomnianej wcześniej, twierdzę, że gdyby odwoławcze w przy organy państwa. w postaci Stanach Zjednoczonych, o czym będzie jeszcze mowa. Co do związanych ze strukturą ustawodawca chciał postawić znak równości samorządowych kolegiów między tymi dwoma instytucjami, to zamiast odwoławczych, to ustawodawca kieruje się kreować nową i wprowadzać do kodeksu, przede rozszerzyłby wszystkim chęcią zapewnienia instytucję odwołania sensu możliwie największej swobody w działaniu stricte o dodatkową regulację, odnoszącą się samorządu terytorialnego, gdzie właśnie owe do wyjątków, w postaci decyzji wydanych kolegia są organem II instancji zgodnie z k.p.a. przez ministra czy samorządowe kolegium Czy jednak owa samodzielność odbijać się nie odwoławcze. Tak się jednak nie stało. będzie negatywnie na realizowaniu prawa Złożenie wniosku rozpatrzenie jest wyważenie interesów po obu stronach ponownym rozpoznaniem własnej decyzji biegunów i moim zdaniem, mimo braku przez organ, który ją wydał z możliwością jej dewolutywności, zmiany rozpatrzenie sprawy tę o ponowne prawidłowość lub uznaniem jest ponowne do odwołania przez jednostki? Koniecznym wniosek sprawy o w wydanej istocie decyzji za prawidłową i utrzymaniu ją w mocy. Zatem sprowadza się do powtórnej analizy wydanej M. Szubiakowski, Wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy przez organ naczelny (art. 127§3) a inne środki prawne zmierzające do wzruszenia jego decyzji, PS 1995, nr 1, s. 78 11 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 Wyrok NSA z dnia 25 lutego 1993 r., II SAB 22/93 (www.orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/75FFF E632D) 12 Strona 16 decyzji przez organ, razie on wyłączony od powtórnego rozpatrzenia stwierdzenia nieprawidłowości nie prze-każe sprawy w wyniku złożenia przez stronę sprawy do wyższego organu (gdyż taki nie wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy istnieje), tylko sam zajmie stanowisko. Organ na podstawie art. 24§1 pkt 5 k.p.a”15. Taki taki działa zatem jako quasi druga instancja, wyrok jak słusznie zauważa M. Szubiakowski, tyle, na aprobatę. Jednostka pozbawiona możli- że jego zakres postępowania jest węższy, wości aby jej odwołanie zostało rozpatrzone aniżeli w przypadku zwykłego postępowania przez organ wyższy hierarchicznie, musi mieć odwoławczego (organ taki nie może uchylić inną możliwość zapewnienia obiektywizmu swojej decyzji i przekazać jej do ponownego podczas rozpatrzenia przez organ niższego rzędu ani by go, gdyby odbywało się to przy udziale też osoby będącej piastunem danej funkcji, gdyż żądania który w uzupełnienia dowodów i materiałów na podstawie art. 136 k.p.a).13 J. Zimmermann twierdzi, że w tym zasługuje w moim rozpoznawania. mniemaniu Nie zachowano już podczas wydawania decyzji w I instancji, wyrobiłaby ona już sobie pewne stanowisko przypadku mamy do czynienia ze spłaszczo- w nym tokiem instancji, której to nie należy kompetencji na organ wyższego stopnia nie rozumieć jako ,,mechanizmu jest możliwa, to postuluję zastosowanie procesowego”, jej zatracając tu Zatem o ile dewolucja przy tym dewolucji w obrębie tej samej struktury A zatem (która występuje w Stanach Zjednoczonych). jednoszczeblowy układ W ,,podstawowe występuje techniczno- sprawie. wartości”.14 Polsce mogłaby ona zmodyfikowany ona pozioma, a nie jak w klasycznym ujęciu- na tym, że wniosek o ponowne rozpatrzenie pionowa, gdy sprawa trafia do organu sprawy ma rozpoznawać ten sam organ, wyższego w obrębie tej samej struktury, ale faktycznie Rozstrzyganie w cznie. Organ musi być przy tym zachować na podstawie udzielonego jej upoważnienia pełen wniosku i pod warunkiem, że osobie tej przyznano o ponowne rozpatrzenie sprawy powoduje by możliwość wydania decyzji w sposób skutek suspensywny, w postaci zawieszenia całkowicie wykonania decyzji. na podległość swojemu piastunowi. Jednak w Wojewódzki Złożenie Sąd Administracyjny obecnym innej polegać sprawy odbywa się co do istoty- merytoryobiektywizm. postaci tzn. nieco i dwuinstancyjność się pojawia, tyle, że jest hierarchicznie. charakter, mieć fizycznie niezawisły, stanie ważenia prawnym, choćby w Warszawie w wyroku z dnia 18 lutego w 2008 roku, V SA/Wa 2749/07 stwierdził jak np. ministra, w przypadku wniesienia co następuje: ,,gdy piastun funkcji ministra wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy, nie wydał jest w 13 14 w sprawie charakterze akt organu administracyjny I instancji, M. Szubiakowski, op.cit., s. 84 J. Zimmermann, op.cit., s. 12 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 jest przypadku bez osoby możliwe, centralnych aby organów, minister został w danej sprawie wyłączony od udziału 15 6 www.orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/84C9B5708 Strona 17 w sprawie, w której wydał zaskarżoną rozpoznawaniem tego środka zaskarżenia, decyzję na podstawie art. 24 §1 pkt 5 k.p.a. na wzór amerykański. Z drugiej strony Przyjmuje się, choć zdania w orzecznictwie skłonna są podzielone, że minister jest piastunem do poglądu, że minister jest pracownikiem organu, organu, a jednocześnie pełni funkcję jego nie zaś jego pracownikiem jestem również piastuna. na nowej rozwiązanie, które opierałoby się na tym, nastąpiło że w I instancji decyzja wydawana przez i pracownik sporządzałby ową decyzję, ministra, byłaby faktycznie podejmowana to jest on podległy ministrowi i wyłączenie przez innego pracownika, który działałby ministra od bezpośredniego rozpatrywania z upoważnienia, zaś w przypadku wniesienia sprawy, w rzeczywistości nie spełniałoby wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy, cech obiektywnych. O braku konieczności zajmowałby się tym już minister (lecz nie wyłączenia ministra, w przypadku gdy wydał odwrotnie, gdyż pracownik jest podległy on ministrowi). decyzji. przy Nawet wydawaniu gdyby zaskarżoną rozpatrywania rozpatrzenie to decyzję, wniosku sprawy podczas o ponowne wypowiadał się Na zasadnym się i niemożliwe jest scedowanie jego uprawnień pracownika Zatem przychylić podstawie byłoby wewnętrznej dewolucji kompetencji, zostałaby zachowana bez uszczerbku zasada obiektywizmu. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia Są to jednak wnioski formułowane de lege 6 grudnia 2011 roku, sygn. akt SK 3/11.16 ferenda. W k.p.a. istnieją oddzielnie przepisy W przypadku samorządowego dotyczące wyłączenia pracownika- art. 24 kolegium odwoławczego, w razie wyłączęnia oraz organu- art. 25. Według TK nie można członków, nowe kolegium wyznacza minister zatem właściwy do spraw administracji publicznej do ministra stosować regulacji dotyczącej pracowników, gdyż ci nie pełnią w funkcji piastuna organu, jaką pełni minister klarowna, bowiem ustawo-dawca wyraźnie oraz wachlarza wskazuje konieczność wyłączenia członka w organu nie posiadają kompetencji upoważnienia, jak są takiego on, oni nawet jemu razie podlegli. w drodze postanowienia. kolegialnego, wydawaniu decyzji Sytuacja biorącego w I jest udział instancji, Z drugiej strony fakt, że wniosek o ponowne w przypadku wniesienia wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy miałby rozpatrywać rozpatrzenie sprawy. Jednak jeśli organ ponowne minister budzi, moim zdaniem, administracji publicznej podlega wyłączeniu znaczne kwestii od załatwienia sprawy dotyczącej interesów postulowałabym, aby ustawodawca powołał majątkowych i tym organem jest minister przy ministrze niezależne ciało kolegialne, albo niepozostające w odwoławczego, od które wątpliwości. ministra, W tej stosunku zależności zajmowałoby się www.trybunal.gov.pl/Rozprawy/2011/Dz_ Ustaw/sk_03s11.htm 16 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 prezes samorządowego kolegium organ właściwy do załatwienia sprawy wyznacza Prezes Rady Ministrów (zgodnie z art. 26§2 pkt 2 k.p.a.). Strona 18 Dlaczego ustawodawca w przypadku procedury wyłączenia organów wyznacza dwa inne do sądu.17 kompetentne podmioty? To działanie nie wydaje się racjonalne. Warto zwrócić W administracyjnej, Słowacji wystąpić również istnieje odpowiednik polskiego wniosku o ponowne uwagę, że instytu rozpatrzenie sprawy w postaci zwyczajnego cje analogiczne do wniosku o ponowne środka rozpatrzenie Wniesienie go powoduje skutek suspen- sprawy, uregulowane są w innych krajach. sywny. zaskarżenia o Kierownik nazwie organu rozklad. centralnego W przypadku hiszpańskiego postę- ponownie rozpatruje swoją decyzję, mogąc powania administracyjnego, wyróżnia się kierować się propozycjami powołanej przy m.in. odwołanie zwykłe (resurso de alzada), nim komisji. Skład takiej komisji i tryb od aktów, które nie kończą postępowania jej na drodze administracyjnej oraz odwołanie Natomiast trzeba zwrócić uwagę na fakt, zastępcze (resurso potestativo de reposición) że od doradcze i kierownik jednostki centralnej nie aktów kończących postępowanie na drodze administracyjnej. W hiszpańskiej powoływania komisja nie taka jest pełni uregulowany. jedynie funkcje jest związany jej opiniami.18 nauce prawa administracyjnego twierdzi się, W Holandii wyróżnia się odwołanie że decyzje organów, względem których nie administracyjne (an administrative appeal) ma organu wyższego stopnia, są aktami do organu wyższego stopnia oraz sprzeciw kończącymi (an objection) wnoszony do organu, który postępowanie. zastępcze, Odwołanie wprowadzone ustawą wydał zarządzenie. Zarówno z 13 stycznia 1999 roku, ma zastosowanie administracyjne, w przypadku aktów wydawanych przez powinność jednostki tworzące administrację lokalną. jednak w przypadku rozpatrywania sprze- Wcześniej postępowaniu ciwu, organ może odstąpić od publicznego administracyjnym z 1958 roku, w przypadku charakteru rozprawy. Warto zwrócić uwagę, braku hierarchicznie, że w przypadku sprzeciwu, zaskarżony akt odwołanie należało wnieść najpierw do tego może zostać rozpatrywany przez organ, który organu, który wydał akt, co dopiero otwierało go wydał, przez inny wydział tego organu lub drogę niezależną w organu do ustawie o wyższego postępowania sądowego. jak i odwołanie sprzeciw przeprowadzenia komisję.19 Stwierdzić ma dwie możliwości wyboru. Może wystąpić dewolucja kompetencji do rozpatrywania z sprawy, ale w układzie poziomym, na tym niesatysfakcjonującego i w razie rozstrzygnięcia, skierować sprawę na drogę sądową albo od razu z pominięciem odwoławczej Wiedza Prawnicza numer 2/2013 swoista można, że zastępczym tu rozprawy, W obecnym stanie prawnym, jednostka odwołaniem występuje rodzą wewnętrzna K. Defecińska-Tomczak; Hiszpania [w:] Postępowanie administracyjne w Europie, red. Z. Kmieciak, Kraków 2005, s. 184-185 18 W. Chróścielewski; Słowacja [w:] Postępowanie…, op.cit., s. 275-276 19 A. Korzeniowska, Holandia [w:] Postępowanie…, op.cit., s.212-215 17 Strona 19 samym szczeblu organizacyjnym, w obrębie problem: czy taka instytucja jest zgodna tego samego organu. Poza tym, skorzystanie z polską konstytucją? Czy brak dewoluty- z tego trybu może być rozpatrywane jako wności stoi na przeszkodzie realizacji praw wyczerpanie odwoławczych, publicznych jednostki? W art. 78 Konsty- co otwiera możliwość zaskarżenia decyzji na tucji22 ab initio czytamy: ,,Każda ze stron drodze sądowej.20 ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji środków Wreszcie w Stanach Zjednoczonych wydanych w pierwszej instancji”. Expressis funkcjonuje prosty model zaskarżania decyzji verbis Konstytucja nie wymaga aby każdy poprzez środek wniesienie środka zaskarżenia odwoławczy posiadał cechę w ramach struktury jednego organu-agencji dewolutywności. Wniosek nasuwa się taki, (a dokładniej kierownika takiej agencji) bądź że w celu ochrony swoich praw, mamy prawo działającego złożenia odwołania w celu rozpatrzenia przy nim innego ciała, np. komisji. Wniesienie środka zaskarżenia i od tzw. decyzji wstępnej nie powoduje sprawy w II instancji. Tymczasem art. 15 uzyskania przez nią statusu ostateczności. k.p.a. Sędziowie administracyjnego, postępowania administracyjnego, mówiący działający w strukturze agencji, posiadają iż jest ono dwuinstancyjne, znajduje swoje pewne umocowanie prawa cechy niezależności (ale np. merytorycznego rozstrzygnięcia traktujący o w ogólnej swojej zasadzie Konstytucji RP. wydawane przez nich decyzje rekomendujące M. Wierzbowski i A. Wiktorowska23 uważają, muszą być zatwierdzane przez kierowników że wniosek ten jest wyjątkiem od zasady agencji) i wyznaczani są do przeprowadzania dwu-instancyjności. rozpraw i orzekania. Decyzje wydawane wspominają B. Adamiak i J. Borkowski: przez sędziów również podlegają zaskarżeniu ,,walorem z prawo powołaniem się na jej niezgodność zasady do Natomiast jak dwuinstancyjności ponownego jest rozpoznania z prawem czy polityką agencji. Podlegają one i rozstrzygnięcia sprawy w drodze decyzji kontroli sądowej. Jednak dąży się do tego, aby administracyjnej”24. takich twierdzenie, że w przypadku wniesienia przypadków było jak najmniej, a wszelkie odwołania były rozpatrywane wniosku i załatwiane w obrębie danej agencji21. będziemy Jak widać, odpowiedniki wniosku o Zatem ponowne mieć do błędem rozpatrzenie czynienia z jest nie dwu- instancyjnością. Istotą zasady dwuinstan- o ponowne rozpatrzenie sprawy występują cyjności również w innych krajach europejskich. możliwości W tym miejscu narodzić się może inny sprawy w administracyjnym toku instancji Z. Kmieciak, O potrzebie nowelizacji przepisów kodeksu postępowania administracyjnego regulujących postępowanie odwoławcze, Europejski Przegląd Sądowy grudzień 2012, s. 7 21 Z. Kmieciak, Sędziowie prawa administracyjnego w postępowaniu administracyjnym w USA, PiP, nr 3, 2009 , s. 85-94 22 20 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 jest zapewnienie dwukrotnego jednostce rozpatrzenia Dz. U. z 1997 r. nr 78, poz. 483 Kodeks postępowania administracyjnego Komentarz, pod red. M. Wierzbowskiego i A. Wiktorowskiej, Warszawa 2011, s. 710 24 B. Adamiak, J. Borkowski, A. Skoczylas, System prawa administracyjnego, t.9- Prawo procesowe administracyjne, Warszawa 2010, s. 203 23 Strona 20 pod względem merytorycznym, a nie przez dwa zupełnie organy konkretna decyzja nie będzie mogła zostać w strukturze hierarchicznej. Ci sami autorzy zaskarżona, jak w przypadku art. 186 ust 3 piszą ustawy z dnia 18.07.2001 r.- Prawo wodne, także, kompetencji inne że odrębne ,,brak osłabia odwołania. i Wątpliwości może budzić sytuacja, gdy dewolutywności skuteczność Ponowne prawa rozpatrzenie który stanowi, że ,,na żądania poszkodowanego organ właściwy do wydania i rozstrzygnięcie sprawy przez organ, który pozwolenia wodnoprawnego, a jeśli szkoda wydał nie decyzję budzi wątpliwości jest następstwem pozwolenia co do zachowania obiektywizmu przy jej wodnoprawnego- właściwy wojewoda, ustala ponownym rozpoznaniu i rozstrzygnięciu”25. wysokość odszkodowania w drodze decyzji, Ponadto przy czym decyzja ta jest niezaskarżalna”. 27 B. Adamiak twierdzi, że ,,odchodzenie od konstrukcji dewoluty- B. Banaszak podkreśla, że: ,,środki wności kompetencji do rozpoznania środka służące zaskarżeniu, muszą mieć charakter zaskarżenia godzi w zasady demokratycznego dewolutywny- państwa prawnego”.26 To twierdzenie, moim przeniesienie sprawy do wyższej instancji zdaniem, Przecież i nie wystarczy, że spowodują ponowne gwarancje rozpatrzenie sprawy przez organ, który proceduralne, choćby w postaci wyłączenia wydał zaskarżone orzeczenie lub decyzję”.28 określonych osób od rozpatrywania wniosku Moim zdaniem, jest to koncepcja zbyt o ponowne rozpatrzenie sprawy, a gdyby sztywno trzymająca się rozumienia pojęcia nawet taka decyzja wydana w II instancji ,,instancja”, budziła wątpliwości co do swej słuszności z hierarchicznością w strukturze danych i zachowanego obiektywizmu, to zawsze organów. jest ustawodawca zbyt radykalne. wprowadza tzn. muszą utożsamiająca powodować ją wyłącznie pozostaje do dyspozycji jednostki wystą- Podsumowując, wniosek o ponowne pienie na drogę sądową. Nie jest ona rozpatrzenie sprawy spełnia cel jaki przed pozbawiona możliwości zaskarżania decyzji, nim ma prawo do ponownego merytorycznego ochronę swoich interesów oraz zapewnia rozpatrzenia jej sprawy. Poza tym organy prawo do zaskarżenia decyzji wydanych przy wydawaniu decyzji kierują się zakazem w I instancji, mimo braku dewolutywności. reformationis in peius- zakazującą wydania Spór w doktrynie w przypadku wniosku decyzji mniej korzystnej dla strony, aniżeli o ponowne rozpatrzenie sprawy sprowadza ta zaskarżona (chyba, ze zaskarżona decyzja się narusza prawo lub rażąco narusza interes ustawodawca zapewnia właściwy poziom społeczny- art. 139 k.p.a.). ochrony przed stronniczością organów, które postawiono- do umożliwia rozstrzygnięcia jednostce kwestii, czy rozpatrują środki zaskarżenia, jeśli wydały Ibidem, s. 204 B. Adamiak, J. Borkowski, A. Skoczylas, System…, op. cit., s. 203 Dz. U. z 2012 r. poz. 145 B. Banaszak, Konstytucja RP Komentarz, Warszawa 2009, str. 394 25 27 26 28 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 Strona 21 one decyzję w I instancji. Klucz w postaci wniosku o ponowne rozpatrzenie em do rozstrzygnięcia tego problemu, jest sprawy, występujący pod inną terminologią, poprawne pojęcia uzależniony jest albo od kwestii struktu- dwuinst- ralnych albo od rodzaju zaskarżanych aktów. rozumienie ,,instancja”, zaś znaczenia postępowanie ancyjne, jako prawną możliwość dwuk- Polska rotnego rozpatrzenia tle. Warto zauważyć, że rola odwołań i rozstrzygnięcia tej samej sprawy, a nie hierarchicznych, co zostało zilustrowane zajęcia i merytorycznego się sprawą pozostające w w układzie przez nie jest wyjątkiem na tym dwa, różne na przykładzie innych państw europejskich, od siebie systematycznie stosunku hierarchicznym maleje. Moim zdaniem, organy. istnienie instytucji o charakterze niedewo- Z przyczyn strukturalnych, jak w przypadku lutywnym ma sens, o ile ich byt jest ministrów czy SKO, nie jest to możliwe. racjonalnie Oczywiście powinien zapewnione są gwarancje procesowe dla nadużywać wniosku o ponowne rozpatrze- jednostki oraz sprawiedliwość proceduralna, nie dająca porównywalne warunki, w jakich ustawodawca sprawy, a nie wprowadzać winno się uzasadniony, go tylko tam, gdzie jest to absolutnie wydaje konieczne i jego byt nie budzi żadnych postępowaniu odwoławczym, wątpliwości. Trzeba dodać, że ukształto- zastosowaniu środków wanie środków zaskarżenia w ten sposób, dewolutywnym, zapewnia demokratycznego Co ich więcej, większą w zgodnie państwa II instancji ale o tym przy charakterze z działaniem prawa. Tylko w ten sposób zasada budzenia zaufania ustawodawca używa liczby mnogiej) należy obywateli do władz publicznych będzie zauważać ich różnorodność, które przy tym, należycie realizowana. wszystkie odwołania decyzje przy (sam spełniają analizując elastyczność.29 się a ten sam cel. W orzecznictwie podkreśla się, że odwoła-nie sensu stricte i wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy są sobie równoważne. Słusznie zauważa Z. Kmieciak, że ,,nie możemy przesadnie rozbudowywać instancji orzekających w sprawie, dbając raczej o to, aby zachować ich komplementarność oraz Streszczenie Problem dewolutywności wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy w k.p.a. i ujęciu prawnoporównawczym. względną równowagę pomiędzy wypełnia- Wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy jest niem środkiem zadań i kontroli merytorycznej jurysdykcji odwoławczym, który podlega o charakterze kasacyjnym”30. rozpatrzeniu w ,,płaskim toku instancji”, czyli I wreszcie, wystarczy przyjrzeć się praktyce przez organ, który wydał zaskarżoną decyzję. innych krajów europejskich, gdzie środek Wynika Z. Kmieciak, O potrzebie…, op.cit., s. 5 30Ibidem, s.9-10 29 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 to administracji z ukształtowania publicznej. struktury Analogi-czna Strona 22 instytucja została przedstawiona również na The request for consideration is an appeal przykładzie innych państw. which Abstract is considered in the ,,flat administrative procedure” by the authority which issued the contested decision. It is a The problem of devolutive effect in the result request for consideration according to the administration. The analogous institution Code of Administrative Procedure and in the is comparative law of Wiedza Prawnicza numer 2/2013 of the described legislation structure on of the of the other public base countries. Strona 23 Odpowiedzialność osób wykonujących zawody zaufania publicznego – Prokurator Martyna Niedbała Na gruncie polskiego ustawodaw- uprawnienie do ustanowienia podprokura- stwa powstał liczny katalog osób, którym torów nadano status funkcjonariuszy publicznych z procesem zmian w naszym systemie w związku z wykonywaną przez nich pracą prawnym kształt zmieniła także ta instytucja. zawodową. Został on zawarty w art. 115 §13 Na Kodeksu karnego. Z pośród tej grupy o na prokuratorzy szczegółowy „ścigaczami”, podział prokuratury. W skład prokuratury, i wyróżnienie policjanci zasługują będący tzw. przy Sądach gruncie art. 1 prokuraturze ust. 1 Wraz ustawy przedstawiony i zarazem ścigania. Jednakże szczególny status posiada wchodzą Prokurator Generalny sprawujący zawód kadencję przez okres 4 lat, podlegli mu osoby ochrony szeroki jako bowiem instytucji bardzo został a oznacza to ni mniej ni więcej organy prokuratora, całej Grodzkich1. go wykonujące w ramach swoich czynności prokuratorzy służbowych a także wojskowych jednostek organiza- pełnią funkcję oskarżycieli prokuratur prawnej publicznych. Czynności dokonywane przez cyjnych osoby prokuratorzy Instytutu Pamięci Narodowej – piastujące urząd prokuratora prokuratury, powszechnych, odgrywają niebagatelną rolę w wymiarze Komisji sprawiedliwości, a także w życiu każdego Narodowi obywatela. powszechna Pozycja prokuratora w różnych okresach ewoluowała, tak samo jak sama organizacja prokuratury, jako instytucji. W okresie II RP prokuratura podzielona była na trzy szczeble, które podlegały bezpośrednio Ministrowi Sprawiedliwości, który piastował urząd Naczelnego Prokuratora. Prokuratury te działały kolejno przy Ścigania jak Zbrodni Polskiemu. również przeciwko Prokuratury i wojskowa dzielą się odpowiednio na szczeble tj. Prokuraturę Krajową, prokuratury apelacyjne, okręgowe i rejonowe, oraz Naczelną Prokuraturę Wojskową, wojskowe prokuratury okręgowe i garnizonowe. Temu rozbudowanemu aparatowi ścigania za główny cel działania wyznaczono strzeżenie praworządności oraz czuwanie nad ściganiem przestępstw2. Sądzie Najwyższym, Sądach Apelacyjnych i Sądach Okręgowych. W ramach jednostek prokuratury służbowe – występowały prokurator, trzy szczeble podprokurator i wiceprokurator. W okresie tym Ministrowi Sprawiedliwości przysługiwało Wiedza Prawnicza numer 2/2013 także W. Kozielewicz, Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów, prokuratorów, adwokatów, radców prawnych i notariuszy, str.190, LexisNexis Polska, Warszawa 2012. 2 Ustawa z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (Dz.U.2011.270.1599 j.t.) - Art. 2. 1 Strona 24 Prokurator będący oskarżycielem prokuratora immunitet publicznym otrzymał bardzo szeroki zakres Każde zadań uregulowany w art. 3 ust. 1, a co za niezgodne z prawem bądź też uchybiające tym powadze i godności zawodu prokuratora idzie niezwykle szeroko zostaje uchybienie prokuratorski4. powyższym zakrojona jego odpowiedzialność zawodowa. stanowi Do zadań tych należą m.in. prowadzenie prokuratora i nadzorowanie postępowania przygotowaw- to niezwykle istotne ze względu na fakt, czego, wytaczanie powództw w sprawach że uchybienie takie godzi i podważa zaufanie zarówno karnych, jak i cywilnych, nadzór do samego sprawcy działania, ale także nad karnego ma bezpośredni wpływ na całą instytucję, aresztowania, a w konsekwencji na wymiar sprawiedli- zaskarżanie niezgodnych z prawem decyzji wości. Wspomniana wcześniej odpowiedział- administracyjnych, współdziałanie z organa- ność w granicach wyrażonych przez ustawy mi oraz ślubowanie prokuratorskie i zasady wykonywaniem w postaci środka tymczasowego państwa i zapobiegania w zakresie zwalczania przestępczości, a także etyki podstawę do do regułom, pociągnięcia odpowiedzialności. obowiązujące prokuratora Jest może współpraca z ośrodkami badawczymi oraz przybrać trojaką postać: odpowiedzialności Krajowym Centrum Informacji Kryminal- dyscyplinarnej, karnej i cywilnej. nych3. Są to tylko przykładowe zadania spośród katalogu enumeratywnie wymienionych na gruncie ustawy zadań. Osoba wykonująca opisywany zawód winna być osobą o o nieposzlakowanej nieskazitelnym opinii charakterze. oraz Wymogi te są niezbędne, aby umożliwić godne i rzetelne sprawowanie zwiększyć zaufanie urzędu oraz społeczeństwa do instytucji prokuratury, a co za tym idzie całego aparatu państwowego. Prokurator przy wykonywaniu swoich zadań kieruje się zasadami etyki zawodowej, a także zasadą bezstronności i równego traktowania obywateli, jest on niezależny w swoich działaniach. Niezależność tą umożliwia mu posiadany od momentu doręczenia zawiadomienia o powołaniu na stanowisko Postępowanie dyscyplinarne skierowane przeciwko szczegółowo prokuratorowi unormowane o prokuraturze. zostało w ustawie Odpowiedzialność taką przewidziano w enumeratywnie wymienionych przepadkach, do których przede wszystkim należą przewinienia służbowe. Przez przewinienie służbowe na gruncie tego przepisu rozumie się: oczywistą i rażącą obrazę godności przepisów urzędu prawa i uchybienia prokuratorskiego5. Ze względu jednak na konieczność strzeżenia godności urzędu prokuratorskiego i posiadanie niezachwianego kręgosłupa moralnego, a także nieskazitelnego charakteru osób go sprawujących ustawodawca przewiduje A. Stefański, Immunitet prokuratorski, Prokuratura i Prawo 1997,nr 2, s. 63. 5 Ustawa z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (Dz.U.2011.270.1599 j.t.) - Art. 66. 4 Ustawa z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (Dz.U.2011.270.1599 j.t.) - Art. 3. 3 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 Strona 25 szczególną regulację rozciągającą odpowie- sprzeczne dzialność tych osób, także na postępowanie Natomiast przez oczywistą i rażąca obrazę mające miejsce przed objęciem stanowiska, przepisów prawa można rozumieć np. jeżeli zachowanie to uchybiało godności zaniedbania i błędy popełnione w procesie, piastowanego przez niezachowanie tajemnicy zawodowej, a także zachowanie to osoba ta stała się niegodną zgodnie z poglądem wyrażonym w doktrynie objęcia wykonywanie zawodu radcy prawnego przez urzędu bądź urzędu też prokuratorskiego6. z wymogami W katalogu tym zawarto również nadużycie prokuratora słowa obowiązków W sądownictwie pogląd ten także został zniewagę wyrażony Sąd Najwyższy wskazał, że nie przy wykonywaniu służbowych w szczególności w etycznymi7. spoczynku8. strony, jej pełnomocnika, obrońcy, kuratora, jest świadka, biegłego, tłumacza. Uchybienie prokuratorowi zezwolenia na wykonywanie godności prokuratorskiej rozumieć należy zawodu radcy prawnego, a prokurator, który szeroko, należą do nich między innymi wykonuje taki zawód dopuszcza się rażącego niedopełnienie obowiązków naruszenia art. 49 ust. 1 ustawy o prokura- utrzymywanie kontaktów służbowych, dopuszczalne udzielenie światem turze. Zakaz taki, a tym samym odpowie- przestępczym. Należy jednak podkreślić, dzialność za jego naruszenie dotyczy także że pojęciem prokuratorów w stanie spoczynku9. Karami nieostrym w związku, z czym problema- dyscyplinarnymi przewidzianymi w ustawie tyczne jest ścisłe wyznaczenie ram i katalogu są: czynów znamię. z zajmowanej funkcji, przeniesienie na inne pociągnięcie miejsce służbowe, wydalenie ze służby uchybienie jest wypełniających Przyczyny do godności ze prawnie stanie to pozwalające odpowiedzialności na z tego powodu upomnienie, prokuratorskiej10. nagana, Tworząc tę regulację wzrostu represji. niejednokrotnie mają charakter ocenny. przyjęto W związku, z czym ostateczne rozstrzy- Tak też, przełożony prokuratora posiada gnięcie uprawnienie zależne jest koncepcję usunięcie od całokształtu należy zaznaczyć, porządkowej upomnienia, jednakże tylko wyraźnie, wtedy, gdy przewinienie dyscyplinarne było okoliczności. Tu iż wprawdzie nie że prokurator ponosi wskazano odpowiedzialność przewinieniem do wymierzenia mniejszej wagi kary oraz dyscyplinarną za naruszenie zasad etyki nieuzasadnione jest wszczęcie postępowania zawodowej, dyscyplinarnego. Przy ocenie czy dany czyn ale w zakresie wyrażenia "uchybienie godności urzędu" mieści się z pewnością także zachowanie, nienaruszające wprawdzie przepisów prawa, ale Wyrok WSA w Warszawie z dnia 8 lipca 2010 r. II SA/Wa 674/10. 6 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 P. Łabieniec, Etyka- Etyka Zawodowa- Prawo (zarys problematyki), Prokuratura i Prawo 2002, nr 2, s. 21. 8 M. Sękała, Glosa do postanowienia SN z dnia 6 kwietnia 2001 r., III SZ2/01, Prokuratura i Prawo 2004, nr 1, s. 107. 9 Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 kwietnia 2001 r.III SZ 2/01. 10 Ustawa z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (Dz.U.2011.270.1599 j.t.) - Art. 67. 7 Strona 26 wpisuje się w ramy przewinienia mniejszej poprzez wagi z określonego środowiska a także polega należy rozważać podmiotowe przedmiotowo- znamiona czynu. Nie na wywołanie uszczupleniu odczucia dochodu wydalenia obwinionego. uwzględnia się jednak żadnych okoliczności Nie mniejszy wydźwięk psychologiczny, leżących tych a Kara że większy wywiera kara przeniesienia ta charakteryzuje się niskim poziomem prokuratora na inne miejsce służbowe. Może represji, to oznaczać zmianę prokuratury, a nawet poza dotyczących czynem, samego bowiem a także sprawcy11. poza wykazie zamieszczeniem wzmianki w służbowym wywołuje dalej idących Wszystkie kary znajdujące nie konsekwencji. się kolejno można zmianę pokusić miasta, się o stwierdzenia, w którym prokurator sprawuje swój urząd. Wymierzenie tej kary łączy się dla poszkodowanego nie tylko na wyższych szczeblach w drabinie kar z koniecznością dyscyplinarnych poza wydaleniem z służby miejscu pracy, poznania współpracowników prokuratorskiej zamknięcie pociągają drogi aklimatyzacji w nowym za sobą i przełożonych, ale także oddziałuje na niego a także ekonomicznie niejednokrotnie zwiększając awansu, niemożność udziału w kolegium odpowie- koszty dniej prokuratury oraz w sadzie dyscy- wymuszając zmianę miejsca zamieszkania. plinarnym przez okres 3 lat. Do tych kar Najsurowszą i zarazem najbardziej dotkliwą należy kara nagany, która poza wpisem karą dyscyplinarną jest wydalenie ze służby w aktach osobowych ogranicza uprawnienia prokuratorskiej, jego szczególna dotkliwość osoby piastującej urząd, a także pośrednio wynika ma przez iż wydalenie to jest bezpowrotne, a były niemożność otrzymania awansu ogranicza już wówczas prokurator zmuszony jest możliwość gratyfikacji to zmiany zawodu oraz poszukiwań nowego pieniężnych z nim związanych. Kolejną karą źródła zarobkowania. Orzekana jest ona dyscyplinarną przewidzianą przez ustawę za o prokuraturze jest usunięcie prokuratora w sytuacjach, które bez wątpienia tego z zajmowanej funkcji jest to częściowe wymagają. rozwiązanie stosunku pracy z prokuratorem ustawodawca w szczególnych przypadkach w zakresie tejże funkcji np. pełnionej przewidział w oznacza w czynnościach. Zawieszenia takiego doko- to jednak całkowitego wydalenia ze służby nuje przełożony dyscyplinarny prokuratora prokuratorskiej. pociągniętego do dyscyplinarnej w sytuacji, wydźwięk kolegium ekonomiczny uzyskania prokuratury, nie Orzeczenie tej kary ma bardzo szeroki wydźwięk psychologiczny dojazdu do przede pracy bądź wszystkim najcięższe przewinienia Obok kar też z faktu, i tylko dyscyplinarnych zawieszenie prokuratora odpowiedzialności gdy uzna to za konieczne ze względu na charakter Wiesław Kozielewicz, Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów, prokuratorów, adwokatów, radców prawnych i notariuszy, LexisNexis Polska, Warszawa 2012, str. 206. 11 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 przewinienia, którego dopuścił się prokurator, a natychmiastowe odsunięcie Strona 27 od czynności służbowych jest konieczne12. narnych polegające na usunięciu z akt Za okres zawieszenia prokurator otrzymuje osobowych obwinionego odpisu decyzji bądź wynagrodzenie orzeczenia jednakże w normalnym ustawa skazującego. Usunięcie takie możliwość oprócz upływu terminu obwarowane jest wynagrodzenia dodatkowo warunkiem, że obwinionego nie o 50%. Obniżenie takie wywołuje skutki od ukarano inną karą porządkową lub nie momentu wydania stosownego postano- wydano wienia przez sąd dyscyplinarny13. Okres skazującego karalności przewinień uznanych za dyscy- W plinarne podlega przedawnieniu po upływie porządkowej kary nagany ukarany może okresu trzech lat od jego dokonania, oznacza wnioskować do przełożonego dyscyplinar- to, że wszczęcie postępowania po tym nego o jego usunięcie z upływem roku okresie jest bezskuteczne, bowiem ulega ono od jej wydania. Inaczej ma się sytuacja umorzeniu i nie wywołuje żadnych skutków w przypadku prawnych. Jednakże, jeżeli postępowanie z zajmowanej funkcji, przeniesienia na inne zostanie upływem miejsce służbowe podstawowego okresu przedawnienia, okres takiego wniosku w trakcie, którego można wydać orzeczenie po upływie 3 lat, a w stosunku to kary dyscyplinarne wydalenia zmniejszenia przewiduje trybie, wysokości wszczęte przed wydłuża się do 5 lat przeciwko na wypadku, karę gdy kar: ze niemu orzeczenia dyscyplinarną. odpis tyczył nagany, możliwość usunięcia złożenia przewidziana służby się jest prokuratorskiej od momentu popełnienia czynu. Wskazany po upływie 5 lat od uprawomocnienia się wyżej orzeczenia, co więcej wniosek ten kierowany okres dyscyplinarnego 3-letniego może przedawnienia ulec wydłużeniu zgodnie z brzmieniem kodeksu karnego, wówczas, gdy dyscyplinowany postępowania dyscyplinarnego w zakresie nieuregulowanym w ustawie o prokuraturze zarówno, co do wszczęcia postępowania jak i co do karalności mają zastosowanie reguły przewidziane w kodeksie postępowania karnego14. Po upływie ustawowo wyznaczonego terminu następuje swego rodzaju zatarcie skazania w sprawach dyscypliUstawa z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (Dz.U.2011.270.1599 j.t.) - Art. 71. 13 A.Herzog, Niektóre problemy postępowania dyscyplinarnego wobec prokuratora, Prokuratura i Prawo 2003, nr 12, s. 155. 14 Ustawa z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (Dz.U.2011.270.1599 j.t.) - Art. 89. Wiedza Prawnicza numer 2/2013 ale do Prokuratora Generalnego15. czyn wypełnia znamiona przestępstwa. Wobec 12 jest nie do przełożonego dyscyplinarnego, Prokuratorem niezależnym jest ten prokurator, który bez nacisków zarówno z zewnątrz, jak i zwłaszcza pochodzących od organów samej prokuratury (przełożonych), prowadzi prawem przewidziane czynności i podejmuje samodzielnie decyzje ich dotyczące16. Na tej zasadzie zasadza się pewien przywilej wynikający z zajmowanego stanowiska mający na celu zabezpieczenie Ustawa z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (Dz.U.2011.270.1599 j.t.) - Art. 86. 16 T. Grzegorczyk, Niezależność prokuratury i prokuratorów w świetle znowelizowanej ustawą z dnia 9 października 2009 r. ustawy o prokura-turze, Prokuratura i Prawo 2010, nr 12, s. 27. 15 Strona 28 owej niezależności prokuratury przysłu- w przypadku, gdy zachodzi dostatecznie gujący status uzasadnione podejrzenie, że dany proku- prokuratora tj. immunitet prokuratorski17. rator popełnił przestępstwo. Oznacza to, Polega prokuratora że muszą zachodzić warunki określone tymczasowego w art. 313 k.p.k., wymagane dla możliwości aresztowania i pociągnięcia go do odpowie- przedstawienia określonej osobie zarzutu dzialności karnej bez zezwolenia właściwego popełnienia sądu dyscyplinarnego, oraz zatrzymania bez wykładnia językowa omawianego przepisu zgody prowadzi każdemu on na w zakresie posiadającemu ochronie niemożności przełożonego dyscyplinarnego18. przestępstwa. do wniosku, Co że więcej, nie jest Nie jest jednak tak, że w każdym wypadku wystarczające uprawdopodobnienie popeł- niezbędna jest wyżej wskazana zgoda. nienia przez prokuratora czynu opisanego Ustawodawca bardzo racjonalnie przewi- we dział możliwość dokonania zatrzymania bez o zgody prokuratora dyscyplinarny popełniania w świetle materiałów będących podstawą na w przypadku gorącym przestępstwa. wyłącznie dzialność ujęcia uczynku Regulacja karna immunitetu za wyłączona, w tym tyczy Skoro popełnieniu bowiem "przestępstwa", ocenić musi mowa to sąd także, czy się wniosku nie zachodzą inne okoliczności gdyż odpowie- wyłączające przestępność danego czynu21. prokuratora w ramach Orzeczenie wydane w tej sprawie następuje została wyłącznie na podstawie treści wniosku przestępstw, ta wniosku. wykroczenia zakresie odpowiada i dowodów załączonych przez wniosko- on wyłącznie dyscyplinarnie19. W doktrynie dawcę, a także na podstawie pisemnego lub przyjmuje się także, że wyłącznie to dotyczy ustnego oświadczenia prokuratora, którego także wykroczeń skarbowych20. Aby nie wniosek dotyczy. Wniosek taki musi czynić dopuścić do zachwiania niezależności urzędu zadość wymogom przewidzianym dla pism prokuratora możliwe jest procesowych odpowiedni organ wydał niezwłocznego zwolnienia także, aby polecenie prokuratora w kodeksie postępowania karnego, ponadto, jeżeli jego autorem nie jest prokurator musi być sporządzony zatrzymanego na gorącym uczynku do czasu i podpisany prze pełnomocnika zawodowego wydania ewentualnej zgody na pociągnięcie tj. go do odpowiedzialności karnej. Wydanie Po wydaniu uchwały wyrażającej zgodę takiej na pociągnięcie prokuratora do odpowie- zgody możliwe jest wyłącznie Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2012 r. I KZP 7/12. 18 Ustawa z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (Dz.U.2011.270.1599 j.t.) - Art. 54. 19 Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2011r. I KZP 31/10. 20 A. Herzog, Postępowanie w sprawach o uchylenie immunitetu prokuratorskiego - stan prawny i praktyka, cz. I., Prokuratura i Prawo 2008, nr 6, s. 5. 17 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 adwokata dzialności, orzeczenia lub która radcę nie ma prawomocnie prawnego. przymiotu kończącego postępowanie w sprawie, poza dwoma A. Herzog, Postępowanie w sprawach o uchylenie immunitetu prokuratorskiego - stan prawny i praktyka, cz. I., Prokuratura i Prawo 2008, nr 6, s. 5. 21 Strona 29 wyjątkami, postępowanie karne wobec ujawnienie tajemnicy zawodowej zagrażać prokuratora toczy się na zasadach ogólnych może w normalnym trybie22. Wyjątek ten stanowi interesowi prywatnemu, zwolnienia takiego obowiązek dokonać może wyłącznie Minister Sprawie- prowadzenia postępowania dobru państwa dliwości23. samym funkcjonariuszy policji od wszelkich w kodeksie karnym jak również obowiązki czynności i uprawnienia obowiązek postępowaniu, przesłania a oraz przewidzianych sama procedura sprawy przewidziane w kodeksie postępowania po prawomocnym zakończeniu postępo- karnego nie dobiegają od tych stosowanych wania wobec przeciętnego obywatela. karnego dyscyplinarnemu. akt także kar ważnemu wyłącznie przez prokuratora wyłączając tym w Zakres albo właściwemu sądowi Zatem wynika jak z powyższego immunitet prokuratorski nie powoduje bezkarności a jedynie ma i umożliwienie na piastuna celu jego niezależnego urzędu, ochronę pełnienia czynności bez obawy o np. niesłuszne zatrzymanie w kulminacyjnym momencie prowadzonej przez Prokurator niego podlega także sprawy. odpowie- dzialności karnej za czyny z art. 266 §2 kodeku karnego w związku z art. 48 ustawy o prokuraturze, a mianowicie odpowiedzialności za naruszenie tajemnicy zawodowej. Obowiązek zachowania zawodowej jest wykonywania tajemnicy podstawą zawodu rzetelnego prokuratora ze względu na charakter tej pracy i walkę z przestępczością. prokurator może wyłącznie na zawartych w karnego Od w obowiązku tego zostać zwolniony podstawie przepisów kodeksie postępowania szczególnie uzasadnionych przypadkach i to tylko wtedy, gdy składa zeznania to nie przed są objęte sądem, możliwością ramy postępowania Prokurator za swoje działania w sferze prawa cywilnego podlega odpowie- dzialności na zasadach ogólnych zawartych w przepisach kodeksu cywilnego. Ponadto za działania prokuratora, który jest funkcjonariuszem publicznym odpowiada Skarb Państwa. Odpowiedzialność taka przewidziana została w art. 417 kodeksu karnego, stanowiącego, wyrządzoną przez że za niezgodne szkodę z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa. Odpowiedzialność ta na mocy art. 4172 została rozciągnięta także na zgodne z prawem działania władzy publicznej, jeżeli w ich wyniku powstała szkoda na osobie, wówczas poszkodowany, jeżeli wymagają tego względy słuszności może żądać jej naprawienia lub zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. W takich sytuacjach odpowiedzialność cywilną ponoszą wyżej przygotowawczego. Ponadto w sytuacji, gdy W. Grzeszczyk, Szczególny tryb uchylania tajemnicy zawodowej w postępowaniu karnym, Prokuratura i Prawo 2002, nr 6, s. 123. 23 Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 stycznia 2013 r. VI KZ 15/12. 22 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 Strona 30 wskazane osoby, a sam prokurator za swoje Należy pamiętać o tym, że pokrzywdzonemu działania odpowiada dyscyplinarnie. Przez w prawie pewien roszczeń wobec sprawcy naruszenia, a te nie okres w związku szeroko dyskutowaną z wprowadzeniem odpowie- dzialności za uwzględnioną przez sąd skargę dotyczącą przewlekłości zbiorowym ności Ubezpieczenie Cywilnej Odpowiedzial- Prokuratorów. Wynika to z faktu zmiany przepisów dotyczących skargi na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, która dochodzenia wprowadziła wypłaconych możliwość obywatelowi w skutek uznania jego skargi za zasadną pieniędzy bezpośrednio od prokuratora na zasadach regresu24. Zbiorowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej prokuratorów nie znalazło zastosowania, jednakże w związku z ową nowelizacją wzrosła popularność indywidualnie zawieranych ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej prokuratorów. Ubezpieczenie takie swoim zakresem obejmuje nie tylko wspominaną już szkodę, ale także roszczenia wynikające ze szkód w rzeczach osób trzecich będących w pieczy ubezpieczonego, roszczenia, których źródłem jest niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej, roszczenia wynikające ze szkód powstałych w związku z naruszeniem dóbr osobistych, związanych z uszko- dzeniem wartości pieniężnych, papierów wartościowych, dokumentów, akt itp.25. A. Łukaszewicz, Prokuratorzy będą płacić za zbyt długie śledztwa, Rzeczpospolita 2009. 25 http://www.prokuratura-zz.pl/ubezpieczeniedla-prokuratorow/. 24 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 przysługuje szereg mogą być wyłączone poprzez wykupienie polisy ubezpieczeniowej. postępowania przygotowawczego, kwestią było objęcie cywilnym Osoby wykonujące zawody zaufania publicznego posiadają szczególny status społeczny, który wiąże się ze wzrostem oczekiwań wobec ich działań i zachowań. Jak wskazuje sama nazwa zawód zaufania publicznego, wymaga od jego reprezentanta szczególnej dbałości o zaufanie społeczeństwa, a co za tym idzie o interes publiczny26. Dlatego też prokurator obowiązany jest strzec powagi swojego urzędu oraz unikać działań, które mogłyby przynieść ujmę godności prokuratora czy też osłabić zaufanie, co do jego bezstronności zarówno podczas wykonywani czynności zawodowych, ale także poza służbą, w życiu prywatnym27. W związku z powyższym niezbędne było tak szerokie zakrojenie odpowiedzialności dyscyplinarnej prokuratora, a także umożliwienie mu wykonywania w sposób nieskrępowany zawodu poprzez obdarzenie go immunitetem prokuratorskim. Jak wynika z powyższego pewnemu rozszerzeniu uległy także granice pozostałych form odpowiedzialności zarówno karnej jak i cywilnej. Ze względu na całokształt tych uregulowań już na niezbędne początku prokuratora osób jest wyłonienie kariery zawodowej mogących sprostać i uczynić zadość tym wymogom, jednostek Wyrok WSA w Warszawie z dnia 8 lipca 2010 r. II SA/Wa 674/10. 27 Ustawa z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (Dz.U.2011.270.1599 j.t.) - Art. 44. 26 Strona 31 cechujących się wysoka moralnością i nieposzlakowaną opinią, znajdujących się poza sferą jakichkolwiek podejrzeń o łamanie prawa. Stąd też bezpośrednio w akcie rangi prokuratury ustawowej pośród dotyczącym innych wymogów niezbędnych do objęcia urzędu prokuratora znalazł się także wymóg nieskazitelnego charakteru28. Ustawa z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (Dz.U.2011.270.1599 j.t.) - Art. 14. 28 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 Strona 32 Wypadki czasowej niedopuszczalności drogi sądowej Anna Maria Woźniak Wypadki czasowej niedopuszczal- autorów ności drogi sądowej. Zagadnienia w których sądy powszechne mogą stać się wstępne. właściwe do rozpoznania danej sprawy Niedopuszczalność drogi sądowej jako przeszkoda procesowa stanowi jedno z podstawowych pojęć z zakresu nauki postępowania cywilnego. Stwierdzenie przez sąd braku drogi sądowej ma dla udzielenia ochrony prawnej decydujące znaczenie. W literaturze przedmiotu podkreśla się, iż jest to okoliczność, której istnienie czyni niedopuszczalnym merytoryczne rozpoznanie przedstawionej w powództwie sprawy1. Kodeks postępowania cywilnego posługuje się pojęciem niedopuszczalności drogi sądowej w ujęciu ogólnym. Nie rozróżnia żadnych szczególnych jej postaci. Rodzaje tej przeszkody procesowej zostały wyłonione przez iż przedstawicieli koncepcje doktryny. poszczególnych Mimo, autorów niekiedy różnią się od siebie, są oni zgodni co do faktu istnienia niedopuszczalności drogi sądowej o charakterze czasowym2. Szereg W. Broniewcz, Postępowanie cywilne w zarysie, Warszawa 2008, s. 192; J. Jodłowski, [w:] J. Jodłowski, Z. Resich, J. Lapierre, T. Misiuk-Jodłowska, Postępowanie cywilne, Warszawa 2002, s. 57. 2 Por. Z. Resich, [w:] J. Jodłowski, Z. Resich, Postępowanie cywilne, Warszawa 1987, s. 84; J. Gudowski, [w:] Komentarz do Kodeksu postępowania cywilnego. Część pierwsza. Postępowanie rozpoznawcze, t. 1, red. T. Ereciński, Warszawa 2009, s. 31-32; K. FlagaGieruszyńska, [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz do art. 1-50514, t. 1, red. A. Zieliński, Warszawa 2006, s. 27; M. Uliasz, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz 1 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 dostrzega bowiem wypadki, cywilnej dopiero po uprzednim spełnieniu warunków przewidzianych w przepisach szczególnych – w szczególności- po wyczerpaniu drogi innego postępowania niż cywilne postępowanie sądowe. J. Jankowski zauważa, że w polskim porządku prawnym występuje kilkanaście wypadków czasowej niedopuszczalności drogi sądowej uregulowanych przez przepisy rozsiane w rozmaitych aktach prawnych. Są to akty niekiedy bardzo odległe od siebie zarówno pod względem czasu ich uchwalenia, jak i charakteru regulowanych przez nie spraw3. Ramy niniejszego opracowania nie pozwalają jednakże na przedstawienie i szczegółowe omówienie wszystkich jej wypadków. Dlatego też ograniczę się do wskazania i krótkiego przedstawienia listy do art. 1-50514, t. 1, Warszawa 2007, s. 138-139; W. Broniewicz, op. cit., s. 37; J. Jankowski, Czasowa niedopuszczalność drogi sądowej-istota i skutki, Acta Universitatis Lodziensis 1982, Folia Iuridica 9, s. 40-41. 3 J. Jankowski, op. cit., s. 45; Można zwrócić uwagę na przypadek czasowej niedopuszczalności drogi sądowej przewidziany w art. 32 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o rodzinnych ogrodach działkowych (Dz. U. z 2005 r., nr 169, poz. 1419 ze zm.). Powołany przepis stanowi, iż w sprawach nabycia lub utraty członkostwa w Polskim Związku Działkowców oraz nabycia lub utraty użytkowania działki w rodzinnym ogrodzie działkowym - podmiot zainteresowany może dochodzić swoich praw na drodze sądowej dopiero po uprzednim wyczerpaniu postępowania wewnątrzorganizacyjnego. Strona 33 przypadków, które moim zdaniem najlepiej drogi obrazują istotę niedopuszczalności drogi do sądu”, „przysługiwanie skargi do sądu”. sądowej o charakterze czasowym. R. Więckowski podkreśla, iż konsekwencją Posiłkując się zaprezentowaną przez J. Jankowskiego4 tej postaci klasyfikacją wypadków niedopuszczalności, sądowej”, „wnoszenie powództwa niewystąpienia na drogę sądową w terminie wymaganym prawem jest przekształcenie mając czasowej niedopuszczalności w bezwzględną jednocześnie na uwadze obecny kształt niedopuszczalność drogi sądowej. W rezulta- prawa można wyróżnić dwie grupy tych cie prowadzi to do wyłączenia ochrony wypadków gdy : prawnej w drodze sądowej5. 1) droga sądowa jest niedopuszczalna do czasu wyczerpania postępowania administracyjnego, Z konstrukcją czasowej niedopu- szczalności drogi sądowej mamy do czynienia na tle ustawy z dnia 17 maja 1989r.- 2) droga sądowa jest niedopuszczalna do Prawo geodezyjne i kartograficzne6. Zgodnie czasu wyczerpania obligatoryjnego z art. 33 ust. 1 tej ustawy wójt (burmistrz, postępowania reklamacyjnego. prezydent miasta) decyzję Zaproponowany podział ujmuje generalnie o wypadki występowania czasowej niedopu- zainteresowani właściciele nieruchomości nie szczalności drogi sądowej w zależności zawarli ugody, a ustalenie przebiegu granicy od rodzaju postępowania przedsądowego, nastąpiło na podstawie zebranych dowodów od którego uprzedniego przeprowadzenia lub zgodnego oświadczenia stron. Strona uzależniona niezadowolona z ustalenia przebiegu granicy jest możliwość sądowego dochodzenia roszczeń. rozgraniczeniu wydaje może żądać, w nieruchomości, terminie 14 jeżeli dni od dnia doręczenia jej decyzji w tej sprawie, Wypadki zamknięcia drogi sądowej przekazania sprawy sądowi (art. 33 ust. 3 tej do ustawy). W analizowanym przypadku może czasu wykorzystania drogi postępowania administracyjnego. Do wyczerpania prejurysdykcyjnego postępowania administracyjnego dochodzi w zasadzie z chwilą wydania przez właściwy organ decyzji (orzeczenia). Wtedy też strona (poszkodowany) może w określonym terminie ustawowym wystąpić na drogę dojść do otwarcia czasowo zamkniętej drogi sądowej, jeżeli ustalenie granicy dokonane w wydanej decyzji nie zadowala którejkolwiek strony. Może ona wówczas żądać w terminie 14 dni od doręczenia tej decyzji przekazania sprawy sądowi powszechnemu. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 9 czerwca sądową o rozpoznanie sprawy. Tę możliwość przepisy określają jako: „przekazanie sprawy sądowi”, „dochodzenie roszczeń na drodze postępowania sądowego”, „przysługiwanie 4 J. Jankowski, op. cit., s. 52. Wiedza Prawnicza numer 2/2013 R. Więckowski, Sądowe dochodzenie roszczeń a postępowania przedsądowe, „Państwo i Prawo” z. 2/1990, s. 55; tenże; Dopuszczalność drogi sądowej w sprawach cywilnych, „Zeszyty Naukowe UJ” 1991, Prace Prawnicze, z. 139, s. 108. 6 Dz. U. z 2010 r., nr 193, poz. 1287 ze zm. 5 Strona 34 1997 r.7 stwierdza, że zachowanie terminu się z chwilą, gdy decyzja o umorzeniu z art. 33 ust. 3 ustawy – Prawo geodezyjne postępowania administracyjnego i przekaza- i kartograficzne stanowi jeden z warunków niu sprawy sądowi powszechnemu stała się dopuszczalności drogi sądowej w sprawach ostateczna9. o rozgraniczenie. Stwierdzenie przez sąd Z czasową niedopuszczalnością drogi rozpoznający sprawę, że 14-dniowy termin sądowej do wystąpienia z żądaniem przekazania na gruncie ustawy z dnia 22 czerwca 1995 r. sprawy został o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczy- przekroczony, pociąga za sobą odrzucenie pospolitej Polskiej10. Artykuł 73 ust. 1 tej wniosku z uwagi na niedopuszczalność drogi ustawy przewiduje, że jednostka wojskowa sądowej. J. Gudowski podkreśla, że wydanie ponosi decyzji o rozgraniczeniu i doręczenie jej wyrządzone stronom nie otwiera jeszcze drogi sądowej. nieruchomości na zakwaterowanie przej- Dzieje się tak dopiero z chwilą złożenia przez ściowe lub z utworzeniem strefy niebezpie- stronę niezadowoloną – w terminie 14 dni - czeństwa. Poszkodowany nie może wówczas żądania wystąpić ze swoim roszczeniem odszkodo- na drogę przekazania sądową sprawy sądowi. spotykamy się odpowiedzialność w również za związku szkody z Konieczna jest bowiem aktywność stron wawczym uzewnętrzniona powszechnego. W omawianym przypadku w żądaniu złożonym w ściśle określonym przez ustawę terminie8. Ponadto, może dojść do przejścia sprawy do o rozgraniczenie postępowania nieruchomości nieprocesowego przed bezpośrednio zajęciem do sądu droga sądowa jest niedopuszczalna do czasu wyczerpania postępowania administracyjnego. Konieczne jest złożenie wniosku o odszkodowanie (zasadniczo) do dowódcy sądem powszechnym jeżeli w razie sporu jednostki co do przebiegu linii granicznych nie dojdzie szkodę. do zawarcia ugody lub nie ma podstaw powinien dążyć do zawarcia z poszkodo- do wydania rozgraniczeniu wanym ugody określającej wielkość szkody na podstawie lub zgodnego i sposób jej naprawienia. W razie niezawar- oświadczenia stron (art. 34 ust. 1 tej ustawy). cia ugody wydaje on decyzję o sposobie W takiej sytuacji właściwy organ umarza załatwienia postępowanie administracyjne i przekazuje Zgodnie z art. 76 ust. 2 tej ustawy sprawę z urzędu do rozpatrzenia sądowi (art. poszkodowany 34 ust. 2 tej ustawy). Musi wydać w tym roszczeń na drodze postępowania sądowego przedmiocie decyzję. J. Gudowski stwierdza, w terminie miesiąca od daty doręczenia że zamknięta czasowo droga sądowa otwiera decyzji. Może on wystąpić o rozstrzygnięcie decyzji o dowodów wojskowej, Dowódca która wyrządziła jednostki wojskowej wniosku może o odszkodowanie. dochodzić swoich sporu do sądu powszechnego także wówczas, III CKN 74/97,OSNC 1997, nr 10, poz. 161. J. Gudowski, Droga sądowa w sprawach o rozgraniczenie nieruchomości, „Przegląd Sądowy” nr 2/1995, s. 73. 7 gdy decyzja nie została wydana 8 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 9 J. Gudowski, Droga…, s. 74-75. Dz. U. z 2010 r., nr 206, poz. 1367 ze zm. 10 Strona 35 w terminie trzech miesięcy od dnia zgłoszenia właściwy wniosku. wodnoprawnego albo właściwy marszałek W analizowanym wypadku do wydania warunkiem otwarcia drogi sądowej jest województwa wydanie decyzji przez organ wojskowy oraz następstwem pozwolenia wodnoprawnego. wystąpienie Jest to decyzja niezaskarżalna. Jednakże o poszkodowanego rozpoznanie sprawy z do sądu zachowaniem strona – jeżeli pozwolenia niezadowolona szkoda z nie jest rozstrzygnięcia terminu ustawowego. Ponadto bezskuteczny organu administracji wodnej może wnieść upływ trzech miesięcy przewidzianych dla sprawę podjęcia organ sądowa przysługuje stronie niezadowolonej wojskowy usuwa przeszkodę procesową w także wówczas, gdy właściwy organ nie wyda postaci czasowej niedopuszczalności drogi decyzji sądowej. w ciągu trzech miesięcy od dnia zgłoszenia rozstrzygnięcia przez Na podobnym rozwiązaniu prawnym opiera się unormowanie do w sądu powszechnego. przedmiocie Droga odszkodowania żądania przez poszkodowanego. przewidziane Pewną wątpliwość interpretacyjną w ustawie z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo nasuwa jedno z postanowień art. 186 ust. 4 wodne11. Artykuł 186 ust. 1 tej ustawy tej przewiduje, że w sprawie naprawienia szkód że „stronie niezadowolonej z ustalonego innych niż określone w art. 16 ust. 3 oraz art. odszkodowania przysługuje droga sądowa”. 17 ust. 1 droga sądowa przysługuje dopiero Z literalnej wykładni tego artykułu mogłoby po wynikać, wyczerpaniu administracyjnego trybu postępowania (wodno-prawnego). ustawy. Przepis że ten powództwo powszechnym jest przed sądem dopuszczalne w czasowej niedopuszczalności drogi sądowej rozstrzygnięcia przez organ administracji w przypadku szkód powstałych przez zalanie wodnej. J. Metzler podkreśla, iż decyzja nie gruntu musi powodzi nieprzestrzegania przepisów w wyniku ustawy lub w podjęcia tylko Nie mamy do czynienia z konstrukcją podczas sytuacji przewiduje, swej treści pozytywnego przyznawać odszkodowania. Także strona której organ jeżeli śródlądowa woda powierzchniowa odszkodowania płynąca lub wody morza terytorialnego albo na stanowisku, że szkoda nie powstała, może morskie wody wewnętrzne zajmą trwale, dochodzić swych roszczeń w postępowaniu w sposób naturalny, grunt niestanowiący cywilnym12. Wydaje się, że strona której własności właściciela wody. Przepis art. 186 odmówiono odszkodowania, tym bardziej jest ust. 1 uprawnia strony do wystąpienia uprawniona do udania się na drogę sądową. na Trudno drogę postępowania cywilnego, gdy zapadnie w postępowaniu administracyjnym byłoby nie przyznał, zaakceptować stojąc sytuację, w której stronie - w odniesieniu do decyzji decyzja o odszkodowaniu. Decyzję taką wydaje, na żądanie poszkodowanego, organ 11 Dz. U. z 2012 r., poz. 145 ze zm. Wiedza Prawnicza numer 2/2013 J. Metzler, Zakres dopuszczalności postępowania cywilnego w sprawach odszkodowawczych objętych prawem wodnym, „Nowe Prawo” nr 9/1972, s. 1379. 12 Strona 36 negatywnych jedynie możliwe w przypadku niewydania decyzji możliwość odwołania się w administra- przez starostę w terminie 3 miesięcy od dnia cyjnym toku instancji, bez prawa wystąpienia zgłoszenia żądania przez poszkodowanego. na a - drogę w przysługiwałaby postępowania przypadku administracji cywilnego, wydania wodnej przez organ rozstrzygnięcia Na podobnym rozwiązaniu prawnym opiera się unormowanie zawarte w art. 196 tej ustawy. Powołany przepis stanowi, chociażby częściowo pozytywnego - sprawa iż pozwolenie na korzystanie ze środowiska stanowiłaby przedmiot rozpatrywania sądów może powszechnych. Sformułowanie art. 186 ust. 4 za tej ustawy należy zatem rozumieć jako prowadzącemu instalację. Podmiot ten może przyznające prawo wytoczenia powództwa wnieść powództwo do sądu powszechnego stronie niezadowolonej z decyzji w sprawie dopiero odszkodowania. o Konstrukcja cofnięte lub odszkodowaniem po – ograniczone przysługującym zapadnięciu odszkodowaniu w decyzji postępowaniu niedopu- administracyjnym. Do momentu jej wydania, szczalności drogi sądowej znalazła także rozpoznanie sprawy na drodze postępowania wyraz dnia cywilnego nie jest możliwe ze względu 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony na występującą przeszkodę procesową, jaką środowiska13. Poszkodowany może żądać jest odszkodowania sądowej. Jest to decyzja niezaskarżalna, w czasowej być przepisach za ustawy z poniesioną szkodę czasowa niedopuszczalność w razie ograniczenia sposobu korzystania pochodząca z nieruchomości w związku z ochroną do cofnięcia lub ograniczenia pozwolenia zasobów środowiska. Ustawodawca uzale- (art. żnia jednakże dopuszczalność dochodzenia niezadowolona z przedmiotowej decyzji może roszczeń w terminie 30 dni od dnia jej doręczenia od przed sądem wcześniejszego powszechnym ust. organu 2 tej właściwego ustawy). Strona drogi wnieść powództwo do sądu powszechnego. Zgodnie Dochodzenie roszczeń na drodze sądowej z art. 131 ust. 1 tej ustawy właściwy starosta przysługuje także w razie bezskutecznego na ustala, upływu okresu 3 miesięcy (licząc od dnia w drodze decyzji, wysokość odszkodowania. zgłoszenia żądania przez poszkodowanego) Wydana decyzja stanowi rozstrzygnięcie przewidzianych organu o odszkodowaniu. postępowania wniosek wyczerpania 196 od drogi administracyjnego. poszkodowanego administracyjnego i jest dla podjęcia decyzji niezaskarżalna. W myśl art. 131 ust. 2 tej Artykuł 196 tej ustawy w ust. 4 ustawy strona niezadowolona z decyzji może, posługuje się pojęciem „strony niezadowo- w terminie 30 dni od dnia jej doręczenia, lonej”. W istocie jest nią władający instalacją, wnieść powództwo do sądu powszechnego. na rzecz którego zasądzono odszkodowanie Wystąpienie na drogę sądową jest także lub któremu odmówiono odszkodowania. Wydaje się, że określenia tego nie można użyć 13 Dz. U. z 2008 r., nr 25, poz. 150 ze zm. Wiedza Prawnicza numer 2/2013 Strona 37 w stosunku od którego administracji, 196 ust. 4 tej ustawy uprawnia stronę odszkodowanie. niezadowoloną do wystąpienia na drogę Wspomniany organ orzeka o cofnięciu lub sądową zarówno w przypadku wydania ograniczeniu decyzji przyznającej jak i odmawiającej o do organu przysługuje pozwolenia, przyznaniu samego a także odszkodowania. przyznania odszkodowania. W związku z tym nie będzie on występował Z omawianą przeszkodą procesową na drogę sądową w celu kwestionowania spotykamy się również na gruncie ustawy wydanej przez siebie decyzji w trybie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce postępowania administracyjnego. nieruchomościami15. W myśl art. 78 ust. 2 tej Pewne wątpliwości budzą ponadto ustawy użytkownik w ust. dotychczasowej opłaty rocznej z tytułu tej stanowią, ustawy. iż Wskazane „strona przepisy niezadowolona wypowiedzenia może postanowienia artykułów 131 ust. 2 oraz 196 4 wypadku wieczysty użytkowania nieruchomości wysokości gruntowej, z przyznanego odszkodowania” może wnieść złożyć - w terminie 30 dni od otrzymania tego powództwo do wypowiedzenia Gramatyczna wykładnia sądu powszechnego. wniosek o ustalenie, artykułów że aktualizacja opłaty jest nieuzasadniona mogłaby prowadzić do wniosku, że prawo albo jest uzasadniona w innej wysokości. to nie przysługuje w wypadku wydania przez Wspomniany organ odmownej do samorządowego kolegium odwoławczego. w przedmiocie odszkodowania. Taka inter- Użytkownik wieczysty nie może zwrócić się pretacja wprost jest administracji tych - decyzji powoływanych jednakże przepisów do sądu należy złożyć powszechnego Zdaniem o rozstrzygnięcie sporu. Należy przyjąć, K. Gruszeckiego należy przyjąć, że stronie że w razie wniesienia sprawy bezpośrednio niezadowolonej przysługuje prawo wniesie- do sądu z pominięciem drogi admini- nia powództwa do sądu powszechnego stracyjnej w z każdym uzasadniona. nie wniosek przypadku wydania decyzji mielibyśmy czasową do czynienia niedopuszczalnością drogi administracyjnej bez względu na jej treść. sądowej. Zgodnie z art. 79 ust. 3 tej ustawy, Według niego trudno byłoby zaakceptować kolegium powinno dążyć do polubownego sytuację, załatwienia byłyby w której weryfikowane decyzje w negatywne sprawy w drodze ugody. postępowaniu W przypadku niezawarcia ugody, organ ten administracyjnym, a później kontrolowane wydaje orzeczenie o oddaleniu wniosku przez sądy administracyjne, a w wypadku lub o ustaleniu nowej wysokości opłaty. orzeczeń częściowo pozytywnych sprawa Od stanowiłaby przedmiot sądowego postępo- przysługuje. Jednakże użytkownik wieczysty wania cywilnego14. W związku z powyższym lub właściwy organ, którzy nie zgadzają się należy uznać, że przepis art. 131 ust. 2 oraz z orzeczeniem wydanym w tym trybie, mogą K. Gruszecki, Prawo ochrony środowiska. Komentarz, Warszawa 2008, s. 312. orzeczenia kolegium odwołanie nie 14 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 15 Dz. U. z 2010 r., nr 102, poz. 651 ze zm. Strona 38 wnieść sprzeciw w terminie 14 dni od dnia warunek otwarcia czasowo zamkniętej drogi doręczenia orzeczenia kolegium. Wniesienie sądowej. Legitymacja do wniesienia skargi sprzeciwu jest przy tym równoznaczne służy z żądaniem przekazania sprawy do sądu odwoławczego, uczestnikom tego postępo- powszechnego wania właściwego ze względu każdej a ze stron ponadto postępowania Prezesowi Urzędu na miejsce położenia nieruchomości. Wniosek Zamówień Publicznych. o ustalenie, że aktualizacja opłaty jest uczestnicy postępowania nieuzasadniona uzasadniona wnoszą skargę za pośrednictwem Prezesa w innej wysokości, zastępuje wówczas pozew Izby w terminie 7 dni od dnia doręczenia (art. 80 ust. 1 i 2 tej ustawy). orzeczenia albo jest Z czasową niedopuszczalnością drogi sądowej mamy do czynienia Krajowej Strony oraz odwoławczego Izby Odwoławczej (art. 198b ust. 2 tej ustawy). Sądem również kompetentnym do rozpoznania sprawy jest na gruncie ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. – sąd okręgowy właściwy dla siedziby albo Prawo zamówień publicznych16. Artykuł 198a miejsca zamieszkania zamawiającego. Prezes tej ustawy przewiduje, że stronom lub Urzędu uczestnikom postępowania odwoławczego natomiast wnieść skargę w terminie 21 dni przysługuje skarga do sądu na orzeczenie od dnia wydania orzeczenia przez Izbę Izby. Droga sądowa dopuszczalna jest dopiero (art. 198b ust. 4 tej ustawy). po wydaniu orzeczenia przez Krajową Izbę Odwoławczą. Izba jest organem Zamówień Publicznych może Problem czasowej niedopuszczalności drogi sądowej pojawia się również administracyjnym właściwym do rozpozna- w stosunku do powództw o zwolnienie wania odwołań wnoszonych w postępowaniu zajętego o udzielenie zamówienia. J. Jerzykowski administracyjnej. Wszczęcie postępowania podkreśla, iż skarga do sądu służy na dwa sądowego rodzaje orzeczeń wydawanych przez składy poprzedzone orzekające Krajowej Izby Odwoławczej – cyjnym. Według art. 842 k.p.c. warunkiem na orzeczenie merytoryczne rozstrzygające wytoczenia powództwa ekscydencyjnego jest spór co do istoty, czyli na wyrok, oraz konieczność uprzedniego zgłoszenia żądania na postanowienia kończące postępowanie do egzekucyjnego organu administracyjnego odwoławcze. takimi o wyłączenie zajętego przedmiotu spod są postanowienie o odrzuceniu odwołania egzekucji. W rezultacie droga sądowa jest oraz niedopuszczalna Postanowieniami postanowienie postępowania o odwoławczego17. umorzeniu Istnienie wskazanych orzeczeń stanowi niezbędny Dz. U. z 2010 r., nr 113, poz. 759 ze zm. 17 J. Jerzykowski, [w:] M. Stachowiak, J. Jerzykowski, W. Dzierżanowski, Prawo zamówień publicznych. Komentarz, Warszawa 2010, s. 828. 16 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 przedmiotu powinno postanowienia od egzekucji być wówczas postępowaniem administra- do organu chwili uzyskania administracyjnego odmawiającemu temu żądaniu. Zgodnie z art. 842 § 2 k.p.c. powództwo można wnieść w ciągu 14 dni od dnia doręczenia wspomnianego postanowienia administra- Strona 39 cyjnego organu egzekucyjnego. W razie zgłaszając żądanie zawarcia wniesienia zażalenia przez zainteresowanego wyznaczył dłuższy termin). ugody, na to postanowienie, powództwo przeciw- Na podobnym rozwiązaniu prawnym egzekucyjne wnosi się w terminie 14 dni opiera się unormowanie zawarte w ustawie od z dnia 25 września 1981 r. o samorządzie doręczenia postanowienia wydanego na skutek zażalenia. Wszczęcie postępowania załogi cywilnego przed Ustawa wymaga, aby wniesienie sprawy rozpoznaniem zażalenia w postępowaniu do sądu powszechnego było poprzedzone administracyjnym. wyczerpaniem trybu rozjemczego, o którym jest niedopuszczalne Wyczerpanie przedsądowego postę- przedsiębiorstwa państwowego19. mowa w art. 45. Przepis ten stanowi, powania administracyjnego wyjątkowo może że nastąpić nie poprzez fakt wydania decyzji czy przedsiębiorstwa a dyrektorem przedsię- orzeczenia, ale w związku z istnieniem sporu biorstwa rozstrzyga komisja rozjemcza. Rada i niezawarciem ugody przed właściwym pracownicza organem administracyjnym. Z taką sytuacją dyrektor mamy do czynienia na gruncie ustawy z dnia rozjemczej, w terminie 14 dni od dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne powzięcia i górnicze18. Przepis art. 151 ust. 1 tej ustawy stanowiącym uzależnia możliwość sądowego dochodzenia o rozpatrzenie sprawy. Komisja zobowiązana roszczeń o naprawienie szkód geologicznych jest wydać orzeczenie rozstrzygające spór i górniczych wywołanych ruchem zakładu w terminie 14 dni od dnia zgłoszenia górniczego wniosku. od postępowania uprzedniego ugodowego wyczerpania z udziałem spory pomiędzy radą pracowniczą przedsiębiorstwa powinni zgłosić wiadomości przyczynę W lub do o jego komisji zdarzeniu sporu, wnioski analizowanym wypadku czasowej niedopuszczalności drogi sądowej poszkodowanego i przedsiębiorcy. Wszczę- możemy cie postępowania przed sądem powszech- rokowaniach ugodowych. Istotną kwestią jest nym będzie możliwe dopiero w przypadku to, że spór uważa się za rozstrzygnięty tylko nierozstrzygnięcia sporu w tym trybie. Droga wówczas, gdy obie strony zgodziły się sądowa jest zatem niedopuszczalna czasowo. na treść orzeczenia komisji rozjemczej. Sąd Ustawodawca Najwyższy wyczerpania przyjmuje warunek postępowania ugodowego mówić w o pewnego rodzaju postanowieniu 20 grudnia 1984 r. 20 z dnia stwierdził, iż spór za spełniony w razie odmowy zawarcia ugody pomiędzy radą pracowniczą przedsiębior- przez przedsiębiorcę albo w sytuacji braku stwa a dyrektorem tego przedsiębiorstwa reakcji ze strony tego podmiotu – kiedy uważa się za nierozstrzygnięty przez komisję to upłynie 30 dni od skierowania przez rozjemczą, poszkodowanego wobec (lub obie strony) wniosła sprawę do sądu przedsiębiorcy (chyba że poszkodowany, na podstawie art. 46 ustawy o samorządzie roszczenia 19 18 Dz. U. z 2011 r., nr 163, poz. 981 ze zm. Wiedza Prawnicza numer 2/2013 20 jeżeli jedna ze stron Dz. U. z 1981 r., nr 24, poz. 123 ze zm. IV PZP 1/84, OSNCP 1985, nr 9, poz. 140. Strona 40 załogi przedsiębiorstwa państwowego. drogi sądowej. Wyczerpanie tego Stosownie do tego przepisu każda ze stron, postępowania następuje wtedy, gdy dostawca nie zgadzająca się z treścią orzeczenia komisji publicznie dostępnych usług telekomunika- rozjemczej rozstrzygającego merytorycznie cyjnych zaistniały spór, może w ciągu 14 dni końcowego i jeżeli dochodzona należność skierować sprawę do sądu powszechnego. zostaje zapłacona przez dostawcę przed uznaje roszczenia użytkownika upływem 30 dni od dnia uwzględnienia Wypadki zamknięcia drogi sądowej reklamacji do obligato- Według art. 107 ust. 2 tej ustawy drogę reklama- postępowania reklamacyjnego uważa się czasu ryjnego wyczerpania postępowania cyjnego. drogi sądowej o charakterze czasowym zachodzi również w stosunku do roszczeń, dla których przepisy obowiązkowe reklamacyjne. powództwa postępowanie Możliwość przed wytoczenia sądem powszechnym uzależniona jest wówczas od uprzedniego wykorzystania trybu reklamacyjnego. Spotykamy się z nim w ustawie z dnia 16 lipca 2004 r. – Prawo telekomunikacyjne21. Postępowanie reklamacyjne musi być obligatoryjnie przeprowadzone w sprawach dotyczących ze roszczeń świadczenia wynikających powszechnej usługi telekomunikacyjnej. Zgodnie z art. 107 ust. 1 tej w ustawy prawo postępowaniu dochodzenia sądowym roszczeń od dostawcy publicznie dostępnych usług telekomunikacyjnych przysługuje użytko- wnikowi końcowemu dopiero po wyczerpaniu postępowania reklamacyjnego. Należy przyjąć, że w razie wniesienia sprawy bezpośrednio do sądu z pominięciem obowiązkowego trybu reklamacyjnego mamy do czynienia z czasową niedopuszczalnością 21 telekomunikacyjnej. również za wyczerpaną jeżeli reklamacja Niedopuszczalność przewidują usługi Dz. U. z 2004 r., nr 171, poz. 1800 ze zm. Wiedza Prawnicza numer 2/2013 użytkownika końcowego nie została uwzględniona oraz ponadto - po upływie 30 dni od dnia uznania roszczenia, jeśli pomimo uwzględnienia reklamacji, dostawca publicznie dostępnych usług telekomunikacyjnych nie zapłacił dochodzonej należności. Z omawianą przeszkodą procesową mamy również do czynienia na gruncie ustawy z dnia 23 listopada 2012 r. – Prawo pocztowe22. W myśl art. 94 tej ustawy dochodzenie roszczeń z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania powszechnej usługi pocztowej przed sądem powszechnym jest możliwe przeprowadzeniu dopiero po uprzednim postępowania reklama- cyjnego. Wyczerpanie tego obligatoryjnego trybu stanowi warunek, od którego spełnienia uzależniona jest dopuszczalność drogi sądowej. reklamacyjnego Droga może postępowania zostać uznana za wyczerpaną w przypadku uwzględnienia reklamacji przez operatora pocztowego, o ile podmiot ten zaspokoił żądanie nadawcy lub adresata. Artykuł 93 ust. 1 tej ustawy stanowi 22 Dz. U. z 2012 r., poz. 1529. Strona 41 wyraźnie, iż tryb reklamacyjny w odniesieniu w do do zapłaty. za usług pocztowych wyczerpany, uznania gdy roszczenia niezapłacenia uważa operator albo w dochodzonej się drodze sytuacji należności ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. – Prawo przewozowe23. Stosownie do art. 75 ust. 1 tej ustawy prawo dochodzenia w postępowaniu sądowym roszczeń przeciwko przewoźnitytułu nienależytego niewykonania wykonania lub zobowiązania, przysługuje uprawnionemu po bezskutecznym wyczerpaniu drogi postępowania reklamacyjnego. Odpowiednikiem obowiązkowej reklamacji jest obowiązek zwrócenia się przewoźnika do osoby zobowiązanej o zapłatę należności za przewóz. Ustęp drugi powołanego przepisu przewiduje, iż reklamację lub wezwanie do zapłaty należy uznać za bezskuteczne, jeżeli w terminie 3 miesięcy od dnia ich doręczenia dłużnik nie zapłacił dochodzonych należności. W analizowanym wypadku do otwarcia czasowo zamkniętej drogi sądowej dochodzi na skutek bezskutecznego przeprowadzenia obligatoryjnego trybu reklamacyjnego. Drugim możliwym warunkiem prowadzącym do usunięcia omawianej przeszkody procesowej jest dokonanie przez przewoźnika odpowiedniej czynności - jaką jest bezskuteczne do zapłaty. wezwanie W zobowiązanego rezultacie przedmiotem postępowania sądowego może być tylko takie roszczenie, które nie zostało zaspokojone 23 Dz. U. z 2012 r., poz. 1173 ze zm. Wiedza Prawnicza numer 2/2013 wezwania Warunki - od których wypełnienia uzależniona jest dopuszczalność drogi sądowej. Podobne rozwiązanie prawne zawiera z lub odmawia w terminie 30 dni od dnia uznania reklamacji. kowi, reklamacji Zaprezentowana wypadków drogi powyżej czasowej sądowej ma lista niedopuszczalności jedynie charakter przykładowy. Jak już wspominałam, z uwagi na ramy ograniczyłam niniejszego się do opracowania omówienia tych przypadków, które według mnie najlepiej obrazują istotę tej przeszkody procesowej. Z dokonanego przeglądu wypadków czasowej niedopuszczalności drogi sądowej wynika, iż warunki, od których spełnienia uzależnione jest otwarcie drogi sądowej, są zróżnicowane i zależą od przewidujących je aktów prawnych. Zasadniczo sąd powszechny staje się właściwy do rozpoznania danej sprawy po wyczerpaniu drogi innego postępowania niż sądowe. Postępowaniem takim może być postępowanie administracyjne lub obowiązkowe postępowanie reklamacyjne. Niekiedy zaś przepisy wymagają w poprzedzającym ponadto, drogę aby sądową postępowaniu przed innym organem została wydana decyzja lub orzeczenie i aby strona nie zgadzała się z takim rozstrzygnięciem, albo W była niektórych z niego niezadowolona. wypadkach do usunięcia omawianej przeszkody procesowej wystarcza upływ - wymaganego prawem - okresu czasu lub też nieuwzględnienie zgłoszonych żądań lub wniosków. Czasami warunkiem powodującym otwarcie drogi sądowej jest Strona 42 poprzedzenie próbami postępowania ugodowego cywilnego załatwienia spra- wy w postępowaniu administracyjnym24. Do takich samych wniosków doszedł J. Jankowski [w:]op. cit., s. 52, 56. 24 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 Strona 43 Cywilnoprawna odpowiedzialność za przestępstwo zniesławienia – cz. II Mariusz Olężałek Artykuł porusza zagadnienia dotyczące przestępstwa zniesławienia i udziela Przepis art. 448 k.c.1, obok możliwości przyznania zadośćuczynienia odpowiedzi na pytanie, jakie są sposoby za dochodzenia alternatywnie odpowiedzialności cywilnej doznaną pieniężnego krzywdę, przewiduje możliwość zasądzenia wobec sprawcy zniesławienia. Opracowanie odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany oparte dobranym przez poglądach Następuje jest na orzecznictwie doktryny. szeroko sądowym Wskazuje oraz ono na cel społeczny2. wyraźne żądanie na jakich poszkodowanego i nie zależy od swobodnej może złożyć decyzji sądu. Należy podkreślić, że w wyroku pozew do sądu, a następnie, co musi wskazać z dnia 17 marca 2006 r.3, SN opowiedział się jako za podstawach ono, poszkodowanego poszkodowany żądanie i podstawę faktyczną powództwa. dopuszczalnością kumulatywnego zastosowania obu środków ochrony4. W części nr II niniejszego artykułu, Zasądzenie zadośćuczynienia pienię- opracowanie zawiera elementy procedury żnego za doznaną krzywdę lub odpowiedniej cywilnej. pytanie, sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny do którego sądu należy wnieść pozew zależy od oceny sądu i ma charakter o odszkodowanie, a do którego pozew fakultatywny. Tylko w pewnych przypadkach o ochronę naruszonych dóbr osobistych, sąd Odpowiada m.in. na a także jaka jest opłata od ww. pozwów. Artykuł zawiera również szczegółowe omówienie instytucji prejudycjalności, czyli mocy wiążącej prawomocnych wyroków karnych skazujących w procesie cywilnym. W końcowej części opracowania omówiona została szczegółowo instytucja powództwa adhezyjnego, a więc powództwa cywilnego w procesie karnym, a następnie pojęcie powoda cywilnego w procesie karnym i wyjaśnienie pojęcia „lis pendens” (zawi-słość sporu). Wiedza Prawnicza numer 2/2013 może odstąpić od zasądzenia Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 ze zm.). 2 Cel społeczny może dotyczyć działalności instytucji państwowych (np. ochrony środowiska, oświatowej, służby zdrowia), społecznych (organizacji, stowarzyszenia), jak również prywatnych nakierowanych na realizację określonych celów społecznych (np. fundacji wspierającej pomoc społeczną). M. Safjan, [w:] K. Pietrzykowski (red.), Z. Banaszczyk, A. Brzozowski, J. Mojak, L. Ogiegło, M. Pazdan, J. Pietrzykowski, W. Popiołek, M. Safjan, E. Skowrońska-Bocian, K. Zaradkiewicz, K. Zawada, Kodeks cywilny. Komentarz do art. 1-44911. Tom I, Warszawa 2008, s. 1466. 3 I CSK 81/05, OSP 2007, nr 3, poz. 30. 4M. Safjan, [w:] K. Pietrzykowski (red.), Kodeks..., s. 1458. Powyższy pogląd prezentują również przedstawiciele doktryny: B. LewaszkiewiczPetrykowska, W sprawie wykładni art. 448 KC, Przegląd Sądowy 1997, nr 1, s. 9; A. Szpunar, Zadośćuczynienie za szkodę niemajątkową, Bydgoszcz 1999, s. 219-223. 1 Strona 44 zadośćuczynienia. Dotyczy to w szczególności niż 30 zł i nie więcej niż 100.000 zł8. sytuacji, gdy na tle oceny całokształtu Z kolei, opłata od pozwu w sprawie okoliczności uznać można, że zastosowane o ochronę naruszonych dóbr osobistych już i dochodzenie zadośćuczynienia pieniężnego środki niemajątkowe ochrony dóbr osobistych przewidziane w przepisie art. 24 lub k.c. (przeproszenie, złożenie oświadczenia, art. 448 k.c. wynosi 600 zł (art. 26 ust. 1 pkt 3 podjęcie zmierzających u.k.s.c.)9. Należy tu również przypomnieć, naruszenia) iż w postępowaniu karnym oskarżyciel do innych usunięcia działań skutków sumy pieniężnej prywatny interesów poszkodowanego5. równowartość wydatków (art. 621 § 1 również dodać, iż pozew uiścić podstawie są wystarczające z punktu widzenia ochrony Należy musi na zryczałtowaną k.p.k.10).Opłata ta, zgodnie z rozporządzeniem cywilny musi zawierać ogólne wymogi pisma Ministra procesowego z art. 126 k.p.c.6 oraz art. 187 28 maja 2003 r. w sprawie wysokości k.p.c. Pozew o odszkodowanie w sprawie zryczałtowanej zniesławienia składa się w sądzie, w którego w sprawach z oskarżenia prywatnego11, okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania wynosi obecnie 300 zł. Z kolei, powód (art. 27 § 1 k.p.c.). Zgodnie z art. 17 pkt 4 cywilny, o którym mowa poniżej, jest k.p.c., z uwagi na wartość przedmiotu tymczasowo roszczenia może być to sąd okręgowy (gdy uiszczenia wpisu od powództwa cywilnego wartość i apelacji (art. 642 zd. II k.p.k.). przedmiotu sporu przewyższa Sprawiedliwości równowartości zwolniony od z dnia wydatków obowiązku 75.000 zł) lub sąd rejonowy (gdy wartość Warto omówić w tym miejscu insty- przedmiotu sporu jest równa tej kwocie lub tucję prejudycjalności opisanej w art. 11 niższa). Z kolei pozew w sprawie o ochronę naruszonych dóbr osobistych składa się w sądzie okręgowym właściwym dla miejsca zamieszkania pozwanego (art. 17 pkt 1 k.p.c. w zw. z art. 27 § 1 k.p.c.). Opłata od pozwu o odszkodowanie wynosi, zgodnie z art. 13 u.k.s.c.7, 5% wartości przedmiotu sporu, jednak nie mniej Wyrok SN z dnia 16 kwietnia 2002 r., V CKN 1010/00, OSN 2003, nr 4, poz. 56; także M. Safjan,[w:] K. Pietrzykowski (red.), Kodeks..., s. 1464-1465. 6 Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 43, poz. 296 ze zm.). 7 Ustawa o kosztach sądowych w sprawach z dnia 28 lipca 2005 r. (Dz.U. nr 167, poz. 1398 ze zm.). 5 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 Opłata stosunkowa. Opłata stała; art. 26 ust. 1 pkt 3 u.k.s.c. dotyczy opłaty od pozwu o ochronę dóbr osobistych. Zostało to potwierdzone w postanowieniu SN z dnia 17 maja 2012 r.(I CZ 39/12, LEX nr 1164725), zgodnie z którym „Przepis art. 26 ust. 1 pkt 3 u.k.s.c. przewiduje, że opłatę stałą w wysokości 600 zł pobiera się od pozwu o ochronę dóbr osobistych. Ochrona dóbr osobistych, zgodnie z art. 24 k.c. może polegać na roszczeniach o charakterze niemajątkowym (żądanie stosowanego przeproszenia), jak i na roszczeniach majątkowych (zadośćuczynienie za doznaną krzywdę lub żądanie zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany przez poszkodowanego cel społeczny). Z takiego sformułowania powołanego przepisu wynika, że opłata stała pobierana jest od każdego pozwu o ochronę dóbr osobistych niezależnie od tego, czy polega ona na zgłoszeniu roszczeń niemajątkowych jak i majątkowych”. 10 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz.U. nr 89, poz. 555 ze zm.). 11 Dz.U. nr 104, poz. 980. 8 9 Strona 45 k.p.c., czyli moc wiążącą prawomocnych składającymi się na jego stan faktyczny, czyli wyroków karnych skazujących, stanowiącą osobą sprawcy, przedmiotem przestępstwa odstępstwo bezpośredniości, oraz czynem przypisanym oskarżonemu – swobodnej oceny dowodów i niezawisłości które znajdują się w sentencji wyroku. sędziego12. Przepis ten reguluje zagadnienia Oznacza to, iż sąd rozpoznając sprawę związania (i jego zakres) wyrokiem zapa- cywilną – musi przyjąć, że skazany popełnił dłym przestępstwo w tu w od zasady postępowaniu postępowaniu o wyroku karnym, cywilnym. Mowa karnym16. W przypisane mu wyrokiem postępowaniu cywilnym prawomocnym13, pozwany nie może podnosić zarzutu, iż nie jeszcze przed popełnił przestępstwa, za które wcześniej cywilnego. został skazany prawomocnym wyrokiem Można więc uznać, że w ten niejako sposób wydanym w postępowaniu karnym (ani ustawodawca również, że przestępstwem tym nie wyrządził skazującym, ukończeniem karnym sądu zapadłym postępowania zapobiega ewentualnym sprzecznościom między wyrokiem karnym szkody). skazującym, a wyrokiem w postępowaniu w sentencji wyroku) znamion przestępstwa, cywilnym14. jak również okoliczności jego popełnienia Na wstępie należy wyraźnie zaznaczyć, że sąd cywilny ustaleniami związany dotyczącymi jest Związanie dotyczy (ustalonych dotyczących czasu, miejsca, poczytalności tylko (bądź też nie) sprawcy itp. Wszystkie więc popełnienia inne ustalenia prawomocnego, skazującego przestępstwa15 – a więc okolicznościami wyroku karnego, wykraczające poza elementy stanu faktycznego przestępstwa, nie mają mocy wiążącej dla sądu cywilnego, J. Bodio, [w:] A. Jakubecki (red.), J. Bodio, T. Demendecki, O. Marcewicz, P. Telenga, M. P. Wójcik, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Warszawa 2008, s. 45. 13 Słusznie stwierdził SN w wyroku z dnia 11 stycznia 2005 r.(I PK 94/04, OSNP 2005, nr 15, poz. 229), iż oparcie ustaleń faktycznych na nieprawomocnym wyroku karnym skazują-cym, bez rozważenia dowodów przeprowadzonych w sprawie cywilnej i karnej, stanowi naruszenie przepisu art. 233 § 1 k.p.c. 14 A. Zieliński, [w:] A. Zieliński (red.), K. FlagaGieruszyńska, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Warszawa 2008, s. 44. 15 Potwierdza to wyrok SN z dnia 10 lutego 2010 r.(V CSK 267/09, LEX nr 794582), w którym stwierdzono, że „Zgodnie z art. 11 k.p.c. sąd jest związany w sprawie cywilnej tylko tymi ustaleniami wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku, które dotyczą popełnienia przestępstwa. Prejudycjalność wyroku karnego oznacza więc, że sąd rozpoznający sprawę cywilną obowiązują ustalenia faktyczne sądu karnego, które w sprawie cywilnej nie mogą być obalone ani pominięte. Odnosi się to do osoby sprawcy, 12 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 nawet w sytuacji, gdy są zawarte w sentencji wyroku. Nie są również wiążące okoliczności powołane w uzasadnieniu wyroku17. Słusznie więc stwierdził SN w wyroku z dnia 17 przedmiotu przestępstwa i czynu przypisanego oskarżonemu (skazanemu)”. 16 J. Bodio, [w:] A. Jakubecki (red.), Kodeks..., s. 45 i powołany tam wyrok SN z dnia 14 kwietnia 1977 r., IV PR 63/77, niepubl. Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 3 listopada 2011 r. (VI ACa 1249/11, LEX nr 1124822), w sytuacji, w której w postępowaniu karnym nie stwierdzono popełnienia przestępstwa, sąd cywilny jest uprawniony do dokonania własnej oceny, czy popełnione zostało przestępstwo. 17 J. Bodio, [w:] A. Jakubecki (red.), Kodeks..., s. 45. Strona 46 czerwca 2005 r.18, iż sąd cywilny może czynić w zakresie wysokości wskazanej przez sąd własne ustalenia w zakresie okoliczności, karny szkody, ale wyjątek od tej zasady które nie dotyczą popełnienia przestępstwa, stanowią wypadki dotyczące prawomocnego mimo iż pozostają w związku z przestę- skazania pstwem. Ustalenia te mogą się różnić od tych, za zabór mienia w celu przywłaszczenia lub których dokonał sąd karny. Należy również za konkretnej rzeczy. dodać, Wówczas określona w wyroku karnym że zgodnie z wyrokiem Sądu w postępowaniu przywłaszczenie Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 25 marca wartość 2010 skazanie zagarnięcia lub przywłaszczenia staje się wyłącza elementem za na r.19, prawomocne przestępstwo podstawie umyślne przepisu art. 11 k.p.c. istoty będącej przedmiotem przypisanego sprawcy przestępstwa i jako taka wiąże sąd cywilny”. możliwość ustalenia, że sprawca działał nieumyślnie20. rzeczy karnym Słusznie stwierdził Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 25 marca 2010 W doktrynie i orzecznictwie przeważa r.24, „Kwestia związania sądu cywilnego pogląd, że jeżeli określenie wysokości szkody ustaleniem przez sąd karny wysokości szkody przez sąd karny ma charakter ocenny powinna być rozstrzygana w zależności i stanowi ustalenie posiłkowe, nie wiąże sądu od tego, czy ustalona wysokość szkody cywilnego21. Z kolei, zgodnie z wyrokiem stanowi Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 27 faktycznego kwietnia 1995 r.22, jeżeli ustalenie wysokości oskarżonemu. Wiąże sąd cywilny ustalenie szkody wynika bezpośrednio z ustalenia sądu karnego co do wysokości szkody, jeśli przedmiotu przestępstwa i stanowi jeden dotyczy z elementów stanu faktycznego, to ustalenie przywłaszczeniem konkretnej rzeczy lub takie jest dla sądu cywilnego wiążące. sumy pieniężnej. W takich przypadkach niezbędny ono element przestępstwa m.in. szkody stanu przypisanego wyrządzonej Sąd Najwyższy w wyroku z dnia określona w wyroku karnym wartość rzeczy 18 sierpnia 2009 r.23 orzekł, że „Wyrok (suma pieniędzy) staje się elementem istoty skazujący z reguły nie wiąże sądu cywilnego przypisanego sprawcy przestępstwa i jako taka wiąże sąd cywilny”. III CK 642/04, LEX nr 177207; także wyrok SN z dnia 6 marca 1967 r. (II CR 46/74, OSP 1975, nr 3, poz. 63). 19 III APa 1/10, LEX nr 628251. 20 Należy jednak zaznaczyć, że zgodnie z uchwałą 7 sędziów SN (zasada prawna) z dnia 28 kwietnia 1983 r. (III CZP 14/83, OSNC 1983, nr 11, poz. 168), prawomocny wyrok skazujący za przestępstwo nieumyślne nie wyłącza w świetle przepisu art. 11 k.p.c. możliwości ustalenia w postępowaniu cywilnym, że sprawca działał umyślnie. 21 J. Bodio, [w:] A. Jakubecki (red.), Kodeks..., s. 45. 22 II AKr 59/95, OSA 1996, nr 9, poz. 35. 23 I PK 60/09, LEX nr 550992. Należy wyraźnie podkreślić, że zwią- 18 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 zanie wskazanymi powyżej ustaleniami dotyczy jedynie prawomocnych wyroków karnych skazujących25. Wynika z tego, III APa 1/10, LEX nr 628251. W przepisie art. 11 k.p.c. mowa jest o prawomocnym wyroku karnym skazującym, wydanym w postępowaniu karnym. Sformułowanie z przepisu art. 11 k.p.c., prawomocny wyrok karny skazujący, obejmuje wyroki wydane przez sądy powszechne, wojskowe, a także orzeczenie wydane przez Trybunał Stanu, jeżeli 24 25 Strona 47 że sąd cywilny nie jest związany ustaleniami Wpływ postępowania karnego wyroku uniewinniającego26, umarzającego na postępowanie cywilne może przedstawiać postępowanie się w sposób następujący: z powodu okoliczności wyłączających dopuszczalność postępowa- 1. postępowanie cywilne toczy się nia, warunkowo umarzającego postępowa- po prawomocnym zakończeniu nie27, jak również wyrokiem nakazowym28. postępowania karnego; Sąd cywilny jest natomiast związany 2. oba wyrokiem skazującym, w którym sąd odstąpił postępowania toczą się równocześnie; od wymierzenia kary i w którym nastąpiło 3. postępowanie cywilne zostało zatarcie skazania z mocy prawa oraz takim, zakończone przed wszczęciem po wydaniu którego ogłoszono amnestię29. postępowania karnego30. W pierwszym przypadku ustalenia ustala on popełnienie przestępstwa. Jednakże orzeczenia wydane w postępowaniu karnoadministracyjnym i orzeczenia innych organów, choćby miały charakter skazujący, nie są wiążące dla sądu w postępowaniu cywilnym. Należy również podkreślić, że ustalenia prawomocnych wyroków karnych skazujących wiążą sąd nie tylko w procesie, ale również w postępowaniu nieprocesowym (art. 13 § 2 k.p.c.). Związanie takie rozciąga się także na następców prawnych skazanego po jego śmierci. J. Bodio, [w:] A. Jakubecki (red.), Kodeks..., s. 46. 26 Wyrok SN z dnia 24 listopada 1998 r., I CKU 87/98, Prokuratura i Prawo – dodatek „Orzecznictwo” 1999, nr 3, poz. 31. Stosownie do wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 1 września 2010 r. (I ACa 609/10, LEX nr 756679), wyrok uniewinniający ma jedynie moc dokumentu urzędowego, którego znaczenia sąd cywilny ocenia w granicach swobodnej oceny dowodów (art. 233 k.p.c.). 27 Wyrok SN z dnia 20 września 1973 r., II PR 223/73, NP 1974, nr 6, s. 846. 28 Uchwała SN z dnia 7 czerwca 1968 r., III PZP 25/68, OSNCP 1969, nr 2, poz. 25. 29 J. Bodio, [w:] A. Jakubecki (red.), Kodeks..., s. 46. Na marginesie należy zaznaczyć, że umorzenie postępowania na podstawie ustawy z dnia 21 lipca 1984 r. o amnestii (Dz.U. nr 36, poz. 192) oznacza, iż w postępowaniu cywilnym (przykładowo przed sądem pracy) ustalenia sądu karnego nie są wiążące, mimo uznania oskarżonego winnym popełnienia przestępstwa (wyrok SN z dnia 20 listopada 1990 r., I PR 249/90, PS 1992, nr 4, s. 92). Nie wiąże także sądu w postępowaniu cywilnym postanowienie sądu rodzinnego wydane na mocy przepisów ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. nr 33, poz. 178 ze zm.) ustalające popełnienie przestępstwa przez Wiedza Prawnicza numer 2/2013 faktyczne sądu karnego co do popełnienia przestępstwa w sposób bezwzględny wiążą sąd w postępowaniu cywilnym. Oznacza to, iż sąd w postępowaniu cywilnym związany jest wyłącznie wyrokiem karnym skazującym oraz ustaleniami sądu w postępowaniu karnym co do faktu popełnienia przestępstwa. Istota tego związania polega na niedopuszczalności dokonywania przez sąd w postępowaniu cywilnym tych samych ustaleń, co do których zachodzi to związanie31. Jeżeli postępowanie karne oraz cywilne toczą się równocześnie, sąd w postępowaniu cywilnym, po rozważeniu wszystkich okoliczności danej sprawy, może z urzędu, na podstawie przepisu art. 177 § 1 pkt 4 k.p.c., zawiesić postępowanie cywilne. Z kolei, w sytuacji cywilnego zakończeniem zakończenia przed postępowania wszczęciem postępowania lub karnego, nieletniego i kwalifikację prawną czynu, w którym zastosowano środki wychowawcze (uchwała SN z dnia 15 września 1986 r., III CZP 44/86, OSP 1987, nr 11-12, poz. 219). 30 A. Zieliński, [w:] A. Zieliński (red.), Kodeks..., s. 44. 31 Ibidem, s. 45. Strona 48 ewentualny wyrok karny skazujący do zasądzenia w postępowaniu cywilnym w sposób oczywisty nie może mieć wpływu dalszej kwoty z tego samego tytułu, chyba na rozstrzygnięcie sprawy cywilnej32. że ujawni się nowa krzywda, której nie można Stosownie do uchwały SN z dnia było przewidzieć w postępowaniu karnym36. 18 lutego 1976 r.33, w sytuacji, w której osoba, na rzecz której w postępowaniu prokurator karnym wytoczył powództwo Warto również w tym miejscu omówić instytucję powództwa adhezyjnego. Zgodnie z przepisem art. 12 k.p.c., roszczenia adhezyjne, nie wstąpiła do sprawy (zgodnie majątkowe wynikające z przestępstwa mogą z uprawnieniem wynikającym z przepisu być dochodzone w postępowaniu cywilnym art. 56 § 1 zd. II k.p.c.) – mimo że brała udział albo (w wypadkach w ustawie przewi- w postępowaniu karnym jako oskarżyciel dzianych) w postępowaniu karnym. Zachodzi posiłkowy i popierała powództwo tu prokuratora w rozmiarze zgłoszonym cywilnego oraz karnego, jednakże zawisłość w pozwie jako odszkodowanie częściowe – sporu co do danego roszczenia powstała to w jednym z tych postępowań z chwilą prawomocne zasądzenie w wyroku więc przemienność skazującym na rzecz tej osoby kwoty żądanej doręczenia w tytułu przeszkodę do dochodzenia tego roszczenia zadośćuczynienia pieniężnego, nie pozbawia w drugim z tych postępowań. Podobna jej przemienność pozwie możności prokuratora dochodzenia z wyższego zadośćuczynienia w odrębnym procesie34. pozwu postępowania pozwanemu postępowań stanowi zachodzi co do przypadku drugiego37. Z kolei uchwała SN z dnia 13 listopada 1970 Drogą dochodzenia roszczeń cywil- r.35 stanowi, iż zasądzenie przez sąd karny nych jest powództwo cywilne w procesie na karnym, rzecz powoda cywilnego z tytułu zwane adhezyjnym (przydatko- zadośćuczynienia za doznaną krzywdę kwoty wym). Dopuszczalne jest ono w sprawach pieniężnej, symbolicznego, niemającej charakteru z oskarżenia publicznego, a także o czyny stanowi prze-szkodę ścigane skargą prywatną. Proces adhezyjny dotyczy roszczeń cywilnych dochodzonych Nie pozbawia to jednak zupełnie wpływu wyroku karnego skazującego na prawomocnie zakończone postępowanie cywilne. Wpływ ten jest ograniczony do sytuacji stanowiących podstawę wznowienia postępowania cywilnego z przyczyn restytucyjnych na podstawie art. 403 § 2 k.p.c. Może również powstać sytuacja, w której wyrok w sprawie cywilnej, został oparty na prawomocnym wyroku karnym, następnie uchylonym. Również wówczas stronie przysługuje prawo do żądania wznowienia postępowania (art. 403 § 1 k.p.c.). A. Zieliński, [w:] A. Zieliński (red.), Kodeks..., s. 45. 33 III CZP 3/76, OSNCP 1976, nr 11, poz. 236. 34 A. Zieliński, [w:] A. Zieliński (red.), Kodeks..., s. 49. 35 III CZP 73/70, OSPiKA 1972, nr 2, poz. 2. 32 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 w postępowaniu karnym. Nie ma on charakteru samodzielnego fragmentu procesu i toczy się w ramach postępowania karnego, w formie przewidzianej przez przepisy procedury karnej. Stosownie A. Zieliński, [w:] A. Zieliński (red.), Kodeks..., s. 49. 37 W. Broniewicz, Postępowanie cywilne w zarysie, Warszawa 2008, s. 42. Lis pendens (łac.; zawisłość sporu) będzie również przedstawiona w dalszej części artykułu, po szczegółowym omówieniu instytucji powództwa adhezyjnego. 36 Strona 49 do przepisu art. 70 k.p.k., w kwestiach przestępstwa” (art. 63 § 1 k.p.k.). Także dotyczących powództwa cywilnego, a nie w razie śmierci pokrzywdzonego będącego unormowanych kodeksie już powodem cywilnym, osoby najbliższe postępowania karnego, stosuje się odpowie- wstępujące w jego prawa mogą dochodzić dnio przepisy obowiązujące w postępowaniu „przysługujących im roszczeń” (art. 63 § 2 cywilnym38. k.p.k.). Chodzi tu o roszczenia własne osób wprost w Powództwo adhezyjne ma przedmio- najbliższych określone prawem cywilnym, towo ograniczony zakres, gdyż zgodnie które to roszczenia nie wynikają bezpośre- z art. 62 k.p.k. można nim w zasadzie dnio z przestępstwa (gdyż to dotknęło dochodzić jedynie roszczeń majątkowych nieżyjącego już pokrzywdzonego), lecz wiążą wynikających bezpośrednio z popełnienia się ze śmiercią pokrzywdzonego, który nie przestępstwa. dochodził powództwo Nie jest jeszcze (bądź nie doszedł) należnych mu od oskarżonego roszczeń przestępnego naruszania dóbr osobistych majątkowych40. Należy wyraźnie podkreślić, (art. 24 § 1 zd. I i II k.c.), ale dopuszczalne jest że dochodzenie zadośćuczynienia pieniężnego skierowane wyłącznie przeciwko oskarżo- lub zapłaty określonej sumy na cel społeczny nemu. Nie można zatem dochodzić nim od sprawcy takich naruszeń, stanowiących roszczeń przestępstwo (art. 24 § 1 zd. III i art. 448 trzeciej, cywilnie odpowiedzialnej za daną k.c.)39. szkodę (art. 427 i nast. k.c.), a niebędącej inny sposób o możliwe zaniechanie W adhezyjne więc kształtuje się powództwo adhezyjne majątkowych może służących być osobie oskarżonym41. powództwo adhezyjne w przypadku śmierci Powodem cywilnym w procesie karnym pokrzywdzonego. W tym przypadku osoby jest podmiot dochodzący od oskarżonego najbliższe dla zmarłego mogą wytoczyć (zgodnie powództwo o „przysługujące im roszczenia procesowego) majątkowe wynikających z popełnienia przestępstwa. wynikające z popełnienia Tytuł do roszczenia musi wynikać z przepisów prawa cywilnego i w zależności od tego obejmuje jedynie odszkodowanie lub także zadośćuczynienie. Jednakże rozstrzygnięcie kwestii cywilnej nie może utrudniać rozstrzygania w przedmiocie postępowania karnego ani powodować przewlekłości postępowania. Z tego też powodu sąd pozostawia powództwo cywilne bez rozpoznania, gdy materiał dowodowy nie wystarcza jeszcze do jego rozstrzygnięcia, a możliwe jest już rozstrzygnięcie w przedmiocie procesu karnego (art. 415 § 3 k.p.k. i art. 503 § 2 k.p.k.). T. Grzegorczyk, [w:] T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postępowanie karne, Warszawa 2011, s. 327. 39 T. Grzegorczyk, [w:] T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie..., s. 327. z przepisami roszczeń prawa karnego majątkowych 38 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 Osoba najbliższa dla pokrzywdzonego, który zmarł wskutek uszkodzenia ciała nie wytaczając powództwa, nie może więc przykładowo dochodzić zadośćuczynienia w procesie karnym, które służyłoby zmarłemu (art. 445 § 1 k.c.). Może natomiast żądać, stosownie do przepisu art. 446 k.c., zwrotu kosztów leczenia, kosztów pogrzebu, jakie poniosła, czy odszkodowania z powodu znacznego pogorszenia jej sytuacji życiowej. Gdyby zaś powództwo adhezyjne obejmujące zadośćuczynienie wytoczył jeszcze pokrzywdzony, to może dochodzić go także osoba najbliższa wstępująca w prawa powoda cywilnego (art. 445 § 3 k.c.). T. Grzegorczyk, [w:] T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie..., s. 328. 41 T. Grzegorczyk, [w:] T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie..., s. 328. 40 Strona 50 Podmiotem uprawnionym do wystąpienia a więc nieprzekraczalny i nieprzywracalny, z tzn. czynności dokonane po jego przekro- takimi roszczeniami jest, zgodnie z przepisem art. 62 k.p.k., pokrzywdzony. czeniu są bezskuteczne45. Z kolei, stosownie do art. 64 k.p.k., prawo do wytoczenia adhezyjnego pujący z powództwem adhezyjnym staje się na cudzą rzecz ma także prokurator, który powodem cywilnym z momentem przyjęcia wytacza je na rzecz pokrzywdzonego albo przez sąd powództwa cywilnego, a nie przez w osób sam fakt złożenia pozwu. W momencie najbliższych dla zmarłego, jeżeli wymaga tego przyjęcia powództwa staje się on zatem interes społeczny. Prokurator ma wówczas stroną takie prawa, jak powód cywilny. W takim z przepisem art. 66 k.p.k., powód cywilny jednak wypadku sąd zawiadamia osobę, może na rzecz której wytoczono powództwo, okoliczności, doręczając jej odpis pozwu (art. 56 § 1 zd. I roszczenie. Powód może więc wypowiadać k.p.c. w zw. z art. 70 k.p.k.). Sąd Najwyższy się w kwestii winy oraz kwalifikacji prawnej, w uchwale z 14.01.1971 r.42 uznał, iż osoba gdy ma to znaczenie dla istnienia albo ta może wówczas, zgodnie z art. 56 § 1 zd. II wysokości in principio k.p.c. w zw. z art. 70 k.p.k., wstąpić natomiast w ogóle dowodzić okoliczności do stadium mających wpływ na rodzaj i rozmiar kary ani w charakterze powoda cywilnego, co nie też wypowiadać się w tych kwestiach uszczupla praw procesowych prokuratora. (bowiem nie wiąże się to z jego roszcze- W takiej sytuacji zachodzi tzw. współ- niem)46. razie jego procesu w powództwa Warto również zaznaczyć, iż wystę- śmierci na każdym rzecz jego postępowania dowodzić na jego karnego. istnienia których Zgodnie tylko opiera roszczenia. Nie tych swoje może uczestnictwo jednolite między prokuratorem Zgodnie z przepisem art. 370 § 1 k.p.k., i powodem cywilnym (art. 56 § 1 in fine k.p.c. podczas rozprawy powód cywilny może w co oznacza, zadawać pytania osobom przesłuchiwanym że do zawarcia ugody, uznania powództwa jako ostatnia ze stron czynnych, chyba że jest czy zrzeczenia się roszczenia, potrzebna jest to świadek dopuszczony na jego wniosek, zgoda obu tych podmiotów (art. 73 § 2 k.p.c. wtedy to zadaje pytania przed pozostałymi w zw. z art. 70 k.p.k.)43. stronami (art. 370 § 2 k.p.k.). Taka sama zw. z art. 70 k.p.k.), Powództwo adhezyjne powinno być wytoczone najpóźniej do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej (art. 62 k.p.k.)44. Jest to termin prekluzyjny, VI KZP 45/70, OSNKW 1971, nr 4, poz. 50. T. Grzegorczyk, [w:] T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie..., s. 328-329. 44 Należy podkreślić, iż stosownie do przepisu art. 385 § 1 k.p.k., „Przewód sądowy rozpoczyna się 42 43 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 sytuacja zachodzi w ramach głosów stron od odczytania przez oskarżyciela aktu oskarżenia”. 45 Terminy prekluzyjne skierowane są nie tylko do stron, ale również organów procesowych. 46 Powód cywilny może jednak połączyć te funkcję z rolą oskarżyciela posiłkowego lub prywatnego i wówczas, działając jako oskarżyciel, może wypowiadać się we wszystkich kwestiach mających znaczenie dla rozstrzygnięcia w przedmiocie procesu karnego, w tym i o rodzaju i rozmiarze kary. T. Grzegorczyk, [w:] T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie..., s. 333. Strona 51 (art. 406 § 1 k.p.k.)47. Powód cywilny Zgodnie z przepisem art. 415 § 1 k.p.k., ma również prawo przeglądania akt sprawy w razie skazania oskarżonego sąd uwzględnia sądowej i żądania sporządzenia z nich albo oddala powództwo cywilne w całości odpisów (art. 156 § 1 k.p.k.), prawo albo w części. Sąd pozostawia powództwo do złożenia apelacji (art. 444 k.p.k.), a także cywilne bez rozpoznania w razie innego kasacji (art. 520 § 1 k.p.k.) oraz wniosku rozstrzygnięcia (art. 415 § 2 k.p.k.), a także o wznowienie postępowania (art. 542 § 1 wtedy, jeżeli materiał dowodowy ujawniony k.p.k.)48. w toku rozprawy nie wystarcza Stosownie do art. 67 § 2 zd. I k.p.k., do rozstrzygnięcia powództwa cywilnego, jeżeli sąd karny odmówił przyjęcia lub a uzupełnienie tego materiału spowodo- pozostawił bez wałoby znaczną przewlekłość postępowania rozpoznania, powód cywilny, w zawitym (art. 415 § 3 k.p.k.). Z powyższych przepisów terminie49 30 dni od daty odmowy przyjęcia wynika, iż tylko w razie skazania lub lub pozostawienia powództwa cywilnego bez warunkowego umorzenia postępowania sąd rozpoznania, może wnieść o przekazanie orzeka powództwa do sądu właściwego dla spraw co do roszczeń z powództwa cywilnego cywilnych. Za dzień zgłoszenia roszczenia uwzględniając albo oddalając powództwo uważa się wówczas dzień wniesienia pozwu w całości, albo w części. W razie więc innego w postępowaniu karnym (art. 67 § 2 zd. II rozstrzygnięcia pozostawia powództwo bez k.p.k.). rozpoznania. Jednakże wówczas pokrzywdzo- powództwo cywilne w sposób merytoryczny nemu pozostaje droga powództwa cywilT. Grzegorczyk, [w:] T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie..., s. 333. 48 Jeżeli jednak po prawomocnym zakończeniu postępowania karnego ujawnią się powody do jego wznowienia ale ograniczone jedynie do orzeczenia o roszczeniach majątkowych, powód cywilny, stosownie do przepisu art. 543 § 1 k.p.k., może żądać wznowienia tylko w trybie i na zasadach określonych w k.p.c., tj. przed sądem właściwym do orzekania w sprawach cywilnych. Nie istnieją natomiast żadne szczególne ograniczenia we wnoszeniu przez powoda kasacji na zasadach określonych w k.p.k., z tym że rażące naruszenie prawa, inne niż tzw. bezwzględny powód uchylenia orzeczenia z przepisu art. 439 k.p.k. (który odnosi się zawsze do całego orzeczenia), musi dotyczyć rozstrzygnięcia w przedmiocie roszczenia cywilnego (art. 425 § 3 w zw. z art. 518 k.p.k.). T. Grzegorczyk, [w:] T. Grzegorczyk, J.Tylman, Polskie..., s. 334. 49 Jest to termin nieprzekraczalny, ale przywracalny, tzn. pewne czynności dokonane po jego przekroczeniu, po spełnieniu określonych warunków, mogą być skuteczne. Terminy te wiążą tylko strony i niektóre inne osoby, lecz nigdy nie odnoszą się do organów procesowych. 47 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 nego. Na koniec warto również pokrótce wspomnieć o instytucji lis pendens50. Wytoczenie powództwa cywilnego w procesie karnym stwarza zawisłość sporu (lis pendens) i stanowi ujemną przesłankę procesową w procesie cywilnym. Zgodnie bowiem z przepisem art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c., sąd cywilny odrzuci pozew, jeżeli o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami sprawa jest w toku (lis pendens) albo została już prawomocnie osądzona (res iudicata).Również zawisłość sporu przed sądem cywilnym procesową 50 dla stwarza przeszkodę rozpoznania powództwa Zawisłość sporu (łac.). Strona 52 cywilnego w procesie karnym. Zgodnie z przepisem art. 644 § 2 k.p.k., w razie z art. 65 § 1 pkt 3 k.p.k., sąd karny przed zawieszenia postępowania lub pozostawie- rozpoczęciem przewodu sądowego odmawia nia powództwa cywilnego bez rozpoznania, przyjęcia koszty poniesione przez powoda cywilnego powództwa cywilnego, jeżeli to samo roszczenie jest przedmiotem innego w postępowaniu karnym zalicza się postępowania (lis pendens) lub o roszczeniu do kosztów procesu cywilnego o to samo tym prawomocnie orzeczono (res iudicata) roszczenie51. albo sąd, stosownie do przepisu art. 65 § 3 Powództwo cywilne może być cofnięte. k.p.k., mimo przyjęcia powództwa cywilnego, W doktrynie słusznie przeważa pogląd, pozostawia jeżeli iż cofnięcie powództwa także w procesie po rozpoczęciu przewodu sądowego ujawni karnym podlega ocenie sądu od strony się okoliczność wymieniona w § 1 art. 65 zgodności z prawem i zasadami współżycia k.p.k. Warto również dodać, iż zgodnie z art. społecznego (art. 203 § 4 k.p.c. w zw. z art. 70 65 przyjęcia k.p.k.)52. Jeżeli cofnięcie takie łączy się powództwa cywilnego lub na pozostawienie ze zrzeczeniem roszczenia, może ono nastąpić go bez rozpoznania na podstawie § 3, bez zażalenie nie przysługuje. aż do wydania wyroku (art. 203 § 1 in fine § 4 je bez k.p.k., rozpoznana, na odmowę Jak już wcześniej wspomniano, powód zgody pozwanego (oskarżonego) - k.p.c. w zw. z art. 70 k.p.k.). Bez zrzeczenia cywilny jest tylko tymczasowo zwolniony zezwolenie od wpisu do rozpoczęcia rozprawy (art. 203 § 1 in apelacji principio k.p.c. w zw. z art. 70 k.p.k.). Zgodnie (art. 642 zd. II k.p.k.). W sytuacji więc, gdy z przepisem art. 355 § 1 k.p.c. w zw. z art. 70 powództwo zostanie oddalone albo powód k.p.k., cofnie apelację, ponosi on koszty wynikłe powództwa sąd postanowieniem umarza z oddalonego powództwa oraz cofniętej postępowanie apelacji (art. 644 § 1 k.p.k.). Natomiast powództwa. Stosownie do uchwały SN z dnia stosownie do art. 643 k.p.k., w razie 24 listopada 1999 r.53, może to uczynić także uwzględnienia zasądza na posiedzeniu, gdy cofnięcie nastąpiło od oskarżonego na rzecz powoda cywilnego w piśmie procesowym (art. 355 § 2 k.p.c. poniesione przez niego koszty procesu, w zw. z art. 70 k.p.k.)54. od obowiązku powództwa uiszczenia cywilnego powództwa, i sąd a gdyby powód był zwolniony od kosztów, zasądza je na rzecz Skarbu Państwa (art. 643 in principio k.p.k.). W sytuacji, gdy w nie jest razie potrzebne skutecznego w jedynie cofnięcia przedmiocie tego Podsumowując powyższe rozważania należy stwierdzić, że istnieją trzy sposoby dochodzenia odpowiedzialności cywilnej powód korzystał z pełnomocnika z urzędu, należności z bezpośrednio tego na tytułu rzecz zasądza się pełnomocnika (art. 643 in fine k.p.k.). Z kolei, zgodnie Wiedza Prawnicza numer 2/2013 T. Grzegorczyk, [w:] T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie..., s. 334. 52 Idem. 53 I KZP, 40/99, OSNKW 2000, nr 1-2, poz. 6. 54 T. Grzegorczyk, [w:] T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie..., s. 334-335. 51 Strona 53 wobec sprawcy zniesławienia, a mianowicie zaniechał takiego działania i usunął jego poszkodowany musi złożyć pozew do sądu skutki, a więc złożył stosowne oświadczenie i wskazać w nim żądanie oraz podstawę publiczne, przepraszając osobę poszkodo- faktyczną powództwa55. Ma tu trzy możli- waną (w prawie prasowym funkcję tę pełni wości. Pierwszą jest dochodzenie odszko- sprostowanie)56. Usunięcie skutków naru- dowania k.c. szenia może wiązać się z koniecznością szkody poniesienia określonych kosztów (np. ogło- niemajątkowej. Jednakże, aby sąd je zasądził, szenie w gazecie), które mimo, że nie mają muszą charakteru świadczenia na rzecz pokrzyw- w na podstawie związku z zostać art. 415 wyrządzeniem spełnione następujące przesłanki: wina, bezprawność zachowania dzonego, sprawcy, szkoda oraz adekwatny związek majątkowe. Ustawodawca wyraźnie podkre- przyczynowy między szkodą a zachowaniem śla, iż treść i forma oświadczenia muszą być sprawcy. odpowiednie. Należy przez to rozumieć, Drugą możliwością stanowią jednak obciążenie dochodzenia że powinny być adekwatne do rezultatu, jaki odpowiedzialności cywilnej za przestępstwo wskutek złożenia oświadczenia ma zostać zniesławienia pozwu osiągnięty. Jak już wcześniej zaznaczono, tym w sprawie o ochronę naruszonych dóbr rezultatem powinno być usunięcie skutków osobistych i dochodzenie zadośćuczynienia naruszenia. Oznacza pieniężnego zawartość merytoryczna jest wniesienie lub sumy pieniężnej to, że zarówno (treść), jak na podstawie art. 448 k.c. Przepis ten wiąże i sposób jej prezentacji (forma) muszą się osobistych nadawać się do tego, aby został osiągnięty człowieka z art. 23 i 24 k.c. Główną skutek w postaci „rehabilitacji powoda”, przesłanką zasądzenia zadośćuczynienia jest tj. przywrócenia jego dobrego imienia57. ściśle przyjęcie z ochroną zawinionego osobistego jako dóbr naruszenia przesłanki dobra Dodać również należy, iż zgodnie ochrony z przepisem art. 6 k.c., ciężar udowodnienia z art. 448 k.c. Trzecią możliwością jest dochodzenie faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi kumulatywnie roszczeń z tytułu art. 415 k.c. to, oraz art. 448 k.c. odszkodowanie W Polsce, tak jak w każdym niemal że skutki poszkodowany, czy aby Oznacza uzyskać zadośćuczynienie pieniężne lub odpowiednią sumę pieniężną, systemie prawnym osoba, której prawa musi osobiste zostały naruszone, ma możliwość wszystkich domagania się również, aby naruszyciel dla danej instytucji. Treścią żądania jest w tym przypadku powództwo o zasądzenie świadczenia, a podstawą faktyczną powództwa muszą być przytoczone przez powoda okoliczności faktyczne, a więc twierdzenia powoda o tego rodzaju okolicznościach. prawne. wykazać w procesie przesłanek spełnienie przewidzianych 55 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 A. Karpowicz, Wolność słowa a odpowiedzialność, Palestra 1993, nr 11-12, s. 59. 57 J. Wierciński, Niemajątkowa..., s. 186. 56 Strona 54 Wykaz orzecznictwa Bibliografia 1. Postanowienie SN z dnia 17 maja Wykaz literatury 2012 r., I CZ 39/12, LEX nr 1164725. 1. Broniewicz W., Postępowanie cywilne w zarysie, Warszawa 2008. 2. Grzegorczyk T., Tylman III PZP 25/68, OSNCP 1969, nr 2, poz. J., Polskie postępowanie karne, Warszawa 2011. 3. Jakubecki A. (red.), Bodio J., Demendecki T., Marcewicz O., Telenga P., Wójcik M. P., Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Warszawa 2008. dzialność, Palestra 1993, nr 11-12. 5. Lewaszkiewicz-Petrykowska B., W sprawie wykładni art. 448 KC, Przegląd Sądowy 1997, nr 1. K. (red.), Banaszczyk L., Pazdan M., Pietrzykowski J., Popiołek Safjan M., Skowrońska-Bocian E., Zaradkiewicz K., Zawada K., Kodeks cywilny. Komentarz do art. 1-44911. Tom I, Warszawa 2008. niemajątkową, Bydgoszcz 1999. 8. Wierciński J., Niemajątkowa ochrona czci, Warszawa 2002. poz. 27. 4. Uchwała SN z dnia 14 stycznia 1971 r., 50. 5. Uchwała SN z dnia 18 lutego 1976 r., III CZP 3/76, OSNCP 1976, nr 11, poz. 236. postępowania Komentarz, Warszawa 2008. kwietnia 1983 r.,III CZP 14/83, OSNC 1983, poz. 11, nr 168. 7. Uchwała SN z dnia 15 września 1986 r., III CZP 44/86, OSP 1987, nr 11-12, poz. 219. r., I KZP, 40/99, OSNKW 2000, nr 1-2, poz. 6. 9. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 27 kwietnia 1995 r., II AKr 59/95, OSA 1996, nr 9, poz. 35. 9. Zieliński A. (red.), Flaga-Gieruszyńska Kodeks r., III CZP 73/70, OSPiKA 1972, nr 2, 8. Uchwała SN z dnia 24 listopada 1999 7. Szpunar A., Zadośćuczynienie za szkodę K., 3. Uchwała SN z dnia 13 listopada 1970 6. Uchwała 7 sędziów SN z dnia 28 Z., Brzozowski A., Mojak J., Ogiegło W., 25. VI KZP 45/70, OSNKW 1971, nr 4, poz. 4. Karpowicz A., Wolność słowa a odpowie- 6. Pietrzykowski 2. Uchwała SN z dnia 7 czerwca 1968 r., cywilnego. 10. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 25 marca 2010 r., III APa 1/10, LEX nr 628251. 11. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 1 września 2010 r., I ACa 609/10, LEX nr 756679. Wiedza Prawnicza numer 2/2013 Strona 55 12. Wyrok Sądu Apelacyjnego w War- Haftung für Verleumdungdelikten szawie z dnia 3 listopada 2011 r., VI (Zusammenfassung) ACa 1249/11, LEX nr 1124822. 13. Wyrok SN z dnia 6 marca 1967 r., II CR 46/74, OSP 1975, nr 3, poz. 63. 14. Wyrok SN z dnia 20 września 1973 r., II PR 223/73, NP 1974, nr 6, s. 846. 15. Wyrok SN z dnia 14 kwietnia 1977 r., IV PR 63/77, niepubl. 16. Wyrok SN z dnia 20 listopada 1990 r., I PR 249/90, PS 1992, nr 4, s. 92. 17. Wyrok SN z dnia 24 listopada 1998 r., In diesem Aufsatz wird die Problematik der Verleumdung besprochen und die Antwort auf die Frage gegeben, welche Möglichkeiten vorhanden sind, die Haftung wegen der Verleumdung geltend zu machen. Diese Monographie bezieht sich auf die weitreichenden Rechtsprechung und die Ansichten der Lehre. Es wird darauf verwiesen, auf welcher Grundlagen ein Geschädigte eine Klage erheben kann und weiterhin was er als Klagebegehren und Sachverhalt benennen muss. I CKU 87/98, Prokuratura i Prawo – In dem zweiten Teilantwortet der dodatek „Orzecznictwo” 1999, nr 3, Aufsatz auf die Frage, auf welcher Grundlagen poz. 31. man 18. Wyrok SN z dnia 16 kwietnia 2002 r., V CKN 1010/00, OSN 2003, nr 4, poz. 56. 19. Wyrok SN z dnia 11 stycznia 2005 r., I PK 94/04, OSNP 2005, nr 15, poz. 229. 20. Wyrok SN z dnia 17 czerwca 2005 r., III CK 642/04, LEX nr 177207. 21. Wyrok SN z dnia 17 marca 2006 r., I CSK 81/05, OSP 2007, nr 3, poz. 30. 22. Wyrok SN z dnia 18 sierpnia 2009 r., I PK 60/09, LEX nr 550992. 23. Wyrok SN z dnia 10 lutego 2010 r., V CSK 267/09, LEX nr 794582. eine Klage in der Sache der Persönlichkeitsrechtverletzung erheben kann und eine Wiedergutmachung in Geld oder einen Geldbetrag gem. Art. 448 k.c. (ZGB) geltend machen kann. Diese Vorschriften sind eng mit dem Schutz der Persönlichkeitsrechten gem. Art. 23 und 24 k.c. (ZGB) verbunden. Die Hauptvor- aussetzung, um die Wiedergutmachung in Geld zu zuerkennen, ist eine schuldhafte Persönlichkeitsrechtverletzung als Schutzvoraussetzung gem. Art. 448 k.c. (ZGB). Im weiteren Teil des Aufsatzes wird darauf verwiesen, dass die Ehre auf verschiedene Weise verletzt werden kann, und zwar durch Sprache oder Schrift, in Radio- und in Fernsehberichten, in Briefen, in Schriftsätzen an verschiedenen Behörden, in Parlament, in Wahlkundgebung, in Presseveröffentlichungoder in Bücher. Es wird auch betont, dass in Ehre oder guten Ruf Wiedza Prawnicza numer 2/2013 Strona 56 verletzenden Äußerungen man zwischen Tatsachenbehauptungen und Werturteilen Katedrze Prawa Karnego Między-narodowego unterscheidet. Der Mariusz Olężałek – prawnik, doktorant w Aufsatz beinhaltet auch die w Zakładzie Między-narodowego Wymiaru Elementen des Zivilverfahrens. Es wird u.a. Sprawiedliwości erläutert, bei welchem Gericht man eine Aplikant adwokacki przy Okręgowej Radzie Klage auf Schadensersatz und bei welchem Adwokackiej w Łodzi; specjalista z zakresu eine verletzten prawa karnego wewnętrznego i między- Persönlichkeitsrechten erheben soll und wie narodowego. Jego dotychczasowe doświad- viel die Gerichtsgebühr beträgt. czenie Klage auf Schutz der Die Monographie enthält auch die Uniwersytetu prawne Łódzkiego. koncentruje się na problemach bezpieczeństwa w ruchu grünliche Besprechung des Präjudiz d.h. der drogowym, Rechtskraft der strafrechtlichen Urteilen (nur w szerokim ujęciu, a także zagadnieniach Verurteilungen) im Zivilverfahren. Es wurde prawa betont, dass das Zivilgericht beispielsweise z an freisprechendes Urteil oder an eine przestępstwa vorläufige Einstellung des Strafverfahrens aspektach nicht gebunden ist. Am Ende des Aufsatzes karnego procesowego oraz materialnego wurde die Frage der Adhäsionsklage d.h. der i procesowego prawa o wykroczeniach. Zivilklage im Strafverfahren tematyce karnego zasadami zniesławienia skarbowego związanych odpowiedzialności skarbowe stosowania i za tzw. praktycznych przepisów prawa ausführlich besprochen, weiterhin werden die Begriffe des Zivilklägers im Strafverfahren und „lis pendens“ (Rechtshängigkeit) erklärt. Wiedza Prawnicza numer 2/2013 Strona 57 Problematyka ochrony prawa do wizerunku Kamila Szczygieł, Tomasz Szekalski Wizerunek jest dobrem osobistym przepisów5. Za wymienionym w art. 23 kodeksu cywilnego opowiedział się (dalej: k.c.)1 i tak jak inne dobra osobiste Przychylamy uzyskuje ochronę na mocy art. 24 oraz i na nim zostanie oparta dalsza część naszych art. 448 k.c. Pewien zakres ochrony został rozważań. zagwarantowany również przez art. 81 i art. 83 Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej: prawo autorskie)2 oraz art. 78 ust. 1 do którego odsyła art. 83 prawa autorskiego. Normy te określają konsekwencje jednej z postaci naruszenia wizerunku, a mianowicie jego rozpowszechniania3. Kontrowersje budzi relacja tych norm. Część przedstawicieli doktryny widzi w uregulowaniach prawa autorskiego lex specialis w stosunku do ogólnych regulacji zawartych w kodeksie cywilnym4, przeciwnicy tego podejścia uznają je za równoważne i w związku z tym dopuszczają możliwość zarówno alternatywnego jak i kumulatywnego stosowania tych Kodeks cywilny z dn. 23 kwietnia 1964 r., Dz. U. Nr 16, poz. 93 2 Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dn. 4 II 1994 r. Dz. U. Nr 24, poz. 83 z poz. zm 3 Przyjmuje się, że rozpowszechnienie nie jest tożsame z ustaleniem czy utrwaleniem wizerunku. Faktem jest, że aby doszło do rozpowszechnienia czynność ta zostanie poprzedzona ustaleniem czy utrwaleniem wizerunku, jednakże w sytuacjach gdy następstwem ustalenia bądź utrwalenia wizerunku nie będzie jego rozpowszechnienie pokrzywdzony nie będzie mógł dochodzić ochrony na mocy prawa autorskiego, a jedynie na zasadach ogólnych przewidzianych przez kodeks cywilny. 4 J. Balcarczyk, Prawo do wizerunku i jego komercjalizacja, Warszawa 2009, s. 131 1 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 się drugim stanowiskiem także Sąd Najwyższy6. do tego stanowiska W dobie postępującej komercjalizacji dóbr osobistych wciąż żywy jest problem ochrony tych praw. Szczególnie narażone na naruszenia są osoby powszechnie znane, które wzbudzają ogromne zainteresowanie mediów oraz społeczeństwa, co dodatkowo potęguje pokusę posłużenia się ich wizerunkiem w celu dokonania transferu sympatii z osoby znanej na dany produkt7. Wykorzystywanie dóbr osobistych w celach komercyjnych nie zawsze odbywa w sposób zgodny z prawem. się Pomimo wykształcenia się praktyki zawierania umów o wykorzystanie wizerunku nadal dochodzi do sytuacji, w których osoba zainteresowana dowiaduje się o wykorzystaniu jej dóbr post Tak m.in. A. Pązik, Prawo do wizerunku w obliczu zmian, Prace z prawa własności intelektualnej 2010, z. 107, s. 129; J. Sieńczyło – Chlabicz, Prawo do wizerunku a komercjalizacja dóbr osobistych, Państwo i Prawo 6/2007, s. 19; T. Grzeszak, Reklama a ochrona dóbr osobistych, Przegląd Prawa Handlowego 2/2000, s. 11 6 Zob. wyroki SN: z dn. 3 IX 1998r., I CKN 818/97 OSNC 1999 nr 1, poz. 21, s. 93 oraz z dn. 5 I 2001 r., V CKN 499/00 Legalis. 7 Wizerunek jest tylko jednym z dóbr osobistych, które mogą być wykorzystywane w celach komercyjnych. Ze względu na ramy tego artykułu oraz szczególną regulację prawa autorskiego dotyczącą właśnie wizerunku w dalszej części wywodu poruszony zostanie jedynie problem ochrony przed bezprawnym, gospodarczym wykorzystaniem tego prawa podmiotowego. 5 Strona 58 factum. W tym miejscu warto zwrócić uwagę wymi na regulację art. 81 ust. 2 prawa autorskiego, zadośćuczynienie która wiednim wyłącza obowiązek uzyskania pojawia się wątpliwość, będzie czy zawsze instrumentem odpo- kompensowania zezwolenia na rozpowszechnianie w dwóch powstałej w wyniku naruszenia szkody oraz przypadkach: jeżeli czy powszechnie znanej, dotyczy to której osoby wizerunek w przypadku rozpowszechnienia wizerunku bez zezwolenia osoby zaintere- wykonano w związku z pełnieniem przez nią sowanej funkcji publicznych oraz osoby stanowiącej z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia lub jedynie szczegół całości t.j. zgromadzenia, odszkodowania na zasadach ogólnych. krajobrazu, imprezy masowej. Wyłączenie to nie ma jednak zastosowania do rozpowszechnienia wizerunku w celach czysto komercyjnych8. Problemów może nastręcza dochodzić roszczeń Sąd Najwyższy w głośnym wyroku z dn. 16 kwietnia 2004 r.10 przyznał sławnej aktorce wysokie zadośćuczynienie z tytułu naruszenia prawnych ona jej prawa do wizerunku w postaci rozpowszechniania na okładkach sytuacja, w której dochodzi do wykorzy- oraz stania wizerunku w celach gospodarczych bez powódki bez jej zgody. Aktorka negocjowała uzyskania odpowiedniej zgody9. Nie ulega wcześniej z wydawnictwem warunki umowy wątpliwości, że pokrzywdzonemu przysługi- zezwalającej wać będą środki ochrony przewidziane w art. w 24 par. 1 k.c.: żądanie zaniechania dalszych na brak porozumienia co do wysokości naruszeń, usunięcia skutków tego naruszenia, wynagrodzenia a także złożenia oświadczenia o odpowiedniej i treści i w określonej formie. W przypadku Ponieważ wydawca zdecydował się mimo komercyjnego prawa wszystko wykorzystać wizerunek gwiazdy do wizerunku pokrzywdzony będzie jednak wystąpiła ona do sądu z roszczeniem głównie zainteresowany o korzyści o wykorzystania w charakterze uzyskaniu plakatach na czasopiśmie odwołała reklamowych użycie i zasądzenie jej jedynie zerwała udzieloną wizerunku wizerunku ze względu pertraktacje wcześniej zgodę. zadośćuczynienia. Sąd majątkowym. Najwyższy przystając na żądania powódki Możliwość taką przewidują art. 78 prawa kierował się daleko posuniętym formali- autorskiego zmem. oraz art. 448 w związku Podstawą roszczeń był w tym z art. 24 par. 1 kodeksu cywilnego w postaci przypadku art. 78 ust. 1 prawa autorskiego żądania który zadośćuczynienia pieniężnego. przewiduje jedynie możliwość Ze względu jednak na silne nacechowanie przyznania zadośćuczynienia na wypadek prawa do wizerunku elementami majątko- rozpowszechnienia wizerunku bez wymaganej zgody. Poważne wątpliwości budzi Zob: T. Grzeszak, Reklama…, s. 12 W razie zapłaty umówionego wynagrodzenia zgodnie z art. 81 ust. 1 prawa autorskiego domniemywa się istnienie zezwolenia na rozpowszechnianie wizerunku. 8 9 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 Wyrok SN z dn. 16 IV 2004 r., I CK 495/03 Legalis z glosą T. Grzeszak, Gwiazda na okładce, Glosa 1/2005, s.54 10 Strona 59 jednak przyznanie zadośćuczynienia konsekwentnie uznaje się, ze zadość- w przypadku wystąpienia po stronie aktorki uczynienie ma pełnić przede wszystkim szkody o charakterze majątkowym. Sama funkcję gwiazda jako faktycznego przytoczonego w orzeczeniu finansowych. Sądu Najwyższego z dn. 16 IV 2004 r.14 Czy zatem w tym przypadku można mówić trudno doszukać się wystąpienia krzywdy o wystąpieniu krzywdy po stronie aktorki w rozumieniu cierpień psychicznych i fizy- i to zarówno w ujęciu subiektywnym jak cznych po stronie powódki15. swoją lekceważenie szkodę jej określiła żądań i obiektywnym? I czy w związku z tym zadośćuczynienie powinno stanowić instrument kompensacji szkody o charakterze majątkowym11? Opisany Przychylamy stan faktyczny się Na tle do stanu stanowiska T. Grzeszak, że nie każde naruszenie prawa do wizerunku powinno niejako automatycznie powyżej kompensacyjną13. otwierać możliwość dochodzenia zadośćuczynienia16. Sąd powinien każdo- w sposób wyraźny pokazuje jak przenikają razowo się w po stronie powodowej niezależnie od tego czy do wizerunku przypadku naruszenia charakter prawa majątkowy badać poszkodowany wystąpienie wystąpi z krzywdy roszczeniem jak i niemajątkowy tego prawa. W konse- na podstawie art. 78 ust 1 w zw. z art. 83 kwencji pojawia się problem rekompenso- prawa autorskiego czy art. 448 w zw. wania szkody o charakterze majątkowym z art. 24 k.c. Nie oznacza to także postulatu za odejścia od wzorca pomocą instrumentów kompensowaniu szkody służących niemajątkowej. Podobnie jak A. Szpunar stoimy na stanowisku, że zadośćuczynienie powinno służyć łagodzeniu dolegliwości o charakterze niemajątkowym, ze swej istoty trudnych do oszacowania12. Samo zaś zadość- uczynienie powinno pełnić trojaką funkcję: kompensacyjną, represyjną obiektywnego przy oraz wycho- wawczą, nie wskazane jest jednak tworzenie z instrumentu mającego charakter głównie kompensacyjny środka o charakterze jedynie represyjnym czy wychowawczym. Trzeba mieć przy tym na względzie dotychczasowe stanowisko doktryny oraz judykatury, gdzie Odpowiedzi na te pytania próbuje udzielić także T. Grzeszak, Glosa…, s. 58-68 12 A. Szpunar, Zadośćuczynienie za szkodę niemajątkową, Bydgoszcz 1999, s.71 11 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 A. Szpunar, Zadośćuczynienie…, s. 77 – 80, teoria kompensacyjna znalazła szczególnie jasny wyraz w uchwale pełnego składu Izby Cywilnej SN z dn. 8 XII 1973r., OSNCP 1974, poz. 145. W uzasadnieniu uchwały czytamy, że kompensacyjny charakter zadośćuczynienia, zgodnie z językowym znaczeniem tego terminu ma polegać: „na z natury rzeczy niedoskonałym wynagrodzeniu krzywdy przez zaspokojenie w większym zakresie potrzeb poszkodowanego”. Od osoby odpowiedzialnej za szkodę poszkodowany powinien otrzymać sumę pieniężną „o tyle w danych okolicznościach odpowiednią, ażeby mógł za jej pomocą zatrzeć lub co najmniej złagodzić odczucie krzywdy i odzyskać równowagę psychiczną”. 14 Wyrok SN z dn. 16 IV 2004 r., I CK 495/03 Legalis 15 „O szkodzie niemajątkowej mówimy wówczas, gdy polega ona na wszelkiego rodzaju cierpieniach fizycznych i psychicznych doznanych przez pokrzywdzonego” A. Szpunar, Zadośćuczynienie…, s. 66 16 Przy czym nie wyklucza to naszym zdaniem możliwości dochodzenia odszkodowania na zasadach ogólnych na mocy art. 24 par. 2 k.c. o czym dalej 13 Strona 60 zasądzaniu zadośćuczynienia. Sąd powinien nie kierować się obiektywną oceną konkretnych w sferze jej przeżyć psychicznych19. Mogą okoliczności, a nie subiektywnymi odczucia- to być nawet na tyle silne, ujemne doznania, mi osoby zainteresowanej. Punkt odniesienia że powinny znaczna20. Wydaje się, że zadośćuczynienie stanowić poglądy rozsądnych wywołała wysokość następstwa zadośćuczynienia jest niu jednak wszelkich okoliczności, które interesów osób prywatnych, których wize- w świetle sprawy mogą okazać się decydujące runek nie jest narażony na ingerencję dla stwierdzenia istnienia krzywdy oraz jej w natężenia17. wzorzec powszechnie znanych, a co za tym idzie także obiektywny powinien zostać określony nie w mniejsza jest ich odporność psychiczna sposób na tego typu naruszenia. Rozpowszechnienie zdaniem abstrakcyjny w całkowitym takim głównym stopniu jak ochrony wizerunek wizerunku przeciwnie z uwzględnieniem takich jego zezwolenia może wywołać uczucie krzywdy okoliczności, które mogą wpłynąć na ocenę i powinno zostać zrekompensowane właśnie danej poprzez przyznanie odpowiedniego zadość- Na tle wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 IV 2004r.18 za istotny w celu rozpowszechnienia wysokości ustalenia jej warunków wizerunku należnego oraz wynagrodzenia, pokazuje to w sposób klarowny, że powódka nie czuje się pokrzywdzona samym faktem, że doszło do rozpowszechnienia jej wizerunku, a jedynie tym iż nie otrzymała ona z tego tytułu żadnych korzyści majątkowych. Oczywiście nie oznacza to, że wyklu- bez jej uczynienia. należy uznać fakt podjęcia negocjacji przez aktorkę prywatnej osób oderwaniu od stanu faktycznego, a wręcz sytuacji. osoby środkiem będzie i uczciwie myślących ludzi przy uwzględnie- Naszym także negatywne W związku z odrzuceniem możliwości rekompensowania majątkowym o zapłatę pytanie, szkody za o pomocą zadośćuczynienia czy charakterze powstały w roszczeń nasuwa ten się sposób uszczerbek można wyrównywać przy użyciu innych instrumentów prawnych w tym roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia lub dochodzenia odszkodowania na zasadach ogólnych? czone jest wystąpienie krzywdy u poszkodowanego naruszeniem jego prawa do wizerunku Nie poprzez trudno jego rozpowszechnianie. wyobrazić sobie sytuacje, w których osoba powszechnie znana będzie unikać wykorzystywania jej wizerunku w celach komercyjnych i tego typu narusze- A. Szpunar, Zadośćuczynienie…, s. 91 Wyrok SN z dn. 16 IV 2004 r., I CK 495/03 Legalis 17 18 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 Podobnie A. Pązik, Prawo do wizerunku…, s.133 Można sobie wyobrazić, że tak daleko idące pogwałcenie autonomii jednostki w sytuacji gdy konsekwentnie unikała ona łączenia jej wizerunku z jakimkolwiek dobrem konsumpcyjnym wywoła silne, negatywne emocje takie jak złość, bezsilność czy uczucie skrępowania na skutek powstania nowych, niekiedy także niewygodnych okoliczności utożsamiania jej osoby z daną marką. 19 20 Strona 61 W wyroku z dn. 27 kwietnia 1977r.21 Sąd Najwyższy roszczenia o uzyskanych dopuścił wydanie korzyści stosowanie bezpodstawnie w przypadku do wizerunku24. Roszczenie odszkodo- wawcze odmiennie niż zadośćuczynienia ma o na celu charakterze zrekompensowanie majątkowym. Nie ulega bezprawnego komercyjnego wykorzystania wątpliwości, wizerunku sławnej osoby. Za dopuszczal- wizerunku nością k.c. zezwolenia osoby zainteresowanej będzie Grzeszak. naruszało sferę jej interesów majątkowych. Według autorki wydaniu podlegać powinna Wtedy, gdy nie można mówić o wystąpieniu średnia wartość korzystania z czyjegoś krzywdy po stronie powodowej dochodze-nie wizerunku, stawek stosownego wynagrodzenia powinno mieć rynkowych22. Koncepcja ta mimo swojej miejsce właśnie na podstawie roszczeń atrakcyjności wydaje się nie do przyjęcia odszkodowawczych. Oczywiście skorzysta- ze móc nie z tego środka ochrony będzie się wiązało z dochodzić roszczeń z tytułu bezpodstawnego koniecznością wykazania szkody majątkowej, wzbogacenia trzeba najpierw wskazać normę, związku która konstruowałaby bezwzględny, prawny naruszyciela. zastosowania opowiedziała się również obliczona względów art. 405 T. według teoretycznych, aby obowiązek płacenia wynagrodzenia z tytułu wykorzystania czyjegoś wizerunku, tej zaś nie sposób wyinterpretować w obecnym stanie prawnym. Ponadto z brzmienia art. 81 ust. 1 prawa autorskiego w sposób wyraźny wypływają wnioski o fakultatywnym, a nie obligatoryjnym charakterze takiego wynagrodzenia23. dochodzenia w celu komercyjnym przyczynowego Wątpliwości ustaleniu rozpowszechnienie oraz pojawiają wysokości winy się poniesionej bez przy szkody. W sprawie znanej pod nazwą „Pigwa”25 Sąd Apelacyjny w Krakowie zasądził odszkodowanie w wysokości stosownego wynagrodzenia, jakie powód uzyskałby w razie zawarcia ze sprawcą naruszenia umowy zezwalającej na wykorzystanie wizerunku Należy natomiast pozytywnie ocenić możliwość że szkody i pseudonimu artystycznego. Według odszkodowania J. Sieńczyło – Chlabicz sądy przy ustaleniu z tytułu bezprawnego naruszenia prawa wysokości lucrum cessans mogą uwzględnić Zob wyroki SN: z dn. 27 IV 1977 r. oraz z dn. 16 XII 1977r., opublikowane w zbiorze pod. red. T. Grzeszak, Prawo autorskie w orzecznictwie, Warszawa 1998 22 T. Grzeszak, Glosa…, s. 62 23 Odmiennie T. Grzeszak Glosa… s. 62, autorka stoi na stanowisku, że: „wystarczy wykazanie uzyskania korzyści kosztem zubożonego, czyli kosztem jego prawa wyłącznego posiadającego wartość majątkową.” Za możliwością dochodzenia wynagrodzenia z tytułu rozpowszechnienia wizerunku bez zezwolenia opowiedziała się także J. Sieńczyło – Chlabicz, Prawo do wizerunku…, s. 27 21 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 renomę oraz stopień popularności znanej osobistości. Autorka zwraca także uwagę na możliwość ustalenia tej wartości Zob. wyrok SA w Krakowie z dn. 7 II 1995, I ACr 697/94, Zbiór orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie, Kraków 1999, s. 136 i nast. 25 Zob. wyrok SA w Krakowie z dn. 7 II 1995, I ACr 697/94, Zbiór orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie, Kraków 1999, s. 136 i nast. 24 Strona 62 na podstawie analizy wysokości odszkodo- Prowadzone są także rankingi popularności wań zasądzonych w podobnych sprawach26. oraz sondaże zaufania, które następnie Ustalenie wysokości utraconych korzyści w praktyce może okazać się nie lada wyzwaniem i doprowadzić do krzywdzących wyników. Pierwszy problem pojawia się przy wykorzystywane ewentualnej szkody. Wychodząc przez samych zainteresowanych w celu określenia wysokości wynagrodzenia za wykorzystanie ich wizerunków. określeniu wysokości konkretnej, a nie jedynie są Pomimo widocznych trudności przy ustaleniu wysokości szkody majątkowej, z założenia, że wizerunek osób powszechnie jej określenie nie jest rzeczą niemożliwą, znanych ma określoną wartość rynkową, zapewne wymagałoby to m.in. powołania a tak bez wątpienia jest, powinniśmy określić wyspecjalizowanego biegłego na okoliczność mechanizmy, które pozwoliłby na określenie ustalenia wartości należnego wynagrodzenia. tej Okoliczność ta nie powinna być jednak wysokości. Naszym zdaniem będzie to wypadkowa wielu czynników, w tym usprawiedliwieniem w szczególności tego, jaką dana osoba cieszy ochrony interesów majątkowych za pomocą się sympatią, czy ze względu na prowadzoną środków służących kompensowaniu szkody działalność budzi ona uznanie i szacunek, czy niemajątkowej. została odszkodowanie uznana za autorytet w danej dla poszukiwania Zadośćuczynienie pełnią zgoła oraz odmienną dziedzinie. Niestety wszystkie te wartości funkcję w systemie prawnym i zacieranie mają charakter ocenny, zarówno sympatia granic pomiędzy tymi instytucjami, mimo jak i uznanie społeczeństwa są niemierzalne iż niekiedy nieuniknione jest niepożądane. i Z tych względów stoimy na stanowisku, że nie każda próba ich oszacowania niesie ze sobą ryzyko błędu. Także odniesienie się każde bezprawne do wynagrodzenia, które uzyskiwały osoby do cieszące się podobnym zainteresowaniem kreowało w zamian za użyczenie swojego wizerunku zadośćuczynienia pieniężnego. Nie wyklucza może okazać problematyczne w obliczu to możliwości dochodzenia wynagrodzenia zawierania przez niektórych gwiazdorów na zasadach ogólnych na mocy art. 24 par. 2 kontraktów opiewających na miliony złotych. k.c. wizerunku naruszenie będzie podstawę samo do prawa przez się zasądzenia Z drugiej zaś strony agencje reklamowe oraz specjaliści od PR coraz częściej przygotowują zestawienia określające wartość rynkową wizerunków poszczególnych osób27. J. Sieńczyło – Chlabicz, Prawo do wizerunku…, s. 24-25 27 Między innymi ranking 100 najcenniejszych gwiazd polskiego show-biznesu miesięcznika 26 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 Forbes, który ma realny wpływ na wysokość negocjowanych kontraktów. Strona 63 Międzynarodowe standardy w dziedzinie resocjalizacji niepełnoletnich osób płci żeńskiej Natalia Karpińska Ostatnio swiatowe trendy wskazują karnych dla nieletnich kobiet) w ciągu na wzrost poziomu przestępczosci wsrod ostatnich pięciu lat wykazuje zmianę składu: kobiet, jak i liczby kobiet (w tym nieletnich), jezeli w latach 2006-2007 dla powaznych ktore są skazane na karę pozbawienia i szczegolnie cięzkich przestępstw w zakła- wolnosci i odbywają kary w zakładach dach odbywało wyroki do 35% wycho- karnych. Z drugiej strony - kobiety stanowią wankow, obecnie liczba ta osiągnęła 52%. niewielki więzniow Dlatego kontyngent więzniow składa się penitencjarnych z najbardziej niebezpiecznych, w sensie odsetek wszystkich wsrod systemow na swiecie. Kobiety pozbawione wolnosci społecznym, przestępcow 4. (w tym tez kobiety nieletnie), ktore odbywają Znany jest fakt, ze specyficzne cechy kary w instytucji resocjalizacyjnej stanowią kobiet jako podmiotow wymiaru sprawie- tylko dliwosci 2 do 9 procent skazanych nie są nalezycie rozpoznane, na karę pozbawienia wolnosci w ogole1. Jesli a co za tym idzie - nie są uwzględniane. chodzi o Ukrainę, według danych na dzien Niewielki odsetek nieletnich wsrod kobiet, 07.01.2012, ktore odbywają kary w zakładach karnych nie podana wartosc wynosi 6,11 proc2. umniejsza Na Ukrainie w ostatnich latach, liczba nieletnich kobiet społecznego niebezpie- czenstwa przestępczosci kobiet nieletnich. kary W związku z powyzszym przed administracją pozbawienia wolnosci spadła w 2012 roku edukacji zakładow karnych dla nieletnich z 122 do 93 osob na dzien 06.01.2012 roku, kobiet, jak i przed społeczenstwem w całosci głownie ze względu na liberalizację sankcji powstaje trudne zadanie co do zapewnienia karnych nieletnich3. skutecznosci ich resocjalizacji. Na uwagę Natomiast analiza ilosciowa i jakosciowa zasługuje fakt, ze zgodnie z „Programem składu wychowankow Melitopol (zakładow panstwowej dotyczących odbywających faktu osob modernizacji penitencjarnego Бангкокские правила [Електронний ресурс] Режим доступу: http://ukrprison.org.ua /articles/1299749084,data dostępu: 07.03.2013. 2 О. Букалов, Жінки в місцях позбавлення волі [Електронний ресурс]: http://ukrprison.org. ua/articles/1299749084, data dostępu: 07.03. 2013. 3 Підбиття підсумків роботи у Мелітопольскій виховній колонії: http:// kvs.zp.ua/index2.php?option=com_content&task =view&id=244&pop=1&page=9&Itemid=186 data dostępu: 09.03.2013. 1 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 w systemu latach 2013-2017” priorytetem polityki panstwa w zakresie egzekwowania stworzenie i sankcji warunkow resocjalizacji karnych dla skazanych5. jest poprawy Celem tego Ibidem. Державна пенітенціарна служба України. [Електронний ресурс] Режим доступу : 4 5 Strona 64 artykułu jest przegląd i omowienie przepisow Mając na uwadze powyzsze, uwazam, międzynarodowych dotyczących standardow ze do opracowania wnioskow i zalecen dla w resocjalizacji nieletnich kobiet skazanych organizacji procesu resocjalizacji nieletnich na karę pozbawienia wolnosci. kobiet w zakładach karnych dla nieletnich Zgodnie dowych z wymogami standardow, międzynaro- ochrona bardzo wazne jest dokonanie analizy osob standardow międzynarodowych, problem ich skazanych, nalezy do priorytetowych zadan stosowania w praktyce spotyka się z wielkim resocjalizacji przestępcow. W szczegolnosci, zainteresowaniem zmienione Europejskie Reguły Więzienne kraju. skupiają się na resocjalizacji, a rowniez na indywidualizacji odpowiednim odbywania tego procesu zroznicowaniu kary6. Uchwała nr naukowym w naszym Przez długi czas nie było jednolitego oraz międzynarodowego dokumentu odnoszącego trybow się do nieletnich kobiet, ktory regulowałby 65/223 warunki wykonywania sankcji karnych przyjęta przez Zgromadzenie Ogolne ONZ. i specyfiki procesu resocjalizacji, a więc 21.10.2010 w pkt 15 podkresla potrzebę do nieletnich skazanych kobiet stosowano i znaczenie włączenia strategii resocjalizacji reguły ogolne oparte na międzynarodowych nieletnich przestępcow w polityce panstwa w standardach dziedzinie dla ze skazanymi osobami na karę pozbawienia nieletnich7. W Regulaminie ONZ dotyczącym wolnosci, a mianowicie: Wzorcowe reguły ochrony nieletnich pozbawionych wolnosci, minimalne przyjętego ONZ dotyczące wymiaru sprawiedliwosci wobec na 14.12.1990r. w pkt. 86 stanowi, ze: ... nieletnich (Reguły z Pekinu)9, Wytyczne ważne dla zrozumienia koncepcji resocjali- Organizacji Narodow Zjednoczonych na rzecz zacji zapobiegania jest wymiaru sprawiedliwosci rezolucją to, że 45/113 resocjalizacja z powinna rozpocząć się teoretycznie i w praktyce (Wytyczne od pierwszych dni przebywania skazanych w sprawie prawnych Narodow z o postępowaniu Zjednoczonych przestępczosci Rijadu)10, likwidacji nieletnich Konwencję wszystkich ONZ form w zakładzie karnym8. http://www.kvs.gov.ua/peniten/control/main/u k/index5/ , data dostępu: 25.02.2013. 6 European prison rules (Recommendation No. R(87)3 adopted by the Committee of Ministers,of the Council of Europeon 12 February 1987andExplanatory memorandum Strasbourg 1987: http://www.uncjin.org/Laws/prisrul .htm) , data dostępu 10.03.2013. 7 Резолюція № 65/223 ГА ООН від 21.10.2010 [Електроннийресурс], Режимдоступу : http: //ua-nfo.biz/legal/baseni/ua-rmpghu.htm., data dostępu 10.03.2013. 8 Резолюція № 45/113 ГА ООН від14.12.1990. http://ua-info.biz/legal/baseni/ua-rmpghu. htm., data dostępu: 26.02.2013. Wiedza Prawnicza numer 2/2013 United Nations Standard Minimum Rules for the Administration of Juvenile Justice ( The Beijing Rules) [Електронний ресурс].http://www. un.org/documents/ga/res/40/a40r033.htm., data dostępu 10.03.2013. 10 United Nations Guidelines for the Prevention of Juvenile Delinquency (The Riyadh Guidelines), http://www.un.org/documents/ga/res/45/a45r 112.htm.,data dostępu: 10.03.2013. 9 Strona 65 dyskryminacji kobiet11, Europejskie Reguły zabezpieczenie, Więzienne12, CRC13, itp. wiekowi, maksymalną ochronę norm tego Niedawno, 21 grudnia 2010 ktore odpowiadają ich międzynarodowego standardu skierowaną na r. Zgromadzenie Ogolne ONZ podjęło wazny kategorię krok, ktory pozwoli wziąc pod uwagę te stanowią, ze kobiety w kazdym wieku specyfikę młodych kobiet przy organizacji potrzebują procesu resocjalizacji. Przyjęto międzynaro- specjalnej opieki i ochrony, w związku dowy z dokument Zjednoczonych –„Reguły dotyczące Narodow postępowania z kobietami skazanymi na karę pozbawienia wolnosci dla z i srodkow przestępcow Bangkoku)14. międzynarodowy płci ich kobiet15. szczegolnego Przepisy podejscia fizjologicznymi, oraz emocjonalnymi i innymi funkcjami, ktore są inne niz u męzczyzn. nieizolacyjnych zenskiej” młodych Zasady z Bangkoku składają się (Zasady z czterech częsci, ktore obejmują 70 zasad. Wspomniany dokument W kontekscie badan naukowy przedmiot (Zasady Bangkoku) zainteresowania z stanowią podsekcje w zaden sposob nie zastępują, a jedynie A i B drugiej sekcji regulaminu jaki zawiera uzupełniają dodatkowe standardy traktowania kobiet standardy istniejące traktowania międzynarodowe osob skazanych. nieletnich w zakładach karnych. Dokument Odpowiednio we wczesniejszych uwagach stwierdza, ze normy innych częsci niniejszego do Zasad z Bangkoku argumentuje się, aktu międzynarodowego mają zastosowanie ze z uwagi na brak w międzynarodowej do nieletnich kobiet, pod warunkiem, ze nie praktyce przepisow są one sprzeczne z zasadami opracowanym Konwencji o Prawach Dziecka w częsci dla nieletnich kobiet i poprawiają ich pozycję odnoszącej się do dziewcząt (dzieci płci 16. przestrzegania zenskiej w wieku do 18 lat), powinny one Zgodnie z ukrainskim prawem, nieletni korzystac z dodatkowych funkcji i miec odbywający kary w zakładach karnych, Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women, http://www. childinfo.org/files/fgmc_cedaw.pdf., data dostępu: 10.03.2013. 12 European prisonrules (Recommendation No. R(87)3adopted by the Committee of Ministers,of the Council of Europeon 12 February 1987andExplanatory memorandum Strasbourg 1987: http://www.uncjin.org/Laws/prisrul. htm), data dostępu 10.03.2013. 13 Convention on the Rights of the Child, http://www.hrweb.org/legal/child.html., data dostępu 10.03.2013. 14 United Nations Rules for the Treatment of Women Prisoners and Non-custodial Measures for Women Offenders (The Bangkok Rules) reproduced in E.S.C. Res. 2010/16, Annex, U.N. Doc. E/RES/2010/16 (July 22, 2010). http:// www1.umn.edu/humanrts/instree/res201016.html, data dostępu 10.03.2013. 11 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 po osiągnięciu dorosłosci (18 lat) mogą byc przeniesieni do zakładu młodych, w do konca odbywanej wychowawczego celu konsolidacji dla kary osob wynikow korekty, szkolenia ogolnego lub zawodowego, nie dłuzej jednak niz do dnia osiągnięcia dwudziestu dwoch lat17. Rowniez na skazanych ktorzy skonczyli osiemnascie lat Ibidem. Ibidem. 17 Кримінально-виконавчий кодекс України зі змінами та доповненнями станом на 16.10.2012 рік. [Електронний ресурс] Режим доступу : http://zakon4.rada.gov.ua/laws /show/1129-15, data dostępu 10.03.2013. 15 16 Strona 66 i pozostali w zakładzie dla nieletnich, w rozciągają się umowy odbycia kary, norm wskazując, zywieniowych materialnych skazanych należy przesłać do odbycia kary zycia, ustalone dla nieletnich przestępcow w instytucjach penitencjarnych, które znajdują (art. 148 § 3 ukrainskiego KKW)18. Zatem się w pobliżu miejsca zamieszkania lub działanie podsekcji A i B Zasad z Bangkoku, rehabilitacji ...21. Wskazane jest, aby zwrocic ktore resocjalizacji uwagę, ze nieletnie osoby skazane płci w osrodkach dla nieletnich kobiet obejmuje zenskiej na Ukrainie są trzymane w jednym dorosłe kobiety, ktore zostały w zakładach zakładzie poprawczych wychowawczym i dotyczą warunkow warunkow dla nieletnich w celu Europejskich ze kobiet, lizacji. podtrzymaniu liczba osob płci zenskiej istnienie niewielkiej liczby w co miarę – dla sprzyja ich możliwości, Melitopolskim zakładzie nie Więziennych, nieletnich prawidłowemu relacji społecznych, niwelując w ten sposob proces resocjalizacji. skazanych na karę pozbawienia wolnosci determinuje ... poprawczym konsolidacji poprawnych wynikow i resocjaMała Regułach Rozwiązanie i doprowadzenie sytuacji prawodawstwa ukrain- zakładow karnych dla nich, a w konse- skiego kwencji znaczne odległosci, ktore oddzielają narodowymi normami prawnymi, wymaga skazanych od rodzin i znajomych. Powyzsza funkcjonowania sytuacja nieuchronnie prowadzi do izolacji, osrodkow edukacyjnych resocjalizacji dla co społeczny nieletnich skazanych pozbawienia wolnosci ułatwią zalecenia ktore ma bardzo negatywny i psychologiczny wpływ i utrudnia resocjalizację19. ich na do wskazanej stanu zgodnosci otwartych kobiet z między- regionalnych skazanych na karę Zasady są potrzebne do ich stworzenia, ktore z Bangkoku w przepisie art. 4 wskazują mozemy znalezc w Zasadach z Bangkoku22. na potrzebę odbycia kary, przez kobiety W pkt. 30 danego dokumentu zaleca się i dziewczęta w instytucjach, ktore nie stworzenie otwartych zakładow popraw- są zlokalizowane daleko od ich miejsca czych dla nieletnich. Podany przepis zawiera zamieszkania20. Podkreslenie koniecznosci przepisy dotyczące podstawowych wymogow kierowania osob skazanych na odbywanie w stosunku do instytucji wykonania kary kary w zakładach karnych, ktore znajdują się otwartego blisko ich miejsca zamieszkania, jest zawarte poprawcze - instytucje, w których środki Ibidem. 19 О.Букалов, Жінки в місцях позбавлення волі [Електронний ресурс] Режим доступу :http://ukrprison.org.ua/articles/1299749084, datadostępu 09.03.2013. 20 United Nations Rules for the Treatment of Women Prisoners and Non-custodial Measures for Women Offenders (The Bangkok Rules) reproduced in E.S.C. Res. 2010/16, Annex, U.N. Doc. E/RES/2010/16 (July 22, 2010). http://www1.umn.edu/humanrts/instree/res20 10-16.html, data dostępu 10.03.2013. 18 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 typu: bezpieczeństwa nie ... otwarte są instytucje stosowane lub European prisonrules (Recommendation No. R(87)3adopted by the Committee of Ministers,of the Council of Europeon 12 February 1987andExplanatory memorandumStrasbourg 1987): http://www.uncjin.org/Laws/prisrul. htm.,data dostępu 10.03.2013. 22 United Nations Standard Minimum Rules for the Administration of Juvenile Justice (The Beijing Rules): http://www.un.org/documents/ga/res /40/a40r033.htm., data dostępu 22.03.2013. 21 Strona 67 są ograniczone. Liczba nieletnich powinna być patriarchalnym, co wyklucza neutralnosc. zbliżona zapewni W międzynarodowych dokumentach rowniez resocjalizacji. zaznacza się, ze skazane na karę pozbawienia Otwarte zakłady poprawcze dla nieletnich wolnosci kobiety niezaleznie od wieku, powinny być zdecentralizowane i ułatwić odbywają karę w systemie, ktora został kontakty społeczne więźniów23. Zasada 66 stworzony przez męzczyzn i dla męzczyzn25. Europejskich Reguł Więziennych mowi Zgadzam rowniez, nalezy wykorzystac kazdą O. więzi ze do minimum, indywidualne podejście ze mozliwosc, aby społecznych które w zapewnic skazanego rozwoj Bukalova, ze ktory ukrainskie stanowiskiem słusznie poprawcze zauwaza, instytucje swiatem praktycznie w ogole nie są dostosowane zewnętrznym, jezeli będzie się to przy- do potrzeb kobiet, i dlatego z ich utrzyma- czyniac do osiągnięcia głownego celu - niem i efektywną resocjalizacją związanych resocjalizacji24. jest wiele problemow, z ktorymi stale spotyka Chociaz ze się system więziennictwa się administracja zakładow karnych dla na Ukrainie dzisiaj nie przewiduje zakładow nieletnich otwartych, to one mogą byc skutecznym (Rozporządzenie ONZ 26.4. United Nations srodkiem Standard resocjalizacji, szczegolnie kobiet 26. Minimum Zasady Rules z for Pekinu the w zakresie przywrocenia lub utworzenia Administration of Juvenile Justice - The pozytywnych stosunkow społecznych, oraz Beijing udanej szczegolnej uwagi na młode kobiety, ktore integracji ze Funkcjonowanie społeczenstwem. Rules) wzywa do zwrocenia obiektow otwartych przebywają w zakładach karnych, biorąc pod (zwłaszcza oddzielnych uwagę ich potrzeby i problemy. Dodatkowo dla kobiet) nie pozwoliłoby na izolowanie w wyjasnieniu zasady zaznacza się, ze jego osoby od znajomego dla niej srodowiska mocowanie wiąze się z okolicznosciami, z i e młodym kobietom, ktore są w zakładach dla nieletnich zapewniłoby stworzenie warunkow dla skutecznej resocjalizacji. karnych, poswięca się mniejszą uwagę niz System penitencjarny ma słuzyc jako męzczyznom27. W wyniku tej sytuacji, w celu instrument kontroli społecznej wobec kobiet i męzczyzn. Oczywiste jest jednak, ze w przypadku kary pozbawienia wolnosci płec kobiet i męzczyzn ma w praktyce odmienny wpływ, społeczna kontrola gdyz odbywa wspomniana się na tle Ibidem. European prison rules (Recommendation No. R(87)3adopted by the Committee of Ministers,of the Council of Europeon 12 February 1987 and Explanatory memorandum Strasbourg 1987) http://www.uncjin.org/Laws/prisrul.htm., data dostępu 10.03.2013. 23 24 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 United Nations Rules for the Treatment of Women Prisoners and Non-custodial Measures for Women Offenders (The Bangkok Rules) reproduced in E.S.C. Res. 2010/16, Annex, U.N. Doc. E/RES/2010/16 (July 22, 2010).http: //www1.umn.edu/humanrts/instree/res201016.html , data dostępu 10.03.2013. 26 Букалов О. Жінки в місцях позбавлення волі [Електронний ресурс] Режим доступу :http://ukrprison.org.ua/articles/1299749084, data dostępu 09.03.2013. 27 United Nations Standard Minimum Rules for the Administration of Juvenile Justice (The Beijing Rules) : http://www.un.org/documents /ga/res/40/a40r033.htm., data dostępu 22.03.2013. 25 Strona 68 zorganizowania resocjalizacji ze system zapewnienia elastycznosci kary nieletnich kobiet w zakładach karnych dla w zakładzie karnym dla nieletnich kobiet nieletnich nalezy wziąc pod uwagę przepisy przyczyni się do realizacji indywidualnych międzynarodowych programow stwierdzają, skutecznej ze resocjalizacji standardow, kompleksowy powinien byc ktore program oparty celu indywidualnej kazdej z nich. W zakresie resocjalizacji, w kontekscie zapewnienia pracy skazanych, i uwzględni specyficzne cechy i potrzeby na rozroznieniu płci. W resocjalizacji z odpowiedniej kazdą skazaną płci waznym prawem jest artykuł 28 Zasad ONZ dotyczących traktowania i w celu jej resocjalizacji i udanej reintegracji kobiet w społeczenstwie – nalezy brac pod uwagę wolnosci i kar dla kobiet przestępcow nie perspektywę płci; jest to niezbędny wskaznik związanych przy opracowywaniu przez administrację wskazując, ze kobiety nieletnie mają miec metod dostęp klasyfikacji skazanych nieletnich odbywających z do karę pozbawienia pozbawieniem programow i wolnosci, usług, ktore kobiet w zakładach karnych (art. 11, art. 16, uwzględniają ich kategorię wiekową oraz Zasady z Bangkoku)28. Uwzględnianie aspektu płec. Przepisy tej samej reguły, wskazują płci w resocjalizacji nieletnich kobiet polega na potrzebę przejscia przez młode kobiety, na zapewnieniu systemu elastycznosci kary - podczas przebywania w zakładach karnych jak wskazano w pkt. 2 art. 42 Zasad dla nieletnich kobiet, edukacji na temat z Bangkoku - ... sposób wykonania kary ochrony zdrowia kobiet31. powinien być wystarczająco elastyczny...29. W aspekcie płci w procesie Pojęcie elastycznosci systemu objawia się resocjalizacji nieletnich kobiet w zakładach w innym międzynarodowym dokumencie karnych prawnym Regułach zdaniem, kluczowym jest zapis zawarty Więziennych, ktore stanowią, ze: Elastyczny w Zasadach z Pekinu dotyczący ochrony system jest progresywny i obejmuje udział nieletnich w skazanej w pkt. 36 wskazuje się na koniecznosc i wspólnoty30. W oparciu o powyzsze, uwazam, nadania prawa do korzystania z własnej – resocjalizacji Europejskich rodziny osoby dla w osob młodocianych, zakładzie karnym, moim gdzie odziezy32. Europejskie Reguły Więzienne United Nations Rules for the Treatment of Women Prisoners and Non-custodial Measures for Women Offenders (The Bangkok Rules) reproduced in E.S.C. Res. 2010/16, Annex, U.N. Doc. E/RES/2010/16 (July 22, 2010). http://www1.umn.edu/humanrts/instree/res20 10-16.html, data dostępu 10.03.2013. 29 Ibidem. 30 European prison rules (Recommendation No. R(87)3 adopted by the Committee of Ministers, of the Council of Europe on 12 February 1987 and Explanatory memorandum Strasbourg 1987): http://www.uncjin.org/Laws/prisrul.htm., data dostępu 10.03.2013. 28 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 w nowym wydaniu rowniez stwierdzają, United Nations Rules for the Treatment of Women Prisoners and Non-custodial Measures for Women Offenders (The Bangkok Rules) reproduced in E.S.C. Res. 2010/16, Annex, U.N. Doc. E/RES/2010/16 (July 22, 2010). http:// www1.umn.edu/humanrts/instree/res201016.html ,data dostępu 10.03.2013. 32 United Nations Standard Minimum Rules for the Administration of Juvenile Justice (The Beijing Rules): http://www.un.org/documents /ga/res/40/a40r033.htm., data dostępu 10.03.2013. 31 Strona 69 ze w związku z resocjalizacją pozwolenie w procesie resocjalizacji nieletnich kobiet, na noszenie własnego ubrania, szczegolnie z w odniesieniu do kobiet, jest bardzo wazne fizycznych i osobowosci jednostki skazanej, dla procesu ich resocjalizacji33. stworzenie otwartych zakładow karnych, Zasady z Bangkoku stawiają uwzględnieniem szczegolnych potrzeb itp.). odpowiednie wymagania i do pracownikow Analiza międzynarodowych zakładow karnych dla nieletnich kobiet, prawnych w ktorych odbywają kary kobiety nieletnie nieletnich i pełnoletnie34. Zgodnie z pkt. 29 poziom u podstaw społecznosci uniwersalna idea profesjonalnego szkolenia kadry zakładow humanitaryzmu karnych dla nieletnich kobiet powinien w zmianie w orientacji krajowych systemow pozwolic im na odpowiednim poziomie wziąc prawnych pod uwagę szczegolne potrzeby tej kategorii do skazanych przy ich resocjalizacji i wsparcie te będą sprzyjac osiąganiu zgodnosci prawa w tworzeniu warunkow krajowego z międzynarodowymi standar- i rehabilitacji35. zakładow dami w zakresie resocjalizacji, w szczegol- bezpiecznych Na personel dotyczących norm kobiet z podejscia sugeruje, powinna ze przejawiac podejscia się represyjnego resocjalizacyjnego. w pierwszej kolejnosci odpowiedzialnosc za do resocjalizacji nieletnich kobiet. Dlatego rozwoj polityki i strategii leczenia i pomocy wazne dla osob skazanych płci zenskiej36. resocjalizacji nieletnich kobiet skazanych wskazanych powyzej jest, aby tworzenia Procesy nosci przyczyn zakresie leząca karnych dla nieletnich kobiet nakłada się tez Z w resocjalizacji warunkow pamiętac, ze celem na karę pozbawienia wolnosci powinny międzynarodowe standardy w dziedzinie zostac resocjalizacji nieletnich kobiet wyznaczają i polityki w zgodzie z międzynarodowymi szereg standardami. przepisow, ktore są niezbędne opracowane konkretne strategie do organizacji ich resocjalizacji w zakładach karnych wolnosci (orientacji skazanych kary Bibliografia: pozbawienia powracających 1. Бангкокские правила [Електроннии ресурс] do społeczenstwa, empatycznego podejscia Режим доступу : http://ukrprison.org.ua/ European prison rules (Recommendation No. R(87)3 adopted by the Committee of Ministers,of the Council of Europe on 12 February 1987 and Explanatory memorandum Strasbourg 1987): http://www.uncjin.org/Laws/prisrul.htm., data dostępu 10.03.2013. 34 United Nations Rules for the Treatment of Women Prisoners and Non-custodial Measures for Women Offenders (The Bangkok Rules) reproduced in E.S.C. Res. 2010/16, Annex, U.N. Doc. E/RES/2010/16 (July 22, 2010). http: //www1.umn.edu/humanrts/instree/res201016.html, data dostępu 10.03.2013. 35 Ibidem. 36 Ibidem. 33 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 articles/1299749084 2. Букалов О. позбавлення ресурс] Жінки волі Режим в місцях [Електроннии доступу : http://ukrprison.org.ua/articles/12997 49084 3. Підбиття підсумків Мелітопольскіи роботи виховніи у колонії. Strona 70 [Електроннии 4. http://kvs Committee of Ministers,of the Council .zp.ua/index2.php?option=com_content of Europe on 12 February 1987 and &task=view&id=244&pop=1&page=9& Explanatory memorandum Strasbourg Itemid=186 1987: Державна ресурс] пенітенціарна gov.ua/peniten/control/main/uk/inde l. 12. Кримінально-виконавчии United Nations Rules for the Treatment кодекс of Women Prisoners and Non-custodial України зі змінами та доповненнями Measures for Women Offenders (The станом Bangkok Rules) reproduced in E.S.C. на 16.10.2012 ресурс]. – рік. Режим доступу Res. : 2010/16, Annex, E/RES/2010/16 (July U.N. 22, Doc. 2010). http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/ http://www1.umn.edu/ 1129-15 humanrts/instree/res2010-16.html. Резолюція № 65/223 від. 21.10.2010 [Електроннии доступу: ресурс]. – Режим http://ua-info.biz/legal /baseni/ua-rmpghu.htm 7. Convention on the Rights of the Child, http://www.hrweb.org/legal/child.htm [Електроннии 6. 11. Режим доступу : http://www.kvs. x5/ 5. /prisrul.htm служба України. [Електроннии ресурс]/ – http://www.uncjin.org/Laws resocjalizacji niepełnoletnich osób płci żeńskiej Резолюція № 45/113 ГА ООН 14.12.1990. Międzynarodowe standardy w dziedzinie від http://ua-info.biz/legal/ Streszczenie W artykule dokonano przeglądu przepisow baseni/ua-rmpghu.htm. międzynarodowych norm ustanowionych dla 8. United Nations Guidelines for the Prevention of Juvenile Delinquency (The Riyadh Guidelines), http:// www.un.org/documents/ga/res/45/a4 5r112.htm. 9. resocjalizacji nieletnich kobiet skazanych na karę pozbawienia rozpatrzono, wolnosci. w Oddzielnie odniesieniu do tej sytuacji, Wzorcowe Reguły Minimalne ONZ dotyczące Wymiaru Sprawiedliwosci Convention on the Elimination of All Wobec Nieletnich (Reguły z Pekinu), Euro- Forms pejskie Reguły Więzienne, Reguły Narodow Women, of Discrimination against http://www.childinfo.org /files/fgmc_cedaw.pdf. Zjednoczonych dotyczące Postępowania z Kobietami odbywającymi Karę Pozbawienia Wolnosci i Srodkow Nieizolacyjnych 10. European prison rules (Recommen- dla Kobiet-Przestępcow (Zasady Bangkoku) dation No. R(87)3 adopted by the i innych. Wiedza Prawnicza numer 2/2013 Strona 71 Słowa kluczowe: kobiety nieletnie, Keywords: juvenile females, re-socialization, resocjalizacja, zakład karny, międzynaro- educational colony, international standards dowe standardy postępowania z osobami for the treatment of convicted persons, skazanymi. gender resocialization. International standards in resociali-zation of juvenile females Natalia Karpińska, doktorant Summary Wydziału Kryminalno-Prawnego Lwowskiej In this article the author reviews principals of Panstwowej Akademii Spraw Wewnę-trznych, international kieruje standards concerning Laboratorium Systematyza-cji women Prawodawstwa Katedry Prawa Konstytu- sentenced to imprisonment. In particular cyjnego, Administracyjnego i Finansowego United Nations Rules for the Treatment Wydziału of Women Prisoners and Non-custodial Uniwersytetu Measures for Women Offenders (The Bangkok Ukrainki. resocialization of under age Prawa Wschodnioeuropejskiego Narodowego imienia Lesi Rules) and others are being observed. Wiedza Prawnicza numer 2/2013 Strona 72 Doskonalenie systemu odbywania kary przez skazanych recydywistów w zakładach karnych o maksymalnym poziomie bezpieczeństwa Julia Stepanova Wstęp Poczynając od lat 90. XX wieku realizowana jest systemu w procesie odbywania kary wskazać trzeba Decydującym przestrzeganie w stosunku do recydywistów etapem na tej drodze było przyjęcie 11 lipca zasad indywidualizacji oraz dyferencjacji 2003 roku przez Radę Najwyższą Ukrainy podczas odbywania kary. Jak pokazuje Kodeksu Karnego Wykonawczego1, który praktyka, nabył mocy prawnej 1 stycznia 2004 roku. recydywiści Zamieniono w nim zakłady karne o ogólnym, pozbawienia wolności na pewien okres lub podwyższonym, dożywotniego więziennictwa reforma Spośród trudności, mających miejsce Ukrainy. ostrym i szczególnym w większości otrzymują przypadków karę w pozbawienia postaci wolności. rygorze na zakłady karne o minimalnym, W niniejszym artykule spróbuję przeanali- średnim oraz maksymalnym poziomach zować kwestie, wynikające w procesie bezpieczeństwa. Jednak czy taka zmiana odbywania kary przez skazanych recydy- doprowadziła do polepszenia skuteczności wistów w zakładach karnych o maksy- systemu odbywania kary, czy też była malnym poziomie bezpieczeństwa. to tylko formalność dokonana celem zademonstrowania prób Ukrainy dochodzenia do standardów europejskich w tej dziedzinie działalności państwowej? Jako aspekt pozytywny można podkreślić to, że krok ten wskazuje jako cele główne systemu ścigania zapobieganie, zarówno o charakterze ogólnym, jak i specjalnym, a w nie karę. Aktywnie zaczęto działać kierunku doskonalenia prawnego zabezpieczenia działalności zakładów karnych, unowocześniania ich, polepszenia warunków bytowych skazanych. Problemami Wiedza Prawnicza numer 2/2013 kary, organizacji oraz podwyższenia skuteczności działalności organów i zakładów systemu więziennictwa uczonych, a zajmowało wśród nich się W. niemało Badyra, A. Hel, T. Denisowa, O. Dżuża, O. Kołb, W. Kondratiszyna, W. Pietkow, A. Stepaniuk, N. Struczkow, T. Telefanko, I. Jakowiec, M. Jacyszyn i inni. Jednak na niedostatecznym poziomie zbadane są problemy odbywania kary przez skazanych recydywistów w zakładach karnych o różnych poziomach bezpieczeństwa. Celem Кримінально-виконавчий кодекс України: чинне законодавство зі змінами та допов. на 01 вересня 2012 року: (Відповідає офіц. текстові), Alerta 2012. – 80 с. 1 odbywania niniejszego opracowania jest określenie kierunków doskonalenia systemu odbywania kary w postaci pozbawienia Strona 73 wolności na pewien okres przez skazanych inne czynności, przestrzegając przy tym recydywistów zasad w zakładach karnych o maksymalnym poziomie bezpieczeństwa. nieodwracalności odbycia kary, praworządności, sprawiedliwości, humanizmu, demokratyzmu, równości skazanych Część zasadnicza wobec prawa, obopólnej odpowiedzialności Zgodnie ze słowami O. Jakowlewa, państwa i skazanego, dyferencjacji oraz się, indywidualizacji odbywania kary, racjonal- że są to „realia prawa karnego”. Jest w tym nego zastosowania środków przymusu oraz sformułowaniu zgodnego z prawem stymulowania zachowy- o odbywaniu kary czasem jakaś mówi część prawdy. Rzeczywiście, w jaki sposób by nie dokonano wania procesu dochodzenia oraz procesu sądowego z wychowawczym wpływem, uczestniczenia w związku z przestępstwem, realne wyniki instytucji społecznych w przewidzianych tych wysiłków zależne są od skuteczności prawem wypadkach w działalności organów takiego i instytucji służby więziennictwa (art. 5 wpływu zostanie przez na przestępcę, sąd który zastosowany. i sposób jej wykonania w znacznym stopniu decyduje o skuteczności wszystkich poprzednich aktów zastosowania zarówno karnych, jak i karno-procesowych przepisów.2 Zgodnie z art. 4 ukraińskiego KKW, podstawą do odbycia kary jest wyrok sądu, który nabrał mocy prawnej, inne decyzje sądowe, jak również ustawa o amnestii oraz akt łaski. Tylko na podstawie istniejącego, mającego moc prawną wyroku, organy właściwe w sprawach odbywania kary, mogą stosować skazanych, łączenia kary ukraińskiego KKW). W przypadku kary w postaci pozbawienia wolności na pewien okres, właśnie tryb się Stosownie terminu „wykonanie kary” w źródłach doktrynalnych do dziś odzwierciedla różnorodne, niekiedy spolaryzowane poglądy oraz podejścia.4 W szczególności, S. Fareniuk, uważając, że używane przez ustawodawcę terminy „wykonanie” i „odbywanie” kary są synonimami, pod pojęciem wykonania kary przepisami prawa rozumie uregulowany karno-wykonawczego tryb zastosowania kary – zespołu ograniczeń praw i swobód ukaranego.5 B. Utiewski utożsamiał pojęcie „wykonanie kary” w stosunku do osoby odpowiednie środki przymusu oraz dokonywać innych czynności związanych z wykonaniem wyroku.3 Podmioty zajmujące się wykonaniem kary powinny stosować te środki i wykonywać А. М. Яковлев, Борьба с рецидивной преступностью,Moskwa 1964, s. 159. 3 А. Х. Степанюк, І. С. Яковець, Кримінальновиконавчий кодекс України: науковопрактичний коментар, red. А. Х. Степанюк,Charków 2005, s. 16. 2 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 О. Г. Колб, З. В. Журавська, Про зміст мети покарання згідно чинного кримінального законодавства; Кримінальний кодекс України 2001,проблеми застосування і перспективи удосконалення; Матеріали міжнародної науково-практичної конференції 13-15 квітня 2007 р.: Уcz. 2. Lwów, Львівський державний університет внутрішніх справ, 2007, cz.1., s. 187. 5 С. Я. Фаренюк, Пенітенціарні засади проекту Кримінально-виконавчого кодексу України; Проблеми пенітенціарної теорії і практики. Бюлетень Київського інституту внутрішніх справ,Kijów 1996, nr 1, s. 28 4 Strona 74 z „wykonaniem wyroku” .6 A. Stepaniuk warunków przestrzega, by nie utożsamiać tych dwóch pracy oraz szkolenia skazanych, jak również pojęć. Wykonanie kary – pisze uczony – działalność wychowawcza wśród odbywają- to działania upoważnionych przez państwo cych karę. organów, odbywające się zgodnie z wyrokami. Wykonanie wyroku – jest to etap procesu karnego, charakterystyczną dla jest którego cechą działalność sądu w zakresie przekazania wyroku do wykonania oraz kontrola sądowa nad odbywaniem kary.7 odbywania kary, organizacji W stosunku do zakładów karnych stosuje się podział uwzględniający poziom rygoru oraz charakter środków wpływu na skazanych, z pomocą których realizowana jest kara. Zależy niebezpieczeństwa to osób, od stopnia skazanych na pozbawienie wolności oraz popełnionych O. Kołb oraz Z. Żurawska podkreślają, przez nie przestępstw. Kodeks Karny że pojęcie „odbywanie kary”, „realizacja Wykonawczy Ukrainy określa trzy rodzaj kary”, „wykonanie właściwych karze ograni- e zakładów karnych: zakłady o minimal- czeń praw” często w źródłach naukowych nym, wykorzystywane są jako synonimy.8 Można poziomach bezpieczeństwa (art.18 ukraiń- się zgodzić z tymi uczonymi, iż powyższe skiego terminy rzeczywiście warto rozpatrywać kierowane są do zakładu o takim lub innym jako synonimy, a ich dalsze używanie poziomie w zasadzie zależy od aspektu rozpatrywania są zarówno w artykule 18 KKW „Zakłady działalności instytucji systemu więzienni- karne”, jak i w pkt 2.5.1. Instrukcji odnośnie ctwa. Co się zaś tyczy treści pojęcia trybu „wykonanie kary w postaci pozbawienia przeniesienia w celu odbywania kary osób, wolności”, biorąc pod uwagę strukturę skazanych na pozbawienie wolności.9 rozdziału III Kodeksu Karnego Wykonawczego „Wykonanie kary w postaci pozbawienia wolności”, możemy powiedzieć, że jest to działalność kompleksowa karno-wykonawczych o instytucji charakterze zamkniętym (zakłady karne), polegająca na zastosowaniu odpowiedniego rygoru, stworzeniu i zabezpieczeniu należytych Б. С. Утевский, Воспоминания юриста: из неопубликованного. Moskwa 1989, s. 18. 7 А. Х. Степанюк, І. С. Яковець, Кримінальновиконавчий кодекс України: науковопрактичний коментар …, s. 6. 8 О. Г. Колб, З. В. Журавська, Про зміст мети покарання …,s. 188. 6 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 średnim KKW). oraz maksymalnym Kategorie osób, bezpieczeństwa rozmieszczenia, które określone przydziału oraz Na Ukrainie funkcjonuje 9 zakładów karnych o maksymalnym poziomie bezpieczeństwa, w których wedle stanu na dzień 1 lutego 2013 roku znajdowało się 4.326 skazanych.10 Przebywają w nich Інструкція Про порядок розподілу, направлення та переведення для відбування покарання осіб, засуджених до позбавлення волі, затверджена Наказом Міністерства юстиції України № 222/5 від 08.02.2012 р., http://zakon3.rada.gov.ua/laws /show/z0213-12. (stanna 1 lutego 2013 r.) 10 Загальна характеристика Державної Кримінально-виконавчої служби України (stanna 1 lutego 2013 r.), Державна пенітенціарна служба України, 9 Strona 75 wyłącznie mężczyźni (kobiety przetrzymy- przestępstw.11 Dokonując resocjalizującego wane są w zakładach karnych o minimalnym wpływu na odbywających karę pozbawienia i bezpieczeństwa) wolności niezbędnym jest branie pod uwagę skazani na karę dożywotniego pozbawienia penitencjarnej recydywy, ponieważ świadczy wolności: ci, dla których karę śmierci ona o pewnych osobliwościach osób, które zamieniono dożywotniego się jej dopuściły. Osobowość ich – podkreśla pozbawienia wolności; ci, dla których karę to A. Zakaluk – z jednej strony, sięgnęła śmierci lub karę dożywotniego pozbawienia granicznego poziomu wolności zamieniono w wyniku ułaskawienia społecznego, mając albo amnestii, na karę pozbawienia wolności na na utrudnień średnim poziomach na pewien karę okres; mężczyźni, skazani środowisko, niebezpieczeństwa skuteczny pomimo stworzonych wpływ istniejących przez rygor za popełnienie szczególnie okrutnego umyśl- pozbawienia wolności. Z drugiej strony nego osobowość ta i uwarunkowane przez nią za przestępstwa; popełnienie osoby, zachowania oraz przestępstwa lub szczególnie okrutnego codziennych tych umyślnego przestępstwa podczas odbywania są kary pozbawienia wolności oraz mężczyźni kryminalnego zakładu karnego, co powoduje przeniesieni z zakładów o średnim poziomie chęć bezpieczeństwa. za wszelką cenę, w tym i poprzez właściwe Spośród można okrutnego skazane wymienionych wyróżnić zdecydowanie ma tylko umyślnego kategorii jedną, charakter osób zależne „przystosowania z od się” stosunków otoczeniem środowiska do niego temu środowisku czyny przestępcze.12 która recydywy. mocno formy Pewne kategorie osób, skazanych wcześniej za popełnienie przestępstw, Należą do niej osoby, które popełniły przebywają również w zakładach karnych przestępstwo kary o średnim poziomie bezpieczeństwa. Warto tzn. tu podkreślić, że zakłady karne o średnim popełniły penitencjarną recydywę. Pozostali poziomie bezpieczeństwa dzielą się na dwa skazani, którzy trafiają do zakładu karnego rodzaje – te, w których przetrzymywani o maksymalnym poziomie bezpieczeństwa, są skazani po raz pierwszy oraz te, gdzie mogą być skazanymi po raz pierwszy, jak odbywają karę skazani wielokrotnie. Podział również i recydywistami. taki rozwiązuje problem zabezpieczenia w postaci podczas pozbawienia Średnio karnych odbywania corocznie rejestrowanych wolności, w jest zakładach do 400. http://www.kvs.gov.ua/peniten/control/ main/uk/publish/article/628075. (stanna lutego 2013 r.) Wiedza Prawnicza numer 2/2013 1 oddzielnego przetrzymywania tych kategorii І. М. Даньшин, В. В. Голіна iin.., Кримінологія: Загальна та Особлива частини: підручник;red. В. В. Голіни,Charków 2009, wydanie drugie uzupełnione i zaktualizowane, s. 199. 12 А.П.Закалюк, Курс сучасної української кримінології: теорія і практика, tom 2: Кримінологічна характеристика та запобігання вчиненню окремих видів злочинів, Kijów 2007, s. 595. 11 Strona 76 skazanych. Na Ukrainie funkcjonuje 76 w zakładach karnych o maksymalnym zakładów karnych o średnim poziomie poziomie bezpieczeństwa (zaledwie 4% bezpieczeństwa, w tym 35 zakładów dla całkowitej liczby skazanych na pozbawienie skazanych po raz pierwszy, w których wolności na czas ograniczony i na dożywo- odbywa karę 37.001 skazanych, 41 zakładów cie), podział taki wydaje się być nieracjo- dla skazanych więcej niż jeden raz, gdzie nalny przetrzymywanych jest 43.227 osób13 (39% ekonomicznych. Inny kierunek to tworzenie ogólnej ilości osób skazanych na karę wewnątrz zakładu karnego każdej z trzech, pozbawienia wolności na pewien okres lub wymienionych w art. 18 KKW, kategorii na dożywocie). Nie ma natomiast takiego dwóch podziału na rodzaje w zakładach karnych przetrzymywania skazanych po raz pierwszy o maksymalnym poziomie bezpieczeństwa. oraz odbywających karę po raz kolejny. przede rodzajów Dlatego też, chociaż art. 92 ukraińskiego KKW przewiduje oddzielne odbywanie kary przez skazanych po raz pierwszy oraz przez osoby, które wcześniej odbywały już karę w postaci pozbawienia wolności, cechą charakterystyczną jest, w zakładach karnych o maksymalnym poziomie bezpieczeństwa, permanentne nieprzestrzeganie wymienionego kryterium, przede wszystkim w związku z ich przepełnieniem. Zwracam uwagę na to, że kryterium to ma na celu przede wszystkim ochronę skazanych po raz pierwszy przed negatywnym wpływem osób, mających już doświadczenia przebywania wszystkim ze względów oddziałów - dla W zakładach karnych o maksymalnym poziomie bezpieczeństwa istnieją obecnie trzy oddziały, które są od siebie odizolowane: 1) oddział kwarantanny, diagnostyki i przydziału; 2) resocjalizacji; 3) wzmocnionej kontroli. W odróżnieniu od zakładów o minimalnym i średnim poziomie bezpieczeństwa, nie ma tu oddziału rehabilitacji socjalnej. Skazani przetrzymywani są w warunkach surowej izolacji w pomieszczeniach dwóch rodzajów: 1) pomieszczeniach mieszkalnych oraz 2) w celach. w miejscach pozbawienia wolności oraz W Zasadach wewnętrznego regula- w swojej większości będących nosicielami minu kryminalnej subkultury. że w zakładach karnych o maksymalnym Jednym z kierunków rozwiązania tego problemu jest utworzenie dwóch rodzajów zakładów karnych o maksymalnym poziomie bezpieczeństwa: dla skazanych po raz pierwszy oraz odbywających karę po raz kolejny. Jednak, biorąc pod uwagę niewielką ilość osób, przetrzymywanych 13 Загальна характеристика … . Wiedza Prawnicza numer 2/2013 zakładów karnych14 określono, poziomie bezpieczeństwa z przetrzymywaniem w celach, na terytorium, gdzie znajdują się te cele, umieszczane są: izolator dyscyplinarny, jednoosobowa cela, cele dla Правила внутрішнього розпорядку установ виконання покарань, затверджені Наказом Державного департаменту України з питань виконання покарань № 275 від 25.12.2003 р., http://zakon3.rada.gov.ua/laws/show/z127703. (stanna 1 lutego 2013 r.) 14 Strona 77 pracy skazanych, karcer. Obok tych Na oddziale kwarantanny, diagnostyki pomieszczeń urządzane są placyki spacero- i przydziału oraz oddziale resocjalizacji we dla skazanych odbywających dożywocie. skazani przetrzymywani są w pomieszcze- Skazani spacerowania niach mieszkalnych. Natomiast na oddziale w ciągu jednej godziny. Drzwi łaźni oraz wzmocnionej kontroli w zakładach karnych placyków posiadać o maksymalnym poziomie bezpieczeństwa okienka dla zdejmowania oraz zakładania skazani rozmieszczani są w celach (pkt 16 na ręce skazanych kajdanek. Na placykach Zasad). Należy stwierdzić, że powołując zamontowane poręcze w zakładach karnych oddziały, ustawodawca i poprzeczka. W części, gdzie znajdują się pragnął podnieść skuteczność wykonania cele urządzane są specjalne odizolowane kary pomieszczenia dla prowadzenia ze skazany- na mi oraz kategorie. Dodajmy do tego, że taki schemat psychologicznej, umożliwienia skorzystania oddziałów strukturalnych zakładów karnych z zamkniętego mają możliwość spacerowych pracy są muszą gimnastyczne socjalno-wychowawczej telefonu, możliwości widzenia poprzez oddzielne, rozdzielenie stosunkowo typu daje skazanych jednorodne możliwość z adwokatem i innymi osobami, jak również administracji zakładu zmiany warunków pokój przyjęć osobistych (pkt 8 Zasad). odbywania kary pozbawienia wolności przez Osoby, odbywające karę w pomieszczeniach mieszkalnych zakładów karnych o maksymalnym poziomie bezpieczeństwa rozmieszczane są w wieloosobowych pokojach sypialnych. Każdy skazany posiada indywidualne przydziela miejsce mu sypialne, kierownik które oddziału i na którym umieszczona jest tabliczka skazanych. Takiego typu zmiana warunków przetrzymywania w zależności od zachowywania się skazanych – to nic innego, jak tak zwany postępowy system wykonania kary, pod którym w literaturze naukowej rozumie się pewien ogół prawnych i psychologicznopedagogicznych środków wpływu na skazanych.16 z nazwiskiem i inicjałem imienia skazanego. Oprócz pokoi sypialnych, każdym karnym właściwie kilku różnych typów oddziale jest gabinet kierownika oddziału rygoru (na różnych oddziałach zakładu) (wychowawcy), pokoje pracy wychowaw- w zdecydowany sposób zmienia ogólny czej, pomieszczenia dla przechowywania charakter zakładu. W ten sposób zróżnico- rzeczy miejsca wanie warunków odbywania kary w postaci dla suszenia odzieży i obuwia, pomieszczenia pozbawienia wolności odbywa się nie tylko dla spożywania posiłków oraz przechowy- według osobistych na Wprowadzenie w jednym zakładzie skazanych, wania artykułów spożywczych z lodówkami, sanitariaty (pkt 11 Zasad).15 15 Правила внутрішнього розпорядку … . Wiedza Prawnicza numer 2/2013 rodzajów zakładów karnych О. С. Четвертикова, Індивідуалізація виконання покарання: вторинна класифікація засуджених до позбавлення волі; Питання боротьби зі злочинністю. Збірник наук. праць.edycja 12, red. gł. Ю. В. Баулін, Charków 2006, s. 249. 16 Strona 78 (o minimalnym, średnim i maksymalnym Po pierwsze, cz.4 art.94 KKW określa, poziomie bezpieczeństwa), ale w jeszcze że większym samego (tzn. w celach) przetrzymywani są skazani, zakładu karnego. Oprócz tego, warunki którzy podczas przebywania na oddziale odbywania kary zależą w dużym stopniu kwarantanny, od samego skazanego, tzn. przede wszystkim wykazali wysoki poziom zaburzeń socjalno- od jego zachowania zależeć będzie w jakich pedagogicznych oraz skłonności do niezgod- warunkach skazany odbywał będzie karę nych z prawem zachowań, jak również w zakładzie karnym. Z cel do pomieszczeń skazani, mieszkalnych do stopniu więźniowie, wewnątrz mogą którzy być przeniesieni weszli na drogę polepszenia swego zachowania oraz odbyli na sąd kary (cz.1 art.101 KKW). I na odwrót, skazani, którzy notorycznie łamią regulamin zakładu karnego, mogą zostać przeniesieni z pomieszczenia mieszkalnego do celi (cz.3 art.101 KKW). Taka możliwość wyboru wariantów warunków odbywania kary mówi nam o wychowawczym charakterze danego przepisu prawnego i daje w ręce administracji zakładu karnego potężny środek wpływu wychowawczego na skazanych. Warto jednak podkreślić, że w zakładach karnych o maksymalnym poziomie bezpieczeństwa terytorium oddziału wzmocnionej kontroli oraz terytorium cel pokrywają się (ponieważ w pkt 16 Zasad określono, że na oddziałach wzmocnionej kontroli zakładów karnych o maksymalnym poziomie bezpieczeństwa skazani rozmieszczani są w celach). Dojść można do wniosku, że istnieją dwie działające równolegle normy określające, jakie kategorie skazani przetrzymywane są w celach. Wiedza Prawnicza numer 2/2013 wzmocnionej diagnostyki nie zachowania i kontroli przydziału przejawiający samoczynnego i gotowości socjalnie przeniesieni prawego z innych oddziałów. faktycznie nie mniej niż połowę orzeczonej przez oddziale Po drugie, art. 140 KKW Ukrainy określa, że w celach (a więc na oddziale wzmocnionej kontroli) są przetrzymywane osoby, skazane na karę w postaci dożywocia, osoby, którym karę śmierci zmieniono na dożywocie, osoby skazane za szczególnie ciężkie umyślne przestępstwa, osoby skazane za popełnienie umyślnego ciężkiego lub szczególnie podczas ciężkiego odbywania kary przestępstwa w postaci pozbawienia wolności itd. (lista czynów jest długa i nie będzie przytaczana w tym miejscu w całości). Skazani ci kierowani są bezwarunkowo z oddziału kwarantanny, diagnostyki i przydziału na oddział wzmocnionej kontroli i dalej, bez względu na to jak pozytywnym byłoby ich zachowanie, są pozbawieni możliwości przeniesienia ich na oddział resocjalizacji. W taki sposób niweczone są podstawowe funkcje systemu rozdzielania skazanych, wprowadzonego powołaniem do życia w zakładach karnych ww. oddziałów. Jest sprawą oczywistą, że warunki Strona 79 odbywania kary na oddziale wzmocnionej odnoszeniu się z uprzedzeniem do otoczenia; kontroli są cięższe niż warunki na innych 8) oddziałach. Skazani, przetrzymywani i in.18 W większości wypadków stosowana na nie prawa jest z oddziale, pomieszczeń mają mieszkalnych wyjścia lub cel, wysokiej kryminogennej praktyka chłonności kierowania skazanych recydywistów na oddział za wyjątkiem wyjścia do pracy i na spacer kontroli. to zrozumiałe, według ustalonego harmonogramu dzien- w nego, jak również w przypadku zezwolenia mieszkalnych trudniej jest zabezpieczyć na widzenia, badania medyczne i leczenie oddzielne przetrzymywanie niż w celach. stacjonarne, uczęszczanie do pokoju pracy Praktyka taka nie zawsze jest jednak wychowawczej; posiłki spożywają w pomie- wskazana. szczeniach mieszkalnych lub celach (pkt 16 to Zasad).17 negatywnie do administracji zakładu, masa. Pozostali skazani zgodnie z cz.1 art. 140 KKW, powinni być przetrzymywani w zwyczajnych pomieszczeniach mieszkalnych. Jednak część z nich przy pewnych uwarunkowaniach może być przeniesiona z oddziału kwarantanny, diagnostyki i przydziału lub oddziału resocjalizacji na oddział wzmocnionej kontroli. Uwarunkowania te, jak już powiedziano, określone są w cz.4 art. 94 ukraińskiego KKW. Mogą się one wyrażać w: 1) świadomej odmowie wykonywania wymagań ustalonego trybu odbywania kary; 2) dopuszczaniu się świadomych naruszeń porządku odbywania kary; 3) stawianiu oporu fizycznego przedstawicielom administracji; 4) poniżaniu ludzkiej godności innych skazanych; 5) tworzeniu sytuacji konfliktowych z zastosowaniem siły Jest zwyczajnych ponieważ pomieszczeniach Przecież niejednolita, wzmocnionej i recydywiści nastawiona wyłącznie Rzeczywiście, znaczna ich część (według danych A. Dołgowej – około 64%19) jest reprezentantami kryminogennego typu i wykazują wysoki stopień kryminogennej chłonności. Jednak część z tych osób uznaje swoją winę a karę uważa za sprawiedliwą. Jest to związane z tym wariantem uwarunkowań i bodźców do popełnienia nowego przestępstwa, gdzie decydujący wpływ na przestępstwa determinację wywierają nowego złe warunki społeczne, przede wszystkim materialne oraz uwarunkowane przez nie socjalne i socjalno-psychologiczne, w pierwszej kolejności trudności obiektywne (lub nawet niemożliwość) adaptowania się w społeczeństwie, zabezpieczenia podstawowych warunków i środków do życia osób fizycznej; 6) w próbach kultywowania i propagandy wśród skazanych tradycji przestępczych; 7) podwyższonej agresywności, niepowstrzymywaniu impulsywnego zachowania, 17 Правила внутрішнього розпорядку … . Wiedza Prawnicza numer 2/2013 А. П. Гель, Г. С. Семаков, І. С. Яковець, Кримінально-виконавче право України: навчальний посібник, red. А. Х. Степанюка, Kijów2008, s. 380. 19 Криминология: Учебник для вузов, wyd. 3 zaktualizowane, red. А. И. Долговой, Moskwa 2007, s. 365. 18 Strona 80 zwolnionych z zakładów karnych.20 Osoby, w tym skazanych recydywistów, na oddziale które popełniły powtórnie przestępstwo resocjalizacji lub na oddziale wzmocnionej przy takich uwarunkowaniach to przeważnie kontroli. Decyzje te powinna podejmować przedstawiciele sytuacyjnego i sytuacyjno- administracja zakładu karnego biorąc pod kryminogennego uwagę wiedzę o zachowaniu się tych osób rodzaju przestępców. W miejscach pozbawienia wolności osoby podczas przebywania w tymczasowym takie w swojej większości nie idą na konflikt areszcie (na z administracją, starają się przestrzegać nych)oraz ustalonego rygoru. Uzasadnioną więc będzie diagnostyki decyzja o umieszczeniu ich na oddziale na resocjalizacji. opinii o skazanym. W dalszej kolejności, podstawie akt na oddziale i przydziału, podstawie personal- kwarantanny, jak również moralno-psychologicznej „badając” recydywistę przez dłuższy czas, Wnioski końcowe administracja Konstatując, analiza obowiązującego zakładu karnego widzi rzeczywisty obraz - jakie zmiany mają oraz miejsce pod wpływem takiego rygoru, pracy, przepisów resortowych Państwowej Służby pracy wychowawczej, które ze środków Penitencjarnej pokazała, iż nie stworzyły one wpływu w pełnej mierze należytych mechanizmów Obserwując zabezpieczenia rozmów prawa karnego wykonawczego działalności zakładów są najbardziej stale skuteczne. skazanego, indywidualnych, podczas analizy jego karnych o maksymalnym poziomie bezpie- korespondencji21, mając informacje o jego czeństwa kary zachowaniu, widząc jego stosunek do pracy, w postaci pozbawienia wolności w stosunku przedstawiciele administracji mogą mieć do recydywistów. Rozpatrzywszy kwestie, w miarę kompletny obraz życia i działalności wynikające w procesie wykonania wymie- skazanego i w razie potrzeby dokonać nionego wyżej rodzaju kary, można dojść przeniesienia osoby na inny oddział. do w wniosku kwestii o wykonania istnieniu konieczności następujących działań: Artykuł 113 ukraińskiego KKW określa, że korespondencja, otrzymywana i nadawana przez skazanych odbywających karę w zakładach karnych o minimalnym poziomie bezpieczeństwa na ogólnych zasadach przetrzymywania, średnim oraz maksymalnym poziomie bezpieczeństwa, podlega kontroli. Korespondencja, adresowana przez skazanych do Pełnomocnika Rady Najwyższej Ukrainy ds. Praw Człowieka, Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, jak również właściwych organów instytucji międzynarodowych, których członkiem lub uczestnikiem jest Ukraina, osób upoważnionych przez te instytucje, prokuratorów i obrońców w sprawie, kontroli nie podlega i przekazywana jest pod adres w ciągu doby od czasu jej podania. Nie podlega również kontroli korespondencja otrzymywana od ww. organów i osób. 21 1. Ograniczenie liczby kategorii osób, które nieodzownie powinny być umieszczane w celach, w zakładach karnych o maksymalnym poziomie bezpieczeństwa, wyłącznie do osób, odbywających karę w postaci dożywocia; 2. Podejmowanie decyzji stosownie do umieszczenia osób pozostałych kategorii, І. М. Даньшин, В. В. Голіна та ін., Кримінологія … s. 551. 20 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 Strona 81 3. Dotrzymywanie zasady indywidu-alizacji crimes, correctedlabour colony, structural oraz sectors. dyferencjacji wykonania kary, co wyraża się przede wszystkim w potrzebie oddzielnego utrzymywania recydywistów oraz raz, poprzez resocjalizacji skazanych skazanych rozdzielenie i wzmocnionej pierwszy Doskonalenie systemu odbywania kary oddziałów przez skazanych recydywistów w zakła- kontroli dach karnych o maksymalnym poziomie w zakładach karnych o maksymalnym poziomie bezpieczeństwa na dwa rodzaje: dla skazanych po raz pierwszy oraz dla skazanych wielokrotnie. bezpieczeństwa Streszczenie: W niniejszym artykule dokonano analizy obecnego stanu wykonania kary w zakładach karnych o maksymalnym poziomie bezpieczeństwa Improvement of punishments executionof convicted recidivists in the correctedlabour colonies of maximum security level. Ukrainy. Określono kierunki doskonalenia prawa stosownie zabezpieczenia oddzielnego przetrzymywania skazanych recydywistów. Słowa kluczowe: wykonanie kary, pozbawienie wolności, skazany, recydywa przestępstw, Annotation: zakład karny, oddziały strukturalne. The current state of punishments execution in the corrected-labour colonies of maximum security level of Ukraine have been analasied. The ways of improvement of the Julia Stepanova – (Юлия Степанова), legislation concerning the separate keeping wykładowca w Katedrze Prawa Karnego of convicted recidivists have been defined. Narodowej Akademii Państwowej Służby Key words: execution of punishment, Ochrony Granic im. Bohdana Chmielnickiego. imprisonment, convicted person, relapse of Wiedza Prawnicza numer 2/2013 Strona 82 Rozważania odnośnie formy testamentu w prawie ukraińskim Michał Mościcki Prawo spadkowe Ukrainy różni się wymagania, jakie musi spełniać oświadczenie znacznie od unormowań obowiązujących spadkodawcy, by skutecznie przenosić ogół w tym zakresie w polskim systemie prawa. praw na wypadek jego śmierci. Ustawodawca Różnice systemu ukraiński nie poświęca formie takiej ilości również uregulowań, jak ma to miejsce w polskim testamentowego. Naturalną koleją rzeczy jest prawie. W pewnym sensie wpływ na to ma odmienność testamentu, zastosowanie nieco innego systemu zabez- występujących nad Dnieprem, przy czym pieczeń, a mianowicie wyostrzonej proce- na uwagę zasługuje fakt, iż prawodawca dury ukraiński nie dokonuje podziału na testa- co wiąże się z regulacjami dotyczącymi menty poszczególnych rodzajów testamentu. te dotyczą dziedziczenia zwykłe zarówno ustawowego, jak rodzajów i szczególne. Generalnie Kodeks cywilny Ukrainy,1 w sposób odwrotny postępowania Ogólnie rzecz z testamentem, biorąc, ukraińskie niż polski Kodeks cywilny, nie zawiera ustawodawstwo rezygnuje z wyznaczania katalogu rodzajów testamentu i nie określa osobnych przesłanek ważności dla każdego ich expressis verbis, przyjmując zupełnie inną typu testamentu, lecz określa ogólne wyma- systematykę regulacji. Zagadnienie rodzajów gania co do formy testamentu. Podstawowe oświadczenia woli na wypadek śmierci wymogi zawarte są w art. 1247 KcU. Zgodnie pozostaje więc kwestią podlegającą badaniom z treścią tego artykułu, testament powinien ukraińskiej doktryny prawa. I tak S. J Fursa być: i J. I. Fursa proponują w tym przypadku dokonanie klasyfikacji testamentów ze względu na cztery kryteria: sposób podziały majątku, spadkodawcy, charakter osobę rozrządzeń spadkodawcy - sporządzony w formie pisemnej, z uwzględnieniem miejsca i czasu, - podpisany osobiście przez testatora, oraz a w przypadku niemożliwości spełnienia tej szczególne kryteria związane z procedurą przesłanki na skutek choroby lub fizycznej poświadczenia testamentu.2 wady, z jego pełnomocnictwa tekst czynności Zagadnieniem wspólnym dla każdego prawnej, w jego obecności podpisuje inna z tak rozumianych rodzajów testamentu osoba.3 Stosuje się tutaj bezpośrednio art. 207 pozostaje więc jego forma – a więc formalne ust. 4 KcU. Kodeks cywilny Ukrainy z dn. z dn. 16.01.2003 r. Dalej: KcU. 2 S. J. Fursa, J. I. Fursa, Spadkove Pravo: Notariat, Adwokatura, Sud., KNT 2007, str. 40. 1 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 Art. 207 ust. 4 Kodeksu cywilnego Ukrainy z dn. 16.01.2003 r. 3 Strona 83 - potwierdzony przez notariusza lub urzędnika, funkcjonariusza odpowiedniego organu samorządu terytorialnego,4 i konieczne jest ustalenie, który z nich został sporządzony później.7 bądź Testament podlega poświadczeniu przez jedną z osób uprawnionych do tego przez właściwą osobę tylko wówczas, gdy odpowiednio według art. 1252 KcU. został osobiście złożony przez testatora; Wymienione zagadnienia znajdują zastosowanie do wszystkich dopuszczalnych form testamentu ukraińskiego. Zdecydowanie większy nacisk niż na formę, prawo ukraińskie kładzie na świadków testamentu i „zewnętrzne” zabezpieczenia, jednakże sama forma testamentu również nie pozostaje bez znaczenia. Dla ważności testamentu wymaga się, aby wola spadkodawcy pozostawała w zgodzie z formą, w jakiej zostało złożone jej oświadczenie.5 z ratio Forma legis art. pisemna, 201 ust. zgodnie 4 KCU ma za zadanie zapewnić trwałość treści czynności prawnej.6 W doktrynie ukraińskiej podkreśla się, że wymagania dotyczące formy pisemnej, ze wskazaniem miejsca i daty sporządzenia mają niebagatelne znaczenie dla ustalenia autentyczności testamentu w przypadku jej podważenia lub dla ustalenia zdolności do czynności prawnych spadkodawcy w chwili sporządzenia oświadczenia woli, jak również w sytuacji, zostawił dwa lub gdy spadkodawca więcej testamentów wykluczone jest sporządzenie testamentu przez pełnomocnika. Notariusz lub osoba urzędowa odmówi poświadczenia testa- mentu, jeżeli zawiera ona oświadczenia woli więcej niż jednego spadkodawcy. Wyjątkiem od tej reguły jest testament wspólny małżonków, dotyczący majątku wspólnego.8 Testament musi zostać podpisany osobiście przez spadkodawcę w obecności notariusza, a jeśli spadkodawca przyniósł podpisany już dokument, wymagane jest, by poświadczył własnoręczność podpisu. W przypadku niemożności złożenia podpisu osobiście przez testatora, testament taki podpisuje w obecności osoby urzędowej inna osoba, upoważniona do tego przez spadkodawcę. Nie może być to jednak osoba, dla której w treści testamentu przewidziane są jakiekolwiek korzyści.9 Podpisanie testamentu z upoważnienia musi nastąpić w obecności spadkodawcy, a przyczynę braku jego podpisu zamieszcza się w treści dokumentu.10 J. O. Charytonow, op. cyt., str. 241. Tamże. Ustawodawca ukraiński przewidział możliwość wspólnego rozrządzenia przez małżonków w testamencie majątkiem, który stanowi wspólność w świetle przepisów prawa rodzinnego. Regulacja odnośnie tego rodzaju testamentu znajduje się w art. 1243 KCU. Możliwość sporządzenia takiego testamentu stanowi pewien wyłom od ogólnej reguły, zgodnie z którą testament jest wyłącznie osobistą czynnością prawną spadkodawcy. 9 Tamże. 10 A. C. Dovhert, op. cyt., str. 161. 7 8 Zob. art. 1251 KcU. J. O. Charytonow, Naukowo-Praktyczny Komentarz Cywilnego kodeksu Ukrainy, komentarz do art. 1247 KCU, str. 241. 6 A. S. Dovhert (red), Naukowo-Praktyczny komentarz Cywilnego Kodeksu Ukrainy pod redakcją twórców projektu KcU, Istyna 2004, str. 160. 4 5 Wiedza Prawnicza numer 2/2013 Strona 84 Obecność notariusza przy sporzą- dzaniu testamentu ma na celu zapewnić krewnych nie jest mu znane, zamieszcza ogłoszenie w prasie.13 najwyższy poziom zabezpieczenia czynności Samo ogłoszenie treści testamentu prawnej spadkodawcy. Notariusz nie tylko odbywa się w obecności osób zaintereso- poświadcza pochodzenie i treść rozrządzeń wanych i dwóch świadków. Z ogłoszenia zawartych w treści oświadczenia woli, ale treści oświadczenia woli testatora sporządza jednocześnie kontroluje, czy postanowienia się protokół, w którym zamieszcza się treść są zgodne z obowiązującym prawem. Pełni testamentu, protokół ten jest następnie też kontrolę nad tym, by rozrządzenia podpisywany przez notariusza i świadków.14 testatora były niesprzeczne i sformułowane Jak słusznie zauważa J. O. Charytonow, w sposób jasny i nie budzący wątpliwości forma testamentu tajnego niesie ze sobą co do faktycznej woli testatora w przed- znaczne niebezpieczeństwo z uwagi na to, miocie rozdysponowania majątkiem. Pewne że w stosunku do jego treści stosuje się trudności nastręcza jednak funkcjonowanie przepisy testamentów tajnych, w przypadku których w ogólności. W związku z tym, iż notariusz kontrola notarialna jest wyłączona.11 nie ma możliwości skontrolowania treści Uregulowania odnośnie tej formy dotyczące formy testamentu rozrządzeń testatora, który najczęściej nie testamentu znajdujemy w art. 1249 i 1250 jest KCU. Pierwszy z przywołanych przepisów od których zależy jego ważność, bardzo normuje procedurę sporządzenia testamentu często w testamentach tajnych pojawiają się tajnego. zgodnie błędy, które często skutkują nieważnością z treścią tego artykułu oświadczenie woli, nie oświadczenia woli spadkodawcy. Błędów dając możliwości zapoznania się z jego treścią tych nie da się uniknąć nawet pomimo tego, innym osobom, w tym również notariuszowi. że notariusz, nie ingerując w treść samych Sporządzony rozrządzeń, Testator może złożyć dokument dostarcza obeznany z może przepisami udzielić prawa, wskazówek do notariusza w zaklejonej kopercie, na której i porad dotyczących wymogów formalnych zamieszcza swój podpis, po czym notariusz testamentu.15 również poświadcza i pieczętuje kopertę, Podsumowując, wskazać należy, a następnie umieszcza ją w innej kopercie iż ustawodawca Ukraiński, nieco bardziej niż i przechowuje aż do śmierci spadkodawcy.12 polski Postępowanie testowania. po śmierci testatora przywiązuje Unika wagę do swobody wyznaczania ram, uregulowane zostało w art. 1250 KCU. klasyfikowania, pozostawiając w większym Notariusz, dowiedziawszy się o otwarciu stopniu zarówno treść rozporządzeń, jak spadku wyznacza dzień ogłoszenia treści i formę do dyspozycji składającego testamentu i informuje o tym krewnych spadkodawcy. Jeżeli miejsce zamieszkania 11 12 J. O. Charytonow, op. cyt., str. 241. Tamże, str. 242. Wiedza Prawnicza numer 2/2013 Ustawa wymaga, by były to „drukowane środki masowego przekazu”. 14 J. O. Charytonow, op. cyt., str. 242. 15 Tamże. 13 Strona 85 oświadczenie woli na wypadek śmierci, Rozwiązanie takie ma wiele zalet – pozwala wyznaczając jedynie kryteria mające na celu bowiem ochronę przed ewentualnym podważeniem perturbacji w postaci wymogów formalnych takich jak i autentycznością testamentu i zapewnienie wskazanie daty czy miejsca, wyposażając trwałości jego rozporządzeniom – co skut- jednocześnie źródło kuje łatwością nabywania praw do spadku na fachowej wiedzy, jakim jest notariusz czy mocy testamentu, jednakże zawiera jedną inna osoba urzędowa – a nawet obligując istotną wadę – nie zakłada zaistnienia go do skorzystania z ich usług. Zadaniem tych nadzwyczajnego stanu rzeczy, w którym osób – a tym samym ratio legis unormowań dostęp do osób upoważnionych do poświad- wprowadzających jest czenia testamentu jest upoważniony bądź dbałość o prawidłowość formy i treści wręcz niemożliwy – a więc sytuacji, którą składanego dostrzegali i na którą reagowali już starożytni spadkodawcę takie oświadczenia w rozwiązania woli testatora. na zminimalizowanie związanych z ryzyka ważnością Rzymianie. Można więc postawić tezę, iż wprowadzenie szczególnych kierunek systemu powinno reform w testamen-tów stanowić główny zakresie prawa spadkowego Ukrainy. Mgr Michał Mościcki - Doktorant w Katedrze Podstaw Prawa Cywilnego i Prawa Międzynarodowego Prywatnego KUL. Wiedza Prawnicza numer 2/2013 Strona 86
